Forskjell mellom versjoner av «Saga Játvarðar konúngs hins helga»

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
(Saga Játvarðar konúngs hins helga (Jón Sigurðsson))
 
 
(3 mellomliggende revisjoner av samme bruker vises ikke)
Linje 4: Linje 4:
 
|-
 
|-
 
!  Denne teksten finnes på følgende språk ►!! [[Fil:Original.gif|32px|link=Saga Játvarðar konúngs hins helga]] !!  !!  !! [[Fil:Dansk.gif|32px|link=Edvard den helliges saga (C.C.Rafn)]] !!  !!  
 
!  Denne teksten finnes på følgende språk ►!! [[Fil:Original.gif|32px|link=Saga Játvarðar konúngs hins helga]] !!  !!  !! [[Fil:Dansk.gif|32px|link=Edvard den helliges saga (C.C.Rafn)]] !!  !!  
 +
|-
 +
!  !! [[Fil:Original.gif|32px|link=Saga Játvarðar konúngs hins helga (GV)]] !!  !!  !!  !!  !!
 +
|-
 +
!  !! [[Fil:Original.gif|32px|link=Edvarðar saga hins helga (Flateyjarbók)]] !!  !!  !!  !!  !!
 
|-
 
|-
 
|}
 
|}
  
  
<div class="toccolours">For at alle norrøne tegn som blir brukt i denne artikkelen skal vises korrekt må du ha fonttypen [http://www.heimskringla.no/fonts/OLD1NT__.TTF OldNordicTimes] installert på din PC eller Mac. OldNordicTimes skal lagres i Fonts i Windows eller installeres i fontboken i Mac OS.</div>
+
<div class="toccolours"><center>Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.</center></div>
  
  
<center>'''[[Heilagra Manna Sögur]]'''
+
<center>'''[[Heilagra Manna Sögur#Andre helgensagaer|Heilagra Manna Sögur]]'''
  
  
Linje 28: Linje 32:
  
 
   
 
   
'''3.'''<ref>Fyrirburðir, ''Capiteloverskrift i F; i S er intet Capitelskifte.''</ref> [Þat var enn einn tíma á einum páskadegi í Vestmust, þá er hinn helgi Játvarþr konúngr satt under borði<ref>[Jathvarðr konúngr var einn tíma í Vestmyst ok sat yfir borð.</ref> kórónapr í mille margra höfðíngja<ref>þat var á páschadag, ''t. her F.''</ref>; en þesser voro ágætaster, Haralldr jarll ok b''isku''p einn ok ábóte ein''n'' volldugr. Konúngrinn<ref>Jathvarðr konúngr</ref> hugsaþe meir um himneska lute enn jarðneska<ref>jarðlega</ref>, sv&#226; sem<ref>hann, ''t.''</ref> sæi í einn spegil þá undarliga lute, er hann fèkk mykinn hlátr af; ok þá er borðin voru í brott tekin, spurþu höfðíngjarner, at hverju hann hefði hlegit; ok sv&#226; sem þeir höfðu leingi at<ref>eftir</ref> spurt, þá svarar hann: sjö sofvendr, er hvíla í fjallinu Celio<ref>Chelio, ''F;'' Coelio, ''Wilh. Malmesb.''</ref>, ok nú hafa legit .cc. ára<ref>''saaledes ogsaa'' Wilh. af Malmesb.; Vita S. Edvardi ''siger kun'' „multos annos“.</ref> á hægri<ref>''u.''</ref> hlið, en er ek tók at hlæja<ref>''s. F;'' hlea, ''S.''</ref>, snèruzt<ref>sn<font face="Old1NordicTimes" size="3">2</font>ruzst</ref> þeir á vinstri<ref>''s. F;'' hæg, ''S.''</ref> hlið, ok svá munu þeir þar<ref>''u.''</ref> liggja [fjögur ár ok l<sup>[[Fil:xxx(tigi).jpg|20px]]</sup> ára<ref>[lxx ok iiij ár, ''F; saaledes ogsaa Wilh. af Malmesbury.''</ref>, ok hefver þetta at merkja mikla úhamíngo dauþlighum m''önn''om, þvíat á þessum [l<sup>[[Fil:xxx(tigi).jpg|20px]]</sup> ok iiij<ref>[''u.''</ref> árum munu þeir luter<ref>allir, ''t.''</ref> fram koma, er guð hefver fyrir sagt, at verða munu v''it'' heims enda, at þjóð man upp rísa í móte þjóð<ref>þjóðu</ref>, ok ríki í móti ríki, ok verða stórer landskjálptar ok drepsótter, hallæri ok himneskar ógner, þvíat nú verðr úfríðr ok or''rost''or [með<ref>''s.''</ref> heiðnum mönnum ok kristn''um'' mönnum<ref>[af heiðnum mönnum á kristna menn, ''som Hedningerne paaföre de Kristne, F.''</ref>; en kristner menn skulu vinna stundum sigr á heiðnum mönnom. Marga lute sagði [hinn helgi Játvarðr<ref>[konúngr</ref> þeim, þá þeir undruþuz, hversu hann mátte vita bæði af pínu .vij. sofenda<ref>sofendra</ref> ok álitum þeirra, ok flest þat sem í öngum bókum stendr áþr<ref>''u.''</ref> af þeim ritað, ok sagði [þeim frá<ref>[frá þeim</ref> sv&#226; inniliga, sem [hefði oftliga hjá seu<ref>''saaledes.''</ref> sofvindum verit staddr<ref>[hann hefði optliga seet þá</ref>. En [þrír höfðíngjar, er þetta heyrðu ok fyr''r'' var getið, Haralldr ok biskup ok ábóte, gjörðu<ref>[er þessir þrír höfðíngjar höfðu þetta heyrt, gerðu þeir</ref> sína sendiboða, jarlinn<ref>''skrevet'' jallrlin ''i S.''</ref> riddara, biskup klerk, ábóte múnk til keisarans í Miklagarðe; þeir höfðu með sèr brèf ok p''re''sent''ur'' Játvarðar <ref>Engla, ''t.''</ref>konúngs [til keisarans í Miklagarðe. Miklagarðz<ref>[''u.''</ref> keisare tók sæmiliga við þeim, ok sendi<ref>þá, ''t.''</ref> til biskups<ref>erchibiskups</ref> af Effeso<ref>''s. F;'' Efresu, ''S.''</ref> með [sínu brèfvi<ref>sín brèf</ref>, er Girker kalla sakram<ref>sacram</ref>, at hann sýndi sendiboðum<ref>sendimönnum</ref> Einglakonúngs líkame [hinna helgu<ref>[''u.''</ref> .vij. sofara<ref>sofenda</ref>. Ok biskup gerði sv&#226;, ok prófazist sendiboþum <ref>''u.''</ref> allt [efter því<ref>[''u.''</ref> sem hinn helgi Játvarðr konúngr h''a''fði þeim sagt. Þat kvóðuz ok G''ri''kker sverja mega, at þeirra forellrar höfðu sv&#226; sagt, at .vij. sofvarar<ref>sofendr</ref> lægi á hina hægri hlið; en nú sem [prófvaþiz fyrir saker þessa enskra höfðíngja sendiboða<ref>[prófat var fyrir þá ensku menn, þá</ref> lágu þeir á vinstri hlið<ref>''Beretningen om de syv Sovere fortælles omtrent som her i'' Vita S. Edvardi, ''som tilegnes'' S. Ealred cap. IX § 30 ''i'' Bolland. Acta Sanct. (5te Jan.) vol. I, tom. I p. 300.</ref>. Efter þetta kom þat fram skjótt, sem hinn helgi Játvarðr konúngr<ref>''u.''</ref> hafði fyrir sagt um ófrið<ref>þann, ''t.''</ref> ok önnur veralldar áfelle, þvíat Agarene, Arabes ok Tyrker gerðu mykin''n'' úfrið í Siría<ref>Syría</ref>, Licía ok minni Asíá ok eyddu þar<ref>''u.''</ref> margar borger, E&#0383;<font face="Old1NordicTimes" size="3">f</font>esum, Jerúsalem<ref>''saaledes F;'' Erúsalem, ''d. e.'' Èrúsalem, ''S''.</ref> [.vij. ár, ok efter þat næst á öþrum .vij. árum andaþizt páfar<ref>[ok vij ár eftir þetta anduðust iij, á öðrum vij árum</ref>: Victor, Stefan''us'', <ref>ok, ''t.''</ref>Nicholaus<ref>„Agareni, Arabes et Turci, alienæ a Christo gentes, Syriam et Liciam et minorem Asiam . . . multas urbes, inter quas et Ephesum, ipsam etiam Hierosolymam depopulati“, ''o. s. v.'' Wilh. Malmesb. hos Savile fol. 52; ''strax efter omtaler han ogsaa de tre Pavers Död:'' Victor, Stephanus, Nicolaus. ''Af disse Paver döde'' Victor II ''i 1055,'' Stephanus X ''1057'' ''og'' Nicolaus II ''i 1061.''</ref>.
+
'''3.'''<ref>Fyrirburðir, ''Capiteloverskrift i F; i S er intet Capitelskifte.''</ref> [Þat var enn einn tíma á einum páskadegi í Vestmust, þá er hinn helgi Játvarþr konúngr satt under borði<ref>[Jathvarðr konúngr var einn tíma í Vestmyst ok sat yfir borð.</ref> kórónapr í mille margra höfðíngja<ref>þat var á páschadag, ''t. her F.''</ref>; en þesser voro ágætaster, Haralldr jarll ok b''isku''p einn ok ábóte ein''n'' volldugr. Konúngrinn<ref>Jathvarðr konúngr</ref> hugsaþe meir um himneska lute enn jarðneska<ref>jarðlega</ref>, sv&#226; sem<ref>hann, ''t.''</ref> sæi í einn spegil þá undarliga lute, er hann fèkk mykinn hlátr af; ok þá er borðin voru í brott tekin, spurþu höfðíngjarner, at hverju hann hefði hlegit; ok sv&#226; sem þeir höfðu leingi at<ref>eftir</ref> spurt, þá svarar hann: sjö sofvendr, er hvíla í fjallinu Celio<ref>Chelio, ''F;'' Coelio, ''Wilh. Malmesb.''</ref>, ok nú hafa legit .cc. ára<ref>''saaledes ogsaa'' Wilh. af Malmesb.; Vita S. Edvardi ''siger kun'' „multos annos“.</ref> á hægri<ref>''u.''</ref> hlið, en er ek tók at hlæja<ref>''s. F;'' hlea, ''S.''</ref>, snèruzt<ref>sn&#42809;ruzst</ref> þeir á vinstri<ref>''s. F;'' hæg, ''S.''</ref> hlið, ok svá munu þeir þar<ref>''u.''</ref> liggja [fjögur ár ok l<sup>[[Fil:xxx(tigi).jpg|20px]]</sup> ára<ref>[lxx ok iiij ár, ''F; saaledes ogsaa Wilh. af Malmesbury.''</ref>, ok hefver þetta at merkja mikla úhamíngo dauþlighum m''önn''om, þvíat á þessum [l<sup>[[Fil:xxx(tigi).jpg|20px]]</sup> ok iiij<ref>[''u.''</ref> árum munu þeir luter<ref>allir, ''t.''</ref> fram koma, er guð hefver fyrir sagt, at verða munu v''it'' heims enda, at þjóð man upp rísa í móte þjóð<ref>þjóðu</ref>, ok ríki í móti ríki, ok verða stórer landskjálptar ok drepsótter, hallæri ok himneskar ógner, þvíat nú verðr úfríðr ok or''rost''or [með<ref>''s.''</ref> heiðnum mönnum ok kristn''um'' mönnum<ref>[af heiðnum mönnum á kristna menn, ''som Hedningerne paaföre de Kristne, F.''</ref>; en kristner menn skulu vinna stundum sigr á heiðnum mönnom. Marga lute sagði [hinn helgi Játvarðr<ref>[konúngr</ref> þeim, þá þeir undruþuz, hversu hann mátte vita bæði af pínu .vij. sofenda<ref>sofendra</ref> ok álitum þeirra, ok flest þat sem í öngum bókum stendr áþr<ref>''u.''</ref> af þeim ritað, ok sagði [þeim frá<ref>[frá þeim</ref> sv&#226; inniliga, sem [hefði oftliga hjá seu<ref>''saaledes.''</ref> sofvindum verit staddr<ref>[hann hefði optliga seet þá</ref>. En [þrír höfðíngjar, er þetta heyrðu ok fyr''r'' var getið, Haralldr ok biskup ok ábóte, gjörðu<ref>[er þessir þrír höfðíngjar höfðu þetta heyrt, gerðu þeir</ref> sína sendiboða, jarlinn<ref>''skrevet'' jallrlin ''i S.''</ref> riddara, biskup klerk, ábóte múnk til keisarans í Miklagarðe; þeir höfðu með sèr brèf ok p''re''sent''ur'' Játvarðar <ref>Engla, ''t.''</ref>konúngs [til keisarans í Miklagarðe. Miklagarðz<ref>[''u.''</ref> keisare tók sæmiliga við þeim, ok sendi<ref>þá, ''t.''</ref> til biskups<ref>erchibiskups</ref> af Effeso<ref>''s. F;'' Efresu, ''S.''</ref> með [sínu brèfvi<ref>sín brèf</ref>, er Girker kalla sakram<ref>sacram</ref>, at hann sýndi sendiboðum<ref>sendimönnum</ref> Einglakonúngs líkame [hinna helgu<ref>[''u.''</ref> .vij. sofara<ref>sofenda</ref>. Ok biskup gerði sv&#226;, ok prófazist sendiboþum <ref>''u.''</ref> allt [efter því<ref>[''u.''</ref> sem hinn helgi Játvarðr konúngr h''a''fði þeim sagt. Þat kvóðuz ok G''ri''kker sverja mega, at þeirra forellrar höfðu sv&#226; sagt, at .vij. sofvarar<ref>sofendr</ref> lægi á hina hægri hlið; en nú sem [prófvaþiz fyrir saker þessa enskra höfðíngja sendiboða<ref>[prófat var fyrir þá ensku menn, þá</ref> lágu þeir á vinstri hlið<ref>''Beretningen om de syv Sovere fortælles omtrent som her i'' Vita S. Edvardi, ''som tilegnes'' S. Ealred cap. IX § 30 ''i'' Bolland. Acta Sanct. (5te Jan.) vol. I, tom. I p. 300.</ref>. Efter þetta kom þat fram skjótt, sem hinn helgi Játvarðr konúngr<ref>''u.''</ref> hafði fyrir sagt um ófrið<ref>þann, ''t.''</ref> ok önnur veralldar áfelle, þvíat Agarene, Arabes ok Tyrker gerðu mykin''n'' úfrið í Siría<ref>Syría</ref>, Licía ok minni Asíá ok eyddu þar<ref>''u.''</ref> margar borger, E&#0383;&#42876;esum, Jerúsalem<ref>''saaledes F;'' Erúsalem, ''d. e.'' Èrúsalem, ''S''.</ref> [.vij. ár, ok efter þat næst á öþrum .vij. árum andaþizt páfar<ref>[ok vij ár eftir þetta anduðust iij, á öðrum vij árum</ref>: Victor, Stefan''us'', <ref>ok, ''t.''</ref>Nicholaus<ref>„Agareni, Arabes et Turci, alienæ a Christo gentes, Syriam et Liciam et minorem Asiam . . . multas urbes, inter quas et Ephesum, ipsam etiam Hierosolymam depopulati“, ''o. s. v.'' Wilh. Malmesb. hos Savile fol. 52; ''strax efter omtaler han ogsaa de tre Pavers Död:'' Victor, Stephanus, Nicolaus. ''Af disse Paver döde'' Victor II ''i 1055,'' Stephanus X ''1057'' ''og'' Nicolaus II ''i 1061.''</ref>.
  
  

Nåværende revisjon fra 25. mai 2021 kl. 14:24

Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif
Original.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Heilagra Manna Sögur


Saga Játvarðar konúngs hins helga


Jón Sigurðsson

Kjöbenhavn, 1852


Hinn helgi Játvarðr konúngr í Englandi[1] var son Aðalráðs konúngs Etgeirssonar[2], [er fyrstr var einn konúngr yfir Einglandi[3]. Af honum heyrði hinn helgi[4] Dunstanus biskup eingla söng í lopte á hans burþartíma[5] meðr þeim hætti, at á hans döghum munde heilogh kristne fá frið ok framgáng í Einglandi. Móþer [hins heilagha Játvarðar[6] var Emma drottníngh, dótter Ríkarðar[7] hertoga af Norðmandí; hon var syster Roþberts[8], er kallaþr var diabolus[9]; hann lèt hertogadóm ok gekk í heremítalíf. [Hinn helgi Játvarþr[10] elskaþi þegar á únga alldri helga kirkju ok tíþagerð, [11]klaustra at vitja, ok þá múnka at elska, er honum þótto helgaster ok siþsamazster, [svâ ok ágætar ölmusur at gjöra[12] þeim er voro fátæker ok þurftuger[13]; hann [hafði jafnan ákall til almáttigs guðs í sínum bænum, ok hans heilagra manna[14]; en þó tignaþi hann framarst[15] næst guþe vâra frú, sanctam Maríam[16], þar næst Petr[17] postola sem sinn einkanlegan[18] fóstrföþur, ok Johannem[19] ewangelistam svâ sem gæzlumann þess hreina lifnaþar, er hann hèllt alla sína æfvi, þvíat svo segia sannfróþer menn, at þær þrjár meyjar, sem hann fèkk sèr til eiginkvenna, hverja epter aþra, hèlldu hreinlífvi af hans fortölum[20] alla sína daga. En epter[21] Roþbert, móþurbróþur[22] hans, er sik hafði frá skilit ríkino, tók hertogadóm í Norðmandí Viljálmr[23], son hans, er kallaþr var bastharð[24], en hann var þó eiginkonuson, ok hèt móðer hans Gunnhilldr, [dótter Etgeirs konúngs, ok[25] var syster Aþalráðs konúngs; en aller hertogar í Norðmandí fyri hann voru frillusyner; ok var hann því bastharðr kallaþr sem aller hans forellrar. Þeir gjörðu frið sín í millum Viljálmr bastharðr ok Balldvin[26] hinn[27] millde, greifvi af Flandr, ok hèt greifvinn at gipta honum dóttur sína Matthillde; ok sem[28] hertoghinn kom til greifvans at sjá júng[29]frúna, ok hann talaðe til hennar blíðliga ok kallaðe hann hana [sína amio[30]; þá svarar júngfrúin: ærr ertu vallare[31], er þú hyggr at ek, komin af konúnga ætt, munu vilja giptaz einum bastharðe. Þá reiddiz [þessi hinn úngi[32] hertoghi, ok tók í hár henne, ok felldi hana til jarðar, ok tráð hana under fótum, [svâ mælandi[33]: eigi er ek[34] bastharðr nema at auknefne; hljóp hann síðan á hest sinn[35], ok reiþ brott[36] skyndiliga. Greifvinn ok hans kona hugguþu júngfrúna ok hèto henne, at þau skylldo gipta hana innan mánaþar hertoga af Saxon. Júngfrú svarar: eingum skal ek giptaz á mínum lífdöghum[37] nema þeim er ek var heitin, þvíat eingi má at [mínum dóme[38] vit hann jafnaz. Epter þetta [sendu þau[39] greifvinn menn epter hertoganum at kalla hann aptr. Hertoginn hugðe at þeir mundu vilja taka hann aptr með forz, ok af því hjó hann einn þeirra sundr í miðjo eino hauggi; en þeir sögðu at greifvinn villdi honum [ekki nema gott[40], [ok festo honum þar til trú sína[41]. Snere hertoghinn þá aftr með þeim [í borgina, ok fagnaþe greifvinn honum vel, ok gerþi hann í þeirre ferð Matthillde dóttur sína festarkono hertogans[42], ok veitti brúðhlaup þeirre með hinne mesto vegsemd[43], ok fór hertoginn[44] síþan heim í Norðmandí[45].


2.[46] Nú er at [segja frá hinum helga Játvarðe konúngi, at aull kristne í Einglandi gladdiz af því frelse, er þeir höfðu feingit[47] efter Knút konúng[48] at taka Játvarð til konúngs[49], er kominn var af[50] fornri [konúnga ætt í Einglandi[51]; [því at í hans kórónan[52] fèkk heilögh kirkja frealse, ok höfðíngjar framgáng, en alþýþan friþ ok frelse[53], [54]víkíngar ok ráns[55]menn niðran ok refsíng. Marger luter urðu merkiliger[56] í hans lifnaðe[57] um [jarteiknagerðer hans[58] ok spáðóm, [þótt vjer kunnom fátt frá at segja saker fáfræði[59] ok fjarlęgðar[60]. Þat [bar til[61] á einn hvítasunnodag,[62] at Pètrs kirkju í Vestmyst[63], [er hinn helgi Játvarðr hlýddi þar hátíðligri messo[64], skrýddr öllum krúnuklæþum, [at þá er prestrinn upphèllt vârs herra líkam[65], kom at honum[66] hlátr svâ mykill, at aller undruþuz er hjá voro. Efter messuna spurþu [hann menn[67], hvat er volldi þeim fáheyrþa hlátri. Konúngr svarar: Danakonúngr bjóz með útalligum her ok skipafjölda at herja á vârt land, ok svo[68] sem hann skylldi stíga upp í skip sitt af[69] báte, þá fèll hann á kaf ok druknaðe efter[70] rèttum guðs dóme. Þá voru [gerfver sendiboðar[71] sem skjótaz til Danmerkr, ok prófvaðiz[72] þetta allt satt, [efter því[73] sem konúngr hafði sagt.[74]. En með því at þesse Danakonúngr er eigi nefndr, þá þikkjaz fróðer menn í Noregs konúngs velldi[75] eigi[76] vita, hverr þesse konúngr hefver verit, nema þat er[77] sagt frá orþum Gizurar Hallzsonar, [eins hins vitrazta mannz[78] á Íslandi, at þesse konúngr hafvi verit Sveinn son Knútz konúngs hins ríka ok Alfífu. Svo bar til enn einn þriþja dag [í jólum[79] á hátið Jóhannis ewangeliste, sem konúngrinn gekk í processione, skrýddr krúnuklæðum, þá sá hann hjá sèr svo sem einn pílagmr af Jórsölum kominn, í fögrum búnínghi[80], ok sá pílagrímr bað konúnginn gefa sèr nokkut; en konúngrinn kveðz þar ekki til hafva þat, sem hann mætti gefva honum. Pílagrímrinn mælti: gef mèr nokkut saker[81] þers heilags manns, sem þú ellskar mest; þá mintiz konúngrinn á Johannem ewangelistam[82], er þá var hátið af[83] halldin, ok gaf pílagrímínum krúnugull sitt, ok þá hvarf pílagrímrenn[84]. Nęstu nótt efter birtiz hinnheilagi Jóhannes einum göfgum manni enskum herteknum, er þá[85] hafði ix vetr[86] verit hertekinn[87] af Saracínum[88], ok bauð honum at segja Einglakonúngi, at seálfr Jóhannes ewangelista hafði vitraz honum á [sínum hátíþardegi[89], ok bað hann fá[90] konúngi fingrgull sitt, at [þetta væri satt, ok hann skylldi því síðr ifva[91] er hann sagðe. Þá færði hinn helgi Jóhannes hann á einni [svipan ok skamre[92] stundu heim í Eingland [á sjálfs síns eign[93], ok hann war skjótt kendr af sinne húsfrú[94], börnum [ok frændum ok hyski[95], ok hvílldiz hann þann dag hjá þeim. En um morguninn efter fór hann til[96] konúngs, ok [tjáþe konúnginum[97], svo aller menn máttu heyra, þeir er inne voru, þau orð er hinn helgi Jóhannes hafðe boðit at hann skylldi konúnginum segja; hann sagðe ok inniliga frá því, hversu hinn helgi Jóhannes hafðe fært hann ok leyst hann á einne mómentu af grimmum Saracina[98] þrældóme. Þetta undruþuz aller, er heyrðu, ok kveyktust einkanliga af þessum hinum fáheyrða atburð til lofs ok ástar vit [hinn helga[99] Johannem postola ok guðspjallara[100] ok til heilagrar[101] hlýðne vit hinn helga Játvarð konúng.[102]


3.[103] [Þat var enn einn tíma á einum páskadegi í Vestmust, þá er hinn helgi Játvarþr konúngr satt under borði[104] kórónapr í mille margra höfðíngja[105]; en þesser voro ágætaster, Haralldr jarll ok biskup einn ok ábóte einn volldugr. Konúngrinn[106] hugsaþe meir um himneska lute enn jarðneska[107], svâ sem[108] sæi í einn spegil þá undarliga lute, er hann fèkk mykinn hlátr af; ok þá er borðin voru í brott tekin, spurþu höfðíngjarner, at hverju hann hefði hlegit; ok svâ sem þeir höfðu leingi at[109] spurt, þá svarar hann: sjö sofvendr, er hvíla í fjallinu Celio[110], ok nú hafa legit .cc. ára[111] á hægri[112] hlið, en er ek tók at hlæja[113], snèruzt[114] þeir á vinstri[115] hlið, ok svá munu þeir þar[116] liggja [fjögur ár ok lXxx(tigi).jpg ára[117], ok hefver þetta at merkja mikla úhamíngo dauþlighum mönnom, þvíat á þessum [lXxx(tigi).jpg ok iiij[118] árum munu þeir luter[119] fram koma, er guð hefver fyrir sagt, at verða munu vit heims enda, at þjóð man upp rísa í móte þjóð[120], ok ríki í móti ríki, ok verða stórer landskjálptar ok drepsótter, hallæri ok himneskar ógner, þvíat nú verðr úfríðr ok orrostor [með[121] heiðnum mönnum ok kristnum mönnum[122]; en kristner menn skulu vinna stundum sigr á heiðnum mönnom. Marga lute sagði [hinn helgi Játvarðr[123] þeim, þá þeir undruþuz, hversu hann mátte vita bæði af pínu .vij. sofenda[124] ok álitum þeirra, ok flest þat sem í öngum bókum stendr áþr[125] af þeim ritað, ok sagði [þeim frá[126] svâ inniliga, sem [hefði oftliga hjá seu[127] sofvindum verit staddr[128]. En [þrír höfðíngjar, er þetta heyrðu ok fyrr var getið, Haralldr ok biskup ok ábóte, gjörðu[129] sína sendiboða, jarlinn[130] riddara, biskup klerk, ábóte múnk til keisarans í Miklagarðe; þeir höfðu með sèr brèf ok presentur Játvarðar [131]konúngs [til keisarans í Miklagarðe. Miklagarðz[132] keisare tók sæmiliga við þeim, ok sendi[133] til biskups[134] af Effeso[135] með [sínu brèfvi[136], er Girker kalla sakram[137], at hann sýndi sendiboðum[138] Einglakonúngs líkame [hinna helgu[139] .vij. sofara[140]. Ok biskup gerði svâ, ok prófazist sendiboþum [141] allt [efter því[142] sem hinn helgi Játvarðr konúngr hafði þeim sagt. Þat kvóðuz ok Grikker sverja mega, at þeirra forellrar höfðu svâ sagt, at .vij. sofvarar[143] lægi á hina hægri hlið; en nú sem [prófvaþiz fyrir saker þessa enskra höfðíngja sendiboða[144] lágu þeir á vinstri hlið[145]. Efter þetta kom þat fram skjótt, sem hinn helgi Játvarðr konúngr[146] hafði fyrir sagt um ófrið[147] ok önnur veralldar áfelle, þvíat Agarene, Arabes ok Tyrker gerðu mykinn úfrið í Siría[148], Licía ok minni Asíá ok eyddu þar[149] margar borger, Eſꝼesum, Jerúsalem[150] [.vij. ár, ok efter þat næst á öþrum .vij. árum andaþizt páfar[151]: Victor, Stefanus, [152]Nicholaus[153].


4.[154] Þat [var einum tíma á miklum[155] hátíðar degi, ok[156] Eðvarþr[157] konúngr heyrði[158] messo, ok stóð nær[159] einn biskup, ok þá er upp var halldet líkama vârs herra, sýndiz konúnginum sem[160] veri einn[161] úngr sveinn harla fagr; [hann bendi þetta biskupi, þá sem konúngi sýndiz honum ok svâ, en eingum fleirum þeim sem nær voro[162]. [Þat var ok annan tíma[163], at Játvarðr konúngr sat í hásæti sínu, at einn kryppill[164] lá fyrer herbergissdyrum hans ok sagðe svâ, at Petr postole hefði hann þángat sent[165] ok kveþit á at sjálfr konúngr skylldi bera hann til Petrs kirkju, ok hann mundi þá[166] heill verþa. En er þetta var sagt Eðvarþi[167] konúngi, gekk hann til hans, ok heyrði seálfr af [hans munne[168] þessi hans[169] orð. Ok fyrer saker trúfesti ok lítilætis [þá tók hann[170] krypplínginn í faðm[171] sèr, ok [bar hann[172] til Petrs kirkju í Lundúnum, ok setti hann[173] þar niðr; [kryppillinn var þá heill ok rèttr sem laukr[174]. Aller lofuðu guð, [er sá[175] þessa jarteikn[176]. [Svâ bar at ok[177] einn hátíþar dag, þá er Játvarþr konúngr sat yfver borði, at í herbergit kómu þrír menn, ok voru ij blinder, en einn hafði eitt auga, ok sá þó lítið [með því[178]; þeir báðu kónung miskuna sèr, ok sögðu honum vanheilsu sína[179]. Eodvarþr[180] konúngr bað fá sèr[181] handlaugina[182], er hann hafðe tekit epter mat, ok bað þá strykja um augu sèr; ok er þeir höfðu þetta gjört, urðu þeir skjótt heiler, ok fóro fegner íbrott, ok höfðu af[183] heilagleik konúngsins feingit .v. augu. Jafnan[184] feingu menn heillsubót af handlaugh hans, ok af því er hann fór höndum um [þá, er sjúker voro[185].


5.[186] Í þann tíma er andaþar voro .ij. eigin[187]konur Játvarðar konúngs, [þær er[188] báðar höfðu halldet [sínum meydómi[189] at hans fortölum, [hann fèkk[190] hinnar þriðjo ok var sú dótter Guðina jarls Úlfnaðar[191]sonar, syster þeirra Haralldz[192] ok Tosta[193] ok annara Guþina[194]suna. Tóku þeir[195] feðgar þá virðíngar miklar í Einglandi[196] ok höfðu aller hinu bezto jarlldóma [í Einglandi [197]. Svâ segja einsker[198] menn, at Haralldr[199] Guðinason hafe fræknazstr maðr fæz[200] í Einglandi ok bezstr riddare [hafi verit[201] bęði at fornu ok nýjo[202]. Játvarþr konúngr átte[203] bróður sammæðra, en vèr kunnum eigi at nefna föður sveinsins[204], en hann var þó ágætr[205] höfðíngi; en þesse sveinn[206] var kallaþr[207] næst kónungdómi í Einglandi efter Játvarð[208], ef hann dæi[209] sonlaus. En er Guðine jarll varð þess várr[210] af dóttur sinne, at hón hèllt hreinlífvi af fortölum Játvarðar[211] konúngs[212], ok þau mundu öngvan son eiga[213] til ríkis efter hann[214], þá villde hann[215] þar til ráðum ráða, at Haralldr son hans yrði konúngr, er þá þótte mestr atburþar[216]maðr af öllum enskum höfðíngjum. Ok í þann tíma fèkk konúngs bróþer bráþasótt ok dó, ok var hèr um margtalat[217], hvat [sveininum yrþi at skaþa[218]. Þat var einn hátíðardagh, at Játvarðr konúngr sat yfver borði, ok sat Guðine jarll [á aþra hönd honum[219], en á aþra hönd honum sat einn[220] biskup; ok er maðr[221] bar inn vist[222] fyrer konúng, drap hann fæti ok rasaðe[223] til fallz, ok þá stakk hann niðr öþrum fætinum hart ok studdi sik svâ. Guðine jarll [tók til orða ok[224] mælti: hlífðe þar nú bróþer bróður; kónungr svarar: eigi hlífer minn bróðer mèr svâ, segir hann. [Guþini svarar[225]: svâ láte guð mik njóta þessa morsels[226], er nú [et ek[227], sem ek rèð eigi dauþa bróður þíns[228], þóttú gruner mik [þar um[229] jafnan; [tók hann síþan morselit[230] af diskinum ok ætlaðe at eta, en konúngr tók [höndina hans[231] um úlfliðinn, ok rètti til biskups ok mælti: [232]lávarþr biskup, blezaþu[233]! biskup gjörði svâ. Síþan lagði Guðine jarll bitann í munn sèr ok át; ok er hann villdi svelgja, stóð bitinn[234] í hálse honum, svâ hvorki gekk upp nè ofan[235], ok þar af[236] dó hann[237] þegar í stað, ok var dreginn [uut[238] or hásætino aufugr[239] fyrer hræfugla; en þó var hann grafinn síþan til kirkju at bæn frænda sinna ok vina[240].


6. [241]Játvarðr konúngr hugsaþe svâ epter, at honum þótte hertogi Viljálmr[242] bastharð[243] næst konúngdómi í Einglandi efter sik, bęði fyrer þess[244] saker, at hann var kominn frá Einglakonúngum[245] ok náinnar frændsemi, er var í mille þeirra. Þat var [einn tíma[246], er Játvarðr átte samtal[247] við alla [hina stęrstu[248] höfðíngja[249], lèt hann alla[250] sverja sèr[, fyrst Guðina sonu ok alla þar með[251] aþra, at þeir skylldu öngvan konúng taka epter hann[252] nema Viljálm bastharð. En þat var nokuru síþar, er Haralldr[253] Guðinason fór at erendum sínum suþr um sjó, ok gaf[254] eigi aftr[255] fyrer andviðrum[256], þá kom hann [á fund[257] Vilhjálms hertoga[258], ok dvaldiz með honum um hríð; þá veitti [hann ok[259] Vilhjálmi svardaga til þess, at hallda eigi ríki móte honum[260], þá er Játvarðar konúngs miste við. Þat er ok sumra[261] manna sögn, at þá festi hann[262] dóttur hertogans[263], ok rauf [sjálfr þau[264] festarmál. Þá er Játvarðr konúngr hafði ráðit Einglandi [.iij. ár ok Xx(gu).jpg hann var staddr í Lundúnum, þá tók hann sótt[265] á jólum, ok kallar þá til sín marga höfðíngja, ok lýsti þá enn því, at Vilhjálmr skylldi kónungr vera efter hann í Englandi[266]; en er sóttin tók at þreyngja[267] honum s, at [lítið var[268] mál, segja menn at Halldr[269] lýste yfver hann, ok skírskotaþe þá síþan[270], at kónungr hefði[271] gefit honum[272] [ríkit efter sik[273] í Einglandi. Játvarðr konúngr andazist[274] litlu síþar, ok var grafinn[275] [í Englandi[276] í Lundúnum [í Pálskirkju[277]. Hann skein þegar jarteinum efter dauþa sinn sem áðr, ok lá í jörðu allt [til þess[278] er [hinn helgi[279] Thomas erkibiskup tók hann upp ok lèt[280] leggja [í virðoligt[281] skrín.


7.[282] Með því at Haralldr[283] Guðinason var stórættaðr í Englandi, [en sjálfr[284] mannaþr forkunnar[285] vel, en landzstjórnarmönnum[286] þótti þúngt at gánga under ríki útlendra höfðíngja, þá tóku þeir Haralld til konúngs, ok var hann vígðr undir kórónu, sem [siðvenja var[287] til enskra höfðíngja[288]. [Hèr var ekki vit hafðr[289] Toste[290] bróðer hans, [en var[291] ellri, ok þóttiz[292] hann því nær konúngdóme, fann hann þá Haralld bróður sinn, ok beiddiz at vera jafn vit hann; en er[293] Haralldr[294] synjaði þess, þá fór hann[295] or landi ok fyrst til Danmerkr á fund Sveins konúngs Úllfssonar, frænda síns, ok bað hann [fara til Einglandz ok vinna landit[296] under sik, sem[297] gjört hafa[298] ener fyrre Danakonúngar. En Sveinn konúngr[299] var þess eigi búinn. Fór þá Toste[300] norþr í Noregh, ok eggjaðe Haralld kónung Sigurðarson at fara til Englands ok vinna landit[301] under sigh. Ok þetta sama[302] sumar efter fóro þeir Haralldr konúngr[303] ok Toste[304] til Englands með her, ok felldu í Jórvík Maurukꜳra jarl Guðinason, en Gyrþr jarl, bróðir hans, flýþe or þeirre orrosto. En fám nóttum síðar baurðuz þeir [vit Stafnfurðu bryggjur vit Haralld konúng Guðinason[305], ok fèllu þeir þar báðer[306], sem [sagt er[307] í æfvi[308] Noregs konúnga[309].


8. Þá er Vilhjálmr[310] spurði andlát Játvarðar konúngs[311] ok þat er Haralldr[312] hafðe látið taka sig til konúngs [í Einglandi[313], líkaðe honum stórilla, ok þótti Haralldr hafa rofit særi sín ok einkamál við sigh; samnaðe hann þá þegar[314] öllum höfðíngjum þeim er hann fèck ok [315]miklum öðrum her; bjó hann [lið þat[316] út í England[; kom hann þar[317] þann tíma, er þeir höfðu bariz Haralldarner; tók hann þegar at herja, er hann [var landfastr[318], ok lagði under sik landit[319], hvar sem hann fór[320]. En er Haralldr Guðinason spurþi þetta, fór hann í mót honum, ok varð fundr þeirre suðr við Helsíngjaport, ok höfðu hvorirtveggju[321] allmykinn her. Þá talaðe Gyrðr jarll [til Harallds bróður síns[322]: [323]uggir mik at þèr takizt eigi at hallda [orrosto við hertoga Vilhjálm[324], því at þú ert eiðsvare hans, ok [hefir þú[325] svarit honum[326] at hallda eigi Englandi[327] fyrer honum. Haralldr konúngr svarar: vera kann svâ[328], bróðer[329], at þèr[330] sè betr hent at berjaz við Vilhjálm[331], en [eigi vil ek láta[332] þat spyrja, at ek þore eigi at seá hann. Epter þat lèt Haralldr konúngr setja upp merki sitt [fyrer sik[333], ok reið[334] til orrosto í móte Vilhjálme, ok var[335] þar [hinn mesti[336] bardagi, ok þótti þat[337] ósýnt [lánga stund[338], hvorr sigrinn[339] mundi fá[340]; en er[341] á leið orrostuna, snèri[342] mannfallinu á hendr enskum mönnum, ok fèll þar mykill her, ok[343] aller flýðo, þeir er lífit þágo; þar fèll Haralldr konúngr[344] ok Gyrðr[345] bróðer hans[346]; en Valþjófr[347], bróðer þeirra, flýðe or orrosto. Vilhjálmr bastharðr[348] lèt brenna hann síþan í skógi einum ok með honum .c. manna. Þat er sögn enskra manna[349], at [um nóttina efter orrosto þeirra Vilhjálms ok Harallds[350] hafe nockurer viner Harallds konúngs farit til valsins ok leitað efter líke hans, ok fundu hann lifanda, ok fluttu til lækníngar[; var hann[351] græddr á laun. [Ok er hann[352] var heill[, villdi hann eigi stríða m Vilhjálme til ríkis[353] ok er þat margra manna sögn, at hann[354] hafe lifat allt[355] á daga fram Heinnreiks[356] hins[357] gamla[358].


9.[359] Vilhjálmr bastharðr[360] lagði under sik allt Eingland, ok lèt taka sik til konúngs ok vígja[361] under kórónu[; gerðiz hann hinn mesti[362] höfðíngi[363], en hans ríki var þó mjög aufundsamt af mörgum mönnum ok höfðíngjum í Einglandi; ok gjörðu [þeir hiner ensku höfðíngjar,[364] er eigi villdu þjóna Vilhjálmi[365], orðsendíngar [Sveini Úlfssyne, Danakonúngi[366], at hann [skyllde koma[367] til Einglands með Danaher, ok þeir mundo berjaz[368] í móte Vilhjálmi[369], ok gánga under Svein konúng. En er Vilhjálmr [spurði þessar orðsendíngar,[370] sendi hann þá[371] til Danmerkr Guðina únga[372] Guðinason[373], ok með honum einn ágætan biskup; þeir fóro með [stórum gjöfum til[374] Danakonúngs, ok bað [sik undan, at hann[375] skyllde eigi herja í ríki hans, ok fyrer þetta [sama settiz Sveinn konúngr aftr[376], at fara með her í Eingland, ok [gekk því[377] nöckur ár, at Vilhjálmr[378] sendi Dana[379]konúngi gjafir, ok frelsti svâ ríki sitt; ok þat hafa Daner til þess[380] er þeir segja[381] at Sveinn [382]konúngr hafi ráþit Einglandi epter Haurðaknút ok[383] Játvarð[384] hinn góða[385].


10. Þá[386] er höfðíngjar ensker urþu víser[387], at [Daner villdu[388] ekki liðsinna[389] þeim móte Vilhjálmi, en þeir voro ráðner til[390], at þeir villdo eigi under hans ríki búa, þá lètu þeir óþull[391] sín ok flýðu brott af lande[392] með mykinn her; þar voro fyrer[393] .iij. jarllar ok .viij. bárúnar, [394]var mest fyrir þeim Sigurðr jall af Glócestr[395], en þeir höfðu hálft fjórða .c. skipa ok þar á bæði mikit lið ok frítt. Þeir fóro fyrst suþr um sjó, ok síþan vestr fyrer Mattheus[396]nes, ok svâ út fyrer Galizuland[397], en þaþan fóro þeir til Norfasundz[398] ok út yfer sundin til höfutborgar þeirrar, er Septem[399] heitir; þeir veittu [atgaungu borginne[400]; þeir drápu[401] fjölda manna heiðinna, [en tóku[402] svá mikit fè í gulle ok silfri, at þat var [allt meira enn þeir höfðu brott or Einglandi[403]. Þaþan hallda[404] þeir austr efter Norfvasundum, ok komo til eyjanna, ok unnu hvâratveggju[405] Majork ok Minork. Epter þat fóro þeir til Sikileyjar, ok er þeir voro þar komner[406], þá spurðu þeir úfrið mikinn or Miklagarðe, ok sat um staðinn heiðit fólk bæði á skipum ok á landi; þá var stólkónungr Kirialax[407] hinn mikle, ok hafðe nýtekit við ríki; þetta var nockurum [.xv.][408] vetrum efter fall Harallds konúngs Guðinasonar. [409]En er ensker menn spurðu úfrið[410] or Miklagarðe, veutu[411] þeir sèr framkvęmdar mikillar, því at lángan tíma áþr höfðu Norðmenn þar [stórmiklar semder[412], þeir er málamenn gerðuz. [413]Hèlldu þeir þaþan[414] austr efter hafeno[415], ok svâ norðr til Miklagarðz, ok kvomo til staðarins um nátt, ok var á túngls ljós nockut[416], lögðu þeir þegar til orrosto [vit þá er á skipunum lágu, ok var þar[417] hinn mesti[418] bardage, ok höfðu þeir miklu meira her[419] er fyrer lágu[420], en ensker menn lögðu at svâ dreingilega[421], at þeir náðu[422] uppgaungu á þau skipin, er yz[423] lágu [ok first lágu landinu ok borgarveggjum; en ruðu þeir hvert, svâ sem þeir gengu á, en[424] fólkit var[425] drepit, en sumt hljóp á kaf; [sumer hljópu[426] á önnur skip, ok geck svâ skip af skipe flóttinn, [þar til er[427] þeir höfðu unnit öll skipin, þau eigi flýðe undan[428]. Þat fólk, er á land komz[429], hljóp í herbúðernar ok sögðu at óflýjande herr var kominn, sá er ecki vetta [mátte rönd vit reisa[430]; ljópu[431] þá upp aller þeir, er í her[432]búðunum voro, ok [var ekki ráðit tekit annat enn hver flýðe sem kominn var, með slíct sem hann fèck munum á komit[433]. En um morguninn er ljóst var [orðit, sá fólkit af borginne[434], at herinn var[435] á brottu allr, sá er setið hafðe um staðinn, en þar voru komin skip mörgh[436] ok ger á [annan vegh allt[437] enn þau [hinu fyrre höfðu[438] verit. Gerðu[439] borgarmenn þá menn[440] til skipamanna, ok hèr efter[441] fundu þeir konúnginn, ok tók hann [þá forkunnar[442] vel við[443] þeim, ok þakkaðe þeim sigr þann hinn myckla, er þeir höfðu unnit honum[444] til friðar ok frelsis. Þeir dvölduz um ríð í Miklagarðe, ok frelstu[445] ríki Grickjakonúngs [af úfriðe[446]. Kirialax konúngr bauð þeim þar at staðfestaz, ok gęta[447] lífs síns, svâ sem [siðvenja Veríngja var til, þeirra sem á mála geingu[448]. En Sigurðe jarlle ok[449] öðrum höfðíngjum[450] þótte þau[451] oflítil forlaugh sín at elldaz þar með því móte, at þeir hefði ecke ríki til forráða, ok beiddu konúng fá sèr borg nockura eðr stað[452], þann er þeir mette eiga eðr[453] þeirra erfvíngjar; en konúngr þóttiz eigi mega taka aðra menn af óðulum sínum; ok er þeir átto þetta at tala, segir Kirialax kónungr þeim, at hann visse land eitt liggja til norðrs[454] í hafvit[455], þat er legit hafðe[456] at fornu under Miklagarðs-keisara, en síðan [höfðu heiðíngjar unnit under ok bygt[457]. Ok er þetta [heyrðu ensker menn, tóko þeir heimilld af Kirialax konúnge, at þetta land skyllde þeirra vera, ef þeir feingi unnit, skatta laust ok skyllda; en konúngr játaðe þeim því[458]. [Hèr efter[459] fóro ensker[460] menn brott or[461] Miklagarde ok[462] norðr í hafit, en efter dvölduz [í Miklagarðe[463] nockurir höfðíngjar[464], ok geingu þar á mála. Þeir Sigurðr jarll komo til landz þessa, ok átto margar orrostur þar, ok feingu unnit landit, en ráko á brott allt fólk þat er [áðr bygðe[465]. Síðan bygðu þeir [þat land[466], ok gáfo nöfn, ok kölluðu Eingland[467]; borgum þeim er[468] í landinu voro ok[469] þeim er þeir reistu[470] gáfu þeir nöfn staðanna af[471] Einglandi, [472]kölluðu [bęði Lundunam[473] ok Jork ok annara höfuðborga[474] í Einglandi. Þeir villdu ekki hafa Pálzbók, sem gengr[475] í Miklagarðe, ok sóttu[476] biskupa í Úngaría[477] ok aðra kennimenn; landit[478] liggr sex dęgra haf[479] í ætt austrs[480] ok landnorþrs frá Miclagarðe, ok er [þat hinn bezsti landkostr, ok[481] hefer þetta fólk [þar jafnan síðan byght[482]; explicit[483].




Noter:

  1. Edvarðr konúngr hinn helgi, Begyndelsen i F.
  2. Edgeirssunar,F.
  3. [fra u. F.
  4. heilagi, F.
  5. burþardegi, Födselsdag, F.; Det er en Misforstaaelse, naar P. E. Müller henförer dette til Edvards Födselsstund, thi den hellige Dunstan var död nogle Aar för Edvards Födsel; her maa menes ved Edgars Födsel, under hvis Regjering Dunstan spillede en vigtig Rolle.
  6. [Eðvarðar
  7. Ríkgarðar
  8. skrives roþb“r i S; Roðberts, F.
  9. dttbaul (d. e. drabaul el. dialraul), F.
  10. [heilagr Eðvarðr
  11. hann fór, t.
  12. [hann gerði margar ölmosur
  13. „Frequentare ecclesiam dulce habuit, crebrius orationibus incumbere, sacris missarum interesse solemniis, visitandis monasteriis operam dare, et quos sanctiores sciebat sibi monachos in amicitiam copulare,“ Vita s. Edvardi confessoris, tilegnet St. Ealred i Bolland. Acta Sanct. (5te Januar) Vol. I. Tom. I. p. 298.
  14. [kallaði jafnan á almáttigan guð ok hans helga menn í bænum sínum
  15. umfram alle aðra
  16. guþs móður, t.
  17. Petrum
  18. u.
  19. postola ok, t.
  20. um, t.
  21. þ̄t er, t. S, u. F.
  22. s. F; móþurbróþer, S.
  23. Vilhjálmr, stedse i F og senere i S.
  24. bastarðr, overalt i F.
  25. [hon
  26. Ballduini
  27. u.
  28. er
  29. júm-
  30. [unnastu sína
  31. þinn, t.
  32. [u.
  33. ok mælti svâ
  34. t. F.
  35. ok menn hans, t.
  36. síþan, t. S; u. F.
  37. lífsdögum
  38. [minni hugsan
  39. [sendi
  40. [gott eina
  41. [u.
  42. rettet; greifvans, S.
  43. [ok í þessi ferð gerði Vilhjálmr bastarðr brúðkaup til júmfrú Mathilldar
  44. tilföiet.
  45. Hermed fortjener at jevnföres fölgende Sted hos Wilhelm Glemmet.: „Jam duce juvenili robore vigente, transcensis annis adolescentiæ coeperunt optimates ejus de suceessione prolis cum eo attentius tractare. Audiens autem Baldvinum Flandris comitem quandam habere filiam regali ex genere descendentem, nomine Mathildem, corpore valde elegentem, animoque liberalem, hanc suorum consultu missis legatis, a patre petiit uxorem. Ex cujus proposito animi Balduinus satrapa admodum gavisus, non modo petitam dari decrevit, verum etiam cum muneribus innumeris eam at usque Oucense castrum adduxit. Ubi dux militum stipatus catervis advenit, illamque sibi jure conjugali despondit, et cum maximo tripudio ac honore Rotomagi moenibus intulit,“ Wilh. Gemmet. Hist. Norm. VII, 21, Duchesne VI, 277-8.
  46. Frá Eðvarði konúngi, Capiteloverskrift i F.
  47. [vikja söghunni til ens heilegs Ethvarðar konúngs, at þá glöddust allir höfðingjer með alðyðu í Englandi, er þeir höfðu þat frelsi
  48. hinn ríka ok sonu hans, t.
  49. í Englandi, t.
  50. rèttri ok, t.
  51. [Englakonúnga ætt
  52. síðan var hann kórónaðr, ok þar af
  53. farsælu
  54. útlendir, t.
  55. vondir
  56. þeir
  57. lífi
  58. [hans jarteinir
  59. rettet efter F; fráfræði, S.
  60. [at sannfróðir menn hafa ríta látið á bókum, en fyrir fáfræði vitum vèr varla, hvat fyrr eða síðar hefir verit á hans dögum, ok því segjum vèr þat fyrst er oss þikkir mestrar frásagnar vert, som sandkyndige Mænd have ladet forfatte i Böger, men af Mangel paa Kundskab vide vi neppe hvad der i hans Dage har tildraget sig för eller senere, og derfor berette vi först det som os forekommer mest værd at fortælle, F, som her har Capitelskifte med Overskrift: Frá synum Eðvarðar konúngs
  61. [var
  62. [á einum hvítasunnudegi, sem enn heilagi Jathvarðr konúngr var staddr
  63. Vestmusteri
  64. [u. F.
  65. [ok hlýddi messu, ok í þann tíma er upp var haldit líkam vors herra Jesú Christi
  66. konúnginum
  67. [menn hans
  68. s.
  69. einum, t.
  70. at
  71. [menn sendir
  72. reyndist
  73. [u.
  74. Denne Begivenhed berettes paa samme Maade i den Vita S. Edvardi som tilegnes den hellige Ealred, see Vita S. Edvardi c. 8 § 11 i Bolland. Acta Sanct. (5te Jan.) vol. I, t. I, p. 295.
  75. ríki
  76. víst, t.
  77. helzt, t.
  78. [er vitrastr lögmaðr var
  79. [jóla
  80. slagníngi
  81. fyrir skyld
  82. postola
  83. u.
  84. at sýn, t.
  85. saaledes F; þar, S.
  86. u.
  87. í fánghelsi
  88. Saracínis
  89. [sinni hátið
  90. færa
  91. [hann efaði ekki at þat væri satt
  92. [u.
  93. [til sinna eigna
  94. hústrú, F; ok, t. F.
  95. [u.
  96. Jathvarðar, t.
  97. [náði at tala við hann
  98. Saracinis
  99. [sælan
  100. evangelistam
  101. sannrar
  102. Denne Beretning om Ringen og om Evangelisten Johannes's Aabenbaring staaer ogsaa, men noget anderledes, i Vita S. Edvardi, som tilegnes S. Ealred cap. IX § 31 i Bollandisternes Acta Sanct. (5te Januar) vol. I, tom. I p. 800.
  103. Fyrirburðir, Capiteloverskrift i F; i S er intet Capitelskifte.
  104. [Jathvarðr konúngr var einn tíma í Vestmyst ok sat yfir borð.
  105. þat var á páschadag, t. her F.
  106. Jathvarðr konúngr
  107. jarðlega
  108. hann, t.
  109. eftir
  110. Chelio, F; Coelio, Wilh. Malmesb.
  111. saaledes ogsaa Wilh. af Malmesb.; Vita S. Edvardi siger kun „multos annos“.
  112. u.
  113. s. F; hlea, S.
  114. snꜹruzst
  115. s. F; hæg, S.
  116. u.
  117. [lxx ok iiij ár, F; saaledes ogsaa Wilh. af Malmesbury.
  118. [u.
  119. allir, t.
  120. þjóðu
  121. s.
  122. [af heiðnum mönnum á kristna menn, som Hedningerne paaföre de Kristne, F.
  123. [konúngr
  124. sofendra
  125. u.
  126. [frá þeim
  127. saaledes.
  128. [hann hefði optliga seet þá
  129. [er þessir þrír höfðíngjar höfðu þetta heyrt, gerðu þeir
  130. skrevet jallrlin i S.
  131. Engla, t.
  132. [u.
  133. þá, t.
  134. erchibiskups
  135. s. F; Efresu, S.
  136. sín brèf
  137. sacram
  138. sendimönnum
  139. [u.
  140. sofenda
  141. u.
  142. [u.
  143. sofendr
  144. [prófat var fyrir þá ensku menn, þá
  145. Beretningen om de syv Sovere fortælles omtrent som her i Vita S. Edvardi, som tilegnes S. Ealred cap. IX § 30 i Bolland. Acta Sanct. (5te Jan.) vol. I, tom. I p. 300.
  146. u.
  147. þann, t.
  148. Syría
  149. u.
  150. saaledes F; Erúsalem, d. e. Èrúsalem, S.
  151. [ok vij ár eftir þetta anduðust iij, á öðrum vij árum
  152. ok, t.
  153. „Agareni, Arabes et Turci, alienæ a Christo gentes, Syriam et Liciam et minorem Asiam . . . multas urbes, inter quas et Ephesum, ipsam etiam Hierosolymam depopulati“, o. s. v. Wilh. Malmesb. hos Savile fol. 52; strax efter omtaler han ogsaa de tre Pavers Död: Victor, Stephanus, Nicolaus. Af disse Paver döde Victor II i 1055, Stephanus X 1057 og Nicolaus II i 1061.
  154. Frá Edvarði konúngi, Capiteloverskrift i F.
  155. [bar at á nockurum
  156. er
  157. Jathvarðr
  158. hlýddi
  159. honum, t.
  160. þat, t.
  161. u.
  162. [konúngr vísaði biskupi til þessa stórtákns; sýndiz honum þá svâ sem konúngi, en eingir sá fleiri þessa jarteikn
  163. [Sá atburðr varð
  164. kryplíngr
  165. sendan
  166. t. F.
  167. Játvarð
  168. [honum
  169. u.
  170. [tekr konúngr
  171. fáng
  172. [berr
  173. u.
  174. [þá varð hann þegar alrèttr
  175. [þeir er sá ok heyrðu
  176. Denne Beretning om Kröblingen staaer ogsaa, men noget anderledes, hos S. Ealred cap. VII § 24. Acta Sanct. anförte Sted S. 298.
  177. [Þat var
  178. [u.
  179. t. F.
  180. eller Eddvarþr, S.; u. F.
  181. þeim
  182. handlaug sína
  183. fyrir
  184. opt
  185. [sjúka menn. Helbredelser med Vadskevandet fortælles hos S. Ealred c. VII § 27, Acta Sanct. anf. St. S. 298; ligeledes, men mindre omstændelig, i Wilh. af Malmesburys Gesta regg. Angll. hos Savile fol. 51 verso.
  186. Capitelskifte i F med Overskrift: Líflát Guðina jarls
  187. u.
  188. [ok
  189. [skírlífi
  190. [þá fèck hann
  191. Ulfnaðrs
  192. jarls, t.
  193. jarls, t.
  194. s. F; guþin ſ, S.
  195. þá, t. S.; u. F.
  196. Englandi
  197. [u.
  198. enskir, F.
  199. jarl, t.
  200. verit
  201. [u.
  202. „Erat enim multum audax et probus, toto corpore pulcherrimus, eloquentia lepidus et affabilis omnibus.“ Wil. Gemmet. VII, 85; Duch. VI, 287; Order. Vital. l. III, Duch. VI, 500. - „Erat enim idem Anglus magnitudine et elegantia viribusque corporis, animique audacia et linguæ facundia, multisque facetiis et probitatibus admirabilis.“ Order. Vital. L. III, Duch. VI, 492.
  203. úngan, t.
  204. hans
  205. mikill
  206. maðr
  207. u.
  208. bróður sinn, t.
  209. andaðiz
  210. víss
  211. u.
  212. „Ferox dolique commentor Godvinus eo tempore comes in Anglia potentissimus erat, et magnam regni Anglorum partem fortiter tenebat, quam ex parentum nobilitate, seu vi vel fraudulentia vindicaverat. Edvardus itaque, metuens tanti viri potentia lædi, dolove solito, Normannorum consultu, quorom fido vigebat solatio, indignam Aluredi fratris sui peruiciem ei benigniter indulsit. Ac ut inter eos firmus amor jugiter maneret, Editham filiam ejus uxorem nomine tenus duxit. Nam revera, ut dicunt, ambo perpetuam virginitatem conservaverunt. Edvardus nempe vir bonus erat, mitis et humilis, jocundus et longanimis, clemens, pauperum tutor, et Anglicarum legum legitimus restitutor. Multotiens divina mysteria vidit, et vaticinia quæ rerum eventu postmodum comprobata sunt, deprompsit, regnumque Anglorum fere XXIII annis feliciter rexit.“ Wilh. Gemm. a. St. VII, 9. Duschesne. VI, 271.
  213. t. F.
  214. sik
  215. Guðini jarl
  216. ágætis
  217. margrætt
  218. [sveini þessum mundi at hann hafa vorðit
  219. til annarar handar konúngi
  220. u.
  221. skutilsveinn, Bordsvend.
  222. disk
  223. náliga, t.
  224. [u.
  225. [þá svarar jarl
  226. morsel-it, er uden Tvivl ligefrem taget efter det latinske morsellum, dimin. af morsum, en Bid, = bitlíngr.
  227. [ætla ek ef eta
  228. þínum
  229. [um þat
  230. [síðan tók jarl morsel
  231. [hönd jarls
  232. herra, t.
  233. sagði konúngr, t.
  234. hann
  235. niðr
  236. u.
  237. jarl.
  238. s.
  239. [öfugr or hásæti ok út
  240. Godvins Död af Mundbiden berettes paa en meget lignende Maade i Ealreds vita S. Edvardi c. VIII, § 29, Acta Sanct. anf. St. S. 299. Henrik af Huntindon Hist. libr. VI hos Savile fol. 210 omtaler ligeledes denne Begivenhed i Kong Edvards 12te Aar. - Richard af Hovedene beretter kun at Godvin er död under Maaltidet. Andre krönikeskrivere bruge dunkle Udtryk, kun Ingulphus siger ligefrem: „Anno dom. MLIII cum Godwinus comes in mensa regis de nece sui fratris impeteretur, ille post multa sacramenta tandem per buccellam deglutiendam abjuravit; et buccella gustata continuo suffocatus interiit.“ Ingulphus Hist. Croyland. i Rerr. Anglicc. Scriptores, ed. Fell. Oxon. 1684 fol. S. 66.
  241. Enn heilagi, t.
  242. Vilhjálmr, stedse.
  243. bastarðr
  244. þær
  245. ætt Englakonúnga
  246. eitt sinn
  247. tal
  248. [u.
  249. í Englandi, t.
  250. þá
  251. [eiða syni Guðina jarls ok þar með alla
  252. í Englandi, t.
  253. jarl, t.
  254. honum, t.
  255. til Englands, t.
  256. mótviþri
  257. [t.
  258. bastarðar
  259. [Haraldr
  260. í Englandi, t.
  261. nokkura
  262. sèr júmfrúna
  263. Vilhjálms
  264. s. F; [þau sjálfr, S.
  265. [xx ok v aar tók hann sótt í Lundúnum - 23 Aar, 6 Maaneder, 27 Dage ifölge vita Edv. c. XI, § 36, Acta SS. S. 301.
  266. saaledes skrevet her og flere Steder.
  267. þröngva
  268. [lítill var máttr hans ok
  269. jarl Guðinason, t.
  270. þegar
  271. þá, t.
  272. u.
  273. fra [saal. F; ríki, S.
  274. s.
  275. jarðaðr
  276. [u.
  277. [t. F.
  278. [þar til
  279. heilagr
  280. t. F.
  281. [hann í
  282. intet Capitelskifte i F; En, t.
  283. jarl, t.
  284. [ok
  285. u.
  286. landsmönnum
  287. [siðr er
  288. konúnga
  289. [Við þetta var ekki
  290. jarl, t.
  291. [ok var hann þó þeirra
  292. þótti
  293. u.
  294. konúngr, t.
  295. Tosti jarl
  296. [vinna England
  297. rettet; ok sam, S.
  298. höfðu
  299. t. F.
  300. jarl, t.
  301. England
  302. u.
  303. Sigurðarson, t.
  304. jarl, t.
  305. [Haralldr konúngr Guðinason ok Haraldr Sigurðarson ok með honum Tosti jarl við Stafnfurubryggjur
  306. Haralldr ok Tosti, t.
  307. [segir
  308. æfisögum
  309. Jvfr. Fornmanna Sögur 6 B. S. 410-423; Fagrskinna S. 137-142. „Pugna utrinque acerrima commissa est, in qua nimius sanguis ex utraque parte effusus est, et innumerabilis hominum bestiali rabie furentium multitudo trucidata est. Denique instantibus Anglis victoria cessit, et Heraldus Noricorum rex cum Tostico et omnibus copiis suis occubuit. Locus etiam belli pertranseuntibus evidenter patet, ubi magna congerics ossium mortuorum usque hodie jacet, et indicium ruinæ multiplicis utriusque gentis exhibet.“ Ord. Vit. Hist. Eccl. III, Duch. VI, 500. cfr. 492-494, ed. Prevost II, 119-121, 123-124, Will. Gemm, St. VII, 32-35, Duchesne VI, 285-287.
  310. bastarðr hertugi, t.
  311. frænda síns, t.
  312. Guðinason, t.
  313. [u.
  314. til sín, t.
  315. stór, t.
  316. [her þann aflan
  317. [varð landfastr vorðinn
  318. land
  319. kom
  320. hvârtveggi
  321. [við Haralld konúng, bróður sinn
  322. Þat, t.
  323. [bardaga móti Vilhjálmi bastarði
  324. [t. F.; u. S.
  325. þat, t.
  326. England
  327. þat
  328. sagði hann, t.
  329. s. F.; þat, S.
  330. enn mèr, t.
  331. [ekki hefir ek vanr verit at liggja í hreysum, þá er aðrir menn hafa barizt; ok ecki skal Vilhjálmr bastarðr; jeg har ikke været vant til at ligge inde i Hytter, naar andre Mænd have gaaet i Kamp, og ikke skal Vilhelm Bastard o. s. v.
  332. [u.
  333. rèð síðan, beredte sig derpaa.
  334. varð
  335. [allmikill
  336. u.
  337. [lengi
  338. sigr
  339. hafa
  340. t. F.; u. S.
  341. þá tók at snúa
  342. en
  343. af mæði ok af frábærri sókn, t.
  344. jarl, t.
  345. u.
  346. jarl, t.
  347. u.
  348. sannorðra, t.
  349. [á næstu nótt eptir bardagann
  350. [ok var síðan
  351. [En er Haralldr konúngr
  352. [vorðinn, þá var honum boðit af sínum vinum at striða á Vilhjálm ok fá landit, hvat er kostaði; en Haralldr konúngr villdi þat ekki ok kvaðst undirstanda at guð í himinríki unti honum ekki ríkisins: enda má vera at svâ sè betr; tók konúngr þá upp æskiligt ráð, at fyrirláta þessa heims metnat ok geck í stein ok var einsetumaðr, meðan hann lifði, þjónandi svá almáttigum guði úaflátliga bæði nátt ok dag, bleven (helbredet), blev der tilbudt han af hans Venner at bekrige Vilhelm og vinde Landet, hvad det end kostede, men Kong Harald vilde det ikke og sagde, at han forstod at Gud i Himmerige undte ham ikke Riget: kan og være at det er bedre saaledes; Kongen fattede da en önskelig Beslutning, at forlade denne Verdens Tant, og gik i Kloster og var Eremit, saa længe han levede, tjenende saaledes den almægtige Gud uafladeligen baade Nat og Dag.
  353. Haralldr konúngr
  354. s. F.; at, S.
  355. Heinriks
  356. u.
  357. Order. Vital. (l. III, Duch. VI, 502) beretter omstændelig om Haralds Fald og Begravelse: „Heraldus quibusdam signis est, non facie recognitus et in castra Ducis delatus: ac ad tumulandum prope litus maris, quod diu cum armis servaverat, Guillelmo agnomine Maleto, victoria jussu traditus.“
  358. Vilhjálmr varð konúngr, Capiteloverskrift i F.
  359. bastarðr
  360. lèt vígja sik
  361. [ok var
  362. allmikill, t.
  363. [enskir menn, þeir
  364. bastarði, t.
  365. [til Sveins konúngs Úlfssonar Danakonúngs
  366. [kæmi
  367. mundu þá ganga til handa honom ok berjazst með honum
  368. bastarði
  369. [vissi þessa orðsendíng, þá
  370. u.
  371. júnga
  372. Baldvinason jarls
  373. [stórgjöfum af Vilhjálmi til Sveins
  374. [at Sveinn konúngr
  375. [lattizst Sveinn konúngr
  376. [fór svâ
  377. konúngr, t.
  378. Sveini
  379. u.
  380. kalla
  381. Úlfsson Dana-
  382. eptir
  383. Játhvarð konúng
  384. helga
  385. En
  386. vissir þess
  387. [Danakonúngr villdi
  388. lið veita
  389. í því
  390. óðul
  391. Englandi
  392. formenn
  393. ok, t.
  394. Glaucestr
  395. Mhts
  396. Galiziam
  397. Niorfasunda, F.
  398. Septē, S; Septen, F.; her menes Byen Septum, Septa, senere benævnt Ceuta, opkaldt efter Septem fratres 'Επταδςλφοι, Bjerge i den nordligste Deel af Mauritania Tingitana, ved hvilke Strædet ved Gibraltar er smallest.
  399. [þar atsókn mikla ok fengu unnit borgina
  400. þar, t.
  401. [þeir fengu
  402. [meira fè enn allt þat er þeir höfðu áðr, ok var þat stórfè af því at þeir höfðu í lausa fè varit öllum eignum þeim er þeir höfðu í Englandi, mere Gods end alt hvad de havde för, skjönt dette var særdeles meget, da de havde solgt for Lösöre alle de Eiendomme de havde i England.
  403. hèlldu
  404. báðar
  405. u.
  406. Κυριοζ 'Αλεξιοζ, d. e. Alexius Comnenus.
  407. s. t. S.
  408. Frá Engilsmönnum, Capiteloverskrift i F.
  409. mikinn, t.
  410. væntu
  411. [stórsæmdir fengit
  412. Síðan, t.
  413. u.
  414. hafi
  415. mikit ok
  416. [þar varð
  417. harðazsti
  418. lið
  419. voru
  420. fast
  421. þegar, t.
  422. yzst
  423. [; þeir ruddu skipin, svâ sem komuz upp
  424. sumt, t.
  425. [sumt
  426. [unz
  427. u.
  428. hafði komizst
  429. stóð við
  430. lupu
  431. u.
  432. [varð ekki annat ráða tekit, enn herinn flýði þaðan sem hann var, hverr er mátti, færandi með slíkt er hann gat með komin, blev ikke taget andet Raad, end at Hæren flygtede fra det Sted den nu var, hvem der aarkede, förende med sig det meste han kunde.
  433. [fengu borgarmenn sèt
  434. af, t. S feilagtig.
  435. ok stór, t.
  436. [allan annan hátt
  437. [er þar höfðu áðr
  438. sendu
  439. u.
  440. síðan
  441. [harðla
  442. s. F.; með, S.
  443. ok hans liði, t.
  444. friðaðu
  445. [u.
  446. vel, t.
  447. [siðr er til þeirra manna er á mála gengu
  448. mörgum, t.
  449. enskum mönnum
  450. u.
  451. nockurn, t.
  452. ok
  453. landnorðrs, nordost.
  454. haf
  455. hefir
  456. [unnu heiðíngjar þetta land ok bygðu
  457. [vissu enskir höfðíngjar, báðu þeir keisarann heimilldar á þessu landi, at þat skal vera eign þeirra ok þeirra erfingja skatta laust ok skyllda í alla staði, ef þeir fengi unndit unnit undir sik af heiðnum mönnum; þessa játtar keisarinn þeim, engelske Hövdinger fik dette at vide, udbade de sig af Keiseren Hjemmel for dette Land, at det skulde være deres og deres Arvingers Eie uden alle Skatter og Afgifter, hvis de kunde vinde Landet under sig af Hedningerne; dette tilstod Keiseren dem.
  458. [Efter þetta
  459. enir ensku
  460. af
  461. hèldu, t.
  462. [þar
  463. af liði þeirra, t.
  464. [þar bygði áðr
  465. [land þetta
  466. England
  467. þar, t.
  468. svâ, t.
  469. gerðu
  470. or
  471. þeir, t.
  472. [þar Lundún
  473. nöfnum, t.
  474. geck
  475. þeir, t.
  476. Úngariam
  477. þetta land
  478. siglíng í hafit
  479. beggja austr
  480. [þar hinir bezstu landzkostir
  481. Hermed fortjener at jevnföres Order. Vital. Eccl. Hist. libr. IV. (Duchesne VI, 508, ed. Prevost II, 172-3): „Amissa itaque libertate Angli vehementer ingemiscunt, et vicissim qualiter intolerabile jugum sibique hactenus insolitum excutiant subtiliter inquirant. Igitur at Svenum regem Danorum dirigunt, atque ut regnum Angliæ, quod Svenus et Canutus avi ejus armis obtinuerunt, reposcat, expetunt. Ultro in exilium aliqui profugiant, quo extorres vel a potestate Normannorum sint liberi, vel opibus alienis aucti contra eos ad recidivum certamen revertantur. Quidam autem ex eis pulchræ juventutis fiore vernantes longinquas regiones adierunt, et militiæ Alexii imperatoris Constantinopolitani sese audacter obtulerunt. Erat enim multum sapiens, et miræ dapsilitatis: contra quem Rodbertus Wiscardus Apuliæ dux eum suis omnibus arma levaverat in auxilium Michaëlis, quem Danai de throno imperiali expulerant, indignatione Senatoriæ potestatis. Exules igitur Anglorum favorabiliter a Græcis suscepti sunt et Normannicis legionibus, quæ nimium Pelasgis adversabantur, oppositi sunt. Augustus Alexius urbem, quæ Chevetot dicitur, Anglis ultra Byzantium coepit condere, sed nimium infestantibus Normannis eos ad urbem regiam reduxit, et eisdem principale palatium cum regalibus thesauris tradidit. Hac itaque de causa Saxones Angli lonium expetierunt, et ipsi ac hæredes eorum sacro imperio fideliter famulati sunt: et cum magno honore inter Thraces Cæsari et Senatui populoque cari usque nunc perstiterunt,“ cfr. Torfæi Hist. Norv. III, 386-7. Villehardouin kalder den ovennævnte By Chivetot, græsk Κιβωτο. Den skulde ifölge Villehardouin ligge ved Bugten ved Nicomedia i Nærheden af Nicea.
  482. [ok þeirra synir þar bygt síðan.