Maríu jartegnir - Frá einum klerk, er sér hafði mey festa

Fra heimskringla.no
Revisjon per 14. okt. 2020 kl. 19:17 av August (diskusjon | bidrag) (Maríu jartegnir - Frá einum klerk, er sér hafði mey festa)
(diff) ← Eldre revisjon | Nåværende revisjon (diff) | Nyere revisjon → (diff)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Maríu jartegnir


Frá einum klerk, er sér hafði mey festa


C. R. UNGER

Christiania 1871



B (Varianter fra A)

Frá einum klerk, er sér hafði mey festa

Nú skal segia frá einum klerk, þeim er miök elskaði sæla Mariam, ok er hann óx[1] upp var hann í skóla settr[2]. Hann hét því guðs móður, at hann skylldi hreinlífi hallda alla sína æfi ok elska enga mey[3] nema hana, ok syngia henni tíðir hversdagliga[4], áðr hann tœki líkamliga fœzlu. En er þessi maðr var fulltíði[5], báðu frændr hans, at hann skylldi taka við fé sínu ok ganga at eiga konu, þá sem þeir létuz mundu biðia til handa honum. Hann svaraði ok kvaz eigi vilia kvángaz. En er þeir kómu opt með bœnarorðum til hans, [þa gékkz hugr hans við ok samþyktiz við þá.[6] Eptir þat festi hann sér mey eina, ok var búit til bruðlaups. Ok er menn vóru komnir til bruðlaups ok skipat í sæti, ok brúðgumi var í sæti[7] kominn, þá kom honum í hug, at hann hafði eigi sungit Maríu tíðir til lykta[8]. Þá stóð hann upp ok mælti við boðsmenn, at þeir skylldi[9] bíða hans, en hann léz villdu ganga til kirkiu. Ok er hann kom [til kirkiu[10], þá hóf hann upp Maríu tíðir. En er hann skylldi syngia, rann á hann höfgi, ok í þeim höfga vitraðiz honum en sæla María með hrygðar yðrbragði. Hann spurði, hví hon væri í döprum hug. Hon svaraði: [„Þat muntu[11] muna, at þú villdir[12] mik eina af öllum meyium þér til ástvinu, ok kvez þú engrar fá skylldu[13] nema mín, ok léz þú eigi bregða mundu reinlífi, ok var [ek sem[14] festarmær þín. En nú lætr þú mik eina ok ætlar at fá þér annarrar, [em ek af því[15] í döprum hug. En vittu þat til sannz, at ek man eigi vera frilla þín. Nú hefir þú mér brugðiz, en þú attir eigi at brióta heit þitt heilagt fyrir bœn[16] frænda þinna ok gera þik úmakligan míns faðmlags. Hefðir þú halldit heit þín við mik, þá munda ek faðma þik. En nú fyrirléztu mik ok festir þér aðra, þá vittu þat, at eigi man ek vera eptirgöngukona hennar.“ Eptir þetta[17] vaknaði hann ok lauk bœn sinni, ok fór heim. Ok er hann kom aptr til boðsmanna, fögnuðu þeir honum vel. Hann mælti til þeira blíðliga ok bað þá skemta sér sem bezt, „en ek má, [sagði hann[18], ekki hér vera at þessu boði.“ Ok eptir þat fór hann þegar til kirkiu ok þakkaði sælli Marie þessa vitran. Þá gengu þeir til hans, er festa höfðu honum dóttur sína, ok[19] faðir ok móðir ok allir[20] hugðarmenn, ok báðu hann eigi bregða [sinni ætlan[21]. Hann svaraði: „Ek má eigi kvángaz, ok eigi vil ek.“ Þeir svaruðu: „Þetta er þer eigi rétt, þú att eigi at láta festarmey þína án hennar lofi[22]. En ef þú vilt[23] eigi oss heyra, þá mun þetta mál vera tiáð[24] byskupi, ok man hann dœma.“ Eptir þetta var málit borit fyrir byskup, ok lét hann þenna klerk kalla til sín ok bað hann taka festarmey sína [til sín[25], eptir því sem lög buðu. Enn ungi maðr neitaði. Þá sagði byskup: „Vel um tvá kosti, tak konu til þín, sem þú ert skylldr til, eða sanna[26] með skynsemi, at þessar festar [váru eigi lögligar[27].“ Enn ungi maðr mælti: „Ek hefi fastnat mér aðra mey áðr, ok gaf ek henni trú mína, ok á þat at halldaz, er fyrr var gört, en þetta[28] at rofna. En fyrir því at [þú skylldir[29] mik til at segia, þá skal ek nú lýsa, hversu at bar [um þetta[30]. Þa er ek var svá gamall, at heit mín áttu at halldaz, þá hét ek frú sancta María at hallda hreinlífi ok unna henni um allar meyiar fram, ok fá engrar[31] líkamligrar. Þetta heit vissi eigi faðir minn né móðir, ok báðu þau[32] mér af því konu. En áðr okkarr samgangr væri görr, vitraðiz mér hin sæla María ok ávítaði mik, er ek lét hana eina [ok villda ek aðra meira virða[33], ok þori ek eigi í móti þessu at gera.“ Þa mælti byskup: „Ef þú héz hreinlífi at hallda, ok hafi en sæla María þér vitraz, þá dœmi ek þat, at þú skallt hallda heit þitt ok þióna sælli Marie.“


D (Varianter fra E)

Af klerk er sig gaf til þionustu vid fiandann enn vor frv hialpadi[34].

Komit, allir guds þionustumenn, ok heyrit þa fỏgru iarteign guds brudar iungfru Marie, sem ek hefir heyrt af sannordum monnum, at allir kristnir menn elski hana ok lofi þui framar, sem skylldugt er.

Einn byskup war sa, er hafdi medr sier þann klerk, sem hann fæddi ok elskadi sem sinn son. Klerkrinn war honum hlydinn sem sinum fỏdur, þionandi gudi ok hans modur Marie medr ollum goduilia, ok las huern dag hennar tidir. Hinn forni mannzins[35] owin Satanas, sa er iafnan er godum hlutum motsnuinn, ofvndar gott vpphaf þessa klerks ok byr honum med sinum [welum þær gilldrur[36], er hann mætti[37] þenna mann draga til heluitis kuala[38] med sier. Hann sendi þa hugsan i hiarta klerksins, at hann girntizt at fa sier konu eptir leikmanna sid ok geta med henni bỏrn sier til erfingia. Sem hann er suo suikinn, tekr hann at elska eina[39] iungfru dottur audigs mannz eins ok gỏfugs at weralldligum metnadi[40]. Enn þuiat fyrr sagdr klerkr war ecki miok rikr eda [mikils hattar[41], leitar hann at fa med einhuerri list elsku þessarrar iungfru, þuiat hann ottadizt, at hennar fadir mundi honum hardliga suara ok forsma[42], ef hann bædi hennar.

John Ames:
Nigromancia (dvs. Nekromanti)

Nu sem hans hiarta brann suo af ꜳst þessarrar iungfru[43], at hann ward sakir hennar nærr[44] witlaus, þa leitar hann ꜳ nockurum degi sier leyniligs stadar, er hann mætti med nadum einn samt lesa af þeiri bok, er hann hafdi sier feingit. A þessarri bok war skrifat þess kyns[45] fiolkyngi, er nigromancia heitir. Ok sem hann hafdi wpp wakit diofla, suo at þeir kuomv syniliga til hans, bad hann þa hialpa sier til, at hann mætti fa skiotliga þessa sỏmu iungfru. Dioflarnir gefa honum þess hattar suỏr, at þeir skylldi giarna weita honum, huat er hann girntizt, ef hann willdi gefazt þeim til þionustumannz, fyrirlatandi gud ok hans modur Mariam ok þeira þionustu. Klerkrinn suarar: „Þo at ek brenni grimliga i minu hiarta af girnd þessarrar iungfru, þa ma ek med [eingu moti[46] ok eigi wil ek þenna hlut gera, enn huat annat sem þier beidizt, mvn ek eptir ydrum wilia gera, þo at þier wilit mik gera yduarn þionustumann.“ Sem fiandrnir heyra þetta, segiazt þeir giarna wilia weita honum þat sem hann[47] girnizt, ef hann will hallda sin[48] heit vidr þa, sueriandi at hann skal þa eigi suikia: „þuiat margir kristnir [menn, segia þeir, hallda ecki sin heit vid oss, sem þeir hafa lofad[49], sidan wer hofum gert þeira wilia.“ Klerkrinn gerir, sem þeir beidduzt, at þeir leti hann fꜳ þessa iungfru, sem hann girntizt. Jllgiarnir andar tendra þegar hug þessarrar iungfru til astar wid klerkinn, suo at hon bidr sinn fỏdur opinberliga, at hann gipti hana fyrr sỏgdum klerk med sæmd, ok segizt eingann mann wilia eiga vtan hann. Fadir hennar ok modir werda miok oglỏd, sem þav heyra þetta, þuiat þav hỏfdu ætlat hana at gipta nockurum mikils hꜳttar manne. Enn þuiat þau ottazt[50], at hon yrdi lettlætiskona, ef hon feingi eigi þann mann, er hon willdi, gefa þav hana klerkinum eptir hennar[51] bæn ok wilia. Festir hann hana at hiaweranda byskupe, þo at honum wæri miok i moti, at þessi klerkr, er hann elskadi suo hiartaliga, feingi konu.

Þann dag sem brullaup[52] gerdizt, geingu brudgumi ok brvdr med folkinu til kirkiu at heyra messu, ok þau wæri þar pusud eptir siduana. [Sa sem messuna saung, giordi þat med miklum goduilia. Ok sem hun uar byriut, tok þessi klerkr[53] medr miklum godvilia[54] at lesa tidir worrar fru. Enn er sungit war, stod honum eptir nonam, ok ward hann ogladr, er hann matti hana eigi lesa, þuiat honum heyrdi at fylgia þui folki brott or kirkiunne, er honum hafdi þangat fylgt. Nu sem folkit kom i þa holl, er hann skylldi weita i vm daginn, ok menn toku watn, mintizt[55] hann, at hann hefir eigi lesit sina nonam, ok bidr, at menn bidi hans litla stund. Hann geingr i litla kapellu, er skamt war brott, ok fellr allr til iardar fyrir alltarinu lesandi þessa[56] tid.

Sem hann hefir [vt lesit sina[57] nonam, sofnadi hann fast. Honum syndizt, sem guds modir kæmi til hans or loptinu med hryggiligu yfirbragdi, spyriandi ef hann kenni hana. Hann segizt eigi kenna. Hon segir: „Ek em Maria, af huerri þu last þessa tid. Enn þuiat mer er nu ger mikil meingerd, sagdi hon, ok sakir mins [gratz mikla[58] er ek miok dỏpr, þuiat ek war iungfru fỏstnud einum manne, enn hann hafnar mer ok lætr mik eina takandi adra sier til vnnostu[59], enn lætr mik fara ræktarlausa sem eina eckiu. Enn sa er mer gerdi suo mikla skỏmm, skal sa fa [noga ỏmbun ok werda[60] pinu, skal hann þar med missa min ok minnar winattu.“ Klerkrinn skilr[61] þessa alla hluti af sier sagda ok werdr miok ogladr ok ottafullr i suefninvm, iatandi medr miklum grat sig wera sekan ok bidr sier liknar suo segiandi: „Heyr, modir almattigs guds, himinrikis drottning Maria, myskunna mer ok hialpa[62], þuiat ek hefir eigi halldit mitt heit[63] wid þik. Ek wil nu iata [gudi ok[64] þier, ok þik elska ok lofa, ok þier þiona skyllduliga[65], fyrirlatandi þessa[66] mina festarmey, sem ek hefir nu feingit, enn taka þik til wnnostu [mina fyrri[67] brvdi, ef þu virdizt mik at elska.“ Hin milldazta iungfru Maria blidkazt vid [þessi hans ord[68] ok bæn ok segir til hans sofanda: „Lat af þessum harmi, ok ger sem skiotazt þat sem þu heitr mer, ok ef þu gerir þat truliga, skalltu mega wid kennazt, at minn son ok ek skulum þier weita hialp nu ok at eilifu.“

Eptir þat huarf hon ꜳ brott, en klerkrinn vaknadi med miklum fagnadi ok mintizt, huat hann hafdi sed ok heyrt, trvdi hann sig wera frelsadan[69] af sinvm glæp, eptir þui sem honum war witrad af sælli guds modur Marie. Hann riss vpp ok ferr til byskups ok segir honum med miklum[70] angri ok andwarpan allann þenna atburd[71], fyrst huersu [dioflarnir hỏfdu[72] hann suikit, ok huat hin sæla Maria hafdi honum witrad, ok bidr nu byskupinn skilia sik wid þessa mey, ok fadir hennar taki [aptr wid henni skærri iungfrv[73], þuiat hann willdi eigi tyna ꜳst Marie fyrir hennar skylld, hueria er hann hafdi elskad allan sinn alldr sem sina modur ok festarmey. Bidr hann byskupinn setia sier hardar skriptir, sem til heyrdi[74] mikilleika hans glæp[75]. Sem byskupinn heyrir þenna klerk, er hann elskadi [sem sinn son, suo fullkomliga[76] idranda ok bidia liknar, werdr hann miok feginn, ok skriptar honum, sem hann bad, minnandi hann ꜳ, at [hann halldi sik fra illum hlutum ok þioni gudi karlmannliga, ok lifdi hofsamliga, rettliga ok milldliga[77], fordandizt medr ollu þa hluti, er diỏfullinn hafdi hann ꜳ eggiat, het hann honum þa, at hann mundi fa myskunn af gudi ok hann mundi lifa med guds modur Marie utan enda.

Eptir þat bydr byskupinn ollum þeim er til þeirar veizlu woru kalladir, at þeir skylldi fara heim, huerr til sins herbergis, segiandi, at [þeim sama[78] klerk heyrdi eigi ok eigi willdi hann fa þessarrar iungfru, ok hennar [frændr skylldi[79] gipta hana hverium er þeir willdi[80] medr sæmd, þuiat fyrr sagdr klerkr elskadi fyrri[81] ok festi adra[82] brvdi, hveria er hann elskadi framarr enn þessa. „Ward hon miog oglỏd ok reid, er hann hafdi [adra festa[83] at henni lifandi, ok hafdi hana forsmad[84] ok hafnat sem sinne frillu, ok þuiat hann gerdi widr hana osæmiliga, witradiz hon honum i draumi med miklum hryggleik. Þessi er, sagdi byskupinn, Maria hin helgazta iungfru, suo fỏgr sem tungl, ok skinandi wmfram alla guds heilaga menn ok eingla sem sol i sinne birti, af huerri sa tok likam fyrir wora skulld, sem er sannr gud fyrir [alldir werallda[85].“ Sem brudarinnar frændr ok adrir menn heyrdu þetta, foru þeir heim lofandi gud ok hans modur, er alla þa sem hon elskar wardueitir fra[86] ollum haska andligum ok likamligum.

Fyrr sagdr klerkr tok miklar skriptir af byskupi ok mæddi sik alla [sina daga[87] med fỏstum ok wokum ok [helgvm bænum[88], þionandi med ollum goduilia dag ok nott, [89]framarr enn [hann war adr wanr[90], sinne frv ok drottningu guds modur Marie, ok bad, at hun[91] tæki hans ỏnd i hans andlati, at eigi feingi ouin mannkynsins walld yfir henni.

Eptir litinn tima lidinn feck hann þungan ok langan krankleika, or hverium hann andadizt af þessarri werolld, ok segizt, at eptir þui sem hann bad, kom til hans syniliga sæl guds modir Maria, su brudr sem hann elskadi medr[92] ollu hiarta, ok bar hans ond med sier, sem trvizt, til himinrikis fagnada. Sannliga ero þeir sælir, minir kæru brædr, er elska þessa wolldugu ok myskunnsomu himinrikis drottningu iungfru Mariam, er ollum sinum winum gefr eilifa[93] sælu, hueria hon sialf hefir med sinum sæta[94] syne. Þessi sama drottning se lofud ok blezud vm allar alldir. Hon wirdizt oss at weita eilifan fagnad vtan enda med sier ok sinum syni, þeim sem i enda heimsins mvn dæma [lifandi menn[95] ok dauda, þa er elldr brennir allan heim, honum se lof ok dyrd vtan enda. Amen.




Fotnoter:

  1. vóx A.
  2. mgl. A.
  3. aðra A.
  4. hvern dag A.
  5. fulltíða A.
  6. [ok hann samþykti við þetta A.
  7. sess A.
  8. fullz A.
  9. skylldu A.
  10. [í kirkiuna A.
  11. [saal. A; þú mátt B.
  12. valðir A.
  13. vilia A.
  14. [sem ek væra A.
  15. [nú er þessi sök til þess, at þér sýndumz ek A.
  16. bœnar sakir A.
  17. þessa vitran A.
  18. [tilf. A.
  19. svá hans tilf. A.
  20. hans tilf. A.
  21. [ætlan þessi ok kvángaz A.
  22. leyfi A.
  23. vill A.
  24. fyrir tilf. A.
  25. [tilf. A.
  26. ella tilf. A.
  27. [væri eigi með lögfullu giörfar A.
  28. á tilf. A.
  29. [þér skylldit A.
  30. [tilf. A.
  31. engarrar A.
  32. tilf. A.
  33. [tilf. A.
  34. Af byskupi einum E.
  35. mannkynsins E.
  36. [gildrum þær snorur E.
  37. matti E.
  38. mgl. E.
  39. nockura E.
  40. audæfum ok metordum E.
  41. [af mikils hattar ætt E.
  42. fyrirsma E.
  43. meyiar E.
  44. sem tilf. E.
  45. hattar E.
  46. [aungum hætti E.
  47. beidizt ok tilf. E.
  48. ord ok tilf. E.
  49. [hafa opt suikit oss, saugdu þeir, halldandi ecki sin heit E.
  50. ottuduzt E.
  51. saal. E; þeira D.
  52. brudlaupit E.
  53. [saal. E; Sem messuna sỏng, tok hann D.
  54. ok saunnu litillæti tilf. E.
  55. minnizt E.
  56. þa saumu E.
  57. [lesit E.
  58. [mikils angrs E.
  59. þionustu E.
  60. [nogliga aumbun ok uerduga E.
  61. ok kennizt uid tilf. E.
  62. hialp E.
  63. fyrirheit E.
  64. [mgl. E.
  65. sem skylldugt er E.
  66. nyia tilf. E.
  67. [saal. E; fyrir mina D.
  68. [þenna hans grat E.
  69. frelstan E.
  70. miklu E.
  71. hlut E.
  72. [illgiarn andi hafdi E.
  73. [hana aptr E.
  74. saal. E; heyrda D.
  75. saal. ogs. E.
  76. [mgl. E.
  77. [hallda sik hiedann af karlmannliga i guds bodordum ok lifandi hofsamliga E.
  78. [þessum E.
  79. [fadir ok frændr skylldu E.
  80. uilldu E.
  81. fyrrum E.
  82. eina E.
  83. [fest adra konu E.
  84. fyrirsmad E.
  85. [allar ueralldir E.
  86. fyrir E.
  87. [daga sins lifs E.
  88. [bænahalldi E.
  89. enn tilf. E.
  90. [adr E.
  91. bædi fyrir honum ok tilf. E.
  92. af E.
  93. sæmd ok tilf. E.
  94. blezada E.
  95. [lifendr E.