Fjörutíu Íslendinga þættir: Sneglu-Halla þáttr

Fra heimskringla.no
Revisjon per 29. jun. 2021 kl. 10:52 av August (diskusjon | bidrag)
(diff) ← Eldre revisjon | Nåværende revisjon (diff) | Nyere revisjon → (diff)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif Dansk.gif


Fjörutíu Íslendinga þættir

Sneglu-Halla þáttr

Þórleifur Jónsson gaf út
Reykjavík, 1904




Þat er upphaf þessarrar frásagnar, at Haraldr konungr Sigurðarson réð fyrir Noregi. Þat var í þann tíma, er Magnús konungr frændi hans var andaðr. Svá er sagt, at Haraldr konungr var allra manna vitrastr ok ráðigastr; varð þat ok flest at ráði, er hann lagði til. Hann var skáld gott. Jafnan kastaði hann háðyrðum at þeim mönnum, er honum sýndist; þoldi bann ok allra manna bezt, þótt at honum yrði kagtat klámyrðum, þá er honum var gott í skapi. Hann átti þá Þóru, dóttur Þórbergs Árnasonar. Honum þótti mikit gaman at skáldskap, ok hafði jafnan þá með sér er kveða kunnu. Þjóðólfr hét maðr; hann var íslenzkr, ok ættaðr ór Svarfaðardal, kurteiss maðr ok skáld mikit. Hann var með Haraldi konungi í hinum mestu kærleikum. Hann kallaði konungr höfuðskáld sitt, ok virði hann mest allra skálda. Hann var ættsmár, ok menntr vel, öfundsjúkr við þá, er til komu. Haraldr konungr elskaði mjök íslendinga; gaf hann til Íslands marga góða gripi, klukku góða til Þingvalla; ok þá er hallæri þat hit mikla kom á Ísland, er ekki hefir slíkt komit annat, þá sendi hann út til Íslands fjóra knörru, hlaðna af mjöli, sinn í hveru fjórðung, ok lét flytja burt fátœka menn sem flesta af landinu.


2. Bárðr hét maðr, ok var hirðmaðr Haralds konungs. Hann sigldi til Íslands, ok kom út at Gásum, ok vistaðist þar um vetrinn. Sá maðr tók sér far með honum, er Halli hét, ok var kallaðr Sneglu-Halli; hann var kallaðr skáld gott ok orðgreppr mikill. Halli var hár maðr ok hálslangr, herðalítill ok handsiðr ok ljótlimaðr; hann var ættaðr ór Fljótum. Þeir sigldu þegar (er þeir) váru búnir, ok höfðu langa útivist, tóku Noreg um haustit norðr við Þrándheim, við eyjar þær, er Hítrar heita, ok sigldu síðan inn til Agðaness ok lágu þar um nótt. Enn um morgininn eftir sigldu þeir inn eftir firðinum lítinn byr; enn er þeir komu inn um Rein, sá þeir, at langskip þrjú röru innan eftir firðinum. Dreki var hit þriðja skipit. Ok er skipin röru hjá kaupskipinu, þá gekk maðr fram ór lyftingunni á drekanum, í rauðum skarlatsklæðum, ok hafði gullhlað um enni, bæði mikill ok tiguligr. Þessi maðr tók til orða: „Hverr stýrir skipinu eðr hvar váru þér í vetr, hvaðan ýttu þér, eðr hvar tóku þér fyrst land, eðr hvar lágu þér í nótt“? Þeim varð næsta orðfátt kaupmönnum, er svá var margs spurt senn. Halli svarar þá: „Vér várum í vetr á Íslandi, enn ýttum af Gásum, enn Bárðr heitir stýrimaðr, enn tókum land við Hítrar, enn lágum í nótt við Agðanes“. Þessi maðr spurði, er reyndar var Haraldr konungr Sigurðarson: „Sarð hann yðr þá eigi hann Agði“? „Eigi enn þá“, sagði Halli. Konungrinn brosti at, ok mælti: „Er nökkurr til ráðs um, at hann muni enn síðar meir veita yðr þessa þjónustu“? „Ekki“, sagði hann Halli, „ok bar þó einn hlutr mest til þess, er vér fengum enga skömm af honum“. „Hvat var þat“? sagði konungr. Halli vissi gerla, við hveru hann talaði. „Þat, herra“, sagði hann, „ef yðr forvitnar at vita, at hann Agði beið at þessu oss tignari manna, ok vænti yðar þangat í kveld, ok mun hann þá gjalda af höndum þessa skuld ótæpt“. „Þú munt vera orðhákr mikill“, segir konungr. Eigi er getit orða þeira fleiri at sinni. Sigldu þeir kaupmennirnir inn til Kaupangs, ok skipuðu þar vöru upp, ok leigðu sér hús í bœnum. Fám nóttum síðar kom konungr inn aftr til bœjar, ok hafði hann farit til eyja út at skemta sér. Halli bað Bárð at fylgja sér til konungsins, ok kveðst vilja biðja hann vetrvistar; enn Bárðr bauð honum með sér at vera. Halli bað hann hafa þökk fyrir, enn kveðst með konunginum vilja vera, ef þess væri kostr.


3. Einn dag gekk Bárðr til konungs ok Halli með honum. Bárðr kvaddi konung. Konungr tók vel kveðju hans, ok spurði margs af Íslandi, eðr hvárt hann hefði flutt útan nökkura íslenzka menn. Bárðr sagðist flutt hafa einn íslenzkan mann; „ok heitir hann Halli, ok er nú hér, herra, ok vill biðja yðr vetrvistar“. Halli gekk þá fyrir konunginn ok kvaddi hann. Konungrinn tók honum vel, ok spurði, hvárt hann hefði svarat honum á firðinum, „er vér fundumst“. „Sá er hinn sami“, segir Halli. Konungrinn sagðist eigi spara mundu mat við hann, ok bað vera at búi sínu nökkuru. Halli kveðst með hirðinni vilja vera, eðr leita sér annars ella. Konungrinn kvað svá fara jafnan, at „mér er um kennt, ef várr vinskapr ferr eigi vel af hendi, þó at mér þykki varla svá vera. Eru þér einráðir íslendingar ok ósiðblendnir. Nú ver, ef þú vill, ok ábyrgst þik sjálfr, hvat sem í kann gerast“. Halli kvað svá vera skyldu, ok þakkaði konunginum. Var hann nú með hirðinni, ok líkaði hverjum manni vel til hans. Sigurðr hét sessunautr Halla, gamall hirðmaðr ok gæfr. Sá var siðr Haralds konungs, at eta einmælt; var fyrst borin vist fyrir konung, sem vánligt var, ok var hann þá jafnan mjök mettr, er vistin kom fyrir aðra. Enn þá er hann var mettr, klappaði hann með hnífskefti sínu á borðit, ok skyldi þá þegar ryðja borðin, ok váru margir þá hvergi nærri mettir. Þat bar til eitt sinn, er konungr gekk úti um stræti ok fylgdin með honum, at þeir heyrðu í eitt herbergi deild mikla. Þar váru at sútari ok járnsmiðr, ok þar næst flugust þeir á. Konungrinn nam staðar ok sá á um stund. Síðan mælti hann: „Göngum burt, hér vil ek engan hlut at eiga; enn þú, Þjóðólfr, yrk um þá vísu“. „Herra“, segir hann, „eigi sómir þat, þar sem ek em kallaðr höfuðskáld yðart“. Konungr svarar: „Þetta er meiri vandi enn þú munt ætla; þú skalt gera af þeim alla menn aðra en þeir eru: lát annan vera Sigurð Fáfnis-bana, ok annan Fáfni, ok kenn þó hvárn til sinnar iðnar“. Þjóðólfr kvað þá vísu:


Sigurðr eggjaði sleggju
snák váligrar brákar,
enn skapdreki skinna
skreið of leista heiði,
menn sásk orm, áðr ynni
ilvegs búinn kilju
nautaleðrs á naðri
neflangr konungr tangar.


„Þetta er vel kveðit“, segir konungr, „ok kveð nú aðra, ok lát þá annan vera Þór, enn annan Geirrauð jötun, ok kenn þó hvárn til sinnar iðnar. Þá kvað Þjóðólfr vísu:


Varp ór þrætu þorpi
Þórr smiðbelgja stórra
hvatt eldingum höldnum
hafra kjöts at jötni;
hljóðgreipum tók húðar
hrökkvi-skafls ór afli
glaðr við galdra smiðju
Geirrauðr síu þeiri.


„Ekki ertú ámælisverðr um þat“, sagði konungr, „at þú ert órleysingr til skáldskapar“. Ok lofuðu allir, at vel væri ort. Ekki var Halli við þetta. Ok um kveldit, er menn sátu við drykk, kváðu þeir fyrir Halla, ok sögðu hann eigi mundu svá yrkja, þótt hann þœttist skáld mikit. Halli kveðst vita, at hann orti verr enn Þjóðólfr. „Enn þó mun mér firrst um fara, ef ek em eigi við staddr yrkis-efnin“, segir Halli. Þetta var þegar sagt konungi, ok snúit svá, at hann þœttist eigi minna skáld enn Þjóðólfr. Konungr kvað honum eigi at því verða mundu, „enn vera kann, at vér fáim þetta reynt af stundu“.


4. Þat var einn dag, er menn sátu yfir borðum, at þar gekk inn í höllina dvergr einn, er Túta hét; hann var frískr at ætt. Hann hafði lengi verit með Haraldi konungi. Hann var eigi hærri enn þrevett barn, enn allra manna digrastr ok herðamestr, höfuðit mikit ok elliligt, hryggrinn eigi allskammr, enn sýlt í neðan, þar sem fœtrnir váru. Haraldr konungr átti brynju, þá er hann kallaði Emmu; hann hafði látit gera hana í Miklagarði. Hon var svá síð, at hon tók niðr á skó Haraldi konungi, þá er hann stóð réttr; var hon öll tvöföld, ok svá styrk, at aldrigi festi járn á. Konungrinn hafði látit fœra dverginn í brynjuna ok setja hjálm á höfuð honum, ok gyrði hann sverði. Síðan gekk hann inn í höllina, sem fyrr var ritat, ok þótti maðrinn vera undrskapaðr. Konungrinn kvaddi sér hljóðs, ok mælti: „Sá maðr, er kveðr um dverginn vísu, svá at mér þykki vel kveðin, þiggi af mér kníf þenna ok belti“, — ok lagði fram á borðit fyrir sik gripina: „Enn vitit þat fyrir víst, ef mér þykkir eigi vel kveðin, at hann skal hafa óþökk mína, ok missa gripanna beggja“. Ok þegar er konungr hafði flutt erindi sitt, kveðr maðr vísu útar á bekkinn, ok var þat Sneglu-Halli:


Fœrðr sýndisk mér frændi
Frísa kyns í brynju,
gengr fyr hirð í hringum
hjálmfaldinn kúrvaldi;
flœr-at eld í ári
úthlaupi vanr Túta,
sé’k á síðu leika
sverð rúghleifa skerði.


Konungr bað fœra honum gripina: „Ok skaltú ná hér á sannmæli, því at vísan er vel kveðin“. Þjóðólfi fannst fátt um. — Þat var einn dag, er konungrinn var mettr, at konungr klappaði knífi á borðit, ok bað ryðja. Þjónustumenn gerðu svá, Þá var Halli hvergi nærri mettr. Tók hann þá stykki eitt af diskinum, ok helt eftir, ok kvað þetta:


Hirði ek eigi
hvat Haraldr klappar,
læt ek gnauða grön,
geng ek fullr at sofa.


Um morgininn eftir, er konungr var kominn í sæti sitt ok hirðin, gekk Halli í höllina fyrir konunginn. Hann hafði skjöld sinn ok sverð á baki sér. Hann kvað vísu:


Selja mun’k við sufli
sverð mitt, konungr, verða,
ok, rymskyndir randa,
rauðan skjöld við brauði;
hungrar hilmis drengi,
heldr gangu vér svangir;
mér dregr hrygg at hverju
(Haraldr sveltir mik) belti.


Engu svarar konungr, ok lét sem hann heyrði eigi; enn þat vissu allir menn, at honum mislíkaði. Litlu síðar var þat, at konungrinn gekk úti ok fylgdin með honum; þar var ok Halli í för. Hann snaraði fram hjá konunginum. Konungrinn kvað þetta:


„Hvert stillir þú Halli“?


Halli svarar:


„Hleyp’k fram at skyrkaupum“.
„Graut muntú gera láta“?

segir konungr.


„Görr matr es þat, smjörvan“,

segir Halli. Hleypr hann Halli þá upp í garðinn, ok þangat sem var eldahús; þar hafði hann látit gera graut í stórum katli, — settist til ok át grautinn. Konungr sér, at Halli hverfr upp í garðinn. Hann kvaddi til Þjóðólf ok tvá menn aðra, at leita Halla. Konungr veik ok upp í garðinn. Þeir finna hann, þar sem hann át grautinn. Konungr kom þá at, ok sá, hvat hann hafðist at. Konungr var hinn reiðasti, ok spurði Halla hví hann fór af Íslandi til höfðingja, til þess at gera af sér skömm ok gabb. „Látit eigi svá, herra“, segir Halli; „jafnan sé ek yðr eigi drepa kendi við góðum sendingum“. Halli stóð þá upp, ok kastaði niðr katlinum, ok skall við haddan. Þjóðólfr kvað þá þetta:


Haddan skall, enn Halli
hlaut offylli grautar,
hornspánu kveð’k honum
hlýða betr enn prýði.


Konungrinn gekk þá burtu ok var allreiðr, ok um kveldit kom engi matr fyrir Halla, sem fyrir aðra menn. Ok er menn höfðu snætt um stund, komu inn tveir menn, ok báru milli sín trog mikit, fullt grautar, ok með spán, ok settu fyrir Halla. Hann tók við ok át sem hann lysti, ok hætti síðan. Konungr bað Halla eta meira. Hann kveðst eigi mundu eta meira at sinni. Haraldr konungr brá þá sverði, ok bað Halla eta grautinn, þar til er hann spryngi af. Halli kveðst eigi mundu sprengja sik á grauti, enn sagði konung ná mundu lífi sínu, ef hann væri á þat einhugi. Konungr sezt þá niðr ok slíðrar sverðit.


5. Nökkuru síðar var þat einn dag, at konungr tók disk einn af borði sínu, ok var á steiktr gríss, ok bað Tútu dverg at fœra Halla, „ok bið hann yrkja vísu, ef hann vill halda lífinu, ok hafa kveðit, áðr þú kemr fyrir hann, ok seg honum eigi fyrr enn þú kemr á mitt gólf“. „Eigi em ek þess fúss“, segir Túta, „því at mér líkar vel við Halla“. „Sé ek", segir konungr, „at þér líkar vel vísan ok þykkir góð, sú er hann orti um þik, ok muntú gerla heyra kunna. Nú far burt í stað, ok ger sem ek býð“. Túta tók við diskinum, ok gekk á mitt gólfið ok mælti: „Þú, Halli, yrk vísu at boði konungs, ok haf ort, áðr ek kem fyrir þik, ef þú vill halda lífinu“. Halli stóð þá upp, ok rétti hendr í móti diskinum, ok kvað vísu:


Grís þá greppr at ræsi
gruntrauðustum dauðan,
Njörðr sér börg á borði
bauglands fyr (sér) standa;
runa síður lít’k rauðar,
ræð’k skjótt gera kvæði,
rana hefir seggr af svíni
(send heill, konungr) brenndan.


Konungr mælti þá: „Nú skal gefa þér upp reiði mína, Halli, því at vísan er vel kveðin, svá skjótt sem til var tekit“.


6. Frá því er sagt einn dag, at Halli gekk fyrir konunginn, þá er hann var glaðr ok kátr. Þar var þá Þjóðólfr ok margt annarra manna. Halli sagðist hafa ort drápu um konunginn, ok bað sér hljóðs. Konungrinn spurði, hvárt Halli hefði nökkut kvæði fyrri ort. Halli kveðst eigi hafa fyrri ort. „Þat munu menn mæla“, segir konungr, „at þú takist mikit á hendr, slík skáld sem ort hafa um mik áðr, eftir nökkurum málefnum; eðr hvat sýnist þér Þjóðólfr“? „Eigi kann ek, herra, at gefa yðr ráð“, segir Þjóðólfr, „enn hitt mun hóti nær, at ek muna kunna at gefa Halla heilræði“. „Hvert er þat“? sagði konungr. „Þat fyrst, herra, at hann ljúgi ekki at yðr“. „Hvat lýgr hann nú“? segir konungr. „Þat lýgr hann, at hann sagðist ekki kvæði ort hafa“, sagði Þjóðólfr, „enn ek segi hann ort hafa“. „Hvert er kvæði þat“, segir konungr, „eðr um hvat er ort“? Þjóðólfr svarar: „Þat köllu vér Kollu-vísur, er hann orti um kýr, er hann gætti ut á Íslandi“. „Er þat satt, Halli“? segir konungr. „Satt er þat“, segir Halli. „Hví sagðir þú, at þú hefðir ekki kvæði ort“? sagði konungr. „Því“, sagði Halli, „at lítil kvæðis-mynd mundi á því þykkja, ef þetta skal heyra, ok lítt mun því verða á loft haldit“. „Þat viljum vér fyrst heyra“, segir konungr. „Skemt mun þá fleira“, segir Halli. „Hverju þá“? segir konungr. „Kveða mun Þjóðólfr þá skulu Sorptrogs-vísur, er hann orti úti á Íslandi“, segir Halli, „ok er þat vel, at, Þjóðólfr leitaði á mik eða af virði fyrir mér, því at upp eru svá í mér bitar ok jaxlar, at ek kann vel at svara honum jöfnum orðum“. Konungr brosti at, ok þótti gaman at etja þeim saman. „Hveru veg er kvæði þat, eðr um hvat er ort“? segir konungr. Halli svarar: „Þat er ort um þat, er hann bar út ösku með öðrum systkinum sínum, ok þótti þá til einkis annars fœrr fyrir vitsmuna sakir, ok varð þó um at sjá, at eigi væri eldr í, svá at mein yrði at, því at hann þurfti allt vit sitt í þann tíma“. Konungr spyrr ef þetta væri satt? „Satt er þat, herra“, segir Þjóðólfr. „Hví hafðir þú svá óvirðuligt verk“? segir konungr. „Því, herra“, segir Þjóðólfr, „at ek vilda flýta oss til leika, enn eigi váru verk á mik lagin“. „Þat olli því“, segir Halli, „at þú þóttir eigi hafa verkmanns vit“. „Ekki skulu þit við talast“, segir konungr, „enn heyra vilju vér kvæðin bæði“. Ok svá varð at vera. Kvað þá hvárr sitt kvæði; ok er lokit var kvæðunum, mælti konungrinn: „Lítit er kvæðit hvárttveggja, enda munu lítil hafa verit yrkisefnin, ok þat þó enn minna, er þú hefir ort, Þjóðólfr“. „Svá er ok, herra“, segir Þjóðólfr, „ok er Halli orðhvass mjök. Enn skyldara þœtti mér honum, at hefna föður síns, enn at eiga sennur við mik hér í Noregi“. „Er þat satt, Halli“? segir konungr. „Satt er þat, herra“, segir Halli. „Hví fórtu af Íslandi til höfðingja við þat, at þú hafðir eigi hefnt föður þíns“? segir konungr. „Því, herra“, „at ek var barn at aldri, þá er faðir minn var veginn, ok tóku frændr (mínir) málit, ok sættust á fyrir mína hönd. Enn þat þykkir illt nafn á váru landi, at heita griðníðingr“. Konungrinn svarar: „Þat er nauðsyn at ganga eigi á grið eðr sættir, ok er ór þessu allvel leyst“. „Svá hugða ek, herra“, segir Halli, „enn vel má Þjóðólfr tala stórmannliga um slíka hluti, því at öngvan veit ek jafngreypiliga hefnt hafa föður síns sem hann“. „Víst er Þjóðólfr líklegr til, at hafa þat hraustliga gert“, segir konungr; „eðr hvat er verkum gert um þat, at hann hafi þat framar gert enn aðrir menn“? „Þat helzt, herra“, segir Halli, „at hann át föðurbana sinn“. Nú œptu menn upp, ok þóttust aldrei slík undr heyrt hafa. Konungrinn brosti at, ok bað menn vera hljóða. „Ger þetta satt, er þú sagðir, Halli“, segir konungr. Halli mælti: „Þat hygg ek, at Þórljótr héti faðir Þjóðólfs. Hann bjó í Svarfaðardal á Íslandi, ok var hann fátœkr mjök, enn átti fjölda barna. Enn þat er siðr á Íslandi á haustum, at bœndr þinga til fátœkra manna, ok var þá engi fyrri til nefndr, enn Þórljótr, faðir Þjóðólfs; ok einn bóndi var svá, stórlyndr, at hann gaf honum sumargamlan kálf. Síðan sœkir hann kálfinn ok hafði í taumi, ok var lykkja á enda taumsins; ok er hanu kom heim at túngarði sínum, hefr hann kálfinn upp á garðinn, ok var furðanliga hár garðrinn; þó var hærra fyrir innan, því at þar hafði verit grafit torf til garðsins. Síðan ferr hann inn yfir garðinn; enn kálfrinn veltr út af garðinum. Enn lykkjan, er á var taums-endanum, brást um háls honum Þórljóti, ok kenndi hann eigi niðr fótum; hekk nú sínum megin hvárr, ok váru dauðir báðir, þegar er til var komit. Drógu börnin heim kálfinn, ok gerðu til matar, ok hygg ek, at Þjóðólfr hefði óskerðan sinn hlut af honum“. „Nærri hófi mundi þat“, segir konungr. Þjóðólfr brá sverði, ok vildi höggva til Halla. Hljópu menn þá í milli þeira. Konungr kvað hvárigum hlýða skyldu, at gera öðrum mein: „Leitaðir þú, Þjóðólfr, fyrr á Halla“. Varð nú svá at vera sem konungr vildi. Fœrði Halli drápuna, ok mæltist hon vel fyrir, ok launaði konungr honum góðum penningum. Leið nú á vetrinn ok var allt kyrrt.


7. Einarr er maðr nefndr, ok var kallaðr fluga. Hann var son Háreks ór Þjóttu. Hann var lendr maðr, ok hafði sýslu á Hálogalandi ok Finnferð af konungi, ok var nú í kærleikum miklum við konung, enn þó eldi þar jafnan ýmsu á. Einarr var óeyrðarmaðr mikill. Drap hann menn, ef eigi gerðu allt, sem hann vildi, ok bœtti öngan mann. Einars var ván til hirðarinnar at jólunum. Þeim Halla og Sigurði sessunaut hans varð talat til Einars. Sagði Sigurðr Halla frá, at engi maðr þyrði at mæla í móti Einari eðr í aðra skál at leggja enn hann vildi sjálfr, ok hann bœtti eigi fé fyrir víg eðr rán. Halli svarar: „Vændis höfðingjar mundu slíkir kallaðir á váru landi“. „Mæl þú varliga, félagi“, segir Sigurðr, „því at hann er lítilþægr at orðum, ef honum eru í móti skapi“. „Þó at þér séit allir svá hræddir“, segir Halli, „at engi yðarr þori, at mæla eitt orð í móti honum, þá segi ek þér þat satt, at ek skylda kæra, ef hann gerði mér rangt, ok þess get ek, at hann bœti mér“. „Hví þér enn öðrum“? segir Sigurðr. „Þat mundi honum sýnna“, segir Halli. Þar til þræta þeir hér um, at Halli býðr Sigurði at veðja. Leggr Sigurðr hér við gullhring, er stóð hálfa mörk, enn Halli leggr við höfuð sitt. Einarr kemr at jólum, ok sitr hann á hœgri hönd konungi, ok menn hans út frá honum. Var honum öll þjónusta veitt sem konungi sjálfum. Ok jóladag, er menn váru mettir, mælti konungrinn: „Nú viljum vér hafa fleira til gamans, enn drekka. Skaltú nú, segja oss Einarr, hvat til tíðinda hefir orðit í förum yðrum“. Einarr svarar: „Ekki kann ek þat í frásagnir at fœra, herra, þó at vér knúskim bú-Finna eðr fiskimenn“. Konungr svarar: „Segit settliga, því at vér erum lítilþægir at, ok þykkir oss gaman at því öllu, þó at yðr þykki lítilsvert, er jafnan standit í stríði“. „Þat er þá, herra, helzt at segja“, segir Einarr, „at í fyrra sumar, er vér komum norðr á Mörkina, mœttum vér Íslands-fari einu, ok höfðu þeir orðit þangat sæhafa, og setit þar um vetrinn. Bar ek á hendr þeim, at þeir mundu kaup átt hafa við Finna, fyrir útan yðart lof eðr mitt; enn þeir duldu ok gengu eigi við; enn oss þóttu þeir ótrúligir, ok beidda ek þá rannsóknar; enn þeir synjuðu þverliga. Ek sagða þá, at þeir skyldi hafa þat, er þeim væri verra ok makligra, ok bað ek mína menn vápnast ok leggja at þeim. Ek hafða fimm langskip, ok lögðu vér at á bæði borð, ok léttum eigi fyrr enn hroðit var skipit. Ok einn íslenzkr maðr, er þeir kölluðu Einar, varðist svá vel, at hans maka fann ek aldrigi, ok víst var skaði at um þann mann, ok eigi hefðim vér unnit skipit, ef slíkir hefði allir verit innanborðs“. „Illa gerir þú þat, Einarr“, segir konungr, „er þú drepr saklausa menn, þó at eigi geri allt sem þér líkar bezt“. „Mun ek eigi“, sagði Einarr, „sitja fyrir hættu þeiri; enn mæla þat sumir menn, herra, at þér gerit eigi allt sem guðréttligast; enn þeir reyndust illa, ok fundu vér mikinn finnskrepp í skipinu“. Halli heyrði, hvat þeir töluðu, ok kastaði knífinum fram á borðit ok hætti at eta. Sigurðr spurði, ef hann væri sjúkr. Hann kvað þetta sótt verra: „Einarr fluga sagði lát Einars bróður míns, er hann kveðst fellt hafa á kaupskipinu í fyrra sumar, ok má vera at nú gefi til, at leita eftir bótunum við hann Einar“. „Tala ekki um, félagi“, segir Sigurðr; „sá mun vænstr“. „Nei“, segir Halli, „ekki mundi hann svá við mik gera, ef hann ætti eftir mik at mæla“. Hljóp hann þá fram yfir borðit, gekk innar fyrir hásætit ok mælti: „Tíðindi sögðu þér, Einarr bóndi, það er mik akta œrit mjök í drápi Einars bróður míns, er þér sögðuzt feldan hafa á kaupskipinu í fyrra sumar. Nú vil ek vita, hvárt þú vill nökkuru bœta mér Einar bróður minn“. „Hefir þú eigi spurt, at ek bœti engan mann“? segir Einarr. „Eigi er mér skylt at trúa því“, segir Halli, „at þér væri allt illa gefit, þó at ek heyrða þat sagt“. „Gakk burt maðr“, segir Einarr, „annarr mun verri“. Halli gekk at sitja. Sigurðr spyrr, hvé farit hefði. Halli svarar, ok kveðst hafa hótun fyrir fébœtr. Sigurðr bað hann eigi oftar koma á þetta mál, ok sé laus veðjanin. Halli kvað honum vel fara: „enn á skal koma oftar“. Ok annan dag eftir gekk Halli fyrir Einar ok mælti: „Þat mál vil ek vekja, Einarr, ef þú vilt nökkuru bœta mér bróður minn“. Einarr svarar: „Þú ert seinþreyttr at, ok ef þú dregst eigi brott, þá muntú fara slíka fór sem bróðir þinn eðr verri“. Konungrinn bað hann eigi svá svara: „Ok er þat frændunum ofraun, ok veit eigi, hvers hugar hverjum lér. Enn þú, Halli, kom eigi oftar á þetta mál, því at stœrri bokkar verða at þola honum slíkt enn þú ert“. Halli svarar: „Svá mun vera verða“. Gekk hann þá til rúms síns. Sigurðr fagnar honum vel, ok spurði, hvé farit hefði. Halli kveðst hafa heitan fyrir fébœtr af Einari. „Þótti mér þat í hug“, segir Sigurðr, „ok sé laus veðjanin“. „Vel ferr þér“, segir Halli, „enn enn skal ek koma í þriðja sinn“. „Gefa vil ek þér nú til hringinn“, sagði Sigurðr, „at þú látir vera kyrrt, er þetta hefir þó nökkut af mér til hlotizt í fyrstu“. Halli svarar: „Sýnir þú í þessu, hverr maðr þú ert, ok eigi má þér um kenna, hversu sem til vegar ferr; enn prófa skal enn um sinn“. Ok þegar um morgininn eftir, er konungr tók handlaugar ok Einarr fluga, gekk Halli at honum, ok kvaddi konunginn. Konungrinn spyrr, hvat er hann vildi. „Herra“, segir Halli, „ek vil segja yðr draum minn. Ek þóttumst vera allr maðr annarr enn ek em“. „Hvat manni þóttist þú vera“? segir konungr. „Ek þóttumst vera Þórleifr jarls skáld, enn hann Einarr fluga þótti mér vera Hákon jarl Sigurðarson, ok þóttumst ek hafa ort um hann níð, ok munda ek sumt níðit, er ek vaknaða“. Snöri Halli þá útar eftir höllinni, ok kvað nökkut fyrir munni sér, ok námu menn eigi orðaskil. Konungr mælti: „Þetta var eigi draumr annarr enn hann dregr þessi dœmi saman; ok svá mun fara með ykkr, sem fór með Hákoni Hlaðajarli ok Þórleifi skáldi, ok þat sama gerir Halli: hann svífst einkis, ok megu vit sjá, at bitit hefir níðit ríkari menn enn svá sem þú ert, Einarr, sem var Hákon jarl, ok mun þat munat, meðan Norðrlönd eru byggð, ok er verri einn kviðlingr, um dýran mann kveðinn, ef munaðr verðr eftir, enn lítil fémúta; ok ger svá vel ok leys hann af með nökkuru“. „Þér skulut ráðar herra“, segir Einarr, „ok seg honum, at hann taki þrjár merkr silfrs af féhirði mínum, er ek fekk honum síðast í sjóði“. Þetta var sagt Halla. Gekk hann at finna féhirðinn, ok sagði honum sitt erindi. Hann kvað vera fjórar merkr silfrs í sjóðnum. Halli kveðst þrjár hafa skyldu. Halli gekk þá fyrir Einar, ok sagði honum. „Hafa mundir þú þat, er í var sjóðnum“, segir Einarr. „Nei“, sagði Halli, „öðruvísi muntú ná lífi mínu, enn ek verða þjófr at fé þínu, ok sá ek, at þú hafðir ætlat mér þat“. Ok svá, var, at Einarr hafði þat ætlat Halla, at hann mundi hafa, þat er í sjóðnum var, ok þótti honum þat nóg bana-sök. Gekk Halli nú til sætis síns, ok sýndi Sigurði féit. Sigurðr tók hringinn, ok kvað Halla hafa vel til unnit. Hann svarar: „Eigi eru vit þá jafnir þegnar, ok tak hring þinn, ok njót manna bezt. Enn þér satt at segja, þá átta ek aldrigi skylt við þenna mann, er Einarr hefir drepit, ok vilda ek vita, ef ek næða fénu af honum“. „Engum manni ertú líkr at prettum“, segir Sigurðr. Einarr fór brott eftir jólin norðr á Hálogaland.


8. Um várit eftir bað Halli konung órlofs at fara til Danmerkr í kaupferð. Konungr bað hann fara, sem hanh vildi, „ok kom aftr skjótt, því at oss þykkir gaman at þér, ok far varliga fyrir Einari flugu; hann mun hafa illan hug á þér, ok sjaldan veit ek honum jafnsleppt tekizt hafa“. Halli tók sér far með kaupmönnum suðr til Danmerkr, ok svá til Jótlands. Rauðr hét maðr, er þar hafði sýslu, ok réðst Halli þar til vistar. Þat bar til eitt sinn, er hann skyldi hafa þing fjölmennt, ok er menn skyldu þar mæla lögskilum sínum, þá var svá mikit háreysti ok gap, at engi maðr mátti þar málum sínum fram koma; ok fóru menn við þat heim um kveldit. Þat var um kveldit, er menn komu til drykkjar, at Rauðr mælti: „Þat væri ráðleitinn maðr, er ráð fyndi til, at fólk þetta allt þagnaði“. Halli svarar: „Þat fæ ek gert, þegar er ek vil, at hér skal hvert mannsbarn þagna“. „Þat fær þú eigi gert landi“, segir Rauðr. Um morgininn komu menn til þings, ok var nú slíkt óp ok gap sem hinn fyrra dag, ok varð engum málum skilat. Fóru menn við þat heim. Þá mælti Rauðr: „Viltú veðja um Halli, hvárt þú fær hljóðit á þinginn eðr eigi“. Halli kveðst þess búinn. Rauðr svarar: „Legg við höfuð þitt, enn ek gullhring er stendr mörk“. „Þat skal vera“, segir Halli. Um morgininn spurði Halli Rauð, ef hann vildi veðjanina halda. Hann kveðst halda vilja. Komu menn nú til þingsins, ok var nú slíkt óp eðr meira, enn hina fyrri dagana. Ok er menn varði sízt, hleypr Halli upp, ok œpir sem mest mátti hann: „Hlýði allir menn; mér er mikils málsþörf; ek skal kæra um óðindælu mína sjálfs; mér er horfin hein ok heinar-sufl, skreppa ok þar með allr skreppu-skrúði, sá er karlmanni er betra at hafa, enn at missa“. Allir menn þögnuðu. Sumir hugðu, at hann mundi œrr orðinn, enn sumir hugðu hann mundu tala konungs erindi nökkur. Ok er hljóð fekkst, settist Halli niðr ok tók við hringnum. Enn þegar menn sáu, at þetta var ekki nema dáruskapr, þá var háreysti sem áðr, ok komst Halli á hlaupi undan, því at Rauðr vildi hafa líf hans, ok þótti þetta verit hafa hin mesta ginning. Létti hann eigi fyrr enn hann kom til Englands.


9. Þá réð fyrir Englandi Haraldr Guðinason. Halli ferr þegar á konungs fund, ok kveðst ort hafa um hann drápu, ok bað sér hljóðs. Konungr lét gefa honum hljóð. Sezt nú Halli fyrir kné konungi, ok flutti fram kvæðit; ok er lokit var kvæðinu, spurði konungr skáld sitt, er var með honum, hveru veg at væri kvæðit. Hann kveðst ætla at gott væri. Konungr bauð Halla með sér at vera, enn Halli kveðst búinn vera til Noregs áðr. Konungr kvað þá þann veg fara mundu af hendi um kvæðis-launin „við þik, sem vér njótum kvæðisins, því at engi hróðr verðr oss at því kvæði, er engi kann. Sit nú niðr á gólfit, enn ek mun láta hella silfri í höfuð þér, ok haf þat, er í hárinu loðir, ok þykkir mér þá hvárt horfa eftir öðru, er vér skulum eigi ná at nema kvæðit“. Halli svarar: „Bæði mun vera, at lítilla launa mun vert vera, enda munu ok þessi launin lítil vera. Lofa munu þér, herra, at ek ganga út nauðsynja minna“. „Gakk sem þú vill“, segir konungr. Halli gekk þar til, er skipsmiðir váru, ok bar í höfuð sér tjöru, ok skrýfði sem mest hárinu, ok gerði sem diskr væri; gekk síðan inn, ok bað hella silfrinu yfir sik. Konungr kvað hann vera brögðóttan; ok var nú heilt yfir hann, ok var þat mikit silfr, er hann fekk. Fór hann síðan þangað, er skip þau váru, er til Noregs ætluðu, ok váru öll burtu nema eitt, ok var þar ráðinn fjöldi manna með miklum þunga; enn Halli hafði of fjár, ok vildi gjarna í burt, því at hann hafði ekki kvæði ort um konung annat enn endileysu, ok mátti hann því eigi kenna þat. Stýrimaðr bað hann fá til ráð, at Suðrmenn gengi ór skipinu, ok kveðst þá vilja gjarna taka við honum. Enn þá var komit at vetri. Halli var hjá þeim í herbergjum um hríð. Eina nótt lét Halli illa í svefni, ok var lengi áðr enn þeir fengu vakit hann. Þeir spurðu, hvat hann hefði. dreymt. Halli kvað lokit því, at hann mundi biðja þá fars héðan frá. „Mér þótti maðr koma at mér ógrligr, ok kvað þetta:


Hröng es, þar’s hávan þöngul
held ek siz’k fjörs selda’k
sýn es, at sit’k at Ránar,
sumir eru í búð með humrum;
ljóst es lýsu at gista;
lönd á’k út við ströndu;
því sit’k bleikr í brúki,
blakkir mér þari um hnakka,
blakkir mér þari um hnakka.


Ok er Suðrmenn vissu draum þenna, réðust þeir ór skipinu, ok þótti víss bani sinn, ef þeir fœri þar á. Halli réðst þegar á skip, ok sagði, at þetta var prettr hans enn engi draumr. Ok tóku þeir út þegar, er þeir váru búnir, ok tóku Noreg um haustit; ok fór Halli þegar til Haralds konungs. Hann tók vel við Halla, ok spurði, hvárt hann hefði ort um aðra konunga. Halli kvað: „Þetta orta ek eina um jarl“:


Þula verðr at drápu
með Dönum verri;
föll eru fjórtán
ok föng tíu;
opit es ok öndvert,
öfigt stígandi.
Svá skal yrkja
sá’s illa kann.


Konungr brosti at, ok þótti honum jafnan gaman at Halla.


10. Haraldr konungr fór um várit til Gulaþings; ok um daginn spurði konungr Halla, hversu honum yrði til kvenna um þingit. Halli svarar:


Gott es Gulaþing þetta:
giljum vér hverjar es viljum.


Konungr fór þaðan norðr til Þrándheims. Ok er þeir sigldu fyrir Stað, áttu þeir Þjóðólfr ok Halli búðarvörð at halda, ok var Halli sæsjúkr mjök, ok lá undir báti, enn Þjóðólfr varð at þjóna einn. Ok er hann bar vistina, fell hann um fót Halla, er stóð út undan bátnum. Þjóðólfr kvað þá þetta:


Út stendr undan báti
ilfat. Muntú nú gilja?


Halli svarar:


Þjón geri’k þann at sveini:
Þjóðólf læt’k mat sjóða.


Fór konungrinn nú leiðar sinnar, unz hann kom í Kaupang. Þóra drottning var nú með honum, ok var hon lítt til Halla; enn konungr var vel til hans, ok þótti gaman at Halla jafnan. Þess er getit einn dag, at konungrinn gekk úti um stræti ok fylgdin með honum. Halli var þar í för. Konungrinn hafði öxi í hendi, ok öll gullrekin, enn silfrvafit skaftit ok silfrhólkr mikill á forskeftinn, ok þar í ofan steinn góðr. Þat var ágætr gripr. Halli sá jafnan til öxarinnar. Konungr fann þat ok brátt, ok spurði, hvárt Halla litist vel á öxina. Honum kveðst vel á lítast. „Hefir þú sét betri öxi“? (segir konungr). „Eigi ætla ek þat“, segir Halli. „Viltú láta serðast til öxarinnar“? segir konungr. „Eigi“, segir Halli; „enn várkunn þykki mér yðr, at þér vilit svá selja sem þér keyptut“. „Svá skal vera, Halli“, segir konungr; „tak við, ok njót manna bezt: gefin var mér, enda skal svá selja“. Halli þakkaði konungi. Um kveldit, er menn komu til drykkjar talaði drottning við konung, at þat væri undarligt ok eigi vel til skift, at gefa Halla þá gripi, „er varla er ótíginna manna at eiga, fyrir klámyrði sín; enn þó fá sumir lítit fyrir góða þjónustu“. Konungr kveðst því ráða vilja, hverjum hann gefi gripi sína: „Vil ek eigi snúa orðum Halla til hins verra, þeim er tvíræð eru“. Konungr bað kalla Halla, ok svá var gert. Halli laut honum. Konungr bað Halla mæla nökkur tvíræðis-orð við Þóru drottningu: „ok vit, hversu hon þolir“. Halli laut þá at Þóru ok kvað:


Þú ert makligust miklu,
(munar stórum þat) Þóra,
flenna upp at enni
allt leðr Haralds reðra.


„Takit hann ok drepit“, segir drottning; „vil ek eigi hafa hrópyrði hans“. Konungr bað öngvan svá djarfan vera, at á Halla tœki hér fyrir: „Enn at því má gera, ef þér þykkir önnur makligri til at liggja hjá mér ok vera drottning, ok kanntú varla at heyra lof þitt„. Þjóðólfr skáld hafði farit til Íslands, meðan Halli var í burtu frá konungi. Þjóðólfr bafði flutt útan frá Íslandi hest góðan, ok vildi gefa konungi, ok lét Þjóðólfr leiða hestinn í konungsgarð, ok sýna konungi. Konungrinn gekk at sjá hestinn, ok var (hann) mikill ok feitr. Halli var þar hjá, er hestrinn hafði úti sinina. Halli kvað þá:


Sýr er ávallt,
hefir saurigt allt
hestr Þjóðólfs reðr
hann es dróttins serðr.


„Tví, tví“, segir konungr, „hann kemr aldrigi í mína eign at þessu“. Halli gerðist hirðmaðr konungs ok bað sér orlofs til Íslands. Konungr bað hann fara varlega fyrir Einari flugu. Halli fór til Íslands ok bjó þar. Eyddust honum penningar, ok lagðist hann í útróðr; ok eitt sinn fekk hann andróða svá mikinn, at þeir tóku nauðliga land. Ok um kveldit var borinn fyrir Halla grautr; ok er hann hafði etit nökkut lítit, hnígr hann aftrábak, ok var þá dauðr. Haraldr spurði lát tveggja hirðmanna sinna af Íslandi: Bolla hins prúða ok Sneglu-Halla. Hann svaraði svá til Bolla: „Fyrir dörrum mun drengrinn hnigit hafa“. Enn til Halla segir hann svá: „Á grauti mundi greyit sprungit hafa“. Lýk ek þar sögu Sneglu-Halla.




Brot ór Haralds-drápu


Svá lét und sik
seggja dróttinn
lönd öll lagin,
liðs oddviti.