Saga Ólafs hins helga

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Norsk.gif Dansk.gif Svensk.gif
Norsk.gif Dansk.gif


Heimskringla
Snorra Sturlusonar
N. Linder og H. A. Haggson
1869-1872


Saga Ólafs hins helga Haraldssonar


1. Uppfóstr Ólafs helga Haraldssonar.

Ólafr sonr Haralds hins grenska fœddist upp með Sigurði sýr stjúpföður sínum ok Ástu móður sinni. Hrani hinn víðförli var með Ástu; hann veitti fóstr Ólafi konungi Haraldssyni. Ólafr var snimma gerviligr maðr, fríðr sýnum, meðalmaðr á vöxt; vitr var hann snimma ok orðsnjallr. Sigurðr sýr var búsýslumaðr mikill ok hafði menn sína mjök í starfi, ok hann sjálfr fór optliga at sjá um akra ok eng eða fénað, ok enn til smíða, eða þar er menn störfuðu eitthvat.


2. Frá Ólafi ok Sigurði konungi sýr.

Þat var eitt sinn, at Sigurðr konungr vildi ríða af bœ, þá var engi maðr heima á bœnum; hann kvaddi Ólaf stjúpson sinn at söðla sér hest. Ólafr gékk til geitahúss, tók þar bukk, þann er mestr var, ok leiddi heim ok lagði á söðul konungs; gékk þá ok sagði honum, at þá hafði hann búit honum reiðskjóta. Þá gékk Sigurðr konungr til ok sá, hvat Ólafr hafði gert Hann mælti: Auðsætt er, at þú munt vilja af höndum ráða kvaðningar mínar; mun móður þinni þat þykkja sœmiligt, at ek hafa engar kvaðningar við þik, þær er þér sé í móti skapi; er þat auðsætt, at vit munum ekki vera skaplíkir, muntu vera miklu skapstœrri en ek em. Ólafr svarar fá ok hló við ok gékk í brott.


3. Frá íþróttum Ólafs.

Ólafr Haraldsson, er hann vóx upp, var ekki hár meðalmaðr ok allþrekligr, sterkr at afli, ljósjarpr á hár, breiðleitr, ljóss ok rjóðr í andliti, eygðr forkunnar vel, fagreygr ok snareygr, svá at ótti var at sjá í augu honum, ef hann var reiðr. Ólafr var íþróttamaðr mikill um marga hluti, kunni vel við boga, skaut manna bezt handskoti, ok syndr vel, hagr ok sjónhannarr um smíðir allar, hvárt er hann gerði eða aðrir menn. Hann var kallaðr Ólafr digri. Var hann djarfr ok snjallr í máli, bráðgerr at öllum þroska, bæði afli ok vizku, ok hugþekkr var hann öllum frændum sínum ok kunnmönnum, kappsamr í leikum ok vildi fyrir vera öllum öðrum, sem vera átti fyrir tignar sakir hans ok burða.


4. Upphaf hernaðar Ólafs konungs.

Ólafr Haraldsson var þá 12 vetra gamall, er hann steig á herskip fyrsta sinn. Ásta móðir hans fékk til Hrana, er kallaðr var konungsfóstri, til forráða fyrir liðinu ok í för með Ólafi; því at Hrani hafði opt áðr verit í víking. Þá er Ólafr tók við liði ok skipum, þá gáfu liðsmenn honum konungsnafn, svá sem siðvenja var til, at herkonungar, þeir er í víking váru, er þeir váru konungbornir, þá báru þeir konungsnafn þegar, þótt þeir sæti eigi at löndum. Hrani sat við stýrihömlu; því segja sumir menn, at Ólafr væri háseti, en hann var þó konungr yfir liðinn. Þeir héldu austr með landinu ok fyrst til Danmerkr. Svá segir Óttarr svarti, er hann orti um Ólaf konung:

Ungr hraztu á vit vengis
vígrakkr konungr blakki,
þú hefir dýrum þrek, dreyra
Danmarkar, þik vandan.
Varð nytligust norðan,
nú ert ríkr af hvöt slíkri,
frá ek til þess er fórut,
för þín, konungr, görva.

En er haustaði, sigldi hann austr fyrir Svíaveldi, tók þá at herja ok brenna landit; því at hann þóttist eiga Svíum at launa fullan fjándskap, er þeir höfðu tekit af lífi Harald föður hans. Óttarr svarti segir þat berum orðum, at hann fór þá austr or Danmörk:

Öttuð árum skreyttnm
austr í Salt með flaustum,
báruð lind af landi
landvörðr! á skip randir.
Neyttuð segls ok settut
sundvarpaði stundum,
sleit mjök róin mikla
mörg ár und þér báru.
Drótt var drjúgligr ótti,
dólglinns, at för þinni,
svanbræðir! namtu síðan
Svíþjóðar nes rjóða.


5. Orrosta hin fyrsta.

Þat haust barðist Ólafr við Sótasker hina fyrstu orrostu, þat er í Svíaskerjum. Þar barðist hann við víkinga, ok er sá Sóti nefndr, er fyrir þeim réð; hafði Ólafr lið miklu minna ok skip stœrri. Hann lagði sín skip í milli boða nökkurra, ok var víkingunum úhœgt at at leggja. En þau skip, er næst lágu þeim, þá kómu þeir á stafnljám ok drógu þau at sér ok hruðu þá skipin. Víkingarnir lögðu frá ok höfðu látit lið mikit. Sigvatr skáld segir frá þessarri orrostu í því kvæði, er hann taldi orrostur Ólafs konungs:

Langr bar út hinn unga
jöfra kund at sundi,
þjóð ugði sér síðan,
sjámeiðr, konungs reiði.
Kann ek til margs, en manna,
minni, fyrsta sinni
hann rauð œstr fyrir austan
úlfs fót við sker Sóta.


6. Hernaðr í Svíþjóð.

Ólafr konungr hélt þá austr fyrir Svíþjóð ok lagði inn í Löginn ok herjaði á bæði lönd. Hann lagði alt upp til Sigtúna ok lá við fornu Sigtún. Svá segja Svíar, at þar sé enn grjóthlöð, þau er Ólafr lét gera undir bryggjusporða sína. En er haustaði, þá spurði Ólafr Haraldsson til þess, at Ólafr Svíakonungr dró saman her mikinn, ok svá þat, at hann hafði járnum komit fyrir Stokksund ok sett lið fyrir. En Svíakonungr ætlaði, at Ólafr konungr myndi þar bíða frera, ok þótti Svíakonungi lítils vert um her Ólafs konungs, því at hann hafði lítit lið. Þá fór Ólafr konungr út til Stokksunda, ok komst þar eigi út. Kastali var fyrir vestan sundit, en herr manns fyrir sunnan. En er þeir spurðu, at Svíakonungr var á skip kominn ok hafði her mikinn ok fjölda skipa, þá lét Ólafr konungr grafa út í gegnum Agnafit til hafs. Þá váru regn mikil. En um alla Svíþjóð fellr hvert rennanda vatn í Löginn, en einn óss er til hafs or Leginum, ok svá mjór, at margar ár eru breiðari. En þá er regn eru mikil ok snjánám, þá falla vötnin svá œsiliga, at forsfall er út um Stokksund, en Lögrinn gengr svá mjök upp á löndin, at víða flóar. En er gröptrinn kom út í sjáinn, þá hljóp vatnit ok straumrinn út; lét þá Ólafr konungr á skipum sínum leggja öll stýri or lagi ok draga segl við hún. Byrr var á blásandi. Þeir styrðu með árum, ok géngu skipin mikinn út yfir grunnit ok kómu öll heil á hafit. En Svíar fóru þá á fund Ólafs Svíakonungs ok sögðu honum, at Ólafr digri var þá kominn út á haf. Svíakonungr veitti þeim stórar átölur, er gætt skyldu hafa, at Ólafr kvæmist eigi út. Þat er nú síðan kallat Konungssund, ok má þar ekki stórskipum fara, nema þá er vötn œsast mest. En þat er sumra manna sögn, at Svíar yrði varir við, þá er þeir Ólafr höfðu út grafit fitina ok vatnit féll út, ok svá, at Svíar fóru þá til með her manns ok ætluðu at banna Ólafi, at hann fœri út, en er vatnit gróf út tveggja vegna, þá féllu bakkarnir, ok þar fólkit með, ok týndist þar fjöldi liðs. En Svíar mæla þessu í mót ok telja hégóma, at þar hafi menn farizt. Ólafr konungr sigldi um haustit til Gotlands ok bjóst þar at herja. En Gotar höfðu þar samnað ok gerðu menn til konungs ok buðu honum gjald af landinu. Þat þektist konungr, ok tekr gjald af landinu, ok sat þar um vetrinn. Svá segir Óttarr svarti:

Gildir komtu at gjaldi
gotneskum her flotna,
þorðut þér at varða
þat land jöfurr brandi.
Rann, en maðr um minna
margr býr um þrek, varga
hungr frá ek austr, hinn yngri,
Eysýslu lið, þeyja.


7. Önnur orrosta.

Hér segir svá, at Ólafr konungr fór, er váraði, austr til Eysýslu ok herjaði, veitti þar landgöngu, en Eysýslir kómu ofan ok héldu orrostu við hann. Þar hafði Ólafr konungr sigr, rak flótta, herjaði ok eyddi landit. Svá er sagt, at fyrst er þeir Ólafr konungr kómu í Eysýslu, þá buðu bœndr honum gjald; en er gjaldit kom ofan, þá gékk hann í móti með liði alvápnuðu; ok varð þá annan veg en bœndr ætluðu, því at þeir fóru ofan með ekki gjald, heldr með hervápnum, ok börðust við konung, sem fyrr var sagt. Svá segir Sigvatr skáld:

Þat var enn at önnur
Ólafr, né svik fálusk,
odda þing í eyddri
Eysýslu gékk heyja.
Sitt áttu fjör fótum,
fár beið or stað sára,
enn þeir er undan runnu,
allvaldr! búendr gjalda.


8. Þriðja orrosta.

Síðan sigldi hann aptr til Finnlands ok herjaði þar ok gékk á land upp, en lið alt flýði á skóga ok eyddi bygðina at fé öllu. Konungr gékk langt á landit upp ok yfir skóga nökkura. Þar váru fyrir dalbygðir nökkurar; þar heita Herdalar. Þeir féngu lítit fé, en ekki af mönnum. Þá leið á daginn, ok sneri konungr ofan aptr til skipa. En er þeir kómu á skóginn, þá dreif lið at þeim öllum megin ok skaut á þá, ok sóttu at fast. Konungr bað menn hlífa sér, ok vega í mót slíkt, er þeir mætti við komast; en þat var úhœgt, því at Finnar létu skóginn hlifa sér. En áðr konungr kvæmi af skóginum, lét hann marga menn, ok margir urðu sárir; kom síðan um kveldit til skipa sinna. Þeir Finnar gerðu um nóttina œðiveðr með fjölkyngi ok storm sjávar. En konungr lét upptaka akkerin ok draga segl, ok beittu um nóttina fyrir landit. Mátti þá enn sem optar meira hamingja konungs en fjölkyngi Finna; féngu þeir beitt um nóttina fyrir Balagarðssíðu, ok þaðan í hafit út. En herr Finna fór hit efra, svá sem konungr sigldi hit ytra. Svá segir Sigvatr:

Hríð varð stáls í stríðri
ströng Herdala göngu
Finnlendinga at fundi
fylkis niðs hin þríðja.
En austr við lá leysti
leið víkinga skeiðar.
Balngarðs at borði
brimskíðum lá síða.


9. Orrosta hin fjórða í Suðrvík.

Þá sigldi Ólafr konungr til Danmerkr; hitti hann þar Þorkel hinn háfa, bróður Sigvalda jarls, ok réðst Þorkell til ferðar með honum, því at hann var þá búinn áðr at fara í hernað. Sigldu þeir þá suðr fyrir Jótlands síðu ok þar sem heitir Suðrvík, ok unnu þeir víkingaskip mörg. En víkingar, þeir er jafnan lágu úti ok réðu fyrir liði miklu, létu sik konunga kalla, þótt þeir ætti engi lönd til forráða. Lagði Ólafr konungr þar til bardaga; varð þar orrosta mikil, fékk þar Ólafr konungr sigr ok fé mikit. Svá segir Sigvatr:

Enn kváðu gram Gunnar
galdrs upphöfum valda,
dýrð frá ek þeim er vel varðisk
vinnask, fjórða sinni,
þá er ólítill úti
jöfra liðs á miðli
friðr gékk sundr í slíðri
Sudrvík Dönum kuðri.


10. Orrosta hin fimta við Frísland.

Þá sigldi Ólafr konungr suðr til Fríslands ok lá fyrir Kinnlima síðu í hvössu veðri. Þá gékk konungr á land með lið sitt, en landsmenn riðu ofan í móti þeim ok börðust við þá. Svá segir Sigvatr skáld:

Víg vantu, hlenna hneigir!
hjálmum grímt it fimta;
þoldu hlýr fyrir hári
hríð Kinnlima síðu,
þá er við rausn at ræsis
reið herr ofan skeiðum,
en í gegn at gunni
gékk hilmis lið rekkum.


11. Dauði Sveins tjúguskeggs.

Ólafr konungr sigldi þá vestr til Englands. Þat var þar tíðinda, at Sveinn tjúguskegg Danakonungr var þenna tíma í Englandi með Danaher, ok hafði þar þá setit um hríð ok herjat land Aðalráðs konungs. Höfðu þá Danir víða gengit yfir England; var þá svá komit, at Aðalráðr konungr hafði flýit landit ok farit suðr í Valland. Þetta sama haust, er Ólafr konungr kom til Englands, urðu þau tíðindi þar, at Sveinn konungr Haraldsson varð bráðdauðr um nótt í rekkju sinni; ok er þat sögn enskra manna, at Eaðmundr hinn helgi hafi drepit hann, með þeima hætti sem hinn helgi Merkurius drap Julianum níðing. En er þat spurði Aðalráðr Englakonungr á Flæmingjaland, þá snýr hann þegar aptr til Englands. En þá er hann kom aptr í landit, sendi hann orð öllum þeim mönnum, er fé vildu þiggja til þess at vinna land með honum. Dreif þá mikit fjölmenni til hans. Þá kom til liðs við hann Ólafr konungr með mikla sveit Norðmanna. Þá lögðu þeir fyrst til Lundúna ok héldu skipahernum utan í Temps, en Danir héldu borginni. Öðrum megin árinnar er mikit kauptún, er heitir Suðvirki; þar höfðu Danir mikinn umbúnað, grafit díki stór, ok settu fyrir innan vegg með viðum ok grjóti ok torfi, ok höfðu þar í lið mikit. Aðalráðr konungr lét þar veita atsókn mikla, en Danir vörðu, ok fékk Aðalráðr konungr ekki atgert. Bryggjur váru þar yfir ána milli borgarinnar ok Suðvirkis svá breiðar, at aka mátti vögnum á víxl. Á bryggjunum váru vígi ger, bæði kastalar ok borðþök forstreymis, svá at tók upp fyrir miðjan mann, en undir bryggjnnum váru stafir, ok stóðu þeir niðr grunn í ánni. En er atsókn var veitt, þá stóð herrinn á bryggjunum um allar þær ok varði þær. Aðalráðr konungr var mjök hugsjúkr, hvernug hann skyldi vinna bryggjurnar. Hann kallaði á tal alla höfðingja hersins, ok leitaði ráðs við þá, hvernug þeir skyldu koma ofan bryggjunum. Þá segir Ólafr konungr, at hann mun freista at leggja til sínu liði, ef aðrir höfðingjar vilja at leggja. Á þeiri málstefnu var þat ráðit, at þeir skyldu leggja her sinn upp undir bryggjurnar; bjó þá hverr sitt lið ok sín skip.


12. Orrosta hin sétta.

Ólafr konungr lét gera flaka stóra af viðartágum ok af blautum viði, ok taka í sundr til vandahús, ok lét þat bera yfir skip sín svá vítt, at þat tók af borðum út; þar lét hann setja undir stafi svá þykt ok svá hátt, at bœði var hœgt at vega undan ok ýrit stint fyrir grjóti, ef ofan væri á borit. En er herrinn var búinn, þá veittu þeir atróðr neðan eptir ánni, ok er þeir koma nær bryggjunum, þá var borit ofan á þá bæði skot ok grjót svá stórt, at ekki hélt við hvárki hjálmar né skildir, ok skipin meiddust sjálf ákafliga; lögðu þá margir frá. En Ólafr konungr ok Norðmanna lið með honum reru alt upp undir bryggjurnar ok báru kaðla um stafina, þá er upp héldu bryggjunum, ok tóku þá ok reru öllum skipunum forstreymis, sem mest máttu þeir. Stafirnir drógust með grunni ok alt til þess er þeir váru lausir undir bryggjunum. En fyrir því at vápnaðr herr stóð á bryggjunum þykt, þar var bæði grjót mart ok hervápn mörg, en stafirnir váru undan brotnir, þá bresta af því niðr bryggjurnar, ok fellr fólkit mart ofan á ána, en alt annat liðit flýði af bryggjunum, sumt í borgina, en sumt í Suðvirki. Eptir þat veittu þeir atgöngu í Suðvirki, ok unnu þat. En er borgarmenn sá þat, at áin var unnin Temps, svá at þeir máttu ekki banna skipfarar upp í landit, þá hræddust þeir ok gáfu upp borgina, ok tóku við Aðalráði konungi. Svá segir Óttarr svarti:

Enn brauztu, éla kennir
yggs, gunnþorinn bryggjur,
linns hefir lönd at vinna,
Lundúna, þér snúnat
Höfðu hart um krafðir,
hildr óx við þat, skildir
gang, en gamlir sprungu
gunnþinga járnhringar.

Ok enn kvað hann þetta:

Komtu í land ok lendir,
láðvörðr, Aðalráði,
þín naut rekka rúni,
ríki efldr, at slíku.
Harðr var fundr sá er fœrðut
friðlands á vit niðja,
réð ættstuðill áðan,
Jatmundar, þar grundu.

Enn segir Sigvatr frá þessu:

Rétt er at sókn hin sétta,
snarr þengill bauð Englum
at, þar Ólafr sótti,
yggs, Lundúna bryggjur.
Sverð bitu völsk, en vörðu
víkingar þar díki,
átti sumt í sléttu
Suðvirki lið búðir.


13. Orrosta hin sjaunda.

Ólafr konungr var um vetrinn með Aðalráði konungi; þá áttu þeir orrostu mikla á Hringmaraheiði á Úlfkelslandi; þat ríki átti þá Úlfkell snillingr; þar féngu konungarnir sigr. Svá segir Sigvatr skáld:

Enn lét sjaunda sinni
sverðþing háit verða
endr á Úlfkels landi
Ólafr, sem ek fer máli.
Stóð Hringmaraheiði,
herfall var þar, alla
Ellu kind, en olli
arfvörðr Haralds starti.

Enn segir Óttarr svá frá þessarri orrostu:

Þengill! frá ek at þunga
þinn herr skipum ferri,
rauð Hríngmaraheiði,
hlóð valköstu, blóði.
Laut fyrir yðr áðr létti
landfólk í gný randa,
Engla ferð, at jðrðu,
ótt en mörg á flótta.

Þá lagðist landit enn víða undir Aðalráð konung, en þingamenn ok Danir héldu mörgum borgum, ok víða héldu þeir þá enn landinu.


14. Orrosta hin átta ok níunda.

Ólafr konungr var höfðingi fyrir herinum, þá er þeir héldu til Kantarabyrgis, ok börðust þar alt til þess er þeir unnu staðinn, drápu þar fjölda liðs ok brendu borgina. Svá segir Óttarr svarti:

Atgöngu vantu, yngvi!
ætt siklinga mikla,
blíðr hilmir! tóktu breiða
borg Kantara um morgin.
Lék við rönn af ríki,
réttu, bragna konr! gagni,
aldar frá ek at aldri,
eldr ok reykr, at þú beldir.

Sigvatr telr þessa hina áttu orrostu Ólafs konungs:

Veit ek at víga mœtir
Vindum háttr hinn átta,
styrkr gékk vörðr at virki
verðungar, styr gerði.
Sinn máttut bœ banna,
borg Kantara sorgar
mart fékk prúðum Pörtum
port, greifar Óleifi.

Ólafr konungr hafði þá landvörn fyrir Englandi, ok fór með herskipum fyrir land fram, ok lagði upp í Nýjamóðu; þar var fyrir þingamanna lið, ok átti þar orrostu; ok hafði Ólafr konungr sigr. Svá segir Sigvatr skáld:

Vann ungr konungr Englum
ótrauðr skarar rauðar,
endr kom brúnt á branda
blóð í Nýjamóðu.
Nú hefi ek orrostur, austan
ógnvaldr! níu taldar;
herr féll danskr, þar er dörrum
dreif mest at Óleifi.

Ólafr konungr fór þá víða um landit ok tók gjöld af mönnum, en herjaði at öðrum kosti. Svá segir Óttarr:

Máttið enskrar ættar
öld, þar er tókt við gjöldum
vísi vægðarlausum
víðfrægr, við þér bægja.
Guldut gumnar sjaldan
goll döglingi hollum,
stundum frá ek til strandar
stór þing ofan fóru.

Þar dvaldist Ólafr konungr í þat sinn 3 vetr.


15. Orrosta hin tíunda í Hringsfirði.

En hit þriðja vár andaðist Aðalráðr konungr; tóku þá konungdóm synir hans Eaðmundr ok Eaðvarðr. Þá fór Ólafr konungr suðr um sjá, ok þá barðist hann í Hringsfirði ok vann kastala á Hólunum, er víkingar sátu í; hann braut kastalann. Svá segir Sigvatr skáld:

Tögr var fullr í fögrum
fólkveggs drífar hreggi,
hélt sem hilmir mælu,
Hringsfirði, lið þingat.
Ból lét hann á Hœli
hátt, víkingar áttu,
þeir báðut sér síðan
slíks skotnaðar, brotna.


16. Orrosta hin ellifta ok hin tólfta ok þrettánda.

Þá hélt Ólafr konungr liði sínu vestr til Gríslupolla, ok barðist þar við víkinga fyrir Vilhjálmsbœ; þar hafði Ólafr konungr sigr. Svá segir Sigvatr:

Ólafr! vantu þar er jöfrar
ellifta styr féllu,
ungr komtu af því þingi
þollr, í Gríslupollum.
Þat frá ek víg at víttu
Vilhjálms fyrir bœ hjálma,
tala minst er þat telja,
tryggs jarls háit snarla.

Því næst barðist hann vestr í Fetlafirði, sem segir Sigvatr:

Tönn rauð tólfta sinni
tírfylgjandi ylgjar,
varð, í Fetlafirði,
fjörbann lagit manna.

Þaðan fór Ólafr konungr alt suðr til Seljupolla, ok átti þar orrostu. Þar vann hann borg þá er heitir Gunnvaldsborg; hon var mikil ok forn, ok þar tók hann jarl, er fyrir réð borginni, er hét Geirfiðr. Þá átti Ólafr konungr tal við borgarmennina; hann lagði gjald á borgina ok á jarl til útlausnar, 12 þúsundir gullskillinga. Slíkt fé var honum goldit af borginni, sem hann lagði á. Svá segir Sigvatr:

Þrettánda vann Þrœnda,
þat var flótta böl, dróttinn
snjallr í Seljupollum
sunnarla styr kunnan.
Upp lét gramr í gamla
Gunnvaldsborg um morgin,
Geirfiðr hét sá, gerva
gengit, jarl um fenginn.


17. Orrosta hin fjórtánda ok draumr Ólafs konungs.

Eptir þat hélt Ólafr konungr liði sínu vestr í Karlsár ok herjaði þar, átti þar orrostu. En þá er Ólafr konungr lá í Karlsám, ok beið þar byrjar ok ætlaði at sigla út til Nörvasunda ok þaðan út í Jórsalaheim, þá dreymdi hann merkiligan draum, at til hans kom göfugligr maðr ok þekkiligr ok þó ógurligr, ok mælti við hann, bað hann ætlan þeirri hætta at fara út í lönd: Far aptr til óðala þinna, því at þú munt vera konungr yfir Noregi at eilífu. Hann skildi þann draum til þess, at hann mundi konungr vera yfir landi ok hans ættmenn langa ævi.


18. Orrosta hin fimtánda.

Af þeirri vitran sneri hann aptr ferðinni ok lagðist við Peituland ok herjaði þar, ok brendi þar kaupstað þann er Varrandi hét. Þess getr Óttarr:

Náðut ungr at eyða,
ógnteitr jöfurr, Peitu,
reyndut, ræsir! steinda
rönd á Túskalandi.

Ok enn segir Sigvatr svá:

Málms vann Mœra hilmir
munnrjóðr er kom sunnan
gang, þar er gamlir sprungu
geirar, upp at Leiru.
Varð fyrir víga njörðum
Varrandi, sjá fjarri,
brendr, á bygðu landi
bœr heitir svá Peitu.


19. Frá Rúðujörlum.

Ólafr konungr hafði verit í hernaði vestr í Vallandi 2 sumur ok einn vetr. Þá var liðit frá falli Ólafs konungs Tryggvasonar 13 vetr. Þá stund höfðu ráðit fyrir Noregi jarlar: fyrst Eiríkr ok Sveinn Hákonarsynir, en síðan Eiríkssynir Sveinn ok Hákon; Hákon var systurson Knúts konungs Sveinssonar. Þá váru í Vallandi jarlar 2, Vilhjálmr ok Roðbert, faðir þeirra var Rikarðr Rúðujarl; þeir réðu fyrir Norðmandí. Systir þeirra var Emma dróttning, er Aðalráðr Englakonungr hafði átt; synir þeirra váru þeir Eaðmundr ok Eaðvarðr hinn góði, Eaðvígr ok Eaðgeirr. Rikarðr Rúðujarl var son Rikarðar, sonar Vilhjálms langaspjóts; hann var son Gönguhrólfs jarls, þess er vann Norðmandí; hann var son Rögnvalds Mœrajarls hins ríka, sem fyrr er ritat. Frá Gönguhrólfi eru komnir Rúðujarlar, ok töldu þeir lengi síðan frændsemi við Noregs höfðingja, ok virðu þat lengi síðan, ok váru hinir mestu vinir Norðmanna alla stund, ok áttu friðland í Norðmandí allir Norðmenn, þeir er þat vildu þekkjast. Um haustit kom Ólafr konungr í Norðmandí, ok dvaldist þar um vetrinn í Signu ok hafði þar friðland.


20. Frá Einari þambarskelfi.

Eptir fall Ólafs Tryggvasonar gaf Eiríkr jarl grið Einari þambarskelfi, syni Eindriða Styrkárssonar. Einarr fór með jarli norðr í Noreg, ok er sagt, at Einarr hafi verit allra manna sterkastr ok beztr bogmaðr, er verit hafi í Noregi, ok var harðskeyti hans umfram alla menn aðra: hann skaut með bakkakólfi í gegnum uxahúð hráblauta, er hékk á ási einum; skíðfœrr var hann hverjum manni betr; hinn mesti var hann íþróttamaðr ok hreystimaðr; hann var ættstórr ok auðigr. Eiríkr jarl ok Sveinn jarl giptu Einari systur sína Bergljótu Hákonnardóttur; hon var hinn mesti skörungr; Eindriði hét son þeirra. Jarlar gáfu Einari veizlur stórar í Orkadal, ok gerðist hann ríkastr ok göfgastr í Þrœndalögum, ok var hann hinn mesti styrkr jarlanna ok ástvin.


21. Frá Erlingi Skjálgssyni.

Þá er Ólafr Tryggvason réð fyrir Noregi, gaf hann Erlingi mági sínum hálfar landskyldir við sik ok at helmingi allar konungstekjur milli Líðandisness ok Sogns. Ólafr konungr gipti aðra systur sína Rögnvaldi jarli Úlfssyni; hann réð lengi fyrir vestra Gautlandi. Úlfr faðir Rögnvalds var bróðir Sigríðar hinnar stórráðu, móður Ólafs Svíakonungs. Eiríkr jarl lét sér eigi líka, at Erlingr Skjálgsson hefði svá mikit ríki, ok tók hann undir sik allar konungseigur, þær er Ólafr konungr hafði veitt Erlingi. En Erlingr tók jafnt sem áðr allar landskyldir um Rogaland, ok guldu landsbúar opt tvinnar landskyldir, en at öðrum kosti eyddi hann jarðarbygðina. Lítit fékk jarl af sakeyri, því at ekki héldust þar sýslumenninir, ok því at eins fór jarl þar at veizlum, er hann hefði mikit fjölmenni. Þess getr Sigvatr:

Erlingr var svá jarla
átt, er skjöldungr máttit,
Ólafs mágr at œgði
aldyggs sonar Tryggva.
Næst gaf sína systur
snarr búþegna harri,
Úlfs feðr var þat, aðra,
aldrgipta, Rögnvaldi.

Eiríkr jarl orti fyrir því ekki á at berjast við Erling, at hann var frændstórr ok frændmargr, ríkr ok vinsæll; sat hann jafnan með fjölmenni, svá sem þar væri konungs hirð. Erlingr var opt á sumrum í hernaði ok fékk sér fjár, því at hann hélt teknum hætti um rausn ok stór-mensku, þótt hann hefði þá minni veizlur ok úhallkvæmri en um daga Ólafs konungs mágs síns. Erlingr var allra manna fríðastr ok mestr ok sterkastr, vígr hverjum manni betr, ok um allar íþróttir líkastr Ólafi konungi Tryggvasyni; hann var vitr maðr ok kappsamr um alla hluti ok hinn mesti hermaðr. Þess getr Sigvatr:

Erlingi var engi
annarr lendra manna
örr sá er átti fleiri
orrostur stoðþorrinn.
Þrek bar seggr til sóknar
sinn, því at fyrst gékk innan
mildr í marga hildi
mest en or á lesti.

Þat hefir jafnan verit mál manna, at Erlingr hafi göfgastr allra lendra manna verit í Noregi. Þau váru börn Erlings ok Ástríðar: Áslákr, Skjálgr, Sigurðr, Loðinn, Þórir, ok Ragnhildr, er átti Þorbergr Árnason. Erlingr hafði jafnan með sér 90 frelsingja eða fleira, ok var þat bæði vetr ok sumar, at þar var máldrykkja at dagverðarborði, en at náttverði var úmælt drukkit. En þá er jarlar váru nær, hafði hann 200 manna eða fleira. Aldri fór hann fámeðri en með tvítugsessu alskipaða. Erlingr átti skeið mikla, 2 rúm ens fjórða tugar, ok þó mikla at því: hann hafði hana í víking eða stefnuleiðangr, ok váru þar á 200 manna eða meir.


22. Frá Erlingi hersi.

Erlingr hafði jafnan heima 30 þræla, ok umfram annat man; hann ætlaði þrælum sínum dagsverk, ok gaf þeim stundir síðan ok lof til at hverr er sér vildi vinna um rökkr eða um nætr; hann gaf þeim akrlönd at sá sér korni ok fœra ávöxtinn til fjár sér; hann lagði á hvern þeirra verð ok lausn; leystu margir sik hin fyrstu misseri eða önnur, en allir, þeir er nökkurr þrifhaðr var yfir, leystu sik á 3 vetrum. Með því fé keypti Erlingr sér annat man; en leysingjum sínum vísaði hann sumum í síldfiski en sumum til annarra féfanga; sumir ruddu markir ok gerðu þar bú í; öllum kom hann til nökkurs þroska.


23. Frá Eiríki jarli.

Þá er Eiríkr jarl hafði ráðit fyrir Noregi 12 vetr, kom til hans orðsending Knút Danakonungs mágs hans, at Eiríkr jarl skyldi fara með honum herferð vestr til Englands með her sinn, því at Eiríkr var frægr mjök af hernaði sínum, er hann hafði borit sigr or 2 orrostum, þeim er snarpastar höfðu verit á Norðrlöndum. Önnur sú er þeir Hákon jarl ok Eiríkr börðust við Jómsvíkinga, en sú önnur er Eiríkr barðist við Ólaf konung Tryggvason. Þess getr Þórðr Kolbeinsson:

Enn hefk leyfð þar er lofða
lofkenda frá ek sendu
at hjálmsömum hilmi
hjarls dróttna boð jarli,
at skyldligast skyldi,
skil ek hvat gramr lézk vilja,
endr til ásta fundar
Eiríkr koma þeirra.

Jarl vildi eigi undir höfuð leggjast orðsending konungs, fór hann or landi, en setti eptir í Noregi lands at gæta Hákon jarl son sinn, ok fékk hann í hönd Einari þambarskelfi mági sínum, at hann skyldi hafa landráð fyrir Hákoni, því at hann var þá eigi ellri en 17 vetra. Eiríkr kom á England til fundar við Knút konung, ok var með honum þá er hann vann Lundúnaborg. Eiríkr jarl barðist fyrir vestan Lundúnaborg; þar feldi hann Úlfkel snilling. Svá segir Þórðr Kolbeinsson:

Gullkennir lét gunni,
grœðis hests, fyrir vestan,
þundr vá leyfðr til landa,
Lundún saman bundit.
Fékk regnþorins rekka
rönn um þingmönnum
yglig högg þar eggjar
Úlfkell blár skulfu.

Eiríkr jarl var á Englandi einn vetr ok átti nökkurar orrostur, en annat haust eptir ætlaði hann til Rúmferðar; þá andaðist hann af blóðláti þar á Englandi.


24. Dráp Jatmundar.

Knútr konungr átti margar orrostur á Englandi við sonu Aðalráðs Englakonungs, ok höfðu ymsir betr. Hann kom þat sumar til Englands, sem Aðalráðr andaðist. Þá fékk Knútr konungr Emmu dróttningar; váru börn þeirra Haraldr, Hörðaknútr, Gunnhildr. Knútr konungr sættist við Eaðmund konung, skyldi hafa hálft England hvárr þeirra. Á sama mánaði drap Heinrekr strjóna Eaðmund konung. Eptir þat rak Knútr konungr af Englandi alla sonu Aðalráðs konungs. Svá segir Sigvatr:

Ok senn sonu
sló hvern ok þó
Aðalráðs eða
út flæmdi Knútr.


25. Frá Ólafi ok Aðalráðs sonum.

Þat sumar kómu synir Aðalráðs konungs af Englandi til Rúðu í Valland til móðurbrœðra sinna, er Ólafr Haraldsson kom vestan or víking, ok váru allir þann vetr í Norðmandí, ok bundu lag sitt saman með þeim skildaga, at Ólafr konungr skyldi hafa Norðimbraland, ef þeir eignaðist England af Dönum. Þá sendi Ólafr konungr um haustit Hrana fóstra sinn til Englands at eflast þar at liði, ok sendu Aðalráðs synir hann með jartegnum til vina sinna ok frænda, en Ólafr konungr fékk honum lausafé mikit at spenja lið undir þá; ok var Hrani um vetrinn í Englandi ok fékk trúnað margra ríkismanna, ok var landsmönnum betr viljat at hafa samlenda konunga yfir sér; en þó var þá orðinn svá mikill styrkr Dana í Englandi, at alt landsfólk var undirbrotit ríki þeirra.


26. Orrosta Ólafs konungs.

Um várit fóru þeir vestan allir saman Ólafr konungr ok synir Aðalráðs konungs, kómu til Englands þar er beitir Jungufurða, géngu þar á land upp með liði sínu ok til borgar. Þar váru fyrir margir þeir menn, er þeim höfðu liði heitit; þeir unnu borgina ok drápu mart manna. En er við urðu varir Knúts konungs menn, þá drógu þeir her saman ok urðu brátt fjölmennir, svá at synir Aðalráðs konungs höfðu ekki liðsafla við, ok sá þann sinn kost helzt at halda í brott ok aptr vest til Rúðu. Þá skildist Ólafr konungr við þá ok vildi eigi fara til Vallands. Hann sigldi norðr með Englandi alt til Norðimbralands, hann lagði at í höfn þeirri, er kölluð er fyrir Valdi, ok barðist þar við bœjarmenn ok kaupmenn, ok fékk þar sigr ok fé mikit.


27. Ferð Ólafs konungs til Noregs.

Ólafr konungr lét þar eptir vera langskipin, en bjó þaðan knörru tvá, ok hafði hann þá 20 menn ok 200 albrynjaða, ok valit mjök. Hann sigldi norðr í haf um haustit, ok féngu ofviðri mikit í hafi, svá at mannhætt var; en með því at þeir höfðu liðskost góðan ok hamingju konungs, þá hlýddi vel. Svá segir Óttarr:

Valfasta, bjóttu vestan,
veðrörr! tvá knörru;
hætt hafit ér í ótta
opt, skjöldunga þopti!
Næði straumr, ef stœði,
strangr kaupskipum angra,
innan borðs, um unnir,
orringar lið verra.

Ok enn svá:

Eigi hrædduzk œgi
ér, fórut sjá stóran,
allvaldr um getr aldar
engi nýtri drengi.
Opt var fars, en forsi
flaust hratt af sér brattum,
neytt áðr Noreg hittut,
niðjungr Haralds! miðjan.

Hér segir þat, at Ólafr konungr kom utan at miðjum Noregi, en sú ey heitir Sæla, er þeir tóku land, út frá Staði. Þá mælti Ólafr konungr, lét þat mundu vera tímadag, er þeir höfðu lent við Sælu í Noregi, ok kvað þat vera mundu góða vitneskju er svá hafði atborizt. Þá géngu þeir upp á eyna; stígr konungr þar öðrum fœti, sem var leira nökkur, en studdist öðrum fœti á kné. Þá mælti hann: Féll ek nú, segir konungr. Þá svarar Hrani: Eigi félltu, konungr, nú festir þú fœtr í landi. Konungr hló við ok mælti: Vera má svá, ef guð vill. Ganga þá ofan til skipa ok sigldu suðr til Úlfasunda. Þar spurðu þeir til Hákonar jarls, at hann var suðr í Sogni, ok var hans þá ván norðr, þegar er byr gæfi, ok hafði hann eitt skip.


28. Tekinn Hákon jarl í Sauðungssundi.

Ólafr konungr hélt inn af leið skipum sínum, er hann kom suðr yfir Fjalir, ok sneri inn til Sauðungssunda ok lagðist þar, lágu sínum megin sundsins hváru skipinu ok höfðu milli sín kaðal digran. Á þeirri sömu stundu reri at sundinu Hákon jarl Eiríksson með skeið skipaðri, ok hugðu þeir vera í sundinu kaupskip 2, róa þeir í sundit fram milli skipanna. Nú draga þeir Ólafr konungr strengina upp undir miðjan kjöl skeiðinni ok undu með vindásum; þegar er nökkut festi skeiðina, gékk upp aptr en steyptist fram, svá at sjárinn fell inn um söxin, ok fylti skeiðina, ok því næst holfði. Ólafr konungr tók þar af sundi Hákon jarl ok alla þá menn hans, er þeir náðu handtaka, en suma drápu þeir, en sumir sukku niðr. Svá segir Óttarr:

Blágjóða, tóktu, bræðir
bengjálfrs, ok þá sjálfa,
skatti gnœgðr, með skreyttu
skeið Hákonar reiði.
Ungr sóttir þú, Þróttar
þings mágrennir! hingat,
máttit jarl, þau er áttuð
áttlönd, fyrir því standa.

Hákon jarl var uppleiddr á skip konungs; var hann allra manna fríðastr, er menn höfðu sét; hann hafði hár mikit ok fagrt sem silki, bundit um höfuð sér gullblaði; settist hann í fyrirrúmit. Þá mælti Ólafr konungr: Eigi er þat logit af yðr frændum, hversu fríðir menn þér erut sýnum, en farnir erut þér nú at hamingju. Þá sagði Hákon: Eigi er þetta úhamingja, er oss hefir hent; hefir þat lengi verit, at ymsir hafa sigraðir verit, svá hefir ok farit með várum frændum ok yðrum, at ymsir hafa betr haft; em ek lítt kominn af barns aldri, váru vér nú ok eigi vel við komnir at verja oss, vissum vér nú ekki vánir til úfriðar; kann vera, at oss takist annat sinn betr til en nú. Þá svarar Ólafr konungr: Grunar þik ekki þat, jarl, at hér hafi svá atborit, at þú munir hvárki fá héðan í frá sigr né úsigr? Jarl segir: Þér munut ráða, konungr, at sinni. Þá segir Ólafr konungr: Hvat viltu til vinna, jarl, at ek láta þik fara at sinni, hvert er þú vill, heilan ok úsakaðan. Jarl spyrr, hvers hann vildi beiðast. Konungr svarar: Enskis annars en þú farir or landi ok gefir svá upp ríki yðart, ok sverir þess eiða, at þér haldit eigi orrostur héðan í frá í gegn mér. Jarl svarar: Lézt svá gera mundu. Nú vinnr Hákon jarl Ólafi konungi eiða, at hann skal aldri síðan berjast í móti honum, ok eigi verja Noreg með úfriði fyrir Ólafi konungi né sœkja hann. Þá gefr Ólafr konungr honum grið ok öllum hans mönnum; tók jarl við skipi því er hann hafði þangat haft. Róa menn nú í brott leið sína. Þess getr Sigvatr skáld:

Ríkr kvað sér at sœkja
Sauðungs konungr nauðir
fremdar gjarn í fornu
fund Hákonar sundi.
Strangr hitti þar þengill
þann jarl, er varð annarr
œztr ok ætt gat bezta
ungr á danska tungu.


29. Ferð Hákonar jarls af Noregi.

Eptir þetta býr jarl sik sem skyndiligast or landi ok siglir vestr til Englands, ok hittir þar Knút konung móðurbróður sinn, segir honum alt hvernug farit hefir með þeim Ólafi konungi. Knútr konungr tók við honum forkunnar vel; setti hann Hákon innan hirðar med sér ok gefr honum mikit vald í sínu ríki; dvaldist Hákon jarl þar nú langa hríð med Knúti. Þá er þeir Sveinn ok Hákon réðu Noregi, gerðu þeir sátt við Erling Skjálgsson, ok var bundit með því, at Áslákr son Erlings fékk Gunnhildar dóttur Sveins jarls; skyldu þeir feðgar Erlingr ok Áslákr hafa veizlur þær allar, er Ólafr konungr Tryggvason hafði fengit Erlingi. Gerðist Erlingr þá fullkominn vinr jarlanna, ok bundu þeir þat svardögum sín á milli.


30. Viðrbúnaðr Ástu.

Ólafr konungr hinn digri snýr nú austr með landi ok átti víða þing við bœndr, ok ganga margir til handa honum, en sumir mæla í móti, þeir er váru frændr eða vinir Sveins jarls. Fór Ólafr konungr fyrir því skyndiliga austr til Víkr, ok heldr liði sínu inn í Víkina ok setr upp skip sín, snýr þá á land upp. Ok er hann kom á Vestfold, þá fögnuðu honum þar vel margir menn, þeir sem verit höfðu kunnmenn eða vinir föður hans; þar var ok mikit ætterni hans um Foldina. Hann fór um haustit á land upp til Sigurðar konungs mágs síns, ok kom þar snimma einnhvern dag. En er Ólafr konungr kemr nær bœnum, þá hljópu þar fyrir þjónostusveinar til bœjarins ok inn í stofuna. Ásta móðir Ólafs konungs sat þar inni, ok konur nökkurar með henni; þá sögðu sveinarnir henni um ferð Ólafs konungs, ok svá, at hans var þangat brátt ván. Ásta stendr upp þegar ok hét á karla ok konur at búast um þar sem bezt; hon lét 4 konur taka búnað stofunnar ok búa skjótt með tjöldum ok um bekki; 2 karlar báru hálminn á gólfit, 2 settu trapizuna ok skapkerit, 2 settu borðin, 2 settu vistina, 2 sendi hon brott af bœnum, 2 báru inn ölit, en allir aðrir bæði konur ok karlar géngu út í garðinn. Sendimenn fóru til Sigurðar konungs, þar sem hann var, ok fœrðu honum tignarklæði hans ok hest hans með gyltum söðli, en bitullinn settr smeltum steinum ok allr gyltr. Fjóra menn sendi hon fjögurra vegna í bygðina ok bauð til sín öllu stórmenni at þiggja veizlu, er hon gerði fagnaðaröl í móti syni sínum. Alla menn aðra, er fyrir váru, lét hon taka hinn bezta bunað, er til áttu, en þeim lánaði hon klæði, er eigi áttu sjálfir.


31. Frá búnaði Sigurðar konungs.

Sigurðr konungr sýr var þá staddr út á akri, er sendimenn kómu til konungs ok sögðu honum þessi tíðindi, ok svá alt þat er Ásta lét athafast heima á bœnum. Hann hafði þar marga menn, sumir skáru korn, sumir bundu, sumir óku heim korni, sumir hlóðu í hjálma eða í hlöður; en konungr ok 2 menn með honum géngu stundum á akrinn, stundum þar er hlaðit var korninu. Svá er sagt um búnað hans, at hann hafði kyrtil blán ok blár hosur, háva skúa ok bundna at legg, grá kápu ok grán hött víðan, ok url um andlit, staf í hendi, ok ofan á silfrhólkr gyltr ok í silfrhringr. Svá er sagt frá lunderni Sigurðar konungs, at hann var sýslumaðr mikill ok búnaðarmaðr um fé sitt ok bú, ok réð sjálfr búnaði; engi var hann skartsmaðr ok heldr fámálugr; hann var allra manna vitrastr, þeirra er þá váru í Noregi, ok auðgastr at lausafé; hann var friðsamr ok úágjarn. Ásta kona hans var ör ok ríklunduð. Þessi váru börn þeirra: Guthormr var elztr, þá Gunnhildr, þá Hálfdan, þá Ingiríðr, þá Haraldr. Þá mæltu sendimenn: Þau orð bað Ásta, at vit skyldim bera þér, at nú þótti henni allmiklu máli skipta, at þér tœkist stórmannliga, ok bað þess, at þú skyldir meir líkjast í ætt Haralds hins hárfagra at skaplyndi en Hrana mjónef móðurfóður þínum eða Nereið jarli hinum gamla, þótt þeir hafi verit spekingar miklir. Konungr segir: Tíðindi mikil segi þér, enda beri þér allákafliga; látit hefir Ásta mikit yfir þeim mönnum fyrr, er henni var minni skylda til, ok sé ek at sama skaplyndi hefir hon enn, ok tekr hon þetta með miklum ákafa, ef hon fær svá útleiddan son sinn, at þat sé með þvílíkri stórmensku, sem nú leiðir hon hann inn. En svá lízt mér, ef þetta skal vera, at þeir er sik veðsetja í þetta mál, munu hvárki sjá fyrir fé sínu né fjörvi. Þessi maðr, Ólafr konungr, berst í móti miklu ofrefli, ok á honum ok hans ráðum liggr reiði Danakonungs ok Svíakonungs, ef hann heldr þessu fram.


32. Veizlan.

Nú er konungr hafði þetta mælt, þá sezt hann niðr ok lét draga af sér skóklæði, ok setti á fœtr sér kordúnahosur ok batt með gyltum sporum; þá tók hann af sér kápuna ok kyrtilinn, ok klæddi sik með pellsklæðum ok yzt skarlatskápu, gyrði sik með sverði búnu, setr gyltan hjálm á höfuð sér, stígr þá á hest sinn. Hann gerði verkmenn í bygðina ok tók sér 30 manna vel búna, er riðu heim með honum. En er þeir riðu upp í garðinn fyrir stofuna, þá sá hann öðrummegin í garðinum, hvar brunaði fram merki Ólafs konungs, ok þar hann sjálfr með, ok 100 manna með honum, ok allir vel búnir; þá var ok skipat mönnum alt milli húsanna. Fagnaði Sigurðr konungr þegar af hesti Ólafi konungi stjúpsyni sínum ok liði hans, ok bauð honum inn til drykkju með sér; en Ásta gékk til ok kysti son sinn ok bauð honum með sér at dveljast, ok alt heimolt lönd ok lið, er hon mætti veita honum. Ólafr konungr þakkaði henni vel orð sín. Hon tók í hönd honum ok leiddi hann eptir sér í stofuna ok til hásætis. Sigurðr konungr fékk menn til at varðveita klæðnað þeirra ok gefa korn hestum þeirra, en hann gékk til hásætis síns, ok var sú veizla ger með hinu mesta kappi.


33. Málstefna Ólafs konungs ok Sigurðar konungs.

En er Ólafr konungr hafði þar eigi lengi verit, þá var þat einnhvern dag, at hann heimti til tals við sik ok á málstefhu Sigurð konung mág sinn ok Ástu móður sína ok Hrana fóstra sinn. Þá tók Ólafr konungr til máls: Svá er, segir hann, sem yðr er kunnigt, at ek em kominn hingat til lands, ok verit áðr langa hríð utanlands; hefi ek ok mínir menn haft þat einu alla þessa stund til framflutningar oss, er vér höfum sótt í hernaði, ok í mörgum stöðum orðit til at hætta bæði lífi ok sálu; hefir margr maðr fyrir oss, sá er saklauss hefir verit, orðit at láta féit, en sumir lífit með; en yfir þeim eignum sitja útlendir menn, er átti minn faðir ok hans faðir, ok hverr eptir annan várra frænda, ok em ek óðalborinn til. Ok láta þeir sér eigi þat einhlítt, heldr hafa þeir undir sik tekit eigur allra várra frænda, er at langfeðgatali erum komnir frá Haraldi hinum hárfagra; miðla þeir sumum lítit af, en sumum með öllu ekki. Nú skal því upplúka fyrir yðr, er mér hefir mjök lengi í skapi verit, at ek ætla at heimta föðurarf minn, ok mun ek hvárki koma á fund Danakonungs né Svíakonungs at biðja þá né einna muna um, þótt þeir hafi nú um hríð kallat sína eign, þat er var arfr Haralds hárfagra, ætla ek heldr, yðr satt til at segja, at sœkja oddi ok eggju frændleifð mína ok kosta þar at allra frænda minna ok vina ok þeirra allra, er at þessu ráði vilja hverfa með mér. Skal ek ok svá upphefja þetta tilkall, at annathvárt skal vera, at ek skal eignast ríki þat alt til forráða, er þeir feldu frá Ólaf konung Tryggvason frænda minn, eða ek skal hér falla á frændleifð minni. Nú vænti ek um þik, Sigurðr mágr, eða aðra þá menn í landinu, er óðalbornir eru hér til konungdóms, at lögum þeim er setti Haraldr hárfagri, þá mun yðr eigi svá mikilla muna ávant, at þér munit upphefjast at reka af höndum frændaskömm þessa, at eigi munut þér alla yðr viðleggja at efla þann, er forgangsmaðr vill vera at hefja upp ætt vára. En hvárt sem þér vilit lýsa nökkurn manndóm um þenna hlut, þá veit ek skaplyndi alþýðunnar, at til þess væri öllum títt, at komast undan þrælkan útlendra höfðingja, þegar er traust yrði til. Hefi ek fyrir þá sök þetta mál fyrir engan mann borit fyrr en þik, at ek veit at þú ert maðr vitr ok kant góða forsjá til þess, hvernug reisa skal frá upphafi þessa ætlan, hvárt þat skal fyrst rœða af hljóði fyrir nökkurum mönnum, eða skal þat bera þegar í fjölmæli fyrir alþýðu; hefi ek nú nökkut roðit tönn á þeim, er ek tók höndum Hákon jarl, ok er hann nú or landi stokkinn, ok gaf hann mér með svardögum þann hluta ríkis, er hann átti áðr. Nú ætla ek oss munu léttara falla at eiga um við Svein jarl einn saman, heldr en þá at þeir væri báðir til landvarnar. Sigurðr konungr svarar nú: Eigi býr þér lítit í skapi, Ólafr konungr; er þessi ætlan meir af kappi en forsjá, at því sem ek virði, enda er þess ván, at langt muni í milli vera lítilmensku minnar ok áhuga þess hins mikla, er þú munt hafa; því at þá er þú vart lítt af barnaldri kominn, vartu þegar fullr af kappi ok újafnaði í öllu því er þú máttir; ertu nú ok reyndr mjök í orrostum ok samit þik eptir siðvenju útlendra höfðingja. Nú veit ek, at svá fremi munt þú þetta hafa upptekit, at ekki mun tjá at letja þik, er ok várkunn á, at slíkir hlutir liggi í miklu rúmi þeim, er nökkurir eru kappsmenn, er öll ætt Haralds hárfagra ok konungdómr fellr niðr. En í engum heitum vil ek bindast, fyrr en ek veit ætlan eða tiltekju annarra konunga á Upplöndum; en vel hefir þú þat gert, er þú lézt mik fyrr vita þessa ætlan, en þú bærir þat í hámæli fyrir alþýðu; heita vil ek þér umsýslu minni við konunga ok svá við aðra höfðingja eða annat landsfólk; svá skal þér ok, Ólafr konungr, heimolt fé mitt til styrks þér. En svá fremi vil ek, at vér berim þetta fyrir alþýðu, er ek sé at nökkur framkvæmd mætti at verða eða nökkurr styrkr fæst til þessa stórræðis; fyrir því at svá skaltu til ætla, at mikit er í fang tekit, ef þú vilt kappi deila við Ólaf Svíakonung ok við Knút, er nú er bæði konungr í Englandi ok Danmörk, ok mun rammar skorður þurfa við at reisa, ef hlýða skal. En ekki þykki mér úlíkligt, at þér verði gott til liðs, því at alþýðan er gjörn til nýjungarinnar; fór svá fyrr, er Ólafr konungr Tryggvason kom til lands, at allir urðu því fegnir, ok naut hann þó eigi lengi konungdómsins. Þá er svá var komit rœðunni, tók Ásta til orða: Svá er mér um gefit, son minn, at ek em þér fegin orðin, ok því fegnust, at þinn þroski mætti mest verða; vil ek til þess engi hlut spara þann er ek á kosti; en hér er lítt til ráðastoða at sjá er ek em, en heldr vilda ek, þótt því væri at skipta, at þú yrðir yfirkonungr í Noregi, þótt þú lifðir eigi lengr í konungdóminum en Ólafr Tryggvason, heldr en hitt, at þú værir eigi meiri konungr en Sigurðr sýr, ok yrðir ellidauðr. Ok eptir þessi orð slitu þeir málstefnunni. Dvaldist Ólafr konungr þar um hríð með öllu liði sínu. Sigurðr konungr veitti þeim annanhvern dag at borðhaldi fiska ok mjólk, en annanhvern slátr ok mungát.


34. Frá Upplendinga konungum.

Í þenna tíma váru margir Upplendinga konungar, þeir er fyrir fylkjum réðu, ok váru þeir flestir komnir af ætt Haralds hins hárfagra. Fyrir Heiðmörk réðu 2 brœðr, Hrœrekr ok Hringr, en í Guðbrandsdölum Guðröðr. Konungr var ok á Raumaríki. Einn konungr var ok sá, er hafði Þótn ok Haðaland; á Valdresi var ok konungr. Sigurðr konungr sýr átti stefnulag við fylkiskonunga uppi á Haðalandi, ok var á þeirri stefnu Ólafr Haraldsson. Þá bar Sigurðr upp fyrir fylkiskonunga, þá sem hann hafði stefnulag við gert, ráðastofnan Ólafs mágs síns, ok biðr þá styrks bæ í at lið ok ráðum ok samþykki; telr þá upp, hver nauðsyn þeim var á at reka af höndum þat undirbrot, er Danir ok Svíar hafi þá undirlagt; segir, at nú mun til verða sá maðr, er fyrir mun ganga í þessu í ráði; telr þá upp mörg snildarverk, þau er Ólafr konungr hefir gert í ferðum sínum ok hernaði. Þá segir Hrœrekr konungr: Satt er þat, at mjök er niðrfallit ríki Haralds konungs hins hárfagra, er engi hans ættmaðr er yfirkonungr í Noregi. Nú hafa menn hér í landi ymiss við freistat. Var Hákon Aðalsteinsfóstri konungr, ok undu allir því vel; en er Gunnhildar synir réðu fyrir landi, þá varð öllum leitt þeirra ofríki ok újafnaðr, at heldr vildu menn hafa útlenda konunga yfir sér ok vera sjálfráðari, því at útlendir höfðingjar váru þeim jafnan fjarri ok vönduðu lítt um síðu manna, höfðu slíkan skatt af landi, sem þeir skildu sér. En er þeir urðu úsáttir Haraldr Danakonungr ok Hákon jarl, þá herjuðu Jómsvíkingar í Noreg, þá réðst í móti þeim allr múgr ok margmenni ok hratt þeim úfriði af sér; eggjuðu menn til þess Hákon jarl at halda landi fyrir Danakonungi ok verja oddi ok eggju; en er hann þóttist fullkominn til ríkis af styrk landsmanna, þá gerðist hann svá harðr ok frekr við landsfólkit, at menn þoldu honum eigi, ok drápu Þrœndir sjálfir hann ok hófu þá til ríkis Ólaf Tryggvason, er óðalborinn var til konungdómsins ok fyrir allra hluta sakir vel til höfðingja fallinn; geystist at því allr landsmúgr at vilja hann hafa at konungi yfir sér ok reisa þá upp af nýju þat ríki, er eignazt hafði Haraldr hinn hárfagri. En er Ólafr konungr þóttist fullkominn at ríki, þá var fyrir honum engi maðr sjálfráði; gékk hann við freku at við oss smákonungana at heimta undir sik þær skyldir allar, er Haraldr hinn hárfagri hafði hér tekit, ok enn sumt frekara; en at síðr váru menn fyrir honum sjálfráða, at engi réð á hvern guð trúa skyldi. En er han var frá landi tekinn, þá höfum vér nú haldit vináttu við Danakonung, ok höfum vér af honum traust mikit haft um alla hluti, er vér þurfum at krefja, en sjálfræði ok hóglífi innanlands ok ekki ofríki. Nú er þat at segja frá mínu skaplyndi, at ek uni vel við svá búit; veit ek eigi þat, þótt minn frændi sé konungr yfir landi, hvárt batna skal við þat minn réttr nökkut; en ella mun ek engan hlut eiga í þessarri ráðagerð. Þá mælti Hringr bróðir hans: Birta mun ek mitt skaplyndi; betra þykki mér, þótt ek hafa hit sama ríki ok eignir, at minn frændi sé konungr yfir Noregi heldr en útlendir höfðingjar, ok mætti enn vára ætt upphefja hér í landi; en þat er mitt hugboð um þenna mann Ólaf, at auðna hans ok hamingja muni ráða, hvárt hann skal ríki fá eða eigi; en ef hann verðr einvaldskonungr yfir Noregi, þá mun sá þykkja betr hafa, er stœrri hluti á til at telja við hann um vináttu. Nú hefir hann í engan stað meira kost en einnhverr várr, en því minna, at vér höfum nökkur lönd ok ríki til forráða, en hann hefir alls engi, erum vér ok eigi síðr óðalbornir til konungdóms. Nú viljum vér gerast svá miklir liðsinnismenn hans, at unna honum hinnar œztu tignar hér í landi ok fylgja þar at með öllum várum styrk. Hví muni hann oss þat eigi vel launa ok lengi muna með góðu, ef hann er svá mikill manndómsmaðr, sem ek hygg ok allir segja? Nú munum vér á þá hættu leggja, ef ek skal ráða, at binda við hann vináttu. Eptir þat stóð upp hverr at öðrum ok talaði, ok kom þar niðr, at þess váru flestir fúsari at binda félagskap við Ólaf konung. Hann hét þeim sinni vináttu fullkominni ok réttarbót, ef hann yrði einvaldskonungr yfir Noregi. Binda þeir þá sætt sína með svardögum.


35. Gefit Ólafi konungsnafn.

Eptir þat stefndu konungar þing; þá bar Ólafr konungr upp fyrir alþýðu þessa ráðagerð ok þat tilkall er hann hefir þar til ríkis, biðr þá bœndr sér viðrtöku til konungs yfir landi, heitr þeim þar í móti lögum fornum ok því at verja land fyrir útlendum her ok höfðingjum; talar hann um þat langt ok snjalt ok fékk góðan róm at máli sínu. Þá stóðu upp konungar ok töluðu annarr at öðrum, ok fluttu allir þetta mál ok erendi fyrir lýðinum. Varð þat þá at lyktum, at Ólafi var gefit konungsnafn yfir landi öllu ok dœmt honum land at upplenzkum lögum.


36. Ferð Ólafs konungs um Upplönd.

Þá hóf Ólafr konungr þegar upp ferð sína ok lét bjóða upp veizlur fyrir sér þar sem konungsbú váru; fór hann fyrst um Haðaland, ok þá sótti hann norðr í Guðbrandsdala; fór þá svá sem Sigurðr sýr hafði getit, at lið dreif til hans svá mart, at hann þóttist eigi hálft þurfa, ok hafði hann þá nær 300 manna. Þá endust honum ekki veizlurnar, sem ákveðit var; því at þat hafði verit siðvenja, at konungar fóru um Upplönd með 60 manna eða 70, en aldri meir en 100 manna. Fór konungr þá skjótt yfir ok var eina nótt í sama stað. En er hann kom norðr til fjalls, þá byrjar hann ferð sína, kemr norðr um fjallit ok fór til þess, er hann kom norðr af fjallinu. Ólafr konungr kom ofan í Uppdal ok dvaldist þar um nótt. Síðan fór hann um Uppdalsskóg ok kom fram í Meðaldal, krafði þar þings ok stefndi þar til sín bóndum. Síðan talaði konungr á þinginu ok krafði bœndr sér viðrtöku, bauð þeim þar í mót rétt ok lög, svá sem boðit hafði Ólafr konungr Tryggvason. Bœndr höfðu engi styrk til þess at halda úsætt við konung, ok lauk svá, at þeir veittu konungi viðrtöku ok bundu þat svardögum. En þó höfðu þeir áðr gert njósn ofan í Orkadal ok svá í Skaun, ok létu segja um ferð Ólafs konungs alt þat er þeir vissu af.


37. Útboð um Þrándheim.

Einarr þambarskelfir átti bú á Húsabœ á Skaun; en er honum kom njósn um farar Ólafs konungs, þá lét hann þegar skera upp herör ok senda fjóra vega, stefndi saman þegn ok þræl með alvæpni, ok fylgði þat boði, at þeir skyldu verja land fyrir Ólafi konungi. Örboð fór til Orkadals ok svá til Gaulardals, ok dróst þar allr herr saman.


38. Ferð Ólafs konungs í Þrándheim.

Ólafr konungr fór með liði sínu ofan til Orkadals; fór hann allspakliga ok með friði. En er hann kom út á Grjótar, mœtti hann þar búandasamnaði, ok höfðu þeir meir en 700 manna; fylkti þá konungr liði sínu, því at hann hugði, at bœndr mundi berjast vilja. En er bœndr sá þat, þá tóku þeir at fylkja, ok varð þeim alt úmjúkara, því at áðr var eigi um ráðit, hverr höfðingi skyldi vera fyrir þeim. En en Ólafr konungr sá þat, at bóndum tókst úgreitt, þá sendi hann til þeirra Þóri Guðbrandsson; en er hann kom, segir Þórir, at Ólafr konungr vill eigi berjast við þá; hann nefndi 12 menn, þá er ágætastir váru í þeirra flokki, at koma til fundar við Ólaf konung. En bœndr þektust þat ok ganga fram yfir egg nökkura, er þar verðr, þar til er stóð fylking konungs. Þá mælti Ólafr konungr: Þér bœndr hafit nú vel gert, er ek á kost at tala við yðr, því at ek vil þat yðr segja um erendi mitt hingat til Þrándheims. Þat er í upphafi at ek veit, at þér hafit áðr spurt, at vér Hákon jarl fundumst í sumar, ok lauk svá várum skiptnm, at hann gaf mér ríki þat alt, er hann átti hér í Þrándheimi, en þat er, sem þér vitut, Orkdœlafylki ok Gauldœlafylki ok Strindafylki ok Eynafylki; en ek hefi hér vitnismenn, þá er þar váru ok handsal okkat jarls sá ok heyrðu orð ok eiða ok allan skildaga, er jari veitti mér; vil ek yðr lög bjóða ok frið, eptir því sem fyrir mér bauð Ólafr konungr Tryggvason. Hann talaði langt ok snjalt, ok kom þar at lokum, at hann bauð bóndum 2 kosti, þann annan at ganga til handa honum ok veita honom hlýðni, sá var annarr at halda þá við hann orrostu. Síðan fóru bœndr aptr til liðs síns ok sögðu sín erendi, leituðu þá ráðs við alt fólk, hvern þeir skyldu aftaka. En þótt þeir kærði þetta um hríð milli sín, þá kuru þeir þat af at ganga til handa konungi; var þat þá eiðum bundit af hendi bónda. Skipaði þá konungr ferð sína, ok gerðu bœndr veizlur í móti honum. Fór konungr þá út til sjávar ok ræðr sér þar til skipa; hann hafði langskip 20sessu af Gelmini frá Gunnars; annat skip 20sessu hafði hann af Viggjum frá Loðins; 3ja skip 20sessu hafði hann af Öngrum í Nesi, þann bœ hafði átt Hákon jarl, en þar réð fyrir ármaðr sá er Bárðr hvíti er nefndr. Konungr hafði skútur 4 eða 5; fór hann ok skyndiliga ok hélt inn eptir firði.


39. Ferð Sveina jarls.

Sveinn jarl var þá inn í Þrándheimi at Steinkerum ok lét þar búa til jólaveizlu; þar var kaupstaðr. Einarr þambarskelfir spurði, at Orkdœlar höfðu gengit til handa Ólafi konungi; þá sendi hann njósnarmenn til Sveins jarls; fóru þeir fyrst til Niðaróss ok tóku þar róðrarskútu, er Einarr átti; þeir fóru síðan inn eptir firði ok kómu einn dag síðarla inn til Steinkera ok báru þessi erindi jarli, ok segja alt um ferð Ólafs konungs. Jarl átti langskip, er flaut tjaldat fyrir bœnum; lét hann þegar um kveldit flytja á skipit lausafé sitt ok klæðnað manna, ok drykk ok vist svá sem skipit tók við, ok reru út þegar um nóttina ok kómu í lýsing í Skarnsund. Þar sá þeir Ólaf konung róa utan eptir firði með lið sitt; snýr jarl þá at landi inn fyrir Masarvík; þar var þykkr skógr; þeir lögðu svá nær berginu, at lauf ok limar tóku út yfir skipit. Þá hjoggu þeir stór tré ok settu alt á útborða í sjá ofan, svá at ekki sá skipit fyrir laufinu, ok var eigi alljóst orðit, þá er konungr reri inn um þá. Logn var veðrs; reri konungr inn um eyna; en er sýn fal milli þeirra, reri jarl út á fjörð ok alt út á Frostu, lögðu þar at landi; þar var hans ríki.


40. Ráðagerð Sveina jarls ok Einars.

Sveinn jarl sendi menn út í Gaulardal eptir Einar mági sínum; en er Einarr kom til jarls, þá sagði jarl honum alt um skipti þeirra Ólafs konungs, ok svá þat, at hann vill liði samna ok fara á fund Ólafs konungs ok berjast við hann. Einarr svarar svá: Vér skulum fara ráðum með, halda til njósn, hvat Ólafr konungr ætlast fyrir, látum þat eitt til vár spyrja, at vér sém kyrrir; kann þá vera, ef hann spyrr eigi liðsamnað várn, at hann setist inn at Steinkerum um jólin, því at þar er nú vel fyrirbúit. En ef hann spyrr, at vér höfum liðsamnað, þá mun hann stefna þegar út or firði, ok höfum vér hans þá ekki. Svá var gert sem Einarr mælti; fór jarl á veizlur upp í Stjóradal til bónda. Ólafr konungr, þá er hann kom til Steinkera, tók hann upp veizluna ok lét bera á skip sín, ok aflaði til byrðinga, ok hafði með sér bæði vist ok drykk, ok bjóst í brott sem skyndiligast ok hélt út til Niðaróss; þar hafði Ólafr konungr Tryggvason látit efna til kaupstaðar ok húsa konungsgarð; en áðr var einbœli í Niðarnesi, sem fyrr var ritat. En er Eiríkr jarl kom til lands, þá efldi hann at Hlöðum, þar sem faðir hans hafði höfuðbœ sinn látit vera; en hann úrœkti hús þau, er Ólafr hafði látit gera við Nið; váru þau þá niðrfallin sum, en sum stóðu ok váru heldr úbyggilig. Ólafr konungr hélt skipum sínum upp í Nið; lét hann þar þegar búast um í þeim húsum, er upp stóðu, en reisa upp þau, er niðr váru fallin, ok hafði þar at fjölda manns; lét ok þá flytja upp í húsin bæði drykkinn ok vistina, ok ætlaði þar at sitja um jólin. En er þat spurði Sveinn jarl ok Einarr, þá gera þeir ráð sín í öðrum stað.


41. Frá Sigvati skáldi.

Þórðr Sigvaldaskáld hét maðr íslenzkr; hann hafði verit lengi með Sigvalda jarli ok síðan með Þorkatli háva bróður jarls; en eptir fall jarls þá var Þórðr kaupmaðr. Hann hitti Ólaf konung, er hann var í Vestrvíking, ok gerðist hans maðr ok fylgði honum síðan; var hann þá með konungi, er þetta var tíðinda. Sigvatr var son Þórðar; hann var at fóstri með Þorkatli at Apavatni. En er hann var náliga vaxinn maðr, þá fór hann utan af landi með kaupmönnum, ok kom skip þat um haustit til Þrándheims, ok vistuðust þeir menn í heraði. Þann sama vetr kom Ólafr konungr í Þrándheim, svá sem nú var ritat. En er Sigvatr spurði, at Þórðr faðir hans var þar með konungi, þá fór Sigvatr til konungs, hitti Þórð föður sinn, ok dvaldist þar um hríð. Sigvatr var snemma skáld gott; hann hafði ort kvæði um Ólaf konung ok bauð konungi at hlýða. Konungr segir, at hann vill eigi yrkja láta um sik, segir, at hann kann ekki at heyra skáldskap. Þá kvað Sigvatr:

Hlýð mínum brag, meiðir
myrkblás, því at kank yrkja,
alltiginn, máttu eiga
eitt skáld , drasils tjalda.
Þótt öllungis allra,
allvaldr, lofi skálda,
þér fæ ek hróðrs at hváru
hlít, annarra nítið.

Ólafr konungr gaf Sigvati at bragarlaunum gullhring, þann er stóð hálfa mörk. Sigvatr gerðist hirðmaðr Ólafs konungs; þá kvað hann:

Ek tók lystr né ok lasta,
leyfð ið er þat, síðan,
sóknar njörðr, við sverði,
sá er minn vili, þínu.
Þollr, gaztu húskarl hollan,
höfum ráðit vel búðir,
látrs, en ek lánardróttin,
linns blóða, mér góðan.

Sveinn jarl hafði látit taka um haustit hálfa landaura af Íslandsfarinu, svá sem fyrr var vant; því at Eiríkr jarl ok Hákon jarl höfðu þær tekjur sem aðrar at helmingi þar í Þrándheimi. En er Ólafr konungr var þar kominn, þá gerði hann til sína menn at heimta hálfa landaura af Íslandsförum, en þeir fóru á fund konungs; þeir báðu Sigvat liðveizlu; þá gekk hann fyrir konung ok kvað:

Görbœnn mun ek gunnar
gammteitöndum heita,
áðr þágum vér œgis
eld, ef nú bið ek felda.
Landaura veittu lúru
látrþverrandi af knerri
enn af ganga engi,
ek hefi sjálfr krafit, hálfa.


42. Frá Sveini jarli.

Sveinn jarl ok þeir Einarr þambarskelfir drógu saman her mikinn ok fóru út til Gaulardals hit efra, ok stefna út til Niðaróss, ok höfðu nær 20 hundruð manna. Menn Ólafs konungs váru út á Gaularási ok héldu hestvörð; þeir urðu varir við, er herrinn fór ofan or Gaulardal, ok báru þá konungi njósn um miðnætti. Stóð Ólafr konungr þegar upp ok lét vekja liðit; géngu þeir þegar á skip ok báru út öll klæði sín ok vápn, ok þat alt er þeir gátu með komizt, reru þá út or ánni; kom þá jarlsliðit jafnskjótt til bœjarins; tóku þeir þá jólavistina alla en brendu húsin öll. Fór Ólafr konungr út eptir firðinum til Orkadals ok gékk þar af skipum, fór þá upp um Orkadal alt til fjalls ok austr yfir fjall til Dala. Frá þessu er sagt, at Sveinn jarl brendi bœ í Niðarósi, í flokki þeim er ortr er um Klœng Brúsason:

Brunnu allvolds inni,
eldr hykk at sal feldi,
eimr skaut á her hrími,
hálfger við Nið sjálfa.


43. Frá Ólafi konungi.

Ólafr konungr fór þá suðr eptir Guðbrandsdölum ok þaðan út á Heiðmörk, fór alt at veizlum um hávetri, en dró saman her, er váraði, ok fór út í Víkina; hann hafði mikit lið af Heiðmörk, er konungar féngu honum; fóru þaðan lendir menn margir ok ríkir bœndr; í þeirri ferð var Ketill kálfr af Hríngunesi. Ólafr konungr hafði ok lið af Raumaríki. Sigurðr konungr sýr mágr hans kom til liðs við hann með mikla sveit manna; sœkja þeir þá út til sjávar ok ráða sér til skipa ok búast innan or Víkinni; þeir höfðu frítt lið ok mikit. En er þeir höfðu búit lið sitt, lögðu þeir út til Túnsbergs.


44. Frá liði Sveins jarls.

Sveinn jarl samnar liði alt um Þrándheim þegar eptir jólin ok býðr út leiðangri, býr ok skip sín. Í þenna tíma var í Noregi fjöldi lendra manna, váru þeir margir ríkir ok svá ættstórir, at þeir váru komnir af konunga ættum eða jarla, ok áttu skamt til at telja, váru ok stórauðgir. Var þar alt traust konunganna eða jarlanna, er fyrir landi réðu, er lendir menn váru; því at svá var í hverju fylki sem lendir menn réði fyrir bóndaliðinu. Vel var Sveinn jarl vingaðr við lenda menn, varð honum gott til liðs. Einarr þambarskelfir mágr hans var með honum ok margir aðrir lendir menn ok margir, þeir er áðr um vetrinn höfðu trúnaðareiða svarit Ólafi konungi, bæði lendir menn ok bœndr. Þeir fóru þegar út or firðinum, er þeir váru búnir, ok héldu suðr með landi ok drógu at sér lið or hverju fylki. En er þeir kómu suðr fyrir Roguland, þá kom til móts við þá Erlingr Skjálgsson ok hafði mikit lið, ok með honum margir lendir menn; héldu þá öllu liðinu austr til Víkr; þat var er áleið langaföstu, er Sveinn jarl sótti inn í Víkina. Jarl hélt liðinu inn um Grenmar ok lagðist við Nesjar.


45. Frá liði Ólafs konungs.

Þá hélt Ólafr konungr sínu liði út eptir Víkinni, var þá skamt milli þeirra, vissu þá hvárir til annarra laugardaginn fyrir pálmsunnudag. Ólafr konungr hafði þat skip, er kallat var Karlhöfði, þar var á framstafni skorit konungshöfuð, hann sjálfr hafði þat skorit. Þat höfuð var lengi síðan haft í Noregi á skipum, þeim er höfðingjar stýrðu.


46. Tala Ólafs konungs.

Sunnudagsmorgininn, þegar er lýsti, stóð Ólafr konungr upp ok klæddist, gékk á land, lét þá blása öllu liðinu til landgöngu. Þá átti hann tal við liðit ok segir alþýðu, at hann hefir þá spurt, at skamt mun milli þeirra Sveins jarls: skulum vér nú, segir hann, viðbúast, því at skamt mun verða til fundar várs; vápnist menn nú ok búi hverr sik ok sitt rúm, þar er áðr er skipat, svá at allir sé þá búnir, er ek læt blása til brautlögunnar; róum síðan samfast, fari engir fyrr en allr ferr flotinn, dvelist ok engir þá eptir, er ek rœ or höfninni, því at eigi megum vér vita, hvárt vér munum jarlinn hitta, þar er nú liggr hann, eða munu þeir sœkja í móti oss; en ef fund váru berr saman ok takist orrostan, þá heimti várir menn saman skipin ok sé búnir at tengja; hlífum oss fyrst ok gætum vápna várra, at vér berim eigi á sæ eða kastim á glæ; en er festist orrostan ok skipin hafa saman hundizt, gerit þá sem harðasta hríðina, ok dugi hverr sem mannligast.


47. Orrosta fyrir Nesjum.

Ólafr konungr hafði á sínu skipi hundrað manna, ok höfðu þeir hringabrynjur ok valska hjálma; flestir hans menn höfðu hvíta skjöldu ok á lagðr hinn helgi kross með gulli, en sumir dregnir rauðum steini eða blám; kross lét hann ok draga í enni á öllum hjálmum með bleikju. Hann hafði hvítt merki, þat var ormr. Þá lét hann veita sér tíðir; gékk síðan á skip sitt ok bað menn snæða ok drekka nökkut. Síðan lét hann blása herblástr ok leggja út or höfninni, ok reru síðan at leita jarls. En er þeir kómu fyrir höfnina, þar er jarl hafði legit, þá var lið jarls vápnat ok ætlaði þá at róa út or höfninni; en er þeir sá konungs lið, þá tóku þeir at tengja skipin ok settu upp merki ok bjoggust við. En er Ólafr konungr sá þat, þá greiddu þeir atróðrinn, lagði konungr at jarls skipi; tókst þar þá orrosta. Svá segir Sigvatr skáld:

Veitti sókn, þar er sótti,
siklingr fírum mikla,
blóð féll rautt á róða
rein, í höfn at Sveini.
Snjallr hélt at þar er olli
eirlaust konungr þeirra,
en Sveins liðar, sýnum,
saman bundusk skip, fundi.

Hér segir þat, at Ólafr konungr hélt til orrostu, en Sveinn lá fyrir í höfninni. Sigvatr skáld var þar í orrostu; hann orti þegar um sumarit eptir orrostuna flokk þann, er Nesjavísur eru kallaðar, ok segir þar vandliga frá þessum tíðindum:

Þat erumk kunt hve kennir
Karlhöfða lét jarli
odda frosts fyrir austan
Agðir nær um lagðan.

Orrosta var hin snarpasta, ok var þat langa hríð, er ekki mátti yfir sjá, hvernug hníga mundi; féll þá mart af! hvárumtveggjum, ok fjöldi varð sárr. Svá segir Sigvatr:

Vara sigmána Sveini
sverða gnýs at frýja
gjóðs né görrar hríðar
gunnreifum Óleifi,
því at kvistingar kostu,
koma herr í stað verra,
áttu sín þar er sóttusk
seggir hvárirtveggju.

Jarl hafði lið meira, en konungr hafði einvala lið á sínu skipi, þat er honum hafði fylgt í hernaði, ok búit svá forkunnliga, sem fyrr var sagt, at hverr maðr hafði hringabrynju, ok urðu þeir ekki sárir. Svá segir Sigvatr:

Teitr sá ek okkr í ítru
allvalds liði falla,
görðisk harðr, um herðar,
hjördynr, svalar brynjur.
En mín at flug fleina
falsk und hjálm hinn valska,
okkr vissak svá, sessi,
svört skör, við her görva.


48. Flótti Sveins jarls.

En er lið tók at falla á skipum jarls, en sumt varð sárt, ok þyntist þá skipanin á borðunum, þá réðu til uppgöngu menn Ólafs konungs; var þá merkit uppborit á þat skip, er næst var jarls skipi, en konungr sjálfr fylgði fram merkinu. Svá segir Sigvatr:

Stöng óð gylt þar er géngum
göndlar serks und merkjum
gnýs með göfgum ræsi
greiðendr á skip reiðir.
Þági vas sem þessum
þengils á jó strengjar
mjöð fyrir málma kveðju
mær heiðþegum bæri.

Þar var snörp orrosta, ok féllu mjök Sveins menn sumir, en sumir hljópu þá fyrir borð. Svá segir Sigvatr:

Vér drifum hvatt þar er heyra
hátt vápna brak knátti,
rönd klufu roðnir brandar,
reiðir upp á skeiðar.
En fyrir borð, þar er börðumk,
búin féngusk skip, géngu,
nár flaut út við eyri
úfár, búendr sárir.

Ok enn þetta:

Öld vann ossa skjöldu,
auðsætt var þat, rauða,
hljóms, þá er hvítir kómu,
hringmiðlöndum, þingat.
Þar hykk ungan gram göngu,
gunn sylg, er vér fylgðum,
blóðs fékk svörr þar er slæðusk
sverð, upp í skip gerðu.

Þá tók at snúa mannfallinu upp á lið jarls; sóttu þá konungsmenn at jarls skipi, ok var við sjálft, at þeir mundu upp ganga á skipit. En er jarl sá, í hvert úefni komit var, þá hét hann á frambyggja, at þeir skyldu höggva tengslin ok leysa skipin út; þeir gerðu svá. Þá fœrðu konungsmenn stafnljá á skeiðarkylfurnar ok héldu þeim svá. Þá mælti jarl, at stafnbúar skyldu af höggva kylfur; svá gerðu þeir. Svá segir Sigvatr:

Sjálfr bað svartar kylfur
Sveinn harðliga skeina,
nær var áðr í óra
auðván róit hánum,
þá er til góðs, en gjóði,
gört féngum, hræ, svörtum,
yggs lét herr um höggvit,
hrafni, skeiðar stafna.

Einarr þambarskelfir hafði sitt skip lagt á annat borð jarls skipi; köstuðu þeir þá akkeri í framstafn á jarls skipi, ok fluttust þá svá allir samt út á fjörðinn. Eptir þat flýði alt lið jarls ok reri út á fjörðinn. Bersi Skáldtorfuson var í fyrirrúmi á skipi Sveins jarls; en er skipit seig fram hjá flotanum, þá segir Ólafr konungr bátt, er hann kendi Bersa, því at hann var auðkendr, hverjum manni vænni ok búinn forkunnar vel at vápnum ok klæðum: Farit heilir, Bersi. Hann sagði: Verit heilir, konungr. Svá segir Bersi í flokki þeim, er hann orti, þá er hann kom á vald Ólafs konungs ok sat í fjötrum:

Hróðrs baðtu heilan líða
hagkennanda þenna,
en snarrœki slíku
svarat unnum vér gunnar.
Orð seldum þau elda
úthauðrs boða trauðir
knarrar hapts sem ek keypta
kynstórs at við brynju.
Sveins raunir hefi ek sénar,
snart rekninga bjartar
þar er svaltungur sungu
saman fóru vit, stórar.
Elgs man ek eigi fylgja
út hríðboða síðan
hæst at hverjum kosti
hranna dýrra manni.
Krýp ek eigi svá, sveigir
sára linns, í ári
búum úlítinn áta
andur, þér til handa,
at ek herstefnir hafna,
heiðmildr eða ek þá leiðumk,
ungr kunna ek þar þröngvi
þinn, hollvini mína.


49. Ferð Sveins jarls or landi.

Nú flýðu sumir menn jarls á land upp, sumir géngu til griða. Þá reru þeir Sveinn jarl út á fjörðinn, ok lögðu þeir saman skip sín, ok töluðu höfðingjar milli sín; leitar jarl ráða við lenda menn. Erlingr Skjálgsson réð þat, at þeir skyldu norðr sigla í land ok fá sér lið ok berjast enn við Ólaf konung. En fyrir því at þeir höfðu látit lið mikit, þá fýstu flestir allir, at jarl fœri or landi á fund Svíakonungs mágs síns ok efldist þadan at liði, ok fylgði Einarr þambarskelfir því ráði; því at honum þótti sem þeir hefði þá engi föng til at berjast við Ólaf konung. Skildist þá lið þeirra, sigldi jarl suðr um Foldina, ok með honum Einarr þambarskelfir. Erlingr Skjálgsson ok enn margir aðrir lendir menn, þeir er eigi vildu flýja óðul sín, fóru norðr til heimila sinna; hafði Erlingr um sumarit fjölmenni mikit.


50. Samtal Ólafs konungs och Sigurðar konunga.

Ólafr konungr ok hans menn sá, at jarl hafði saman lagt sínum skipum; þá eggjaði Sigurðr konungr sýr, at þeir skyldu leggja at jarli ok láta þá til stáls sverfa með þeim. Ólafr konungr segir, at hann vill sjá fyrst hvert ráð jarl tekr, hvárt þeir héldi saman flokkinum eða skildist liðit við hann. Sigurðr kvað hann ráða mundu: en þat er mitt hugboð, segir hann, við skaplyndi þitt ok ráðgirni, at seint tryggvir þú þá stórbokkana, svá sem þeir eru vanir áðr at halda fullu til móts við höfðingja. Varð ok ekki af atlögunni; sá þeir þá brátt, at lið jarls skildist. Þá lét Ólafr konungr rannsaka valinn; lágu þeir þar nökkurar nætr ok skiptu herfangi sínu. Þá kvað Sigvatr skáld vísur þessar:

Þess get ek meir at missi
morðárr sá er fór norðan
harða margr í hörðum
heimkvámu styr þeima.
Sökk af sunda blakki
sunnu margr til grunna,
satt er at Sveini mœttum,
samknúta verr, úti.
Frýr eigi oss í ári
Innþrœnsk þó at lið minna,
gört hugðak svá snertu,
snotr mær konungs væri.
Brúðr man heldr at háði
hafa drótt þá er fram sótti,
fold ruðum skers, ef skyldi,
skeggi, aðratveggju.

Ok enn þessa:

Afli vex, því at efla
Upplendingar sendi,
Sveinn fundut þat, þenna
þilblakks, konungs, vilja.
Rann er hins at Heinir,
hrælinns, megu vinna,
þeir áttu flug, fleira
fólkreks en öl drekka.

Ólafr konungr gaf góðar gjafir Sigurði konungi sýr mági sínum at skilnaði, ok svá öðrum höfðingjum, þeim er honum höfðu lið veitt. Hann gaf Katli af Hringunesi karfa 15sessu, ok flutti Ketill karfann upp eptir Raumelfi ok alt upp í Mjörs.


51. Fra Ólafi konungi.

Ólafr konungr hélt njósnum til um farar jarls; en er hann spurði þat, at jarl var or landi farinn, þá fór hann vestr eptir Víkinni; dreif þá lið til hans; var hann þá til konungs tekinn á þingum; fór hann svá alt til Líðandisness. Þá spurði hann, at Erlingr Skjálgsson hafði samnað mikinn; dvaldist konungr þá ekki á Norðrögðum, því at hann fékk hraðbyri; fór hann sem skyndiligast norðr til Þráhdheims, því at honum þótti þar vera alt megin landsins, ef hann féngi þar undir sik komit, meðan jarl væri or landi. En er Ólafr konungr kom í Þrándheim, þá varð þar engi uppreist í móti honum, ok var hann þar til konungs tekinn, ok settist þar um haustit í Niðarósi, ok bjó þar til vetrvistar, ok lét þar húsa konungsgarð ok reisa þar Clemenskirkju í þeim stað, sem nú stendr hon. Hann markaði topt til garða ok gaf bónðum ok kaupmönnum, eða þeim öðrum er honum sýndist ok húsa vildu. Hann sat þar fjölmeðr, því at hann treystist illa Þrœndum um trúleik, ef jarl kœmi aptr í landit; váru berastir í því Innþrœndir, því at hann fékk þaðan engar landskyldir.


52. Ráðagerð Sveins jarls ok Ólafs Svíakonungs.

Sveinn jarl fór fyrst til Svíþjóðar á fund Ólafs Svíakonungs mágs síns, ok segir honum alt frá viðrskiptum þeirra Ólafs digra, ok leitaði þá ráða af Svíakonungi, hvat hann skal upp taka. Konungr segir, at jarl skal vera með honum, ef hann vill þat, ok hafa þar ríki til forráða, þat er honum þykki sœmiligt; ok at öðrum kosti, segir hann, skal ek fá þér nógan liðsafla at sœkja landit af Ólafi. Jarl kaus þat, því at þess fýstu allir hans menn; þeir áttu eignir stórar í Noregi margir, er þar váru með honum. En er þeir sátu yfir þessarri ráðagerð, þá kom þat ásamt, at þeir skyldu eptir um vetrinn ráða til at fara landveg um Helsingjaland ok Jamtaland ok svá ofan í Þrándheim; því at jarl treystist Innþrœndnm bezt við sik um traustit ok liðveizlu, ef hann kœmi þar. En þó gera þeir þat ráð, at fara um sumarit fyrst í austrveg í hernað ok fá sér fjár.


53. Dauði Sveins jarls.

Sveinn jarl fór með lið sitt austr í Garðaríki ok herjaði þar; dvaldist hann þar um sumarit. En er haustaði, sneri hann aptr liði sínu til Svíþjóðar. Þá fékk hann sótt þá er hann leiddi til bana. Eptir andlát jarls fór lið, þat er honum hafði fylgt, aptr til Svíþjóðar, en sumir sneru til Helsingjalands, þaðan til Jamtalands, ok þá austan um Kjöl til Þrándheims, ok sögðu þar þau tíðindi, er gerzt höfðu í ferð þeirra; var þá sannspurt andlát Sveins jarls.


54. Frá Þrœndum.

Einarr þambarskelfir, ok sú sveit er honum hafði fylgt, fór um vetrinn til Svíakonungs ok var þar í góðu yfirlæti. Þar var ok mart annarra manna, er jarli hafði fylgt. Svíakonungi hugnaðist stórilla við Ólaf digra þat er hann hafði sezt í skattland hans, en rekit í brott Svein jarl; konungr hét þar fyrir Ólafi hinum mestum afarkostnm, þá er hann mætti við komast; segir hann, at eigi mun Ólafr svá djarfr vera, at hann muni taka undir sik þat veldi, er jarl hafði átt; því fylgðu allir Svíakonungs menn, at svá mundi vera. En er Þrœndir spurðu til sanns, at Sveinn jarl var andaðr ok hans var ekki ván til Noregs þá snerist öll alþýða til hlýðni við Ólaf konung. Fóru þá margir menn innan or Þrándheimi á fund Ólafs konungs ok gerðust menn hans, en sumir sendu orð ok jartegnir, at þeir vildu þjóna honum. Fór hann þá um haustit inn í Þrándheim ok átti þing við bœndr; var hann þá í hverju fylki til konungs tekinn. Hann fór þá út til Niðaróss ok lét þangat flytja allar konungsskyldir ok efnaði þar til vetrsetu.


55. Húsaðr konungsgarðr.

Ólafr konungr lét húsa konungsgarð í Niðarósi. Þar var ger mikil hirðstofa, ok dyrr á báðum endum; hásæti konungs var í miðri stofunni, ok innar frá sat Grímkell hirðbiskup hans, en þar næst aðrir kennimenn hans, en utar frá ráðgjafar hans; í öðru öndugi gegnt honum sat stallari hans Björn digri, ok þar næst gestir. Ef göfgir menn kómu til konungs, var þeim vel skipat. Við elda skyldi þá öl drekka. Hann skipaði mönnum í þjónostur, svá sem siðr konunga var til. Hann hafði með sér 60 hirðmanna ok 30 gesta, ok setti hann þeim mála ok lög; hann hafði ok 30 húskarla, er starfa skyldu í garðinum slíkt er þurfti, ok til flytja; hann hafði ok marga þræla. Í garðinum var ok mikill skáli, er hirðmenn sváfu í; þar var ok mikil stofa, er konungr átti hirðstefnur í.


56. Frá siðum Ólafs konungs.

Þat var siðr konungs at rísa upp snimma um morna ok klæðast ok taka handlaugar, ganga síðan til kirkju ok hlýða óttusöng ok morguntíðum, ok ganga síðan á stefnur ok sætta menn, eða tala þat annat, er honum þótti skylt. Hann stefndi til sín ríkum ok úríkum ok öllum þeim, er vitrastir váru. Hann lét opt telja fyrir sér lög þau, er Hákon Aðalsteinsfóstri hafði sett í Þrándheimi. Hann skipaði lögunum méð ráði hinna vitrustu manna, tók af eða lagði til, þar er honum sýndist þat; en kristinn rétt setti hann með ráði Grímkels biskups ok annarra kennimanna, ok lagði á þat allan hug at taka af heiðni ok fornar venjur, þær er honum þótti kristnispell í. Svá kom, at bœndr játtu þessum lögum, er konungr setti. Svá segir Sigvatr:

Loptbyggvir! máttu leggja
landsrétt þann, er kann standask,
unnar, allra manna,
eykja, liðs á miðli,

Ólafr konungr var maðr siðlátr, stiltr vel, fámálugr, örr ok fégjarn. Þá var þar með Ólafi konungi Sigvatr skáld, sem fyrr var sagt, ok fleiri íslenzkir menn. Ólafr konungr spurði eptir vendiliga, kvernug kristinn dómr væri haldinn á Íslandi, ok þótti honum mikilla muna ávant, at vel væri, því at þeir sögðu konungi frá kristnihaldinu, at þat var lofat í lögum, at eta hross ok bera út börn, sem heiðnir menn gerðu, ok enn fleiri hlutir, þeir er kristnispell var í. Þeir sögðu ok konungi frá mörgu stórmenni, því er þá var á Íslandi. Skapti Þóroddsson hafði þá lögsögu á landinu. Víða af löndum spurði hann at siðum manna þá menn, er glögst vissu, ok leiddi mest atspurningum um kristinn dóm, hvernug haldinn væri, bæði í Orkneyjum ok á Hjaltlandi ok or Færeyjum, ok spurðist honum svá til, sem víða mundi mikit á skorta, at vel væri. Slíkar rœður hafði hann optast í munni, eða um lög at tala, eða um landsrétt.


57. Frá sendimönnum Ólafs Svíakonungs ok dauða Ásgauts ármanns.

Þann sama vetr kómu austan or Svíþjóð sendimenn Ólafs Svíakonungs hins sœnska, ok réðu brœðr tveir fyrir, Þorgautr skarði ok Ásgautr ármaðr, ok höfðu 24 menn. En er þeir kómu austan um Kjöl í Veradal, þá stefndu þeir þing við bœndr ok töluðu við þá; heimtu þar skyld ok skatt af hendi Svíakonungs. En bœndr báru ráð sín saman, ok kom þat ásamt með þeim, at þeir mundu gjalda slíkt, sem Svíakonungr beiddi, ok heimti Ólafr Noregs konungr engar landskyldir af þeim fyrir sína hönd; kveðast eigi vilja gjalda hvárumtveggja skyldir. Fóru sendimenn í brott ok út eptir dalinum, ok á hverju þingi, er þeir áttu, féngu þeir af bóndum hin sömu svör, en ekki fé; fóru þá út í Skaun ok áttu þar þing ok kröfðu þar enn skatta, ok fór alt á sömu leið sem fyrr. Þá fóru þeir á Stjóradal ok kröfðu þar þinga, en bœndr vildu ekki til koma. Þá sá sendimenn, at þeirra erendi varð ekki; vildi Þorgautr þá fara aptr austr. Ekki þykki mér vit konungs erendi rekit hafa, segir Ásgautr; vil ek fara á fund Ólafs konungs digra, þó skjóta bœndr þangat sínu máli. Nú réð hann, ok fóru þeir út til bœjarins, ok tóku þeir herbergi í bœnum. Þeir géngu til konungs eptir um daginn, hann sat þá um borðum, kvöddu hann ok sögðu, at þeir fóru með erendum Svíakonungs. Konungr bað þá koma til sín eptir um daginn. Annan dag, þá er konungr hafði hlýtt tíðum, gékk hann til þinghúss síns ok lét þangat kalla menn Svíakonungs ok bað þá bera upp erendi sín. Þá talaði Þorgautr ok segir fyrst, hverra erenda þeir fóru ok váru sendir, ok þat síðan, hvernug Innþrœndir höfðu svarat. Eptir þat beiddi hann, at konungr veitti orskurð, hvert þeirra erendi skyldi þangat verða. Konungr segir: Meðan jarlar réðu hér fyrir landi, þá var þat eigi undarligt, at landsmenn væri þeim lýðskyldir, því at þeir váru hér ættbornir til ríkis, heldr en þat at lúta til útlendra konunga, ok var þó réttara, at jarlar veitti hlýðni ok þjónostu konungum, þeim er réttkomnir váru hér til ríkis, heldr en útlendum konungum, ok at hefjast upp með úfriði í móti réttum konungum ok fella þá frá landi; en Ólafr sœnski konungr er kallar til Noregs, þá veit ek eigi hverja tiltölu hann hefir, þá er: sannlig sé; en hitt megum vér muna, hvern mannskaða vér höfum fengit af honum ok hans frændum. Þá segir Ásgautr: Eigi er undarligt, at þú sér kallaðr Ólafr digri; allstórliga svarar þú orðsending slíks höfðingja, úglögt veiztu, hversu þungbær þér mun vera reiði konungs, ok hefir þeim svá orðit, er váru med meira krapti, en mér sýnist þú munu vera; en ef þú vilt þráliga halda ríkinu, þá mun þér hinn til, at fara á fund hans ok gerast hans maðr, munu vér þá biðja með þér, at hann fái þér at láni þetta ríki. Þá svarar konungr, ok tók hógliga til orða: Ek vil ráða þér annat ráð, Ásgautr; farit nú aptr austr til konungs yðars, ok segit honum svá, at snimma í vár raun ek búast at fara austr til landamæris, þar er at fornu hefir skilt ríki Noregs konungs ok Svíakonungs; má hann þá þar koma, ef hann vill, at vit semim sætt okkra, ok hafi þat ríki hvárr okkarr, sem óðalborinn er til. Þá snúa sendimenn í brott ok aptr til herbergis, ok bjoggust í brott. En konungr gékk þá til borða. Sendimenn géngu þá í konungsgarðinn; en er durverðir sá þat, segja þeir konungi. Hann bað þá sendimenn eigi inn láta: ek vil ekki við þá mæla, segir hann. Fóru þá sendimenn í brott. Þá segir Þorgautr, at hann mun aptr snúa ok hans menn; en Ásgautr segir, at hann vill reka konungs erendi. Þá skiljast þeir; ferr þá Þorgautr inn á Strind, en Ásgautr ok þeir 12 saman snúa upp til Gaulardals, ok svá út til Orkadals; hann ætlar at fara suðr á Mœri ok reka þar sýslu Svíakonungs. En er Ólafr konungr varð þess varr, þá sendi hann gestina út eptir þeim; þeir hittu þá út á Nesi við Stein, tóku þá höndum ok bundu ok leiddu inn á Gaularás, reistu þar gálga ok hengðu þá þar, er sjá mátti utan af firði af þjóðleið. Þorgautr spurði þessi tíðindi, áðr hann fór aptr af Þrándheimi; fór hann síðan alla leið, þar til er hann hitti Svíakonung, ok segir honum þat er gerzt hafði í þeirra för. Konungr varð allreiðr, er hann heyrði þetta sagt, ok skorti þar þá eigi stór orð.


58. Sætt Ólafs konungs ok Erlings Skjálgssonar.

Eptir þat um várit bauð Ólafr Haraldsson konungr liði út or Þrándheimi ok bjóst at fara austr í land. Þá bjoggust or Niðarósi Íslandsför. Þá sendi Ólafr konungr orð ok jartegnir Hjalta Skeggjasyni ok stefndi honum á sinn fund, en sendi orð Skapta lögsögumanni ok öðrum þeim mönnum, er mest réðu lögum á Íslandi, at þat skyldi taka or lögum, er honum þótti mest í móti kristnum dómi; þar með sendi hann vinsamlig orð öllum landsmönnum jafnsaman. Konungr fór suðr með landi ok dvaldist í hverju fylki ok þingaði við bœndr; en á hverju þingi lét hann upplesa kristin lög ok þau boðorð, er þar fylgðu; tók hann þá þegar af við lýðinn margar úvenjur ok heiðinn dóm, því at jarlar höfðu vel haldit forn lög ok landsrétt, en um kristnihald létu þeir gera hvern sem vildi. Var þá svá komit, at víðast um sjábygðir váru menn skírðir, en kristin lög váru úkunn flestum mönnum; en um uppdali ok fjallbygðir var víða alheiðit, því at þegar er lýðrinn varð sjálfráða, þá festist þeim þat helzt í minni um átrúnaðinn, er þeir höfðu numit í barnœsku. En þeir menn, er eigi vildu skipast við orð konungs um kristnihaldit, þá hét hann þeim afarkostum, bæði ríkum ok úríkum. Ólafr var til konungs tekinn um alt land á hverju lögþingi, mælti þá engi maðr í móti honum. Þá er hann lá í Karmtsundi, fóru orð milli þeirra Erlings Skjálgssonar, þau at þeir skyldu sættast, ok var lagðr sættarfundr í Hvítingsey. En er þeir fundust, töluðust þeir sjálfir við um sættina, þótti Erlingi þá annat nökkut finnast í orðum hans, en honum hafði verit frá sagt, því at hann mælti til þess, at hann vildi hafa veizlur þær allar, er Ólafr Tryggvason hafði fengit honum, en síðan jarlar Sveinn ok Hákon: man ek þá gerast þinn maðr ok vera hollr vinr, segir hann. Konungr segir: Svá lízt mér, Erlingr, sem eigi sé þér verra at taka af mér jafnmiklar veizlur, sem þú tókt af Eiríki jarli, þeim manni er þér hafði gert hinn mesta mannskaða; en ek man þik láta vera göfgastan lendan mann í landinu, þó at ek vilja veizlurnar miðla at sjálfræði mínu, en eigi láta svá sem lendir menn sé óðalbornir til ættleifðar minnar, en ek skylda margföldum verðum yðra þjónostu kaupa. Erlingr hafði eigi skaplyndi til at biðja konunginn né einna muna hér um, því at hann sá, at konungr var ekki leiðitamr; sá hann ok, at tveir kostir váru fyrir höndum, sá annarr, at gera enga sætt við konung ok hætta til, hvernug fœri, eða ella láta konung einn fyrir ráða; ok tók hann þann upp, þótt honum þœtti þat mjök í móti skapi sínu, ok mælti til konungs: Sú mun þér mín þjónosta haldkvæmst, er ek veiti þér með sjálfræði. Síðan skildu þeir rœðuna. Eptir þat géngu til frændr Erlings ok vinir ok báðu hann til vægja ok fara við vit en eigi ofrkapp: muntu, sögðu þeir, vera ávalt göfgastr lendra manna í Noregi bæði at framkvæmd þinni ok frændum ok fjárafla. Erlingr fann, at þetta var heilræði ok þeim gékk góðvili til, er slíkt mæltu, gerir hann svá, gengr til handa konungi með þeim skildaga, er konungr réð fyrir at skilja; skildust eptir þat ok váru sáttir at kalla. Fór Ólafr þá leið sína austr með landi.


59. Dráp Eilífs gauzka.

Þegar er Ólafr konungr kom í Víkina, ok þat spurðist, þá fóru Danir í brott, þeir er þar höfðu sýslur af Danakonungi, ok sóttu þeir til Danmerkr, ok vildu eigi bíða Ólafs konungs. En Ólafr konungr fór inn eptir Víkinni ok hafði þing við bœndr; gékk undir hann þar alt landsfólk; tók hann þá allar konungsskyldir ok dvaldist í Víkinni um sumarit. Hann hélt austr yfir Foldina or Túnsbergi ok alt austr um Svínasund. Þá tók til vald Svíakonungs; hann hafði þar sett yfir sýslumenn, Eilíf gauzka um hinn nörðra hlut, en Hróa skjálga yfir hinn eystra hlut alt til Elfar. Hann átti ætt tveim megin Elfar, en bú stor í Hísing; hann var ríkr maðr ok stórauðigr. Eilífr var ok stórættaðr. Þá er Ólafr konungr kom liði sínu í Ránríki, þá stefndi hann þar þing við landsmenn, ok kómu til hans þeir menn, er eyjar bygðu eða nær sæ. En er þing var sett, þá talaði Björn stallari konungs ok bað bœndr taka við Ólafi konungi, slíkt þar sem annars staðar hafði gert verit í Noregi. Brynjólfr úlfaldi hét maðr einn, búandi göfugr; hann stóð upp ok mælti: Vitum vér bœndr, hvert réttast er landaskipti at fornu milli Noregs konungs ok Svíakonungs ok Danakonungs, at Gautelfr hefir ráðit frá Væni til sævar, en norðr markir til Eiðaskógs, en þaðan Kilir alt norðr til Finmarkar; svá ok þat, at ymsir hafa gengit á annarra lönd; hafa Svíar löngum haft vald alt til Svínasunds, en þó, yðr satt til at segja, veit ek margra manna vilja til þess, at betra þœtti at þjóna Noregs konungi; en menn bera eigi áræði til þess, því at Svíakonungs ríki er bæði austr frá oss ok suðr ok alt fyrir ofan, en þess ván, at Noregs konungr mun fara norðr brátt í landit, þengat er lands megin er meira, ok höfum vér þá eigi afla til at halda deilu við Gauta; nú verðr konungr at sjá heilt ráð fyrir oss, fúsir værim vér at gerast hans menn. En eptir þingit, þá var Brynjólfr um kveldit í boði konungs ok svá annan dag eptir, ok töluðu þeir mart sín í millnm í einmælnm. Fór þá konungr austr eptir Víkinni. En er Eilífr spurði, at konungr var þar, þá lét hann bera njósn til fara hans. Eilífr hafði 30 manna, sinna sveitunga; hann var í bygðinni ofanverðri við markirnar ok hafði þar búandasamnað. Margir bœndr fóru á fund Ólafs konungs, en sumir sendu vináttuorð til hans. Þá fóru menn í milli Ólafs konungs ok Eilífs, ok báðu bœndr hvárntveggja lengi, at þeir legði þingstefnu milli sín ok réði frið með nökkuru móti; sögdu þeir Eilífi, at þeim var þess ván af konungi, ef í ekki væri viðskipazt hans orð, at þeir mundu ván eiga af honum afarkosta, ok kváðu eigi Eilíf skyldu lið skorta. Var þá ráðit, at þeir skyldu ofan koma ok eiga þing við bœndr ok konung. En þá sendi Ólafr konungr Þóri langa gestahöfðingja sinn ok þá 6 saman til Brynjólfs; þeir höfðu brynjur undir kyrtlum, en höttu yfir hjálmum. Eptir um daginn kómu bœndr fjölment ofan með Eilífi; þar var þá Brynjólfr í hans liði ok Þórir í hans sveit. Konungr lagði skipum utan þar at, er klettr nökkurr var ok gékk fram í sæinn; gékk hann þar upp ok settist með liði sínu á klettinn, en völlr var fyrir ofan, ok var þar búandaliðit, en menn Eilífs stóðu uppi í skjaldborg fyrir honum. Björn stallari talaði langt ok snjalt af hendi konungs. En er hann settist niðr, þá stóð Eilífr upp ok tók til máls, ok í því bili stóð upp Þórir langi ok brá sverði ok hjó til Eirífs á hálsinn, svá at af gékk höfuðit, Þá hljóp upp alt búandaliðit, en hinir gauzku tóku rás undan, drápu þeir Þórir nökkura menn af þeim. En er herrinn stöðvaðist ok létti þysnum, þá stóð konungr upp ok mælti, at bœndr skyldu setjast niðr. Þeir gerðu svá; var þar mart talat, en at lyktum varð þat, at bœndr géngu til handa konungi ok játuðu honum hlýðni, en hann hét þeim því í mót at skiljast eigi við þá ok vera þar til þess, at þeir Ólafr Svíakonungr lyki einnhvern veg sínum vandræðum. Eptir þat lagði Ólafr konungr undir sik alla hina nörðri sýsluna, ok fór um sumarit alt austr til Elfar; fékk hann allar konungsskyldir með sænum ok um eyjar. En er á leið sumarit, snerist hann aptr í Víkina norðr ok lagði upp eptir Raumelfi. Þar er fors mikill, er Sarpr heitir, nes gengr í ána norðan at forsinum; þar lét Ólafr konungr gerða um þvert nesit með grjóti ok torfi ok viðum, ok grafa díki fyrir utan, ok gerði þar jarðborg mikla; en í borginni efnaði hann til kaupstaðar; þar lét hann húsa konungsgarð ok gera þar Maríukirkju; hann lét þar ok marka toptir til annarra garða, ok fékk þar menn til at húsa; hann lét um haustit þangat flytja þau föng, er til vetrvistar þurfti, ok sat þar um vetrinn með fjölmenni mikit, en hafði menn sína í öllum sýslum. Hann bannaði allar flutningar or Víkinni upp í Gautland, bæði sild ok salt; þess máttu Gautar illa án vera. Konungr hafði mikit jólaboð, bauð til sín or heruðum mörgum stórbúöndum.


60. Frá Eyvindi úrarhorn.

Maðr er nefndr Eyvindr úrarhorn, æzkaðr af Auströgðum; hann var mikill maðr ok kynstórr, fór hvert sumar í hernað, stundum vestr um haf, stundum í Austrveg, eða suðr til Fríslands; hann hafði 20sessu, snekkju ok vel skipaða. Hann hafði verit fyrir Nesjum ok veitt Ólafi konungi lið, ok er þeir skildust þar, þá hét konungr honum vináttu sinni, en Eyvindr konungi liðsemd sinni, hvar sem hann vildi kraft hafa. Eyvindr var um vetrinn í jólaboði með Ólafi konungi, ok þá þar góðar gjafir at honum. Þar var ok þá með konungi Brynjólfr úlfaldi, ok þá at jólagjöf sverð gullbúit af konungi, ok með bœ þann, er Vettaland hét, ok er þat hinn mesti höfuðbœr. Brynjólfr orti vísu um gjafirnar, ok er þat niðrlag at:

Bragningr gaf mér
brand ok Vettaland.

Þá gaf konungr honum lends manns nafn, ok var Brynjólfr hinn mesti vinr konungs alla stund.


61. Dráp Þrándar hvíta.

Þann vetr fór Þrándr hvíti or Þrándheimi austr á Jamtaland at heimta skatt af hendi Ólafs konungs digra; en er hann hafði saman dregit skattinn, þá kómu þar menn Svíakonungs ok drápu Þránd ok þá 12 saman ok tóku skattinn ok fœrðu Svíakonungi. Þetta spurði Ólafr konungr, ok líkaði honum illa.


62. Kristniboð í Víkinni.

Ólafr konungr lét bjóða um Víkina kristin lög með sama hætti sem norðr í landi, ok gékk vel fram, því at Víkverjum váru miklu kunnari kristnir siðir en mönnum norðr í landi, því at þar var bæði vetr ok sumar fjölment af kaupmönnum bæði dönskum ok saxneskum; Víkverjar höfðust ok mjök í kaupferðum til Englands ok Saxlands, eða Flæmingjalands eða Danmerkr, en sumir váru í víking ok höfðu vetrsetu á kristnum löndum.


63. Fall Hróa.

Um várit sendi Ólafr konungr orð, at Eyvindr skyldi koma til hans; þeir töluðu lengi einmæli. Eptir þat brátt bjóst Eyvindr í víking. Hann sigldi suðr eptir Víkinni ok lagði at í Eikreyjum út frá Hísing. Þar spurði hann, at Hrói skjálgi hafði farit norðr í Orðost ok hafði þar saman dregit leiðangr ok landskyldir af hendi Svíakonungs, ok var hans þá norðan ván. Þá reri Eyvindr inn til Haugasunda, en Hrói reri þá norðan, ok hittust þar í sundinu ok börðust. Þar féll Hrói hvíti ok nær 30 manna; en Eyvindr tók alt fé, þat er Hrói hafði haft. Fór Eyvindr þá í Austrveg, ok var þar í víking um sumarit.


64. Fall Guðleiks ok Þorgauts skarða.

Maðr hét Guðleikr gerzki, hann var æzkaðr af Ögðum; hann var farmaðr ok kaupmaðr mikill, auðigr, ok rak kaupferðir til ymissa landa; hann fór austr í Garðaríki optliga, ok var hann fyrir þá sök kallaðr Guðleikr gerzki. Þat vár bjó Guðleikr skip sitt, ok ætlaði at fara um sumarit til Garða austr. Ólafr konungr sendi honum orð, at hann vill hitta hann. En er Guðleikr kom til hans, segir konungr honum, at hann vill gera félag við hann, bað hann kaupa sér dýrgripi þá, er torgætir eru þar í landi. Guðleikr segir þat á konungs forráði vera skulu. Þá lætr konungr greiða í hendr honum fé slíkt, sem honum sýndist. Fór Guðleikr um sumarit í Austrveg. Þeir lágu nökkura hríð við Gotland; var þá sem opt kann verða, at eigi váru allir haldinorðir, ok urðu landsmenn varir við, at á því skipi var félagi Ólafs digra. Guðleikr fór um sumarit í Austrveg til Hólmgarðs ok keypti þar pell ágætlig, er hann ætlaði konungi til tignarklæða sér, ok þar með skinn dýr ok enn borðbúnað forkunnligan. Um haustit, er Guðleikr fór austan, þá fékk hann andviðri, ok lágu þeir mjök lengi við Eyland. Þorgautr skarði hafði um haustit borit njósn um farar Guðleiks; kom hann þar at þeim með langskip ok barðist við þá. Þeir vörðust lengi; en fyrir því at liðsmunr var mikill, þá féll Guðleikr ok mart skipverja hans, ok mart var sárt. Tók Þorgautr fé þeirra alt ok gersimar Ólafs konungs; skiptu þeir Þorgautr fengi sínu öllu at jafnaði; en hann segir, at gersimar skal hafa Svíakonungr: ok er þat, segir hann, nökkurr hlutr af skatti þeim, er hann á at taka af Noregi. Þorgautr fór þá austr til Svíþjóðar. Þessi tíðindi spyrjast brátt. Eyvindr úrarhorn kom litlu síðar til Eylands. En í er hann spyrr þetta, þá siglir hann austr eptir þeim Þorgauti, ok hittast þeir í Svíaskerjum ok börðust. Þar féll Þorgautr ok flest lið hans, eða hljóp á kaf. Tók þá Eyvindr fé þat alt, er þeir höfðu tekit af Guðleiki, ok svá gersimar Ólafs konungs. Eyvindr fór aptr til Noregs um haustit, fœrði hann þá Ólafi konungi gersimar sínar. Þakkaði konungr honum vel sína ferð, ok hét honum þá enn af nýju vináttu sinni. Þá hafði Ólafr konungr verit 3 vetr konungr yfir Noregi.


65. Fundr Ólafs konungs ok Rögnvalds jarls.

Þat sama sumar hafði Ólafr konungr leiðangr úti, ok fór þá enn austr alt til Elfar ok lá þar lengi um sumarit. Þá fóru orðsendingar milli þeirra Ólafs konungs ok Rögnvalds jarls ok Ingibjargar Tryggvadóttur, konu jarls. Hon gékk at með öllu kappi at veita Ólafi Noregs konungi lið; hon var aftakamaðr mikill um þetta mál. Hélt þar til hvártveggja, at frændsemi var mikil með þeim Ólafi konungi ok henni, ok þat annat, at henni mátti eigi fyrnast við Svíakonung þat, er hann hafði verit at falli Ólafs konungs Tryggvasonar, bróður hennar, ok þóttist fyrir þá sök eiga tiltölu at ráða fyrir Noregi. Varð jarl af fortölum hennar mjök snúinn til vináttu við Ólaf konung; kom svá at þeir konungr ok jarl lögðu stefnu með sér ok hittust við Elfi; rœddu þar marga hluti, ok mjök um viðskipti þeirra Noregs konungs ok Svíakonungs, ok sögðu báðir þat, sem satt var, at hvárumtveggjum Víkverjum ok Gautum var hin mesta landsauðn í því, at eigi skyldi vera kaupfriðr milli landa, ok at lyktum settu þeir grið ok frið milli sín til annars sumars; gáfust þeir gjafir at skilnaði ok mæltu til vináttu.


66. Úþokki Svíakonungs við Ólaf konung Haraldsson.

Fór þá konungr norðr í Víkina, ok hafði hann þá konungstekjur allar til Elfar, ok alt landsfólk hafði þá undir hann gengit. Ólafr konungr sœnski lagði úþokka svá mikinn á Ólaf Haraldsson, at engi maðr skyldi þora at nefna hann réttu nafni, svá at konungr heyrði; þeir kölluðu hann hinn digra mann ok veittu honum harðar átölur jafnan, er hans var getit.


67. Upphaf friðgerðarsögu.

Bœndr í Víkinni rœddu sín í milli, at sá einn væri til, at konungar gerði sætt ok frið milli sín, ok töldust illa viðkomnir, ef konungar herjaðist á, en engi þorði þenna kurr djarfliga upp at bera fyrir konungi. Þá báðu þeir til Björn stallara, at hann skyldi þetta mál flytja fyrir konungi, at hann sendi menn á fund Svíakonungs at bjóða sættir af sinni hendi. Björn var trauðr til ok mæltist undan; en við bœn margra vina sinna, þá hét hann at lyktum at rœða þetta fyrir konungi, en kveðst svá hugr um segja, at konungr mundi úmjúkliga taka því at vægja í né einum hlut við Svíakonung. Þat sumar kom utan af Íslandi Hjalti Skeggjason at orðsendingu Ólafs konungs; fór hann þegar á fund konungs, ok tók konungr vel við honum, bauð Hjalta með sér at vera ok vísaði honum til sætis hjá Birni stallara, ok váru þeir mötunautar; gerðist þar brátt góðr félagskapr milli þeirra. Eitt hvert sinn þá er Ólafr konungr hafði stefnu við lið sitt ok við búendr, ok réðu landráðum, þá mælti Björn stallari: Hverja ætlan hafit þér á, konungr um úfrið, þann er hér er á milli Ólafs Svíakonungs ok yðar? Nú hafa hvárirtveggju marga menn látit fyrir öðrum, en engi orskurðr er nú heldr en áðr, hvat hvárir skulu hafa af ríkinu? Þér hafit hér setit í Víkinni einn vetr ok 2 snmur, ok látit at baki yðr alt landit norðr héðan; nú leiðist mönnum hér at sitja, þeim er eignir eða óðul eiga norðr í landi. Nú er þat vili lendra manna ok annarra liðsmanna, ok svá bónda, at einnhvern veg skeri or; en fyrir því at nú eru grið ok friðr settr við jarl ok Vestrgauta, er hér eru nú næstir, þá þykkir mönnum sá helzt kostr til, at þér sendit menn til Svíakonungs at bjóða sætt af yðarri hendi, ok munu margir vel undir þat standa, þeir er með Svíakonungi eru; því at þat er hvárratveggja gagn, þeirra er löndin byggja bæði hér ok þar. At rœðu Bjarnar gerðu menn góðan róm. Þá mælti konungr: Ráð þetta, Björn, er þú hefir hér uppborit, þá er þat makligast, at þú hafir fyrir þér gert, ok skaltu fara þessa sendiför; nýtr þú, ef vel er ráðit, en ef mannháski gerist af, þá veldr þú ofmiklu sjálfr um; er þat ok þín þjónosta, at tala í fjölmenni þat er ek vil mæla láta. Þá stóð konungr upp ok gékk til kirkju, lét syngja sér hámessu; síðan gékk hann til borða. Um daginn eptir mælti Hjalti til Bjarnar: Hví ertu úkátr, maðr? ertu sjúkr eða reiðr manni nökkurum? Björn segir Hjalta rœður þeirra konungs, ok segir þetta forsending. Hjalti svarar: Svá er konungum at fylgja, at þeir menn hafa metnað mikinn ok eru framar virðir en aðrir menn, en opt verða þeir í lífsháska, ok verðr hvárutveggja vel at kunna. Mikit má konungs gæfa, nú mun frami mikill fást í ferðinni, ef vel tekst. Björn mælti: Auðvelliga rœðir þú um ferðina, muntu fara vilja með mér, því at konungr mælti, at ek skylda mína sveitunga hafa í ferðina með mér. Hjalti segir: Fara skal ek at vísu, ef þú vilt, því at vandfengr mun mér þykkja sessunautrinn annarr, ef vit skiljumst.


68. Ferð Bjarnar stallara.

Fám dögum síðar, þá er Ólafr konungr var á stefnu, kom þar Björn ok þeir 12 saman; hann segir þá konungi, at þeir váru búnir at fara sendiförina, ok hestar þeirra stóðu úti söðlaðir; vil ek nú vita, segir Björn, með hverjum erendum ek skal fara, eða hver ráð þú leggr fyrir oss. Konungr segir: Þér skulut bera Svíakonungi þau mín orð, at ek vil frið setja milli landa várra, til þeirra takmarka, er Ólafr Tryggvason hafði fyrir mér; ok sé þat bundit fastmælnm, at hvárigir gangi þar umfram. En um mannlát, þá þarf þess engi at geta, ef sættir skulu vera, því at Svíakonungr fær oss eigi með fé bœtt þann mannskaða, er vér höfum fengit af Svíum. Þá stóð konungr upp ok gékk út með þeim Birni; þá tók hann upp sverð búit ok fingrgull, ok seldi Birni ok mælti: Sverð þetta gef ek þér, þat gaf mér í sumar Rögnvaldr jarl; til hans skulut þér fara ok bera honum þau mín orð, at hann leggi til ráð ok sinn styrk, at þú komir fram erendinu; þykki mér þá vel sýslat, ef þú heyrir orð Svíakonungs, ok segi hann annattveggja já eða nei. En fingrgull þetta fœr þú Rögnvaldi jarli; þessar jartegnir mun hann kenna. Hjalti gékk at konungi ok kvaddi hann: Ok þurfum vér nú þess mjök, konungr, at þú leggir hamingju þína á þessa ferð, ok bað þá heila hittast. Konungr spurði, hvert Hjalti skyldi fara? Með Birni, sagði hann. Konungr segir: Bœta mun þat til um þessa ferð, at þú farir með þeim, því at þú hefir opt reyndr verit at hamingju; vittu þat víst, at ek skal allan hug á leggja, ef þat vegr nökkut, ok til leggja með þér mína hamingju, ok svá öllum yðr. Þeir Björn riðu í brot leið sína ok kómu til hirðar Rögnvalds jarls; var þeim þar vel fagnat Björn var frægr maðr ok mörgum mönnum kuðr bæði at sýn ok at máli þeim öllum, er sét höfðu Ólaf konung, því at Björn stóð upp á hverju þingi ok talaði konungs erendi. Ingibjörg kona jarls gékk at Hjalta ok hvarf til hans; hon kendi hann, því at hon var þá með Ólafi Tryggvasyni bróður sínum, er Hjalti var þar, ok taldi hon frændsemi milli konungs ok Vilborgar konu Hjalta; þeir váru brœðrsynir Víkingakára, lends manns á Vörs, Eiríkr bjóðaskalli faðir Ástríðar, móður Ólafs konungs Tryggvasonar, ok Böðvarr faðir Ólofar, móður Gizurar hvíta, fóður Vilborgar. Nú váru þeir þar í góðum fagnaði. Einn dag géngu þeir Björn á tal við jarl ok þau Ingibjörgu; þá berr Björn upp erendi sín ok sýnir jartegnir jarli. Jarl svarar: Hvat hefir þik, Björn, þess hent, er konungr vill dauða þinn; er þér at síðr fœrt með þessi orðsending, at ek hygg, at engi mun sá vera, er þessum orðum mælir fyrir Svíakonungi, at refsingalaust komist í brott; miklu er Ólafr Svíakonungr maðr skapstœrri, heldr en fyrir honum sjálfum megi þær rœður hafa, er honum sé í móti skapi. Þá segir Björn: Engir hlutir hafa þeir atborit mér til handa, er Ólafr konungr hefir mér reiðst um, en mörg er sú ráðagerð hans, bæði fyrir sjálfum sér ok mönnum sínum, er hætting mun á þykkja, hvernug tekst, þeim mönnum er áræðislitlir eru; en öll ráð hans hafa enn til hamingju snúizt hér til, ok vættu vér, ut svá skyli enn fara. Nú er yðr þat, jarl, satt at segja, at ek vil fara á fund Svíakonungs, ok eigi fyrr aptr hverfa, en ek hefi hann heyra látit öll þau orð, er Ólafr konungr bauð mér at flytja til eyrna honum, nema mér banni hel eða sjá ek heptr, svá at ek mega eigi fram koma; svá mun ek gera, hvárt sem þér vilit nökkurn hug á leggja orðsending konungs eða engan. Þá mælti Ingibjörg: Skjótt mun ek birta minn hug, at ek vil, jarl, at þér leggit á allan hug at stoða orðsending Ólafs Noregs konungs, svá at þetta erendi komist fram við Svíakonung, hverngan veg sem hann vill svara; þótt þar liggi við reiði Svíakonungs, eða öll eign vár eða ríki, þá vil ek miklu heldr til þess hætta, en hitt spyrist, at þú leggist undir höfuð orðsending Ólafs konungs fyrir hræzlu sakir við Svíakonung; hefir þú til þess burði ok frændastyrk ok alla atferð at vera svá frjáls hér í Svíaveldi at mæla mál þitt, þat er vel samir ok öllum mun þykkja áheyriligt, hvárt áheyra margir eða fáir, ríkir eða úríkir, ok þótt konungr sjálfr heyri á. Jarl svarar: Ekki er þat blint, hvers þú eggjar; nú má vera, at þú ráðir þessu, at ek heita konungsmönnum því at fylgja þeim, svá at þeir nái át flytja erendi sín fyrir Svíakonungi, hvárt sem konungi líkar þat vel eða illa; en mínum ráðum vil ek fram fara, hvert tilstilli hafa skal; en ekki vil ek hlaupa eptir ákafa Bjarnar eða annars manns um svá mikil vandamál; vil ek at þeir dvelist með mér til þeirrar stundar, er mér þykkir nökkuru líkligast, at framkvæmd megi verða at þessu erendi. En er jarl hafði því upplokit, at hann mundi fylgja þeim at þessu máli ok leggja til þess sinn styrk, þá þakkaði Björn honum vel ok kvazt hans ráðum vilja fram fara. Dvöldust þeir Björn þar með jarli mjök langa hríð.


69. Frá tali Bjarnar ok Ingibjargar Tryggvadóttur.

Ingibjörg var forkunnar vel til þeirra; rœddi Björn fyrir henni um sitt mál, ok þótti þat illa, er dveljast skyldi svá lengi ferðin. Þau Hjalti rœddu opt öll saman um þetta. Þá mælti Hjalti: Ek mun fara til konungs, ef þér vilit; ek em ekki norrœnn maðr, munu Svíar mér engar sakir gefa; ek hefi spurt, at með Svíakonungi eru íslenzkir menn í góðu yfirlæti kunningjar mínir, skáld konungs Gizurr svarti ok Óttarr svarti; mun ek þá forvitnast, hvers ek verð varr af Svíakonungi, hvárt þetta mál mun svá úvænt sem nú er látit, eða eru þar nökkur önnur efni í; mun ek finna mér til erendis slíkt er mér þykkir fallit. Þetta þótti Ingibjörgu ok Birni hit mesta snjallræði, ok réðu þau þetta með sér til staðfestu. Býr þá Ingibjörg ferð Hjalta ok fékk honum 2 menn gauzka ok bauð þeim svá, at þeir skyldu honum fylgja ok vera honum hendilangir bæði um þjónostu ok svá ef hann vildi senda þá. Ingibjörg fékk honum til skotsilfrs 20 merkr vegnar. Hon sendi orð ok jartegnir með honum til Ingigerðar, dóttur Ólafs konungs, at hon skyldi leggja allan hug á um hans mál, hvers sem hann kynni hana at krefja at nauðsynjum. Fór Hjalti þegar er hann var búinn. En er hann kom til Ólafs konungs, þá fann hann þar brátt skáldin Gizur ok Óttar, ok urðu þeir honum allfegnir ok géngu þegar með honum fyrir konung, ok sögðu þeir honum, at sá maðr var þar kominn, er samlendr var við þá ok mestr maðr at virðingu á því landi, ok báðu konung at hann skyldi honum vel fagna. Konungr bað þá hafa Hjalta í sveit með sér ok hans förunauta. En er Hjalti hafði þar dvalizt nökkura hríð ok gert sér menn kunna, þá virðist hann vel hverjum manni. Skáldin váru opt fyrir konungi, því at þeir váru máldjarfir; sátu þeir opt um daga fram fyrir hásæti konungs, ok Hjalti með þeim; virðu þeir hann mest í öllu. Gerðist hann þá ok konungi málkunnigr; var konungr við hann málrœtinn ok spurði tíðinda af Íslandi.


70. Frá Sigvati skáld.

Þat hafði verit áðr Björn fór heiman, at hann hafði beðit Sigvat skáld til farar með sér; hann var þá með Ólafi konungi; en til þeirrar farar váru menn ekki fúsir. Þar var vingott með þeim Birni ok Sigvati. Hann kvað:

Áðr hefi ek gott við góða
grams stallara alla
átt, þá er ossum dróttni,
ógndjarfs, fyr kné hvarfa.
Björn! faztu opt at árna,
íss, fyrir mér at vísa
góðs, megut gott um ráða,
gunnrjóðr! alls vel kunnut.

En er þeir riðu upp um Gautland, kvað Sigvatr vísur þessar:

Kátr var ek opt, þá er úti
örðigt veðr á fjörðum
vísa segl, í vási,
vindblásit skóf Strindar.
Hestr óð kafs at kostum,
kilir ristu men Lista,
út þar er eisa létum
undan skeiðr at sundi.
Snjalls létum skip skolla
skjöldungs við ey tjölduð
fyrir ágætu úti
öndurt sumar landi.
En í haust, þar er hestar
hagþorns á mó sporna,
ték ýmisar ekkjum
iðir, hlýtk at ríða.

En er þeir riðu upp um Gautland síð um aptan, þá kvað Sigvatr:

Jór renn aptanskæru
allsvangr götur langar,
völl kná hófr, til hallar,
höfum lítinn dag, slíta.
Nú er þat er blakkr um bekki
berr mik Dönum ferri,
fákr laust drengs í díki,
dœgr mœtask nú, fœti.

Þá ríða þeir í kaupstaðinn at Skörum ok um strœtit fram at garði jarls. Hann kvað:

Út munu ekkjur líta,
allsnúðula, prúðar,
fljóð sjá reyk hvar ríðum
Rögnvalds í bœ gögnum.
Keyrum hross, svá at heyri
harða langt at garði
hesta rás or húsum
hugsvinn kona innan.


71. Frá Hjalta Skeggjasyni, er hann var í Svíþjóð.

Einnhvern dag gékk Hjalti fyrir konung ok skáldin með honum. Þá tók Hjalti til máls: Svá er, konungr, sem yðr er kunnigt, at ek em hér kominn á þinn fund, ok hefi ek farit langa leið ok torsótta; en síðan er ek kom yfir hafit ok ek spurða til tignar yðarrar, þá þótti mér úfróðligt at fara svá aptr, at eigi hefða ek sét yðr ok vegsemd yðra. En þat eru lög milli Íslands ok Noregs, at íslenzkir menn, þá er þeir koma til Noregs, gjalda þar landaura; en er ek kom yfir haf, þá tók ek við landaurum allra skipverja minna. En fyrir því at ek veit, at þat er réttast, at þér eigut þat veldi, er í Noregi er, þá fór ek á yðarn fund at fœra yðr landaurana. Syndi þá konunginum silfrit ok helti í skaut Gizuri svarta 10 mörkum silfrs. Konungr mælti: Fáir hafa oss slíkt fœrt um hríð or Noregi; vil ek, Hjalti, kunna yðr þökk ok aufúsu fyrir þat, er þér hafit svá mikla stund álagt at fœra oss landaurana, heldr en gjalda úvinum várum; en þó vil ek, at fé þetta þiggir þú af mér, ok með vináttu mína. Hjalti þakkaði konungi með mörgum orðum. Þaðan af kom Hjalti sér í hinn mesta kærleika við konung ok var opt á tali við hann. Þótti konungi, sem var, at hann var vitr maðr ok orðsnjallr. Hjalti segir Gizuri ok Óttari, at hann er sendr með jartegnum til trausts ok vináttu til Ingigerðar konungsdóttur, ok biðr at þeir skyldu koma honum til tals við hana. Þeir kveða sér lítit fyrir því, ok ganga einnhvern dag til húsa hennar; sat hon þá ok drakk með marga menn. Hon fagnaði vel skáldunum, því at þeir váru henni kunnir. Hjalti bar henni kveðju Ingibjargar konu jarls ok sagði, at hon hefði sent hann þangat til trausts ok vináttu, ok bar fram jartegnir. Konungsdóttir tók því vel, ok kvað honum heimila skyldu sína vináttu. Sátu þeir þar lengi dags ok drukku; spurði konungsdóttir Hjalta margra tíðinda, ok bað hann þar opt koma til tals við sik. Hann gerði svá, kom þar optliga ok talaði við konungsddttur, sagði henni þá af trúnaði frá ferð þeirra Bjarnar, ok spyrr hvat hon hyggr, hvernug Svíakonungr muni taka þeim málum, at sætt væri ger milli þeirra konunga. Konungsdóttir svarar ok kvazt þat hyggja, at þess mundi ekki leita þurfa, at konungr mundi sætt gera við Ólaf digra; sagði, at konungr var svá reiðr orðinn Ólafi, at eigi má hann heyra, at hann væri nefndr.

Þat var einn dag, at Hjalti sat fyrir konunginum ok talaði við hann; var þá konungr allkátr ok drukkinn mjök. Þá mælti Hjalti til konungs: Allmikla tign má hér sjá margskonar, ok er mér þat at sjón orðit, er ek hefi opt heyrt frásagt, at engi konungr er jamgöfugr á Norðrlöndum, sem þú. Allmikill harmr er þat, er vér eigum svá langt hingat at sœkja ok svá meinfœrt, fyrst hafsmegin mikit, en þá ekki friðsamt at fara um Noreg þeim mönnum, er hingat vilja sœkja með vináttu; eða hvárt leita menn ekki við at bera sáttmál meðal ykkar Ólafs digra? Mjök heyrða ek þat rœtt í Noregi, ok svá í vestra Gautlandi, at allir mundu þess fúsir vera, at friðr yrði, ok þat var mér sagt með sannindum frá orðum Noregs konungs, at hann væri fúss at sættast við yðr, ok veit ek, at þat mun til koma, at hann mun sjá þat, at hann hefir miklu minna afla en þér hafit. Svá var þat mælt ok, at hann ætlaði at biðja Ingigerðar dóttur þinnar, ok er slíkt ok vænst til heilla sátta, ok er hann hinn mesti merkismaðr, at því er ek heyrða réttorða menn frá segja. Þá svarar konungr: Ekki skaltu mæla slíkt, Hjalti; en eigi vil ek fyrirkunna þik þessa orða, því at þú veizt eigi hvat varast skal; ekki skal þann hinn digra mann konung kalla hér í hirð minni, ok er til hans miklu minna skot, en margir láta yfir; ok mun þér svá þykkja, ef ek segi þér, at sú mægð má eigi maklig vera, því at ek em hinn 10di konungr at Uppsölum, svá hverr hefir eptir annan tekit várra frænda ok verit einvaldskonungar yfir Svíaveldi ok yfir mörgum öðrum stórum löndum, ok verit allir yfirkonungar annarra konunga á Norðrlöndum. En í Noregi er lítil bygð ok þó sundrlaus, hafa þar verit smákonungar; en Haraldr hinn hárfagri var mestr konungr í því landi, ok átti hann skipti við fylkiskonunga ok braut þá undir sik, kunni hann sér þann hagnað at ágirnast ekki Svíakonungs veldi, létu Svíakonungar hann fyrir því sitja í friði; ok enn var þat til, at frændsemi var meðal þeirra. En þá er Hákon Aðalsteinsfóstri var í Noregi, þá sat hann í friði, þar til er hann herjaði á Gautland ok Danmörk; en síðan var efldr flokkr á hendr honum, ok var hann feldr frá löndum. Gunnhildar synir váru ok af lífi teknir, þegar er þeir gerðust úhlýðnir Danakonungi, lagði þá Haraldr Gormsson Noreg við sitt ríki ok skattgildi, ok þótti oss þó Haraldr konungr Gormsson vera minni fyrir sér en Uppsala konungar, því at Styrbjörn frændi várr kúgadi hann, ok gerðist Haraldr hans maðr; en Eiríkr hinn sigrsæli, faðir minn, steig þó yfir höfuð Styrbirni, þá er þeir reyndu sín á milli. En er Ólafr Tryggvason kom í Noreg ok kallaðist konungr, þá létum vér honum þat eigi hlýða, fórum vit Sveinn Danakonungr ok tókum hann af lífi. Nú hefi ek eignazt Noreg, ok eigi með minna ríki en þú máttir nú heyra, ok eigi verr atkomizt en ek hefi sótt með orrostu ok sigrat þann konung, er áðr réð fyrir. Máttu ætla þat, vitr maðr, at þat mun fjarri fara, at ek láta laust þat ríki fyrir þeim hinum digra manni, ok er þat undarligt, at hann man eigi þat, er hann kom nauðuligast út or Leginum, þá er vér höfðum hann inni byrgt; hygg ek, at honum væri þá annat í hug, ef hann kvæmist með fjörvi í brott, en þat at halda optar deilu við oss Svíana. Nú skaltu, Hjalti, hafa eigi optar í munni þessa rœðu fyrir mér. Hjalta þótti úvænt áhorfast, at konungr mundi vilja til hlýða sætta umleitanar; hann hætti þá ok tók aðra rœðu. Nökkuru síðar, þá er Hjalti var á tali við Ingigerði konungsdóttur, sagði hann henni alla rœðu þeirra konungs. Hon kvað sér slikra svara ván af konungi. Hjalti bað hana nökkur orð til leggja við konung, ok kvað þat helzt tjá mundu. Hon kvað konung ekki mundu á hlýða, hvat sem hon mælti: en um má ek rœða, segir hon, ef þá vill. Hjalti kvezt þess þökk kunna.

Ingigerðr konungsdóttir var á tali við Ólaf konung föður sinn einnhvern dag. En er hon fann, at konungi var skaplétt, þá mælti hon: Hverja ætlan hefir þú á um deilu ykkra Ólafs digra? margir menn kæra nú þat vandræði, kallast sumir hafa látit fé, sumir frændr fyrir Norðmönnum, en allir friðland, ok er engum yðrum manni kvæmt í Noreg at svá búnu; var þat mjök úsynju, er þér kölluðut til ríkis í Noregi; er land þat fátœkt ok ilt yfirfarar, ok fólk átrygt, vilja menn þar í landi hvern annan heldr at konungi en þik. Nú ef ek skylda ráða, þá mundir þú láta vera kyrt at kalla til Noregs, en brjótast heldr í Austrveg til ríkis þess, er átt höfðu hinir fyrri Svíakonungar, ok nú fyrir skömmu lagði undir sik Styrbjörn frændi várr, en láta Ólaf digra hafa frændleifð sína ok gera sætt við hann. Konungr sagði reiðuliga: Þat er þitt ráð, Ingigerðr, at ek láta af ríki í Noregi, en gipta þik Ólafi digra; nei, segir hann, annat skal fyrr; heldr mun hitt, at í vetr á Uppsalaþingi skal ek gera bert fyrir öllum Svíum, at almenningr skal úti at liði, áðr en ísa taki af vötnum; skal ek fara í Noreg ok eyða þat land oddi ok eggju ok brenna alt, ok gjalda þeim svá útrúleik sinn. Varð konungr þá svá óðr ok reiðr, at honum mátti engu orði svara. Gékk hon þá í brott. Hjalti hélt vörð á ok gékk þegar at finna hana; spyrr hann þá, hvert erendi hennar varð til konungsins. Hon segir, at svá fór, sem hon vænti, at engum orðum mátti við konunginn koma, ok hann heitaðist í mót; ok bað hon Hjalta aldri geta þessa máls fyrir konungi.

Ingigerðr ok Hjalti, er þau töluðu, rœddu optliga um Ólaf digra; sagði hann henni opt frá honum ok hans háttum, ok lofaði sem hann kunni, ok var þat sannast frá at segja. Hon lét sér þat vel skiljast. Ok enn eitt sinn er þau töluðu, þá mælti Hjalti: Hvárt skal ek, konungsdóttir, mæla þat fyrir þér í orlofi, er mér býr í skapi? Mæl þú, segir hon, svá at ek heyra ein. Þá mælti Hjalti: Hvernng mundir þú svara, ef Ólafr Noregs konungr sendi menn til þín með þeim erenðnm at biðja þín ? Hon roðnaði ok svarar úbrátt ok þó stilliliga: Ekki hefi ek hugfest svör fyrir mér um þat, því at ek ætla, at ek muna eigi þurfa til at taka þeirra svara; en ef Ólafr er svá at sér gerr um alla hluti, sem þú segir frá honum, þá munda ek eigi kunna at œskja minn mann á annan veg, ef eigi er þat, at þér munit heldr hóli gilt hafa í marga staði. Hjalti segir, at engan hlut hefir hann betr látit um konunginn en var. Þau rœddu þetta sín í milli mjök optliga. Ingigerðr bað Hjalta varast at mæla þetta fyrir öðrum mönnum, fyrir þá sök at konungrinn mun verða þér reiðr, ef hann verðr þessa viss. Hjalti segir þetta skáldunum Gizuri ok Óttari. Þeir kváðu þat vera hit mesta happaráð, ef framgengt mætti verða. Óttarr var máldjarfr maðr ok höfðingjakærr; var hann brátt at þessu máli við konungsdóttur ok taldi upp fyrir henni slíkt sem Hjalti um mannkosti konungsins. Rœddu þau Hjalti opt öll saman um þetta mál; ok er þau töluðu jafnan, ok Hjalti var sannfróðr at orðinn um erendislok sín, þá sendi hann brott hina gauzku menn, er honum höfðu þannug fylgt, lét þá fara aptr til jarls med bréfum, þeim er Ingigerðr konungsdóttir ok Hjalti sendu jarli ok Ingibjörgu. Hjalti lét ok koma veðr á þau um rœður, þær er bann hafði upphafit við Ingigerði, ok svá um svör hennar. Kómu sendimenn til jarls nökkuru fyrir jól.


72. Ferð Ólafs konungs á Upplönd.

Þá er Ólafr konungr hafði sent þá Björn austr á Gautland, þá sendi hann aðra menn til Upplanda með þeim erendum at boða veizlur fyrir sér, ok ætlaði hann at fara þann vetr at veizlum yfir Upplönd; því at þat hafði verit siðr hinna fyrri konunga at fara at veizlum hinn þriðja hvern vetr yfir Upplönd. Hóf hann ferðina um haustit or Borg, fór hann fyrst á Vingulmörk; hann háttaði svá ferðinni, at hann tók veizlur uppi í nánd markbygðinni ok stefndi til sín öllum bygðarmönnum ok þeim öllum vendiligast, er first bygðu meginheruðum. Hann rannsakaði at um kriatnihald manna, ok þar er honum þótti ábótavant, kendi hann þeim rétta siðu, ok lagði svá mikit við, ef nökkurir vœri þeir, er eigi vildi af láta heiðninni, at suma rak hann brott or landi, suma lét hann hamla at höndum eða fótum, eða stinga augu út, suma lét hann hengja eða höggva, en engi lét hann úhegndan, þann er eigi vildi guði þjóna. Fór hann svá um alt þat fylki. Jafnt hegndi hann ríka ok úríka. Hann fékk þeim kennimenn, ok setti þá svá þykt í heruðum, sem hann sá at bezt bar. Með þessum hætti fór hann um þetta fylki. Hann hafði 300 vígra manna, þá er hann fór upp á Raumaríki. Honum fannst þat brátt, at kristnihaldit var því minna, er hann sótti meir á landit upp. Hann hélt þó hinu sama fram ok sneri öllum lýð á rétta trú, ok veitti stórar refsingar þeim, er eigi vildu hlýda hans orðum.


73. Svikrœði Upplendinga konunga.

Ok er þat spurði konungr, sá er þar réð fyrir Raumaríki, þá þótti honum gerast mikit vandmæli; því at hvern dag kómu til hans margir menn, er slíkt kærðu fyrir honum, sumir ríkir, sumir úríkir. Konungrinn tók þat ráð, at hann fór upp á Heiðmörk á fund Hrœreks konungs; því at hann var þeirra konunga vitrastr, er þar váru þá. En er konungar tóku tal sín í milli, þá kom þat ásamt með þeim, at senda orð Guðröði konungi norðr í Dala ok svá á Haðaland, til þess konungs er þar var, ok biðja þá þar koma á Heiðmðrk til fundar við þá Hrœrek konung. Þeir lögðust eigi ferð undir höfuð, ok hittust þeir 5 konungar á Heiðmðrk, þar sem heitir á Hringisakri. Hringr var þar hinn fimti konungr, bróðir Hrœreks konungs. Þeir konungarnir ganga fyrst einir saman á tal. Tók sá fyrst til orða, er kominn var af Raumaríki, ok: sagði frá ferð Ólafs konungs digra ok þeim úfriði, er hann gerði bæði í manna aftökum ok manna meizlum; suma rak hann or landi, ok tök upp fé fyrir öllum þeim, er nökkut mæltu móti honum, en fór með her manns um landit, en ekki með því fjölmenni, er lög váru til. Hann segir ok, at fyrir þeim úfriði kvezt hann hafa þangat flýit, kvað ok marga aðra ríkismenn hafa flýit óðul sín af Raumaríki. En þó at oss sé nú þetta vandræði næst, þá mun skamt til, at þér munut fyrir slíku eiga at sitja, ok er fyrir því betra, at vér ráðim um allir saman, hvert ráð upp skal taka. Ok er hann lauk sinni rœðu, þá viku konungar þar til svara sem Hrœrekr var. Hann mælti: Nú er framkomit þat, er mik grunaði at vera mundi, þá er vér áttum stefnu á Haðalandi, ok þér várut allir ákafir, at vér skyldim hefja Ólaf upp yfir höfuð oss, at hann mundi verða oss harðr í horn at taka, þegar er hann hefði einvald yfir landi. Nú eru tveir kostir fyrir hendi, sá annarr, at vér farim á fund hans allir ok látim hann skera ok skapa alt vár í milli, ok ætla ek oss þann beztan af at taka; en sá annarr, at rísa nú í mót, meðan hann hefir eigi víðara yfir landit farit. En þótt hann hafi 300 manna eða 400, þá er oss þat ekki ofrefli liðs, ef vér verðum at einu ráði allir; en optast sigrast þeim verr, er fleiri eru saman jafnríkir, heldr en hinum, er einn er oddviti fyrir liðinu; ok er þat mitt ráð heldr at hætta eigi til þess at etja hamingju við Ólaf Haraldsson. En eptir þat talaði hverr þeirra konunga slíkt er sýndist; löttu sumir, en sumir fýstu, ok varð engi orskurðr ráðinn, töldu á hvárutveggja sýna andmarka. Þá tók til orða Guðröðr Dalakoaungr ok mælti svá: Undarligt þykki mér, er þér vefit svá mjök orskurði um þetta mál, ok erut þér gagnhræddir við Ólaf. Vér erum hér 5 konungar, ok er engi várr verr ættborinn heldr en Ólafr. Nú veittum vér honum styrk til at berjast við Svein jarl, ok hefir hann með várum afla eignazt land þetta. En ef hann vill nú fyrirmuna hverjum várum þess hins litla ríkis, er vér höfum áðr haft, ok veita oss pyndingar ok kúgan, þá kann ek þat frá mér at segja, at ek vil fœrast undan þrælkan konungs, ok kalla ek þann yðarn ekki at manna vera, er æðrast í því, at rér takim hann af lífdögum, ef hann ferr í hendr oss upp hingat á Heiðmðrk; fyrir því at þat er yðr at segja, at aldregi strjúkum vér frjálst höfuð, meðan Ólafr er á lífi. En eptir eggjan þessa snúa þeir allir at því ráði. Þá mælti Hrœrekr: Svá lízt mér um rádagerð þessa, sem vér munim þurfa ramligt at gera samband várt, at engi skjöplist í einurðinni við annan. Nú. ætlit þér, þá er Ólafr kemr hingat á Heiðmðrk, at veita honum atgöngu at ákveðinni stefnu, þá vil ek eigi þenna trúnað undir yðr eiga, at þér sét þá sumir norðr í Dölum, en sumir út á Heiðmörk; vil ek, ef þetta ráð skal staðfesta með oss, at vér sém ásamt dag ok nótt, þar til er þetta ráð verðr framgengt. Þessu játtu konungar, ok fara þá allir samt. Þeir láta búa veizlu fyrir sér út á Hringisakri ok drekka þar hvirfing, en gera njósn frá sér út á Raumaríki; láta þegar aðra njósnarmenn út fara, er aðrir snúa aptr, svá at þeir vitu dag í ok nótt, hvat títt er um ferðir Ólafs eða um fjölmenni hans. Ólafr konungr fór at veizlum utan um Raumaríki, ok alt með þvílíkum hætti sem fyrr var sagt. En er veizlur endust eigi fyrir fjölmennis sakir, þá lét hann þar bœndr til leggja at auka veizlurnar, er honum þótti nauðsyn til bera at dveljast, en sumstaðar dvaldist hann skemr en ætlat var, ok varð hans ferð skjótari en ákveðit var upp til vatnsins. En er konungar höfðu staðfest þetta ráð sín í milli, þá senda þeir orð ok stefna til sín lendum mönnum ok ríkum bóndum or öllum þeim fylkjum; en er þeir koma þar, þá eigu konungar stefnu við þá eina saman ok gera fyrir þeim bert þetta ráð ok kveða á stefnudag, nær sjá ætlan skal framkvæmd verða; á þat kveða þeir, at hverr þeirra konunga skyldi hafa 300 manna. Senda þeir þá aptr lenda menn, til þess at þeir skyldu liði samna ok koma til móts við konunga, þar sem ákveðit var. Sjá ráðagerð líkaði flestum mönnum vel; en þó var, sem mælt er, at hverr á vin með úvinum.


74. Hamlaðir Upplendinga konungar.

Á þeirri stefnu var Ketill af Ringunesi. En er hann kom heim um kveldit, þá mataðist hann at náttverði, en síðan klæddist hann, ok húskarlar hans, ok fór ofan til vatns, ok tóku karfann, er Ketill átti, er Ólafr konungr hafði gefit honum, settu fram skipit; var þar í naustinu allr reiðinn; taka þá ok skipast til ára ok róa út eptir vatni. Ketill hafði 40 manna, alla vel vápnada; þeir kómu um daginn snemma út til vatnsenda. Fór þá Ketill með 20 menn, en lét aðra 20 eptir at gæta skips. Ólafr konungr var þá á Eiði á ofanverðu Raumaríki. Ketill kom þar, þá er konungr gékk frá óttusöng; fagnaði hann Katli vel. Ketill segir, at hann vill tala við konung skjótt. Þeir ganga á tal tveir saman. Þá segir Ketill konungi, hver ráð konungarnir hafa með höndum ok alla tilætlan, þá er hann var víss orðinn. En er konungr varð þess varr, þá kallar hann menn til sín, sendir suma í bygðina, bað þá stefna til sín reiðskjótnm, suma sendi hann til vatnsins at taka róðrarskip, þau er þeir féngi, ok hafa í móti sér; en hann gékk þá til kirkju ok lét syngja sér messu; gékk síðan þegar til borða. En þá er hann hafði matazt, bjóst hann sem skyndiligast ok fór upp til vatnsins; kómu þar skip í móti honum; steig hann þá sjálfr á karfann, ok með honum menn svá margir, sem karfinn tók við; en hverr annarra tók sér þar skip sem helzt fékk. Ok um kveldit er á leið, létu þeir frá landi; logn var veðrs; þeir reru upp eptir vatninu; konungrinn hafði þá nær 400 manna. Fyrr en dagaði kom hann upp til Hringisakrs; urðu varðmenn eigi varir fyrr við, en liðit kom upp til bœjarins. Þeir Ketill vissu gerva, í hverjum herbergjum konungarnir sváfu; lét konungr taka öll þau herbergi ok gæta, at engi maðr kœmist í brott; biðu svá lýsingar. Konungarnir höfðu eigi liðskost til varnar, ok váru þeir allir höndum teknir ok leiddir fyrir konung. Hrœrekr konungr var maðr forvitri ok harðráðr; þótti Ólafi konungi hann útrúligr, þótt hann gerði nökkura sætt við hann. Hann lét blinda Hrœrek báðum augum, ok hafði hann með sér; en hann lét skera tungu or Guðröði Dalakonungi; en Hring ok aðra tvá lét han sverja sér eiða, at þeir skyldu fara í brott or Noregi ok koma aldri aptr; en lenda menn eða bœndr, þá er sannir váru at þessum svikræðum, rak hann suma or landi, sumir váru meiddir, af sumum tók hann sættir. Frá þessu segir Óttarr svarti:

Lýtandi hefir ljótu
landsráðundum branda
umstillingar allar
ifla folds um goldit.
Hafa léztu heiðska jöfra,
herskorðandi! forðum
mundangs laun, þá er meinum,
mætr gramr! við þik sættu.
Brant hafit, böðvar þreytir!
branda rjóðr! or landi,
meir fannsk þinn en þeirra
þrekr, döglinga rekna.
Stökk, sem þjóð um þekkir,
þér hverr konungr ferri,
heptut ér en eptir
orðreyr þess er sat norðast.
Nú ræðr þú fyrir þeirri,
þik remmir guð miklu,
fold, er forðum héldu
fimm bragningar, gagni.
Breið eru austr til Eiða
ættlönd und þér, göndlar
engr sat elda þröngvir
áðr at slíku láði.

Ólafr konungr lagði þá undir sik þat ríki, er þessir konungar höfðu átt; tók þá gislar af lendum mönnum ok bóndum. Hann tók veizlugjöld norðan or Dölum ok víða um Heiðmörk, ok sneri þá út aptr á Raumaríki ok þá vestr á Haðaland. Þann vetr andaðist Sigurðr sýr mágr hans. Þá sneri Ólafr konungr á Hringaríki, ok gerði Ásta móðir hans mikla veizlu í móti honum. Bar þá Ólafr einn konungsnafn í Noregi.


75. Frá brœðrum Ólafs konungs.

Svá er sagt, at Ólafr konungr var á veizlunni með Ástu móður sinni, at hon leiddi fram börn sín ok sýndi honum. Konungrinn setti á kné sér Guthorm bróður sinn, en á annat kné Hálfdan bróður sinn. Konungrinn sá á sveinana; þá ýgldist hann ok leit reiðuliga til þeirra. Þá glúpnuðu sveinarnir. Þá bar Ásta til hans hinn yngsta son sinn, er Haraldr hét; þá var hann þrevetr. Konungrinn ýgldist á hann; en hann sá upp í mót honum. Þá tók konungr í hár sveininum ok kipti; sveinninn tók upp í kampinn konunginum ok hnykti. Þá mælti konungrinn: Hefnisamr muntu síðar, frændi! Annan dag reikaði konungr úti um bœinn, ok Ásta móðir hans með honum. Þá géngu þau at tjörn nökkurri. Þar váru þá sveinarnir, synir Ástu, ok léku sér, Guthormr ok Hálfdan. Þar váru gervir bœir stórir ok kornhlöður stórar, naut mörg ok sauðir; þat var leikr þeirra. Skamt þaðan frá viðr tjörnina hjá leirvík nökkurri var Haraldr, ok hafði þar tréspánu, ok flutu þar við landit margir. Konungrinn spurði hann, hvat þat skyldi? Hann kvað þat vera herskip sín. Þá hló konungr at ok mælti: Vera kann, frændi, at þar komi, at þú ráðir fyrir skipum. Þá kallaði konungr þangat Hálfdan ok Guthorm. Þá spurði hann Guthorm: Hvat vildir þú flest eiga, frændi? Akra, segir hann. Konungr mælti: Hversu víða akra mundir þú eiga vilja? Hann svarar: Þat vilda ek, at nesit væri þetta alt sáit hvert sumar, er út gengr í vatnit. En þar stóðu 10 bœir. Konungrinn svarar: Mikit korn mætti þar á standa. Þá spurði konungr Hálfdan, hvat hann vildi flest eiga. Kýr, segir hann. Konungr spurði: Hversu margar vildir þú kýr eiga? Hálfdan sagði: Þá er þær géngi til vatns, skyldu þær standa sem þykst umhverfis vatnit. Konungrinn svarar: Bú stór vilit þit eiga; þat er líkt feðr ykkrum. Þá spyrr konungr Harald: Hvat vildir þú flest eiga? Hann svarar: Húskarla, segir hann. Konungr mælti: Hve marga viltu þá eiga? Þat vilda ek, at þeir æti at einu máli kýr Hálfdanar hróður míns. Konungr hló at ok mælti til Ástu: Hér muntu konung uppfœða, móðir! Eigi er þá getit fleiri orða þeirra.


76. Frá landsdeild í Svíþjóð ok lögum.

Í Svíþjóð var þat forn siðr, meðan heiðni var þar, at höfuðblót skyldi vera at Uppsölum at Gói; skyldi þá blóta til friðar ok sigrs konungi sínum, ok skyldu menn þangat sœkja um alt Svíaveldi; skyldi þar þá ok vera þing allra Svía; þar var ok þá markaðr ok kaupstefna, ok stóð viku. En er kristni var í Svíþjóð, þá hélzt þar þó lögþing ok markaðr. En nú síðan er kristni var alsiða í Svíþjóð, en konungar afrœktust at sitja at Uppsölum, þá var fœrðr markaðrinn ok hafðr kyndilmessu; hefir þat haldizt alla stund síðan, ok er nú hafðr eigi meiri en þrjá daga. Er þar þing Svía, ok sœkja þeir þar til um alt land. Svíaveldi liggr í mörgum hlutum. Einn hlutr er vestra Gautland ok Vermaland ok Markir, ok þat er þar liggr til; ok er þat svá mikit ríki, at undir þeim biskupi, er þar er yfir, eru 11 hundruð kirkna. Annarr hlutr lands er eystra Gautland, þar er annarr biskupsdómr; þar fylgir nú Gotland ok Eyland; ok er þat alt saman miklu meira biskupsveldi. Í Svíþjóð sjálfri er einn hlutr lands, er heitir Suðrmannaland; þat er einn biskupsdómr. Þá heitir Vestmannaland eða Fjaðrundaland; þat er einn biskupsdómr. Þá heitir Tíundaland hinn þriði hlutr Svíþjóðar. Þá heitir hinn fjórði Áttundaland. Þá er hinn fimti Sjáland, ok þat er þar liggr til; þat liggr hit eystra með hafinu. Tíundaland er bezt ok göfgast bygt í Svíþjóð; þangat lýtr til alt ríkit; þar eru Uppsalir, þar er konungsstóll, ok þar er erkibiskupsstóll, ok þar er viðkendr Uppsala auðr; svá kalla Svíar eign Svíakonungs, kalla Uppsala auð. Í hverri þeirri deild landsins er sitt lögþing ok sín lög um marga hluti; yfir hverjum lögum er lögmaðr, ok ræðr hann mestu við bœndr; því at þat skulu lög vera, er hann ræðr upp at kveða. En ef konungr eða jarl eða biskupar fara yfir landit ok eigu þing við bœndr, þá svarar lögmaðr af hendi bónda, en þeir fylgja honum allir, svá at varla þora ofreflismenn at koma á alþingi þeirra, ef eigi lofa bœndr ok lögmaðr. En þar alt er lögin skilr á, þá skulu öll hallast til móts við Uppsala lög, ok aðrir lögmenn allir skulu vera undirmenn þess lögmanns, er á Tíundalandi er.


77. Frá Þorgný lögmanni.

Þá var á Tíundalandi sá lögmaðr, er Þorgnýr het; faðir hans er nefndr Þorgnýr Þorgnýsson. Þeir langfeðgar höfðu verit lögmenn á Tíundalandi um margra konunga ævi. Þorgnýr var þá gamall; hann hafði um sik mikla hirð; hann var kallaðr vitrastr maðr í Svíaveldi; hann var frændi Rögnvalds jarls ok fóstrfaðir hans.


78. Fundr Rögnvalds jarls ok Ingigerðar konungsdóttur á Ullarakri.

Nú er þar til máls at taka, er þeir menn kómu til Rögnvalds jarls, er Ingigerðr konungsdóttir ok þau Hjalti höfðu sent austan; báru þeir fram sín erendi fyrir Rögnvald jarl ok Ingibjörgu konu hans, ok sögðu þat, at konungsdóttir hefði opt rœtt fyrir Svíakonungi um sættir milli þeirra Ólafs konungs digra. ok hon var hinn mesti vinr Ólafs konungs; en Svíakonungr varð reiðr hvert sinni er hon gat Ólafs, ok henni þótti engi ván um sættirnar at svá búnu. Jarl sagði Birni, hvat hann hafði austan spurt; en Björn sagði enn hit sama, at hann mundi eigi fyrr aptr hverfa, en hann hitti Svíakonung, ok segir at jarl hefir honum því heitit, at hann skal fylgja honum á fund Svíakonungs. Nú líðr fram vetrinum, ok þegar á bak jólum býr jarl ferð sína ok hefir 60 manna; þar var í för Björn stallari ok hans förunautar. Fór jarl austr alt í Svíþjóð; en er hann sótti upp í landit, þá sendi hann menn sína fram fyrir til Uppsala, ok sendi orð Ingigerði konungsdóttur, at hon skyldi fara út á Ullarakr á móti honum; þar átti hon bú stór. En er konungsdóttur kómu orð jarls, þá lagðist hon eigi ferðina undir höfuð, ok bjóst hon með marga menn. Hjalti rézt til farar með henni. En áðr hann fœri í brott, gékk hann fyrir Ólaf konung ok mælti: Sittu allra konunga heilastr, ok er þat satt at segja, at ek hefi hvergi þar komit, er ek hafa slíka tign sét, sem með þér; skal ek þat orð bera, hvar sem ek kem síðan; vil ek þess biðja yðr, konungr, at þú sér vinr minn. Konungr svarar: Hvi lætr þú svá brautfúsliga? hvert skaltu fara? Hjalti svarar: Ek skal ríða út á Ullarakr með Ingigerði dóttur þinni. Konungr mælti: Far þú þá vel; vitr maðr ertu ok siðugr, ok kant vel at vera með tignum mönnum. Gékk þá Hjalti í brott. Ingigerðr konungsdóttir reið til búa sinna út á Ullarakr, lét þar búa veizlu mikla í mót jarli. Þá kom jarl þar, ok var honum vel fagnat; dvaldist hann þar nökkurar nætr. Töluðu þau konungsdóttir mart, ok flest um þá Svíakonung ok Noregs konung; segir hon jarli, at henni þykkir úvænt horfa um sættirnar. Þá mælti jarl: Hvernug er þér gefit, frændkona, um þat, ef Ólafr Noregs konungr biðr þín? Sýnist oss þat sem helzt muni til sætta einhlítt, ef mægðir þær mætti takast milli þeirra konunga; en ek vil ekki ganga með því máli, ef ek veit, at þat er þvert frá þínum vilja. Hon segir: Faðir minn mun sjá kost fyrir mér; en annarra minna frænda ertu sá, er ek vil helzt mín ráð undir eiga, þau er mér þykkir miklu máli skipta. Eða hve ráðligt sýnist þér þetta? Jarl fýsti hana mjök, ok taldi marga hluti upp til frama um Ólaf konung, þá er stórvegligir váru; sagði henni inniliga frá þeim atburðum, er þá höfðu fyrir skemstu gerzt, er Ólafr konungr hafði handtekna gert 5 konunga á einum morni, ok tekit þá alla af ríki, en lagt þeirra eignir ok ríki við sitt veldi. Mart rœddu þau um þetta mál, ok urðu á allar rœður sátt sín á milli. Fór jarl í brott, er hann var at því búinn. Hjalti fór með honum.


79. Frá Rögnvaldi ok Þorgný lögmanni.

Rögnvaldr jarl kom einn dag at kveldi til bús Þorgnýs lögmanns; þar var bœr mikill ok stórkostligr; váru þar margir menn úti, þeir fögnuðu vel jarli ok tóku við hestum þeirra ok reiða. Jarl gékk inn í stofuna; var þar inni fjölmenni mikit; þar sat í öndugi maðr gamall; engi mann höfðu þeir Björn sét jafnmikinn; skeggit var svá sítt, at lá í knjám honum, ok breiddist um alla bringuna; hann var vænn maðr ok göfugligr. Jarl gékk fyrir hann ok heilsaði honum. Þorgnýr fagnar honum vel, ok bað hann ganga til sætis þess, er hann var vanr at sitja í. Jarl settist öðrum megin gegnt Þorgný. Þeir dvöldust þar nökkurar nætr, áðr jarl bar upp erendi sín; bað hann, at þeir Þorgnýr skyldu ganga í málstofu. Þeir Björn förunautar géngu þannug með jarli; þá tók jarl til máls, ok sagði frá því, at Ólafr Noregs konungr hafði senda menn sína austr þannug til friðgerðar; talaði ok um þat langt, hvert vandræði Vestrgautum var at því, er úfriðr var þaðan til Noregs; hann sagði ok frá því, at Ólafr Noregs konungr hafði þangat senda menn, ok þar váru þá sendimenn konungs, ok hann hafði þeim því heitit at fylgja þeim á fund Svíakonungs; ok hann sagði, at Svíakonungr tók þessu máli svá þungliga, at hann lét engum manni hlýða skyldu at ganga með þessu máli. Nú er svá, fóstri, segir jarl, at ek verð eigi einhlítr at þessu máli; hefi ek nú fyrir því sótt á þinn fund, ok vætti ek þar heilla ráða ok trausts þíns. En er jarl hætti sínu máli, þá þagði Þorgnýr um hríð; en er hann tók til máls, mælti hann: Undarliga skiptit þér til, girnizt at taka tignarnafn, en kunnit yðr engi forráð eða fyrirhyggju, þegar er þér komit í nökkurn vanda; hví skyldir þú eigi hyggja fyrir því, áðr þú hétir þeirri ferð, at þú hefir eigi ríki til þess at mæla í mót Ólafi konungi; þykki mér þat eigi úvirðiligra at vera í búanda tölu ok vera frjáls orða sinna, at mæla slíkt er hann vill, þótt konungr sé hjá. Nú mun ek koma til Uppsala þings ok veita þér þat lið, at þú mælir þar úhræddr fyrir konungi slíkt er þér líkar. Jarl þakkaði honum vel þessi heit; ok dvaldist hann með Þorgný, ok reið með honum til Uppsala þings. Var þar allmikit fjölmenni; þar var Ólafr konungr með hirð sinni.


80. Frá Uppsala þingi.

Hinn fyrsta dag er þing var sett, sat Ólafr konungr á stóli, ok þar hirð hans umhverfis. En annan veg á; þingit sátu þeir á einum stóli Rögnvaldr jarl ok Þorgnýr, ok sat þar fyrir þeim hirð jarls ok húskarlasveit Þorgnýs; en á bak stólinum stóð bóndamúgrinn, ok alt umhverfis í hring; sumir fóru á hæðir ok hauga at heyra þaðan til. En er töluð váru erendi konungs, þau sem siðr var til: at mæla á þingum, ok er því var lokit, þá stóð upp Björn stallari hjá stóli jarls, ok mælti hátt: Ólafr konungr sendi mik hingat þess erendis, at hann vill bjóða Svíakonungi sætt, ok þat landaskipti, sem at fornu fari hefir verit milli Noregs ok Svíþjóðar. Hann mælti hátt, svá at Svíakonungr heyrði gerva. En fyrst er Svíakonungr heyrði nefndan Ólaf konung, þá hugði hann, at sá mundi reka nökkut hans erendi; en er hann heyrði rœtt um sætt ok landaskipti milli Svíþjóðar ok Noregs, þá skildi hann af hverjum rifjum rísa mundi; þá hljóp hann upp ok kallaði hátt, at sá maðr skyldi þegja, kvað slíkt ekki tjóa mundu. Björn sezt þá niðr. En er hljóð fékkst, þá stóð jarl upp ok mælti. Hann sagði frá orðsending Ólafs digra ok sættarboðum við Ólaf Svíakonung, ok frá því, at Vestrgautar sendu Ólafi konungi öll orð til, at sætt skyldi gera við Noregs konung; taldi hann upp, hvert vandræði Vestrgautum var at því at missa þeirra hluta allra af Noregi, er þeim var árbót í, en í annan stað at sitja fyrir áhlaupum þeirra ok hernaði, ef Noregs konungr samnaði her saman ok herjaði á þá. Jarl sagði ok, at Ólafr Noregs konungr hafði menn þangat sent þeirra erenda, at hann vill biðja Ingigerðar dóttur hans. En er jarl hætti at tala, þá stóð upp Ólafr Svíakonungr. Hann svarar þungliga um sættina, en veitti jarlinum átölur þungar ok stórar um dirfð þá, er hann hafði gert grið ok frið við hinn digra mann, ok lagt við hann vináttu; taldi hann sannan at landráðum við sik; kvað þat makligt, at Rögnvaldr væri rekinn or ríkinu, ok sagði, at alt slíkt hlaut hann af áeggjan Ingibjargar konu sinnar, ok kvað þat verit hafa hit úsnjallasta ráð, er hann skyldi fengit hafa at girndum slíkrar konu. Hann talaði langt ok hart, ok sneri þá enn tölunni á hendr Ólafi digra. En er hann settist niðr, þá var fyrst hljótt.


81. Tala Þorgnýs lögmanns.

Þá stóð upp Þorgnýr. En er hann stóð upp, þá stóðu upp allir bœndr, þeir er áðr höfðu setit, ok þustu at allir, þeir er í öðrum stöðum höfðu verit, ok vildu hlýða til, hvat Þorgnýr mælti. Var þá fyrst gnýr mikill af fjölmenni ok vápnnm. En er hljóð fékkst, þá mælti Þorgnýr: Annan veg er nú skaplyndi Svíakonunga, en fyrr hefir verit. Þorgnýr fóðurfaðir minn mundi Eirík Uppsalakonung Emundarson, ok sagði þat frá honum, at meðan hann var á léttasta aldri, at hann hafði hvert sumar leiðangr úti ok fór til ýmissa landa, ok lagði undir sik Finnland ok Kirjálaland, Eistland ok Kúrland, ok víða um Austrlönd, ok mun enn sjá þær jarðborgir ok önnur stórvirki, þau er hann gerði; ok var hann eigi svá mikillátr, at eigi hlýddi hann mönnum, ef skylt áttu við hann at rœða. Þorgnýr faðir minn var með Birni konungi langa ævi; var honum hans siðr kunnigr; stóð um ævi Bjarnar hans ríki með styrk miklum en engum þurð, var hann dæll sínum vinum. Ek má muna Eirík konung hinn sigrsæla, ok var ek með honum í mörgum herförum; jók hann ríki Svía, en varði harðfengliga; var oss gott við hann ráðum at koma. En konungr þessi, er nú er, lætr engi mann þora at mæla við sik, nema þat einu, er hann vill vera láta, ok hefir hann þar við alt kapp, en lætr skattlönd sín undan sér ganga af eljanleysi ok þrekleysi. Hann girnist þess at halda Noregs veldi undir sik, er engi Svíakonungr hefir þat fyrr ágirnzt, ok gerir þat mörgum manni úró. Nú er þat vili várr búandanna, at þú, Ólafr konungr, gerir sætt við Ólaf digra Noregs konung ok giptir honum dóttur þína Ingigerði. En ef þú vilt vinna aptr undir þik ríki þau í Austrvegi, er frændr þínir ok foreldri hafa þar átt, þá viljum vér allir fylgja þér þar til. Með því at þú vilt eigi hafa þat, er vér mælum, munum vér veita þér atgöngu ok drepa þik, ok þola þér eigi úfrið ok úlög; hafa svá gert hinir fyrri foreldrar várir, þeir steyptu 5 konungum í eina keldu á Múlaþingi, er áðr höfðu uppfylzt ofmetnaðar, sem þú við oss. Seg nu skjótt, hvern kost þú vilt upptaka. Þá gerði lýðrinn þegar vápnabrak ok gný mikinn. Konungrinn stendr þá upp ok mælti, segir, at alt vill hann vera láta, sem bœndr vilja; segir, at svá hafi gert allir Svíakonungar, at láta bœndr ráða með sér öllu því, er þeir vildu. Staðnaði þá kurr búandanna. En þá töluðu höfðingjar, konungr ok jarl ok Þorgnýr, ok gera þá frið ok sætt af hendi Svíakonungs, eptir því sem Noregs konungr hefir áðr orð til send. Var á því þingi þat ráðit, at Ingigerðr dóttir Ólafs konungs skyldi vera gipt Ólafi konungi Haraldssyni. Seldi konungr jarli í hendr festar hennar, ok fékk honum í hendr alt sitt umboð um þann ráðahag, ok skildust þeir á þinginu at svá loknum málum. En er jarl fór heim, þá hittust þau Ingigerðr konungsdóttir ok töluðu sín í milli um þetta mál. Hon sendi Ólafi konungi slœður af pelli gullsaumaðar mjök ok silkiræmur. Fór jarl aptr í Gautland, ok Björn með honum. Björn dvaldist þar litla stund, ok fór hann þá aptr í Noreg með föruneyti sínu; ok er hann hitti Ólaf konung ok sagði honum erendislok, þau sem váru, þá þakkaði konungr honum vel ferðina, ok sagði sem var, at Björn hafði gæfu tilborit at koma fram erendinu í úfriði þessum.


82. Frá svikum Hrœreks konungs.

Ólafr konungr fór, er váraði, út til sævar, ok lét búa skip sín ok stefndi til sín liði, ok fór um várit alt út eptir Víkinni til Líðandisness, ok alt fór hann norðr á Hörðaland; sendi þá orð lendum mönnum, ok nefndi alla hina ríkustu menn or heruðum, ok bjó þá ferð sem vegligast, er hann fór í mót festarkonu sinni. Veizla sú skyldi vera um haustit austr við Elfi við landamæri. Ólafr konungr hafði með sér Hrœrek konung blinda. En er hann var gróinn sára sinna, þá fékk Ólafr honum tvá menn til þjónostu við hann, ok lét hann sitja í hásæti hjá sér, ok hélt hann at drykk ok at klæðum engum mun verr, en hann hafði áðr haldit sik sjálfr. Hrœrekr var fámálugr, ok svaraði stirt ok stutt, þá er menn ortu orða á hann. Þat var siðvenja hans, at hann lét skósvein sinn leiða sik úti um daga ok frá öðrum mönnum; þá barði hann knapann; en er hann hljóp frá honum, þá segir hann Ólafi konungi, at sá sveinn vildi honum eigi þjóna. Þá skipti Ólafr konungr við hann þjónostumönnum, ok fór alt sem áðr, at engi þjónostumaðr hélzt við með Hrœreki konungi. Þá fékk Ólafr konungr til fylgðar ok til gæzlu við Hrœrek þann mann, er Sveinn hét; ok var hann frændi Hrœreks konungs ok hafði verit hans maðr áðr. Hrœrekr hélt teknum hætti um stirðlæti ok svá um einfarar sínar. En er þeir Sveinn váru tveir saman staddir, þá var Hrœrekr kátr ok málrœtinn; hann mintist þá á marga hluti, þá er fyrr höfðu verit, ok þat er um hans daga hafði atborizt, þá er hann var konungr, ok mintist á ævi sína hina fyrri, ok svá á þat, hverr því hafði brugðit, hans ríki ok sælu, en gert hann at ölmusumanni. En hitt þykki mér þó allra þyngst, segir hann, er þú eða aðrir frændr minir, þeir er mannvænir höfðu verit, skulu nú verða svá miklir ættlerar, at engrar svívirðingar skulu hefna, þeirrar er á ætt várri er ger. Þvílíkar harmtölur hafði hann opt uppi. Sveinn svarar ok segir, at þeir ætti við ofreflismenn mikla at skipta, en þeir áttu þá litla kosti. Hrœrekr mælti: Til hvers skulum vér lengi lifa við skömm ok meizlur? nema svá beri til, at ek mætta blindr sigrast á þeim, er mik sigraði sofanda; svá heilir drepum Ólaf digra, hann óttast nú ekki at sér; ek skal ráðit til setja, ok eigi vilda ek hendrnar til spara, ef ek mætta þær nýta, en þat má ek eigi fyrir sakir blindleiks, ok skaltu fyrir því bera vápn á hann; en þegar er Ólafr er drepinn, þá veit ek þat af forspá, at ríkit hverfr undir úvini hans. Nú kann vera, at ek verða konungr, þá skaltu vera jarl minn. Svá kómu fortölur hans, at Sveinn játaði at fylgja þessu úráði. Svá var ætlat ráðit, at þá er konungr bjóst at ganga til aptansöngs, stoð Sveinn úti í svölunum, ok hafði brugðit sax undir yfirhöfninni. En er konungr gékk út or stofunni, þá bar hann skjótara at en Svein varði, ok sá hann í andlit konunginum; þá bliknaði hann ok varð fölr sem nár, ok féllust honum hendr. Konungr fann á honum hræzlu ok mælti: Hvat er nú, Sveinn? viltu svíkja mik? Sveinn kastaði yfirhöfhinni frá sér ok saxinn ok féll til fóta konungi ok mælti: Alt á guðs valdi ok yðru, konungr! Konungr bað menn sína taka Svein, ok var hann í járn settr. Þá lét konungr fœra sæti Hrœreks á annan pall; en hann gaf grið Sveini, ok fór hann af landi í brott. Konungr fékk þá Hrœreki annat herbergi at sofa í, en þat er hann svaf sjálfr í; svaf í því herbergi mart hirðmanna; hann fékk til tvá hirðmenn at fylgja Hrœreki dag ok nótt; þeir menn höfðu lengi verit með Ólafi konungi, ok hafði hann þá reynt at truleik við sik; eigi er þess getit, at þeir væri ættstórir menn. Hrœrekr konungr gerði ýmist, at hann þagði marga daga, svá at engi maðr fékk orð af honum; en stundum var hann svá kátr ok glaðr, at þeim þótti at hverju orði gaman, því er hann mælti; en stundum mælti hann fátt ok ilt einu; svá var ok, at stundum drakk hann hvern af stokki, ok gerði alla úfœra, er nær honum váru; en optast drakk hann lítit. Ólafr konungr fékk honum vel skotsilfr. Opt gerði hann þat, þá er hann kom til herbergis, áðr hann lagðist til svefns, at hann lét taka inn mjöð, nökkurar byttur, ok gaf at drekka öllum herbergismönnum; af því varð hann þokkasæll.


83. Frá Finni litla.

Maðr er nefndr Finnr litli, upplenzkr maðr, en sumir segja, at hann væri finskr at ætt; hann var allra manna minstr ok allra manna fóthvatastr, svá at engi hestr tók hann á rás; hann kunni manna bezt við skíð ok boga; hann hafði lengi verit þjónostumaðr Hrœreks konungs, ok farit opt erenda hans, þeirra er trúnaðar þurfti við; hann kunni vega um öll Upplönd; hann var ok málkunnigr þar öllu stórmenni. En er Hrœrekr konungr var tekinn í fangelsi, þá slóst Finnr í för þeirra, ok fór hann optast í sveit með knöpum ok þjónostumönnum; en hvert sinn er hann mátti, kom hann til þjónostu við Hrœrek konung, ok opt í tal, ok vildi konungr skömmum samfast mæla við hann, ok vildi ekki gruna láta tal þeirra. En er á leið várit, ok þeir sóttu út í Víkina, þá hvarf Finnr í brott frá liðinu nökkura daga; þá kom hann enn aptr ok dvaldist um hríð. Svá fór opt fram, ok var at því engi gaumr gefinn, því at margir váru umrenningar með liðinu.


84. Dráp hirðmanna Ólafs konungs.

Ólafr konungr kom til Túnsbergs fyrir páska, ok dvaldist þar mjök lengi um várit; þar kom þá til bœjarins mart kaupskipa, bæði Saxar ok Danir ok austan or Vík ok norðan or landi; var þar allmikit fjölmenni. Þá var ár mikit ok drykkjur miklar. Þat barst at á einu kveldi, at Hrœrekr konungr var kominn til herbergis, ok heldr síðla, ok hafði mjök drukkit, ok var þá allkátr; þá kom þar Finnr litli með mjaðarbyttu, ok var þat grasaðr mjöðr ok hinn sterkasti. Þá lét konungrinn gefa at drekka öllum þeim, er inni váru, alt til þess, er hverr sofnaði í sínu rúmi. Finnr var þá í brott genginn; ljós brann í herberginu. Þá vakti hann upp menn þá, er vanir váru at fylgja honum, ok segir, at hann vill ganga til garðs. Þeir höfðu skriðljós með sér, en niðamyrkr var úti; mikit salerni var í garðinum ok stóð á stöfum, en rið upp at ganga til dyranna. En er þeir Hrœrekr sátu í garðinum, þá heyrðu þeir at maðr mælti: Högg þú fjándann. Þá heyrðu þeir brest ok dett, sem nökkut félli. Hrœrekr konungr mælti: Fulldrukkit munu þeir hafa, er þar eigust við; farit til skjótt ok skilit þá. Þeir bjoggust skyndiliga ok hljópu út; en er þeir kómu á riðit, þá var sá höggvinn fyrr, er síðar gékk, ok drepnir þó báðir. Þar váru komnir menn Hrœreks konungs, Sigurðr hít, er verit hafði merkismaðr hans, ok þeir l5 saman; þar var þá Finnr litli. Þeir drógu líkin upp milli húsanna, en tóku konunginn ok höfðu með sér, hljópu þá á skútu, er þeir áttu, ok reru í brott. Sigvatr skáld svaf í herbergi Ólafs konungs; hann stóð upp um nóttina, ok skósveinn hans með honum, ok géngu út til hins mikla salernis; en er þeir skyldu aptr ganga ok ofan fyrir riðit, þá skriðnaði Sigvatr ok féll á kné, ok stakk niðr höndunum, ok var þar vátt undir; hann mælti: Þat hygg ek, at nú í kveld muni konungrinn hafa mörgum oss fengit karfafótinn, ok hló at. En er þeir kómu í herbergit, þar sem ljós brann, þá spurði skósveinninn: Hefir þú skeint þik, eða hví ertu í blóði einu allr? Hann svarar: Eigi em ek skeindr, en þó mun þetta tíðindum gegna. Hann vakti þá Þórð Fólason, merkismann ok rekkjufélaga sinn, ok géngu þeir út, ok höfðu með sér skriðljós, ok fundu brátt blóðit; þá leituðu þeir, ok fundu brátt líkin ok báru á kensl; þeir sá ok, at þar lá tréstobbi mikill, ok í skýlihögg mikil, ok spurðist þat síðan, at þat hafði gert verit til úlíkinda at teygja þá út, er drepnir váru.

Þeir Sigvatr mæltu sín í milli, at nauðsyn væri til, at konungr vissi þessi tíðindi sem bráðast; þeir sendu sveininn þegar til herbergis þess, er Hrœrekr konungr hafði verit; þar sváfu menn allir, en konungr var í brottu. Hann vakti þá menn, er þar váru inni, ok sagði tíðindin. Stóðu menn upp ok fóru þegar þannug í garðinn, sem líkin váru. En þó at nauðsyn þœtti til, at konungr vissi sem fyrst þessi tíðindi, þá þorði engi at vekja hann. Þá mælti Sigvatr til Þórðar: Hvárt viltu heldr, lagsmaðr, vekja konunginn, eða segja honum tíðindin? Þórðr svarar: Fyrir engan mun þori ek at vekja hann, en segja mun ek honum tíðindin. Þá mælti Sigvatr: Mikit er enn eptir nætrinnar, ok kann vera áðr dagr sé, at Hrœrekr hafi fengit sér þat fylskni, at hann verði síðan eigi auðfundinn, en þeir munu enn skamt brott komnir, því at líkin váru vörm; skal oss aldregi henda sú skömm, at vér látim eigi konunginn vita þessi svik; gakk þú, Þórðr, upp í herbergit, ok bíð mín þar. Þá gékk Sigvatr til kirkju ok vakti klukkarann, ok bað hann hringja fyrir sál hirðmanna konungs, ok nefndi mennina, þá er vegnir váru. Klukkarinn gerir, sem hann bað. En við hringingina vaknaði konungr ok settist upp; hann spurði, hvárt þá væri óttusöngs mál. Þórðr svarar: Verri efni eru í, tíðindi mikil eru orðin; Hrœrekr konungr er á brott horfinn, en drepnir hirðmenn yðrir tveir. Þá spurði konungr eptir atburðum, þeim er þar höfðu orðit. Þórðr segir honum slíkt, er hann vissi. Þá stóð konungr upp ok lét blása til hirðstefnu. En er liðit kom saman, þá nefndi konungr menn til at fara alla vega frá bœnum at leita Hrœreks á sæ ok landi. Þórir langi tók skútu ok fór með 30 manna, ok er lýsti, sjá þeir skútur tvær litlar fara fyrir þeim. En er þeir sást, reru hvárir sem mest máttu. Þar var Hrœrekr konungr ok hafði 30 manna. En er saman dró með þeim, þá sneru þeir Hrœrekr at landi, ok hljópu þar upp á land allir, nema konungr settist upp í lyptingina. Hann mælti, bað þá vel fara ok heila hittast. Því næst reru þeir Þórir at landi. Þá skaut Finnr litli öru, ok kom sú á Þóri miðjan, ok fékk hann hana. En þeir Sigurðr hljópu allir í skóginn. En menn Þóris tóku lík hans, ok svá Hrœrek konung, ok fluttu út til Túnsbergs. Ólafr konungr tók þá við haldi Hrœreks konungs; hann lét þá vandliga gæta hans, ok galt mikinn varhuga við svikum hans, fékk til menn nótt ok dag at gæta hans. Hrœrekr konungr var þá hinn kátasti, ok fann engi maðr á honum, at eigi líkaði honum alt sem bezt.


85. Frá tilrœði Hrœreks konungs.

Þat barst at uppstigningardag, at Ólafr konungr gékk til hámessu; þá gékk biskup með processíu um kirkju ok leiddi konunginn, en er þeir kómu aptr í kirkju, þá leiddi biskup konung til sætis síns fyrir norðan í kórnum. En þar sat hit næsta Hrœrekr konungr, sem hann var vanr; hann hafði yfirhöfnina fyrir andliti sér. En er Ólafr konungr hafði niðr sezt, þá tók Hrœrekr konungr á öxl honum hendinni ok þrýsti; hann mælti þá: Pellsklæði hefir þú nú, frændi, segir hann. Ólafr konungr svarar: Nú er hátíð mikil haldin í minning þess, er Jesus Kristr sté til himna af jörðu. Hrœrekr konungr svarar: Ekki skil ek af, svá at mér hugfestist, þat er þér segit frá Kristi; þykki mér þat mart heldr útrúligt, er þér segit; en þó hafa mörg dœmi orðit í forneskju. En er messan var upphafin, þá stóð Ólafr konungr upp, ok hélt upp höndunum yfir höfuð sér ok laut til altaris, ok bar yfirhöfnina aptr af herðum honum. Hrœrekr konungr spratt þá upp skjótt ok hart; hann lagði þá til Ólafs konungs saxknífi þeim, er rytningr er kallaðr; lagit kom í yfirhöfnina við: herðarnar, er hann hafði lotit undan; skárust mjök klæðin, en konungr varð eigi sárr. En er Ólafr konungr fann þetta tilræði, þá hjóp hann fram við á gólfit. Hrœrekr konungr lagði til hans annat sinni saxinn, ok misti hans, ok mælti: Flýr þú nú, Ólafr digri, fyrir mér blindum?: Konungr bað sína menn taka hann ok leiða hann út or kirkjunni, ok svá var gert. Eptir þessa atburði eggjuðu menn Ólaf konung at láta drepa Hrœrek konung, ok er þat, sögðu þeir, hin mesta gæfuraun yðr, konungr, at hafa hann með yðr, ok þyrma honum, hverigar úhæfur er hann tekr til; en hann liggr um þat nótt ok dag at veita yðr líflát. En þegar er þér sendit hann á brott frá yðr, þá sjám vér eigi mann til þess, at svá fái gætt hans, at örvænt sé, at hann komist í brott. En ef hann verðr lauss, þá mun hann þegar flokk uppi hafa ok gera mart ilt. Konungr svarar: Rétt er þat mælt, at margr hefir dauða tekit fyrir minni tilgerðir en Hrœrekr; en trauðr em ek at týna þeim sigri, er ek fékk á Upplendinga konungum, er ek tók þá 5 á einum morni, ok náða ek svá öllu ríki þeirra, at ek þurfta enskis þeirra banamaðr at verða, því at þeir váru allir frændr mínir; en þó fæ ek nú varla sét, hvárt Hrœrekr mun fá mik nauðgaðan til eða eigi at láta drepa hann. Hrœrekr hafði fyrir þá sök tekit hendinni á öxl Ólafi konungi, at hann vildi vita, hvárt hann var í brynju.


86. Ferð Hrœreks konunge til Íslands.

Maðr er nefndr Þórarinn Nefjólfsson; hann var íslenzkr maðr, hann var kynjaðr norðan or landi; ekki var hann ættstórr, ok allra manna vitrastr ok orðspakastr; hann var djarfmæltr við tigna menn; hann var farmaðr mikill ok var löngum utanlendis. Þórarinn var manna ljótastr, ok bar þat mest frá, hversu illa hann var limaðr; hann hafði hendr miklar ok ljótar, en fœtrnir váru þó miklu ljótari. Þórarinn var staddr í Túnsbergi, er þessi tíðindi urðu, er áðr var frásagt; hann var málkunnigr Ólafi konuugi. Þórarinn bjó þá kaupskip, er hann átti, ok ætlaði til Íslands um sumarit. Ólafr konungr hafði Þórarin í boði sínu nökkura daga ok talaði mart við hann; svaf Þórarinn í konungs herbergi. Þat var einn morgin snimma, at konungrinn vakti, en aðrir menn sváfu í herberginu; þá var sól farin lítt þat, ok var ljóst mjök inni. Konungr sá, at Þórarinn hafði rétt fót annan undan klæðum; hann sá á fótinn um hríð; þá vöknuðu menn í herberginu. Konungr mælti til Þórarins: Vakat hefi ek um hríð, ok hefi ek sét þá sýn, er mér þykkir mikils um vert, en þat er mannsfótr sá, er ek hygg, at engi skal hér í kaupstaðinum ljótari vera; ok bað aðra menn hyggja at, hvárt svá sýndist. En allir er sá, þá sönnuðu, at svá væri. Þórarinn fann, hvar til var mælt, ok svarar: Fátt er svá einna hluta, at örvænt sé, at hitti annan slíkan, ok er þat líkligast, at hér sé enn svá, Konungr mælti: Heldr vil ek því at fulltingja, at eigi muni fást jafnljótr fótr, ok svá þótt ek skylda veðja um. Þá mælti Þórarinn: Búinn em ek at veðja um þat við yðr, at ek mun finna í kaupstaðinum ljótara fót. Konungr segir: Þá skal sá okkarr kjósa bœn af öðrum, er sannara hefir. Svá skal vera, segir Þórarinn. Hann brá þá undan klæðnunm öðrum fœtinum, ok var sá engum mun fegri, ok þar var af hin minsta táin. Þá mælti Þórarinn: Sé hér nú, konungr, annan fót, ok er sjá því ljótari, at hér er af ein táin; ok á ek veðféit. Konungr segir: Er hinn fótrinn því úfegri, at þar eru 5 tær ferligar á þeim, en hér eru 4, ok á ek at kjósa bœn at þér. Þórarinn segir: Dýrt er dróttins orð, eða hverja bœn viltu af mér þiggja? Hann svarar: Þá, at þú flytir Hrœrek konung til Grœnlands, ok fœrir hann Leifi Eiríkssyni. Þórarinn svarar: Eigi hefi ek komit til Grœnlands. Konungr segir: Farmaðr slíkr sem þú ert, þá er þér nú mál at fara til Grœnlands, ef þú hefir eigi fyrr komit. Þórarinn svarar fá um þetta mál fyrst. En er konungr hélt fram þessarri málaleitan, þá veikst Þórarinn eigi með öllu af hendi, ok mælti svá: Heyra skal ek yðr láta, konungr, bœn þá, er ek hafða hugat at biðja, ef mér bærist veðféit; en þat er, at ek vilda biðja yðr hirðvistar; en ef þér veitit mér þat, þá verð ek skyldari til at leggjast eigi undir höfuð, þat er þér vilit kvatt hafa. Konungr játaði þessu, ok gerðist Þórarinn hirðmaðr hans. Þá bjó Þórarinn skip sitt, ok er hann var búinn, þá tók hann við Hrœreki konungi. En er þeir skildust Ólafr konungr ok Þórarinn, þá mælti Þdrarinn: Nú berr svá til, konungr, sem eigi er örvænt ok opt kann verða, at vér komim eigi fram Grœnlandsferðinni, berr oss at Íslandi eða öðrum löndum, hvernug skal ek skilja við konung þenna þess, at yðr megi líka? Konungr segir: Ef þú kemr til Íslands, þá skaltu selja hann í hendr Guðmundi Eyjólfssyni eða Skapta lögsögumanni, eða öðrum nökkurum höfðingjum, þeim er taka yilja við vináttu minni ok jartegnum. En ef þik berr at öðrum löndum, þeim er hér eru nærr, þá haga þá svá til, at þá vitir víst, at Hrœrekr komi aldri síðan til Noregs; en ger þat því at einu, ef þú sér engi önnur föng á. En er Þórarinn var búinn ok byr gaf, þá sigldi hann alt útleið fyrir utan eyjar ok norðr frá Líðandisnesi, stefndi hann í haf út. Honum byrjaði eigi skjótt, en hann varaðist þat mest at koma við landit. Hann sigldi fyrir sunnan Ísland, ok hafði vita af, ok svá vestr um landit í Grœnlandshaf; þá fékk hann réttu stóra ok válk mikit, en er á leið sumarit, tók hann Ísland í Breiðafirði. Þorgils Arason kom þá fyrst til þeirra virðingamanna. Þórarinn segir honum orðsending ok vináttumál ok jartegnir Ólafs konungs, er fylgðu viðrtöku Hrœreks konungs. Þorgils varð við vel, ok bauð til sín Hrœreki konungi, ok var hann med Þorgilsi Arasyni um vetrinn. Hann undi þar eigi, ok beiddi, at Þorgils léti fylgja honum til Guðmundar, ok segir, at hann þóttist þat spurt hafa, at með Guðmundi var rausn mest á Íslandi, ok væri hann honum til handa sendr. Þorgils gerði sem hann beiddi, fékk menn til ok lét fylgja honum til handa Guðmundi á Möðruvöllu. Tók Guðmundr vel við Hrœreki fyrir sakir konungs orðsendingar, ok var hann með Guðmundi vetr annan; þá undi hann þar eigi lengr. Þá fékk Guðmundr honum vist á litlum bœ, er heitir á Kálfskinni, ok var þar fátt hjóna; þar var Hrœrekr hinn þriðja vetr, ok sagði hann svá, at síðan er hann lét af konungdómi, at hann hefði þar verit svá, at honum hafði bezt þótt, því at þar var hann af öllum mest metinn. Eptir um sumarit fékk Hrœrekr sótt, þá er hann leiddi til bana. Svá er sagt, at sá einn konungr hvílir á Íslandi. Þórarinn Nefjólfsson hafðist síðan lengi í förum, en var stundum með Ólafi konungi.


87. Orrosta í Úfreksfirði.

Þat sumar er Þórarinn fór með Hrœrek til Íslands, þá fór Hjalti Skeggjason ok til Íslands, ok leiddi Ólafr konungr hann í brott með vingjöfum, er þeir skildust. Þat sama sumar fór Eyvindr úrarhorn í vestrvíking, ok kom um haustit til Írlands til Konofogor írakonungs. Þeir hittust um haustit í Úlfreksfirði írakonungr ok Einarr jarl or Orkneyjnm, ok varð þar orrosta mikil; hafði Konofogor konungr lið miklu meira ok fékk sigr, en Einarr jarl flýði einskipa, ok kom svá um haustit aptr til Orkneyja, at hann hafði látit flest alt lið ok herfang alt, þat er þeir höfðu fengit, ok undi jarl stórilla ferð sinni, ok kendi úsigr sinn Norðmönnum, þeim er verit höfðu í orrostunni med írakonungi.


88. Ólafr konungr býr sik til brúðfarar.

Nú er þar til máls at taka, er áðr var frá hórfit, at Ólafr konungr hinn digri fór brúðferð sína, ok at sœkja festarkonu sína Ingigerði, dóttur Ólafs Svíakonungs. Konungr hafði lið mikit ok valit svá mjök, at honum fylgði alt stórmenni, þat er hann mátti ná, ok hrerr ríkismanna hafði með sér valit lið, bæði at ættum ok þat er gerviligast var. Lið þat var búit með hinum beztum föngum, bæði at skipum ok vápnum ok klæðum. Þeir héldu liði sínu austr til Konungahellu. En er þeir kómu þar, þá spurðu þeir ekki til Svíakonungs, váru þar ok engir menn komnir af hans hendi. Ólafr konungr dvaldist við Konungahellu lengi um sumarit, ok leiddi mjök at spurningum, hvat menn kynni at segja til um ferðir Svíakonungs eða ráðaætlan. En engi kunni honum þar víst af at segja. Þá gerði hann menn sína upp í Gautland til Rögnvalds jarls, ok lét spyrja eptir, ef hann vissi hvat til bar, er Svíakonungr kom eigi til stefnu, sem mælt var. Jarl segir, at hann vissi þat eigi: en ef ek verð þess varr, segir hann, þá mun ek þegar senda menn mína til Ólafs konungs, ok láta hann vita, hvert efni í er, ef þessi dvöl er fyrir nökkurs sakir annars en af fjölskyldum þeim, er opt kann til bera, at ferðir Svíakonungs dveljast meir, en hann ætlar.


89. Frá börnum Ólafs Svíakonungs.

Ólafr Svíakonungr Eiríksson átti fyrst friðlu, er Eðla hét, dóttir jarls af Vindlandi; hon hafði verit hertekin ok var fyrir því kölluð konungs ambátt; börn þeirra váru Emundr, Ástríðr, Hólmfríðr. ...... Enn gátu þau (dróttning) son, ok var fœddr Jakobsvökudag; en er skíra skyldi sveininn, þá lét biskup hann heita Jakob. Þat nafn líkaði Svíum illa, ok kölluðu, at aldrigi hefði Svíakonungr Jakob heitit. Öll váru börn Ólafs konungs fríð sýnum ok vel viti borin. Dróttningin var ríklunduð ok eigi vel til stjúpbarna sinna. Konungr sendi Emund son sinn til Vindlands, ok fœddist hann þar upp með móðurfrændum sínum, ok hélt hann eigi kristni langa hríd. Ástríðr konungsdóttir fœddist upp í vestra Gautlandi at göfugs manns, er Egill hét; hon var kvenna fríðust ok bezt orðum farin, glaðmælt ok lítillát, mild af fé. En er hon var fulltíða at aldri, var hon optliga með feðr sínum, ok þokkaðist hverjum manni vel. Ólafr konungr var ríklundaðr ok úþýðr í máli; honum líkaði stórilla þat, er landsherr hafði gert þys at honum á Uppsalaþingi, ok heitit honum afarkostum, ok kendi þat mest Rögnvaldi jarli. Engi tilbúnað lét hann hafa um brúðferðina, svá sem mælt hafði verit um vetrinn, at hann skyldi gipta Ingigerði dóttur sína Ólafi digra Noregs konungi, ok fara þá um sumarit til landamæris. En er á leið sumarit, gerðist mörgum mönnum mikil forvitni á, hverja ætlan konungr mundi hafa, eða hvárt hann mundi halda sáttmál við Noregs konung, eða mundi hann rjúfa sættina ok svá friðinn. Margir váru um þetta hugsjúkir, en engi var svá djarfr, at þorði konung at spyrja máls um þetta; en margir kærðu þetta fyrir Ingigerði konungsdóttur, ok báðu hana til at verða vísa, hvernug konungr mundi vilja. Hon svarar: Úfús em ek til rœðu við konung, at tala um skipti þeirra Ólafs digra, því at þar er hvárgi annars vin; hefir hann mér þá einu sinni illa svarat, er ek flutta mál Ólafs digra. Ingigerði konungsdóttur fékk þetta mál áhyggju mikillar; var hon hugsjúk ok úkát, ok gerðist henni forvitni mikil, hvat konungr mundi til taka; grunaði hana þat meir, at hann mundi eigi orð sín efna við Noregs konung, því at þat fannst á, at í hvert sinni varð hann reiðr, er Ólafr digri var konungr kallaðr.


90. Frá veiði Svíakonungs.

Þat var einn dag snimma, at konungr reið út með hauka sína ok hunda, ok með honum menn hans. En er þeir fleygðu haukunum, þá drap konungs haukr í einu rensli 2 orra; ok þegar eptir þat rendi hann enn fram, ok drap þá 3 orra. Hundarnir hljópu undir ok tóku hvern fuglinn, er á jörð kom. Konungr hleypti eptir ok tók sjálfr veiði sína ok hœldist mjök um, sagði svá: Langt mun yðr flestum til, áðr þér veiðit svá. Þeir sönnuðu þat ok sögðu, at þeir ætluðu, at engi konungr mundi svá mikla gæfu til bera um veiði sína. Beið þá konungr heim ok allir þeir; var hann þá allglaðr. Ingigerðr konungsdóttir gékk þá út or herberginu; en er hon sá, at konungr reið í garðinn, snerist hon þannug ok heilsaði honum. Hann fagnaði henni hlæjandi, ok bar þegar fram fuglana, ok segir frá veiði sinni ok mælti: Hvar veiztu þann konung, er svá mikla veiði hafi fengit á svá lítilli stundu? Hon svarar: Góð morginveiðr er þetta, herra, er þér hafit veitt 5 orra; en meira er þat, er Ólafr Noregs konungr tók á einum morni 5 konunga, ok eignaðist alt ríki þeirra. Ok er hann heyrði þetta, þá hljóp hann af hestinum, ok snerist viðr ok mælti: Vittu þat, Ingigerðr, at svá mikla ást sem þú hefir lagt við þann hinn digra mann, þá skaltu þess aldregi njóta, ok hvárki ykkat annars; skal ek þik gipta nökkurum þeim höfðingja, er mér sé eigandi vinátta við; en ek má aldregi vera vinr þess manns, er ríki mitt hefir tekit at herfangi ok gert mér skaða margan í ránum ok manndrápum. Skildu þau svá sína rœðu, ok gékk sína leið hvárt þeirra.


91. Orðsending Ingigerðar til Rögnvalds jarls.

Ingigerðr konungsdóttir var nú vís orðin hins sanna um ætlan Ólafs konungs, ok gerði þegar menn ofan í vestra Gautland til Rögnvalds jarls, ok lét segja honum, hvat þá var títt með Svíakonungi, at brugðit var öllu sáttmáli við Noregs konung, ok bað jarl við varast ok aðra Vestrgauta, at þeim mundi þá usýnn friðr af Noregs mönnum. En er jarl spurði þessi tíðindi, sendir hann boð um alt sitt ríki, ok bað þá við varast, ef Noregs menn vildu herja á þá. Jarl gerði ok sendimenn til Ólafs konungs digra, ok lét segja honum þau orð, er hann hafði spurt, ok svá þat, at hann vill halda sætt ok vináttu við Ólaf konung, ok beiddi þess með, at konungr skyldi eigi herja á ríki hans. En er þessi orðsending kom til Ólafs konungs, varð hann reiðr mjök ok hugsjúkr, ok var þat nökkura daga, at engi maðr fékk orð af honum. Eptir þat átti hann húsþing við lið sitt; þá stóð fyrst upp Björn stallari, hóf þar fyrst mál sitt, er hann hafði farit áðr um vetrinn austr til friðgerðar, ok segir hversu Rögnvaldr jarl hafði honum vel fagnat; hann segir ok, hversu þverliga ok þungliga Svíakonungr hafði tekit í fyrstu þeim málum; en sú sátt, er ger var, sagði hann, var meir af sfyrk fjölmennis ok ríki Þorgnýs ok liðveizlu Rögnvalds jarls, en af góðvilja Svíakonungs; ok þykkjumst vér fyrir þá sök vita, at konungr mun því valda, er sættinni er brugðit, en þat mun eigi jarli at kenna, hann reyndum vér sannan vin Ólafs konungs. Nú vill konungr vita af höfðingjum ok af öðrum liðsmönnum, hvert ráð hann skal upp taka, hvárt hann skal ganga upp á Gautland ok herja með þat lið, sem nú höfum vér, eða sýnist yðr annat rád upp at taka? Hann talaði bæði langt ok snjalt. Eptir þat töluðu ríkismenn margir, ok kom þat mjök í einn stað niðr at lyktum, at allir löttu hernaðar, ok mæltu svá: Þótt vér hafim lið mikit, þá er hér saman samnat ríkmenni ok göfugmenni; en til herfara eru eigi verr fallnir ungir menn, þeir er gott þykkir at afla sér fjár ok metnaðar. Er þat ok háttr ríkismanna, ef þeir skulu fara í bardaga eða orrostu, at þeir hafa med sér marga menn til forgöngu ok hlífðar sér; en eigi berjast opt verr þeir menn, er lítit eiga fé, heldr en þeir er auðgir eru uppfœddir. Ok af fortölum þeirra var þat ráð konungs at rjúfa leiðangrinn, ok gaf þá hverjum leyfi heim at fara, en lýsti því, at annat sumar skyldi hann leiðangr úti hafa af öllu landi, ok halda þá til móts við Svíakonung ok hefna þessa lausmælis. Þetta líkaði öllum vel. Fór þá Ólafr konungr norðr í Víkina, ok settist um haustit í Borg, ok lét þangat draga öll föng, þau er hann þurfti til vetrvistar, ok sat þar fjölment um vetrinn.

Siden er under udarbejdelse.jpg