4. Håkon den godes død

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Norsk.gif


Oldnorsk lesebok for begynnere


4. Håkon den godes død


Nú bar svá at einu sinni, at Gunnhildar synir sigldu sunnan af Danmǫrku ok fóru útleið, ok [kómu ekki meir við land en svá, at menn hǫfðu njósn um farar þeirra, ok svá hǫfðu þeir ok njósn um veizlutǫkur Hákonar konungs.[1] Þeir hǫfðu skip vel búin at liði ok at vápnum, ok með þeim var víkingr einn mikill, sá er hét Eyvindr skreyja. Hákon konungr tók veizlu, þá er þeir kómu ór Danmǫrku með þenna her, í Storð á Fitjum,[2] ok [er hann leyndr þessum tíðindum ok allir hans menn,[3] alt þingat til er skipin sigla sunnan ok eigu skamt til eyjarinnar. Þá [sat konungr yfir borðum.[4] Nú kom kurr fyrir hirðmenn at skip váru sén[5] sigla, ok gengu út þeir sem gløggsýnastir váru at sjá, ok [mælti hverr til annars[6] at þat myndi vera úfriðarmenn, ok bað hverr annan segja konungi. En [engi var til[7] nema Eyvindr Finssunr, er kallaðr var skáldaspillir; hann gekk inn í stofuna ok mælti til konungs: «[Lítil er líðandi stund, herra! en langt matmál.[8]» Konungrinn svaraði: «Skáld! [hvat ferr nú af viðum vegum?[9]» Eyvindr svaraði ok kvað visu.

Þá svaraði Hákon konungr: «Eyvindr! þú ert góðr drengr ok vitr maðr, eigi myndir þú segja hersǫgu, nema sǫnn væri.» Þá mæltu allir þeir er hjá váru, ok sǫgðu at satt[10] var, ok þá sigldu skipin ok áttu[11] skamt til eyjarinnar. Þá bauð konungr [taka upp borðin,[12] ok gekk út at sjá liðit, ok er hann hafði sét, kalladi hann til sín ráðgjafa sína, ok spurði [hversu með skyldi fara;[13] «hér sigla mǫrg skip, en vér hǫfum lítit lið, ok vilda ek eigi leiða í ofmikinn háska hina beztu vini mína; en vist ekki vilda ek ok flýja, ef vitrum mǫnnum sýndisk eigi [at þar væri ofmikil fólska.[14]» Nú svarar [hverr at ǫðrum[15] sem einum munni, at [hverr vildi heldr falla um þveran annan[16] heldr en flýja fyrir Dǫnum. Þá mælti konungr: «[Segit allra drengja heilastir![17] ok taki hverr sín vápn, ok [man ekki til saka[18] hversu margir Danir eru um einn Norðmann.»

Eptir þat fór konungr í brynju ok gyrði sik með Kvernbítinum[19] ok setti gyltan hjálm á hǫfuð sér; eptir þat tók han skjǫld sinn ok kesju ok fylkti liði sínu, ok [lét hirðmenn ok boðsmenn alla saman,[20] sem Eyvindr segir í kvæði því er hann orti[21] eptir fall Hákonar:


[Gǫndul ok Skǫgul[22]
sendi Gautatýr[23]
at kjósa um konunga,[24]
[hverr Yngva ættar[25]
skyldi með Óðni[26] fara
ok í Valhǫllu vera.


Bróður fundu þær Bjarnar[27]
í brynju fara,
konung hinn kostsama
kominn und gunnfána;
[drúptu dólgárar,[28]
en darraðr hristisk,
[upp var þá hildr um hafið.[29]


Hét á Háleygi[30]
sem á Hólmrygi[31]
[jarla einbani,[32]
fór til orrustu.
Gott hafði hinn gjǫfli
gengi Norðmanna,[33]
œgir Eydana[34]
stód und árhjálmi.


Gunnhildar synir ganga nú á land upp ok fylktu liði sínu, ok hǫfðu lið miklu meira. Þann dag var veðr heitt af sólu;[35] þá steypti Hákon konungr af sér brynjunni ok setr upp hjálm sinn, eggjar alla sína menn til framgǫngu hlæjandi, ok gladdi svá liðit með sinu blíðligu yfirbragði.

Eptir þat tóksk bardagi ok var [hinn harðasti.[36] Þá [er skothríð var lokit,[37] brá[38] Hákon konungr sverði sínu ok stóð framarla undir merkinu, hjó[39] [á báðar hendr,[40] misti aldrigi, ok [beit sverðit þó, sem misti.[41]

Eyvindr skreyja tók at ganga svá hart fram í orrostu, at hann [frýði Nordmǫnnum hugar;[42] han sótti[43] þar mest at sem merki Hákonar konungs fóru, ok spurði: «Hvar er Norðmanna konungrinn? fyrir hví leynisk hann ok þorir eigi at sýna sik? hverr kann at [segja til hans?[44]» Þá svaraði Hákon konungr: «Halt[45] svá fram, ef þú vilt finna konung Norðmanna.» Þá kastaði Hákon konungr skildinum[46] á hlið sér ok tók báðum hǫndum á meðalkafla sverðsins ok hljóp[47] fram undan merkinu. Þá mælti Þórálfr Skúmssunr: «[Látit mik, herra! í mót Eyvindi.[48]» Konungrinn svaraði: «Mik vill han hitta, og mik skal hann fyrir finna.» En konungr kom fram þar sem Eyvindr var ok hjó [á tvær hendr;[49] þá hjó Hákon konungr með Kvernbítinum báðum hǫndum í hǫfuð Eyvindi ok klauf hjálminn ok svá hǫfuðit í herðar niðr.

Í þessarri orrostu var ekki gott blauðum manni mótigang at veita fyrir sakar afls ok vápna ok áræðis, ok [þóttisk sá danskra manna bezt hafa er firstr var,[50] en [þeim leiddisk[51] brátt er næstir vára; ok brátt eptir fall Eyvindar skreyju kom flótti í lið Gunnhildar suna, ok flýðu sjálfir til skipa sinna. En menn Hákonar konungs fylgðu þeim lengi um daginn ok drápu alt af þeim þat er þeir máttu. En konungr lét taka skeið sína ok róa norðr með landi ok ætlaði[52] til bús síns á Álrekstǫðum,[53] fyrir því at hann hafði fengit[54] sár, var lostinn[55] ǫru[56] [í arminn hœgra,[57] þá er hann rak flóttann, ok blóð rann honum svá mjǫk at [úmegin sótti á hann,[58] ok þá er hann kom þar sem heitir[59] Hákonarhella - þar hafði hann verit fœddr - [ok þar dvaldisk hann[60] um nóttina ok lét [slá sér landtjald[61] ok flytja sik á land. Þá er Hákon konungr kendi at sár hans var banvænligt, þá kallaði hann til sín ráðuneyti sitt, ok talaði á marga lund fyrir sínum ástvinum um þá hluti er gerzk hǫfðu á hans dǫgum, ok iðraðisk þá mjǫk þess er hann hafði gert móti guði ok kristinna manna lǫgum í sinni meðferð. Þá buðu vinir hans at flytja lík hans vestr til Englands ok grafa hann at kirkju. Konungrinn svaraði: «Ek em eigi þess verðr, ek lifða sem heiðnir menn, [skal mik ok svá jarða[62] sem heiðna menn.» Með þessu marki sýndi hann iðrun sína, at hann aumkaði [missætti þeirra frænda,[63] ok sendi bréf Gunnhildar sunum, ok [var þat á,[64] at han gaf Haraldi frænda sínum hirð sína ok alt ríki sitt. Eptir þetta andaðisk Hákon konungr, ok hafði þá fyrir Noregi ráðit tuttugu vetr ok sex. Hann hǫrmuðu bæði vinir ok úvinir, sem segir Eyvindr skáldaspillir:


[Góðu dœgri[65]
verðr sá gramr um borinn
[er sér getr[66] slíkan sefa;
[hans aldar[67]
mun æ vera
at góðu getit.


[Mun úbundinn[68]
á ýta sjǫt
Fenrisúlfr[69] um fara,
áðr jafngóðr
á auða trǫð
konungmaðr komi.


Deyr fé,
deyja frændr,
eyðisk land ok láð;
síz Hákon fór
með heiðin goð,
[mǫrg er þjóð um þjáð.[70]


Menn hans fluttu[71] lik hans á Sæim í Lýgrisfirði[72] á Norðhǫrðalandi ok gerðu haug at.


Neste tekst


____


Ordforklaringer: bera at ell. til hende. sinn n. gang. sunnan adv. sønnenfra. útleid f. den ytre vei (ɔ: utenskjærs). njósn f. nyss; underretning. fǫr f. ferd. veizlutaka f. det å ta veitsle, d. e. kvartér og underhold hos en underordnet. búinn adj. rustet. lið n. 1. krigsfolk. 2. hjelp. þingat adv. derhen; alt þingat til er like inntil. skammr adj. kort. kurr m. rykte. gløggsynn adj. skarpsynt. úfriðarmaðr m. fiende. skáldaspillir m. skaldenes forderver (tilnavn). stofa f. stue. líða (leið, lidinn) gå, lide. matmál n. måltid. visa f. vers, strofe.

drengr m. kjekk, dyktig mann. vitr adj. forstandig. hersaga f. krigsbudskap. nema undtagen, medmindre, hvis ikke. hjá hos; i nærheten. ráðgjafi m. rådgiver. hversu hvorledes; hvor. leiða (-dda) lede, føre. ofmikill adj. altfor stor. háski m. fare. fólska f. dårskap. þverr adj. som er på tvers. heill adj. hel; uskadd; lykkelig. saka (-ada) ska.

gyrða (-ða) gjorde, omgjorde. gyltr adj. forgylt. kesja f. langt spyd. fylkja (-ta) fylke, opstille i slagorden. boðsmaðr m. gjest. (boð n. gjestebud). kjósa (kaus, kosinn) kåre, velge. kostsamr adj. herlig; ypperlig. und = undir. gunnfáni m. fane, banner. drúpa (-ta) lute; bøie sig. dólgár f. eg. kampåre; poet. = sverd. darraðr m. spyd. hrista (-ta) riste. hildr f. (bøies som ermr) kamp; strid. hefja (hóf, hafinn; ell. hafða, hafðr) heve, løfte; begynne. heita (hét, heitinn) á kalle på, opmuntre. jarl m. edelbåren kriger; jarl. einbani m. utmerket banemann. gengi n. følge. gjǫfull adj. gavmild œgir m. forferder; som indjager skrekk. árhjálmr m. hjelm av erts (bronse).

steypa (-ta) styrte; kaste; e-u. framganga f. fremgang. gleðja (gladda) glede. bliðlegr adj. vennlig. yfirbragð n. utseende; ydre; ansiktstrekk. takast begynne. bardagi m. kamp; slag. skothríð f. angrep med skuddvåben. lúka (lauk, lokinn) lukke; ende, e-u. bregða (brá, brugðum, brugðinn) bevege hurtig; b. sverði drage sverdet. framarla adv. langt ell. helt fremme. hǫggva (hjó, hǫggvinn) hugge. missa (-i; -ta) miste; tape, ikke ramme; feile, e-ns.

orrosta f. kamp. frýja (frýða) bebreide en mangel på noget; e-m ens. halt imperativ av halda. hlið f. side. meðalkafli m. håndtak. undan bort fra, e-u. kljúfa (klauf, klofinn) kløve. herðr f. (bøies som ermr) skulder.

blauðr adj. fryktsom, feig. mótigangr m. motstand. veita (-ta) yde. fyrir - sakar for - skyld. afl n. styrke. áræði n. dristighet. firstr adj. fjernest; som er lengst av veien. leiða (-dda) gjøre kjed; mér leiðist e-tt jeg blir kjed av. brátt adv. snart, straks. næstr adj. nærmest. flótti m. flukt. skeið f. krigsskib. ætla (-aða) akte, ha i sinne. bú n. gård. ljósta (laust, lostinn) ramme. ǫr f. pil. hœgri adj. (bøies som komp.) høire. reka (rak, rekinn) drive; r. flóttann forfølge de flyktende. úmegin n. avmakt. dveljast opholde sig. landtjald n. telt på land. banvænligr adj. dødelig. ráðuneyti n. rådgivere; råd. lund f. måte; á marga lund på mange måter. ástvinr (-ar; - ir) m. kjær venn. hlutr (ar; -ir) m. lodd; del; ting. gerast skje; gå for sig. iðrast angre, e-ns. lǫg n. pl. lov. meðferd f. adferd. heidinn adj. hedensk. mark n. merke; tegn. iðrun f. anger. aumka (-aða) ynke, beklage. missætti n. usamdrektighet. tuttugu 20. harma (-aða) gråte over; sørge over, e-nn.

dœgr n. halvdøgn (dag eller natt); poet. tid, stund. gramr m. fyrste. geta (gat, getinn) 1. få, e-tt. 2. omtale, e-ns. 3. formode, e-ns. ǫld f. tid. ýtar m. pl. menn. sjǫt n. forsamling; bolig. jafngóðr adj. like god. auðr adj. øde. trǫð f. vei. konungmaðr = konungr. eyða (-dda) gjøre øde. láð n land; især i forb. land ok láð. siz konj. siden. goð n. gud. þjóð f. folk. þjá (-ða) plage; trælbinde.


Fotnoter

  1. ↑ kómu ekki meir við land etc. kom bare såvidt inn under land at folk hadde nyss om deres ferd, og på samme måte hadde også de beskjed om hvor kong H. tok veitsle (hadde kvartér).
  2. ↑ Fitjum dat. av Fitjar (Fitje på Stordøen i Søndhordland).
  3. ↑ er hann leyndr etc. er han ubekjent med (leyna e-n e-u holde en i uvidenhet om ngt.).
  4. ↑ sat yfir borðum til bords.
  5. ↑ sén fort. part. av sjá.
  6. ↑ mælti hverr til annars de sa til hverandre.
  7. ↑ engi var til der fantes ingen (som var villig dertil); kongen hadde satt straff for den som bragte upålitelig melding om fiendtlig angrep.
  8. ↑ lítil er liðandi stund etc. tiden løper fort, men måltidet varer lenge, d. e. ved måltidet glemmer man ofte at tiden er kostbar.
  9. ↑ hvat ferr etc. hvad nytt derutefra? (eg. hvilket rykte kommer fra de vide veie, d. e. utenverdenen).
  10. ↑ satt intetkj. av sannr.
  11. ↑ áttu av eiga.
  12. ↑ taka upp borðin ta spisebordene bort efter måltidet.
  13. ↑ hversu með skyldi fara hvorledes man skulde bære sig at dermed.
  14. ↑ at þar væri ofmikil fólska at det var altfor stor dårskap (å innlate sig i kamp); eg. at deri (þar) var etc.
  15. ↑ hverr at ǫdrum den ene efter den andre.
  16. ↑ at hverr vildi etc. at de heller vilde falle tvers over hinannen.
  17. ↑ segit allra drengja etc. gid alt godt times eder for disse mandige ord (eg. tal som de lykkeligste av alle kjekke menn).
  18. ↑ man ekki til saka (verbum) det vil ikke ska.
  19. ↑ Kvernbítinum sverdet Kvernbítr.
  20. ↑ lét alla saman sc. fara stillet dem op i en flokk.
  21. ↑ orti av yrkja.
  22. ↑ Gǫndul ok Skǫgul er valkyrjur d. e. kvinnelige vesener som ledsaget Odin og av ham sendtes til kampplassen for å «kåre de falne», som skulde drage til Valhall.
  23. ↑ Gautatýr Odin.
  24. ↑ um konunga blandt kongene.
  25. ↑ hverr Y. ættar hvem av Y's ætt. Yngve er den norske kongeætts - Ynglingenes - mytiske stamfar.
  26. ↑ Óðni dat. av Óðinn.
  27. ↑ bróður Bjarnar Bjørn farmanns bror = Håkon.
  28. ↑ drúptu dólgárar sverdene (eg. kampårene) senket sig (for å dyppes i blodhavet).
  29. ↑ upp var þá hildr um hafið (av hefja) da blev kampen begynt, um utfyllende part.
  30. ↑ Háleygir innbyggerne i Hålogaland.
  31. ↑ Hólmrygir innbyggerne av øene i Ryfylke.
  32. ↑ jarla einbani og œgir Eydana = Håkon; det var især daner han hadde å kjempe med, da disse understøttet Gunhilds sønner.
  33. ↑ Norðmenn nordmenn.
  34. ↑ Eydanir danene på øene.
  35. ↑ sólu dativ av sól.
  36. ↑ hinn harðasti meget hård; G. S. 53.
  37. ↑ er skothrið (dativ) var lokit upers.; lokit av lúka.
  38. ↑ brá av bregða.
  39. ↑ hjó av hǫggva.
  40. ↑ á báðar hendr til begge sider.
  41. ↑ beit sverðit þó etc. d. e. sverdet skar så lett igjennem, at det var som om han hugget i tomme luften.
  42. ↑ frýði Norðmǫnnum hugar han kalte n. feige (eg. bebreidet n. mangel på mot).
  43. ↑ sótti av sœkja.
  44. ↑ segja til hans sie hvor han er (eg. gi beskjed om ham).
  45. ↑ halt imperativ av halda.
  46. ↑ skildinum dat. ent. best. av skjǫldr.
  47. ↑ hljóp av hlaupa.
  48. ↑ látit mik í mót E. sc. fara.
  49. ↑ á tvær hendr til begge sider.
  50. ↑ þóttisk sá danskra manna etc. den av de danske menn mente å ha det best.
  51. ↑ þeim leiddisk de blev kjede.
  52. ↑ ætlaði sc. at fara.
  53. ↑ Álrekstaðir Årstad ved Bergen.
  54. ↑ fengit av fá.
  55. ↑ lostinn av ljósta.
  56. ↑ ǫru dativ av ǫr; med en pil; G. S. 57 a.
  57. ↑ í arminn hœgra i den høire arm.
  58. ↑ úmegin sótti á hann han falt i avmakt.
  59. ↑ þar sem heitir på det sted som heter.
  60. ↑ ok þar dvaldisk hann anakolutisk for dvaldisk han þar.
  61. ↑ slá sér landtjald sette op et telt for sig på land.
  62. ↑ skal mik ok man skal jorde mig.
  63. ↑ missætti þeirra frænda usamdrektigheten mellem ham og hans frender.
  64. ↑ var þat á deri stod.
  65. ↑ góðu dœgri i en heldig stund.
  66. ↑ er sér getr etc. som får et sådant sinnelag.
  67. ↑ hans aldar etc. hans tid vil alltid bli vel omtalt.
  68. ↑ mun úbundinn etc. d. e. verden vil forgå før landet får igjen en sådan konge.
  69. ↑ Fenrisulven kommer løs, når ragnarok stunder til.
  70. ↑ mǫrg er þjoð um þjáð er mange folk bragt i trældom og nød, um utfyllende part.
  71. ↑ fluttu av flytja.
  72. ↑ Lýgrisfirði dat. av Lýgrisfjǫrðr.
Hentet fra «http://heimskringla.no/index.php?title=4._Håkon_den_godes_død&oldid=47356»