Saga Sigurðar jórsalafara, Eysteins ok Ólafs

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes i flere utgaver på følgende språk ► Original.gif Norsk.gif Dansk.gif Svensk.gif
Original.gif Norsk.gif Dansk.gif
Original.gif Dansk.gif
Dansk.gif


Heimskringla
Snorra Sturlusonar
N. Linder og H. A. Haggson
1869-1872


Saga Sigurðar jórsalafara, Eysteins ok Ólafs


1. Upphaf Magnús sona.

Eptir fall Magnús konungs berfœtts tóku synir hans konungdóm í Noregi, Eysteinn, Sigurðr, Ólafr; hafði Eysteinn hinn nørðra hlut lands, en Sigurðr hin syðra. Ólafr konungr var þá 4 vetra eða 5; en þann þriðjung lands, er hann átti, höfðu þeir báðir til varðveizlu. Sigurðr var þá til konungs tekinn, er hann var 13 vetra eða 14, en Eysteinn var vetri ellri. Sigurðr konungr lét eptir fyrir vestan haf dóttur Írakonungs. Þá er synir Magnús konungs váru til konunga teknir, kómu utan or Jórsalaheimi, ok sumir or Miklagarði, þeir menn, er farit höfðu út með Skopta Ögmundarsyni, ok váru þeir hinir frægstu ok kunnu margskonar tíðindi at segja. En af þeim nýnæmum girntist fjöldi manns í Noregi þeirrar ferðar; var þat sagt, at í Miklagarði féngu Norðmenn fullsælu fjár, þeir er á mála vildu ganga. Þeir báðu konungana, at annarrhvárr þeirra, Eysteinn eða Sigurðr, skyldi fara ok vera fyrir því liði, er til útferðar gerðist. En konungarnir játtu því, ok bjoggu ferð þá með beggja þeirra kostnaði. Til þeirrar ferðar réðust margir ríkismenn, bæði lendir menn ok ríkir bœndr. En er ferðin var búin, þá var þat afráðit, at Sigurðr skyldi fara, en Eysteinn skyldi hafa landráð af hendi beggja þeirra.


2. Frá Orkneyja jörlum.

Einum vetri eða tveim eptir fall Magnús konungs berfœtts kom vestan af Orkneyjum Hákon, son Páls jarls. Konungar gáfu honum jarldóm ok yfirsókn í Orkneyjum, svá sem jarlar höfðu haft fyrir honum, Páll, faðir hans, eða Erlendr, föðurbróðir hans. Fór Hákon jarl vestr til Orkneyja.


3. Útferð Sigurðar konungs.

Fjórum vetrum eptir fall Magnús konungs fór Sigurðr konungr liði sínu or Noregi; þá hafði hann 60 skipa. Svá segir Þórarinn stuttfeldr:

Svá kom fylkis
framt lið saman
margspaks mikit
mildingi vilt,
at skip við sköp
skarfögr um lög
hreins guðs héðan
hnigu sextigir.

Sigurðr konungr sigldi um haustit til Englands; þá var þar konungr Heinrekr, son Vilhjálms bastarðs. Var Sigurðr konungr þar um vetrinn. Svá segir Einarr Skúlason:

Vásöflugr réð vísi
vestr helmingi mestum,
óð at ensku láði
œgis marr und harra.
Stál lét hilmir hvílask
heiptglaðr ok var þaðra,
né gramr af val vimrar,
vetrlengis, stígr betri.


4. Ferð Sigurðar konungs.

Sigurðr konungr fór eptir um várit liðinu vestr til Vallands, ok kom fram um haustit út á Galizuland, ok dvaldist þar annan vetr. Svá segir Einarr Skúlason:

Ok sá er œzt gat ríki
ól þjóðkonungr sólar
önd á Jakobs landi
annan vetr und ranni.
Þar frá ek hilmi herjar,
hjaldrs, lausmæli gjalda,
gramr birti svan svartan,
snarlyndr, frömum jarli.

En þat var með þeim atburð, at jarl, sá er þar réð fyrir landi, gerði sætt við Sigurð konung, ok skyldi jarl láta setja Sigurði torg til matkaupa allan vetrinn, en þat endist eigi lengr en til jóla, ok gerðist þá ilt til matar, því at landit er skarpt ok ilt matland. Þá fór Sigurðr konungr með miklu liði til kastala þess, er jarl átti, ok flýði jarl undan, því at hann hafði lítit lið. Sigurðr konungr tók þar vist mikla ok mikit herfang annat, ok lét flytja til skipa sinna, bjóst síðan í brott ok fór vestr fyrir Spán. Þá er Sigurðr konungr sigldi fyrir Spán, barst þat at, at víkingar nökkurir, þeir er fóru at herfangi, kómu í móti honum með galeiða her, en Sigurðr konungr lagði til orrostu við þá; ok hófu svá hina fyrstu orrostu við heiðna menn, ok vann af þeim 8 galeiðr. Svá segir Halldórr skvaldri:

Ok fádýrir fóru
Fjölnis hróts at móti,
vígásum hlóð vísi,
víkingar gram ríkum.
Náði herr at hrjóða,
hlaut drengja vinr fengi
fyrðum hollr, þar er félla
fátt lið, galeiðr átta.

Síðan hélt Sigurðr konungr til kastala þess, er Sintre heitir, ok barðist þar aðra orrostu, þat er á Spáni; þar sat í heiðit fólk, ok herjaði á kristna menn; hann vann kastalann ok drap þar alt fólk, því at ekki vildi kristnast láta, ok tók þar fé mikit. Svá segir Halldórr skvaldri:

Stór skal ek verk þau er váru,
vánar dags, á Spáni,
prútt lét sløngvir sóttan
Sintre, konungs inna.
Gerðisk heldr við harðan
hermönnum gram berjask
grátt, en gerva neittu
guðs rétti sér boðnum.


5. Unnin Lizibón.

Eptir þat hélt Sigurðr konungr liðinu til Lizibónar, þat er borg mikil á Spáni, ok hálf kristin en hálf heiðin; þar skilr Spán kristna ok Spán heiðna; eru þau heröð heiðin öll, er vestr liggja þaðan. Þar átti Sigurðr konungr hina þriðju orrostu við heiðna menn ok hafði sigr; fékk hann þar fé mikit. Svá segir Halldórr skvaldri:

Suðr vátt sigr hinn þriðja,
snjallr, við borg þá er kalla,
lofðungs kundr! er lendut,
Lizibón, at fróni.

Þá hélt Sigurðr konungr liðinu vestr fyrir Spán heiðna, ok lagði til borgar þeirrar, er kölluð er Alkasse, ok átti þar hina fjórðu orrostu við heiðna menn ok vann borgina, drap þar mart fólk, svá at hann eyddi borgina. Þeir féngu þar ofa mikit fé. Svá segir Halldórr skvaldri:

Út frá ek yðr þar er heitir
Alkasse, styr hvassan,
fólkþeysandi! fýsask
fjórða sinn at vinna.

Ok enn þetta:

Unnit frá ek í einni
eyddri borg til sorga,
hitti herr á flótta,
heiðins vífs, at drífa.


6. Orrosta í Forminterru.

Þá hélt Sigurðr konungr fram ferðinni, ok lagði til Nörvasunda; en í sundunum var fyrir honum víkingaherr mikill, ok lagði konungr til orrostu við þá, ok átti þar hina fimtu orrostu, ok hafði sigr. Svá segir Halldórr skvaldri:

Treystuzk egg fyrir austan,
yðr tjóði guð, rjóða,
náskári fló, nýra,
Nörvasund, til unda.

Síðan lagði Sigurðr konungr herinum fram hit syðra með Serklandi, ok kom til eyjar þeirrar, er kölluð er Forminterra. Þar hafði þá sezt herr mikill heiðinna blámanna í helli nökkurn, ok settu fyrir hellisdyrnar steinvegg miknn; þeir herjuðu víða á landit, ok fluttu til hellisins alt herfang. Sigurðr konungr veitti uppgöngu í þeirri ey, ok fór til hellis, ok var í bergi nökkuru, ok var hátt at ganga upp í hallinn til steinveggsins, en bjargit skútti yfir steinvegginn fram. Heiðingjar vörðu steinvegginn ok hræddust ekki vápn Norðmanna, en þeir máttu bera grjót ok skot niðr undir fœtr sér ofan á Norðmenn. Norðmenn réðu ok ekki til uppgöngunnar at svá búnu. Þá tóku heiðingjar pell ok aðra dýrgripi, ok báru út á vegginn ok skóku at Norðmönnum, œptu á þá ok eggjuðu þá ok frýðu þeim hugar. Þá leitaði Sigurðr konungr sér ráða. Hann lét taka tvá skipbáta, er barkar eru kallaðir, ok draga upp á bjargit yfir hellisdyrnar, ok drengja með strengjum digrum alt undir innviðuna ok um stafnana. Síðan géngu þar í menn, svá sem rúm hafði, létu þá síga skipin ofan fyrir hellinn með reipum; þá skutu þeir ok grýttu, er á skipinum váru, svá at heiðingjar hrukku af steinvegginum. Þá gékk Sigurðr konungr upp í bjargit með herinn undir steinvegginn, ok brutu vegginn, ok kómust svá upp í hellinn, en heiðingjar flýðu inn um steinvegginn, þann er settr var um þveran hellinn. Þá lét konungr flytja í hellinn viðu stóra, ok kasta bál mikit í hellisdurunum, ok slá eldi í. En heiðingjar, er eldr ok reykr sótti þá, þá létu sumir lífit, sumir géngu á vápn Norðmanna, en alt fólk var drepit eða brent. Þar féngu Norðmenn hit mesta herfang, þess er þeir hefðu tekit í þessi ferð. Svá segir Halldórr skvaldri:

Varð fyrir stafni
styrjar gjörnum
friðraskaði
Forminterra.
Þar varð eggjar
ok eld þola
blámanna lið
áðr bana féngi.

Ok enn þetta:

Böðstyrkir! lézt þú barka,
bragnings verk á Serkjum
fræg hafa gerzk, fyrir gýgjar
gagnstíg ofan síga.
En í hall at helli
hernenninn fjölmennum
göndlar þings með gengi
gnýþróttr! neðan sóttir.

Enn segir Þórarinn stuttfeldr:

Bað gramr guma
gunnhagr draga
byrvarga á bjarg
blásvarta tvá.
Þá er í reipum
ramdýr þrama
sigu fyrir hellis
hliðdyrr með lið.


7. Orrostur á Ivizu ok Manork.

Þá fór Sigurðr konungr fram á leið, ok kom til eyjar þeirrar, er Iviza heitir, ok átti þar orrostu ok fékk sigr; sú var hin sjaunda. Svá segir Halldórr skvaldri:

Margdýrkaðr kom merkir
morðhjóls skipa stóli,
fúss var fremdar ræsir
friðslits, til Ivizu.

Eptir þat kom Sigurðr konungr til eyjar þeirrar, er Manork heitir, ok hélt þar hina 8du orrostu við heiðna menn, ok fékk sigr. Svá segir Halldórr skvaldri:

Knátti enn hin átta
oddhríð vakið síðan,
Finns rauð gjöld, á grœnni,
grams ferð, Manork verða.


8. Roðgeirr tók konungdóm.

Sigurðr konungr kom um várit til Sikileyjar, ok dvaldist þar lengi. Þar var þá Roðgeirr hertogi; hann fagnaði vel konungi ok bauð honum til veizlu. Sigurðr konungr kom þannug, ok mikit lið með honum. Þar var dýrligr fagnaðr, ok hvern dag at veizlunni stóð Roðgeirr hertogi ok þjónaði at borði Sigurðar konungs. Ok hinn 7da dag veizlunnar, þá er menn höfðu tekit laugar, þá tók Sigurðr konungr í hönd jarlinum ok leiddi hann upp í hásæti, ok gaf honum konungsnafn ok þann rétt, at hann skyldi vera konungr í Sikileyjarveldi, en áðr höfðu þar jarlar verit yfir því ríki.


9. Frá Roðgeiri konungi.

Roðgeirr, Sikileyjar konungr, var hinn ríkasti konungr; hann vann Púl allan ok lagði undir sik, ok margar aðrar stóreyjar í Griklands hafi; hann var kallaðr Roðgeirr ríki. Hans son var Vilhjálmr konungr í Sikiley, er lengi hafði úfrið mikinn haft við Miklagarðs keisara. Vilhjálmr konungr átti 3 dœtr, en engan son; hann gipti eina dóttur sína Heinreki keisara, syni Friðreks keisara, en þeirra son var Friðrekr, er nú var keisari í Rúmaborg. Aðra dóttur Vilhjálms konungs átti hertogi af Kípr; hina þriðju átti Margrit yfirkussari; Heinrekr keisari drap þá báða. Dóttur Roðgeirs, Sikileyjar konungs, átti Manueli, keisari í Miklagarði; þeirra son var Kirjalax keisari.


10. Sigurðr konungr fór til Jórsala.

Um sumarit sigldi Sigurðr konungr út um Grikklandshaf til Jórsalalands, fór síðan upp til Jórsalaborgar ok hitti þar Baldvina Jórsalakonung. Baldvini konungr fagnaði Sigurði konungi forkunnar vel ok reið með honum út til árinnar Jórdanar ok aptr til Jórsalaborgar. Svá segir Einarr Skúlason:

Húf lét hilmir svífa
hafkaldan, lof skáldi
esat um allvalds risnu
einfalt, í Griksalti,
áðr við einkar breiða
úlfnestir skip festi,
öll beið öld með stilli,
Akrsborg, fegins morgin.

Ok enn þetta:

Get ek þess er gramr fór vitja,
glyggs, Jórsala bygðar,
meðr vituð öðling œðra,
ógnblíðr, und sal víðum.
Ok leyghati laugask,
leyft ráð var þat, náði
hauka fróns í hreinu
hvatr Jórdanar vatri.

Sigurðr konungr dvaldist mjök lengi á Jórsalalandi um haustit ok öndurðan vetr.


11. Unnin Sætt.

Baldvini konungr gerði veizlu fagra Sigurði konungi ok liði miklu með honum. Þá gaf Baldvini konungr Sigurði konungi marga helga dóma, ok þá var tekinn spánn af krossinum helga at ráði Baldvina konungs ok patriarka, ok sóru þeir báðir at helgum dómi, at þetta tré var af hinum helga krossi, er guð sjálfr var píndr á. Síðan var sá heilagr dómr gefinn Sigurði konungi, með því at hann sór áðr, ok 12 menn aðrir með honum, at hann skyldi fremja kristni með öllum mætti sínum, ok koma í land erkibyskupsstóli, ef hann mætti, ok at krossinn skyldi þar vera, sem hinn helgi Ólafr konungr hvíldi, ok at hann skyldi tíund fremja ok sjálfr gera. Sigurðr konungr fór síðan til skipa sinna í Akrsborg; þá bjó ok Baldvini konungr her sinn at fara til Sýrlands til borgar þeirrar, er Sætt heitir; sú borg var heiðin. Til þeirrar ferðar rézt Sigurðr konungr með honum. Ok þá er þeir konungarnir höfðu litla hríð setit um borgina, gáfust heiðnir menn upp, ok eignuðust konungarnir borgina, en liðsmenn annat herfang. Sigurðr konungr gaf Baldvina konungi alla borgina. Svá segir Halldórr skvaldri:

Borg heiðna tóktu, bræðir
benja tíkr! af ríki,
háðisk hver við prýði
hildr, en gaft af mildi.

Einarr Skúlason segir ok hér frá:

Sætt frá ek dœla dróttin,
drengr minnisk þess, vinna,
tóku hvast í hristar
hríð valslöngur ríða.
Sterkr braut váligt virki
vals munnlitaðr gunnar,
fögr ruðusk sverð en sigri
snjallr bragningr hlaut fagna.

Eptir þat fór Sigurðr konungr til skipa sinna ok bjóst brott af Jórsalalandi. Þeir sigldu norðr til eyjar þeirrar, er Kípr heitir, ok dvaldist Sigurðr konungr þar nökkura hríð; fór síðan til Griklands, ok lagði öllu liðinu út við Engilsnes, ok lá þar halfan mánað, ok var hvern dag hraðbyri norðr eptir hafinu, en hann vildi bíða þess byrjar, er þverskytningr væri, ok seglum mætti aka at endilöngu skipi; því at öll segl hans váru sett pellum, bæði þat er fram vissi ok aptr; fyrir því at hvárirtveggju, frambyggjar ok þeir er aptr váru, vildu eigi sjá hit úfegra seglanna.


12. Ferð Sigurðar konungs í Miklagarð.

Þá er Sigurðr konungr sigldi inn til Miklagarðs, sigldi hann nær landi; þar eru alt á land upp borgir ok kastalar ok þorp, svá at hvergi slítr. Þá sá af landi í bug allra seglanna, ok bar hvergi í milli, svá sem einn garðr væri. Alt fólk stóð úti, þat er sjá mátti sigling Sigurðar konungs. Spurt hafði Kirjalax keisari til ferðar Sigurðar konungs, ok lét hann upp lúka borghlið þat á Miklagarði, er heitir Gullvarta; þat hlið skal inn ríða keisarinn, þá er hann hefir lengi áðr í brott verit af Miklagarði ok hafi vel sigrazt; þá lét keisarinn breiða pell um öll stræti borgarinnar frá Gullvörtu ok til Laktjarna; þar eru keisarans hallir hinar ágæztu. Sigurðr konungr mælti við sína menn, at þeir skyldu ríða drambsamliga í borgina, ok láta sér lítit um finnast alla nýbreytni, er þeir sá, ok svá gerðu þeir. Reið Sigurðr konungr ok allir hans menn með þvílíkan prís til Miklagarðs, ok svá til hinnar ágæztu konungs hallar, ok var þar fyrir þeim alt búit. Sigurðr konungr dvaldist þar nökkura hríð. Þá sendi Kirjalax konungr menn sína til hans, hvárt hann vildi þiggja af keisaranum sex skippund af gulli, eða vildi hann, at konungr léti efna til leiks þess, er keisari var vanr at láta leika á Paðreimi. Sigurðr konungr kaus leikinn, en sendimenn sögðu, at keisarann kostaði eigi minna fé leikinn en þetta gull. Þá lét keisarinn efna til leiksins, ok var þá leikit at vanda, ok veittu allir leikar betr konungi þat sinn. Dróttning á hálfan leikinn, ok keppast í öllum leikum menn þeirra; ok segja Grikkir, at þá er konungr vinnr fleiri leika á Paðreimi en dróttning, þá mun konungr vinna sigr, ef hann ferr herferð. Þat segja menn, þeir er verit hafa í Miklagarði, at Paðreimrinn sé á þá leið gerr, at veggr hár er settr um einn völl, sem til sé at jafna túnsvidd, kringlóttan, ok grádur umhverfis; sitja menn þar um steinvegginn, en leikrinn er á vellinum. Eru þar skrifuð margskonar forntíðindi, Æsir, Völsungar, Gjúkungar, gert af kopar ok málmi með svá miklum hagleik, at þat þykkir alt kvikt vera, er þeir koma í leikinn. Er leikrinn settr með miklum brögðum ok vélum; sýnist sem menn ríði í lopti, ok skoteldr er þar við, ok allskonar hörpuleikar ok söngfœri.


13. Frá Sigurði konungi.

Þat er sagt, at Sigurðr konungr skyldi veita keisara snæðing einn dag, ok biðr nú sína menn efna til sköruliga alla hluti. Ok þá er til var aflat allra hluta, sem honum sómdi at veita ríkum mönnum, þá mælti Sigurðr konungr, at menn skyldu ganga at því stræti í borginni, er viðr væri væri keyptr, sagði, at þat munu þeir þurfa. Þeir sögðu, at hvern dag var mörgum hlössum ekit í borgina, ok eigi þyrfti hann þat at ugga, en er þeir þurftu til at taka, var á brottu allr viðrinn, ok segja konungi. Hann svaraði: Vitit nú, ef þér fáit valhnetr, eigi munum vér þeim síðr kunna at elda. Þeir fóru ok féngu svá mikit, sem þeir vildu. Ok nú kemr keisarinn ok virktamenn hans, setjast saman, ok er þar margfaldr sómi, ok veitir Sigurðr konungr með kappi. Ok er þat finnr keisarinn ok dróttning, at engi efni skortir, þá sendir hon menn at vita, með hverju þeir elda; ok nú koma þeir at húsi einu, ok sjá at þat var fult af valhnotum, ok segja henni; hon mælti: Víst er konungr sjá stórlátr, ok mun fátt til spara síns sóma; engi viðr logar betr en þetta. Hafði þetta til raunar gert, hvert ráð hann tœki.


14. Heimferð Sigurðar konungs.

Eptir þetta bjóst Sigurðr konungr til heimferðar. Hann gaf keisaranum öll skip sín, ok höfuð gullbúin váru á því skipi, er konungr hafði stýrt; þau váru sett á Pétrskirkju; eru þar síðan til sýnis. Kirjalax keisari gaf Sigurði konungi marga hesta, ok fékk honum leiðtoga um alt ríki sitt. Fór þá Sigurðr konungr brott af Miklagarði, en eptir dvaldist mikill fjöldi Norðmanna ok gékk á mála. Sigurðr konungr fór utan fyrst á Bolgaraland, ok þá um Ungararíki, ok um Pannonia ok um Sváva ok Beiaraland; þar fann hann Lozarium keisara af Rómaborg, ok fagnaði hann honum forkunnar vel, fékk honum leiðtoga alt um sitt ríki, ok lét halda þeim torg, svá sem þeir þurftu til allra kaupa. En er Sigurðr konungr kom í Slésvík á Danmörk, þá veitti Eilífr jarl honum dýrliga veizlu; þat var um miðsumars skeið. Í Heiðabý fann hann Nikolás Danakonung, ok fagnaði hann honum afarvel, ok fylgði honum sjálfr norðr á Jótland, ok gaf honum skip með öllum búnaði, þat er hann hafði í Noreg. Fór þá Sigurðr konungr heim í ríki sitt, ok var honum vel fagnat. Ok var þat mál manna, at eigi hafi verit farin meiri virðingarför or Noregi, en þessi var, ok var hann þá tvítogr at aldri; hann hafði 3 vetr verit í þessari ferð. Ólafr konungr, bróðir hans, var þá 12 vetra gamall.


15. Frá Eysteini konungi.

Eysteinn konungr hafði mart gert í landinu, þat er nytsamligt var, meðan Sigurðr konungr var í ferð. Hann hóf munklífi í Björgvin í Norðnesi, ok lagði hann þar mikit fé til; hann lét gera Mikjálskirkju, hit vegligsta steinmusteri; hann lét ok gera í konungsgarði Postolakirkju; þar lét hann ok gera höll hina miklu, er vegligast tréhús hefir gert verit í Noregi; hann lét ok gera kirkju á Agðanesi, ok þar virki ok höfn, er áðr var øræfi; hann lét ok gera í Niðarósi í konungsgarði Nikuláskirkju, ok var þat hús allmjök vandat at skurðum ok allri smíð; hann lét ok gera kirkju norðr í Vágum á Hálogalandi, ok lagði próvendu til.


16. Eysteinn konungr fékk Jamtaland.

Eysteinn konungr gerði orð hinum vitrustum mönnum til Jamtalands ok hinum ríkustum, bauð þeim til sín, en fagnaði öllum, er kómu, með blíðu mikilli, ok leiddi brott með vingjöfum, en teygði þá svá til vináttu við sik. En er þeir vöndust margir at fara til hans, ok þágu gjafir hans, en sumum sendi hann gjafir, þeim er eigi kómu þar, þá kom hann sér í fullkomna vináttu við alla þá menn, er réðu fyrir landinu. Síðan talaði hann fyrir þeim ok sagði, at Jamtr höfðu þat illa gert, er þeir höfðu snúizt í brott frá Noregs konungum í hlýðni eða í skattgjöfum. Tók þar til máls, er Jamtr höfðu gengit undir ríki Hákonar konungs Aðalsteinsfóstra, ok verit síðan lengi undir Noregs konungum; inti ok þat, hversu mörg þarfindi þeir máttu hafa af Noregi, eða hversu mikill úmaki þeim væri at sœkja til Svíakonungs þat, er þeir þurftu. Ok kom hann svá sínum rœðum, at Jamtr sjálfir buðu honum ok báðu hann, at þeir vildu snúast til hlýðni við Eystein konung, ok kölluðu þat þurft sína ok nauðsyn. Dró svá saman þeirra félagskap, at Jamtr gáfu land alt undir ríki Eysteins konungs. Tóku fyrst til þessa máls ríkismenn þar trúnaðareiða af öllu fólkinu; síðan fóru þeir til Eysteins konungs ok sóru honum ríki, ok hefir þat haldizt jafnan síðan. Vann Eysteinn konungr Jamtaland með viti en eigi með áhlaupum, sem sumir hans langfeðgar.


17. Frá Eysteini konungi.

Eysteinn konungr var maðr hinn fríðasti sýnum, bláeygr ok nökkut opineygr, bleikhárr ok hrokkinhárr, ekki hár meðalmaðr, spekingr at viti, at öllu fróðr, lögum ok dœmum ok mannfrœði, ráðsnjallr ok orðspakr, ok hinn snjallasti, manna glaðastr ok lítillátastr, hugþekkr ok ástsæll allri alþýðu. Hann átti Ingibjörgu, dóttur Gutthorms Steigarþórissonar; þeirra dóttir hét María, er síðan átti Guðbrandr Skafhöggsson.


18. Frá Ívari Ingimundarsyni.

Eysteinn konungr hafði í mörgu bœtt rétt landsmanna, ok hélt hann upp mjök lögum ok gerði sér kunnig öll lög í Noregi; hann var ok spekingr mikill at viti. Á þeima hlut má marka, hverr dýrðarmaðr Eysteinn konungr var, eða hversu hann var vinhollr ok hugkvæmr eptir at leita við vini sína, hvat þeim var at harmi, at sá maðr var með honum, er hét Ívarr ok var Ingimundarson, íslenzkr maðr, vitr ok ættstórr ok skáld, ok var konungr vel til hans ok ástsamliga, sem sýndist í þessum hlut. Ívarr tók úgleði, ok er konungr fann þat, heimti hann Ívarr til máls við sik ok spurði hann, hví hann væri svá úglaðr? en fyrr er þú vart með oss, var oss margskonar skemtan at yðrum rœðum; en eigi leita ek af því eptir; veit ek, at þú munt vera svá vitr maðr, at ek hefi engan hlut gert af við þik; seg mér, hvat er? Hann svaraði: Þat sem er, herra! má ek ekki frá segja. Þá mælti konungr: Geta mun ek þá til; eru menn þeir nökkurir, er þér getist eigi at? Hann kvað eigi þat. Konungr mælti: Þykkist þú af mér hafa minna sóma, en þú vildir? Hann sagði eigi þat vera. Konungr mælti: Hefir þú sét nökkura þá hluti, er þér hefir svá mikit um fundizt, at þér þykkir þat illa? Hann kveðr eigi þat vera. Konungr mælti: Fýsir þik til nökkurra manna eða annarra höfðingja at fara? Hann kvað eigi þat vera. Konungr mælti: Vandast nú getan; eru nökkurar konur þær hér eða á öðrum löndum, at þér er eptirsjá at? Hann sagði, at þat er. Konungr mælti: Ver eigi þar um hugsjúkr; þegar er várar, far þú til Íslands, ok mun ek fá þér fé ok mikinn sóma, bréf ok innsigli til þeirra manna, er ráða eigu, ok veit ek eigi þeirra manna vánir, at eigi muni hneigjast fyrir mínum ummælum eða ógnarorðum. Ívarr svaraði: Þungligar er farit, herra! bróðir minn á þessa konu. Þá mælti konungr: Hverfum þar frá, ok sé ek þar ráð til; eptir jól mun ek fara á veizlur, ok far þú með mér, muntu þá sjá margar kurteisar konur, ok ef eigi eru þær konungbornar, mun ek fá þér í hendr. Hann svarar: Því er þungligar komit, at jafnan er ek sé fagrar konur ok dýrligar, þá minnir mik hinnar konunnar, ok er því harmr minn meiri. Konungr mælti: Þá mun ek gefa þér forræði ok eignir at skemta þér. Hann svaraði: Ekki uni ek því. Þá mælti konungr: Þá fæ ek þér fé, ok ferr þú þangat til landa, sem þú vilt. Hann kveðst eigi vilja þat. Þá mælti konungr: Vandast mér nú eptir at leita, hefi ek nú eptir leitat, sem ek kann; en einn er nú hlutr eptir, ok er sá lítils verðr hjá þessum, er ek hefi boðit þér; far þú hvern dag, er borð er uppi, á fund minn, ok ef ek sit eigi yfir vandamálum, mun ek tala við þik um konu þessa á alla vega, þess er mér má í hug koma, ok mun ek gefa mér tóm; þat verðr stundum, at mönnum verðr harms léttara, ef um er rœtt; þat skal ok fylgja, at aldregi skaltu gjaflaust á brott fara. Hann svarar: þat vil ek, herra! ok hefit þökk fyrir eptirleitanina. Ok nú gera þeir svá jafnan, er konungr sitr eigi yfir vandamálum, þá talar konungr við hann, ok bœttist honum harms síns, ok gleðst hann.


19. (19). Frá Sigurði konungi.

Sigurðr konungr var mikill vexti ok jarpr á hár, sköruligr, ekki fagr, vel vaxinn, snöfurligr, fámæltr, ok optast ekki þýðr, vingóðr ok fastúðigr, ekki talaðr mjök, siðlátr ok veglátr. Sigurðr konungr var stjórnsamr ok refsingasamr, hélt vel lögin, mildr af fé, ríkr ok ágætr. Ólafr konungr var maðr hár ok mjór, fríðr sýnum, glaðr ok lítillátr, vinsæll. Þá er þeir brœðr váru konungar í Noregi, tóku þeir af margar álögur, þær er Danir höfðu lagt á lýðinn, þá er Sveinn Alfífuson réð landi, ok urðu þeir af því stórvinsælir við alþýðu ok stórmenni.


20. (19). Draumr Sigurðar konungs Jórsalafara.

Þat er sagt, at Sigurðr konungr tók úgleði mikla, ok mátti lítt njóta tals hans, ok sat hann skömmum við drikkju. Þat þótti ráðsmönnum þungt, ok vinum hans ok hirðinni, ok biðja Eystein konung leggja til nökkur ráð, at hann féngi vitat, hverju gegndi; féngu menn nú enga orskurði mála sinna, er hann sóttu at. Eysteinn konungr svarar svá: Vant er at rœða ok leita eptir við konung. En at bœn manna varð þat þó, at hann hét. Ok eitthvert sinn vekr hann til ok spyr, hví gegnir úgleði hans: Eru þat nú, herra! margs manns hrygð; vildum vér vita, hvat er veldr, eða hafi þér nökkur tíðindi fregit, er þat sé stórra hluta vert? Sigurðr konungr segir, at eigi er þat. Er þat þá, bróðir, at þér vilit or landi ok afla enn meira ríkis, sem faðir várr? Hann kvað eigi þat vera. Eru nökkurir menn þeir í landi hér, er fyrir reiði þinni sé orðnir? Hann sagði eigi þat vera. Þat vil ek vita, ef þik hafi dreymt nökkut, þat er þér fær áhyggju. Hann sagði þat vera. Seg mér þá, bróðir! Hann sagði: Eigi mun ek segja þér, nema þú ráðir eptir því sem vera mun, ok mun ek þat allgløgt vita mega, hvárt þú ræðr rétt. Hann svaraði: Þat er, herra! mikill vandi á báðar síður; sitja fyrir reiði þinni, sem á mun liggja, ef eigi verðr ráðit, eða ágang ok þat áfelli, er öllu fólki verðr at; en þar til mun ek ráða, at hætta á yðra miskunn, þó at eigi verði ráðit eptir því sem yðr líkar. Hann svarar: Þat dreymdi mik, at mér þótti sem vér brœðr þrír sætim allir á einum stóli fyrir Kristskirkju norðr í kaupangi, ok þá sýndist mér sem géngi út or kirkjunni hinn helgi Ólafr konungr, frændi várr, skrýddr konungsskrúði; hann var með hinni dýrligstu ásjónu ok blíðligr. Hann gékk at Ólafi konungi, bróður okkrum, ok tók í hönd honum ok mælti við hann blíðliga: Far með mér, frændi! Hann sýndist mér ganga með honum inn í kirkjuna. Ok nökkuru síðar kom hann út af kirkjunni, og gékk at þér, bróðir! ok mælti við þik, at þú skyldir ganga með honum; hann var þá eigi með jafnmikilli blíðu sem fyrr; géngu þit síðan í kirkjuna. Þá vænta ek, at hann mundi mér í mót koma, en þat varð eigi; þá sló yfir mik hræzlu mikilli ok úmegni ok úværa, ok vaknaða ek í því. Eysteinn konungr svarar: Herra! sagði hann, svá ræð ek, att stóllinn jartegnir ríki várt brœðra, en er þér sýndist Ólafr konungr koma með blíðu í móti Ólafi konungi, bróður okkrum, þar mun hann lifa skemst ok mun hann eiga gott fyrir höndum, er hann er vinsæll ok ungr, ok fátt yfir liðit, ok mun Ólafr konungr hjálpa honum. En þar er þér sýnist hann mér í móti koma, ok eigi með jafnmikilli blíðu, þar mun ek lifa nökkurum vetrum lengr, ok þó verða eigi gamall, ok væntir mik, at hans ásjá mun yfir mér standa, er hann kom í móti mér, ok eigi þó með jafnmiklum blóma, sem við Ólaf var, fyrir því at mart hefir mik hent til afgerða ok boðorðabrota. En þar sem þér þótti frestast kváma hans þér í móti, þat get ek, at ekki muni marka heimván þínn, ok vera kann, at þú mœtir þungu áfelli, er þér þótti, sem nökkur úbirta legðist yfir þik ok ótti: ok get ek, at þú verðir vár elztr ok ráðir lengst ríki þessu. Þá mælti Sigurðr konungr: Vel er ráðit ok vitrliga, ok eptir þessu er mest ván at gangi. Tekr konungr nú at gleðjast.


21. (20). Kvánfang Sigurðar konungs.

Sigurðr konungr fékk Málmfríðar, dóttur Haralds konungs Valdamarssonar, austan or Hólmgarði. Móðir Haralds konungs var Gyða gamla dróttning, dóttir Haralds Englakonungs Guðinasonar. Móðir Málmfríðar var Kristín, dóttir Inga Svíakonungs Steinkelssonar. Systir Málmfríðar var Ingilborg, er átti Knútr lávarðr, son Eiríks góða Danakonungs, sonar Sveins Úlfssonar. Börn þeirra Knúts ok Ingilborgar var Valdamarr, er konungdóm tók í Danmörk eptir Svein Eiríksson, Margrét, Kristín ok Katrín. Margrétu átti Stígr hvítaleðr; þeirra dóttir var Kristín, er átti Karl Sørkvisson Svíakonungr; þeirra son var Sörkvir konungr.


22. (21). Hér hefr þingaþátt.

Sigurðr Hranason varð missáttr við Sigurð konung. Hann hafði haft Finnför af hendi konunga fyrir sakir tengða ok langrar vináttu ok margra góðra hluta, er Sigurðr veitti konungum, ok var hann hinn merkiligsti maðr ok hinn vinsælsti. En þar bar svá at, sem opt kann verða, at vándir menn ok öfundsjúkir meir en gœzkufullir báru þat í eyru Sigurði konungi, at Sigurðr Hranason mundi meira eigna sér af Finnskattinum, en hófi gegndi; rœða þar til málit, at Sigurðr konungr lagði á hann fjándskap, sendir eptir honum, ok er hann kemr á konungs fund, mælti konungr: Eigi vænta ek, at þú mundir svá launa mér, sagði hann, mikit lén ok sóma, at eigna þér mitt, ok hafa meira hlut af, en þér væri leyft. Þá sagði Sigurðr: Eigi er þat satt, er yðr er frá sagt; slíkan hlut hefi ek þar af, sem yðart er leyfi til. Konungr mælti: Eigi muntu því einu fyrir hlíta, ok rœtt mun áðr málit með meiri freku, en létti. Ok skiljast at því. Litlu síðar með umtölum vina sinna sótti Sigurðr konungr þat mál á móti í Björgyn, ok vildi gera Sigurð Hranason útlaga. Ok er í þat efni var komit ok svá mikinn vanda, þá ferr hann á fund Eysteins konungs, ok segir honum með hversu miklu áfelli Sigurðr konungr vildi heimta málit af honum, ok biðr hann ásjá. Eysteinn konungr sagði þat vant mál at beiða hann mótmæli veita bróður sínum, segir langt þess í milli, hvárt hann veitir at málinu eða gengr í móti, kvað þá jafnt báða eiga mundu, Sigurð konung ok sik; en fyrir sakir nauðsynjar þinnar ok mágsemdar várrar, þá má ek til leggja nökkur orð. Ok hittir Sigurð konung, ok biðr hann eirðar manninum; sagði skyldu þá sem á var, Sigurðr Hranason átti Skjaldvöru, föðursystur þeirra, ok segir hann vilja bœta þat, er konungi mislíkar, þó at eigi teldi hann sik sannan at sökinni; bað konung minnast á langt vinfengi þeirra. Sigurðr konungr sagði þat meiri stjórn at refsa slíka hluti. Þá sagði Eysteinn konungr: Ef þú vilt, bróðir! lögum at fylgja ok eptir landsstjórn refsa slíkt, þá mun réttligast, at Sigurðr njóti vitna sinna, ok á mál þetta á þingi at dœma, en eigi á móti, því at sökin veit til landslaga, en eigi til Bjarkeyjarréttar. Þá mælti Sigurðr konungr: Vera má, at svá viti sökin, Eysteinn konungr! sem þér segit, ok ef þetta eru eigi lög, þá munu vér málit á þingi sœkja. Síðan skildust konungar, ok þótti sinn veg hvárum þeirra. Þá stefndi Sigurðr konungr máli þessu til Arnarnesþings, ok ætlar þar málit fram at hafa. Eysteinn konungr kom ok þangat, ok sótti þingit, ok er sökin fór fram í dóm, þá gékk at Eysteinn konungr, áðr en sökin félli á Sigurð Hranason. Þá beiddi Sigurðr konungr lögmenn, at þeir feldi dóm á. En Eysteinn konungr svarar á þá leið: Þat hygg ek, at hér muni vera menn svá vitrir, ok kunnig lögin í Noregi, at eigi á at dœma lendan mann útlagan á þessu þingi. Ok flytr nú málit til laga, svá at öllum má þat sýnast sannligt. Þá mælti Sigurðr konungr: Kapp leggr þú á mikit, Eysteinn konungr! mál þetta, ok vera má, at meira starf verði fyrir, áðr en gangist við, en til var hugat, en eigi fyrir því at síðr skal fram halda; ok gjarna vilda ek nú, at hann yrði sekr í sínum átthaga. Þá mælti Eysteinn konungr: Fátt mun þat verða, at eigi muni fram komast, ef þér vilit fylgja, svá marga stóra hluti, sem þér hafit unnit, en hér er ván, at í móti standi fáir menn ok smáir. Skiljast á því þingi, svá at ekki sýslast at málinu. Eptir þat stefnir Sigurðr konungr Gulaþing ok sœkir til sjálfr. Eysteinn konungr sœkir ok þingit, ok eru nú margir fundir at áttir ok stefnur af vitrum mönnum, ok málit rannsakat fyrir lögmönnum. Nú flytr Eysteinn konungr þetta fram, at allir þeir menn, er fyrir sökum váru hafðir, váru í Frostaþingslögum, ok sakir höfðu gerzt á Hálogalandi. Ok eyðir hann sökina, ok skiljast at því, ok váru mjök reiðir. Ferr þá Eysteinn konungr norðr til Þrándheims. Sigurðr konungr stefnir til sín öllum lendum mönnum ok lendra manna húskörlum; hann nefnir or hverju fylki mikit lið búanda alt sunnan or landi, ok dróst honum mikill herr, stefnir hann liðinu norðr með landi, ok sœkir alt norðr á Hálogaland, ok vill svá greypliga at ganga, at gera Sigurð Hranason útlaga þar norðr í frændhaga sínum, ok stefnir hann þing öllum Háleygjum ok Naumdœlum í Hrafnistu. Eysteinn konungr bjóst or kaupangi með miklu liði, ok sœkir til þingsins; hann tekr þá með handfesti sókn ok vörn af Sigurði Hranasyni. Á þessu þingi fluttu hvárirtveggju fram sín mál. Þá leitar Eysteinn konungr við lögmenn, hvar þau þing eru í Noregi, at bóndum sé rétt at dœma konunga mál, ef annarr sœkir mál af öðrum; flyt ek mál þat með vitnum fram, at Sigurðr konungr á við mik málit, en ekki við Sigurð Hranason. Lögmenn segja, at konunga málum skyldi skipta á Eyraþingi í Niðarósi. Eysteinn konungr sagði: Þat hugða ek, at svá mundi vera, ok þangat mun sökin horfa, ok segist konungr ok þar vilja reyna réttan dóm um mál Sigurðar Hranasonar. Þá mælti Sigurðr konungr: Svá mjök sem þú vilt þyngja ok úhœgja mér, þá skal ek því þráligar fylgja. Ok skiljast þeir at svá búnu. Sœkja nú hvárirtveggju suðr til kaupangs; var þá stefnt 8 fylkna þing. Eysteinn konungr var þá í bœnum, ok hafði allmikit lið, en Sigurðr konungr lá á skipum. En er til þings skyldi ganga, þá váru grið sett, ok var komit fólk, ok málit skyldi kæra. Þá stóð upp Bergþórr, son Sveins bryggjufóts, ok bar fram vitni, at Sigurðr Hranason hafði leynt af Finnskattinum. Eysteinn konungr stóð þá upp ok sagði: Þó at þessi sök sé sönn, er þú berr nú fram, sem ek veit eigi þó með sannendum, hverr vitnisburðr þetta er; ok þó at svá væri, at þat sannaðist, þá hefir þessi sök verit eydd á þrimr lögþingum, ok móti inu fjórða; nú kref ek lögréttumenn at dœma Sigurð sýknan sakarinnar. Ok svá vart gert. Þá mælti Sigurðr konungr: Sé ek, at Eysteinn konungr hefir flutt fram lögkróka, en mér er ekki um þat kunnigt. Nú er sú ein sóknin eptir, er ek mun vanari en Eysteinn konungr; skal þá nú ok fram hafa. Ok sneri nú á brott ok til skipa sinna, ok lét fœra af tjöld, ok lagði liðinu öllu út til Hólms, átti þar þing, ok sagði svá liðinu, at um morguninn eptir skulu þeir leggja inn til Íluvalla ok ganga upp ok berjast við Eystein konung. En um kveldit, er Sigurðr konungr sat at matborði á skipi sínu, þá varð hann eigi fyrr varr við, en maðr lét fallast niðr á þiljurnar í fyrirrúminu, ok tók um fót hans; var þar Sigurðr Hranason, ok bað þá Sigurð konung gera af sínu ráði slíkt er hann vildi. Gékk þá til Magni byskup ok Málmfríðr dróttning ok margir höfðingjar aðrir, ok báðu griða Sigurði Hranasyni, ok með þeirra bœn tók Sigurðr konungr hann upp, ok tók af honum festur, ok setti hann með mönnum sínum, ok hafði með sér suðr í land. Um haustit fékk Sigurðr konungr Sigurði Hranasyni orlof at fara heim norðr, ok gaf Sigurðr konungr honum þá sýslu af sinni hendi, ok var jafnan síðan vinr hans. Eptir þetta varð aldregi mart um milli þeirra brœðra né blíða með ástsemd.


23. (22). Andlát Ólafs konungs.

Ólafr konungr tók sótt, þá er hann leiddi til bana; ok er hann jarðaðr at Kristskirkju í Niðarósi; ok var hann hit mesta harmaðr. Síðan réðu þeir tveir konungar landi, Eysteinn ok Sigurðr, en áðr höfðu þeir þrír brœðr verit konungar 12 vetr, 5 síðan er Sigurðr kom til lands, en 7 áðr. Ólafr konungr var 17 vetra, er hann andaðist, en þat var 9 Kalendas Januarii.


24. (23). Fœddr Magnús blindi.

Þá er Eysteinn konungr hafði verit einn vetr austr í landi, en Sigurðr konungr var norðr, þá sat Eysteinn konungr lengi um vetrinn í Sarpsborg. Bóndi ríkr er nefndr Ólafr í Dali, auðigr maðr; hann bjó í Aumorð í Dal mikla; hann átti 2 börn. Son hans hét Hákon faukr, en Borghildr dóttir hans; hon var kvenna fríðust ok vitr kona ok fróð mjök. Þau Ólafr ok börn hans váru lengi um vetrinn í Borg, ok var Borghildr jafnan á tali við konung, ok mæltu menn allmisjafnt um vináttu þeirra.

En eptir um sumarit fór Eysteinn konungr norðr í land, en Sigurðr konungr fór austr, ok annan vetr eptir var Sigurðr konungr austr í landi, ok sat löngum í Konungahellu ok efldi mjök þann kaupstað. Þar gerði hann kastala mikinn, ok lét grafa um díki mikit; hann var gerr af torfi ok grjóti; hann lét húsa í kastalanum ok gera þar kirkju. Kross hinn helga lét hann vera í Konungahellu, ok hélt hann í því eigi eiða sína, er hann sór á Jórsalalandi, en hann framdi tíund ok flest alt annat, þat er hann hafði svarit; en þat er hann setti krossinn austr við landsenda, hugði hann þat vera mundu alls lands gæzlu; en þat varð at hinu mesta úráði at setja þann helgan dóm svá mjök undir vald heiðinna manna, sem síðan reyndist. Borghildr Ólafsdóttir heyrði þann kvitt, at menn illmæltu þau Eystein konung um tal sitt ok vináttu, þá fór hon til Borgar, ok fastaði þar til járns ok bar járn fyrir mál þetta, ok varð vel skír. En er þetta spurði Sigurðr konungr, þá reið hann þat á einum degi, er miklar váru 2 dagleiðir, ok kom fram í Dali at Ólafs, var þar um nótt. Þá tók hann Borghildi frillutaki, ok hafði hana brott með sér; þeirra son var Magnús; hann var brátt sendr til fóstrs norðr á Hálogaland í Bjarkey til Víðkunns Jónssonar, ok fœddist hann þar upp. Magnús var allra manna fríðastr ok bráðgerr á vöxt ok afl.


25. (24). Mannjafnaðr með konungum.

Eysteinn konungr ok Sigurðr konungr váru einn vetr báðir á veizlu á Upplöndum, ok átti sinn bœ hvárr þeirra. En er skamt var milli þeirra bœja, er konungar skyldu veizlu taka, þá gerðu menn þat ráð, at þeir skyldu vera báðir samt á veizlunum, ok sínu sinni at hvárs búum; váru þeir fyrst báðir samt at því búi, er Eysteinn konungr átti. En um kveldit er menn tóku at drekka, þá var mungát ekki gott, ok váru menn hljóðir. Þá mælti Eysteinn konungr: Þó eru menn hljóðir; hitt er ölsiðr meiri, at menn geri sér gleði; fám oss ölteiti nökkura, mun þá enn árœtast um gaman manna. Sigurðr bróðir! þat mun öllum sœmst þykkja, at vit hefim nökkura skemtanarrœðu. Sigurðr konungr svarar heldr stutt: Ver þú svá málugr, sem þú vilt, en lát mik ná at þegja fyrir þér. Þá mælti Eysteinn konungr: Sá ölsiðr hefir opt verit, at menn taka sér jafnaðarmenn; vil ek hér svá vera láta. Þá þagði Sigurðr konungr. Sé ek, sagði Eysteinn konungr, at ek verð hefja þessa teiti, mun ek taka þik, bróðir! til jafnaðarmanns mér; fœri ek þat til, at jafnt nafn höfum vit báðir ok jafna eign, geri ek ok engi mun ættar okkarrar eða uppfœzlu. Þá svaraði Sigurðr konungr: Mantu eigi þat, er ek braut þik á bak, ef ek vilda, ok vartu vetri ellri? Þá sagði Eysteinn konungr: Eigi man ek hitt síðr, er þú fékkt eigi leikit þat, er mjúkleikr var í. Þá mælti Sigurðr konungr: Mantu, hversu fór um sundit með okkr; ek mátti kefja þik, ef ek vilda. Eysteinn konungr sagði: Ekki svam ek skemra en þú, ok eigi var ek verr kafsyndr; ek kunna ok á ísleggjum, svá at engan vissa ek þann, er þat kepti við mik, en þú kunnir þat eigi heldr en naut. Sigurðr konungr sagði: Höfðingligri íþrótt ok nytsamligri þykki mér at kunna vel á boga; ætla ek, at þú nýtir eigi boga minn, þótt þú spyrnir fótum í. Eysteinn konungr svaraði: Ekki em ek bogsterkr sem þú, en minna mun skilja beinskeyti okkra, ok miklu kann ek betr á skíðum en þú, ok hafði þat verit enn fyrr kölluð góð íþrótt. Sigurðr konungr sagði: Þess þykkir mér mikill munr, at þat er höfðingligra, at sá er yfirmaðr skal vera annarra manna, sé mikill í flokki, sterkr ok vápnfœrr betr en aðrir menn, ok auðsær ok auðkendr, þá er flestir eru saman. Eysteinn konungr sagði: Eigi er þat síðr einkanna hlutr, at maðr sé fríðr, ok er sá ok auðkendr í mannfjölda; þykkir mér þat ok höfðingligt, því at fríðleikinum sómir hinn bezti búnaðr; kann ek ok miklu betr til laga en þú, ok svá hvat er vit skulum tala, em ek miklu sléttorðari. Sigurðr konungr sagði: Vera kann, at þú hafir numit fleiri lögprettu, því at ek átta þá annat at starfa, en engi frýr þér sléttmælis, en hitt mæla margir, at þú sér ekki allfastorðr, ok lítit mark sé, hverju þú heitr, mælir eptir þeim, er þá eru hjá, ok er þat ekki konungligt. Eysteinn konungr sagði: Þat berr til þess, er menn bera mál sín fyrir mik, þá hygg ek at því fyrst, at lúka svá hvers manns máli, at þeim mætti bezt þykkja; þá kemr opt annarr, sá er mál á við hann, ok verðr þá opt dregit til at miðla, svá at báðum skyli líka. Hitt er ok opt, at ek heit því, er ek em beðinn, því at ek vilda, at allir fœri fegnir frá mínum fundi. Sé ek hinn kost, ef ek vil hafa, sem þú gerir, at heita öllum illu, en engi heyri ek efndanna frýja. Sigurðr konungr sagði: Þat hefir verit mál manna, at ferð sú, er ek fór or landi, væri heldr höfðinglig, en þú sazt heima meðan sem dóttir föður þíns. Eysteinn konungr svarar: Nú greipt þú á kýlinu; eigi mynda ek þessa rœðu vekja, ef ek kynna hér engu svara; nærr þótti mér hinu, at ek gerða þik heiman sem systur mína, áðr þú yrðir búinn til ferðar. Sigurðr konungr sagði: Heyrt muntu hafa þat, at ek átta orrostur mjök margar í Serklandi, er þú munt heyrt hafa getit, ok fékk ek í öllum sigr, ok margskonar gersimar, þær er eigi hafa fyrr slíkar komit hingat til lands; þótta ek þar mest verðr, er ek fann göfgasta menn, en ek hygg, at eigi hafir þú enn hleypt heimdreganum. Eysteinn konungr sagði: Spurt hefi ek þat, at þú áttir orrostur nökkurar utanlands, en nytsamligra var þat landi váru, er ek gerða meðan; ek reista fim kirkjur af grundvelli, ok gerða ek höfn við Agðanes, er áðr var øræfi, ok hvers manns för, þá er ferr norðr eða suðr með landi; ek gerða ok stöpulinn í Sinhólmssundi ok höllina í Björgyn, meðan þú brytjaðir blámenn fyrir fjándann á Serklandi; ætla ek þat lítit gagn ríki váru. Sigurðr konungr sagði: Fór ek í ferð þeirri lengst út til Jórdanar, ok lögðumst ek yfir ána; en út á bakkanum er kjarr nökkut, en þar á kjarrinu reið ek knút, ok mælta ek svá fyrir, at þú skyldir leysa, bróðir! eða hafa elligar þvílíkan formála, sem þar var á lagðr. Eysteinn konungr sagði: Eigi mun ek leysa þann knút, er þú reitt mér, en ríða mátta ek þér þann knút, er miklu síðr féngir þú leyst, þá er þú sigldir einskipa í her minn, þá er þú komt í land. Eptir þat þögnuðu þeir báðir, ok var hvártveggi reiðr.

Fleiri hlutir urðu þeir í skiptum þeirra brœðra, er þat fannst á, at hvárr dró sik fram ok sitt mál, ok vildi hvárr vera öðrum meiri, en hélzt þó friðr milli þeirra, meðan þeir lifðu.


26. (25). Frá vanheilsu Sigurðar konungs.

Sigurðr konungr var á Upplöndum at veizlu nökkurri, en þar váru laugar gervar. En er konungr var í laug, ok var tjaldat yfir kerit, þá þótti honum renna fiskr í lauginni hjá sér, ok þá sló á hann hlátri svá miklum, at þar fylgði staðleysi, ok kom þat síðan mjök optliga at honum. Ragnhildi, dóttur Magnús konungs berfœtts, giptu þeir brœðr hennar Haraldi kesju; hann var son Eiríks góða Danakonungs; váru synir þeirra Magnús, Ólafr, Knútr, Haraldr.


27. (26). Andlát Eysteins konungs.

Eysteinn konungr lét gera skip mikit í Niðarósi; þat var gert at vexti ok með hætti eptir því, sem Ormr hinn langi hafði verit, er Ólafr konungr Tryggvason hafði gera látit; var þar ok drekahöfuð á fram, en krókr á aptr, ok hvárrtveggja gullbúit. Skip var borðmikit, en stafnarnir þóttu nökkuru minni en bezt bæri. Hann lét ok gera þar í Niðarósi naust, bæði svá stór, at afrek var í, ok ger með hinum beztum föngum ok smíðuð ágæta vel. Eysteinn konungr var á veizlu á Stim á Hústöðum; hann fékk þar bráða sótt, þá er hann leiddi til bana. Hann andaðist 4 Kalendas Septembris, ok var lík hans flutt norðr til kaupangs, ok er hann þar jarðaðr í Kristskirkju, ok er þat mál manna, at yfir enskis manns líki hafi svá margr maðr í Noregi jafnhryggr staðit sem Eysteins konungs, síðan er andaðr var Magnús konungr, son Ólafs hins helga konungs. Eysteinn var konungr 20 vetr at Noregi; en eptir andlát Eysteins konungs var Sigurðr einn konungr í landi, meðan hann lifði.


28. (27). Kristnuð Smálönd.

Nikolás Danakonungr, son Sveins Úlfssonar, fékk síðan Margrétar, dóttur Inga, er fyrr hafði átt Magnús konungr berfœttr, ok hétu synir þeirra Nikolás ok Magnús hinn sterki. Nikolás konungr sendi orð Sigurði konungi Jórsalafara, ok bað hann veita sér lið ok styrk allan af sínu ríki, at fara með Nikolási konungi austr fyrir Svíaveldi til Smálanda, ok kristna þar fólk, því at þeir er þar bygðu, héldu ekki kristni, þó at sumir hefði við skírn tekit. Var í þann tíma víða í Svíaveldi mart fólk heiðit, ok mart illa kristit, því at þá váru nökkurir þeir konungar, er kristni köstuðu ok héldu upp blótum, svá sem gerði Blótsveinn, eða síðan Eiríkr hinn ársæli. Sigurðr konungr hét ferð sinni, ok gerðu konungar stefnulag sitt í Eyrarsundi. Síðan bauð Sigurðr konungr almenningi út af öllum Noregi, bæði at liði ok at skipum. En er saman kom herr sá, þá hafði hann vel þrjú hundruð skipa. Nikolás konungr kom fyrr miklu til stefnunnar, ok beið þar lengi; þá kurruðu Danir illa, ok sögðu at Norðmenn mundu ekki koma. Síðan rufu þeir leiðangrinn; fór konungr brott ok allr herinn. Síðan kom Sigurðr konungr þar, ok líkaði honum illa; héldu þá austr í Svimrarós, ok áttu þar húsþing, ok talaði Sigurðr konungr um lausyrði Nikolás konungs, ok kom þat ásamt, at þeir skyldu nökkut hervirki gera í landi hans fyrir þessar sakir. Þá tóku þeir upp þorp þat, er heitir Tumaþorp, er skamt liggr frá Lundi, ok héldu síðan austr til kaupbœjar þess, er heitir Kalmarnar, ok herjuðu þar, ok svá á Smálöndum, ok lögðu vistagjald á Smálönd, 15 hundruð nauta, ok tóku Smálendingar við kristni. Síðan vendir Sigurðr konungr aptr herinum, ok kom í sitt ríki með mörgum stórgersimum ok fjárhlutum, er hann hafði aflat í þeirri ferð, ok var þessi leiðangr kallaðr Kalmarna leiðangr. Þat var sumri fyrr en myrkr hit mikla. Þenna einn leiðangr reri Sigurðr konungr, meðan hann var konungr.


29. (28). Frá Þórarni stuttfeld.

Þat barst at eitt sinn, er Sigurðr konungr gékk frá skytningi ok til aptansöngs, ok váru menn druknir ok kátir mjök, þeir sátu úti fyrir kirkjunni ok sungu aptansönginn, varð söngrinn úgreiðr, þá mælti konungr: Hvat karla er þat, er þar er hjá kirkju í feldi einum? Þeir kváðust eigi þat vita. Konungr mælti:

Villir hann vísdóm allan,
veldr því karl í feldinum.

Karl gengr fram ok mælti:

Hykk at hér megi þekkja
heldr í stuttum feldi
oss, en ek læt þessa
úprýði mér hlýða.
Værir mildr ef mæra
mik vildir þú skikkju,
hvat hefi ek heldr en tötra,
hildingr! muni vildri.

Konungr mælti: Kom til mín á morni, þar sem ek drekk. Líðr nú af nóttin. Um morgininn ferr Íslendingr, er síðan var kallaðr Þórarinn stuttfeldr, til drykkjustofunnar, en maðr stóð úti fyrir stofunni, ok hafði horn í hendi ok mælti: Íslendingr! þat mælti konungr, at þú skyldir yrkja vísu, áðr þú gengr inn, ef þú vildir þiggja nökkura vingjöf af honum, ok kveða um þann mann, er heitir Hákon Serksson, er kallaðr er mörstrútr, ok geta þess í vísunni. Þessi maðr, er við hann rœddi, hét Árni fjöruskeifr. Síðan ganga þeir inn, ok gengr Þórarinn fyrir konung ok kvað vísu:

Þú vændir mér, þrœnda
þengill! ef ek stef fénga
frænda Serks, at fundi,
fólkrakkr, gefa nakkvat.
Lézt þú at Hákon héri,
hildingr hinn fémildi!
enn samir mér at minnask
mörstrútr, á þat görva.

Konung mælti: Þat sagða ek aldri, ok muntu vera spottaðr, ok er þat ráð, at Hákon skapi þér víti fyrir, ok far í sveit hans. Hákon mælti: Vel skal hann kominn með oss, ok sé ek, hvaðan þetta er komit. Ok setr Íslending millum þeirra, ok váru þeir nú allkátir. Þá er á leið daginn, ok nökkut tók at fá á þá drykkinn, þá mælti Hákon: Þykkist þú nökkut, Íslendingr! bótþarfa eiga mér, eða þótti þér eigi heldr sett vélræði fyrir þik? Hann svarar: Víst þykkjumst ek þér bœta eiga. Hákon svarar: Þá munu vit sáttir, ef þú yrkir aðra vísu um Árna. Hann kvezt þess albúinn. Ganga síðan yfir, þar sem Árni sat, ok kvað hann vísu:

Fullvíða hefir frœðum
Fjöruskeifr á her veifat
lystr ok leiri kastat
lastsamr ara hins gamla.
Ok vantu eina kráku
orðvandr á Serklandi,
skeifr bartu Högna húfu
hræddr, varliga bræddu.

Árni hljóp upp þegar ok brá sverði ok vildi ráða til hans. Hákon mælti, at hann skyldi þetta, ok kvað hann á þat mega minnast, at hann mundi lægra hlut bera, ef þeir ættist við. Síðan gékk Þórarinn fyrir konung, ok segir, at hann hefir drápu ort um hann, ok bað hann hlýða; ok þat veitti konungr honum, ok er þat kölluð Stuttfeldar drápa. Þá spyrr konungr, hvat hann vill ráðs síns, en hann kvezt hafa ætlat suðr at ganga til Rúms. Þá fékk konungr honum fé mikit, ok bað hann sín vitja, er hann kvæmi aptr, ok kvezt þá mundu gera sóma hans.


30. (29). Frá Sigurði konungi ok Óttari birting.

Þat er frásagt einn hátíðardag Hvítasunnudag, at Sigurðr konungr sat með miklu fjölmenni ok mörgum vinum sínum, ok þá er hann kom í hásæti sitt, sá menn, at hann sat með miklu vanmegni ok þungu bragði; váru margir hræddir um, hvern veg reiða mundi. Konungr leit á líðinn ok ögraði augunum ok sá umhverfis sik á pallana, ok tók þá bók hina dýru, er hann hafði haft í land; hon var öll gullstöfum ritin, ok eigi hafði meiri gersimi komit í land í einni bók. Dróttning sat þá hjá honum. Þá mælti Sigurðr konungr: Mart kann skipast, segir hann, á mannsævinni. Ek átta 2 hluti, þá er mér þóttu beztir, er ek kom í land, þat var bók sjá hérna ok dróttning, en nú þykki mér hvárr öðrum verri; þat á ek svá í eigunni, at mér þykkir verst allra hluta. Dróttning fiðr eigi, hvernug hon er, því at geitarhorn stendr or höfði henni, ok því betri sem mér þótti hon, því öllu verri þykkir mér hon nú. Þá kastaði hann bókinni á eldinn fram, er gerr var, en laust dróttningina kinnhest. Hon grét konungs mein meirr en sinn harm. Sá maðr stóð fyrir konunginum, er hét Óttar birtingr, bóndason ok kertisveinn, skyldi þá þjóna, svartr á hárslit, lítill ok vaskligr, døkklitaðr ok kurteiss. Hann hleypr til ok tekr bókina, er konungr hafði kastat á eldinn, ok hélt á ok mælti: Úlíkir dagar váru þeir, herra! er þér sigldut með prýði ok fegrð at Noregi, ok fögnuðu því allir vinir yðrir ok runnu í mót þér, ok játtuðu þér at konungi með hinni mestu vegsemd, en þessir; en nú eru komnir til þín vinir þínir margir á þessum degi, ok megu eigi kátir vera fyrir þínum harmi ok vanmegni; ger svá vel, hinn góði konungr! þigg þetta heilræði: fyrst gleð dróttningina, er þú hefir mikit afgert við, ok alla síðan út í frá vini þína. Þá sagði Sigurðr konungr: Hvat mantu kenna mér ráð, hinn herviligsti kotkarlson ok hinnar minstu ættar. Ok hljóp upp síðan, ok brá sverði, ok lét sem hann mundi höggva hann. Hann stóð réttr, ok brást engan veg við. En konungr brá þá flötu sverðinu, er ofan kom at höfðinu. En fyrst reiddi hann báðum höndum, sletti síðan flötu á síðu honum. Síðan þagnaði hann, ok settist niðr í hásætit; þá þögnuðu ok allir mennirnir. Þá litaðist konungr um, ok hógligar en hit fyrra sinn, ok mælti síðan: Seint má reyna mennina, hvílíkir eru, segir konungr; hér sátu vinir mínir, lendir menn ok stallarar, skutilsveinar ok allir hinir beztu menn í landinu, ok varð engum jafnvel til mín sem þessum, er yðr mun þykkja lítils verðr hjá yðr, hann unni mér nú mest, ok var þat Óttarr birtingr, af því at ek kom hér inn œrr maðr, ok vildag spilla gersimi minni, hann bœtti þat með mér, ok annarri hendi hræddist hann eigi banann; talaði síðan fagrt erendi, stilti svá orðunum, at mér yrði at virðing, en eigi taldi hann þá hlutina, er minn harmr aukaðist við, þat feldi hann alt niðr, er þó mátti með sönnu rœða; en svá var þó skörulig hans rœða, at engi var svá vitr maðr hjá, at snjallara mundi mæla. En síðan hljóp ek upp ørvita, ok lét ek sem ek munda höggva hann, en hann var svá fullhugi, sem engi ótti væri um at vera; en þá er ek sá þat, lét ek þetta verk fyrirfarast, svá úmakligr sem hann var. Nú skulu þér, vinir mínir! vita, hverju ek mun launa honum; hann er áðr kertisveinn, nú skal hann vera lendr maðr minn, ok mun þat þó fylgja, er eigi mun minna vera, at hann mun merkiligastr maðr vera af stundu lendra manna minna. Gakk nú í sæti hjá lendum mönnum ok þjóna eigi lengr. Hann gerðist síðan hinn merkiligsti maðr í Noregi af mörgum góðum hlutum ok dýrlingum.


31. (30). Draumr Sigurðar konungs.

Sigurðr konungr var eitthvert sinn á veizlu at búi sínu einu. En um morgininn, þá er konungr var klæddr, var hann fámálugr ok úkátr, ok hræddust vinir hans, at þá mundi enn at honum komit vanstillit. En ármaðrinn var vitr maðr ok djarfr ok krafði konung máls, ok spurði, ef hann hefði nökkut tíðinda spurt, þat er svá væri mikit, at honum stœði fyrir gleði, eða væri þat, at veizlan hugnaði honum eigi vel, eða nökkurir þeir hlutir, er menn mættu ráða bœtr á. Sigurðr konungr sagði, at engi hlutr héldi þar til, sá er hann rœddi um, en þat heldr til, segir hann, at ek hugsa draum þann, er fyrir mik bar í nótt. Herra! segir hann, góðr draumr skyldi sá vera, en heyra vildim vér gjarna. Konungr mælti: Ek þóttumst hér á Jaðri vera úti staddr, ok sá ek út í haf, ok leit ek þar sorta mikinn, ok var för í, ok nálgaðist hingat, þá sýndist mér, sem þat væri mikit tré eitt, ok óðu limarnar uppi, en rœtrnar í sjá. En er tréit kom at landi, þá braut þat, ok rak í brott, dreifðist víða um landit, bæði um meginland ok úteyjar, sker ok strandir; ok þá gaf mér sýn, svá at ek þóttist sjá um allan Noreg hit ytra með sjá, ok sá ek í hverja vík, at rekin váru brot af þessu tré, ok váru flest smá, en sum stœrri.

Þá svaraði ármaðrinn: Þat er líkast um þenna draum, at þér sjálfir munut bezt skipa, ok vildim vér gjarna heyra, at þér réðit. Þá mælti konungr: Þat þykki mér líkast, at vera muni fyrir tilkvámu nökkurs manns í land þetta, ok mun hann hér staðfestast, ok hans afspringi mun víða dreifast um land þetta ok vera mjök misstórt.


32. (31). Frá Ásláki hana.

Svá bar at eitt sinn, er Sigurðr konungr sat með mörgum góðum mönnum ok göfgum í stríðum hug, var þat frjákveld eitt, att dróttsetinn spurði, hvat til matar skyldi búa. Konungr svarar: Hvat nema slátr. En svá var mikil ógn at honum, at engi þorði at mæla í móti honum. Váru nú allir úkátir. Bjoggust menn nú til borða, kómu inn sendingar, heitt slátr, ok váru allir menn hljóðir ok hörmuðu konungs mein. En áðr en matrinn væri signdr, þá tók sá maðr til orða, er hét Áslákr hani; hann hafði verit með Sigurði konungi í utferðinni; ekki var han ættstórr maðr, hvatr ok lítill vexti; ok er hann sá, at engi maðr mundi svara konunginum, þá mælti hann: Herra! sagði hann, hvat rýkr á diskinum fyrir yðr? Konungr svarar: Hvat vildir þú, Áslákr hani! eða hvat sýnist þér? Hann svarar: Þat sýnist mér, sem ek vilda eigi at væri, at slátr sé. Konungr mælti: En þótt svá sé, Áslákr hani! Hann svarar: Hörmuligt er slíkt at vita, at svá mjök skal missýnast þeim konungi, er svá mikinn sóma hefir fengit í veröldinni af ferð sinni; ok öðru hézt þú þá, er þú steigt or Jórdan, ok hafðir laugazt í því vatni, sem guð sjálfr, ok hafðir pálm í hendi ok kross á bringu, en þú mundir slátr eta á frjádag; ok ef smæri menn gerði slíkt, væri stórrefsinga fyrir vert; ok eigi er svá vel skipuð sveitin, sem líkligt væri, er engi verðr til nema ek einn lítill maðr um slíkt at tala. Konungr þagnaði ok tók eigi til matarins, ok er á leið matmálit, bað konungr brott bera slátrdiskinn. Kom þá fram sá matr, er honum hœfði vel, ok tók konungr at kætast heldr, er á leið matmálit, ok drakk. Menn mæltu, at Áslákr mundi forða sér. Hann kvazt eigi munðu þat gera; veit ek eigi, hvat þat mun tjóa; er þat sannast, at nú er gott at deyja, er ek hefi því fram komit, at firra konunginn glœp, en hann á heimilt at drepa mik. Ok um kveldit kallaði konungr á hann ok mælti: Hverr eggjaði þik, Áslákr hani! at mæla slíkum beryrðum við mik í mannfjölda? Herra! sagði hann, engi nema ek sjálfr. Konungr mælti: Vita muntu nú vilja, hvat þú munt fyrir hafa þína dirfð, eða hvers þú þykkist verðr? Hann svarar: Viltu vel launa! herra! þá em ek feginn, en ef öðruvís verðr, þá er þat þitt. Þá mælti konungr: Þú munt minni laun fyrir hafa en makligt er; ek mun gefa þér þrjú bú; en þann veg skipti þá til, sem úlíkligra mátti þykkja, er þú firðir mik miklu úhappi, heldr en lendir menn, er ek átta mikit gott at. Lauk svá þessu máli.


33. (32). Kona leidd jólaaptan til konungs.

Svá bar at eitt sinn jólakveld, er konungr sat í höllinni ok borð váru framsett, þá mælti konungr: Fái mér slátr. Herra! sögðu þeir, eigi er þat siðr í Noregi at eta slátr jólakveld. Hann svarar: Er þat eigi siðr, þann sið vil ek hafa. Þeir koma ok höfðu hnísu. Konungr stangaði í knífinum, ok tók eigi til. Þá mælti konungr: Fái mér konu inn í höllina. Þeir kómu þar ok höfðu konu með sér, sú hafði sítt faldat. Konungr tók hendinni til höfuðs henni, ok leit á ok mælti: Úsælig kona er þetta, ok ekki svá, at eigi megi sœma við slíkt. Síðan leit hann á höndina ok mælti: Úfögr hönd ok eigi vel vaxin, en þó verðr at sœma við. Þá bað hann, at hon rétti fram fótinn; leit hann á ok mælti: Ferligr fótr ok mikill mjök, en ekki má gaum at því gefa, sœma verðr við slíkt. Þá bað hann, at þeir skyldu leggja upp kyrtilinn, ok sá hann nú legginn, ok mælti svá: Sví verði þínum legg, er bæði er blár ok digr, ok muntu vera púta ein, ok bað hana út fœra; ok vil ek ekki hafa hana.


34. (33). Haraldr gilli kom í land.

Hallkell húkr, son Jóns smjörbalta, var lendr maðr á Mœri; hann fór vestr um haf, ok alt til Suðreyja; þar kom til fundar við hann utan af Írlandi sá maðr, er hét Gillikristr, ok sagðist vera son Magnús konungs berfœtts; móðir hans fylgði honum ok sagði, at hann hét Haraldr öðru nafni. Hallkell tók við þessum mönnum ok flutti með sér til Noregs, ok þegar á fund Sigurðar konungs með Harald ok móður hans. Þau báru fram sitt erendi fyrir konungi. Sigurðr konungr rœddi þetta mál fyrir höfðingjum, at hverr legði til eptir sínu skaplyndi, en allir báðu hann sjálfan fyrir ráða. Þá lét Sigurðr konungr kalla fyrir sik Harald, ok sagði honum svá, at hann vill eigi synja Haraldi, at hann fremi skírslu til faðernis sér, með því at hann vill þat vera láta í festu, þó at honum berist þat faðerni, er hann segir, at Haraldr skal eigi beiðast konungdóms, meðan Sigurðr konungr eða Magnús konungsson lifir, ok fóru þessar festur fram með svardögum. Sigurðr konungr sagði, at Haraldr skyldi troða slár til faðernis sér, en sú skírsla þótti heldr frek, því at hann skyldi þá skírslu fremja til faðernis en eigi til konungdóms; hann hafði áðr því fyrirsvarit. En Haraldr játtaði þessu. Hann fastaði til járns, ok var sú skírsla ger, er mest hefir verit ger í Noregi, at 9 plógjárn glóandi váru niðr lögð, ok gékk Haraldr þar eptir berum fótum, ok leiddu hann byskupar tveir. Ok þrimr dögum síðar var skírslan reynd; váru þá fœtr hans úbrunnir. Eptir þat tók Sigurðr konungr vel við frændsemi Haralds; en Magnús, son hans, úþokkaðist mjök við hann, ok margir höfðingjar sneru eptir honum. Sigurðr konungr treystist svá vinsæld sinni við alt landsfólk, at hann beiddist þess, at allir skyldu þat sverja, at Magnús, son Sigurðar konungs, skyldi vera konungr eptir hann, ok fékk hann þá svardaga af öllu landsfólki.


35. (34). Frá veðjan Haralds ok Magnús.

Haraldr gilli var maðr hár ok grannvaxinn, hálslangr, heldr langleitr, svarteygr, døkkhárr, skjótligr ok fráligr, ok hafði mjök búnað írskan, stuttklæddr ok léttklæddr; stirt var honum norrœnt mál, ok kylfdi mjök til orðanna, ok höfðu margir menn þat mjök at spotti. Haraldr sat í drykkju eitt sinn ok talaði við annan mann, sagði hann vestan af Írlandi; var þat í rœðu hans, at þeir menn váru á Írlandi, at svá váru fóthvatir, at engi hestr tók þá á skeiði. Magnús konungsson heyrði þetta ok mælti: Nú lýgr hann enn, sem hann er vanr. Haraldr svarar: Satt er þetta, segir hann, at þeir menn munu finnast á Írlandi, at engi hestr í Noregi mun hlaupa um þá. Rœddu þeir um nökkurum orðum; þeir váru báðir druknir. Þá mælti Magnús: Hér skaltu veðja fyrir höfði þínu, ef þú renn eigi jafnhart, sem ek ríð hesti mínum, en ek mun leggja í móti gullhring minn. Haraldr svarar: Ekki segi ek þat, at ek renna svá hart; finna mun ek þá menn á Írlandi, at svá munu renna, ok má ek veðja um þat. Magnús konungsson svarar: Ekki mun ek fara til Írlands; hér skulum vit veðja en ekki þar. Haraldr gékk þá at sofa ok vildi ekki fleira við hann eiga. Þetta var í Ósló. En eptir um morgininn, þá er lokit var formessu, reið Magnús upp í götur; hann gerði orð Haraldi at koma þannug. En er hann kom, var hann svá búinn: hafði skyrtu ok ilbandabrœkr, stuttan möttul, hött írskan á höfði, spjótskapt í hendi. Magnús markaði skeiðit. Haraldr mælti: Oflangt ætlar þú skeiðit. Magnús ætlaði þegar miklu lengra, ok sagði at þó var ofskamt. Mart var manna hjá. Þá tóku þeir skeið fram, ok fylgði Haraldr jafnan bœginum. En er þeir kómu til skeiðsenda, mælti Magnús: Þú heldr í gagntak, ok dró hestrinn þik. Magnús hafði gauzkan hest allskjótan. Þeir tóku þá annat skeið aptr; rann þá Haraldr alt skeið fyrir hestinum. En er þeir kómu til skeiðsenda, þá spurði Haraldr: Hélt ek nú í gagntakit? Magnús svarar: Nú tóktu fyrri til. Þá lét Magnús blása hestinn um hríð; en er hann var búinn, þá keyrir hann sporum hestinn, ok kom hann skjótt á hlaup. Haraldr stóð þá kyrr. Þá leit Magnús aptr ok kallaði: Renn nú, segir hann. Þá hljóp Haraldr skjótt fram um hestinn, ok langt frá fram, ok svá til skeiðsenda; kom hann miklu fyrr, at hann lagðist niðr, ok spratt upp ok heilsaði Magnúsi, er hann kom. Síðan fóru þeir heim til bœjar. En Sigurðr konungr hafði verit meðan at messu, ok vissi hann þetta eigi, fyrr en eptir mat um daginn. Þá mælti hann reiðuliga til Magnús: Þér kallit Harald heimskan, en mér þykkir þú fól; ekki kantu utanlands siðu manna; vissir þú þat eigi fyrr, at utanlands menn temja sik við aðrar íþróttir en kýla drykk eða gera sik œran ok úfœran, ok vita þá ekki til manns; fá Haraldi hring sinn ok apa hann aldri síðan, meðan mitt höfuð er fyrir ofan mold.


36. (35). Frá sundfæri.

Þá er Sigurðr konungr var eitt sinn úti á skipum, ok lágu þeir í höfn, ok kaupskip nökkut hjá þeim Íslandsfar. Haraldr gilli var í fyrirrúmi á konungsskipi, en næst honum fram frá lá Sveinn Rímhildarson; hann var son Knúts Sveinssonar af Jaðri. Sigurðr Sigurðarson var lendr maðr ágætr; hann stýrði þar skipi. Þat var einn fagran veðrdag, var heitt skin, fóru menn á sund margir, bæði af langskipum ok af kaupskipinu. Íslenzkr maðr einn, sá er á sundi var, hendi gaman at því, at fœra niðr þá menn, er verr váru syndir. Menn hlógu at því. Sigurðr konungr sá þat ok heyrði; síðan kastaði hann af sér klæðum ok hleypr á sundit, ok lagðist at Íslendingi, grípr hann ok fœrði í kaf, ok hélt niðri; ok þegar annat sinn, er Íslendingr kom upp, fœrði konungr hann niðr, ok hvert sinn eptir annat. Þá mælti Sigurðr Sigurðarson: Skulum vér konung láta deyða manninn? Maður sagði, at engi var allfúss til at fara. Sigurðr mælti: Verða mundi maðr til, ef Dagr Eilífsson væri hér. Sigurðr hljóp síðan fyrir borð, ok svam til konungs, tók til hans ok mælti: Týn eigi manninum, herra! sjá nú allir, at þú ert miklu betr syndr. Konungr mælti: Lát mik lausan, Sigurðr! ek skal bana honum, hann vill kefja menn vára. Sigurðr svarar: Vit skulum nú leika fyrst, en þú, Íslendingr! leita til lands. Hann gerði svá. En konungr lét Sigurð lausan ok svam til skips síns, svá fór ok Sigurðr. En konungr mælti, bað Sigurð eigi verða svá djarfan at koma í augsýn sér. Þat var sagt Sigurði, ok gékk hann upp á land.


37. (36).. Frá Haraldi ok Sveini Rímhildarsyni.

Um kveldit, þá er menn fóru at sofa, léku sumir menn uppi á landi. Haraldr var í leikinum, en bað svein sinn fara út á skip ok búa hvílu sína, ok bíða sín þar. Sveinninn gerði svá. Konungr var sofa farinn. En er sveininum þótti lengjast, þá lagðist hann upp í rúmit Haralds. Sveinn Rímhildarson mælti: Skömm mikil er at fara til þess heiman frá búum sínum dugandum mönnum, at draga hér knapa upp jafnhátt sér. Sveinninn svarar, segir, at Haraldr vísaði honum þangat. Sveinn Rímhildarson mælti: Oss þykkir engi ofgœða kostr í, at Haraldr liggi hér, þótt hann dragi eigi hér þræla eða stafkarla. Ok grípr hann upp riðvöl ok laust sveininn í höfuðit, svá at blóð féll um hann. Sveinninn hljóp þegar upp á land, ok segir Haraldi, hvat í var orðit. Haraldr gékk þegar á skip upp ok aptr í fyrirrúmit; hann hjó með handøxi til Sveins, ok veitti honum sár mikit á hendi. Gékk Haraldr þegar á land upp. Sveinn hljóp upp á land eptir honum; drifu þá til frændr Sveins ok tóku Harald höndum, ok ætluðu at hengja hann. En er þeir bjoggu þar um, þá gékk Sigurðr Sigurðarson út á skip Sigurðar konungs, ok vakti hann. En er konungr brá augum í sundr ok kendi Sigurð, mælti hann: Fyrir þetta sama skaltu deyja, er þú komst í augsýn mér, því at ek bannaða þér þat. Ok hljóp konungr upp. Sigurðr mælti: Kostr er þér þess, konungr! þegar þú vilt, en aðrar sýslur eru nú fyrst skyldri; far sem skjótast máttu, upp á land, ok hjálp Haraldi, brœðr þínum; Rygir vilja nú hengja hann. Þá mælti konungr: Guð gæti nú til, Sigurðr! Kalla nú lúðrsveininn, lát blása liðinu upp eptir mér. Konungr hljóp upp á land, en allir, er hann kendu, fylgðu honum, ok þar til, er gálginn var búinn. Tók hann þegar Harald til sín, en alt fólk þusti þegar til konungs með alvæpni, er lúðr hafði við kveðit. Þá sagði konungr, at Sveinn ok allir hans félagar skyldu útlagir fara. En við bœn allra manna fékkst þat af konungi, at þeir skyldu hafa landsvist ok eignir sínar, en sárit bótalaust. Þá spurði Sigurðr Sigurðarson, ef konungr vildi, at hann fœri þá í brott. Þat vil ek eigi, sagði konungr; aldri má ek þín án vera.


38. (37). Jartegnir Ólafs konungs við tunguskorinn mann.

Kolbeinn hét maðr ungr ok fátœkr, en Þóra móðir Sigurðar konungs Jórsalafara, lét skera tungu or höfði honum, ok var til þess eigi meiri sök, en sá hinn ungi maðr Kolbeinn hafði eitt stykki haft af diski konungsmóður, ok sagði, at steikari hafði gefit honum, en hann þorði eigi við at ganga fyrir henni. Síðan fór sá maðr mállauss langa hríð. Þess getr Einarr Skúlason í Ólafsdrápu:

Göfug lét Hörn or höfði
hvítings um sök litla
auðar aumum beiði
ungs manns skera tungu.
Þann sám vér er várum,
válaust numinn máli
hoddbrjót, þar er heitir
Hlíð, fám vikum síðar.

Hann sótti síðan til Þrándheims ok til Niðaróss, ok vakti at Kristskirkju. En um óttusöng Ólafs vökudag hinn síðara, þá sofnaði hann, ok þóttist sjá Ólaf hinn helga koma til sín ok taka hendi sinni í stúfinn tungunnar ok heimta. En er hann vaknaði, þá var hann heill ok þakkaði várum dróttni feginsamliga ok Ólafi konungi, er hann hafði heilsu ok miskunn af þegit; hafði farit þagat áðr mállauss, ok sótti hans heilagt skrín, en þaðan fór hann heill ok skorinorðr.


39. (38). Jartegnir Ólafs konungs við hertekinn mann.

Ungan mann nökkurn danskan at eðli tóku heiðnir menn, ok fluttu til Vindlands, ok höfðu þar í böndum með öðrum herteknum mönnum. Nú var hann um daga í járni einn saman varðveizlulauss, en um nætr þá var sonr bónda í fjötri með honum, at hann hljópist eigi frá honum. En sá aumi maðr beið aldri svefn né ró fyrir harms sakir ok sorga; hugleiddi marga vega, hvat til hjálpar væri, kvíddi mjök ánauð, ok hræddist bæði sult ok píslir, ok vænti engrar aptrlausnar af frændum sínum, fyrir því at þeir höfðu tvisvar áðr leystan hann af heiðnum löndum með fjárhlut, ok þóttist hann því vita, at þeim mundi þá þykkja bæði mikit fyrir því ok kostnaðarsamt, at ganga undir hit þriðja sinn. Vel hefir sá maðr, er eigi bíðr slíkt ilt þessa heims, er hann þóttist þá beðit hafa. Nú gerðist honum engi annarr til, en hlaupast í brott ok komast undan, ef þess verðr auðit. Því næst ræðr hann til á náttarþeli, ok drepr son bónda, høggr af honum fótinn, ok stefnir svá til skógar með fjötri undan. En um morgininn eptir, er lýsti, þá verða þeir varir við, ok fara eptir honum með hundum tveim, er því váru vanir, at spyrja þá upp, er undan hljópust; finna hann í skógi, þar sem hann lá ok leyndist fyrir þeim. Nú taka þeir hann höndum, ok berja ok beysta ok leika allskonar illa. Síðan draga þeir hann heim, ljá honum lífs at hváru nauðula, ok engrar annarrar miskunnar; draga hann til písla, ok settu hann þegar í myrkvastofu, þar er fyrir váru áðr inni 16 allir kristnir menn; bundu hann þar bæði járnum ok öðrum böndum, sem fastast máttu þeir. Svá þótti honum vesöld ok píslir þær, er fyrr hafði hann haft, sem þat væri skuggi nökkurr þess alls hins illa, er þá hafði hann. Engi maðr sá hann augum í þessi prísund, sá er honum bæði miskunnar; engum manni þótti aumligt um þann vesaling, nema kristnum mönnum, er þar lágu bundnir með honum, þeir hörmuðu ok grétu hans mein ok sína nauð ok úgæfu. Ok um dag nökkurn lögðu þeir ráð fyrir hann, báðu at hann hétist hinum helga Ólafi konungi, ok gæfist til embættismanns í hans dýrðarhúsi, ef hann kœmist með guðs miskunn ok hans bœnum or þeirri prísund. Nú játtaði hann því feginn, ok gafst þegar til þess staðar, sem þeir báðu hann. Nóttina eptir þá þóttist hann sjá í svefni mann einn ekki hávan standa þar hit næsta sér ok mæla við sik á þá leið: Heyrðu, hinn aumi maðr, segir hann, hví rístu eigi upp? Hann svarar: Lávarðr minn! hvat manna ertu? Hann sagði: Ek em Ólafr konungr, er þú kallaðir á. Óhó! lávarðr minn góðr, segir hann, ek vilda feginn upp rísa, ef ek mætta, en ek ligg járnum bundinn, ok þó í fjötri, með þeim mönnum, er hér sitja bundnir. Síðan heitr hann á hann, ok kveðr svá at orðum: Stattu upp skjótt ok æðrast ekki um; víst ertu nú lauss. Því næst vaknaði hann ok sagði þá sínum félögum, hvat fyrir hann hafði borit. Síðan báðu þeir hann upp standa, ok freista ef satt væri. Upp stendr hann, ok kendi, at hann var lauss. Nú sögðu félagar hans aðrir, ok kváðu þat honum fyrir ekki koma mundu, því at hurð var læst utan ok innan. Þá lagði orð til gamall maðr, er þar sat meinliga haldinn, ok bað hann eigi tortryggva þessa manns miskunn, er hann hafði lausn af fengit, ok svá, at því mun hann jartegn við þik gert hafa, at þú skulir hans miskunnar njóta, ok héðan lauss verða, en eigi þér til meiri vesaldar ok písla; nú lát við fimt, segir hann, ok leita dura, ok ef þú mátt út komast, þá ertu hólpinn. Svá gerði hann, fiðr dyrnar þegar opnar, støkkr út jafnskjótt ok brott í skóginn. Þegar þeir urðu varir þessa, þá slógu þeir hundum sínum ok fóru eptir sem skyndiligast, en hann liggr ok leynist, ok sér gerla vesall karl, hvar þeir fara eptir honum. Nú villast hundar þegar farsins, er þeir liðu at honum, en þeim öllum viltist sýnin, svá at engi maðr mátti finna hann, ok lá hann þar fyrir fótum þeim. Vendu þeir þá heim aptr þaðan, ok veinuðu mjök ok hörmuðu, er þeir máttu eigi fá staðit hann. Ólafr konungr lét honum ekki tortíma, er hann var til skógar kominn, gaf honum heyrn ok heilsu alla, er þeir höfðu áðr barit höfuð alt á honum ok knosat, til þess er hann deyfði. Því næst komst hann á skip með kristnum mönnum tveim, þeim er lengi höfðu þar verit píndir, ok neyttu þá allir þess farskostar sem ákafast, ok fluttust þá áleiðis af þeim hlaupstigi. Síðan sótti hann til þess helga manns húss, var þá heill orðinn ok herfœrr. Þá iðraðist hann sinna heita, gékk á orð sín við þann milda konung, ok hljópst þá brott um dag, ok kom at kveldi til bónda eins, þess er honum veitti herbergi fyrir guðs sakir. Síðan um nóttina er hann var í svefni, sá hann meyjar þrjár ganga til sín, fríðar ok fagrbúnar, ok ortu orða á hann þegar, ok börðu hann miklum ávítum, er hann skyldi svá djarfr gerast, at hlaupa frá þeim góða konungi, er honum hafði svá mikla miskunn veitt, fyrst er hann leysti hann or járnum ok allri prísund, ok firrast þann ljúfa lávarð, er hann hafði á hönd gengit. Því næst vaknaði hann felmsfullr, ok stóð upp þegar árdegis, ok sagði húsbúanda; en sá góði búandi lét hann engu öðru við koma, en venda heim aptr til þess helga staðar. Sá maðr ritaði at upphafi þessa jartegn, er sjálfr sá manninn, ok á honum járnastaðinn.


40. (39). Sigurðr konungr fær Ceciliu.

Þá er á leið ævi Sigurðar konungs, þá gerðist sú nýlunda um ráð hans, at hann vill láta eina dróttningina, en fá þeirrar konu, er Cecilia hét, ríks manns dóttir; ætlar at fá at brúðlaupinu í Björgyn, lét búa til mikillar veizlu ok dýrligrar. En er þat spyrr Magni byskup, þá varð hann úkátr, ok einn dag gengr byskup til hallarinnar, ok með honum prestr hans, er Sigurðr hét, er síðan var byskup í Björgyn; kómu at höllinni, ok biðr byskup konung út ganga, ok hann gerði svá, gékk út ok með brugðit sverð. Konungr fagnaði byskupi vel, ok býðr honum til drykkju með sér. Hann kvað annat erendit; er þat satt, herra! at þú ætlar at kvángast ok láta eina dróttningina? Konungr sagði: Satt er þat. Byskup tók þá at þrútna mjök ok mælti: Hví sýnist yðr, herra! at gera þat í várri byskupssýslu, ok svívirðir guðs rétt ok helga kirkju ok konungdóm þinn; nú vil ek þat gera, sem ek em skyldr til, banna þér af guðs hálfu ok hins helga Ólafs konungs ok Petri postola ok allra heilagra manna, þetta úráð. Ok meðan hann mælti, þá stóð hann réttr, ok sem hann rétti hálsinn, ef konungr reiddi ofan sverðit. En svá hefir Sigurðr síðan sagt, er síðar var byskup, at eigi þótti honum meiri himinn en kálfskinn, svá þótti honum konungrinn ógurligr. Síðan gékk konungrinn aptr inn í höllina, en byskup heim ok var svá kátr, at hvert barn kvaddi hann hlæjandi, ok lék við fingr sína. Þá mælti Sigurðr prestr: Þó eru þér nú kátir, herra! kemr yðr, ok vænna at leita undan? Þá mælti byskup: Líkligra þykki mér þat, at hann mun eigi gera þat, en hverr væri dauðdaginn betri, en deyja fyrir heilaga kristni ok banna þat, er eigi er við sœmanda? Nú em ek kátr, er ek hefi þat gert, er ek átta. Síðan var þyss í bœnum, ok bjoggust nú konungsmenn á brott með miklum kornum ok möltum ok hunangi. Heldr konungr síðan suðr í Stafangr, ok efnar þar til veizlu. Ok er byskup spyrr þat, sá er þar réð fyrir, hittir hann konung ok spyrr, ef þat er satt, at hann vill kvángast at lifandi dróttningunni. Konungr sagði, at svá er. Byskup svarar: Ef svá er, herra! þá megu þér sjá, hversu mjök þat er bannat hinum smærum mönnum; nú er eigi úlíkligt, at þér ætlit yðr heimilla, er meira hafit valdit, at láta yðr slíka hluti sóma, en þat er þó mjök í móti réttu; ok eigi veit ek, hví þér vilit þat gera í várum byskupdómi, at vanvirða svá guðs boðorð ok heilaga kirkju ok várn byskupdóm. Nú munu þér vilja nökkura stóra hluti til leggja þessa staðar í fjárhlutum, ok bœta svá við guð ok við oss. Þá mælti konungr: Tak þar fé; furðu úlíkir urðu þér Magni byskup. Gékk konungr í brott, ok líkaði eigi betr við þann en við hinn, er forboðit lagði á. Síðan fékk hann þessarar konu, ok unni mikit.


41. (40). Efldr kaupstaðr í Konungahellu.

Sigurðr konungr lét svá mjök efla kaupstaðinn í Konungahellu, at þá varð engi ríkari í Noregi, ok sat þar löngum til landsgæzlu. Hann lét húsa konungsgarð í kastalanum; hann lagði á öll heröð, þau er í nánd váru kaupstaðinum, ok svá á bœjarmennina, at á hverjum 12 mánuðum skyldi hverr maðr 9 vetra gamall eða ellri bera til kastalans 5 vápnsteina eða aðra 5 staura, ok skyldi þá gera hvassa í annan enda, ok 5 alna háva. Þar í kastalanum lét Sigurðr konungr gera krosskirkju; hon var trékirkja ok mjök vönduð at efnum ok smíð. Þá er Sigurðr hafði verit konungr 24 vetr, var vígð krosskirkja. Þá lét konungr þar vera kross hinn helga ok marga aðra helga dóma. Sú var kölluð Kastalakirkja. Þar setti hann fyrir altari tabulu, er hann hafði gera látit í Grikklandi; hon var ger af eiri ok silfri, ok gylt fagrliga, sett smeltum ok gimsteinum. Þar var skrín, er Eiríkr eimuni Danakonungr hafði sent Sigurði konungi, ok plenarius ritinn gullstöfum, er Patriarki gaf Sigurði konungi.


42. (41). Andlát Sigurðar konungs.

Þrimr vetrum síðar en krosskirkja var vígð, fékk Sigurðr konungr sótt; þá var hann staddr í Ósló. Hann andaðist þar einni nótt eptir Maríumessu um haustit; hann var jarðaðr at Hallvarðskirkju, lagðr í steinvegginn utar frá kórinum hinum syðra megin. Magnús, son Sigurðar konungs, var þar þá í bœnum; tók hann þar þegar allar konungs féhirzlur, er Sigurðr konungr andaðist. Sigurðr var konungr yfir Noregi 27 vetr; hann var at aldri fertug, ok var hans öld góð landsfólkinu; var þá bæði ár ok friðr.