Forskjell mellom versjoner av «Gregorius Saga»

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
m
Linje 93: Linje 93:
 
A þvi are er en helge Gregorius andaðez, gorðe varan mikit, sva at menn ondvðvz af matleyse viða of heim. En þott halleri syndi ollvm heimi, hve mikils h<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>fðingia var þa við mist i Roma, þa r<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>kn<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>ðv þvegi(!) <font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>vondarmenn Gregorius við at helldr, þeir t<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>lldv hann h<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>a verit felogsmann mikin oc h<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>a mioc eytt <font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>ðreþvm þeim, er lago til sto(l)s Petrs postvla. Oc er þeir mattv hanvm eigi gremiaz livanda, þa egivðvsc þeir a ðat at brenna bekr þer er hann hafði gorvar. Oc ða er þeir h<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>fðv brendar svmar oc villdv en brenna fleiri, þa toc Petrs(!) diacn at standa a mot þeim, hann taldi þeim þat mvnðv ekki stoða til þess at eyða ageti Gregorius, þott þeir brendi bekr hans, þvi at þo erv margar aðrar epter, þer er eptvr erv ritnar oc erv viða of heim bornar; hann taldi þat [h<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>fuðl<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>st at] brenna bekr þviliks lerif<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>ðvr þer er hann hafði sialfr seð enn . . . . . . . . . . . . . . . . .
 
A þvi are er en helge Gregorius andaðez, gorðe varan mikit, sva at menn ondvðvz af matleyse viða of heim. En þott halleri syndi ollvm heimi, hve mikils h<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>fðingia var þa við mist i Roma, þa r<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>kn<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>ðv þvegi(!) <font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>vondarmenn Gregorius við at helldr, þeir t<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>lldv hann h<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>a verit felogsmann mikin oc h<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>a mioc eytt <font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>ðreþvm þeim, er lago til sto(l)s Petrs postvla. Oc er þeir mattv hanvm eigi gremiaz livanda, þa egivðvsc þeir a ðat at brenna bekr þer er hann hafði gorvar. Oc ða er þeir h<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>fðv brendar svmar oc villdv en brenna fleiri, þa toc Petrs(!) diacn at standa a mot þeim, hann taldi þeim þat mvnðv ekki stoða til þess at eyða ageti Gregorius, þott þeir brendi bekr hans, þvi at þo erv margar aðrar epter, þer er eptvr erv ritnar oc erv viða of heim bornar; hann taldi þat [h<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>fuðl<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>st at] brenna bekr þviliks lerif<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>ðvr þer er hann hafði sialfr seð enn . . . . . . . . . . . . . . . . .
  
---
+
----
  
 
'''Fotnoter'''
 
'''Fotnoter'''

Revisjonen fra 26. mar. 2016 kl. 09:23

Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


For at alle norrøne tegn som blir brukt i denne artikkelen skal vises korrekt må du ha fonttypen OldNordicTimes installert på din PC eller Mac. OldNordicTimes skal lagres i Fonts i Windows eller installeres i fontboken i Mac OS.


Heilagra Manna Sögur


Gregorius Saga.
(Codex Holm. 2 folio).


C. R. UNGER

Christiania 1877


Her hefr upp sIgu ens helga Gregorij pava.

Gregorius atti allt kyn i Romaborg, ok het Gordianus fadir hans, hann var enn gIfgazti madr, en Silvia het modir hans. Frændr Gregorij voru gIfgir at virdingu, en þo voru þeir enn gIfgari fyrir gudi af godlifi sinu ok sidsemi ok trufesti. Felix pafe hardla dyrligr madr, sa er giora let kirkiu guds pislarvottum Kosme ok Damiani i Romaborg, hann var afi[1] Gregorij, en Tharsilla heilug mær ok meynunna, su en sama er Krist sialfan sa koma til sin, adr hun andadiz, var fIdursystir hans. Þat er at getnadi giIrt um hana Tharsillam, sem nu var int, at hun heyrdi himneska rIdd vid andlat sitt, ok þat med at hun sa sialfan drottin vorn Jesum Krist koma eptir ser; Innur fIdursystir hans er nefnd Gordiana, en en þridia het Emiliana. Þær voru badar helgar meyiar Tharsilla ok Emiliana, at þvi er Gregorius sialfr berr vitni um nu sidan i bok sinni einni.

En þat er at segia fra þeim systrum med fꜳm ordum, at þær þionudu allar gudi i lifi. En þa er þvi hafdi leingi fram farit, þa er sagt, at Gordiana[2] systir þeira mæddiz miIg i sinni tru, ok vard eigi betr en svꜳ um hennar rꜳd, at hun gleymdi til miIg guds bodordum, ok gat fianidinn sva lockad hennar hug, ath hun lagdi meira hug ꜳ þersa heims gaman helldr en ꜳ sina þurft. Tharsilla hellt vel sinni veniu i astud vid almattkan gud. Þat var opt er hun harmadi ok ræddi um fyrir Emiliane systur sinne, hvern skada þær hIfdu bedit um þat, er Gordiana systir þeira giIrdiz ohlydin gudi ok þeira fyrirtIlum. Tharsilla styrkti sva tru Emiliane systur sinnar ok bad, at hun skylldi leida sinn hag ok sitt rad miklum athugha; hon mællti vid hana þessum ordum opt sinnum: »Ek se Gordianam systur ockra, kvad hun, eigi af vorri hꜳlfvu vera.« Eitthvert sinn þa er Emiliana heyrdi þersi ord, þa sneriz hun til bænar vid systur sina Gordianam, ok sva et sama Tharsilla; stundum badu þær hana, sem þær kunnu, til samþyckis vid sik, en stundum ꜳvitudu þær Gordianam. En ꜳvallt sidan er mille vard hirtingarorda þeira, þa sneriz Gordiana þegar til leikmeyia sinna ok til þessa heims skemtunar. En er þersu for framm miIg leinge af hennar hendi, þa vard systrum hennar at miklum harmi hennar orækt, er þær mattu eigi aleidis snua hennar atferdi, sem þær villdu. Fra þvi er sagt, at ꜳ einhverri nott giordiz þat til tiþinda, þar er Tharsilla svaf, at þa vitradiz henni Felix pafi ok þackadi henni sitt godlifi, bædi þat er hun hafdi framit vid Gordianam systur sina[3] i sinni ꜳminningu ok sva Innur miskunnarverk mIrg, þau er hon hafdi giIrt fyrir guds sakir. Hann sagdi henne sva pafinn, at hun mundi skamma stund uverit hafva i þessum heime, enda lofv(ad)i þat litt vid, at þegar er hun vaknadi or þeim draumi, þa kendi hun ser sottar. En er sottin ok ath henne fast, þa let hun giIra eptir frændum sinum ok vinum, sva sem þa var venia Romveria til, þa er nalgadiz gIfgra manna andlat, ok let hun alla alþydu manna, þa er þar var komin, gudi lof syngia ok hans helgum mInnum. Þar var þa komin modir Gregorij Silvia ok margir adrir gIfger menn at þiona Tharsille. En er þeim var minz von[4], þa tok hun at kalla hatt Tharsilla ok mællti: »Hverfi þer nu ꜳ braut fra mer, sagdi hun, þviat Jesus kom nu ath vitia[5] min.« En er Tharsilla hafdi þetta mællt, þa andadizt hun. En er þessi tidindi voru, þa vard þar sva mikill hilmr, at eingi þottiz slikan kent hafva þeira, er þar voru vid staddir. En er hun var Indud, þa var buit um lik hennar vel ok vegliga, sem verdugt var, ok eptir slikum hætti, sem sidr Romveria var til at bua um grIft gIfugra manna. Þat er ok vid getit, at litlu eptir andlat Tharsille ꜳ einhverri mikilli hatid, at þa vitradiz Tharsilla Emiliane systur sinne i draumi, ok for hun med fagrligu ladordi i mot henni af guds halfu ok mællti sva vid hana: »Kom þu, systir Emiliana, sagdi hun, ok giIr helga samkundu med mer.« Emiliana svaradi henni ꜳhyggiusamliga: »Ef ek kem ein[6], sagde hun, hvat verdr þa um Gordianam systur vora?« Þa svaradi Tharsilla med hryggum hug ok mællti: »Kom þu, sva sem ek mæli, kvad hun, Gordiana systir ockur er ætlut i sveit med leikmeyium, ok mun hun her taka laun sins erfidis i þessum heimi.« En er þær hIfdu þetta vid ræzt, þa vaknadi Emilia(na) ok tok sott ok lifdi litla stund sidan ok for til himna med veg ok dyrd, sem henni var heitid fyrir sitt godlifi. En bratt eptir andlat þeira systranna, þa tok Gordiana systir þeira ser bonda ok giIrdi þa mart þat i gegn skapara sinum, er þa treystiz hun varla, medan þær lifdu allar systr. Nu vard þat sva um þenna hag, sem sagt er, at þær hofu upp med einni astud sina æfi vid almattkan gud, en þo endu þær sina atferd med mikilli misleiti. En þessir hlutir, er nu eru sagdir med skImmu mꜳle, megu afla mer mikillar astudar vid gud af dæmum ok af lifi Tharsille ok Emiliane, ef madr færer ser i nyt, en i Idru lagi ma ok sia mikillar ꜳhyggiu ok varudar lif Gordiane systur þeirra.


2. En þat er at segia fra Gordiano fIdur Gregorius, er getit var i Indverdu þessu mali, at hann var spekingr enn mesti at Illu mannviti, hann var rikr ok gIfugmenne mikit ok audigr at fiarhlutum, hann var ættstor ok stiornarmadr mikill, sidlatr ok sidvandr i alla stadi. Hann var kvongadr hardla vel, en sva sem fra honum er sagth, þa var þat þo mꜳl manna, at i eingan stad þætti Silvia[7] kona hans, er adan var nefnd, minni skIrungr at sinu hofi helldr en hann þotti. En er sonr þeira ox upp Gregorius, sa er nefndr var i upphafi þersa mals, þa giIrdiz hann sva hlydinn fedr sinum ok modur, at hann villdi eingan hlut i moti þeim gera. Ok þegar ꜳ unga alldri var hann settr til nams af fIdur ok af modur. Hann bra þa þegar mikit af veniu annars ungmennis, ok var hann at ser framar giorr en adrir ungir menn, þeir er þa væri i Romaborg i þann tima. En sva sem Gregorius var ættstor ok kyngIfugr, þa giIrdiz hann þo enn mesti ættarbætir i alla stadi, ok þa kynslod pryddi Gregorius godum sidum ok dyrligri atferd sinni. Þat þikir verit hafa med miklum taknum, er Gregorius hlaut þat nafn, sem hann hafdi. Gregorius þydiz vakr til vors mꜳls at færa, enda var hann ok sannliga vakr at sia vandliga bædi um sina þurft ok sva annarra; þa var hann vakr af sialfum ser, er hann fylldi þat i godum verkum, er hann nam edr kende, en þa vackti hann Idrum til þurftar, er hann kende i ordum god verk, þau er hann giordi[8]. Hann vard sva bokfrodr ok sva algiIrr at ser um allar lærdomslistir þegar ꜳ unga alldri ok at Illu mannviti, at i þann tid, er i Romaborg var mestr lærdomr, geck honum einge hærra i Illu boknami. Hann hafdiz þegar miIg i æsku sinni a mali vid alldrada menn ok kostgefdi ath muna þat allt eptir, er þeir kendu honum til mannviz. Hann safnadi þa frodleik miklum i sinu brioste, þeim er hann bar sidan upp fyrir alþydu ꜳ þeiri tid, sem hæfdi, ok sva kvedr at i heilagri bok, at þa er Gregorius kom ꜳ gatnamot lærdomsins, at þa fyrirlet hann vinstri gItu lærdomsins, þat er veralldlig speke ok þessa heims virding. Hann lagdi þegar ꜳ unga alldri allan hug til guds þionustu ok at audlazt himneskan fagnad ok sanna vitro, ok villdi hann at nafni einu þiona þessa heims virding. En þa er hann dvaldi miog leingi at skiliazt berindis med þessa heims lif, þott þar væri hugr hans allr, er gud var, þa toku sva at hladazt ꜳ hendr honum þessa heims abyrgiur, at hann þottizt einkis annars fyrir gꜳ.

En þa er (at) andlati fIdur hans bar erfd undir hann, ok hann atti sialfr forrad fiar sins, þa let hann bratt þat bert verda fyrir monnum, hvilikr hann hafdi leingi verit i gud(s) augliti. Þa hugdi hann at þvi bædi nott ok dag, hversu hann skylldi astsamligaz gudi þiona med sinum audæfum, ok gaf hann þa fe þat allt til guds þacka, er hann atti, ok fylgdi sva i eptirlikingu fatækis Kristi fatækum ordnum fyrir vorar sakir. Þa reisti hann upp sex munklifi i Sikileyiu ok lagdi þar til slika aura, sem þeir munkar þurftu, er þar voru; en et siaunda munklifi let hann setia hia kirkiu þeira Pals ok Jons piningarvotta guds i Romaborg til dyrdar Andree postola, þat er hann var sialfr munkr i leingi sidan med mIrgum brædrum Idrum, ok lifdi hann þar sidsamliga ok dyrliga. Til þeira munklifa allra lagdi Gregorius sva iardir ok audæfi, at vel matte þIrf vinna til allra[9] atvinnu, er þar skylldu gudi þiona. Sidan gaf hann þat fe allt, er eptir var, þurfamInnum, ok þat er af geck þeira naudzsynium, ok fyrirleit hann allt þessa heims skraut ok sneri þeiri tign allri, er hann hafde i verIlldu, til þess at eignazt hæsta dyrd i himnum; ok sa er litlu adr geck um borgina skryddr gudvefium ok gimsteinum, sa þionadi af skImmu bragdi Ireigi stafkIrlum.

Þa giIrdizt hann munkr, ok var hann sva algiIrr bratt i þeiri atferd, at honum matti vel iafna vid þa menn, er leingi hIfdu reyndir verit at allri gæzsku. Hann var kostgæfr til i sifellu at lesa helgar bækr; hann hafdi sva mikit meinlæti i fIstum ok vIkum ok i bænahalldi, at þar kom um sidir, at hann matti trautt of standa einn saman af þvi ok af kvidvælindi, þvi er hann hafdi. Sva er sagt, at kvidvælindit ok þesskonar meinsemi, sem þar fylger, sotti hann miog sva, at stundum var hann at bana kominn, nema hann matadizt opt ꜳ hverium degi. Fra þvi er sagt, at þat var einu sinni, þa er kvidvælendi sotti hann i mesta lagi, at hann matti einga stund ꜳn vera berging matar. Þa var komit at paskum, þvattdag fyrir paska, þa er hvert barn fastadi, en hann matti sialfr eigi fasta, þa fell honum þat nærr en sotten, er hann skylldi eigi fasta mega. Þa heimti hann til sin hardla helgan mann þann, er Eleutherius het ok þa var munkr i munklifi hans, ok sa enn sami reisti mann af dauda. Hann beiddi þa Gregorius þess, at þeir skylldi badir saman bidia þess gud med tarum, at honum gæfizt megn til fIstu þann dag. En er þeir hIfdu skamma stund þess bedit, þa tok Gregorius at hafa sva mikit briostmegn, at hann þottizt eigi þurfa at bergia mat a þann dag, ok sva vard brad bot ꜳ meinsemi hans, at hann undradizt sialfr i hug ser, hvi hann tok sva bratt sva mikit megin, sem þa þottizt hann hafa af iafnlitlum mætti, sem hann hafdi adr haft. En er ath kvelldi kom, þa var hann sva hress madr, at hann matti vel hallda fIstu sinni til morgins, ef hann villdi. En þott Gregorius kendi ser hvern dag vanheilsu, þa afladi hann þo eigi sva hvilldar likama sinum, at eigi giIrdi hann ꜳvallt annat tveggia, at hann badzt fyrir, edr las helgar bækr edr skrifade, edr orkti nyiar bækr, ok mæddi hann sva likam sinn ꜳvallt i hversdaghligu erfvidi, at su var eingi stund, er eigi væri hann i nIckverri guds þionustu.


3.[10]I þann tid hafdi Gregorius ertr ok alldin miIg til fæzlu ser, sva sem Silvia modir hans sendi til handa honum. Hann hafdizt þa at riti lIngum hia hlidi þvi, er kent er Pali postola. Þar kom eingill guds um dag ath honum med yfirlitum þeim, sem madr væri voladr kominn af skipsbroti, ok bad hann gefa ser nackvad. Þꜳ let Gregorius gefa honum sex penninga ok hugd(i) honum miskunn, af þvi at honum fell nær fatæki hans, ok bad hann i brott fara sidan. En litilli stundu sidar ꜳ sama dege kom sa auminge aptr ok taldizt litid þegid hafva en mikit latid ok bad enn forkunnliga giafar. Þa voru enn gefnir honum sex penninghar, ok for hann þa gladr a brott. Enn kom hann ed þridia sinni ok bad allra forkunnligazt giafvar. Gregorius bad enn taka sex penninga ok gefa enum volada. Þa vard Gregorius þess viss af fehirdi[11] þeira munka, ath eingi penningr war til, sa er hann matti gefva enum volada. Þa þottizt hann eigi vita, hvat hann skylldi til taka, honum fell nær, ef hann skylldi einga miskunn mega weita enum volada manni. En þa spurdi hann fehirdinn, ef hann hefdi ker nIckvert edr klædi, þat er til giafar wæri fallit, eda annarsskonar grip nockurn þann, er enum fatæka manni mætti at halldi koma. Þa war honum sagt, ath ecke var til wtan silfvrdiskr einn, sa er Silvia modir hans var won at færa honum ꜳ allden. Þa ward hann allgleymr wid ok mællti: »Færdu mer hann skiott, brodir, at eigi fari sia wesalingr huggunarlauss ꜳ brott.« Sidan gaf Gregorius gladliga diskinn þeim manni, er hann hugdi fatækan wera, ok hvarf sa a braut; ok war þat fyrir hIndum, at hann munde veita Gregorio helldr en þiggia þadan ifra. Fra þvi upp vard Gregorius kunnr at taknum ok ath iarteinum, ath eighi þotte hann einn saman styra munklifve sinu, helldr þotti berligha Andreas postoli sia um med honum. Einnhvern dag sende Gregorius munka .ii. ath kaupa þat, er hafa þurfti i munklifinw, annan ellra en annan yngra. En er þeir foru, þa stal sa er ellri var af fe þvi, er þeir foru medr, sva ath enn yngri vissi eighi. En er þeir kvomu heim ok villdu[12] ganga i kirkiu, þa vard sa þeira diIfulodr, er stolit hafdi, ok fell hann til iardar. Honum bættizt bratt, ok war hann spurdr at bodordi abota, ef hann hefdi misfarit medr fe þvi, er honum var i hInd sellt. Hann syniadi, en þꜳ æddizt hann. Hann var .viii. sinnum spurdr, ok syniadi hann ꜳvallt; en þegar er hann syniade, þa vard hann odr. Þa kom Gregorius ok spurde, hve morgum penningum hann hefdi stolit. Þa fell hann til fota Gregorio ok geck i gegn þvi, er hann hafdi giIrt. Sidan tok hann skript, enda matti þa eigi diIfull æda hann þadan ifra.


4.[13]A hatidardegi Andreas postola þa er brædr hvilldu um middegi, þa setti at einum þeira skialfta med hareysti miklu, sva at synt matti þickia, at þat nIckud bar fyrir hann, er hann atti eigi stad vid. En er brædr fundu, at honum var ollum brugdit, þa toku þeir hann at bodordi Gregorij[14] ok logdu nidr fyrir allteri Andree postola ok badu honum miskunnar. Hann witkadizt bratt ok sagdi sidan, at honum hafdi synzt alldradr madr, sa er visadi at honum hundi svIrtum ok mællti vid hann: »Hvi villdir þu flyia or munklifi þessu.« Þvi næst komu framm munkar ok badu honum liknar enn alldrada mann. Þa visadi hann hundinum a brott, enda vitkadizt þa munkrinn skiott. Hann sagdi þa, at hann hefdi þat fyrir borizt, at hann mundi hlaupaz ꜳ braut ur munklifinu, ef hann hefdi þat matt. Enn var sa annarr munkr, er hlaupaz villde ꜳ braut ur munklifinu, ok villdi þa ganga i kirkiu, er hann hafdi þat radit i hug ser; þa [eirdi diIfull honum[15], er hann villdi eigi i kirkiu ganga, en þegar er hann villdi i kirkiuna ganga, þa vard hann odr. En er sva hafdi mIrgum sinnum (farit), þa kom Gregorius til. Þa sagdi hann honum, hvat hann hefdi fyrir borizt, ok þadan af batnadi honum, sva at hann vard alheill af bænum Gregorij ok annarra brædra. Enn voru .ii. brædr, þeir er hliopuzt or munklifvi ok foru leid þa, er Appia heitir, en at þeir mætti eigi fundnir verda, þa viku þeir af gotunni ok leynduzt i iardhusi nockuru. Þeira var saknat at kvelldi i munklifinu, þa sendi Gregorius brædr at leita þeira. Þeir ridu ut borgarhlid þat, er Metrosum heitir, ok leitudu þeir vida ok fundu þa eigi; þeir ridu þa aptr til borgar gItu þa, er Flaminea heitir. En er þeir kvomu nærri þvi, er þeir voru folgner, þa namu hestarnir stad undir þeim, sva at þeir giIrdo hvergi at ganga; þa lituduzt þeir um vandliga ok sꜳ leyni þat, er þeir leynduz i; þeir stigu af hestum sinum ok leitudu þeira, unzt[16] þeir funduzt. Sidan voru þeir hafdir i munklifvi, en af atburd þeim, er ordinn var, ok af fyrirtolum Gregorij, þa hurfu þeir af þvi, at þeir villdu eigi sidan flyia or munklifinu.


5.[17]Justus het munkr ok læknir, sa er opt var vanr at giIra at meinsemi Gregorij, hann tok banasott. En brodir hans sat yfvir honum, sa er Copiosus het. En er at honum tok at lida, þa sagdi hann br&#491dr sinum til, at hann hafdi gullpenninga .iii. i vitum sinum. En hann sagdi brædrum til. Þeir leitudu sidan ok fundu gullpenninga i lækningartolum hans. Þa giIrdu þeir Gregorius varan vid, en honum þotti mikit at, fyrir þvi at honum þotti læknirinn allz hugar godr, en þat var miog giIrt i moti reglu þeiri, er Gregorius hafdi sett, at eingi munkr skylldi einn ser fe eiga. Hann hugdi at, hversu þess mætti haga, er mest hirting mætti at sliku verda, enda væri þo lækninum minzt mein at. Hann heimti til sin profast munklifisins, þann er Preciosus het, ok mællti vid hann: »Se þu nu, at eingi brædra komi til mals vid hann ne veiti honum huggan einga. En þa er at honum lidr ok hann vill, at brædr komi til hans, þa skal Copiosus brodir hans segia honum, at eingi brædra vill sia hann, ok allir rækia hann fyrir gullpenninga þria, þa er hann hefir haft ꜳ laun. Sidan vil ek, kvad Gregorius, at hann andizt i hryggleik ok i idrun þess, er hann hefir misgiIrt, til þerss at þa megi Ind hans hialpazt. En þa er hann andazt, þa skal hann eigi grafa med brædrum, helldr skal kasta liki i saur nIckurn, ok þar med gullpenningum hans. Sidan skal hylia hann i iIrdu.« Þat for allt sva framm, sem Gregorius baud, ok andadizt sa munkr med miklum harmi. Vid þenna atburd urdu munkar sva klIckvir, at hverr bar framm allt, þat er hann hafdi i vitum sinum, þott einkis væri vert at fiarmagni.

En er þrir tigir daga voru lidnir fra andlati munksins, þa mællti Gregorius hardla vid Preciosum prest: »Leingi hefir Justus brodir vor verit illa halldinn, sagdi hann. Nu verdum mer at leita honum nIckurrar miskunnar. Fardu nu ok se um, at .xxx. daga se sungin messa fyrir sꜳl hans hvern dag fra Idrum.« Hann giIrdi sva profastrinn, sem honum var bodit. En er Gregorius atti mart at annazt, ok hafdi hann eigi at dagatale um þat, þa vitradizt Justus munkr um nott i svefne Copioso brodur sinum. En Copiosus spurde hann ok mællti: »Hvat er hags þins, brodir?« Justus svaradi: »Hingat til hefi ek illa verid halldenn, en nu hefir ek gott, fyrir þvi at i dag tok ek holld ok blod drottins mins.« Þa vitron sagdi Copiosus brædrum. En er þeir hugdu at giIrla, þa taldizt sva til, at þa var iafnt .xxx. mesna sungnir fyrir sal hans, er hann taldiz miskunn hafva feingit.[18]


6. A einum hverium degi bar sva at, at Gregorius geck ꜳ torg i Romaborg, þa er þar var mart falt latid; hann sa þar sveina nIckura hardla hvita ꜳ hars lit ok væna at aliti ok dreingiliga i vexti, ok voru sveinarnir latnir falir. Gregorius spurdi, af hveriu landi þeir voru kyniadir. Honum var sagt, at þeir væri af Einglandi æzskadir, ok slikir væri flestir menn at aliti ꜳ þvi landi sem sveinar þessir. Þa spurdi hann, hvort folk væri heidit edr kristid; ok var honum sagt, at þat folk var heidit. Þa komzt Gregorius vid af Illu hiarta ok felldi thꜳr ok mællti: »Þat er harmr mikill, kvad hann, at hIfdingi myrkra skal hafa valld yfvir sva biortum monnum, ok skuli þeir menn eigi niota megha guds miskunnar, er sva gozligir eru.« Ok enn spurdi hann, hversu þiod su heti. Honum var sagt, at þeir hetu Angli. Þa mællti Gregorius: »Vel vel heita þeir angli, þviat þeir hafa eingiliga ꜳsionu, ok hæfir at þeir hverfi i sveit med einglum ꜳ himnum ok giIrizt þeir[19] samvistumenn almattkum gudi, ok mun gud lata sina miskunn skina yfir hugskoti þeira, er einglar heita ok hafa eingla fegrd.« Enn spurdi Gregorius, hversu herads menn þeir hetu; ok var sagt, at þeir kalladizt Deiri. Gregorius mællti: »Makliga heita þeir Deiri, heimtir undan reidi ok kallader til miskunnar Kriz.« Ok enn spurdi Gregorius: »Hversu heitir konungr þeira?« Svarad war ok sagt, at hann hete Aelli. Þa brosti Gregorius ok vard feginn ok mællti: »Makliga heitir konungr sa Alle, nær sem heiti Alleluia, ok ed hæsta lof guds alleluia (mun) sidar sungid verda gude til lofs i þeim herudum.« Sidan for Gregorius til fundar vid Benedictum pafa ok bad, at hann skylldi senda nockurn kennimann til Einglandz ok kristna þat ok boda þar[20] guds nafn, ok lezt hann buenn sialfr til þeirar syslu, ef pafinn lofadi, ath hann færi. Þess varnadi Benedictus pafve fyst, en þo lofadi hann Gregorio litlu sidar at fara, er Gregorius bad akafligar, ok bad pafvinn fyrir Gregorio, at gud sialfr skylldi greida hans ferd. Þꜳ biozt Gregorius skyndiliga ok leyniliga til fararennar ok for med blezan pafa, þa er hann war buenn. En er Romveriar urdu visir, at Gregorius var ꜳ brautu farenn, þa sIfnuduz þeir saman ꜳ gItu fyrir Benedictum pafa ok foru flockum ꜳ mot honum, þa er hann for til Petrs kirkiu, ok kIlludu a hendr honum odliga ok mællto: »Ho ho pafve, sIgdu þeir, hvad hefir þu gert? Reidan hefir þu giort enn helga Petr, eydda hefir þu Romaborg, i þvi er þu hefir Gregorium ꜳ brautu sendan.« Þa oadizt pafvinn atkall alþydu ok sendi menn skyndiliga eptir Gregorio ok mællti mikit um, at hann skylldi aptr hverfa sem skiotazt. En fyrr en sendimenn pafva kæmi eptir Gregorio, þa hafdi hann farit þriar dagleidir, ok var þa ꜳ aefanga um middagsskeid. Þa var Gregorius horfvinn nIckut sinn fra fIrunautum sinum ok sat einn saman ok sꜳ ꜳ bok, þa flo fugl sa ꜳ bokina, er locustus heitir, ok nam ser þar stad. En er Gregorius sa þat, þa mælltizt hann vid einn saman ok hugdi at nafne kvikendis þess: »Sia fugl stIdvar ferd vora, þviat locusta þydizt, sem mællt se: nem þu stadar.« Þa kalladi Gregorius at fIrunautum sinum ok mællti: »Standit upp þer skiott, ok buumzt ꜳ brautu hedan, en þeygi munum ver na at fara leingra.« I þvi bili kvomu sendimenn pafva ok hIfdu miog mædda hesta[21] sina. Þeir syndu Gregorio rit pafva, er þeir hIfdu med at fara. En er Gregorius hafdi þat yfir lesit, þa hvarf hann aptr til Romaborgar, sva sem pafvinn baud. Enda dvaldizt þat allt sidan, at Eingland yrdi kristnad, þar til sem Gregorius vard pafvi, þa endadi hann þessa sina ena dyrliga fyrirætlan ok sendi lærisvein þann, er Augustinus heitir, til Einglandz, ok kom hann þa kristni ꜳ landit, sva sem sidan hefvir halldizt.


7.[22] I þann tid sa Benedictus pafve, at Gregorius þroadizt miIg at heilagleik ok at ollum mannkostum, ok vard honum þat i kunnleika, hversu Gregorius skein i forkunnligum iarteinum. Þa heimti pafvinn Gregorium ut af munklifinu ok vigdi hann ok valdi enn siaunda erkidiakn til fulltings med ser. I þeiri syslu þionadi Gregorius litillatligha, ok var hann hlydinn yfirboda sinum, ok hann var sva dyrligr madr, at hann þotti helldr hafa eingla lif en manna. Ok litlu sidar eptir andlat Benedicti pafva, þa sendi Pelagius pafvi Gregorium til Miklagardz ath fylla syslu heilagrar kristni vid Tiberium keisara. Þa fylgdu margir brædr Gregorio or munklifinu, þeir er studdu hann i bænahalldi ok i vidrmæli trufastligu i Illum vandyrdum, þeim er honum baruz at hendi i hIll keisara. I þann tid bad Leandir byskup gIfugr af Spanialandi, sa er þa var ok staddr i Miklagardi af naudsyniasyslu, at Gregorius skylldi skyra bok Jobs ens gamla, er hardla torskilit þikir vera. Sidan giIrdi Gregorius bok þa, er menn kalla Moralia Job, ok skyrdi i halfum fiorda tigi boka Ill takn, þau er hann þottizt finna, at folgen væri i bok Jobs. En þa er Gregorius var i Miklagardi, þa geck villa su hatt þar, er Eutychius[23] patriarcha var upphafsmadr ath. Hann sagdi sva, at menn skylldi eigi sanna likami hafa ꜳ domsdeghi, helldr þa, er sva væri andligir, at eigi mundi mega þreifa um helldr en um lopt edr vind. Þeiri villu stod Gregorius i mote ok sannadi med vitnum heilagra ritninga, at hverr madr skal sannan likama hafa ꜳ domsdegi, þann sem hann hefir haft i þessum heimi, ok sva braut hann villu þa nidr, at eingi madr hefir þess kyns villu upptekit sidan, ok þar veitti Tiberius keisari honum mikit samsinni i þvi mali. Þat var fam dIgum sidar, at Eutychius[24] patriarcha lꜳ i sott ok var hættr, þa tok hann hendi sinni hud annarrar handar ok hellt ꜳ ok mællti: »Þvi iate ek, at med þersu holldi skal ok upp risa.« Eptir þa iatning sannrar truar andadizt hann bratt. En rit þau er Pelagius pafvi senda Gregorio, þa er hann var i Miklagardi, bera vitni um þat, af hve miklum skIrungsskap Gregorius rak eyrindi þat, er honum var bodit vid keisarann, ok hve vel hann kom at halldi Romverium um marga hluti i fIr þeiri.


8.[25] NIckverri stundu sidar (er) Gregorius kom aptr i Romaborg, þa tok ꜳ su er Tiberis heitir vIxt sva mikinn, at hun flæddi ok braut nidr morg hus ok spillti Ickrum manna um alla Romaborg, ok hun giordi borgarmonnum margfalldan skada. Þa flaut fioldi hIggorma eptir ꜳnni ofan, þa er skolat hafdi ur urdum her ok hvar, ok þar var dreki einn sva mikill, sem ass digr væri; þat fylgdi allt ꜳrvextinum i sio. En er ormarner kvomu i sioenn, þa do þeir allir þar. Sidan giIrdi ꜳ hafvidri, ok rak þa alla ꜳ land. En er þeir funudu, þa giIrdi þar af odaunan mikit. Þa kom sott mikil i Romaborg, ok feingu menn bradan dauda, þeir er forvindis urdu. Sva er sagt, at nIckurum monnum syndizt sva, sem Irvar flygi ꜳ menn or lopti. En er þessi tidinde urdu, þa red pafvi sa fyrir Romaborg, er Pelagius het. En er sia sott kom sva akIf ꜳ hendr mInnum, þa andadizt Pelagius pafvi fystr allra manna i sott þeiri. En eptir andlat hans þa geck sottin sva hart ꜳ hendr mInnum, at mIrg hus i borginni urdu aleydd. En fyrir þvi at kristnen matti eigi vera leingi an stiornarmanninn, þa þotti Illum einsætt at velia Gregorium til pafva i Romaborg, ok urdu ꜳ þat sattir bædi lærdir menn ok olærdir. Þa kaus Ill alþyda Gregorium til pafva. Hann mællti vidr þvi allmiogh ok kalladizt at eingu vel til fallinn, ok fyrir þvi mælltizt hann sva undan þessu, at hann ræddizt at taka i annat sinn veralldar virding, þa er hann hafdi fyrr latid, ok taldizt hann alskostar overdr at taka slik metord. En er hann var akafliga sottr at þvi mali, þa þottiz Gregorius eigi mega mæla i moti alþydu manna domi, ok kom þa sva þvi mali um sidir, at hann lagdi leyfi sitt til þess, sem keisari villdi at væri. Mauricius var þa keisari yfir heiminum[26] ok var hann mikill vinr Gregorij. Þa sendi hann rit Mauricio keisara leyniliga af þeim kunnleikum, er hann hafdi halldit syni hans undir skirn ok veitt honum gudzsifiar, ok bad þess akafliga, at hann skylldi eigi samþyckiazt vidr Romveria um þat, at Gregorius væri til pafva tekenn. Þa let Germanus borgargreife verda tekinn sendimann Gregorij ok breytti ritum þeim ollum, er Gregorius hafdi giIrr. Sidan sendi hann þat rit keisara, at Gregorius var valdr til pafva af ollum Romverium, ef honum likadi at sva væri. En er keisari hafdi radit rit þetta, þa þackadi hann þat gudi ok vard þvi feghinn, er vinr hans slikr, sem Gregorius var, skylldi koma til slikra metorda. Keisarinn let giIra rit ok baud rikiliga, at Gregorius skylldi pafvi vera. Medan orda keisara var at bedit, þa var sott sem akofuz i Romaborg.


Sebastiano Ricci: Sankt Gregor redder Roma fra pesten

9. Þa tok Gregorius erkidiakn at telia fyrir alþydu, ok hof hann a þersa lund mꜳl sitt: »Þat hæfir oss, enir kærstu brædr, um bardaga guds, þa er vær skulum oazt okomna, ok vær skiptumz vid, þa er þeir koma at hendi, ok hrædumzt þa, ok latum vær sva radning hans snua oss aleidis til guds, at bardagi, sa er vær þolum, myki hardleik hiartans til iþranar ok leidrettingar. Nu verdr her Ill alþyda fyrir mikilli guds reidi, ok er eingen sa, er eigi muni þess sarliga kennazt. Sott su er ferr er sva brad, at hverr er tekr deyr, fyrr en hann kenni ser sottar, ok er sem eingum gefi tom til idronar edr skriptargangs, fyrr en hann andazt. Hyggid er at, hvilikr sa mun koma fyrir glogdæman domara, er eigi naer her at grata þat, er hann (hefir misgiort), ok giIra idran sina. I husum þeim, er sott su kemr inn, er eigi sem stundar audn verdi ꜳ um mennina, þa er fyrir bua, fyrir þvi at þat er margstadar, at allir deyia. Fedrner grafa sonuna nidr, ok deyia erfingiar enna ellri manna fyrr en þeir sialfver. Snuizt nu hverr sem einn vor til iþranar, medan hann er heill ok tom er at; leidum vær þat fram fyrir hugskotz augu vor, er vær hofum misgiIrt, ok idrumzt þess med grati, er wær drygdum medr munudlife ok hlatri. Komum fyrir andlit drottens i iatningu, ok sva sem spamadr minner ydr ꜳ, hefium upp hiIrtu med hondum til guds, er vær eflum kostgæfvi verka vorra med bænum vorum. En sa gefr styrkleik mikinn hiIrtum vorum, er i ordum spamanz sins eins sialfr drottenn kallar ok mælir sva: Eigi vil ek dauda syndugs manz, helldr vil ek, at hann lifi ok leidrettizt. Aurvilnizt ok eingi madr fyrir saker illzku sinnar akafligrar. Ein sexdægro fasta eyddi gImlum glæpum Ninive bua, ok illvirki krossfestr odladizt af einu iatningarordi lif eilift, þa er hann rettizt ꜳ enu efzta dægri lifs sins. Snuum vær ꜳleidis hug vorum ok hiIrtum ok atferd, ok treystumzt þa, at vær munum þiggia þat, sem vær beidum. Werum vær þrabænir vid gud, til þess at hann leysi oss fra ogurligum dauda ok haska. Þrabæni su, er mInnum verdr opt leid, likar vel domara vorum, þviat gud er[27] milldr ok sams will þraliga vera bedinn af oss, ok vill hann veita oss miskunn ok eigi sva miog reidazt oss, sem vær giIrum til. Af þvi mælir David salmari guds roddu: Kalladu ꜳ mik ꜳ deghi hrellingar þinnar, ok mun ek hialþa þer, en þu munt gIfga mik. Sa berr ser vitni sialfr, at hann er giarn at miskunna, er ꜳ minner, ath hann skuli bedinn vera. Fyrir þvi ok, enir kærstu brædr, gIngum ꜳ morgin ꜳ medal kirkna fastandi berfættir, ok syngium siaufallt letania af Illum hugh ok medr tarum, til þers at domari vor nemi af oss alla reidi sina, þa er hann ser, at vær giIlldum oss sialfver glæpi vora ok idrumzt synda vorra.« En er allr mannfiIldi kom i nefndum degi til bæna, eptir þvi sem Gregorius diakn baud, þa hofu kennimenn upp fyst gIngu sina med letanie fra kirkiu Johannis baptista eptir tilskipun Gregorij. En þar næst hofu munkar upp gIngu sina fra kirkiu þeira Jons ok Pals pislarvotta guds. En olærdir menn gengu fra kirkiu Marcelli pape martiris, en nunnur ok meyiar gengu fra kirkiu Cosme ok Damiane; sidan manna konur fra kirkiu Stephanus diakns, en þar næst eckiur fra Vitalis kirkiu, en sidarst gengu voladir menn ok bIrn fra Ceciliu kirkiu. Sidan gengu allir med þersi tilskipun ok atferle aptr til Mariu kirkiu, ok badu allir med litillatum hiortum ok sannri sidsemi almattkan gud, at hann nemi af þeim sina reidi[28] ok þersa illingarsott. Af þersi ꜳminning ok tilskipun Gregorius i Romaborg hófz halld gagndags ens eina, ok er nu halldinn ꜳvallt sidan sa dagr um alla kristnina i þa minning, er sva var sottin akIf, at i gIngu þeiri, er alþyda geck med krossum ok lydrinn var ꜳ bænum, þa fellu .lxxx. manna daudir nidr. En þeygi let hann af at telia fyrir þeim ok at eggia bænahalldz ok godlifis, til þers unzt af guds miskunn ok arnan Gregorij hvarf sott su af Ill.


10.[29] I þann tid er þessir atburder urdu, er nu var fra sagt um hrid, þa kvomu aptr sendimenn Gregorij, þeir er med brefum foru ꜳ fund keisarans, ok konungs bref kvomu þau i moti, at hann villdi ser ecki lata annat lika, en Gregorius væri vigdr til pafa. Þa ætladizt Gregorius þat fyrir ser at hlaupazt i brott or Romaborg, eptir þat er hann var til pafa kosinn, fyrir þvi at hann var þa ordinn viss þers, at keisarinn hafdi eigi þau ord send um vixlu hans, sem hann villdi, ok villdi konungr helldr vikia[30] eptir alþydu þocka um þetta mal en eptir vilia Gregorij, ok ætladi þetta bædi ser ok Idrum til mikillar farsælu, er Gregorius var til þessa velldis kosinn. En er menn urdu varer vidr, at Gregorius villdi þetta fordazt, er fyrir var ætlat, þa var halldinn vIrdr yfir borgarhlidum Illum, at Gregorius skylldi eigi mega fordazt þat, er hann var til validr. Þat er sagt, at Gregorius leitadi ser fylsknes[31] ok falz sidan i nIckurum leyniligum stad, þviat hann matti eigi komazt brott or borginni. Menn leitudu hans vida, ok fundu hann eigi. En um sidir þa feck Gregorius þat af kaupmonnum nIckurum, at hann var borinn i hudfati ꜳ brott or borginni, ok leyndizt hann i fylsknum .iii. daga. Sidan toku menn þat rad, er vænst var til, ok hetu ꜳ almattigan gud ser til fulltings um þetta mal ok leitudu Gregorius naliga .iii. daga i samt, unzt af bænum ok af fIstum borgarmanna fekzt þat takn, at mikinn hlut nætr skein geisli biartr ofan af himni ꜳ iord nidr þar iafnt, sem Gregorius leyndizt. Þa sa ok einsetumadr nockur, sa er var utan borgar, eingla guds fara upp ok nidr i þeim geisla, þar sem Gregorius war undir nidre. Sa tok til þeira dæma, er enn helgi Jacob sa stiga standa til himins upp ok kvad þar vera hus guds, at undir liose þvi mundi vera folginn stiornari huss guds, edr sialft hus guds er sidan. Þegar þa vard einvalamadr drottins fundinn ok tekinn ok naliga dreginn helldr en leiddr til Petrs kirkiu. Eigi var þat giIrt sakir hadungar vid Gregorium, helldr fyrir þvi at borgarlydnum var sva titt til, at þat færi fram, er ætlat var, at Gregorius være vigdr til pafva. En sidan var hann vigdr til byskups ok til pafva yfir Romaborg, ok er þat audvitad, at Gregorius stod þvi eigi meir i moti þessi tign, at hann sa, at þetta var einkanliga guds vile. Gregorius giIrdizt sva milldr ok miskunnsamr i pafvadomi sinum, at hann hugdi hverium manni hialp, sem þurfti at honum at þiggia.


11.[32] I pafvadomi sinum giIrdi Gregorius margar bækr helgar. Cura pastoralis heitir bok, er hann giIrdi um þat, hve mikil vandrædi fylgdu byskupsdomi. Gregorius giIrdi homiliobækr .ii. ok eru i þeim skyrdar .xl. gudzspialla. Enn giIrdi hann þa bok er Dialogus heitir; i þeiri bok er sagt fra lifi ok fra iarteinum margra heilagra manna af Italialandi; þa bok giordi Gregorius at bæn Petrs diakns sins. Gregorius skyrdi ok upphaf ok nidrlag bocar Ezechielis spamanz, ok eru þat omiliur .ii. ok .xx., er þar eru um giorvar. A þat ofan giordi hann mIrg rit Innur, er hann sendi vida um heiminn til stiornar heilagri kristni. I þvi hafdi hann ok mikla ahyggiu at skipa vardhalld i Romaborg, fyrir þvi at þa var sva mikill ofridr af Langbordum i þann tid, at ꜳvallt þotti hernadar von, ef eigi væri vordr halldinn. Gregorius var ok sva litt heill, medan hann var pafvi, at rida geck alldri af hIndum honum, ok þo var hann hardla hrumr ꜳ fotum optliga. En hvergi sem hann var mæddr af vanheilsu edr af ꜳhyggiu, þa var þo su stund eingi, at eigi hefdiz hann þat nIckud at, er til nytsemi kom. Gregorius var ok sva miskunsamr, at naliga veitti hann hverium hialp er þurfti. Hann var sem fadir væri Illum fatækum mInnum, eigi at eins þeim er innan borgar woru, helldr ok mIrgum þeim er langt voru i braut. Þat var til merkia um þat, at hann veitti þeim mikinn stoda munkum, þeim er fatækir voru ꜳ utlondum i fialli þvi, er Synai heitir, þat var ok vida, er hann lagdi fe til þerss at leysa herfeingna menn or ꜳnaud ok or myrkvastofum.


12.[33] Gregorius hafdi skamma stund verit pafve, þa er hann sendi menn til at kristna Eingland, Augustinum, Mellictum ok Johannem ok marga adra guds vini med þeim. En þeir færdu þa syslu fram med sva miklum guds krapti, at þat landzfolk snerizt allt til tru, ok eigi midr af iarteinum þeim, er þeir giordu, helldr en af kenningum þeim, er þeir kendu. Þadan af er þat, er Gregorius er kalladr Eingla postoli, at þat var berliga af hans tilsyslu, er kristni magnadizt ꜳ Einglandi. Gregorius baud þat skylldiliga, at i munklifi þvi hveriu, er hann reisti upp, skylldi eingi munkr hafa fe neitt i eigu sinni.

I munklifi Gregorij var munkr ok prestr at vixlu, sa er atti ser brodur i veralldligu verki. Þat var optliga at broder munksins for at finna hann fyrir sakir þeira frændsemi, ok einu hveriu sinni er þeir brædr funduzt, þa mællti munkrinn vid brodur sinn: »HIcul hefver ek eingan, segir hann, nu giIrdu af ast vid mik ok kaup til handa mer.« Hann svarar: »Taktu vit þrimr penningum ok kaup þat sem þu villt.« Þa tok munkrinn widr penningunum ok hafdi i vitum sinum. Þat sa munkr annarr ok sagde abota þeim til, er yfir munklifinu var, en hann sagdi Gregorio pafva. Þa skildi Gregorius þann munk fra samneyti brædra, fyrir þat er hann hafdi brugdit af munka regulo, en sa munkr andadiz fꜳm dIgum sidar, sva at Gregorius vissi eigi. Þa sagdi aboti andlat hans Gregorio, en þa þotti honum mikit at, er hann hafdi eigi tekit munkinn af banni, adr hann andadizt. Þa ritadi Gregorius nIckur ord ꜳ bladi ok selldi diakni sinum ok bad hann fara at lesa ord þessi yfir leidi ens andada. En þau ord voru ꜳ bladinu, er sva sIgdu, at Gregorius tok enn andada or banni. Þa for diakn ok giIrdi þat, er honum var bodit. Nott þa ena næstu eptir sa aboti brodur enn andada ok mællti vidr hann ok spurdi: »Ertu broder daudr?« Hann svaradi: »Wist em ek andadr.« Þa mællti aboti ok spurdi: »Hvar hefir þu verit her til?« Hann svaradi: »I vardhalldi var ek, fadir, allt her til, en i giær vard ek frials.« Þadan af vard ollum kunnigt, at ꜳ þeiri stundu var Ind hans numin or ꜳnaud, er diaknenn hafdi lesit bref Gregorij yfver leidi hans.

Þa veniu hafdi Gregorius i pafvadomi sinum, at hann let bioda .xii. fatækum monnum til bordz med ser umfram um þat, er hann fæddi marga fatækia annars stadar. Þat var einnhvern dagh þa er Gregorius villdi af litillæti þiona ok hella vatni ꜳ hendr utlendum manni[34] pilagrimi einum, at[35] þvi er hann hugdi at væri, en þa er hann hafdi snuizt fra honum at taka vatnit ok hann leit til hans, þa var hann horfinn allr, er Gregorius villdi þiona. Þa undradizt Gregorius miIg, hvi sva hafdi farid. Þꜳ vitradizt drottinn honum ena næstu nott eptir ok mællti vid hann: »A Idrum dIgum toktu vid mer i lidum minum, en i gær toktu vid mer sialfum i minu edli.«

A annarri tid baud Gregorius syslumanni sinum at lada .xii. utlenda pilagrima til bordz med ser. Sa giIrdi, sem honum var bodit. En er Gregorius kom til, taldi hann .xiii. menn, þa er til bordz voru settir. Hann spurdi syslumann sinn ok diakn þann, er þa hafdi inn leidda, hve hann hefdi .xiii. mInnum þangat bodit, þar sem hann hafdi .xii. til nefnda. Sa taldi vandliga ok fann eige meir en .xii. ok mællti sidan Iruggr: »Trudu, gIfugr fadir, þviat ek segir þer satt, eigi eru fleiri en .xii. mennerner, sem þu mælltir.« Diakninn taldi þa opt ok fann eigi enn þrettanda, þann er Gregorius sa. En er þeir hIfdu opt talit, ok taldizt þeim alldregi ꜳ einn veg, þa fann Gregorius ok skildi, at hann sa þann mann, er syslumadrinn matti eigi sia. Sa madr er næst honum sat, syndizt[36] honum stundum ungligr en stundum hꜳr fyrir elli. En þa er lokit var matmali þvi, þa foru .xii. menn ꜳ braut, en enn þrettanda mann dvaldi hann eptir, þann er Gregorius einn matti sia, ok leiddi hann i kamra sinn, þann sem hann var opt vanr at sitia, ok særdi hann akafliga, at hann skylldi satt segia til sin ok til nafns sins. Sa svaradi ok mællti: »Af hvi spyrr þu at nafni minu, þat er undarligt hardla; minztu ꜳ hitt, at ek em skipsbrotzmadr, sa er kom til þin, at (þvi) er þer syndizt, þa er þu satz at riti i munklifvi þinu. Mer gaftu .xii. penninga ok silfrdisk, þann er sæl Silvia modir þin hafdi þer sendan med alldini. Þat skalltu vist vita, at ꜳ þeim degi, er þu gaft mer giafir af glIdu hiarta, red gud þik til þerss, at þu skylldir vera hIfdingi heilagrar kristne ok sitia i stoli Petrs postola ok vera hans sporgIngumadr, fyrir þvi at þu lifder eptir hans dæmum, ok hans eptirlikingarmadr giordizt þu i Irleik þinum. Hann midladi þat hverium, er hafa þurfti, ok skipti hann Illum aurum sinum medr þurfamonnum.« Þa mællti Gregorius ok spurdi: »Hvadan af veiztu þat, at gud setti mik til hIfdingia yfir kristni sinni?« Hann svaradi: »Þvi at ek em eingill guds, ok var ek þa sendr til þers ath reyna þik ok styrkia rad þitt.« Þa oadizt Gregorius, þvi at hann hafdi eigi berliga eingil guds fyrr senan. Þa mællti eingillinn vid Gregorium: »Eigi skalltu oazt, sagdi hann, nu hefir drottinn sialfr sendan mik til þin, til þess at ek skylldi vera vordr þinn, medan þw ert i þessu lifi, ok med minni ꜳrnan skalltu þiggia þat allt af gudi, er þu villt þiggia.« Þa fell Gregorius ꜳ iord nidr ok mællti: »Ef fyrir litla giIf mina selldi gud mik til hofdingia kristni sinni ok veitti mer sva mikit, at hann sendi mer eingil sinn til vardhallz vid migh, þa ma ek eigi ætla, hve mikil laun hann mun mer ætla, ok hversu marga goda hluti hann mun veita mer, ef ek fylgi nu bodordum hans af ollu afli, ok em ek nu þeim mun Irvare, sem ek hefir fleira[37] med hIndum, ok veiti ek mart af mIrgum hlutum.« Þadan af var Gregorius Ilmusugiarnari, sem hann var Iruggari vordinn um þat, hver laun hann munde fyrir taka.

I þann tid hafdi einn fatækr madr fundizt i Romaborg, sa er af matleysi hafdi dait; en þvi kunni Gregorius sva illa, at hann sIng leingi eigi messur epter, ok nær virdi hann sva, sem hann hefdi þeim banat, er af fatæki hafdi i hans syslu fared.


13.[38] Kirkia su er villumenn hIfdu haft i Romaborg vard byrgd, til þess unzt Gregorius var pafvi, þa var hun ok lokin upp, ok voru þar bornir inn helgir domar Sebastiani ok Agathe, ok sidan var hun vigd, sva sem þar til heyrdi, ok þa kom Gregorius þangat med mikinn mannfiolda ok sIng þar messu. En at messu þeiri kendu menn þess, þeir er þrIngt stodu fyrir utan sInghus, at gIlltr nockurr boradizt i milli þeira, til þers unzt sva þotti, sem hann færi ut or kirkiu. Þess kendu margir menn, en eingi matti svin þat sia, en Illum þotte kynlikt. Þat let gud til þess verda, at Illum skylldi synt þikia, at fyrir Gregorio ok fyrir helgum domum flydi þadan olireinn ibue, sa er þar hafdi ꜳdr mikit velldi haft. Eptir messu for Gregorius ꜳ braut þadan, ok Ill alþyda med honum. Nætr þær .ii. enar næstu eptir vard þar i kirkiu, þeiri okyrrleikr mikill, ok var enn meira um ena sidari nottina, en þadan fra vard þar ecki til bysna, helldr urdu þar mIrg takn af gudi; bædi var þar kendr godr hilmr ok lios kveiktuzt þar sialft, sva ath þat war ecki af manna vIlldum.


14.[39] Huspreyia einhver gIfug i Romaborg var þvi vIn at lata baka sem vandligazt oflætr, ok færdi hun þær til kirkiu ok allteris hvern drottinsdagh, þangat sem Gregorius veitti tidir ok sialfr pafvinn sIng messu. Einnhvern dag þa er hun geck til at taka þionustu, ok Gregorius villdi gefa henni corpus domini, ok hann mællti sva: »Holld ok blod drottins vors Jesus Kristz stodi þer til fyrirgefningar allra synda ok til lifs eilifs,« þa hlo hun. En er Gregorius sa þat, þa gaf hann henne eigi corpus domini, helldr lagdi hann þann hlut ser einn nidr ꜳ allteri ok baud diakni at vardveita, unzt alþyda hefdi tekit hunsl. Eptir þat er tidum var lokit, spurdi Gregorius husfru ok mællti: »Seg mer, hvi vartu sva diIrf, edr hvad kom þer i hugh, er þu hlott, þa er þu skylldir taka corpus domini?« Hun svaradi: »Ek kenda hlut af oflatu þeiri, er ek hafdi bakad siIlf ok giIrt med minni hendi, en er ek heyrdi þik þad kalla corpus domini, þa hlo ek.« Þa taldi Gregorius um þat mal fyrir alþydu ok eggiadi, at allir skylldi bidia þers gud med honum, ok til trubotar mIrgum mInnum syndi hann likamliga, hvat þat var raunar, er husfruen trudi eigi vera holld ok blod drottens. Þa reis Gregorius upp af bæn ok lydrinn med honum, ok alþyda þreyngdizt at allterinu at sia himneskt takn. Þa er hann letti af corporale af þeim hlut, sem hann hafdi lagt ꜳ allteri, ok hann hafdi ætlat at gefa husfreyiu, þa fanzt þar hlutr af minzta fingri manz blodugr, ok syndizt þa sva alþydu. Þa mællti Gregorius vid husfreyiu: »Trudu nu fra þvisa þvi, er drottinn sagdi, at braud þat sem ek gef er sannlig(a) holld mitt, ok dryckr sa er fylgir er blod. En skapari vor, er veit ostyrkleik vorn, snyr braudi ok vini vatni blIndnu i holld sitt ok i blod af helgan anda sins, sva at þat helldr þo asionu sinni, ok giIrir hann þat af þeim enum sama mætti, sem hann skapadi allt or einugi fyrir Indvordu, ok hann samdi ser likama af holldi heilagrar Mariu i krapti heilaghs anda.« Sidan beiddi Gregorius þers, ath lydrinn skylldi bidia med honum, at su en sama þionusta tæki enn sina ꜳsionu, sva at þa mætti hun vora gefin husfreyiu, som adr var ætlat. Enda vard þat ok sva, at þa snerizt sa fingrar hlutr i brauds ꜳsionu, sva at allir sꜳ þat, þeir er wid woru staddir, ok styrktuzt allir i tru sinni af sva itarlighum iarteinum. Þa idradizt husfreyia miog otru sinnar i guds augliti ok allrar alþydu, en Gregorius huggadi hana med mIrgum fagrligum ordum ok bad, at hun skylldi wera gætin um sitt rad þadan i fra. En sidan eptir þat tok husfreyia corpus domini, ok ward henni mikil trubot at þersum iarteighnum sva sem morgum Idrum.


15.[40] Fra þvi er enn sagt, þa er kristnin hafdi magnazt miog ꜳ Einglandi, at einnhverr kynstor madr ok rikr komzt i vinfeingi wid Gregorium. Sa sendi menn sina til Gregorium pafva med giafir miklar ok giorsemar ok beiddi þess at moti, at Gregorius skylldi senda honum helga doma postola edr pindra manna guds. Gregorius weitte þeim monnum yfirlæti gott, ok er hann war wiss, hveria helga doma þeir willdu þiggia, þa hafdi hann þa med ser i þa stadi, er þeim mInnum woru helgadir, er þeir willdu af helgum domum þiggia. Gregorius sIng messur at þeim allterum, en sidan skar hann af linskauta sma af lindukum þeim edr corporalum, er hann hafdi messur yfir sungit, ok let þar fylgia nIfn þeira heilagra manna, er þeir stadir woru helgadir[41].

____


(Membranbladsfragment i norske Rigsarkiv).

Licame hans var fyrst gravenn i vtscote af Petrs kirkiv, þar sem helger pavar hvila: Leo, Simplicius, Gelasius oc Simacus. En fimtogom vetra siþarr let Gregorius en fiorðe pave með þvi nafne bua um helgan dom Gregorius i Petrs kirkio under alltera þeim[42] er nv er Gregorius helge a, oc er þar hvalf ifer.

A þvi are er en helge Gregorius andaðez, gorðe varan mikit, sva at menn ondvðvz af matleyse viða of heim. En þott halleri syndi ollvm heimi, hve mikils h2fðingia var þa við mist i Roma, þa r2kn2ðv þvegi(!) 2vondarmenn Gregorius við at helldr, þeir t2lldv hann h2a verit felogsmann mikin oc h2a mioc eytt 2ðreþvm þeim, er lago til sto(l)s Petrs postvla. Oc er þeir mattv hanvm eigi gremiaz livanda, þa egivðvsc þeir a ðat at brenna bekr þer er hann hafði gorvar. Oc ða er þeir h2fðv brendar svmar oc villdv en brenna fleiri, þa toc Petrs(!) diacn at standa a mot þeim, hann taldi þeim þat mvnðv ekki stoða til þess at eyða ageti Gregorius, þott þeir brendi bekr hans, þvi at þo erv margar aðrar epter, þer er eptvr erv ritnar oc erv viða of heim bornar; hann taldi þat [h2fuðl2st at] brenna bekr þviliks lerif2ðvr þer er hann hafði sialfr seð enn . . . . . . . . . . . . . . . . .


Fotnoter

  1. ꜳ fe Cd.
  2. Cordiana Cd.
  3. sinni Cd.
  4. voner Cd.
  5. vilia Cd.
  6. eigi Cd.
  7. Silvilia Cd.
  8. kendi Cd.
  9. allrar Cd.
  10. Fra enum helga Gregorio pava Overskr. Cd.
  11. fehirdir Cd.
  12. villdi Cd.
  13. Fra brædrum Overskr. Cd.
  14. Gregorio Cd.
  15. [rettet; ærdi diIfull hann Cd.
  16. at tilf. Cd.
  17. Fra einum munk Overskr. Cd.
  18. geingit Cd.
  19. þeira Cd.
  20. þat Cd.
  21. hestina Cd.
  22. Fra Benedicto pava Overskr. Cd.
  23. Kutices Cd.
  24. Eucius Cd.
  25. Fra Gregorio pafva Overskr. Cd.
  26. h'm d. e. honum Cd.
  27. var Cd.
  28. reida Cd.
  29. Fra Gregorio pava Cd.
  30. mykia Cd.
  31. fylsknsnes Cd.
  32. Fra enum helga Gregorio pava Overskr. Cd.
  33. Fra brædrum tveimr Overskr. Cd.
  34. mm (d. e. monnum) Cd.
  35. af Cd.
  36. Greg. tilf. Cd.
  37. fleirum Cd.
  38. Fra kirkiu villumanna ok Gregorio pava Overskr. Cd.
  39. Fra husfreyiu einne Overskr. Cd.
  40. Fra einum kynstorum manni Overskr. Cd.
  41. Her ender Sagaen i Cd. Holm.
  42. þieim (d. e. þvi rettet til þeim, eller omvendt) Cd.