Maríu jartegnir - Frá Romalldo hertoga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Maríu jartegnir

Frá Romalldo hertoga

C. R. UNGER

Christiania 1871

B (Varianter fra A)

Út á Púli var einn ríkr hertogi ok enn mesti orrostumaðr, er Romalldus hét. Þat fylgði hans ríki, at hvárt sem hann barðiz [við meira lið eða minna, þá hafði hann iafnan sigr. [Margir menn sóttu hans traust, þeir er í miklum vanda vóru af sínum úvinum, ok lét hann þeim öllum heimult sitt traust, því at hann hafði iafnan sigr, hvar sem hann kom til. Ok er svá hafði lengi fram farit hans virðing, þá varð sá atburðr, at vikingar sóttu at einni borg ok géngu fast á at vinna borgina. Þeir sendu eptir Romalldo borgarmenninir. Ok er hann kom til bardaga við hermenn, fór hann úsigr ok flýði í borgina, ok [svá opt sem hann fór út af borginni [at beriaz, iafnskiótt varð hann aptr at flýia, [ef hann villdi hallda lífi sínu. Nú tók svá miök at vaxa þessi umsát, at fiölði [manna dreif frá honum ok til þessa hermanna fyrir hræzlu sakar. Ok er Romalldus verðr þess varr, at eigi mátti [svá búit vera, [ef nökkut skylldi af lýða, þá kveðr hann þings á einnihverri nótt, ok á þinginu tók hann siálfr til orða [ok mælti svá: „Heyrit þér [allir, sagði hann, er hér eruð komnir! Hamingian hefir mik alldri svá blekt sem nú, því at ek hefi margar orrostur átt ok iafnan sigr haft. En nú vituð þér, í hvern vanda vér erum komnir, verði þér nú fyrir at siá með mér, hvat til ráðs skal taka. Sýniz mér [annattveggia munu fyrir liggia at deyia karlmannliga eða fá sigr.“

Þar var við staddr prestr einn, virðuligr maðr, er Barbatus hét, hann varðveitti kirkiu hinnar helgu guðs móður Maríu, hann svaraði hertoganum á þessa lund: „Sá enn guðrækiligi maðr, er hann gerir allzkyns syndir ok [berr eigi til bóta, hann bíðr mikla guðs reiði, því at svá segir heilög ritning, at þat er hulit er, mun bert verða, ok þat man ekki leynt, at eigi man vitað verða; svá muntu ok fyrir þá illa hluti, er þú hefir görva, ef þú [vill eigi til skripta bera, þá mantu deyia skiótt at eilífu.“ Ok er Romalldus heyrði þetta, þá kom honum í hug, hvat hann hafði gert, en villdi þó leynt láta, ok sagði svá: „Hvat máttu vita af mínum verkum? ekki hefi ek þér [í kunnleika gört af þeim.“ Prestrinn svaraði: „Eigi hefir þú til skripta gengit við mik, heilagr andi hefir mér vitrat þá hluti, er þú hefir misgört.“ Romalldus svaraði: „Segðu mér nökkur mín verk, at ek mega vita, [hvárt þú segir satt eða logit.“ Prestrinn sagði: „Ef þér þikkir eigi skömm í at heyra, þá em ek búinn at segia, svá at allir heyri. Þá er þú skalt fara at beriaz [við óvini þína, fyrr en þú takir til orrostu, þá ferr þú á brot frá öðrum mönnum ok þræll þinn með þér, sá er samvitandi er glœps þíns, til skógar í einnhvern leyndan stað, ok þó nær borg þinni, ok lætr þú þar breiða niðr uxahúð blóðga, ok sezt þar yfir ofan siálfr ok rístr umhverfis á iörðunni hiá þér með blóðrefli sverðs þíns níu reita, ok magnar [þú með diöfuligum gölldrum. Ok eptir þat seztu niðr í sæti þitt [yfir húðina, ok þá kemr diöfull ok segir þér, hversu þú skalt með hverigu fara.“

Þá varð Romalldus hræddr af guðligri hræzlu ok mælti: „Iáti ek nú því, at þú kant mik giörr en ek siálfr, ok bið ek þik, at þú gefir mér gott ráð at forðaz umsát úvina minna, því at ek um búinn [þér at hlýða.“ Þá bauð prestrinn, at þeir fœri þegar til kirkiu, ok síðan leiddi hann Romalldum í einn leyndarkofa, ok bað hann iáta af nýiu glœpi sína, ok at rita blað þat, er hann segði á trú sína, ok at hallda [sínar skriptir, þær er hann villdi á hann leggia. Ok er Romalldus hafði ritat blaðit, tók prestrinn þat ok festi á háls honum, ok leiddi hann eptir sér út or húsinu, ok svá til borgarhliðs, ok laukz þat upp fyrir þeim, ok géngu þeir á brott millum herbúða, svá at engi maðr sá þá, ok til skógar í rióðr eitt. Þar sá þeir liós mikit, ok í því liósi kendu þeir ena sælu mey Mariu guðs móður ok aðrar tvær helgar meyiar Teklam ok Agatam. Prestrinn féll þegar til fóta þeim ok heilsaði þeim virðuliga. Hin sæla María tók vel kveðiu hans ok sagði til hans: „Fyrir hví leiddir þú þenna mann [eptir þér?“ Prestrinn svaraði: „Þessi maðr iátti mér syndir sínar ok tók [slíka skript, sem ek samða honum, ok á þat ofan ritaði hann blað þetta, er nú berr hann hér at sanna trú sína rétta ok neita [diöfli ok öllum hans verkum ok trausti, ok fyrir þá sök bið ek þik, móðir miskunnar, at þú biðir son þinn, at hann líkni þessum manni, at eigi stigi úvinir hans yfir hann, [helldr sé þeir af honum yfirstignir. Ok er prestrinn hafði þetta sagt, féllu þeir báðir til iarðar ok báðu sér miskunnar. Ok er liðnar vóru tvær tíðir dags, [sagði hin sæla María til prestzins: „[Rísit upp nú ok hverfit aptr til borgarinnar, því at ek hefi nú þegit af syni mínum þat, er þit hafit beiz.“ Ok [eptir þetta leið hon til himins. En þeir fóru til borgarinnar, ok er þeir nálguðuz borgina, flýðu á brot allir hermenn, því at þeim sýndiz, sem Romalldus væri þar kominn með fiölða miklum vápnaðra manna, en létu eptir [fé allt í herbúðum, ok fékk Romalldus mikit fé ok virðing af borgarmönnum, ok fór síðan aptr til borgar sinnar.

Ok er hann var heim kominn, varð sá atburðr, at byskup, sá er yfir var borginni, tók sótt ok andaðiz, ok lögðu allir undir Romalldum at kiósa byskup í hans stað. Þá sendi hertoginn menn sína ok bréf til Barbatus prestz ok bað, at hann skylldi vera byskup yfir borginni. En þá var komit at nótt, [er þessi tíðendi kómu til hans. Ok eptir náttsöng er aðrir menn fóru til svefns, var Barbatus prestr einn eptir í kirkiu, ok bað guð ok sæla Maríu sýna sér þat ráð, er hann skylldi taka. Þá vitraðiz honum hin sæla María ok sagði: „Þat líkar syni mínum Jesu Cristo ok svá mér, at þú takir byskupsdóm í borg þeiri, er hertoginn vin þinn ræðr fyrir, ok kann vera, at þér verði hann því leiðari, er þú mælir fleira eptir honum.“ Ok at orðinni þessi vitran gerði hann sendimönnum í kunnleika, at hann vill samþykkiaz þessum erendum. Ok at vilia Romalldus hertoga ok annarra borgarmanna var hann til byskups vígðr. [Ok er hann var byskup, stíórnar hann lýðnum með skörungskap, ok vóru miklir kærleikar millum þeira byskups ok hertoga, svá at hvárr laðaði annan optliga til síns borðs. Ok er svá fór fram um hríð, er þess getið, at þat var [vani hertoga, at hann fór iafnan um langaföstu at sætta höfðingia, er missattir vóru, ok koma aptr [til borgarinnar at vanda at páskum siálfum, ok hvárt sem hann kom aptr páskadaginn siálfan eða næstu daga fyrir, var hans beðit at hámessu, því at þat var vani byskups at vera at hertoga borði páskedag siálfan. Ok eitthvert sinn er hertogi fór at vana sínum, ok kom eigi aptr at páskum, ok laugardagsaptan er byskup hafði sungit messu, fór hann til húsa hertoga at eta þar náttverð með [klerkum sínum.

Ok er hann var þar kominn ok matr var signdr, bauð hann klerkum at mataz, en hann steig undan borðinu ok gékk út or höllinni ok leiddi með sér konu hertoga, ok géngu tvau frá höllinni at húsi einu litlu, ok géngu þar inn, ok lágu þar pallar í iörð niðr. Ok er þau kómu niðr um þessa leyniliga palla, þá var þar sópat allt vandliga ok tialldat. Þar var [breitt virðuligt sæti með dýrligum dúki. Í því sæti lá höggormr einn af gulli gerr. Byskup tók til ormsins ok brá undir möttul sinn undir vinstri hönd sér, ok leit til konunnar ok sagði: „Fyrir þá sök leidda ek þik hingat, at þú vissir þat, at eigi vartu ein samvitandi þessa með bónda þínum, helldr vissa ek þetta, þó at þit leyndit mik, en hertogi hefir œrit lengi [dýrkat dreka þenna.“ Þá fóru þau heim til hallarinnar, ok síðan mataz hann með klerkum sínum. Ok at liðnu matmáli [spurði byskup konu hertogans, hvárt hon villdi helldr fylgia honum til kirkiu eða vera eptir. Hon sagðiz villdu fylgia honum. Þá bauð byskup fiórum gullsmiðum, þeim er hagaztir vóru, at gera kalek af drekanum ok vanda eptir föngum. Ok um morgininn var gerr ok vígðr.

Ok eptir morgintíðir páskadaginn var beðit hertogans at messu. Ok er hann var heim á leið [ok hafði sætta þá menn, er áðr vóru missáttir, fór hann heim til borgarinnar ok stefndi til þess hliðs, er næst var hans herbergium, þá var þat byrgt; þá [fór hann til þess, er þar var næst ok var þar byrgt; þá fór hann til ens þriðia hliðs ok gékk þar inn. En þegar er hann kom í borgina, fór byskup í mót honum með öllu byskupsskrúði ok mikilli processio ok klerkar hans með honum, ok báru þeir krossa ok aðra helga dóma [ok skryddir virðuliga. Ok sá er næst [gékk byskupi, bar í hendi sér kalek mikinn af gulli gervan, ok hófu upp hátíðligan söng, ok heilsaði byskup honum með nafni ok bað hann fara með honum til kirkiu ok lýða messu. Romalldus sagðiz villdu koma heim áðr ok fara síðan til kirkiu. Ok er [þeir höfðu um þat rœtt ok Romalldus neitaði at fara [með byskupi, þá mælti byskup við hann: „Hví kostgæfir þú þetta svá miök at fara eigi til kirkiu, [eða hvat er svá nauðsynligt heima, at koma eigi til kirkiu fyrr ok verða ekki luttakari guðs þiónostu. Vér höfum nú gengit í móti þér með helgum dómum, ok er hér kalekr einn dýrligr, vit hvárt þú kennir hann.“ Romalldus svaraði: „[Hví munda ek kenna hann, eða nær var hann gerr?“ Byskup sagði: „Á þessi nótt smíðuðu hann fiórir gullsmiðir af dreka þeim, er þú dýrkaðir, ok kona þín var samvitandi [þessa glœps með þér. En ek hefi nú vígðan kalekinn ok búit þér til handa, at þú neytir af honum guðligrar þiónostu.“ Romalldus varð hræddr miök. Ok er þat sá riddari honum miök kærr, þá sagði hann: „Sé nú herra! nú muntu vita, hve trú þér hefir verit eiginkona þín, ok þat væri makligt, at fyrir þetta tœki hon víti mikit, því at eigi mátti byskup [þetta vita, ef eigi hefði hon sagt honum.“ Byskup mælti við riddarann: „Heyrðu, maðr! sagði hann, fullr af allri flærð ok illzku! öfundarfullr ok illgiarn andi mælir fyrir munn þér, at þú skylir hrinda hertoga várum í glatan með þér ok þola eigi, at hann snúiz til guðs. Ok fyrir þat skaltu nú vera selldr í hendr diöflinum, ok kveli hann holld þitt, at öndin sé hólpin, ok nökkurr maðr or þinni ætt skal þvílikum dauða deyia iafnan.“ Ok skiótt eptir þessi orð byskups hlióp óhreinn andi í riddarann [ok var hann kvalðr, ok sá þeir er við vóru. Þá varð Romalldus hræddr ok féll til fóta byskupi ok sagði: „Ek iáta synd mína, ok fel ek allt mitt ráð á þitt valld, [til þess at þú sættir mik við almátkan guð.“

Þá leiddi byskup Romalldum til kirkiu ok bað hann iáta af nýiu ok iðraz allra synda sinna. Ok er hann hafði þetta gert, þá skrýddi byskup hann munkaklæðum, ok söng byskup þá messu yfir enum nýia kalek ok gaf þiónostu Romalldo hertoga, er þá var munkr vorðinn [af veralligum manni. Ok á þeim sama kalek var þat ritað, at Romalldus gaf sik guði ok sælli Maríu [guðs móður ok hvarf frá illum lutum, er hann hafði áðr þiónat, ok hinn sæli Barbatus byskup þiónaði [í sifellu guði ok sælli Maríu móður hans, meðan hann lífði hér. Romalldus lifði nökkura vetr í munklífi vel ok skynsamliga, ok eptir andlát þeira vóru þeir báðir laðaðir til himneskra fagnaða fyrir miskunn dróttins várs Jesu Cristi, þeim er vegr ok dýrð.

E

Af Romalldo

Ut ꜳ Puli var nockr mattugr hofdingi, sa er Romalldus het. Hann var agætr ok uidfrægr af þui, at hann uar bardagamadr mikill. Hann uar sua sigrsæll, at hann hafdi sigr i huerium bardaga, hvar sem hann bardizt, ok hvort sem hann hafdi meira fiolmenni eda minna. Sva var hann agætr af sinum fræknleika, at allir þeir menn, sem honum uoru i nand ok heriudu af heidnum maunnum, þa flydu þeir til hans, ok hann ueitti þeim iafnann mikit fullting i sinum frammgangi. Maurgum borgum ueitti hann mikla hlif med sinni vorn sua frækliga ok sigrsælliga, at hann tyndi nær alldri sinum maunnum.

Enn er sua hafdi framm lidit morg misseri, ath Romalldr uar af aullum lyd tignadr framar enn adrir menn, þa uar ꜳ nockurum misserum, at heidnir menn satu um þa borg med miklu fiolmenni, er Romalldua uar i, ok hann leitadi at ueria med sinum maunnum. Þa giordizt þat til tidinda, at Romalldo urdu sua mikil heillabrigd, at hann feck eigi sigr unnit ꜳ heidingium, helldr tynde hann hvern dag morgum sinum maunnum, þa er hann bardizt, ok flydi uid osigr i borgina at aptni. Þat mꜳl giordizt sva um sidir, at morgum monnum þotti sꜳ einn ꜳ gior at gefazt upp ok ganga ꜳ haund ovinum sinum. Romalldus hertvgi kuaddi þa þings ꜳ einni nott ok mællti sua: „Heyrit allir þier, sem hier erut, ok skilit þa hluti, sem ek segi ydr. Þat skulut þier uita, at mik tældi alldri fyrr sua miok min hamingia sem nu. Fyrir þui skulut þier nu segia, hvat ydr synizt, huert rad uier takim. Enn þat synizt oss rad, at uier beriumzt ꜳ morginn vid heidingiana, ok þa latim vera annathvort, at vier sigri(m)zt ꜳ þeim eda deyia elligar kallmannliga.“

Enn er Romalldus hafdi sva mællt, þa suaradi honum sa madr, er Barbatus het, hann var dyrdligr prestr ok uegsamligr kennimadr, hann savng at kirkiu Mariu drottningar, þeire sem þar uar haufutkirkia i borginne. Barbatvs prestr mællti þa ꜳ þessa leid til Romalldus: „Reidi ok hefnd almattigs guds bidr eigi gudræks manz ok glæpafullz, þess er leynir sinum glæpum ok stadfastr er i sinum syndum, nema hann idrizt synda sinna, ok iate þeim ser ꜳ hendr, þvi at ecki er sua hulit, at eigi uerdi bert, ok ecki sua leynt, at eigi kome upp. Suo muntu ok, sagdi hann, deyia illum dauda, nema þu idrizt ok bætir yfir.“ Enn er Romalldus heyrdi þessa ord Barbati prestz, þa mællti hann þessu stadfastliga i mote, þott hann uissi sik sekan þeira hluta, sem hann sagdi. Romalldus mællti þa uid Barbatum: „Huat muntu mega vita, sagdi hann, til verka minna, eda giorda ek þier nockut sinn kunnig min uerk, eda hve nær geck ek til skripta vid þik.“ Barbalus prestr svarar: „Alldri hefir þu geingit til skripta vid mik ok eigi giort mier kunnig uerk þin, sva at ek hafi (uid) uerit, helldr hefir guds andi mier birt leyndar syndir þinar.“ Romalldus mællti: „Seigdu mier þa nockur leynd uerk min, at ek mega uita, huort þu seigir satt eda eigi.“ Barbatus svarar: „Ef þu skammaz eigi at heyra, þa em ek nu buinn ath segia, suo at allir heyri, þeir sem hia eru. Þa er þu ætlazt at fara til bardaga i mot heidnum maunnum, þa fer þu til skogar nockrs, þess er nalægr er borg þinni, ok med þier þion þinn einn, sa er veit med þier glæp þinn. Þu lætr þar blodga eina nautzhud þenia, ok eptir þat giorir þu med blodrefli þess sverdz, er þu ert gyrdr, niu reita umhuerfis hudina, ok kuedr þar yfir galldra yfir þeim reitum. Eptir þat setz þu ꜳ hudina ok kuedr þar galdra, þar til er fiandinn sialfr synizt þier ok mæler vid þik ok seigir þier þa hluti, er þu villt uita, ok eptir þat veitir hann þier sinn krapt, til þess at þu sigrizt i bardaga ꜳ ovinum þinum. Nu verdr þu af þessum glæpum ok fianda fulltingi agætr ok uinsæll vid marga menn, fyrir þvi at audrum þikir, sem þu uinner iafnann sigr ꜳ ovinum þinum.“

Romalldvs svarar þa vitiadr af guds hrædzlu ok mællti: „Jate ek þvi, at þu ueitz gior, huar ek em enn ek sialfr. Fyrir þui bid ek, ad þu gefir hialpsamligt rad til þess, at ek megi fordazt illa hluti, þa sem yfir mer gnæpa, ok ek megi fordazt umsatir ovina minna, sva at ek verdi eigi handtekinn af þeim. Nu em ek buinn at ueita hlydni þinu bodi.“ Barbatus mællti: „Gack þu nu med mier til heilagrar kirkiu,“ sagdi hann. Þeir geingu þa badir til kirkiu, ok eptir þat leidir hann hann i nockut hus. Barbatus mællti, at hann skylldi til skripta ganga, ef hann uilldi til guds snvazt ok enda þat vandliga, er hann byde honum. Romalldus giorir sua, sem hann baud. Ok er hann hafdi til skripta geingit, þa mællti Barbatus, at hann skylldi þat ꜳ bladi rita, at hann villdi fulluliga neita fiandanum ok aullum hans uerkum ok uelum, ok hann villdi alla tru sinna felaga fela gudi ꜳ hendi med ordum ok hugrenningum ok þvi riti, sem þa ritada hann. Ok er þat uar ritad, festi Barbatus þat uid hals Romallde, ok mællti sidann vid hann: „Ris þu nu upp ok far med mier.“ Barbatus prestr leiddi þa Romalld til borgarhlids, ok geingu ut or borginni ok framm ꜳ midiar herbudir heidingia, til þess er þeir koma til skogar nockurs. Romalldus sa þa biart lios einhuers stadar. I þvi liose sa hann ok kendi hina sælu guds modr Mariam, ok med henni helgar meyiar Teclam ok Agatham. Barbatus prestr kvaddi þær litillatliga, enn þær toku kvediu hans. Eptir þat mællti blezut guds modir Maria til Barbati prestz. „Fyrir hui leidir þu þenna mann hingat, eda hvat ꜳ ek vid hann at ræda.“ Barbatus prestr svarar: „Þessi madr geck til skripta uid mik, sagdi hann, ok tok giarna þa skript ꜳ sik, sem ek baud honum. Þar med ritadi hann blad eitt, þat sem uottar med honum, at hann neitar vandliga fiandanum ok hans uerkum, enn (iatir at) hallda hiedann af postoliga tru. Fyrir þui bid ek þik nu þarflatliga, blezut moder myskunnar, at þu bider þessum manni liknar af þinum signada syni drottni vorum Jesu Kristo, þuiat hann bidr nu med tarum ydra myckla milldi þess, at eigi drepi hann hans oviner, ok at hann mætti sigrazt ꜳ þeim.“ Enn er hann hafdi þetta mælt, þa fellu þeir badir ꜳ iord fyrir hina blezudu guds modur Mariam ok gretu leingi. Enn er þeir haufdu leingi legit, mællti hin sæla Maria uid Barbatum: „Ris þu upp ok far aptr i borgina, þuiat þu hefir nu þegit fyrir mina bæn af minum sæta syni þat, sem þu batt.“ Ok er hinn sæla Maria hafdi þetta mællt, for hun heim til himirikis. Enn þeir foru aptr til borgarinnar, ok er þeir nalguduzt borgina, þa syndizt heidnum monnum, sem Romalldus fare þar med miklu fiolmenni bardagamanna ok villdi beriazt vid þa. Hinir heidnu flydu þa allir fyrir hrædzlu sakir ok letu eptir allt sitt herfang i herdudum. Borgarmenn heidrudu Romalldus, sem hann hefdi unnit þenna sigr hinn agætliga, þeir gafu honum margar giafir ok ueittu honum mikla uirding, ok sidann for hann heim til borgar sinnar med mikilli virding.

Sua bar enn til, at byskup þeirar borgar tok sott ok andazt. Enn er hann var andadr ok um byskupskosninginn uar rætt, þa urdu allir ꜳ eitt sattir, þeir er þar uoru uid, at ꜳ Romalldus ualldi uæri, hvern til byskups skylldi kiosa. Romalldvs hertugi sendi menn sina med brefum til Barbatus prestz ok beiddi, at hann mundi vera uilia byskup yfir borg hans. Barbatus tok uel vid sendimaunnum Romalldi ok sa brefit. Enn eptir kvelldsaung um aptaninn uar Barbatus prestr einn samann at kirkiu, þa er adrir menn foru inn. Hann badz fyrir hia alltarinu i kirkiunne ok fal sitt rad ꜳ hendi heilagri guds modr Marie, ok er hann var ꜳ bæninni, uitradizt honum blezut himirikis drottning iungfrv sancta Maria, ok sagdi til hans ꜳ þessa leid: „Vel likar gudi syne minum ok uel likar mier þat, at þu takir byskupsvigslu ok sier byskup yfir þeire borg, er hertuginn rædr fyrir, uinr þinn, fyrir þvi at þat kann verda, þa er þier verdr hann kunnr, at þu ogner honum helldr, enn þu mælir eptir honum.“ Ok er hun hafdi sva mællt, huarf hun ꜳ brott at syn fra honum. Enn er morgin kom, þa sagdi Barbatus prestr sendimaunnum Romalldi, at hann mundi lata uigiazt til byskups, ef þat væri uile Romalldi hertuga ok borgarmanna hans. Sendimenn Romalldi foru aptr til sinnar borgar ok saugdu Romalldvs svor Barbati prestz. Eptir þat uar Barbatus vigdr til byskups at guds uilia ok godra manna. Hann styrdi folkinu med mikilli gledi ok radspeki, ok var sua mikit vinfeingi millum Barbati byskups ok Romalldi hertuga, at huor þeira baud audrum til sins bordz, ok ueitti huor þeira audrum virduligar ueitzlur i sinni haull. Enn ꜳ medal annara godra verka uar Romalldus uanr at fara ꜳ hverium misserum ok mest ꜳ langafostu uida um landit, til þess at sætta þa menn, er missattir uoru. Hann kom optazt heim or þessi ferd i hinni efstu uiku langafostu fimtadaginn eda fostudaginn eda þvottdaginn, enn stundum kom hann eigi fyrr heim enn sialfann paskadaginn fyrir messu. Þat uar enn ꜳ nockurum misserum, at Romalldus kom eigi heim or þessi for ꜳ hinni efstu uiku, ok uæntu menn, at hann mundi heim koma þuottdaginn. Barbatus prestr saung messu þuottdaginn, ok eptir þat for hann til hallar Romalldi hertuga ok ætladi þar at matazt.

Enn er byskup uar undir bord geinginn, þa stod kona Romalldi fyrir bordinu ok þionadi byskupi. Enn er byskup hafdi signt mat, þa stod byskup upp ok geck brott vndann bordinu, hann mællti vid klerka sina, at þeir skylldi matazt. Barbatus byskup tok þa i haund konu Romalldi ok leiddi hana brott or haullinne. Hann leiddi hana þar til, sem nidrgangr uar um palla nockura i eitt hvs, þat uar vandliga sopat ok uel innann buit. Þar uar stoll pryddr med agætum linduke ok miok dyrdligum. A þeim stole lꜳ ormur gulligr. Barbatus byskup tok upp orminn ok let undir haund sier hina vinstre ok fal hann vndir motle sinum. Hann mællti þa vid konu Romalldi: „Til þess synda ek þier þetta, at eigi ueitztu þetta ein med bonda þinum, helldr veit ek ok þar nockut til, hvat titt er i ydrum leynum, ok hefir Romalldus hier ærit leingi blotad þenna orm.“ Eptir þat geck byskup til bordz, ok er hann var mettr, þa spurdi byskup, huort hon uilldi helldr fara med honum eda vera eptir. Hun kuadz helldr uilia med honum fara. Þau geingu þa bædi til kirkiu. Barbatus byskup mællti þa, at fiorir gullsmider, þeir er hagazter uæri, skylldi giora kalek or gullorminum um nottina, ok uanda þa smid sem mest. Þeir giordu sua, sem Barbatus byskup baud. Kalekrinn uar algior um morguninn, ok vigdi byskup hann.

Enn er menn bidu Romalldus hertuga paskadaginn, þa mællti Barbatus byskup, at byrgia skylldi aull borgarhlid aunnr enn þau, er næst væri haufutkirkiunne sialfri. Enn er Romalldvs hafdi vida farit um laund ok hafde alla menn sætt, þa er hann uissi at missatter uoru, þa sneri hann aptr leid sinne ok kom til borgar sinnar paskadaginn fyrsta. Hann kom fyst at þvi borgarhlide, er næst uar hans herbergi, ok var þat læst. Romalldus undrazt þetta miok, ok for þa til annars borgarhlids, ok uar þat aptr byrgt, sua at hann matti eigi inn ganga. Eptir þat for hann til hins þridia borgarhlids, ok matti eigi helldr þar inn komazt. Enn er hann kom til hins fiorda, þa var þat opit, ok geck hann þar inn i borgina. Barbatus byskup giordi uirduliga processionem i mote honum med klerkum sinum skryddr byskupsskrudi sinu. Fyrir byskupi uoru bornir krossar ok helgir domar, ok sa hinn myckli gullkalekr, er gior uar um nottina. Þeir sungu hatidliga gudi lof med mikilli dyrd. Byskup kvaddi Romalldum vel ok leiddi hann til kirkiu med sier. Enn Romalldus kvadz fyrst uilia fara heim til herbergis sins ok sidann til kirkiu. Enn er byskup ræddi opt um þetta ok feck eigi, mællti hann um sider: „Fyrir hvi færizt þu vndann þessu sua þrarækiliga at fara nu til kirkiu med mier, eda huert erendi attu sva naudsynligt heim i herbergi þitt, eda er eigi betr giort, at þu farir fyrr til kirkiu ok heyrir guds ord ok takir corpus domini, helldr enn þu farir at sia þa hlute, sem heima ero i þinu hvse, eda huat attu þess i husinu? Hygg at uandliga, huat uier berum, uier gaungum i mot ydr med helgum domum ok krossum, ok hier er borinn gullkalekr mikill fyrir oss, ok hygg ath, huort þu kennir kalekinn, ok huort þu ætlar, at þu hafir sied hann fyrr.“ Romalldus svarar: „Fyrir hui man ek þeckia þann kalek, sem ek hefi eigi sed fyrr, eda hue nær uar sia kalekr smidadr?“ Byskup svarar: „I nott uar sia kalekr smidadr or þeim gullormi, er þu blotadir ꜳ laun, sua at eingi madr visse annar enn kona þin. Þenna kalek smidudu fiorir haufutsmider med þeim hætti, sem nu mattu sia. Enn ek vigda hann ok ætlada, at þu skylldir af þessum kalek taka corpus domini, ok allir menn þinir, þeir sem hier ero.“ Enn er Romalldus heyrdi þetta, vndradizt hann miok. Þa mællti einn riddare Romalldz uid hann ok sagde: „Nu mattu sia, huersu miok kona þin hefir svikit þik, ok uære þat maklikt, at hvn tæki mikit vite fyrir þvilikann glæp, þuiat byskup matti þetta eigi uita, nema hun hefdi sagt honum.“ Barbatus byskup mællti uid riddarann: „Heyrdu, madr, sagdi hann, fullr med illr uiel ok bleckingu, dramblatr ok aufundsiukr! nu mællti andskotinn fyrir munn þier, til þess at þu hryndir hertuga vorum i glatan med þier, ok eigi mattir þu þat þola, at hann snerizt til guds fra syndum sinum. Fyrir þui byriar hat, at þu siert selldr andskotanum til likamligs bana, til þess at aund þin hialpiz ꜳ domsdegi. Ok ꜳvallt skal nockr af þinne ætt deyia af ærslum til dæma ok vitnis þessa atburdar.“ Ok þegar er byskup hafdi þetta mællt, þa vard riddarinn diofulodur oc kvalldizt miok fyrir aullum lyd. Hertuginn hræddizt þa ok fell til fota byskupi ok mællti: „Jate ek synd mina mier ꜳ hendr, ok nu sel ek mik ꜳ þitt valld ok þina forsio, til þess at þu sættir mik vid almattkan gud med þeim þætti, sem þu vill.“

Ok er hann hafdi sua mællt, þa leiddi byskup hann til kirkiu ok sagdi, at hann skylldi ganga til skripta ok giora idran synda sinna ok syna sva gudi sanna idran ok yfirbot. Romalldus sagdizt þat giarna vilia. Barbatus byskup skryddi hann þa munkaklædum, ok eptir þat savng hann messu. Hann gaf þa Romalldi þionustu ok aullum hans maunnum af þeim kalek, er or gullorminum var gior. A kalekinum uar þat ritad, at Romalldus hefdi med suardaga folgit tru sina gudi ꜳ hendi ok heilagri guds modr Marie. Byskup þionadi dyrdliga gudi almattkum ok heilagri guds modr Marie alla æfi, medann hann lifdi. Enn Romalldus lifdi ok þadann af oatfyndiliga i munklifi, ok foru þeir badir eptir andlat sitt til himirikis fagnada.

D2

Vt ꜳ Puli var einn rikr hertogi ok hermadr mikill, er Romalldus er nefndr. Hann var manna sigrsælstr, ok sottu margir hans traust, þeir er i vanda voru staddir fyrir einum ouinum, ok hann let heimillt sitt traust ok rad til þess, er þeir þurftu. Enn er suo hafdi fram farit um hrid hans virdingu ok sigrsæld, þa gerdizt sa atburdr, at vikingar nockurir satu vm borg eina fiolmenna, ok gerduzt borgarmenn litt staddir. Þeir toku þat rad, sem þa var tidazt, ok sendu eptir Romalldo hertuga ok badu hann koma ok ueita ser lid. Sidan kom hertuginn ok bardizt med borgarmonnum mot vikingum, ok feck osigr ok flydi aptr i borgina, ok var þar vm hrid med osigri. Nu tekr at vaxa lid vikinganna, enn lid Romalldi tok at þuerra, ok skutuzt til vikinga margir borgarmenn fyrir hrædzlu sokum. Enn nu sem Romalldus ser, at eigi mun hlyda, þa lætr hann þings kuedia ꜳ einhuerri nott, ok mællti: „Alldri hefir hamingia min suo brugdizt sem nu. Ek hefi att fyrr margar orostur, ok hefi ek margan sigr hafdan, enn nu hyggr huerr at sinu radi, þuiat annathuort munum ver ꜳ morgin verda at þola dauda eda fa sigr ella.“

Þa suarar honum prestr, sa er Barbatus het, hann var dyrdarmadr mikill, hann vardueitti guds modur kirkiu Marie: „Sa madr sem allzkyns syndir vill gera ok vill eigi bæta, hann styrir ser til eilifra kuala, suo sem heilog ritning segir, þat sem hulit er, mun opinbert verda, suo ok fyrir illa hluti þina, ef þu berr eigi til skriptar, þa munt þu deyia nu ok at eilifu.“ Romalldus vissi, huat hann hafdi gert, ok villdi leynt lata verda, ef hann mætti rada, ok mællti þo: „Huat munt þu vita af minum verkum, segir hann, af þvi at eingi hefi ek þer sagt!“ Prestrinn mællti: „Eigi geckt þu vid mik til skriptar, heilagr andi sagdi mer.“ Romalldus suarar: „Seg þu mer nu verk min, at ek mega vita, huat þu segir.“ „Segia mun ek, kuad prestr, ef þier þickir eigi skỏmm i til at hlyda. Huert sinn adr þu hefir barizt, fort þu til skogar, ok þræll þinn med þier, ok breiddir nidr eina oxahud bloduga, ok settizt þar ꜳ, ok reist vmhuerfis ꜳ iordinni hia þier .ix. reita med blodrefli suerdsins, ok kuatt yfir diofuliga galldra. Enn þa kemr fiandi til þin ok segir þier fyrir, hueria medferd þu skalt hafa med huerigu.“

Þa hræddizt Romalldus ok mællti: „Jati ek þui, er þu segir, gef mer gott rad at fordazt daudann, ek uil hlyda þui, er þu bodar.“ Sidan foru þeir til kirkiu i leyndarstad nockuru, ok iatadi hann þar af nyio glæp sinn, ok ritadi hann sialfr þat blad, er hann sagdi ꜳ tru sina, enn sidan festi prestr þat sama blad ꜳ hals honum sialfum. Sidan tok prestr i hond honum ok leiddi hann ut at borgarhlidi einu, enn hlidit laukst upp þegar, ok foru sidan, ok sa þa engi madr þeira, er i uikingahernum voru. Ok kuomu i einn skog, ok var riodr i skoginum, ok sꜳ þar lios mikit, enn i þui liosi vitradizt en sæla Maria guds modir ok en helga mær Agatta. Prestr fell til fota þeim ok heilsadi þeim vegliga, enn modir myskunnar tok vel kuediu hans ok mællti vid hann sidan: „Fyrir hui leiddir þu þenna mann hingat?“ Prestr suarar: „Hann iatadi mer allar sinar syndir, ok tok sidan skript, þa er ek lagdi ꜳ hann, ok ritadi sialfr blad, þat er hann hefir ꜳ halsi ser, at hann neitadi diofuls velum ok ollu hans trausti ok verkum. Nu bid ek þik, modir allrar myskunnar, at þu bidir son þinn, at hann myskunni manni þessum, at eigi stigi ouinir hans yfir hann.“ Ok sidan fellu þeir badir til iardar. Enn er lidnir voru tuær stundir dags, þa mællti en sæla Maria til prestz: „Risit upp þid nu, þegit hefi ek af syni minum þat, sem þid badut.“ Sidan leid drottning til himins med miklu liosi ok sætum ilm, enn þeir foru aptr til borgarinnar. Enn er þeir nalguduzt borgina, þa kom flotti i allt lid hermanna, af þui at þeim syndizt, at Romalldus væri kominn med miklum fiolda hers ꜳ hendr þeim. Flydi þar huert mannzbarn, ok hlupu fra miklum fiarhlutum, en Romalldus tok sidan feit, ok atti sigri at hrosa, ok feck mikla virding af borgarmonnum fyrir þenna sigr, ok for sidan heim til borgar sinnar med fogrum sigri.

Sa atburdr gerdizt, at byskup tok sott ok andadizt i borg þeiri, sem Romalldus var hofdingi yfir, enn allir borgarmenn matu vid Romalldum at kiosa byskup i stad hins andada. Enn hann let bref gera ok sendi menn med þui brefi til Barbatus prestz ok bad hann vera byskup. Enn þa var komit at nott, er brefit kom til hans. Ok eptir nattsong adr menn færi til suefns, þa var Barbatus einn at kirkiu eptir, ok bad gud ok sæla Mariam syna ser þat rad, er hann skylldi hafa vm þenna hlut sem vm alla adra. Þa vitrazt honum en sæla goda modir Maria (ok segir): „Þat likar syni minum Jesu Kristo ok mer, at þu takir byskupsdom i borg þeiri, er hertuginn rædr fyrir, vinr þinn, ok ma verda, at þui leidari verdi þier hann, er þu veizt gerr, huerr hann er.“ Hann tok sidan byskupsdom at radi Romalldus ok allra borgarmanna, ok var enn mesti guds vinr alla sina daga, ok baud huorr þeira hertugans odrum til bordz med ser med fagnadi. Þat var vandi hertugans vm langafostu at fara vm borgina ok sætta vini sina ok alla saman borgarmenn, ok var vanr at koma heim at paskum.

Enn þa eitt sinn, er hans var heim von at paskum, let byskup byrgia borgarhlid oll, nema þat er næst var kirkiu. Sidan for hann til husa hertugans med klerkasueit sina ok matadizt. Enn um matmalit ste byskup vndan bordinu ok mællti, at þeir mundi bida hans, medan hann gengi i brott, ok kona hertugans med honum. Þau kuomu i eitt hus, þar er pallar lagu i iord nidr. Þar fundu þau eitt sæti virduligt, ok einn orm af gulli geruan. Byskup bra honum vpp undir vi[nstri hond sina ok let yfir mottul sinn ok leit til konunnar]. Hann mællti vid konu hertugans: „Ærid leingi hefir þu vitad þenna glæp med bonda þinum.“ Sidan for byskup heim ok selldi hann fiorum gullsmidum, ok bad um nottina gera af kalek. Ok vm morgininn var gerr kalekrinn. Þa tok byskup vid kaleknum ok for sidan ut at borgarhlidinu þui, er opit var. Enn byskup stod med krossum ok morgum odrum (helgum domum). Enn hann sꜳ, at hertuginn villdi fara i þat borgarhlid, er næst var husum hans sialfs. Enn er hann sa, at þat borgarhlid var aptr, for hann til annars, eigi var þar kostr at fara, enn þa vard hann at fara til þess hlids, er byskup var fyrir innan. Byskup fagnadi honom vel ok bad hann fara til kirkiu med ser ok hlyda messu ok at taka corpus domini. Hann kuazt eiga eyrindi heim til husa sinna. Byskup mællti: „Huat er þat meiri nỏdsyn? Huort kennir þu kalek þenna enn mikla ok gullgoda?“ Hann suarar: „Hui muna ek kenna?“ Byskup mællti: „Hier er nu ormrinn, sa er þu hefir blotat i husum þinum, ok skalltu nu hier af taka holld ok blod drottins mins Jesu Kristz. Enn i nott var kalekrinn smidadr.“ Þa mællti riddari hertugans einn: „Nu mattu sia, herra, huersu husfreyia þin hefir þier gefizt, at hun ein vissi þenna hlut, ok væri hun mikils vitis verd fyrir sina mælgi.“ Þa mællti byskup: „Fiandinn mælir fyrir munn þier, taki hann nu valld yfir þier, at helldr se ond þin holpin ꜳ domsdegi, ef þu tekr nu viti i þessum heimi fyrir þinn glæp, ok skal ꜳvallt sidan i þinni ætt liggia, at nockur se diofulodr madr.“ Enn i þvi bili var riddarinn gripinn af diofli. Hertuginn vard þa hræddr miok ok fell til fota byskupi ok iatadi glæp sinn af nyio, ok tok idrun fyrir, ok for sidan til kirkiu ok tok corpus domini, en eptir þat munksklædi, ok hellt vel sina reglu, medan hann lifdi, ok for til fagnadarstada eptir þetta lif. Enn sæli Barbatus endi dyrdliga sitt lif ok for til guds.

---

Fotnoter: