Þáttr Hrómundar halta

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif Dansk.gif
Original.gif


Fornmanna Sögur

Eptir gömlum handritum

Þriðja bindi.

Útgefnar að tilhlutun hins

Norræna Fornfræða Félags

Kaupmannahöfn 1826


Þáttr Hrómundar halta.


1. Eyvindr Sörkver hét maðr, er út kom með Íngimundi gamla, hann nam Blöndudal vestr frá Skagafirði, ok vildi eigi lifa eptir Íngimund, ok réð sér sjálfr bana. Hann átti son við ambátt sinni í elli, er Hrómundr hét, hann átti Auðbjörgu dóttur Márs Jörundarsonar háls, hún var ambáttar dóttir. Hrómundr var löngum með Máfi á Mársstöðam, er hann barðist við sonu Íngimundar um Deildarhjalla; þar vo Hrómundr Högna, son Íngimundar, ok varð fyrir þat héraðssekr milli Jökulsár í Skagafirði ok Hrútafjarðarár. Hrómundr varð sárr á fæti, ok var jafnan haltr síðan, af því var hann kallaðr Hrómundr halti. Hann keypti Fagrabrekku land fyrir vestan Hrútafjarðará, ok bjó þar um hríð; hann gerði virki mikit um bæ sinn, ok var hinn vænsti maðr ok mikill fyrir sér. Son hans hét Þorbjörn þyna, ok var Auðbjörg móðir hans; hann átti Guðrúnu dóttur Þorkels á Kerseyri, er nam sunnan Hrútafjarðarháls; þeirra son var Þorleifr, er Hrómundarfóstri var kallaðr. Hallsteinn hét son Hrómundar. Allir voru þeir frændr miklir menn ok sterkir. Son Þorkels á Kerseyri hét Þórir, bróðir Guðrúnar, konu Þorleifs; hann bjó at Melum hit næsta. Helga hét dóttir hans, ok var fríð kona sjónum ok skörúngr mikill.


Útkoma Sleitu-Helga.

2. Þat bar til tíðenda eitt sumar, at skip kom af hafi í Hrútafirði á Borðeyri; Sleitu-Helgi hét stýrimaðr, en Jörundr bróðir hans; þeir voru 12 menn á skipi; þeir voru úsvífir menn ok illorðir, ok áttu menn lítt kaup við þá, ok fóru heldr utanhéraðs til kaupa til annarra skipa; fréttu menn at þeir voru víkíngar ok ránsmenn, en höfðu ekki nema ránsfé, ok er á leið sumarit, komu menn ekki til þeirra; þá mælti Helgi: þess vil ek nú fýsa, at þér sét eigi illfengir, ok hafit hit betra skaplyndi hér við sveitarmenn, ok takit yðr vistir med bóndum, þvíat mer lízt fólk þetta muni torsveigt verða, ok kunna illa ágáng; hefi ek spurt at menn eru hér sterkir ok afætur miklar; ok er hálfr mánaðr leið, voro þrír menn vistaðir. Þá mælti Helgi: eigi eru menn hér fúsir at taka við oss, ok er þat vorkunn, ok látum enn sveigjast til við þá; ok svá gerðu þeir; en svá hafði lag álagzt, at eigi tóku menn við þeim. Eitthvört sinn reið Þórir frá Melum til skips ok hitti Helga. Helgi tók allglaðliga við honum, ok spurði hverju hann vildi kaupa? Þórir kvað sér nauðsýn á vera at kaupa við, þvíat hús mín liggja við velli. Helgi kveðst mundu gera honum kost á því at kaupa við svá mikinn sem hann þyrfti: ok tak við oss öllum til vetrvislar. Hann kveðst eigi til þess færr, en vöru skortir mik eigi fyrir at gefa, eru þér ok ekki vinsælir menn taldir, hann taldist undan at taka við þeim. Helgi mælti: allmjök sýna menn sik hér í styggleik við oss, ok er þat þó líkast at þú setir eigi undan, bóndi! öllum auvisla við oss, ef þú tekr eigi við oss. Þórir kvað þat valda, er þeir höfðu fávingat. Helgi svarar at hann skyldi fyrir kostum ráða, ef hann tæki við þeim: ella er úsýnt hvárt þú ferr tvívegis. Ok er svá var komit, mælti Þórir bóndi: nú er þú skorar svá mjök á mik um þetta, þá skaltu eiða vinna at vorum landslögum fyrir yðr alla, at þér skulut engan újafnat gera í vetr neinum manni, eðr þær sakir at lögmætar eru, hvorki við mik né aðra, eigi við hjón mín né nábúa; mun ek veita yðr hús, en þér skulut sjálfir fæða yðr. Heigi mælti: þú skalt ráða, bóndi! Síðan foru þeir þángat ok mötuðust einir í húsi ok sváfu þar. Ekki var þetta mjök þokkat af sveitarmönnum fyrir Þóri, ok þótti honum þetta ofráð vera; ok er þeir höfðu þar verit um, hríð, þá bar opt saman fundi þeirra stýrimanns ok bónda dóttur, ok reittist á umtal [ok kossakveikíngar[1] með alvöru ok blíðu, ok fylgði framkvæmd byrgisskapar. Þórir mælti: þat vilda ek, Helgi! at þú efndir heit þín við mik, ok gerðir mér öngva skamm né úvirðing; ok lát af tali við Helgu dóttur mína, ok halt eiða þína við mik. Helgi kveðst ætla, at eigi mundi skjótt hrinda mega ást þeirra Helgu: ok er þér engi úvirðing í, bóndi! ef ek bið konunnar með réttum landslögum, þeim sem hér gánga, ok með slíku fé, sem þér líkar. En er bónda þótti úsýnt til bóta, en menn úsvífir, þá réð hann þat af, at hann gipti Helgu dóttur sína Sleitu-Helga, ok er gert brúðhlaup þeirra snemma vetrar; ok þaðan af voro þeir eigi stórilla við menn, ef ekki var tilgert við þá.


Hrómundr stefndi Austmönnum.

3. Þat bar til um vetrinn at Hrómundi hurfu stóðhross 5 saman, ok voro þau öll stórmjök feit; um þat voro margar getur, hvat af hrossunum mundi orðit. Synir Hrómundar kvóðust ætla, at menn mundi etit hafa, er hvergi spurðist til, en hrossin spök vön at vera. Hrómundr sagði: þat er mér sagt um Austmenn þessa, at þeir hafi stærri slátr á borðum, enn aðrir menn viti vonir til kaupa þeirra; er ok ílt orð á þeim um hvívetna: nú eru 2 kostir til, at láta öngva umræðu á koma, ok mun þá ekki ilt afhljótask; eðr hætta á hvað eptir kemr, ok gánga at sínu. Þeir kvóðu þat víst betra, ok þat eitt til liggja at leita eptir. Hrómundr fann þá Miðfjarðar-Skeggja, er þá bjó á Skeggjastöðum í Miðfirði, ok höfðingi var yfir þeim sveitum, ok réðst um við hann, hversu með skyldi fara. Skeggi svarar: svá spyrst mér til, at Austmenn þessir sé harðir í horn at taka, ok vil ek heita yðr minni forsjá, hvat sem ígerist. Síðan fór hann, ok fóru þeir feðgar Hrómundr ok synir hans litlu eptir þetta til Mela, ok vora saman 10; Austmenn voro sumir úti, en sumir gengu út í því, er þeir riðu at; þeir höfðu litlar kvaðníngar hvorirtveggju. Þá mælti Hrómundr: svá er háttat, Helgi! sagði hann, at mér hafa hross horfit, ok er þat áhugi minn, at hér sé niðrkomin. Ekki hafa menn slíkt við oss mælt fyrri, ok skal hér fjandskapr í móti koma svá mikill, sem vér megum mestan yðr gjalda. Hrómundr mælti: þat er víkíngaháttr at afla fjár með ránum eðr svörfum, en þat er þjófaháttr at leyna eptir. Hrómundr leitaði við Þóri, hvat satt væri, eðr hvat hann vissi af. Þórir lézt hvorki vita þá sanna né úsanna at þessu. Hrómundr kvað honum lítilmannliga fara. Síðan biðr Hrómundr menn sína stefna þeim, ok var ráðinn maðr til at stefna hverjum þeirra; síðan fóru stefnur fram, ok voro Austmenn málóðir ok hlaupóðir, ok kvóðust þessa hefna skyldu; öngir urðu áverkar með mönnum á þeim fundi; skilja (þeir) við svá búit.


Ferð Austmanna.

4. Hrómundr ok hans menn riðu nú heim; ok er þeir höfðu litla hríð heima verit, talaði Hrómundr: vér skulum auka þremr mönnum, ok láta bæta virki vort, er mjök er hrörnat, ok látum sem þeir muni efna þat, er þeir hétu eigi góðu, ok þann fjandskap allan, er þeir hétu, munu þeir eigi láta undangánga. Síðan sendu þeir málin öll til Miðfjarðar-Skeggja í Miðfjörð, ok fóru mál þessi til alþíngis, ok urðu Austmennirnir allir sekir um rossa stuld; en Hrómundr ok synir hans sátu heima um þíngit; en Austmenn bjuggust í burt frá Melum, ok mæltu vel til Þórís. Þeir ætluðu at búa skip sitt, ok lá leið þeirra um Fagrabrekku, ok voru þeir Hrómundr úti feðgar. Helgi mælti: þat skyldi verða, at yðr stæði gott ekki af virki þessu, ok þá skyldi yðr sízt lið at því verða, er yðr lægi mest við, ok vel mætti ek sjá þik blóðgan, Hrómundr! ok sonu þína. Hrómundr mælti: ekki grunum vér illvilja yðvarn, en þat ætlum vér, at nokkurir egi rauðu at snýta, áðr vér sém við velli lagðir. Nú skildu þeir at sinni.


Bardagi þeirra Hrómundar ok Austmanna.

5. Þat bar at einn morgin, at hrafn settist á ljóra ok skrækti hátt. Hrómundr var í rekkju sinni ok vakti ok kvað vísu:


Út heyri ek svan sveita
sára þorns er mornar
bráð vekr borgin móðar
bláfjallaðan gjalla;
svá gól fyrr, þá er feigir
fólknárúngar váru,
gumnar gaukr er gaufar
gauts bragða spá sögðu.

ok enn kvað hann:

Hlakkar hagli stokkinn
hræs er kemr af sæfvi
móðr krefr morgin bráðar
márr valkastar báru;
svá gól endr þá er unda
eiðs af fornum meiði
hræfa gaukr er haukar
hildínga mjöð vildu.


Ok nokkuru síðarr risu upp húskarlar bónda, ok gáðu eigi at láta aptr virkisdyrnar eptir sér, ok þann sama morgin komu Austmenn, ok voru saman 12, þeir kvomu litlu síðarr enn húskarlar voru farnir frá virkinu. Þá mælti Helgi: nú verðr vel, göngum nú í virkit ok minnumst háðuligra orða ok svá görða, ok vil ek at virkit verði þeim at gagni als öngvu, ef ek má ráða. Þorbjörn þyna vaknaði við mælgi þeirra, ok hljóp upp þegar ok til hurðar þeirrar, er var fyrir skálanum, ok sá út um glugg einn, er á var skorinn hurðinni at fornum sið, ok kendi Austmennina, at þeir voru komnir í virkit, ok gekk inn aptr; ok þá mælti Hrómundr: hvat er tíðenda, frændi? Þorbjörn svaraði: þat hygg ek at Austmenn sé komnir í virkit með ófriði, ok ætli at hefna orða þeirra, er vér höfum talat við þá; en þat veit ek eigi, hversu at þeir hafa í virkit komizt. Hrómundr spratt upp ok mælti: upp vér þá, ok rekum vanmenni þessi af hendi, ok kaupum á oss gott orð, ok dugum drengiliga; hann eggjaði þá sonu sína ok svá Þorleif fóstra sinn, ok var hann 15 vetra gamall, bæði mikill ok röskligr at sjá; hann bjóst ok til útgöngu, en konur sögðu hann ofúngan, ok kvóðu hann mundu feigan, en Hrómund of gamlan vörn at veita. Hrómundr kvað þá vísu:


Varat mér í dag dauði
draugr flatvallar bauga
búumst við ilmar jálmi
áðr né görr ofráðinn;
ræki ek lítt, þó at leiki
litvandr héðinn vitjar,
áðr var oss ofmarkaðr
aldr, við rauða skjöldu.


Síðan tóku þeir frændr vápn sín allir fjórir: Hrómundr halti ok Þorleifr, Þorbjörn þyna ok Hallsteinn, ok gengu út þær dyr, er á voru enda hússins, ok fóru fyrir ofan þvertré, en læstu hinar dyrnar, er á voru hliðvegginum. Austmenn hlupu uppí vegginn, ok skutu at þeim mjök harðfengiliga; þvíat Helgi var manna bezt vígr, mikill ok sterkr ok vaskligr; var hann nú æfr mjök, ok allir voru þeir illir viðreignar ok harðir, kvóðu þá Hrómund minni skyldu ega til at reka, ok þeir skyldi þá muna þjófsnafnit. Hrómundr kvað þá nógt mundu til vinna, ef þeir sækti í virkit. Vörðust þeir þá eigi síðr með hlífum ok trjám enn vopnum, en Austmenn börðu grjóti ok skotum, ok sóktu at hit harðasta, en hinir vörðust allvel, ok voru eigi fleiri fyrir enn 4, þeir sendu ok ofan stórt grjót, ok þótt Hrómundr væri aldraðr, gekk hann vel fram ok var stórhöggr, ok með fulltíngi sona sinna ok Þorleifs fóstra síns féllu 6 Austmenn, ok í þeirri hríð féll ok Hrómundr ok Þorleifr fóstri hans; Austmenn þeir er eptir lifðu hrukku or virkinu allir; en Þorbjörn þyna hljóp eptir þeim, ok elti or virkinu alla þá er eptir lifðu; en er Þorbjörn vildi aptr lúka hurðina, þá skaut Helgi spjóti til hans, ok kom á hann miðjan, hann tók sjálfr spjótit or sárinu ok senði aptr til Austmanna, ok kom á Jörund miðjan bróður Helga; Helgi þreif hann upp, þegar hann féll til jarðar, ok kastaði á bak sér, ok hljóp or virkinu ok með honum allir hans félagar þeir 5 er eptir lifðu. Hallsteinn hljóp eptir þeim, en þeir undan, þartil er þeir komu at læk einum, þeim er út er frá Fagrabrekku, þar vildi Helgi yfirhlaupa með Jörund bróður sinn; en háfir bakkar voru at tveim megin, ok varð honum aflfátt, ok skriðnaði Jörundr aptr af herðum honum, ok var þá dauðr. Helgi snaraðist þá við, ok í því kom Hallsteinn at honum, ok hjó af honum höndina, ok þá héldu Austmenn undan, en Hallsteinn starfaði at Jörundi, ok fann at hann var dauðr, ok því bar þá undan, ok sá Hallsteinn þat, ok snéri þá aptr, varð hann þess víss at faðir hans var dauðr ok Þorbjörn þyna: Þorleifr var eigi eyrendr, hann bar hann inn. Konur spurðu hversu farizt hefði; hann sagði sem var. Þeir Helgi létu út hinn sama dag, ok týndust allir fyrir Skriðins-enni. Þorleifr var græddr, ok bjó at Fagrabrekku, ok þótti góor bóndi, en Hallsteinn fór utan, ok kom á fund Ólafs Tryggvasonar. Konúngr boðaði honum trú, ok var þat auðsótt, gerðist Hallsteinn þá konúngsmaðr, ok var með honum síðan, ok var hinn fræknasti drengr ok öruggr í framgöngu, ok vel virðr af Ólafi konúngi, ok svá er sagt at hann hafi fallit á Orminum lánga, ok sýnt þar áðr hreystiliga vörn, ok aflat sér svá góðan orðstír, ok lýkr hér frá honum at segja.




Athugasemdir:

  1. gizkat, Skinnbókin hefir: ok kossa ok hneikíngar.