Forskjell mellom versjoner av «1. Balders død»

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
m
m
Linje 16: Linje 16:
 
Þat er upphaf þessarrar s&#491;gu, at Baldr enn góða dreymdi<ref>''dreymdi'' [[Grammatiske supplementer|G. S. 55.6]]</ref> drauma stóra ok hættliga um líf sitt. En er hann sagði ásunum draumana, þá [báru þeir saman ráð sín,<ref>''báru þeir saman ráð sín'' rådslo.</ref> ok var þat gert at beiða griða Baldri<ref>''beiða griða'' (gen. fl.) ''B.'' etc. kreve sikkerhet for B. mot allskens fare.</ref> fyrir alls konar háska, ok Frigg tók svardaga til þess at eira skyldu Baldri eldr ok vatn, járn ok alls konar málmr, steinar, j&#491;rðin, viðirnir, sóttirnar, dýrin, fuglarnir, eitr, ormar. En er þetta var gert ok vitat,<ref>''vitat'' (av ''vita'') bragt i erfaring.</ref> þá var þat skemtun Baldrs ok ásanna, at hann skyldi standa upp á þingum, en allir aðrir skyldu sumir skjóta á hann, sumir h&#491;ggva til, sumir berja grjóti. En hvat sem at var gert, [sakaði hann ekki,<ref>''sakaði hann'' (akk.) ''ekki'' etc. det skadet ham ikke.</ref> ok þótti þetta &#491;llum mikill frami. En er þetta sá Loki, Laufeyjar son, þá líkaði honum illa er<ref>''líkaði honum illa er'' etc. ''er'' står stundom for ''at'' likesom omvendt ''at'' for ''er''.</ref> Baldr sakaði ekki. Hann gekk til Fensalar<ref>''Fensalr'' (el. fl. ''Fensalir'') Friggs bolig.</ref> til Friggjar ok brá<ref>''brá'' av ''bregða.''</ref> sér í konu líki; þá spyrr Frigg, ef sú kona vissi hvat æsir h&#491;fðust at á þinginu. Hon sagði at allir skutu at Baldri, ok þat, at hann sakaði ekki. Þá mælti Frigg: «Eigi munu vápn eða viðir granda Baldri; eiða hefi ek þegit<ref>''þegit'' av ''þiggja.''</ref> af &#491;llum þeim.» Þá spyrr konan: «Hafa allir hlutir eiða unnit<ref>''unnit'' av ''vinna.''</ref> at eira Baldri?» Þá svarar Frigg: «Vex viðarteinungr einn fyrir vestan Valh&#491;ll; sá er Mistilteinn<ref>''Mistilteinn'' er en snylteplante på flere slags trær, især eken.</ref> kallaðr; sá þótti mér [ungr at krefja<ref>''ungr at krefja'' etc. for ung til å kreve ed av.</ref> eiðsins.» Því næst hvarf konan á braut; en Loki tók Mistiltein ok sleit upp ok gekk til þings. En H&#491;ðr stóð utarliga í mannhringnum, því at hann var blindr. Þá mælti Loki við hann: «Hví skýtr þú ekki at Baldri?» Hann svarar: «Því, at ek sé eigi hvar Baldr er, ok [þat annat, at<ref>''þat annat, at'' etc. det er det annet, at etc. d. e. dessuten er jeg våbenløs.</ref> ek em vápnlauss.» Þá mælti Loki: «Gerðu<ref>''gerðu'' (=''ger þú'') imperativ.</ref> þó [í líking annarra manna,<ref>''í líking ann. m.'' etc. likesom andre menn.</ref> ok veit Baldri s&#339;md sem aðrir menn; ek mun vísa þér til hvar hann stendr; skjót at honum vendi<ref>''vendi'' av ''v&#491;ndr'', [[Grammatiske supplementer|G. S. 57 g.]]</ref> þessum.» H&#491;ðr tók mistiltein ok skaut at Baldri at tilvísun Loka; flaug skotit í gegnum hann, ok fell hann dauðr til jarðar, ok [hefir þat mest úhapp<ref>''hefir þat mest úhapp'' etc. dette er den største ulykke som er forvoldt (eg. det har vært gjort som den største ulykke).</ref> verit unnit með goðum ok m&#491;nnum. Þá er Baldr var fallinn, þá [fellust &#491;llum ásum orðt&#491;k<ref>''fellust &#491;llum ásum orðt&#491;k'' etc. alle æser stod målløse og forvirrede («handfalne»), så de ikke kunde gripe ham (eg. ord sviktet dem og likeså hender til å gripe ham).</ref> ok svá hendr at taka til hans, ok [sá hverr til annars,<ref>''sá hverr til annars'' de så på hverandre.</ref> ok váru allir með einum hug til þess er unnit hafði verkit; en engi mátti hefna; þar var svá mikill griðastaðr. En þá er æsirnir freistuðu at mæla, þá [var hitt þó fyrr,<ref>''var hitt þó fyrr'' etc. (''hitt'' dem. pron.) etc. d. e. de brast i gråt.</ref> at grátrinn kom upp, svá at engi mátti &#491;ðrum segja með orðunum frá sínum harmi. En Óðinn [bar þeim mun verst þenna skaða,<ref>''bar þeim mun verst'' etc. tok sig forsåvidt (eg. med den forskjell. [[Grammatiske supplementer|G. S. 57 d]]) mest nær av denne skade.</ref> sem hann [kunni mesta skyn<ref>''kunni mesta skyn'' etc. hadde mest innsikt i, forstod best.</ref> hversu mikil aftaka ok missa ásunum var í fráfalli Baldrs. En er goðin vitkuðust, þá mælti Frigg ok spurði, hverr sá væri með ásum er eignast vildi allar ástir hennar ok hylli, ok vili ríða á Helveg ok freista ef hann fái fundit Baldr, ok bjóða Helju<ref>''Helju'' dat. av ''Hel''.</ref> útlausn, ef hon vill láta fara Baldr heim í Ásgarð. En sá er nefndr Hermóðr enn hvati, sonr Óðins, [er til þeirrar farar varð.<ref>''er til þeirrar farar varð'' påtok sig denne ferd.</ref> Þá var tekinn Sleipnir, hestr Óðins, ok leiddr fram, ok steig Hermóðr á þann hest ok hleypti<ref>''hleypti sc. hestinum'' sprengte avsted.</ref> braut.
 
Þat er upphaf þessarrar s&#491;gu, at Baldr enn góða dreymdi<ref>''dreymdi'' [[Grammatiske supplementer|G. S. 55.6]]</ref> drauma stóra ok hættliga um líf sitt. En er hann sagði ásunum draumana, þá [báru þeir saman ráð sín,<ref>''báru þeir saman ráð sín'' rådslo.</ref> ok var þat gert at beiða griða Baldri<ref>''beiða griða'' (gen. fl.) ''B.'' etc. kreve sikkerhet for B. mot allskens fare.</ref> fyrir alls konar háska, ok Frigg tók svardaga til þess at eira skyldu Baldri eldr ok vatn, járn ok alls konar málmr, steinar, j&#491;rðin, viðirnir, sóttirnar, dýrin, fuglarnir, eitr, ormar. En er þetta var gert ok vitat,<ref>''vitat'' (av ''vita'') bragt i erfaring.</ref> þá var þat skemtun Baldrs ok ásanna, at hann skyldi standa upp á þingum, en allir aðrir skyldu sumir skjóta á hann, sumir h&#491;ggva til, sumir berja grjóti. En hvat sem at var gert, [sakaði hann ekki,<ref>''sakaði hann'' (akk.) ''ekki'' etc. det skadet ham ikke.</ref> ok þótti þetta &#491;llum mikill frami. En er þetta sá Loki, Laufeyjar son, þá líkaði honum illa er<ref>''líkaði honum illa er'' etc. ''er'' står stundom for ''at'' likesom omvendt ''at'' for ''er''.</ref> Baldr sakaði ekki. Hann gekk til Fensalar<ref>''Fensalr'' (el. fl. ''Fensalir'') Friggs bolig.</ref> til Friggjar ok brá<ref>''brá'' av ''bregða.''</ref> sér í konu líki; þá spyrr Frigg, ef sú kona vissi hvat æsir h&#491;fðust at á þinginu. Hon sagði at allir skutu at Baldri, ok þat, at hann sakaði ekki. Þá mælti Frigg: «Eigi munu vápn eða viðir granda Baldri; eiða hefi ek þegit<ref>''þegit'' av ''þiggja.''</ref> af &#491;llum þeim.» Þá spyrr konan: «Hafa allir hlutir eiða unnit<ref>''unnit'' av ''vinna.''</ref> at eira Baldri?» Þá svarar Frigg: «Vex viðarteinungr einn fyrir vestan Valh&#491;ll; sá er Mistilteinn<ref>''Mistilteinn'' er en snylteplante på flere slags trær, især eken.</ref> kallaðr; sá þótti mér [ungr at krefja<ref>''ungr at krefja'' etc. for ung til å kreve ed av.</ref> eiðsins.» Því næst hvarf konan á braut; en Loki tók Mistiltein ok sleit upp ok gekk til þings. En H&#491;ðr stóð utarliga í mannhringnum, því at hann var blindr. Þá mælti Loki við hann: «Hví skýtr þú ekki at Baldri?» Hann svarar: «Því, at ek sé eigi hvar Baldr er, ok [þat annat, at<ref>''þat annat, at'' etc. det er det annet, at etc. d. e. dessuten er jeg våbenløs.</ref> ek em vápnlauss.» Þá mælti Loki: «Gerðu<ref>''gerðu'' (=''ger þú'') imperativ.</ref> þó [í líking annarra manna,<ref>''í líking ann. m.'' etc. likesom andre menn.</ref> ok veit Baldri s&#339;md sem aðrir menn; ek mun vísa þér til hvar hann stendr; skjót at honum vendi<ref>''vendi'' av ''v&#491;ndr'', [[Grammatiske supplementer|G. S. 57 g.]]</ref> þessum.» H&#491;ðr tók mistiltein ok skaut at Baldri at tilvísun Loka; flaug skotit í gegnum hann, ok fell hann dauðr til jarðar, ok [hefir þat mest úhapp<ref>''hefir þat mest úhapp'' etc. dette er den største ulykke som er forvoldt (eg. det har vært gjort som den største ulykke).</ref> verit unnit með goðum ok m&#491;nnum. Þá er Baldr var fallinn, þá [fellust &#491;llum ásum orðt&#491;k<ref>''fellust &#491;llum ásum orðt&#491;k'' etc. alle æser stod målløse og forvirrede («handfalne»), så de ikke kunde gripe ham (eg. ord sviktet dem og likeså hender til å gripe ham).</ref> ok svá hendr at taka til hans, ok [sá hverr til annars,<ref>''sá hverr til annars'' de så på hverandre.</ref> ok váru allir með einum hug til þess er unnit hafði verkit; en engi mátti hefna; þar var svá mikill griðastaðr. En þá er æsirnir freistuðu at mæla, þá [var hitt þó fyrr,<ref>''var hitt þó fyrr'' etc. (''hitt'' dem. pron.) etc. d. e. de brast i gråt.</ref> at grátrinn kom upp, svá at engi mátti &#491;ðrum segja með orðunum frá sínum harmi. En Óðinn [bar þeim mun verst þenna skaða,<ref>''bar þeim mun verst'' etc. tok sig forsåvidt (eg. med den forskjell. [[Grammatiske supplementer|G. S. 57 d]]) mest nær av denne skade.</ref> sem hann [kunni mesta skyn<ref>''kunni mesta skyn'' etc. hadde mest innsikt i, forstod best.</ref> hversu mikil aftaka ok missa ásunum var í fráfalli Baldrs. En er goðin vitkuðust, þá mælti Frigg ok spurði, hverr sá væri með ásum er eignast vildi allar ástir hennar ok hylli, ok vili ríða á Helveg ok freista ef hann fái fundit Baldr, ok bjóða Helju<ref>''Helju'' dat. av ''Hel''.</ref> útlausn, ef hon vill láta fara Baldr heim í Ásgarð. En sá er nefndr Hermóðr enn hvati, sonr Óðins, [er til þeirrar farar varð.<ref>''er til þeirrar farar varð'' påtok sig denne ferd.</ref> Þá var tekinn Sleipnir, hestr Óðins, ok leiddr fram, ok steig Hermóðr á þann hest ok hleypti<ref>''hleypti sc. hestinum'' sprengte avsted.</ref> braut.
  
En æsirnir tóku lík Baldrs ok fluttu<ref>''fluttu'' av ''flytja''.</ref> til sævar.<ref>''sævar'' gen. av ''sær'', sjø.</ref> Hringhorni hét skip Baldrs, hann var [allra skipa mestr;<ref>''allra skipa mestr'' retter sig i kjønn efter ''hann'' (som viser hen på ''Hringhorni'').</ref> hann vildu goðin fram setja ok gera þar á bálf&#491;r Baldrs; en skipit gekk hvergi fram. Þá var sent<ref>''sent'' av ''senda.''</ref> í J&#491;tunheima eftir gýgi þeiri er Hyrrokin<ref>''Hyrrokin'' d. e. den av ilden tilrøkte.</ref> hét; en er hon kom, ok [reið vargi<ref>''reið vargi''; ved ''ríða'' settes dyret som redskapets dat.</ref> ok hafði h&#491;ggorm at taumum, þá hljóp<ref>''hljóp'' av ''hlaupa''.</ref> hon af hestinum, en Óðinn kallaði til berserki fjóra at gæta hestsins, ok [fengu<ref>''fengu'' av ''fá.''</ref> þeir eigi<ref>''fengu þeir eigi'' etc. de kunde ikke holde den før (eg. uten at) de kastet den overende.</ref> haldit nema þeir feldi hann. Þá gekk Hyrrokin á framstafn n&#491;kkvans ok hratt<ref>''hratt'' av ''hrinda''.</ref> fram í fyrsta viðbragði, svá at eldr hraut ór hlunnunum ok l&#491;nd &#491;ll skulfu.<ref>''skulfu'' av ''skjálfa''.</ref> Þá varð Þórr reiðr ok greip hamarinn ok [mundi þá brjóta h&#491;fuð hennar, áðr en goðin &#491;ll báðu henni friðar.<ref>''mundi þá brjóta'' etc. han stod i begrep med å knuse hennes hode, førenn alle gudene bad om fred for henne, d. e. han vilde ha knust, hvis ikke etc.</ref> Þá var borit út á skipit lík Baldrs, ok er þat sá kona hans, Nanna, Neps dóttir, þá sprakk<ref>''sprakk'' (av ''springa''), «brast» (hennes hjerte brast).</ref> hon af harmi ok dó: var hon borin á bálit, ok [slegit í eldi.<ref>''slegit í eldi'' (sc. ''var'') det blev tendt ild derpå. [[Grammatiske supplementer|G. S. 57 g]].</ref> Þá stóð Þórr at ok [vígði bálit með Mj&#491;llni;<ref>''vígði bálit'' hammertegnet bruktes som innvielse ved forskjellige anledninger i hedendommen; ''Mj&#491;llnir'' er Tors hammer</ref> en fyrir fótum hans rann dvergr n&#491;kkurr; sá er Litr nefndr; en Þórr spyrnði f&#339;ti sínum á hann ok hratt honum í eldinn, ok brann hann. En at þessa brennu<ref>''(at) þessi (brennu) = þessarri.''</ref> sótti<ref>''sótti'' av ''s&#339;kja''.</ref> margs konar þjóð: fyrst at segja frá Óðni,<ref>''Óðni'' dat. av ''Ódinn''.</ref> at með honum fór Frigg ok valkyrjur<ref>''Valkyrjer'' var kvinnelige vesener, som ledsaget Odin og av ham sendtes til kampplassen for å «kåre de falne», som skulde drage til Valhall.</ref> ok hrafnar hans; en Freyr ók í kerru með gelti<ref>Frøys galt (''g&#491;ltr'') kan fare i luft og hav.</ref> þeim er Gullinbursti heitir eða Slíðrugtanni; en Heimdallr reið hesti þeim er Gulltoppr heitir, en Freyja k&#491;ttum sínum.<ref>Frøya kjører med to katter.</ref> Þar kemr ok mikit fólk hrímþursa, ok bergrisar. Óðinn lagði á bálit gullhring þann er Draupnir heitir; honum fylgði sú náttúra, at hina níundu hverja nótt drupu<ref>drupu av drjúpa.</ref> af honum átta gullhringar jafnh&#491;fgir.<ref>''jafnh&#491;fgir'' av ''jafnh&#491;fugr''.</ref> Hestr Baldrs var leiddr á bálit með &#491;llu reiði.
+
En æsirnir tóku lík Baldrs ok fluttu<ref>''fluttu'' av ''flytja''.</ref> til sævar.<ref>''sævar'' gen. av ''sær'', sjø.</ref> Hringhorni hét skip Baldrs, hann var [allra skipa mestr;<ref>''allra skipa mestr'' retter sig i kjønn efter ''hann'' (som viser hen på ''Hringhorni'').</ref> hann vildu goðin fram setja ok gera þar á bálf&#491;r Baldrs; en skipit gekk hvergi fram. Þá var sent<ref>''sent'' av ''senda.''</ref> í J&#491;tunheima eftir gýgi þeiri er Hyrrokin<ref>''Hyrrokin'' d. e. den av ilden tilrøkte.</ref> hét; en er hon kom, ok [reið vargi<ref>''reið vargi''; ved ''ríða'' settes dyret som redskapets dat.</ref> ok hafði h&#491;ggorm at taumum, þá hljóp<ref>''hljóp'' av ''hlaupa''.</ref> hon af hestinum, en Óðinn kallaði til berserki fjóra at gæta hestsins, ok [fengu<ref>''fengu'' av ''fá.''</ref> þeir eigi<ref>''fengu þeir eigi'' etc. de kunde ikke holde den før (eg. uten at) de kastet den overende.</ref> haldit nema þeir feldi hann. Þá gekk Hyrrokin á framstafn n&#491;kkvans ok hratt<ref>''hratt'' av ''hrinda''.</ref> fram í fyrsta viðbragði, svá at eldr hraut ór hlunnunum ok l&#491;nd &#491;ll skulfu.<ref>''skulfu'' av ''skjálfa''.</ref> Þá varð Þórr reiðr ok greip hamarinn ok [mundi þá brjóta h&#491;fuð hennar, áðr en goðin &#491;ll báðu henni friðar.<ref>''mundi þá brjóta'' etc. han stod i begrep med å knuse hennes hode, førenn alle gudene bad om fred for henne, d. e. han vilde ha knust, hvis ikke etc.</ref> Þá var borit út á skipit lík Baldrs, ok er þat sá kona hans, Nanna, Neps dóttir, þá sprakk<ref>''sprakk'' (av ''springa''), «brast» (hennes hjerte brast).</ref> hon af harmi ok dó: var hon borin á bálit, ok [slegit í eldi.<ref>''slegit í eldi'' (sc. ''var'') det blev tendt ild derpå. [[Grammatiske supplementer|G. S. 57 g]].</ref> Þá stóð Þórr at ok [vígði bálit með Mj&#491;llni;<ref>''vígði bálit'' hammertegnet bruktes som innvielse ved forskjellige anledninger i hedendommen; ''Mj&#491;llnir'' er Tors hammer</ref> en fyrir fótum hans rann dvergr n&#491;kkurr; sá er Litr nefndr; en Þórr spyrnði f&#339;ti sínum á hann ok hratt honum í eldinn, ok brann hann. En at þessa brennu<ref>''(at) þessi (brennu) = þessarri.''</ref> sótti<ref>''sótti'' av ''s&#339;kja''.</ref> margs konar þjóð: fyrst at segja frá Óðni,<ref>''Óðni'' dat. av ''Ódinn''.</ref> at með honum fór Frigg ok valkyrjur<ref>''Valkyrjer'' var kvinnelige vesener, som ledsaget Odin og av ham sendtes til kampplassen for å «kåre de falne», som skulde drage til Valhall.</ref> ok hrafnar hans; en Freyr ók í kerru með gelti<ref>Frøys galt (''g&#491;ltr'') kan fare i luft og hav.</ref> þeim er Gullinbursti heitir eða Slíðrugtanni; en Heimdallr reið hesti þeim er Gulltoppr heitir, [en Freyja k&#491;ttum sínum.<ref>Frøya kjører med to katter.</ref> Þar kemr ok mikit fólk hrímþursa, ok bergrisar. Óðinn lagði á bálit gullhring þann er Draupnir heitir; honum fylgði sú náttúra, at hina níundu hverja nótt drupu<ref>drupu av drjúpa.</ref> af honum átta gullhringar jafnh&#491;fgir.<ref>''jafnh&#491;fgir'' av ''jafnh&#491;fugr''.</ref> Hestr Baldrs var leiddr á bálit með &#491;llu reiði.
  
 
En þat er at segja frá Hermóði, at hann reið níu nætr døkkva dala ok djúpa, svá at hann sá ekki fyrr en hann kom til árinnar Gjallar ok reið á Gjallarbrúna; hon er þ&#491;kt<ref>''þ&#491;kt'' av ''þekja''.</ref> lýsigulli. Móðguðr er nefnd mær sú er gætir brúarinnar; hon spurði hann at nafni eða at ætt, ok sagði at hinn fyrra dag riðu um brúna fimm fylki dauðra manna; «en eigi dynr brúin minnr undir einum þér, ok eigi hefir þú lit dauðra manna; hví ríðr þú hér á Helveg?» Hann svarar at «ek skal ríða til Heljar at leita Baldrs, eða hvárt hefir þú n&#491;kkut sét Baldr á Helvegi?» En hon sagði at Baldr hafði þar riðit um Gjallarbrú; «en niðr ok norðr liggr Helvegr<ref>For å komme til Helveien (''Helvegr''), som fører til Hels bolig, må man først passere åen ''Gj&#491;ll'' (d. e. den brusende); høie gjerder omgir Hels bolig, og porten dertil heter ''Helgrind''.</ref>.» Þá reið Hermóðr, þar til er hann kom at Helgrindum; þá steig hann af hestinum ok gyrði hann fast, steig upp ok keyrði hann sporum, en hestrinn hljóp svá hart yfir grindina at hann kom hvergi nær. Þá reið Hermóðr heim til hallarinnar ok steig af hesti, gekk inn í h&#491;llina, sá þar sitja í &#491;ndugi Baldr, bróður sinn, ok dvaldist Hermóðr þar um nóttina. En at morni,<ref>''morni'' av ''morgunn''. [[Grammatiske supplementer|G. S. 6]].</ref> þá beiddist Hermóðr af Helju at Baldr skyldi ríða heim með honum, ok sagði hversu mikill grátr var með ásum. En Hel sagði at [þat skyldi svá reyna<ref>''þat skyldi svá reyna; þat'' å henføre til setn. ''hvárt Baldr'' etc.; ''svá'' til det flgd.: ''ok ef'' etc, men uttrykket er ufullstendig: det skulde man erfare på følgende måte (nemlig, hvis alle ting i verden gråter over ham) og hvis etc.</ref> hvárt Baldr var svá ástsæll sem sagt er; «ok ef allir hlutir í heiminum, kykvir ok dauðir, gráta hann, þá skal hann fara til ása aptr, en haldast með Helju ef n&#491;kkurr [mælir við<ref>''mælir við'' taler derimot, vegrer sig.</ref> eða vill eigi gráta.» Þá stóð Hermóðr upp, en Baldr leiðir hann út ór h&#491;llinni ok tók hringinn Draupni ok sendi Óðni til minja, en Nanna sendi Frigg ripti ok enn fleiri gjafar, Fullu<ref>''Fulla'' er Friggs tjenerinne.</ref> fingrgull. Þá reið Hermóðr aptr leið sína, ok kom í Ásgarð, ok sagði &#491;ll tíðendi þau er hann hafði sét ok heyrt.
 
En þat er at segja frá Hermóði, at hann reið níu nætr døkkva dala ok djúpa, svá at hann sá ekki fyrr en hann kom til árinnar Gjallar ok reið á Gjallarbrúna; hon er þ&#491;kt<ref>''þ&#491;kt'' av ''þekja''.</ref> lýsigulli. Móðguðr er nefnd mær sú er gætir brúarinnar; hon spurði hann at nafni eða at ætt, ok sagði at hinn fyrra dag riðu um brúna fimm fylki dauðra manna; «en eigi dynr brúin minnr undir einum þér, ok eigi hefir þú lit dauðra manna; hví ríðr þú hér á Helveg?» Hann svarar at «ek skal ríða til Heljar at leita Baldrs, eða hvárt hefir þú n&#491;kkut sét Baldr á Helvegi?» En hon sagði at Baldr hafði þar riðit um Gjallarbrú; «en niðr ok norðr liggr Helvegr<ref>For å komme til Helveien (''Helvegr''), som fører til Hels bolig, må man først passere åen ''Gj&#491;ll'' (d. e. den brusende); høie gjerder omgir Hels bolig, og porten dertil heter ''Helgrind''.</ref>.» Þá reið Hermóðr, þar til er hann kom at Helgrindum; þá steig hann af hestinum ok gyrði hann fast, steig upp ok keyrði hann sporum, en hestrinn hljóp svá hart yfir grindina at hann kom hvergi nær. Þá reið Hermóðr heim til hallarinnar ok steig af hesti, gekk inn í h&#491;llina, sá þar sitja í &#491;ndugi Baldr, bróður sinn, ok dvaldist Hermóðr þar um nóttina. En at morni,<ref>''morni'' av ''morgunn''. [[Grammatiske supplementer|G. S. 6]].</ref> þá beiddist Hermóðr af Helju at Baldr skyldi ríða heim með honum, ok sagði hversu mikill grátr var með ásum. En Hel sagði at [þat skyldi svá reyna<ref>''þat skyldi svá reyna; þat'' å henføre til setn. ''hvárt Baldr'' etc.; ''svá'' til det flgd.: ''ok ef'' etc, men uttrykket er ufullstendig: det skulde man erfare på følgende måte (nemlig, hvis alle ting i verden gråter over ham) og hvis etc.</ref> hvárt Baldr var svá ástsæll sem sagt er; «ok ef allir hlutir í heiminum, kykvir ok dauðir, gráta hann, þá skal hann fara til ása aptr, en haldast með Helju ef n&#491;kkurr [mælir við<ref>''mælir við'' taler derimot, vegrer sig.</ref> eða vill eigi gráta.» Þá stóð Hermóðr upp, en Baldr leiðir hann út ór h&#491;llinni ok tók hringinn Draupni ok sendi Óðni til minja, en Nanna sendi Frigg ripti ok enn fleiri gjafar, Fullu<ref>''Fulla'' er Friggs tjenerinne.</ref> fingrgull. Þá reið Hermóðr aptr leið sína, ok kom í Ásgarð, ok sagði &#491;ll tíðendi þau er hann hafði sét ok heyrt.

Revisjonen fra 16. jun. 2018 kl. 13:25

Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Norsk.gif


Oldnorsk lesebok for begynnere


1. Balders død


Þat er upphaf þessarrar sǫgu, at Baldr enn góða dreymdi[1] drauma stóra ok hættliga um líf sitt. En er hann sagði ásunum draumana, þá [báru þeir saman ráð sín,[2] ok var þat gert at beiða griða Baldri[3] fyrir alls konar háska, ok Frigg tók svardaga til þess at eira skyldu Baldri eldr ok vatn, járn ok alls konar málmr, steinar, jǫrðin, viðirnir, sóttirnar, dýrin, fuglarnir, eitr, ormar. En er þetta var gert ok vitat,[4] þá var þat skemtun Baldrs ok ásanna, at hann skyldi standa upp á þingum, en allir aðrir skyldu sumir skjóta á hann, sumir hǫggva til, sumir berja grjóti. En hvat sem at var gert, [sakaði hann ekki,[5] ok þótti þetta ǫllum mikill frami. En er þetta sá Loki, Laufeyjar son, þá líkaði honum illa er[6] Baldr sakaði ekki. Hann gekk til Fensalar[7] til Friggjar ok brá[8] sér í konu líki; þá spyrr Frigg, ef sú kona vissi hvat æsir hǫfðust at á þinginu. Hon sagði at allir skutu at Baldri, ok þat, at hann sakaði ekki. Þá mælti Frigg: «Eigi munu vápn eða viðir granda Baldri; eiða hefi ek þegit[9] af ǫllum þeim.» Þá spyrr konan: «Hafa allir hlutir eiða unnit[10] at eira Baldri?» Þá svarar Frigg: «Vex viðarteinungr einn fyrir vestan Valhǫll; sá er Mistilteinn[11] kallaðr; sá þótti mér [ungr at krefja[12] eiðsins.» Því næst hvarf konan á braut; en Loki tók Mistiltein ok sleit upp ok gekk til þings. En Hǫðr stóð utarliga í mannhringnum, því at hann var blindr. Þá mælti Loki við hann: «Hví skýtr þú ekki at Baldri?» Hann svarar: «Því, at ek sé eigi hvar Baldr er, ok [þat annat, at[13] ek em vápnlauss.» Þá mælti Loki: «Gerðu[14] þó [í líking annarra manna,[15] ok veit Baldri sœmd sem aðrir menn; ek mun vísa þér til hvar hann stendr; skjót at honum vendi[16] þessum.» Hǫðr tók mistiltein ok skaut at Baldri at tilvísun Loka; flaug skotit í gegnum hann, ok fell hann dauðr til jarðar, ok [hefir þat mest úhapp[17] verit unnit með goðum ok mǫnnum. Þá er Baldr var fallinn, þá [fellust ǫllum ásum orðtǫk[18] ok svá hendr at taka til hans, ok [sá hverr til annars,[19] ok váru allir með einum hug til þess er unnit hafði verkit; en engi mátti hefna; þar var svá mikill griðastaðr. En þá er æsirnir freistuðu at mæla, þá [var hitt þó fyrr,[20] at grátrinn kom upp, svá at engi mátti ǫðrum segja með orðunum frá sínum harmi. En Óðinn [bar þeim mun verst þenna skaða,[21] sem hann [kunni mesta skyn[22] hversu mikil aftaka ok missa ásunum var í fráfalli Baldrs. En er goðin vitkuðust, þá mælti Frigg ok spurði, hverr sá væri með ásum er eignast vildi allar ástir hennar ok hylli, ok vili ríða á Helveg ok freista ef hann fái fundit Baldr, ok bjóða Helju[23] útlausn, ef hon vill láta fara Baldr heim í Ásgarð. En sá er nefndr Hermóðr enn hvati, sonr Óðins, [er til þeirrar farar varð.[24] Þá var tekinn Sleipnir, hestr Óðins, ok leiddr fram, ok steig Hermóðr á þann hest ok hleypti[25] braut.

En æsirnir tóku lík Baldrs ok fluttu[26] til sævar.[27] Hringhorni hét skip Baldrs, hann var [allra skipa mestr;[28] hann vildu goðin fram setja ok gera þar á bálfǫr Baldrs; en skipit gekk hvergi fram. Þá var sent[29] í Jǫtunheima eftir gýgi þeiri er Hyrrokin[30] hét; en er hon kom, ok [reið vargi[31] ok hafði hǫggorm at taumum, þá hljóp[32] hon af hestinum, en Óðinn kallaði til berserki fjóra at gæta hestsins, ok [fengu[33] þeir eigi[34] haldit nema þeir feldi hann. Þá gekk Hyrrokin á framstafn nǫkkvans ok hratt[35] fram í fyrsta viðbragði, svá at eldr hraut ór hlunnunum ok lǫnd ǫll skulfu.[36] Þá varð Þórr reiðr ok greip hamarinn ok [mundi þá brjóta hǫfuð hennar, áðr en goðin ǫll báðu henni friðar.[37] Þá var borit út á skipit lík Baldrs, ok er þat sá kona hans, Nanna, Neps dóttir, þá sprakk[38] hon af harmi ok dó: var hon borin á bálit, ok [slegit í eldi.[39] Þá stóð Þórr at ok [vígði bálit með Mjǫllni;[40] en fyrir fótum hans rann dvergr nǫkkurr; sá er Litr nefndr; en Þórr spyrnði fœti sínum á hann ok hratt honum í eldinn, ok brann hann. En at þessa brennu[41] sótti[42] margs konar þjóð: fyrst at segja frá Óðni,[43] at með honum fór Frigg ok valkyrjur[44] ok hrafnar hans; en Freyr ók í kerru með gelti[45] þeim er Gullinbursti heitir eða Slíðrugtanni; en Heimdallr reið hesti þeim er Gulltoppr heitir, [en Freyja kǫttum sínum.[46] Þar kemr ok mikit fólk hrímþursa, ok bergrisar. Óðinn lagði á bálit gullhring þann er Draupnir heitir; honum fylgði sú náttúra, at hina níundu hverja nótt drupu[47] af honum átta gullhringar jafnhǫfgir.[48] Hestr Baldrs var leiddr á bálit með ǫllu reiði.

En þat er at segja frá Hermóði, at hann reið níu nætr døkkva dala ok djúpa, svá at hann sá ekki fyrr en hann kom til árinnar Gjallar ok reið á Gjallarbrúna; hon er þǫkt[49] lýsigulli. Móðguðr er nefnd mær sú er gætir brúarinnar; hon spurði hann at nafni eða at ætt, ok sagði at hinn fyrra dag riðu um brúna fimm fylki dauðra manna; «en eigi dynr brúin minnr undir einum þér, ok eigi hefir þú lit dauðra manna; hví ríðr þú hér á Helveg?» Hann svarar at «ek skal ríða til Heljar at leita Baldrs, eða hvárt hefir þú nǫkkut sét Baldr á Helvegi?» En hon sagði at Baldr hafði þar riðit um Gjallarbrú; «en niðr ok norðr liggr Helvegr[50].» Þá reið Hermóðr, þar til er hann kom at Helgrindum; þá steig hann af hestinum ok gyrði hann fast, steig upp ok keyrði hann sporum, en hestrinn hljóp svá hart yfir grindina at hann kom hvergi nær. Þá reið Hermóðr heim til hallarinnar ok steig af hesti, gekk inn í hǫllina, sá þar sitja í ǫndugi Baldr, bróður sinn, ok dvaldist Hermóðr þar um nóttina. En at morni,[51] þá beiddist Hermóðr af Helju at Baldr skyldi ríða heim með honum, ok sagði hversu mikill grátr var með ásum. En Hel sagði at [þat skyldi svá reyna[52] hvárt Baldr var svá ástsæll sem sagt er; «ok ef allir hlutir í heiminum, kykvir ok dauðir, gráta hann, þá skal hann fara til ása aptr, en haldast með Helju ef nǫkkurr [mælir við[53] eða vill eigi gráta.» Þá stóð Hermóðr upp, en Baldr leiðir hann út ór hǫllinni ok tók hringinn Draupni ok sendi Óðni til minja, en Nanna sendi Frigg ripti ok enn fleiri gjafar, Fullu[54] fingrgull. Þá reið Hermóðr aptr leið sína, ok kom í Ásgarð, ok sagði ǫll tíðendi þau er hann hafði sét ok heyrt.

Því næst sendu æsir um allan heim ørindreka at biðja at [Baldr væri grátinn ór Helju;[55] en allir gerðu þat, mennirnir ok kykvendin ok jǫrðin ok steinarnir ok tré ok allr málmr, svá sem þú munt sét hafa at þessir hlutir gráta þá er þeir koma ór frosti ok í hita. Þá er sendimenn fóru heim ok hǫfðu vel rekit sín ørendi, finna þeir í helli nǫkkurum hvar gýgr satt;[56] hon nefndist Þǫkk. Þeir biðja hana gráta Baldr ór Helju. Hon svarar:


«Þǫkk mun gráta
þurrum tárum
Baldrs bálfarar;
kyks né dauðs
nautkak[57] karls sonar:
haldi Hel því er hefir!»[58]


En þess geta menn, at þar hafi verit Loki, Laufeyjar son, er flest hefir ilt gert með ásum.


Neste tekst


____


Ordforklaringer: saga f. fortelling. hættligr adj. farlig. áss m. ås; gud; G. S. 11. beiða (-dda) be en (e-nn) om noget (e-ns); forlange noget av en; G. S. 58 d. grið n. pl. fred; sikkerhet. alls konar (ell. alls kyns) allslags, allskens. háski m. fare. svardagi m. ed. eira (-ða) skåne, e-m. viðr (ar; -ir) m. tre. sótt f. sykdom. eitr n. eiter, gift. skemtun f. morskap. berja (barða) slå. grjót n. sten. berja grjóti (G. S. 57 a) slå med sten; stene. gera (-i; -ða) at (prep.) utføre. saka (-aða) ska. mikill adj. stor; G. S. 28; 24. frami m. ære, berømmelse. líka (-aða) behage; mér líkar illa jeg liker ikke. bregða (brá, brugðinn) bevege hurtig, e-u; forandre, forvandle. líki n. skikkelse. hafast at (prep.) foreta sig. granda (-aða) ska, e-m. eiðr m. ed. þiggja (þá, þágum, þeginn) motta. hlutr (ar; -ir) m. lodd; del; ting. vinna (vann, unninn) utføre; vinne; v. eið avlegge ed. viðarteinungr m. stengel. þykkja (þótta) synes. hverfa (hvarf, hurfum, horfinn) vende sig; komme av syne; forsvinne. utarliga adv. langt ute. mannhringr m. mannring; krets av mennesker. líking f. likhet. veita (-tta) yde. sœmd f. ære. vǫndr m. (bøies som vǫllr) vånd. tilvísun f. anvisning. úhapp n. ulykke. mestr (sup. av mikill) størst. goð n. gud. fallast (refl. av falla) e-m svikte. orðtak n. talemåte; ord. griðastaðr m. fredlyst sted. harmr m. sorg. skyn f. skjønn, innsikt. hversu adv. hvorledes; hvor. aftaka f. skade. missa f. tap, savn. fráfall n. død. vitkast komme til sig selv igjen. ást f. kjærlighet. hylli f. velvilje. Hel 1. de dødes rike. 2. dødens gudinne. útlausn f. utløsning; løsepenger. Ásgarðr m. gudenes bolig. hvatr adj. rask; modig. fǫr f. ferd. hleypa (-i; -ta) la løpe.

fluttu av flytja. bálfǫr f. «bålferd»; likbrenning. hvergi adv. ingensteds. gýgr f. (bøies som ermr) gyger; trollkvinne. berserkr (-s; -ir) m. berserk (eg. bjørneserk, d. e. kriger i bjørnepels). nǫkkvi m. lite skib, båt. hrinda (hratt, hrundum, hrundinn) støte. viðbragð n. hurtig bevegelse; rykk. hrjóta (hraút, hrotinn) fare hurtig og voldsomt fra et sted. hlunnr m. rullestokk (hvorpå fartøi skytes i sjøen eller drages på land). deyja () dø. renna (rann, runninn) rinne; løpe; renne. spyrna (-da) sparke. brenna f. brenning; likbrenning. margs konar mangeslags. þjóð f. folk; folkeslag. gǫltr m. (bøies som vǫllr) galt. kǫttr m. (bøies som vǫllr) katt. hrímþurs m. rimturs; jotun. bergrisi m. bergrise. náttúra f. natur, egenskap. drjúpa (draup, dropinn) dryppe. jafnhǫfugr adj. like tung. reiði n. ridetøi.

døkkr adj. mørk. þekja (þakta) tekke. lýsigull n. lysende gull. mær f. (G. S. 14) pike. fylki n. her: flokk. dynja (dunda) dønne. litr m. (G. S. 11) farve, utseende. hvárt spørrepart. mon; om. gyrda (-ða) gjorde; omgjorde. keyra (-ða) drive. spori m. spore. ǫndugi n. høisete. dveljast dvele; opholde sig. reyna (-i; -da) prøve; erfare. ástsæll adj. avholdt. heimr m. verden. kvikr ell. kykr adj. levende. hǫll f. hall. minjar f. pl. erindring; minnegave. ripti n. linnetduk. gjǫf f. gave. fingrgull n. fingerring av gull. aptr adv. tilbake. leið f. vei.

ørindreki m. sendebud. kykvendi n. dyr; kreatur. frost n. frost. hiti m. hete. sendimaðr m. sendemann; sendebud. reka (rak, rekinn) drive; r. ørindi (n.) utføre et ærend. hellir m. hule. tár n. tåre. njóta (naut, notinn) nyte; ha glede av, e-ns. geta (gat, getinn) 1. få, e-tt. 2. omtale, e-ns. 3. formode; gjette, e-ns.


Fotnoter

  1. dreymdi G. S. 55.6
  2. báru þeir saman ráð sín rådslo.
  3. beiða griða (gen. fl.) B. etc. kreve sikkerhet for B. mot allskens fare.
  4. vitat (av vita) bragt i erfaring.
  5. sakaði hann (akk.) ekki etc. det skadet ham ikke.
  6. líkaði honum illa er etc. er står stundom for at likesom omvendt at for er.
  7. Fensalr (el. fl. Fensalir) Friggs bolig.
  8. brá av bregða.
  9. þegit av þiggja.
  10. unnit av vinna.
  11. Mistilteinn er en snylteplante på flere slags trær, især eken.
  12. ungr at krefja etc. for ung til å kreve ed av.
  13. þat annat, at etc. det er det annet, at etc. d. e. dessuten er jeg våbenløs.
  14. gerðu (=ger þú) imperativ.
  15. í líking ann. m. etc. likesom andre menn.
  16. vendi av vǫndr, G. S. 57 g.
  17. hefir þat mest úhapp etc. dette er den største ulykke som er forvoldt (eg. det har vært gjort som den største ulykke).
  18. fellust ǫllum ásum orðtǫk etc. alle æser stod målløse og forvirrede («handfalne»), så de ikke kunde gripe ham (eg. ord sviktet dem og likeså hender til å gripe ham).
  19. sá hverr til annars de så på hverandre.
  20. var hitt þó fyrr etc. (hitt dem. pron.) etc. d. e. de brast i gråt.
  21. bar þeim mun verst etc. tok sig forsåvidt (eg. med den forskjell. G. S. 57 d) mest nær av denne skade.
  22. kunni mesta skyn etc. hadde mest innsikt i, forstod best.
  23. Helju dat. av Hel.
  24. er til þeirrar farar varð påtok sig denne ferd.
  25. hleypti sc. hestinum sprengte avsted.
  26. fluttu av flytja.
  27. sævar gen. av sær, sjø.
  28. allra skipa mestr retter sig i kjønn efter hann (som viser hen på Hringhorni).
  29. sent av senda.
  30. Hyrrokin d. e. den av ilden tilrøkte.
  31. reið vargi; ved ríða settes dyret som redskapets dat.
  32. hljóp av hlaupa.
  33. fengu av fá.
  34. fengu þeir eigi etc. de kunde ikke holde den før (eg. uten at) de kastet den overende.
  35. hratt av hrinda.
  36. skulfu av skjálfa.
  37. mundi þá brjóta etc. han stod i begrep med å knuse hennes hode, førenn alle gudene bad om fred for henne, d. e. han vilde ha knust, hvis ikke etc.
  38. sprakk (av springa), «brast» (hennes hjerte brast).
  39. slegit í eldi (sc. var) det blev tendt ild derpå. G. S. 57 g.
  40. vígði bálit hammertegnet bruktes som innvielse ved forskjellige anledninger i hedendommen; Mjǫllnir er Tors hammer
  41. (at) þessi (brennu) = þessarri.
  42. sótti av sœkja.
  43. Óðni dat. av Ódinn.
  44. Valkyrjer var kvinnelige vesener, som ledsaget Odin og av ham sendtes til kampplassen for å «kåre de falne», som skulde drage til Valhall.
  45. Frøys galt (gǫltr) kan fare i luft og hav.
  46. Frøya kjører med to katter.
  47. drupu av drjúpa.
  48. jafnhǫfgir av jafnhǫfugr.
  49. þǫkt av þekja.
  50. For å komme til Helveien (Helvegr), som fører til Hels bolig, må man først passere åen Gjǫll (d. e. den brusende); høie gjerder omgir Hels bolig, og porten dertil heter Helgrind.
  51. morni av morgunn. G. S. 6.
  52. þat skyldi svá reyna; þat å henføre til setn. hvárt Baldr etc.; svá til det flgd.: ok ef etc, men uttrykket er ufullstendig: det skulde man erfare på følgende måte (nemlig, hvis alle ting i verden gråter over ham) og hvis etc.
  53. mælir við taler derimot, vegrer sig.
  54. Fulla er Friggs tjenerinne.
  55. Baldri væri grátinn etc. B. skulde ved gråt bli kalt tilbake fra Hel.
  56. finna þeir í helli etc. de finner en trollkvinne som satt i en hule (eg. hvor der i en hule satt en tr.).
  57. nautkak = naut-ek-a-ek; a nektende part. («ikke») og pron. ek er satt to ganger; ved karl (oldingen) menes Odin, hans sønn er Balder.
  58. Þǫkk mun gráta etc. - T. vil gråte med tørre tårer over B.'s bålferd; jeg har ingen nytte hatt (nautkak) av den gamles (karls) sønn, levende eller død; Hel beholde det som hun har.