Af Guitalin Saxa

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Karlamagnús saga ok kappa hans


Af Guitalin Saxa


Svá[1] er sagt, at þessu næst eftir Karlamagnús konungr ferð sína til Spanialands, ok var í för með honum Rollant frændi hans ok inir beztu menn af[2] Frakklandi, ok dvaldist í þessi ferð 3 vetr. En síðan fór hann[3] til borgar þeirrar er Nobilis hét, ok mátti hvárki yfir geta komit[4] höfðingjann, þann er fyrir réð borginni, né borgina, ok sat hann þó lengi um hana. En [dróttinsdag einn er konungr var undan borðum genginn,[5] þá kómu 3 sendimenn af Frakklandi ok sögðu mikil tíðendi: Guitalin konungr inn drambláti[6] ok guðs úvin mikill, segja þeir, hann hefir herjat á lönd þín, ok hann hefir brenda Kolni ena helgu borg, ok hann lét drepa Pétr byskup[7] fyrir háðungar sakir við þik, [ok lét höfða[8] hann þér til úsœmdar.[9] En við þessi tíðendi úgladdist mjök Karlamagnús konungr ok mælti til Rollants frænda síns:[10] Aldri verðum vér glaðir áðr[11] þessar skemdar ok skaða er[12] hefnt. Þá svarar Rollant: Kynlig er ætlan yður, vér höfum enn trautt hér verit mánuð;[13] ok þess þœtti mér mest ván vera, at ek muna eigi héðan fara fyrir alt veraldar gull, þótt mér væri til boðit, áðr ek hefir[14] unna[15] þessa borg. Þá svarar konungr: Bleyðimaðr ertu frændi, segir konungr, ok af lítilli vizku ok áliti talar[16] þú mart. Ok laust glófa sínum á nasar honum, svá at or stukku [þrjár blóðrasir.[17] En Rollant mundi þess sárliga[18] hefnt hafa, ef konungr nyti eigi frændsemi þeirra eða tignar sinnar, ok sá mundi fyrir þat lífi sínu týna, ef annarr maðr hefði þat gert. Síðan[19] lét konungr blasa í 30 þúsunda lúðra ok horna ok lét upp taka landtjöld sín ok [herbúðir ok hélt[20] heim til Frakklands. En Rollant ok [margir menn aðrir[21] sátu um borgina eptir. En Karlamagnús konungr létti eigi fyrr [en hann kemr í Kolni hina[22] helgu, en þat var at jólum, ok dvaldist hann þar um jólin í [miklum fagnaði[23] ok skemtan.


2. Þrettánda dag at aptni er konungr var mettr,[24] þá hét hann á höfðingja sína ok sagði þeim fyrirætlan[25] sína: Á morgin er dagr kemr, þá vil ek fara yfir Rín ok skemta mér með haukum mínum, segir hann, ok vil ek fara í ríki Saxa konungs ok taka mér þar gisla. Þá svarar Nemes hertugi máli konungs: Eigi er þat várt ráð, því at Guitalin[26] [konungi mun þat illa líka,[27] at þú farir í land hans. Þá svarar konungr: Þat hirði ek [aldri, hvárt honum fyrir þikkir í því eðr eigi;[28] vér skulum fara á morgin meðr hundum várum ok haukum, ok skulum taka trönur ok elftr, gæss ok allskonar fugla. En njósnarmaðr einn var í her[29] konungs heiðinn, ok fór um nótt er tungl kom upp or [her Karlamagnús konungs[30] ok yfir Rín, ok létti eigi fyrr en hann kom til landtjalda Guitalins konungs, ok œpti þá hárri röddu: Enn ríki konungr Saxa, segir hann, Maumet hjálpi þér![31] Ek kann[32] segja þér þau tíðendi, at þú mátt taka Karlamagnús konung, ef þú vill[, ok hefir hann hœlzt um,[33] at hann skyldi fara í ríki yðvart at úvilja yðrum ok taka veiði yðra, ok svá enn fleira [ef hann má.[34] Ok er Guitalin konungr heyrði þessi tíðendi, þá glotti hann at, ok svarar svá síðan: Eigi mun Karlamagnús konungr gera þat þessa tólf mánuðu[35] at fara í veiðistöð mína at úleyfi mínu. Þá svarar njósnarmaðr: At vísu segi ek þér konungr, at eigi mun [Karlamagnús rjúfa[36] stefnu sem hann hefir sagt. En er konungr[37] vissi þat,[38] þá kallaði hann á bróður sinn, þann er hét Gioza, ok annan Maceram,[39] hann var af landi því er Macedoniam[40] er kallat; hann kallar á[41] son sinn, [sá er hét Defred:[42] Herklæðit yðr allir, segir hann, sem hvatligast, ok hafit með yðr 30 þúsunda saxneskra manna allvel[43] vápnaða, ok skulu þér fara í skóg þann er Trabia[44] heitir ok leynast þar; en er[45] Karlamagnús konungr kemr þar, þá skulu þér hann[46] taka ok fœra mér bundinn.


3. Nú er at segja frá Karlamagnúsi konungi, at hann stóð[47] upp í dagan ok fór til kirkju Pétrs postola ok hlýddi þar[48] messu. En er hon var sungin, þá bjóst hann, en í ferð með honum fór[49] þúsund riddara vel vápnaðra,[50] ok fór síðan yfir Rín. En er þeir kómu yfir ána, þá stigu þeir af hestum sínum, ok tók hverr þeirra hauk á hönd sér, ok géngu síðan ok [fléygðu haukum sínum,[51] ok tóku allskonar fugla er áðan váru nefndir. En heiðnir menn urðu þegar varir við þá ok kómust á milli þeirra ok Rínar áðr[52] þeir vissi. En þá er leið at miðjum degi, þá varð Karlamagnúsi konungi litit til hœgri handar sér, ok sá[53] fjölda heiðinna manna fara or [skóginum, þeir er áðr váru nefndir.[54] Þá mælti Karlamagnús konungr til Nemes hertuga: Sér þú þetta it mikla lið, [þar ferr Guitalin konungr Saxa enn heiðni,[55] ok vill hann á hendr oss. Þá svarar Nemes: [Eigi var sem ek segða[56] eigi[57] þetta áðr fyrir, ok gerðir þú þá[58] mikla fíflsku, er þú fórt svá fámennr í þetta ríki. En nú erum vér allir yfirkomnir nema guð [Maríu son[59] hjálpi oss; [mikit er at mismunum um lið várt,[60] þeir eru 30 þúsunda, en vér erum [með eina þúsund fyrir.[61] Þá[62] kom Guitalin konungr ok mælti til Karlamagnús konungs: Úsynju komtu hér í mína veiðistöðu,[63] ok leysa skaltu fugla þá alla, er þú hefir tekit,[64] ok sjálfr skaltu á hönd mér ganga. [Karlamagnús konungr reiddist þá ok reið at Guitalin konungi[65] ok lagði spjóti til hans, ok hvárr[66] til annars. En í þeirri atlögu varð Guitalin konungr at ganga af hesti sínum, ok dugðu honum þá djöflar í því sinni, er hann fékk[67] eigi bana. Nemes hertugi reið fram at móti þeim manni, er nefndr er Amalun, hann var ættaðr[68] af borg þeirri er Turine hét, hann var ráðgjafi Guitalins konungs ok virkta vin hans. [Þar varð hörð atreið af hvárumtveggja,[69] en um síðir fór sem skyldi, at Amalun hneig[70] til jarðar ok var feldr dauðr af hesti sínum. En hvat þarf[71] [þat lengja[72] at í þeirri[73] var[74] konungr Saxa[75] yfirkominn, ef eigi kœmi [lið úsárt til með þúsund[76] riddara ok skutu undir hann skjótum hesti. Síðan kallaði Guitalin konungr á menn sína ok mælti: Sœkit fram frœknliga, segir hann, því at þá sýn sé ek á Karlamagnúsi konungi ok liði hans, at þeir munu brátt undan ganga, því at þeir hafa engan liðsafla við oss í þessu sinni;[77] en ef hann kemst nú undan, þá mun hann [ei ok ef skelkja at oss.[78] En þeir svöruðu allir sem eins manns munni: Aldri skulu vér hann undan láta ganga, því at oss sýnist sem vér hafim alt [lið hans oss í höndum.[79]


4. Nú er at segja frá Nemes hertoga, at hann heitr nú á Karlamagnús konung: [Herra, segir hann,[80] nú erum vér nauðugliga[81] staddir, ok þat er eigi sýnt, hve[82] vár viðrskipti fara ok heiðingja, því at mikill er [liðsmunr várr[83] ok þeirra, ok hafa yður ráð, konungr, miklu um valdit.[84] En ef þú hefðir vár ráð tekit, þá mundi sýnna um hag várn en svá sem nú er; en þó skal enn eigi illa um mælast, því at brátt mun guð bœta [várn hag;[85] ef hann vill. En nú sé ek eitt ráð konungr, segir Nemes, ok man þat vel duga, ef guð vill. Kastala nökkurn sé ek[86] upp frá oss, þann hafði[87] risi nökkurr forðum, en nú er þat mitt ráð, at vér [sœkim þangat til ok farim á hæli undan,[88] ok nemum þar staðar ok verjumst þaðan sem drengir, ok göngum aldri á hönd heiðnum mönnum, meðan nökkurr várr stendr upp, ok til vista oss skulum vér hafa[89] hesta vára ok hauka, meðan[90] þeir vinnast. En áðr vér deyim af hungri,[91] þá skulum vér gera Söxum svá harða hríð, at æ ok æ skulu þeir minni til reka er undan komast. En Karlamagnúsi[92] sýndist þetta þjóðráð, ok fóru síðan [á hæli undan[93] til kastalans. Nú kvaddi Karlamagnús konungr sér hljóðs ok mælti [til höfðingja sinna, þeirra[94] er honum fylgdu: Góðir höfðingjar, segir hann, hversu höfum vér haldit liði váru? En þeir [sögðu konungi, at þeir höfðu[95] hvárki týnt mönnum né hestum, hundum né haukum. Þá svarar Karlamagnús konungr: [Mikinn bug hafa Saxar á oss unnit,[96] ok uggi ek, at þessa verði seint hefnt. Þá svarar Nemes hertugi: Fjölda sjám vér þeirra eptir oss fara,[97] er meir hræðast oss en vér þá; enda mun[98] þat eigi til [vamms vera[99] lagt, því at mikill [er munr liðs þeirra ok várs, ok er þat meiri van, at vér vinnim oss lítit til afla á þessu landi, ok er þat meiri fíflska at sjá eigi efnitré sitt; því gæti[100] hverr vel til sín, meðan hagr hans [er í efnum,[101] því at minna er at gæta[102] ríkis en fá fyrir öndverðu, ok þat er sýnt,[103] at guð var í fulltingi [með Karlamagnúsi konungi þann dag, er engi týndist af hans mönnum, en hann drap fyrir Guitalin fjórar þúsundir.[104] Nú kemr Guitalin konungr[105] ok setti utan um kastalann landtjöld sín ok herbúðir, ok settist um kastalann. Síðan lét Guitalin konungr skera upp herör ok lét fara [um alt Saxland fjögurra vegna ífrá sér[106] ok stefndi [til sín[107] hverjum manni er vígr var ok vápnum mátti valda. Nú [sœkja inir heiðnu menn þegar at kastalanum með allskonar brögðum, er til máttu fást.[108] En þeir verja vel ok drengiliga er fyrir eru staddir, þeir kasta grjóti ok skjóta[109] skotvápnum ok fella heiðna menn þá er næst ganga kastalanum, svá at [umhverfis kastalann[110] ok svá langt út ífrá sem lengst mátti ör draga, þá var öll jörð [þakið af[111] líkum heiðinna manna. Nú leið at aptni, ok sá Guitalin konungr at mikit [mannfall var gert í liði þeirra,[112] ok bað þá fara í landtjöld sín ok hvílast.


5. Nú er dauflikt þeim er í kastalanum eru, [ok þeir eru með öllu matlausir.[113] Nú sjá [Saxar at skot[114] þeirra ok vápn váru eigi verð eins pennings. Guitalin konungr var ráðamaðr mikill. Nú er þar[115] úvígr herr heiðinna manna alt frá borgarhliði því er Turme[116] hét, ok allr Saxa herr er þar kominn úvígr,[117] ok ætla þeir at sitja Karlamagnúsi konungi mat [ok drykk. Þetta hafa þeir gert sex dœgr, at þeir hafa barizt nætr ok daga, ok svá var sókn sú hörð, er heiðnir menn gerðu ok áttu við þá, svá at hvárki höfðu þeir sex dœgr svefn né mat, því at engi var fœzla til.[118] Nú váru Frankismenn hugsjúkir [mjök of ætlan sína, ok vissu eigi hvat ráðum þeir skyldu til taka eðr[119] saman bera. Hestar þeirra gneggiuðu[120] ok gnöguðu beislin, svá at niðr féllu á jörð melin, haukar þeirra [gnullu leiðiliga,[121] ok gékk þeim þat nær en[122] matleysi sjálfra sinna. En konungr varð um þetta allra úglaðastr, því at hann sá aumleik ok hryggleik á sínum mönnum, ok þóttist hann því [of mjök ollat hafa.[123]


6. Nú bar svá at einn dag, at Karlamagnús konungr var genginn upp í vígskörð at sjá til liðs heiðinna manna, ok kallaði á Guitalin konung Saxa, en allr herrinn gaf þegar hljóð. [Karlamagnús konungr tók á þá leið til orða:[124] Enn ríki konungr Saxa, hver er ætlan þín við oss, gef oss gang or kastala þessum, því at vér erum hér fámennir ok lítt[125] við búnir orrostu; tak af oss gull ok silfr eða gisla í[126] þessu sinni, ok eig at oss ömbunar ván,[127] ef svá berr at[128] þú þurfir slíks við, þótt þér þiki þat nú úlíkligt. En Guitalin konungr tók meinliga[129] orðum hans ok vann eið við Maumet [guð sinn,[130] at hann skyldi þess [engan kost eiga, er hann beiddist,[131] heldr skalt þú [vera dreginn með þínu inu hvíta skeggi or kastalanum[132] ok með mér fara til Villifríslands ok þar vera kastaðr í ina mestu myrkvastofu ok ena verstu, er þar er til, ok í þeim stað [líf þitt láta[133] ok koma aldri til [ríkis þíns, ok skal ek þat undir mik skattgilda; 4 penninga þá er í landi yðru ganga þá skal hverr maðr gjalda at jólum, en öðru sinni at páskum 4 penninga, ok skaltu ekki fyrir hafa nema ilt eina.[134] [Þá svarar Karlamagnús konungr: þessi sætt er újafnlig ok ill. En svá hjálpi mér Pétr postuli, at fyrr skal ek hengdr vera við hátt tré en Frankismenn skuli vera þér skattgildir.[135] En er Karlamagnús konungr varð þess varr,[136] at Guitalin konungr vildi ekki [öðruvisi vera láta,[137] þá fór hann ofan [í kastalann ok mælti til sinna manna brosandi:[138] Herklæðizt þér sem skjótast,[139] því at ek sé upp í fjaldshlíð þessa muni fæst lið vera, ok fara þaðan[140] hvaðanæfa menn með vistum til konungs;[141] en oss væri nauðsyn, [ef vér mættim, af þeim at taka oss nökkut[142] til fœzlu, ok er þat betra at falla við drengskap en lifa með skemd ok vera yfirstignir.[143] Síðan dvaldu þeir ekki[144] ok riðu or kastalanum sjau 100 riddara [brynjaðra ok skjaldaðra,[145] ok stöðvoðu eigi fyrr [hesta sína,[146] en þeir kómu til landtjalda Guitalins konungs ok riðu upp á þau[147] ok drápu mikinn fjölda heiðingja ok tráðu undir fótum hesta þeirra fleira en 400, ok sóttu betr en 400 hesta klyfjaðra með mat ok vistum. En eptir þeim sótti fjöldi heiðinna manna, ok var þá engi annarr til en flýja til kastalans, ok [féngu þar harða sókn af heiðingjum. Þá verða (þeir) yfirstignir, ef eigi kœmi Karlamagnús konungr til þeirra með þau 300 er eptir váru í kastalanum. Síðan kómu þeir til kastalans með fengi sínum ok höfðu vel annazt ok váru kátir ok glaðir.[148] Í því bili kom Guitalin konungr af veiðum ok með honum 20 þúsundir riddara,[149] en hann úgladdist mjök við [úsigr sinna manna.[150] Nú it fyrsta vaxa vandræði Karlamagnús konungs, fyrir því at nú kemst hann eigi þaðan, nema hann njóti Rollants við ok liðs síns.[151]


7. [Nú mælir Karlamagnús konungr til sinna manna: Vel hefir guð oss hólpit í þessu sinni, ok eigum vér honum þat vel at þakka ok vera ávalt staðfastir í hans ást bæði dag ok nótt, ok nú hefir guð oss gefit fœzlu, ok skulu vér leita annarrar fœzlu áðr sjá sé farin. Nú vil ek þess guð biðja, at Rollant kœmi með her sinn, ok mundum vér þá komast héðan í brott,[152] því at hann er fjölmennr ok hefir lið [várt it frœknasta með sér. En hann liggr[153] nú um Nobilis borg ok vill vinna hana, [en hon er ein af inum stœrstum borgum er vér vitum,[154] ok ef hann vissi þessi tíðendi[155] er oss eru á hendi, þá mun[156] hann lítinn gaum gefa at henni, ok mun[157] hann heldr vár vitja. Þá svarar [sá maðr er Ermen hét:[158] Ek bjóðumst til at fara í þá sendiför, ef þér vilit konungr, því ek kann allar tungur at [skilja, ok engan mann mun ek hræðast, meðan ek sit heill á hesti mínum. En Karlamagnús konungr þakkaði honum vel ok mælti svá: Þat veit ek, ef þú getr framkomit ferð þessi, svá at oss mætti verða til gagns,[159] þá skal ek gera þik höfðingja [yfir kastala, ok skaltu ráða einn fyrir öllum tekjum, þeim er til liggja, ok heroðum.[160] Því næst bjóst Hermoen[161] til fararinnar ok herklæddist vel. En þeir létu hann síga út [í glugg nökkurn ok hest hans, er á var kastalanum. Ok er hann kom niðr á jörð, bjóst hann um vel ok fimliga, ok reið síðan[162] leiðar sinnar, ok urðu heiðingjar eigi fyrr varir við, en hann kom at herinum.


8. Einn maðr er nefndr Deklandore,[163] hann var ríkr maðr ok höfðingi mikill,[164] hann œpti hárri röddu [ok orti orða á Ermoen:[165] Hverr ertu, segir hann, [ertu þjófr eða hví ríðr þú svá óðliga ok um nætr? Hermoen svarar: Ek em einn af mönnum ins danska Gafers á verðhaldi í nótt, segir hann, ok hefir þú illa mælt, er þú hefir þýft mik, ok nýtr þú þess, er vit erum eins liðs báðir, ella munda ek gjalda þér; en nú gæt betr orða þinna í annat sinn, ok mun ek fyrirgefa þér þessa sök.[166] Ok fór hann síðan[167] leiðar sinnar. Ok er hann var [mjök svá kominn í gegnum lið[168] heiðingja, þá mœtti hann þar riddara. En sá hafði riðit hesti [lávarðar síns til vatns, þess er nefndr er Alfráðr enn danski, sá var þá beztr[169] í herinum Guitalins konungs. En er Hermoen sá þann hest, þá [girnti hann mjök hann at eiga, ok sagði at annattveggja skyldi vera, at hann skyldi falla eða ná þeim hesti,[170] ok reið fram harðliga at riddara þeim er á baki sat, ok hjó af honum [hönd aðra,[171] ljóp síðan á bak ok reið ákafliga[172] ok lét renna hest sinn lausan,[173] ok kom farandi [til árinnar Rín[174] ok leypti þegar út á[175] ok [komst því næst á land.[176] Hann reið þá nótt alla ok [létti eigi[177] fyrr en hann kom til borgarinnar Kolne. En at móti honum kom mikit fjölmenni, bæði Frankismenn ok brezkir.[178] Ok er þeir kendu ferð[179] hans, spurðu þeir[180] eptir Karlamagnúsi konungi. En hann [kvað honum illa tekizt[181] hafa ok úheppiliga, ok sitr hann nú í kastala einum ok hefir fátt lið, en umhverfis þann kastala[182] sitr Guitalin konungr með [her sínum.[183] En landslýðr varð við þessa sögu hryggr, en erkibyskup einna[184] úglaðastr. Þá mælti Ermoen við erkibyskup: Herra, segir hann, ger mér rit til Rollants af hendi Karlamagnús konungs, ok [seg at hann vill,[185] at hann komi til hans með öllu liði því er hann má fá, ok [seg svá á ritinu,[186] at eigi hafi konungi verit[187] meiri þörf[188] liðs en nú, [ok ger kunniga alla þá luti, er ek hefi yðr til sagt.[189] Erkibyskup [gerði sem hann beiddi.[190] Síðan fór hann sem skjótast í gegnum borg þá er Stampes heitir, ok létti eigi fyrr en hann kom til[191] Nobilis borgar, ok hafði hann sprengt 7 hesta en hélt[192] heilum sínum hesti. [Rollant var í landtjaldi sínu ok lék skáktafl. Hermoen gékk fyrir Rollant ok féll á kné[193] ok bar honum kveðju Karlamagnús konungs ok erkibyskups af Kolne [ok öllum höfðingjum er þar váru,[194] ok fékk Rollant ritit. En hann fékk[195] þegar ritit kapalín[196] sínum ok bað hann[197] ráða, [ok vil ek vita, hverju vér skulum um[198] svara. Svá segir rit þetta,[199] at Karlamagnús konungr hefir mikla nauðsyn tilkvámu yðvarrar ok liðs þíns, fyrir því at hann er nú nauðugliga staddr í kastala einum, ok sitr Guitalin konungr utan um hann með öllum[200] her Saxa, ok er honum eigi brautkvámu auðit nema hann njóti [yðvar við,[201] því hann er þar fámennr ok vistalauss. En er Rollant heyrði þessi tíðendi, þá [skiptust litir hans, ok var hann stundum bleikr sem bast, en stundum rauðr sem blóð. Síðan mælti hann til sinna manna: Jlla líkar mér nú, ef Karlamagnús konungr frændi minn verðr yfirstiginn af heiðnum mönnum, ok er þat eigi vel er vér erum honum nú svá fjarri staddir; herklæðumst[202] skjótliga ok sœkjum til borgarinnar, ok [gerir nú eigi at dvína við,[203] skal nú annattveggja vera, at vér skulum vinna borg þessa eða ella [héðan aldri lífs[204] komast.


9. Síðan gerðu liðsmenn sem hann bauð, herklæddust fimliga ok settu gylta hjálma á höfuð sér, tóku í hönd sér skjöldu ok höggvápn, ok gerðu síðan atgöngu til borgarinnar, ina hörðustu er vera mátti. En áðr en aptann kœmi, þá sá þeir [eigi sinn kost annan[205] er borgina bygðu, [en ganga glaðir ok þó nauðgir á hönd Rollant.[206] En um morguninn eptir, þá var blásit til húsþings,[207] ok þeysti Rollant her sínum[208] á fund Karlamagnús konungs, en setti sína menn til gæzlu [við borgina eptir,[209] ok lagði undir sik alt ríki þat er [til lá, ok lét alt þat bœta at borginni, er þeir höfðu brotit.[210] Síðan skar hann upp herörvar ok [sendi fjögurra vegna[211] ífrá sér, ok stefndi til sín hverjum manni er vápnum mátti valda, ok vann eið [at ef nökkurr væri sá eptir, er hann krefði til þessarrar ferðar, þá skyldi dauða þola með Dýrumdala sjálfs síns sverði.[212] Síðan fóru þeir til Kolne[213] ok fundu [þar Romam ok Kemerem ok inn frœkna Oliver ok mörg hundrað riddara af liði Karlamagnús konungs.[214] En er Rollant fann þá þar, þá [varð hann við þat glaðr,[215] ok fór í páskaviku með [her sinn,[216] ok mœttu [þeir þá[217] höfðingja miklum, þeim er kominn var utan or löndum, heiðinn sem hundr, ok vildi þá fara á fund Guitalins konungs.[218] Hann hafði mikinn her, en hann er nefndr Perun,[219] hann var kallaðr þeirra manna hvatastr heiðinna er þá váru uppi. Þeir áttu við hann orrostu snarpa ok mikla, ok féll[220] hann ok alt lið hans, þat er honum fylgdi. Nú kemr til þeirra sjálfr páfinn er Milun heitir, ok Turpin erkibyskup af Reimsborg. Ok nú lætr Rollant þegar kveðja[221] húsþings. Ok þá er [menn hafa sezt í sæti sín,[222] þá stendr upp Turpin erkibyskup ok þakkar þeim liðveizlu, þá er þeir veita Karlamagnúsi konungi, ok mælti [við þá:[223] Þess er engi ván, at vér komimst yfir Rín, því at hér er hvárki vöð né brúar [þær er vér megim yfir komast; en þó at þat væri, þá mundi Guitalin konungr mikinn her fyrir oss hafa, svá at oss mundi ekki þat stóða,[224] ok mundi hann svá mikit mannspell gera á liði váru, at oss mundi þat verða mikilgæft.[225] En nú er þat mitt ráð, at vér farim til borgar þeirrar er Garmasie[226] heitir; sú er mest[227] í öllu ríki Guitalins konungs, [ok væri þat mikit snildarverk ok gott bragð, ef vér gætim hana unnit. En ef oss sœkir[228] gæfa, þá mundu[229] vér mega koma Karlamagnúsi konungi at liði.[230] Þá svarar Rollant ok sagði, at honum sýndist þat þjóðráð[231] vera. Ok gerðu svá síðan ok sendu mann til Guitalins konungs.[232] En er hann kom fyrir konung, þá heilsaði hann honum ok sagði síðan þau tíðendi, at Rollant væri[233] á för til Garmasie borgar með [fjölda hers,[234] ok vill upp taka borgina, ok biðr þik til fara at verja, ef þú vill, ok hann vill, at þetta komi eigi á þik úvaran, ok þikkir honum ámælis vert at[235] slíkum hlutum. En við þessi tíðendi úgladdist mjök Guitalin konungr, [svá at hann tjáði[236] eigi tanna,[237] ok heimtu til sín Sibilio dróttning ina kurteisustu konu, ok frétti hvat þá væri til ráða at taka. En hon svarar: Ver kátr ok glaðr ok kvíð engu, þú hefir sent eptir syni þínum ok Elmidan[238] bróður þínum, ok mun þik eigi lið skorta, þegar[239] þeir koma, ok mun engi svá djarfr[240] hvárki konungr né keisari, at í móti þér [mani þora[241] at standa. En konungr þakkaði henni vel ok gerðist [við þetta[242] einkar kátr ok glaðr.


10. Í því bili kom at farandi maðr er nefndr er Margamar, ok mælti við konung: Herra, segir hann, ek vil at þú vitir ætlan mína; ek ætla at fara til borgarinnar[243] með lið mitt, ef þat er yðvarr vili, ok skal ek halda borginni[244] fyrir Rollant ok svá [gæta vaða á ánni,[245] at engi Frankismanna megi yfir komast at[246] veita lið Karlamagnúsi konungi. Þá svarar konungr: Þetta ráð skal taka. Ok þakkaði honum vel. Síðan bjóst Margamar[247] ok [herklæddist ok alt lið hans, ok fóru eptir þat til borgarinnar. En í öðrum stað páfinn ok Rollant ok þeirra lið, ok taka[248] sér náttstað skamt frá borginni, ok mælti Rollant við menn sína [í dagan, at þeir skyldu búast ok sœkja til borgarinnar.[249] Falteri[250] er maðr nefndr, hann var fœddr á landamæri því[251] er skilr [Saxland ok Frakkland;[252] hann var [í njósn[253] ok 100 riddara með honum af hendi konungs sonar þess er Defred[254] hét [ok Maceram[255] frænda Guitalins konungs.[256] En er hann[257] varð varr við ætlan þeirra, þá skundaði hann [ferð sinni til móts við konung sinn[258] ok sagði honum þessi tíðendi. Síðan fimuðust[259] inir heiðnu við[260] skjótt ok vurðu fyrri at bragði, ok fóru með fjölda hers á hendr [mönnum Rollants, þeim sem[261] um aptaninn höfðu yfir ána farit,[262] en þat var Reinir[263] hertugi ok með honum 20 hundruð[264] hans manna. Ok kómu heiðingjar á þá úvara ok tóku þá undir tjölðum[265] ok feldu af þeim 15 hundruð. Þeir gerðu ok 300 hrossklyfja af höfðum kristinna manna. Síðan fœrðu þeir þau[266] Guitalin konungi, ok sendu með þann mann er nefndr er Dorgant.[267] Ok hann kom fyrir konung ok mælti: Heill herra, segir hann, Maumet gæti yðvar, vér kátr ok glaðr, tíðendi hefi ek at segja yðr bæði góð ok mikil. Rollant er yfirstiginn, ok drepit höfum vér flest alt lið hans, ok hleypt honum út á Rín ok því liði er undan komst með honum. [Þá svarar Guitalin konungr: Segir þú satt, Dorgant, eða lýgr þú? Já, já, segir hann, úvanr var ek at ljúga fyrr. Ok bað svá Maumet hjálpa sér sem hann sagði[268] satt. Ok vér höfum annan[269] vitnisburð, því at vér höfum hér 300 hesta klyfjaðra af höfðum kristinna manna. Ok er konungr nam trúnað á því,[270] þá várð hann[271] svá glaðr, at [mjök svá[272] gékk hann af viti sínu, ok spurði ef þeir hefði nökkut [brotit at[273] borginni.[274] En hann [svaráði: Engan kost léðum[275] vér þeim á því.[276] Nú kallar konungr á Sibilio dróttningu [ok mælti: Nú máttu segja, at flestir allir Frankismenn eru nú fallnir ok yfirstignir ok Frakkland unnit til handa okkr ok sonum okkrum.[277] Þá svaraði dróttning: Trú eigi þú orðum riddara þíns, enn ríki konungr Saxa! Still gleði þinni, ok úgerla[278] veiztu hvat síðast[279] kann verða í [viðrskiptum yðrum Karlamagnús konungs,[280] því at liðsmenn segja opt [vilhalt ok segja[281] þat er þeir vildu at væri, [en vitu eigi þat (er) verða mun,[282] en hvatki[283] er þeir segja, þá er Rollant heill[284] ok páfinn ok erkibyskup ok margir aðrir góðir drengir ok frœknir höfðingjar.[285] En Guitalin konungr reiddist henni mjök ok laust til hennar [svá hart, at hon tók blóð í serk sér,[286] [ok skaut henni út or landtjaldinu.[287] Síðan lét hann söðla[288] hest þann er beztr var í herinum, ok reið til kastala þess, er Karlamagnús konungr var í, ok kallaði hátt, bað konung Frankismanna lýða sér, [ok fékkst þegar hljóð:[289] Þau tíðendi [hefi ek (at) segja, at dauðir eru allir þínir inir beztu riddarar;[290] Rollant hleypti út á Rín ok flest lið[291] er honum fylgdi. [Nú ertu sjálfr yfirkominn, gef upp kastalann ok gakk nú oss til handa ok á vára miskunn, ok þat til jartegna um þetta mál, at vér höfum at sýna þér 300 hesta klyfjaðra af höfðum liðsmanna þinna.[292] En við þessi tíðendi urðu Frankismenn mjök daprir, en Karlamagnús konungr miklu úglaðastr, ok géngu upp allir í kastalann[293] ok leiddu[294] í brott Guitalin konung [frá kastalanum[295] með örum. Þá mælti Nemes við konung: Ver eigi úglaðr, segir hann, því ekki tjár at syrgja eptir dauðan,[296] maðr skal eptir mann lifa ok rœkja sjálfan sik mest en minnast í [bœnum sálna framliðinna manna.[297] En vér skulum veita heiðingjum hefnd í móti, höggva stórt ok skilja höfuð þeirra frá bolum,[298] sem þeir gerðu við várt lið. Ok vel[299] segir mér hugr um skipti vár áðr skamt liði héðan, spyrja munum vér nökkur góð tíðendi frá Rollant.[300]


11. Nú er at segja frá Reinir.[301] Hann [er nú aptr kominn or[302] flótta ok hefir á sér mikil merki, ok er hann lagðr í gegnum með sverði. En at móti honum fór[303] Milun páfi ok heilsaði honum, ok sá þá[304] görla á honum, at hann hafði í bardaga verit, [ok öll hans herklæði váru höggvin af honum.[305] Síðan spurði páfinn at tíðendum. En Reinir svarar, at þeir menn er honum fylgdu váru 20 hundrað manna, vér várum farnir yfir Rín, en áðr vér vissim, þá kómu[306] at oss meir en 15 þúsundir heiðinna manna, ok áttum vér saman orrostu ok [vörðumst vér nökkura stund, en svá lauk at þeir feldu af oss fimtán 100 riddara, en vér hleyptum út á Rín, er eptir várum, ok kómumst við trauð ok nauð[307] undan. Oliver svarar: Rytta afgömul, segir hann, hvat skyldir þú hlaupa fyrir skjöldu fram sem þú værir ungr, eða hvat gékk þér til þess, er þú ljópt á vápn fyrir aðra menn? En nú höfum vér fyrir þínar sakir skömm ok skaða, ok [munum vér þikkjast trautt hæfir menn fyrr en vér getum hefnt þessa.[308]


12. Nú er at segja frá Rollant, at hann talar[309] við lið sitt: Upp sem harðast ok herklæðit yðr, segir hann, ok sœkit til borgerinnar, [ok dugi nú hverr sem drengr er til,[310] ok legg ek á gæfu ins helga Pétrs postula [ok giptu Karlamagnús konungs á borg þessa.[311] En áðr þeir géngi[312] til borgarinnar, þá stóð upp páfinn ok talaði fyrir herinum ok sagði mörg góð dœmi: Fyrst frá Moysi, hversu hann komst[313] yfir Pharaonem konung með guðs krapti; [hér með sagði hann frá Simone inum helga, er hann kom til lands þess er Kartago[314] heitir, ok hann taldi þat fyrir þeim hversu sú borg var unnin er Alle hét; ok hann taldi um þat, hversu drómundr einn var unninn, er heiðnir menn áttu, í Grikklands hafi. En nú góðir drengir, látit yðr þat hugkvæmt vera, hversu margar jartegnir guð hefir gerfar yfir vinum sínum,[315] ok [gangit nú úhræddir til orrostu.[316] Allir þeir er hér falla [leysu vér af öllum skriptbornum syndum,[317] en þér skulut ván eiga eilífrar sælu áðr blóð [sé kalt á jörðu.[318] Síðan géngu þeir at borginni blezaðir í nafni föður ok sonar ok anda heilags, ok veittu Frankismenn snarpliga atsókn þann dag [ok höfum (vér eigi) heyrt harðari sókn eins dags en þá,[319] en þó váru þeir Rollant ok Oliver auðkendir í öllum herinum, því at svá var þar sem þeir hjuggu til, sem ekki væri fyrir hvárt sem[320] var skjöldr eða brynja, ok á lítilli stundu brutu þeir borgarvegginn Rollant ok Olifer, svá at þar mátti aka vel inn sjau vögnum senn. En í því bili tóku borgarmenn at flýja ok gáfu upp borgina. En Frankismenn sóttu[321] borgina, en sumir reka flótta. Ok Margamar konungr flýði undan ok lagðr áðr í gegnum með sverði. Ok eru nú allir Saxar yfirkomnir er í borginni váru, ok sá lýðr er Roos[322] heitir, ok sá er nefndr er Komant, ok sá er Normam[323] heitir, þeir váru útlendir menn, ok sá lýðr er nefndr er [Hungro ok Þarbungro,[324] ok þar váru Frísir. En þessi lýðr flýði allr undan. En engi maðr kunni hundruðum at telja þá er dauðir lágu þar eptir af heiðingjum.[325]


13. Nú er at segja frá Margamar, at hann kom[326] á fund Guitalins konungs, ok finnr hann í landtjaldi. En þegar er hann leit þá,[327] þá spurði hann tíðenda. En Margamar segir [mörg ok mikil,[328] Frankismenn hafa unnit Garmasieborg ok drepit fyrir oss útal þúsunda,[329] ok er Rollant í borginni, [ok varð oss at öðru en hann væri drepinn eðr druknaðr í Rín, sem oss var sagt.[330] Ok nú er hann[331] [var fullnumi[332] at tíðendum,[333] þá varð hann svá úglaðr, at nær [varð hann vitlauss,[334] [ok var þat illa er nökkut skorti at.[335] Nú kallar [Guitalin konungr á Sibilio dróttningu, ok hon svarar honum[336] fögrum orðum, ok gerði hon þat betr en vert var: Þú inn ríki konungr Saxa, vér kátr,[337] segir hon, þótt til annars sé[338] gert. Rollant er nú vaknaðr sem mik grunaði, en menn þínir drepnir ok mikit unnit af landi þínu, ok er þó þat[339] ráð at láta eigi fyrir[340] drífast, því at eptir er enn it flesta lið þitt ok it bezta. Þá mælti við hann[341] höfðingi sá er Klandare[342] hét: Of málug gerist[343] dróttning um þetta mál ok œrit hlutsöm. Ek hefi sent til landa minna eptir liði, ok eigum vér ván þaðan sextigi þúsunda,[344] ok er þat it harðasta fólk[345] er í er veröldinni, ok þarf eigi Guitalin konungr af óttast Frankismenn,[346] ok munum vér aptr vinna[347] öll þau lönd, er nú eru af oss unnin ok mörg önnur af ríki Frakkakonungs. Ok em ek búinn at sœkja borgina til handa þér, ef þú vill, þegar lið mitt kemr. Ok eigi [mun Rollant[348] þora at bíða vár,[349] ok munu þeir[350] dragast í brott, þegar þeir spyrja [at vér erum hingat at leið.[351] Þá svarar Guitalin konungr: Halt vel heit þitt, ok haf fyrir þat vára vináttu[352] ok slíkt af löndum sem þú vilt.[353]


14. Í því bili kom farandi at bróðir Guitalins konungs,[354] ok með honum útal [þúsunda heiðinna manna,[355] ok er hann [góðr konungr ok réð fyrir mörgum stórlöndum.[356] Þessi enn ríki maðr hefir horn þat er Olivant heitir, ok aldri verðr betra [horn, þat[357] var tekit af villidýri því er aldri sefr. [Svá segir ifalaus bók at dýr þat hefir eitt horn, en þat er í miðju enni.[358] En þat fœðist í djúpum dölum á sumrum, en á vetrum á[359] inum hæstum fjöllum. En þat verðr 30 at aldri, ok[360] þá verpr þat horni sínu. En þat dýr heitir á latínu tungu unicornium en á norœnu einhyrningr. En þat hefir undir horninu þann stein er ágætastr er í heiminum, ok af þeim tólf er gör Celestis Jerusalem, [þat þýðist í norœnu himnesk Jerusalem.[361] Sá steinn heitir carbunculus, ok á þeim steini er mörg náttúra. En þess konar horn finnst á Jndialandi inu mikla, ok hitta þar veiðimenn ok þó sjaldan.[362] Nú ríðr Elmidan [at kastalanum[363] er Karlamagnús konungr var[364] í, ok hyggr at hvern veg [skjótast mætti unninn verða, ok ríðr um[365] ok þikkir lítils um vert. Síðan blés hann í horn sitt[366] Olifant svá fast, af öll jörð [þótti skjálfa af þyt hornsins.[367] Karlamagnús konungr heyrði [blástr hornsins[368] ok þótti ógurligt sem var. Nú mælir Karlamagnús konungr: [Deus optime adjuva nos semper. Guð[369] almáttigr hjálp oss ávalt. Ek undrumst [hljóð horns þessa,[370] er mikill dvergmáli fylgir ok öll jörð skelfr við, ok þat er horn Elmidans konungs bróður Guitalins konungs. Nemes hertugi svarar: Líkligt þikki[371] mér, at hann man kominn vera fjölmennr, ok munum vér skamt eiga til orrostu, ok man [hon verða lítil af várri hendi.[372]


15. [Nú er at segja frá Guitalin konungi, at hans maðr kemr til hans[373] er Dorgant heitir. Hann hefir farit á njósn, sem [áðr er hans vandi til,[374] ok segir honum þau tíðendi, at Rollant [sé yfir kominn Rín ok allr herr Frankismanna.[375] En er konungr [varð fullnumi at tíðendum þessum,[376] þá kallar hann bróður sinn til sín, ok spurði hann hvat til ráða væri at taka. Hann svarar: Þat þikki[377] mér ráð at fœra[378] yfir Rín alla grípi[379] ok gersimar, konur ok börn. Síðan var þat ráðs[380] tekit, ok því næst blésu þeir í þúsund horna ok lúðra, ok tóku upp landtjöld sín ok búðir, ok váru þá klyfjaðir hestar ok múlar ok [öll tamin dýr, ok fóru síðan.[381] En þeir er vörð héldu yfir kastala þeim, er Karlamagnús konungr var í, urðu brátt[382] várir við [þau tíðendi ok sögðu Karlamagnúsi konungi, at heiðingjar váru í brottu. En þeir vurðu því fegnir, sem ván var, ok vildu þá þegar inir yngstu riddarar fara eptir þeim ok drepa af slíkt er þeir mætti við komast.[383]


Codex Palatinus Germanicus 112 (1100-tallet):
Rollant, Karlamagnús konungr ok Oliver.

16. En [við þessa ráðagerð[384] kom[385] sá sendimaðr, er Karlamagnús konungr hafði sendan til Rollants þá er hann sat um Nobilisborg. [Konungr heilsaði honum fyrr er hann sá hann,[386] ok spurði hversu honum hefði farizt. Þá svarar Ermoen: Vel hefir mér farizt, segir hann, ok[387] þat einkar bezt er ek sé [yðr heila.[388] Milon páfi ok Rollant frændi yðvarr[389] ok allir höfðingjar [báðu yðr heila vera,[390] ok þat með at engi maðr sá er vápnum má valda[391] er[392] heima [alt frá Mundíufjalli ok til ins skozka sæs,[393] ok [þat er yðr komit[394] til liðs. Í gær snimma dags vann Rollant Garmasieborg yðr til handa, ok þar var ek þá staddr[395] með honum. Þá svarar Karlamagnús konungr: [Góðr drengr ertu, Hermoen, segir konungr, ok[396] með góðum tíðendum ferr þú. En seg mér þat, sem mér er forvitni [í at vita, hvat hefir Rollant unnit síðan?[397] Hermoen svarar: Þat er frá því at segja, at Rollant hefir [unnit Nobilisborg, ok feldi hann[398] höfðingja þann er fyrir réð borginni, ok hér hefi ek höfuð hans [yðr at sýna, er Rollant sendi yðr. Var ok náliga drepit hvert mannsbarn er í var borginni.[399] En er Karlamagnús konungr heyrði þessi tíðendi, þá þakkaði hann guði ok Petro postola ok hélt höndum [til himins[400] ok mælti: Dýrligr[401] drengr er Rollant, segir hann. Þá mælir Hermoen: Á morgin snimma [máttu vænta Rollants at heilum[402] tíðendum, ok hefi ek rekit yður[403] eyrendi, sem ek kunna bezt. [Guð launi þér, segir konungr, ok svá ek ið sama með góðu. Nú heitr hann á lið sitt ok mælir: Upp sem harðast góðir riddarar, segir hann, ok herklæðizt hvatliga ok lúkit upp kastala, ok sœkjum eptir heiðingjum, ok vinnum á þeim alt þat ilt[404] er vér megum. Síðan [gerðu þeir svá ok riðu út allir albrynjaðir ok leyptu eptir þeim[405] ok drápu af þeim mikinn fjölda. Þá tók Hermoen til orða: Þat[406] legg ek til, konungr, at reka eigi langt[407] flótta heiðingja, því at þat hendir opt, at þeir [snúast hart við,[408] en vér höfum of lítit lið í mót her heiðingja. Er ok þat satt er mælt er, at heilum vagni er bezt heim at aka. Nú er þat mitt ráð, at [þér gerit lítit at ok hverfit aptr at sinni, ok ríðit[409] í móti páfanum ok Rollant, ok er þat bezt fallit, at þú finnir þá úti heldr en þeir[410] þik inni byrgðan. Þá svarar Karlamagnús konungr: Hermoen, segir hann, haf heill ráðit,[411] ok þetta sama skal hafa.[412] Síðan reið konungr í móti Rollant frænda sínum ok mœtti honum á velli nökkurum fögrum í fjallshlíð einni, ok varð þar mikill fagnafundr með þeim,[413] ok [þótti sem hverr hefði[414] annan or helju heimtan. [En allir höfðingjar ok ríkismenn ávítuðu Karlamagnús konung um þat, er hann hafði svá fámennr farit í Saxa veldi. Góðir riddarar, segir hann, guð sé lofaðr, eigi höfum vér týnt af váru fé þat er vert sé eins pennings, heldr hafa várir menn unnit af heiðnum mönnum þat er vert er 100 punda silfrs.[415] Síðan þakkar Karlamagnús konungr Rollant liðveizlu þá er hann hafði veitt honum [ok hans lið,[416] ok kvezt nauðugliga komizt mundu hafa or kastalanum, ef hann [hefði eigi þeirra við notit.[417] Ok þat er yðr at segja, at svá er Rín ill yfirferðar, at hvárki má á henni finna vöð[418] né skip, [þótt farit sé hundrað mílna með henni. En nú vil ek, segir konungr, at vér fáim ina högustu smiði bæði á tré ok stein, ok látum[419] gera brú yfir Rín, þá er vér mættim[420] yfir komast ok lið várt, ok mættim vér muna[421] Guitalin konungi þat er hann kúgaði[422] oss svá lengi í kastalanum. Þá svarar Rollant: Vel hefir þú mælt, ok þetta er mér at skapi, [því at eigi kómum vér til þess hingat at fara við svá búit í brott, heldr skulum vér sitja tólf mánuðr eðr lengr ok freista hvárt heiðingjar fýsast fyrr at leysast eðr vér.[423] Síðan váru smiðirnir til fengnir ok lögðu [ráð á allir inir vitrustu[424] menn, hversu þessa brú skyldi gera, ok ætluðu at [þeir skyldi[425] gera með steini[426] ok lími, ok ofan gera á henni átján kastala ok í hverjum 100 lásboga, ok ætluðu at [þeir skyldi[427] fella með því[428] heiðingja, ef þeir [sœtti at.[429] Þá svarar Rollant: [Látum sem fyrst görfa verða brúna eðr[430] hversu fjölmennr er Guitalin konungr. Karlamagnús konungr svarar: Hann hefir fjórar þúsundir ok 20, [at útöldu því liði[431] er hefir Elmidan bróðir hans ok aðrir konungar þeir er með honum eru, ok eru þeir inir verstu viðreignar ok hafa átt við mik [fjórar orrostur, ok hefir engi verit lítil.[432] Elmidan hefir ok horn þat er ekki sáttu né heyrðir slíkt fyrr jafngott; en þegar hann kemr til bardagans, þá blæss hann horni sínu [, ok við þat[433] skjálfa fjöll ok brekkur, dalir ok skógar. En við þann blástr herðist mjök lið hans, [en hitt dignar mjök er í móti er, ok verða margir felmsfullir,[434] en þat horn kalla þeir Olifant. Því trúi ek, segir Rollant, at þeir eru illir viðfangs.[435] En þá sögu hefir þú sagt mér frá horni þessu, at [sá mikli riddari er þenna gríp á, verðr at mæla við mik nökkut, er vér finnumst í bardaga.[436] Ok [segir at honum þikkir betra at deyja en sjá eigi[437] hornit. Síðan þeysa þeir herinn allan upp með Rín, ok fóru svá 20 daga [at þeir géngu, ok eigi váru þeir herklæddir, svá höfðu þeir illar fœrðir.[438]


17. [Svá barst at einn dag,[439] at Turpin erkibyskup ok Olifer jarl váru fyrstir í för ok riðu með ánni Rín [ok höfðu lið sitt með sér, ok riðu 7 mílum framar en konungr,[440] ok fundu í dal einum einsetumann, ok hafði hann vel búit um sik ok átti þar[441] kapellu eina. En heiðnir menn höfðu brotit[442] bygð hans alla, [þá er fyrr hafði verit, ok var honum þat skaði mikill.[443] Nú fór erkibyskup af [baki, ok þat lið er honum fylgdi, ok fóru til kapellunnar ok báðust þar fyrir. En síðan kvaddi erkibyskup heremitann[444] ok mælti svá: Almáttigr guð varðveiti þik. Einsetumaðrinn svarar á mót: Guð fagni yðr,[445] ok sé þér allir vel komnir, ok sýnist mér svá sem [hér sé[446] Frankismenn. En Olifer svarar honum: Vér erum hirðmenn Karlamagnús konungs. Heremita[447] svarar: Satt segir þú, ok þat veit ek, at Karlamagnús konungr vill fara yfir Rín, [en 100 mílna er enn at fara áðr brú megi finna, er yfir megi komast, en ek skal gerast við yðr sannsögull.[448] Ek var risinn upp í óttu í morgin, ok sá ek lítinn flokk rauðdýra fara yfir Rín, ok [eigi vættu þau lær sín né síður.[449] En Frankismenn urðu glaðir við þat ok leituðu síðan vaðanna. Turpin erkibyskup hóf upp höndina hœgri ok [signdi sik[450] ok réð[451] fyrstr[452] út á ána. [Blezuð verði sú stund, er slíkr klerkr ok skörungr var fœddr. En síðan reið Oliver ok alt lið þeirra, ok komast allir yfir Rín ok lofuðu guð. Nú mælir erkibyskup: Vel hefir oss til tekizt, er nú höfum fundit vað þetta, er á ánni er, ok eigi vitu Saxar.[453] Þá sjá þeir Rollant fara til árinnar með lið sitt, ok [fóru þegar yfir Rín ok þangat er Turpin erkibyskup ok Oliver váru, ok fögnuðu þeir honum vel.[454] Nú mælir erkibyskup við Rollant: Nú viljum vér [senda mann til Karlamagnús konungs ok segja honum þá vöxtu á sem nú eru, ok hann skundi til vár sem fyrst. Þá svarar Rollant: Því ráði munu vér hnekkja, ok eigi höfum vér yðr heyrt mæla jafnmikla fíflsku;[455] vér skulum heldr, segir Rollant, bregða við sem skjótast ok vápnast ok ríða á hendr heiðingjum ok vinna á þeim [alt þat ilt[456] er vér megum, ok skal þat [spyrja, at vér skulum gera þeim harða atsókn. Síðan var þat ráð tekit, ok snerist alt lið þeirra til hœgri handar.[457]


18. Nú er at segja frá heiðingjum, at synir Guitalins konungs risu upp um nótt ok herklæddust, ok lið þeirra, ok fara upp með Rín ok útal [þúsunda með þeim í skóga þá er skamt eru[458] frá Rín, ok leynast þar. Síðan sendu þeir frá sér njósnarmenn. [En þeir fóru á há fjöll ok í þröngva skóga,[459] ok varð þeim lítit til hœgri handar,[460] ok sá þar mikinn fjölda manna ok vurðu þegar felmsfullir við bjartleik þann er var[461] af vápnum þeirra, ok [fóru þegar aptr ok sögðu þeim:[462] Vér várum á varðhaldi ok sám lið mikit við[463] Rín ok vel vápnat, ok þikkir oss vænt[464] at þat sé Frankismenn. Þá svarar konungr sá er nefndr er Alfráðr:[465] Þar segi þér frá Rollant ok hans liði. Nú skulum vér dveljast [í skógum þessum,[466] segir hann, ok láta[467] ekki vart verða við oss, því at ek veit ætlan þeirra, at þeir munu stefna it gegnsta[468] til Guitalins konungs, ok [munu þeir eiga[469] orrostu, en vér skulum [þá koma í opna skjöldu ok gera at þeim þat ilt er vér getum.[470] Nú ríða Frankismenn hvatliga [til þess er[471] þeir koma til landtjalda Guitalins konungs, ok koma á þá úvara ok ríða [upp á tjöld þeirra ok troða[472] undir rossa fótum. En er heiðnir menn vöknuðu, þá herklæddust þeir hvatliga ok [áttust við[473] orrostu. En [mikit skildi lið þeirra, ok[474] varð Rollant undan at flýja, en heiðnir menn[475] eptir ok drápu af Frankismönnum mikinn fjölda. En ávalt höfðu Frankismenn 10 fyrir einn. En er þeir vildu vaðanna leita [á ánni,[476] þá höfðu synir Guitalins konungs komizt í millum þeirra ok Rínar.[477] Þá mælir erkibyskup: Betri væri sjá úfarin, segir hann, því at eigi ætla ek oss nú munu sigrast í þessi.[478] [Þá svarar Rollant ok Oliver: Svá mun sýnest þeim er bleyðimenn eru, ok sýnist oss enn einkar vænt um várt ráð, ok gerum af várri hendi sem góðir drengir, því at annattveggja er, at vér munum hér eptir liggja eðr lifa ok í brott komast. En[479] ek skal, segir Rollant, ríða at merkismanni þeirra ok fella niðr merkit, ef [ek kem því við.[480] Ok laust síðan hest sinn með sporum, ok reið þegar at þeim er merkit bar ok hjó [hann sundr í miðju[481] ok feldi hann dauðan [af hestinum.[482] Ok þá snéri Rollant aptr hesti sínum, fyrir því at hann sá Turpin erkibyskup illa staddan[. Ok í þeirri svipan féll af Frankismönnum hertugi sá er Mora hét, hann var ætkaðr af Loerenge. Nú ríðr Rollant[483] at einum höfðingja ok [veitti honum bana[484] með spjóti sínu. En í því bili kómu synir Guitalins konungs ok riðu at Rollant báðir, ok váru í för með þeim þúsund riddara. [Nú er Rollant staddr nauðugliga, en hann varðist svá, at engir kómu sári á hann ok eigi af hesti sínum. Ok þetta sjá höfðingjar Frankismanna, Turpin erkibyskup, Oliver jarl, Hermoen sendimaðr af Turonsborg, ok Morie af Blalenskuborg, ok inn frœkni Fremikin höfðingi, ok Guiart af Puer ok Odda hertuga, ok Albra frændi hans, Balduini enn flæmski, Joceram af Dormiens. Nú koma þeir allir saman átján höfðingjar kristinna manna, en at móti þeim átta hundruð heiðinna manna, ok hopa þeir undan á hæl, en lið þeirra ferr fyrir þeim ok verja sik svá ok lið sitt, ok komast nauðuliga yfir Rín at því sinni, ok liggja þó nökkurir af liði þeirra ok svá af heiðingjum it sama.[485]


19. Nú er at segja frá Karlamagnúsi konungi, at hann liggr lengi [á dögum[486] ok sefr. En [skutilsveinn hans kemr at honum ok vildi vekja hann ok mælti:[487] Mál er matar herra, ok rís upp [(ok) klæðst. En konungr segir sér vera þungt, ok[488] mart hefir mik dreymt um Rollant frænda minn. Mér þótti sem hann væri í skógi þeim er Ardene heitir, ok með honum fjórir[489] veiðimenn, ok þótti mér sem [honum hefði veizt villigöltr einn, ok hefða ek úsét slíkan áðr, ok svá var honum ok torvelt[490] mjök áðr hann gæti hann veiddan. [Í því bili þótti mér koma Guitalin konungr ok hafa Rollant brott með sér.[491] Síðan þótti mér sem þar kœmi Turpin erkibyskup, ok meðr honum 400 riddara, ok gæti[492] sóttan Rollant ok hest hans. Ok nú kalli þér Rollant til mín þegar, því at ek sá hann eigi síðan í gær.[493] Ok var þá leitat Rollants ok fannst hann eigi, ok var hann þá í brottu ok mart lið meðr honum. En í því bili kom farandi einn ungr riddari, hann var sárr mjök[494] ok af honum váru högnar allar hlífðir[495] ok kom[496] fyrir Karlamagnús konung ok [sagði þá atburði er gerzt[497] höfðu: [Vér várum farnir yfir Rín í gær aptan, segir hann, ok áttu vér orrostu við Guitalin konung, ok fóru svá viðskipti vár, at vér vurðum at flýja, ok féllu af oss Bouin hertugi ok fjöldi annarra góðra drengja, ok svá er Rollant sárr mjök.[498] En Karlamagnús konungr varð við þetta úglaðr. ok lét söðla sér hest ok reið þegar í móti Rollant, ok mart[499] manna með honum. En er þeir höfðu riðit um stund, þá mœttu þeir liði Rollants ok stöðvuðu eigi fyrr hesta[500] sína, en þeir fundu sjálfan Rollant, ok heilsuðu honum vel. Þá mælti Karlamagnús konungr við Rollant: Dramblæti þitt ok hvatskeyti manna[501] þinna hafa[502] nú komit yðr í úfœru, ok opt verðr þat, at sá fellr er fang býðr, eða hvat ætluðu þér, hvárt Saxar mundu eigi þora at berjast við yðr eða gæta lands síns? Ok þat hefi ek spurt, at Guitalin konungr á sonu, ok eru þeir bæði hraustir ok ráðgir[503] ok vel at sér búnir, ok er nú þat á vápnum yðrum sýnt, herklæði yður eru höggvin af yðr, en [eruð sjálfir[504] sárir. Þá svarar Rollant: Herra, segir hann, eigi skaltu gabba oss, þó at nú hafi eigi vel til tekizt at þessu sinni. [Úgörla veiztu nema vér hefnimst,[505] því at opt ríss sá upp er fellr. Nú fara þeir til landtjalda ok binda sár Rollants ok fá til lækni, ok eru þeir[506] mjök hugsjúkir um sár hans, hversu þau[507] skipast.


20. Nú er at segja frá sonum Guitalins konungs, at þeir koma fyrir föður sinn ok segja honum,[508] at þeir hafa drepit alla Frankismenn, þá er í her váru með Rollant, hann höfum vér særðan sjálfan til úlífis, ok nauðugliga komst[509] hann undan ok hljóp út á Rín, ok eigi þurfum vér hann at hræðast[. Þá svarar Guitalin konungr: Hafit fyrir mikla þökk ykkara hreysti.[510] Nú er Karlamagnús konungr mjök úglaðr.


21. Um morguninn reis [Karlamagnús konungr upp[511] ok gékk til Rollants ok sagði honum ætlan sína: Ek vil nú upp taka landtjöld vár ok fara heim til Frakklands til Reimsborgar eða Parisborgar, ok hafast þar við [nökkura stund,[512] því at mér er leitt at týna liði mínu. Þá svarar Rollant: Jlla lýkr[513] þú þá við mik, frændi. En þess bið ek þik í guðs nafni ok ins helga Petra postula, at þú dvelist her nökkura stund,[514] ok vit hversu sár mín gróa,[515] ok förum til á morgun ok mælum[516] til brúargerðar, ok þat viljum vér, at þú látir niðr brjóta kastala þann inn forna er þú [vart haldinn[517] í um hríðar sakir, ok [bjóðum öllum höfðingjum kost á ok mönnum þínum ok[518] riddorum, at hverr leggi nökkut til [í starfa sínum til brúargerðar,[519] ok vil ek heita þeim,[520] at brátt mun [snúast áleiðis brúargerðin, ef allir eru vel á viljugir,[521] ok mun hon gör vera áðr mánaðr líði héðan, ok gott segir mér hugr um. Þá kallar Karlamagnús [á Rómverja[522] ok mælti: Þér skulut á morgun upp hefja brúargerð ok [ætla at öllu[523] djúpleik ok breiðleik vatnsins. En ef þér gerit eigi þetta, þá skulu þér týna ríki yðru, því er þér hafit haft.[524] En þeir fóru til ok brutu[525] kastala ok fœrðu hann ofan til árinnar á[526] vögnum ok tóku til at gera brúna. En heiðnir menn vörðu [ok máttu Frankismenn ekki at vinna fýrir þeim, en sumir váru særðir, en sumir váru drepnir, ok síðan ljópu[527] þeir frá. Þá lét Karlamagnús konungr annat lið til fara, ok var þat[528] kallat Alimans, ok margskonar annat[529] fólk með þeim. En eigi tókst þeim betr[530] en hinum, ok váru þeir bæði særðir ok sumir drepnir, ok fóru síðan á fund Karlamagnús konungs ok sögðu honum þau tíðendi, at þeir [gátu ekki gert,[531] ok báðu sér miskunnar af Karlamagnúsi konungi ok brautferðarleyfis. Ok þá nótt dvöldust þeir þar, en um morguninn eptir snemma fara þeir leiðar sinnar. Einn riddari hét Geyfrey,[532] hann fór til landtjalda Karlamagnús konungs ok sagði honum [at lýðr sá var í brott farinn at úleyfi konungs.[533] En konungi líkaði illa ok bað síðan Geyfrey [ríða eptir þeim ok láta þá fara til vár nauðga, ok haf[534] gullsprota minn til jartegna um þetta, at[535] ef þeir vilja eigi aptr fara, þá [skal hvárki börn né konur þeirra (taka) arf[536] á Frakklandi, ef ek kem aptr. Nú ferr[537] hann eptir þeim ok getr náð þeim í skógi einum fögrum, ok mælti við þá illa ok sýnir þeim jarteinir[538] ok bíðr þá [aptr hverfa[539] sem skjótast. En þeir vurðu mjök hræddir við ógnarorð[540] konungs ok fóru aptr þegar. En er þeir kómu fyrir konung, þá báðu þeir sér miskunnar,[541] en konungr veitti þeim þegar, því at hann var inn bezti bœna.[542] Nú kallar konungr á Balduina inn [flæmska mikinn höfðingja, ok Odda höfðingja ok Milun af Valres:[543] Góðir drengir, segir hann, þér skulut veita oss lið at brúargerð[544] með yðru[545] liði. Ok þeir játtuðu því þegar, er Karlamagnús konungr bað,[546] ok létu [þegar jafnskjótt[547] til fara menn sína. Ok jafnskjótt [börðu heiðingjar á þá ok drápu af honum[548] 5 hundruð. En þeir[549] flýðu undan til Karlamagnús konungs ok sögðu honum [deili á för sinni,[550] ok honum líkaði illa ok mælti svá: Mikit [er eins manns[551] gengi, ok þat veit ek víst, [at eigi mundu várir menn svá margir sárir ok drepnir, ef Rollant væri betr fœrr.[552] En nú er þat ráð mitt at létta brúargerðinn,[553] því at vér vinnum verra en ekki, ok eru [hvern dag várir menn[554] drepnir fyrir augum oss, ok komum vér engri hefnd á leið fyrir þat. En við þetta eyrendi glöddust [allar þjóðir þær[555] er váru með Karlamagnúsi konungi,[556] ok ætluðu at þeir mundu fá[557] heimför, því at þeir höfðu þar haft mörg vandræði ok stór.


22. Í því bili kómu þar farandi tveir ungir menn vænir, ok var annarr nefndr Elspalrað[558] en annarr Emalraað,[559] ok váru [ætkaðir af Spáni[560] ok báðir vel kristnir ok[561] félagar. Þeir génga fyrir Karlamagnús konung ok heilsuðu honum ok mæltu við hann: Vit vitum at þú ert mjök hugsjúkr um brúargerð þessa; en nú viljum vit at þú hlýðir [okkarri rœðu,[562] konungr, því at vit kunnum [meira hagleik en aðrir menn, því at vit megum fara í vatni sem fiskar.[563] En ef vit fám fulla vináttu yðra, þá [munu vit við leita brúargerð þessa,[564] ok munum vit koma á leið, hvárt sem Söxum þikkir vel eða illa. Þá svarar Karlamagnús konungr: Ef svá má vera sem þit segið, þá mun ek gera ykkr svá ríka menn sem þit vilið, ok eigi skal ykkr skorta gull né silfr. Þá svarar Alsparáð:[565] Herra konungr, segir hann, lát leita at trésmíðum þeim er hagastir eru ok lát þá [fella mörk, marga viðu ok stóra,[566] ok lát fœra ofan til árinnar. Konungr lét [búast við eptir því sem þeir lögðu ráð til. Ok er viðirnir váru komnir, [567] þá fóru þeir til ok gerðu skip mikit, svá at þess skips [varð aldri maki gerr síðan Nóa örk var.[568] Þetta skip var fim hundruð feta langt, en 300 álna[569] breitt, ok[570] gerðu[571] fjölda kastala, ok í hverjum kastala settu þeir 100 riddara með öllum hervápnum.[572] Ok nú er þess mest ván, at ger verði brúin, [hvárt er heiðingjum þikkir vel eðr illa.[573] En skip þat var gert á [hálfum mánaði einum[574] ok allr tilbúnaðr, ok var þar 100 lásboga í hverjum kastala er var á skipinu, ok þar menn með er skjóta skulu [á þá.[575] En á hálfum þriðja degi[576] höfðu þeir gert tvá steinboga mikla ok sterka. Síðan gerðu þeir líkneskju[577] or marmarasteini [eptir Karlamagnúsi konungi, ok með inu bezta hans skrúði[578] skrýddu þeir hana, ok hon var hol innan ger, svá at standa mátti maðr í henni ok mæla þaðan slíkt sem hann vildi, ok sú líkneskja var svá lík Karlamagnúsi konungi, at [hvárki mátti[579] kenna frá öðru, [ef eigi vissi áðr skil á.[580] Svá var ok með vélum gert, at sá maðr er í var [líkneskinu mátti[581] taka í skegg sér[582] ok hrista, ok gullsprota hefir hon í hendi sér ok dýr at Söxum ok hœtir[583] þeim. En sá er í líkneskjunni[584] er mælir illa við heiðingja sem vert er, ok kallar þá bikkjur ok pútusonu[585] ok bíðr þá upp gefa landit ok á hönd ganga.[586] En líkneskjan var sett ofan á steinboga þann er vissi[587] at Söxum, ok skutu heiðingjar til[588] örum ok allskonar skotvápnum, ok beit ekki á sem ván var at. Þá mæltu heiðingjar: Þetta er eigi maðr heldr[589] djöfull, er eigi bíta vápn.[590] Ok mælir hverr við annan [ok eru felmsfullir ok hræzlu:[591] Á leið mun Karlamagnús konungr koma brúargerð þessi, hvárt sem vér viljum eðr eigi, ok[592] gerir Guitalin konungr [fíflsku mikla,[593] er hann flýr eigi undan,[594] ok væri sá hans kostr beztr, at hann [gerði svá, ok allra vár.[595] Ok gerðu síðan sendimann til Guitalins konungs [með þessum eyrendum, báðu svá segja Guitalin konungi,[596] at eigi máttu þeir þar[597] banna Karlamagnúsi konungi brúargerðina. En [þessa för[598] fór Dorgant ok bar konungi þau tíðendi,[599] en við þetta varð Guitalin konungr mjök dapr.


23. Hann kallar þá til sín konung þann er Alkain hét, hann réð fyrir því landi er Almarie hét. Ok Guitalin konungr spurði hann at,[600] hvat tiltœkiligast væri. Alkain svarar: Lítit er enn [fyrir góðum brögðum,[601] segir hann; þú skalt taka tvá konunga kórónada, ok skal hvárr þeirra hafa 400 riddara,[602] en ek skal vera inn þriði,[603] ok skal ek einn hafa [svá mikit[604] lið sem þit[605] báðir, ok skulu vér fara til Rínar ok banna Karlamagnúsi konungi brúargerð, ok ef [þeir fara[606] yfir Rín, þá skulum vér fella þá hundruðum. Þá svarar[607] Margamar konungr: Mart hefir þú nú rausat,[608] Alkain, ok eigi mun þat alt vel efnast,[609] er þú heitr nú Guitalin konungi, ok góðr drengr þikkist þú, er[610] þú drepr með [einu sverði 60[611] riddara Karlamagnús konungs. En ek get at þú munir ganga verða [nær en nú ertu, áðr þú getr sóttan[612] einn af riddorum hans, ok[613] með orðum þínum einum saman [þá er sem þú takir[614] þá Rollant ok Olifer ok sœkir borgina[615] Orliens ok Kolni ok aðrar stórborgir Karlamagnús konungs, ok þit Sibilia bæði saman þá er þit kyssizt[616] [fastast í[617] apaldrsgörðum, ok [skaltu þá einn öllu[618] ráða, ok meira virðir þú einn koss Sibiliu dróttningar en allan þinn riddaraskap. Þá svarar Alkain: Margamar, segir hann, þat veit trúa mín, at mart hefir þú nú [mælt úsatt ok sagt[619] á hendr mér. En Guitalin konungr setti þik til at gæta Garmasieborgar[620] ok margar þúsundir riddara með þér, ok hélztu[621] henni illa ok úgóðmannliga,[622] ok hugði Guitalin konungr at þú værir[623] konungr ok harðr höfðingi, en þú [reyndist ragr sem geit,[624] ok illa eru þau lönd komin,[625] er þú ert höfðingi yfir skipaðr.[626] En þat var fyrir [fim nóttum er[627] Frankismenn [drápu helming liðs þíns en eltu þik sem geit, ok alt[628] þat er þér fylgdi. En [borg þá[629] er þú rant frá byggja[630] nú kristnir menn,[631] ok aldri síðan [verðr hon[632] undir forráði Guitalins konungs. En nú fyrir sakir illmælis þíns, þá [skorumst ek á hólm við þik ok í móti þér,[633] því at þú hefir logit á mik ok[634] Sibiliu dróttningu, ok aldri [úsœmda ek hana.[635] Ok ef þú kant nökkut í riddaraskap; þá [dragst þú[636] eigi undan boði þessu. Ok þá sök gef ek þér aðra, at þú lézt vera konungr ok ertu [ekki til borinn ríkissins.[637]


24. Síðan [skildust þeir[638] ok ljópu til landtjalda sinna ok fóru í herklæði sín, ok [bjóst hvárrtveggi til hólmgöngu.[639] Þá kom[640] Guitalin konungr ok skildi þá ok bannaði þeim at berjast ok mælti við þá: [Únýtir ok œrir erut[641] þit, ok skemma vili [þit mik er þit[642] vilit sjálfir berjast mínir lagsmenn. En ek ætla at þit munit þurfa alls ykkara hvatleiks áðr hálfr mánuðr líði héðan, ok fyrir því at Karlamagnús inn ríki ok inn mátki gerir nú brú sína.[643] En liðsmenn svara: Eigi viljum vér því trúa, [at Frankismenn muni þora at koma í þitt veldi.[644] Þá mælti Guitalin konungr við Dorgant njósnarmann: Er þat satt, at Karlamagnús konungr gerir brú á[645] Rín? En þá vann Dorgant eið, [at hann ló[646] ekki orð at konungi, [því hverr er þar kemr, segir hann, þá má[647] sjá bæði dag ok nótt Karlamagnús konung, hann stendr uppi á steinstólpa[648] ok hefir í hendi sér staf einn [ok mælir hart við steinsmiði sína, ok er þat it mesta undr, er vér vitum af öll skotvápn er vér skutum á hann, þá þótti honum enskis vert um, ok vér sám hann taka í skegg sér, ok hristi at oss ok mælti við oss illum orðum, ok hann heyrðum vér vinna eið at skeggi sínu, ok bað sik svá njóta skeggs síns ins hvíta, at þú skyldir eigi hafa af ríki þínu, áðr skamt væri liðit, þat er vert væri eins spora.[649] Þá svarar Guitalin konungr: Vér skulum fara til máls[650] við Karlamagnús konung ok vita [hvárt hann sé svá djarfr, at hann vill setja oss út af erfðalöndum várum en sjálfr setjast í rangliga vár ríki.[651]


25. Nú er at segja frá Guitalin konungi, at hann fór á fund Karlamagnús konungs, ok jafnskjótt sem hann sá[652] hann, þá mælir hann við Karlamagnús konung: [Sjálft guð þitt[653] steypi þér ok felli niðr ofrdramb [manna þinna ok sjálfs þíns.[654] En þess vil ek spyrja þik, Karlamagnús konungr, hví leitar þú [til vár[655] eða hverjar sakir gefr þú oss, [því at ekki ertu[656] borinn til ríkis þessa?[657] Þá svarar Karlamagnús konungr: Þat er satt[658] at segja, Guitalin konungr, at Saxland er mín föðurleifð, ok [á ek þat jafnheimilt[659] sem Kolno, því at Pippin faðir minn átti Saxland. Þá svarar Guitalin konungr: Fyrr en þú fáir[660] þat af mér, þá skaltu týna meira[661] en 10 þúsundum [af liði þínu,[662] ok [annattveggja skaltu týna slíku svá liði[663] áðr [brúin yrði[664] ger eðr fleira. En um annat skaltu svá vera skemdr, at aldri hendi slíkt fyrr [Frankismanna konung[665] sem þik skal henda, áðr lúki okkru viðrskipti. [Sentu mér hingat[666] Rollant frænda þinn til sýnis yfir Rín. En svá greiði Maumet fyrir mér, er mér þikkir mestu varða, af ek má ná honum, þá skal ek setja hann í myrkvastofu ina verstu, þá er á Saxlandi[667] er, ok skal hann aldri koma[668] þaðan, meðan [ek lifi.[669] Ok ek [hygg þat,[670] at menn mínir hefði [hann mest knokat,[671] ef hann væri allhlutvandr um sik. En ef yðr leiðist eigi[672] vár viðrskipti, þar er ek hefi drepit fjölda[673] manna [af brúargerð þessi,[674] ok mætti [þér þat vera mjök hugkvæmt, ok[675] dýrt skaltu kaupa Saxland áðr þú náir því af mér. [Ok þú inn mikilgjarni konungr, segir Guitalin, þitt guð fyrirfari þér, ok þeir Maumet guð várt báðir samt.[676] Ok þú ert [barn Örnolfs,[677] ok gat hann þik þá er hann [var kominn[678] af veiðum ok [vánum bráðara. En er þú vart borinn, þá vartu kastaðr fyrir kirkjudyrr ins helga Sendinis, ok vartu þar fundinn[679] sem ölmösubarn. En nú hafa djöflar svá[680] styrkt þik, at[681] þú ert kallaðr konungr Frankismanna. En nú væri þó,[682] ef illa skyldi,[683] at þú yndir því er þú hefir nú, ok þakkaðir[684] þat guði þínum 100 sinnum á hverjum degi, at þú haldir því, ok [at þú girnist eigi á jarðir várar eða annarra konunga, ok[685] fari sá fyrir níðingi[686] er fleira lætr [laust fyrir þér en[687] nú hefir þú. En þótt svá sé, at mér verði nökkut,[688] þá á ek eptir mik tvá sonu með Sibiliu dróttning, ok er hvárr öðrum frœknari, ok svá ilt sem [við mik er[689] at eiga, þá [skaltu þat sanna, at þeir sé hvárr meiri kappsmenn.[690] Ok eru þeir nú á för til mín með hundrað þúsunda riddara. Ok sá er enn[691] frændi minn, er heitir Estorgant, hann er föðurbróðir minn, hann hefir [þat lið[692] með sér er heitir [Ungres ok þat lið er heitir Almbrundens, en[693] lið þat er fleira en hundrað þúsunda, ok áðr en langt líði,[694] þá munum vér sýna yðr[695] þat.


26. En er Guitalin konungr þagnaði, þá stóð Karlamagnús konungr upp ok mælti: Þú[696] inn illi ok inn útrúi, þú hefir [illa mælt við mik[697] í dag ok úþokkat[698] mik mjök á marga vega. En þú veizt þat, ef þú vilt satt segja, at ek em son Pippins konungs ok borinn frá púsaðri[699] konu,[700] þeirri er konungborin var í allar ættir.[701] En Pippin faðir minn drap föður þinn [um sanna sök[702] ok lagði undir sik alt Saxaveldi. En síðan tók hann þik ok hafði með sér til Frakklands, ok tóktu við [trú ok játaðir þik[703] guði ok hafnaðir skurgoðum.[704] Síðan sendi hann þik til Saxlands ok fékk þér[705] konungs ríki fyrir at ráða.[706] En er þú komt þangat,[707] þá hafnaðir þú kristni ok gerðist[708] fjándans maðr, ok hefir þú nú illa [fyrir þér sét.[709] Ok nú skulum vér gera brú vára, hvárt [sem þér þikkir vel eðr illa.[710] Síðan kallaði hann[711] á riddara sína af Sendinis í[712] Franz, ok bað þá búast til bardaga sem skjótast,[713] ok skulum vér nú vinna Saxland[714] ok drepa alla heiðna menn, þá er vér megum ná. En Guitalin konungr svarar: At [keyptu skaltu komast áðr þat verði.[715] En ef ek mœti þér í bardaga, þá skal ek drepa þik með [þeim inum hvítum kömpum,[716] er þú berr eptir, ok gjalda þér svá fóðurdráp.[717] Þá svarar Karlamagnús konungr: [Lítt hræðumst ek[718] hót þín ok lítit hefir þú enn til meins af mér hlotit. Á þat ofan vann Karlamagnús konungr eið við Sendinis í Franz, at annattveggja skyldi hann vinna Saxland[719] eðr liggja þar eptir.


27. Nú snýr Guitalin konungr til liðs síns ok lét blása til húsþings. Ok er [þat var sýst,[720] þá stóð hann upp á því þingi ok spurði menn sína ráðs.[721] En þeim þótti þat ráð, at [konungr léti[722] gera kastala mikinn ok sterkan við brúarsporð, ok skulum vér kalla kastala þann Ekvarð,[723] en þat nafn er svá at skilja[724] sem hann gæti alls ríkis Saxa konungs.[725] En er kastalinn var görr, þá setti hann þann mann at gæta kastalans, er Esklandart[726] hét, ok með honum 20 þúsundir hermanna.[727] En [er kastali sá var gerr, þá skutu þeir or honum ok feldu[728] mikinn fjölda af mönnum Karlamagnús konungs ok því liði er at brúargerð var, ok með vélum ok brögðum djöfuls þá léttu þeir eigi fyrr[729] en þeir höfðu [brotit ok klofit at endilöngu skip þat it mikla, ok drápu þar margan lýð í því sinni, ok varð Karlamagnús konungr at létta brúargörð,[730] hvárt sem hann vildi eðr eigi, ok var þá engi annarr á.[731] En Rollant lá [enn þá[732] sjúkr af[733] sárum þeim er hann fékk af heiðingjum, ok heyrði mikit brak ok háreysti til brúarmanna ok vápnagný, ok kallaði skutilsvein sinn ok spurði hví sætti[734] brak þat it mikla er heyra var til brúarmanna.[735] En hann sagði at þat var af brúarmönnum, ok hon var brotin, ok betri væri hon úger, ok mörgum manni hefir af henni ilt staðit, ok nú flýr Karlamagnús konungr [ok sér nú engan annan[736] til. En er Rollant heyrði þetta, þá varð hann úglaðr við mjök ok kallaði á guð hárri röddu ok mælti svá: Þú guð er [aldri laugt ok inn sami ert, ok þú leystir oss frá helvíti, ok þú guð er[737] skapaðir Evo[738] or rifi Adams, ok þat var satt at þau átu bannat epli. En eptir því [er þat var satt, þá dreptu Guitalin konung með öllu liði sínu, því at hann er hvern dag at at mýgja[739] lögum þínum ok brjóta boðorð þín. En [þú dróttinn er styrkr ok staðfesta öllum þeim[740] er þinn vilja gera ok halda lög þín bæði dag ok nótt. Nú mælir Rollant við menn sína: Nú verð ek upp at standa ok vápnast, ok hefi ek nú alls[741] of lengi sofit. En menn hans svöruðu honum: Ger eigi [þat fyrir guðs sakir,[742] því at þú fékt fyrir skömmu[743] sár þau er vér ætluðum at banasár mundu vera, en nú eru þau komin í allgott efni, ok er þat várt ráð, at þú latir gæta til[744] sem bezt kantu; því ávalt [munu vér nökkurn sigr vinna,[745] meðan vér höldum þér heilum, en þá [er várt ráð alt fyrir borði,[746] ef þér verðr nakkvat.[747] Þá svarar Rollant: Þegit[748] sem skjótast, [ok skal ekki yður orð hér um nýta, því at ek skal fara ok[749] eigi dveljast, þótt hverr limr minn sé leystr frá öðrum, ok [þat segi ek yðr, at ek skal fara[750] til brúarinnar ok vita [it sanna um gný þenna,[751] ok vita vil ek, hvat lýð þat er er [oss bannar[752] brúargörð þessa. En er Rollant ok hans lagsmenn[753] váru herklæddir [ok gengnir[754] frá landtjöldum sínum til brúarinnar, þá mœttu þeir[755] Baldvina bróður Rollants frœknum höfðingja ok vel at sér görfum.


28. [Terri er maðr nefndr, hann var ríkr hertugi, hann réð fyrir ríki því er Ardenais heitir. Hann dubbaði til riddara Baldvina unga í páskaviku ok annan Gillimer skozka, hann var kaupmaðr, ok inn þriðja Bova hertuga ok marga aðra með þeim.[756] En er Rollant sá bróður sinn kominn, þá [rann hann á háls honum[757] ok varð feginn mjök kvámu hans, ok sagði at Saxar höfðu átt við hann [orrostu mikla, ok hefi ek orðit sárr mjök ok hafa heiðingjar felt mart lið vart.[758] Þá svarar sá maðr til[759] er nefndr er Berarð ok mælti: [Um alla oss skal eitt líða,[760] því at til þess erum vér higat komnir at veita yðr slíkt[761] er vér [megum ok vér erum[762] tilfœrir. Þá mælti Baldvini: [763]Fýsir mik at sjá brú þessa, er svá [er mikit af sagt,[764] ok ef svá [berist at[765] vér komumst[766] yfir Rín, þá þœtti mér þat betra en þótt[767] mér væri gefin [byrðr mín[768] af gulli.


29. Nú [herklæðist alt lið þeirra ok fara í brynjur ok setja hjálma á höfuð sér ok gyrða sik sverðum. Því næst hljópu[769] þeir á hesta sína ok kómust yfir Rín. En þeir váru saman [átta hundrað[770] riddara, ok var þá [guð í[771] fulltingi með þeim, því at þeir týndu eigi til[772] eins penings. Síðan fóru þeir eptir[773] fjallshlíð nökkurri ok kómust[774] í skóg einn, en heiðingjar urðu eigi varir við þá fyrr en þeir œptu[775] heróp. Ok því næst reið fram Rollant at höfðingja[776] einum ok hjó af honum skjöld hans ok brynju, ok lagði[777] spjóti í gegnum hann ok [steypti honum dauðum til jarðar. En Baldvini bróðir hans hóf upp sverð sitt ok hjó í sundr annan heiðingja, svá í hjarta nam stað. Berarð drap inn þriðja. Ok í þeirri framreið drápu þeir svá heiðingja, at þeir urðu undan at flýja, en Frankismenn urðu at flýja undan blóði heiðingja alt þar sem viðskipti þeirra höfðu verit.[778] En síðan sótti Rollant til kastala þess er [var við brúarsporðinn, ok átti[779] við þá orrostu ok [feldi fyrir þeim þúsund manna,[780] ok var þá engi annarr til en Esklandart varð at flýja, ok var þó áðr lagðr í gegnum með sverði. En þeir eru í [eptirför Berað ok Bovi, ok með þeim sá maðr er Rigald er nefndr, hann var af því landi er Boillus hét, ok sá er Alimann enn frakneski hét. Svá er at segja, at Baldvini hefir sótt í eptirför Esklandart, ok var hann konungr kallaðr, ok sagði til hans: Þat er nú til, heiðingi, at bíða mín, ok guð verði þér reiðr, ef þú bíðr eigi, ok ef nökkurr hugr er í þér, þá bíttu nú ok berst[781] við mik, því at mér er sagt, at þú sér konungr kallaðr, ok er mér á fýst mikil at vit [freistim riddaraskaps okkars.[782] En ek vil at þú vitir, at ek em bróðir Rollants ok nafn mitt er Baldvini, ok em ek systurson Karlamagnús konungs, ok ef þú [fellir mik, þá mantu taka mikil metorð[783] af Guitalin konungi. Þá svarar Esklandart konungr: Eigi em ek viðbúinn við þik at berjast at sinni, en þú ert kominn af góðu kyni ok hördu[784] ok er æfar ilt við yðr at eiga[, ok er mér ekki um at halda í móti þér orrostu,[785] ok vil ek segja þér hvat til þess [kemr. Ek em í gegnum lagðr sverði,[786] en ef ek væra sáralauss, þá sáttu engan þann er á Maumet trúir fúsara til einvígis en mik.[787] En nú mun ek vera úmáttugr, því at ek hefi [týnt blóði mínu þvi[788] er ek hafða. Esklandart reið hesti þeim er [kominn var af Rabitalis[789] ok var inn fimasti, en Baldvini fór [svá nær at hann mundi særðan geta Esklandart,[790] en þó varð þat eigi. En þeir fóru svá til þess er þeir kómu fyrir Guitalin konung, þá féll Esklandart [fyrir fœtr Guitalin konungi. En þar sátu fyrir með konungi[791] 20 þúsundir. Síðan tók Baldvini hest [hans ok reið í braut með.[792] En eptir honum [sóttu fjöldi[793] heiðinna manna. Þá tók hann at heita á guð föður allrar skepnu ok mælti svá: Þú guð er skapaðir Adam ok Evo, ok þau átu bannat epli, en [bið ek[794] at þú gætir líkama míns í dag,[795] ok gef mér þá gæfu, at ek mega[796] sjá Karlamagnús konung ok Rollant bróður[797] minn. En er hestr hans heyrði vápnagný af liði heiðingja, þá ljóp hann svá snart[798] ok fimliga sem [broddr fljúgi,[799] ok fór síðan [um fjöll ok dali þá er í Saragarie heita, ok vánum bráðara þá komst hann or augsýn, ok sté þar af hesti sínum ok lét hann þar verpa mœði ok hvílast litla stund, ok síðan lagði hann södul á hestinn ok ljóp á bak. Þá varð honum litit aptr ok sá fjölda heiðinna manna fara eptir sér. En Baldvini blótaði þeim ok bað guð steypa þeim ok svá þeirra feðginum. Ok nú er hann kominn[800] til dala þeirra er heita Sorclandes,[801] ok fá þeir nú eigi áhent hann, því at hann hefir hest þann er skjótari[802] er en hjörtr. En síðan hverfa heiðingjar aptr.


30. Nú skal segja frá Sibilia dróttningu. Hon var géngin [at sjást um,[803] þá mœtti hon unnasta sínum einum, þeim er Alkain hét, hann var son Ammirals jarls[804] af Babilon, ok[805] orti orða á hann vel ok sköruliga: Alkain, segir hon, illa gerðu þér þat, er þér létut einn mann taka hest af yðr, en nú gef ek [þér, ef þú vilt sœkja þar sem kominn er.[806] Alkain svarar: Ef þú vill gera þat er ek [bið þik,[807] dróttning, þá mun ek fœra þér hestinn ok svá þann er tók, [en þér er lítit fyrir því, þat er ást[808] þín ok vili góðr. En dróttning svarar: Verða ek kona in ragasta, ef ek banna þér at gera þat [er þú beiðist, ef[809] þú fœrir mér höfuð þess er[810] tók.[811] Þat mæli ek ok, segir hann, at ek verða allra riddara níðingr, ef ek efni eigi þat er ek hefi[812] heitit. [813]Alkain herklæddist þá hvatliga, [ok síðan var framleiddr hestr, sá er keyptr var af kaupmanni einum fyrir hundrað punda silfrs ok sjau ok 20 guðvefjarpellum ok 700 landspenninga þeirra er budi eru nefndir, ok enn margir hestar ok dýr þau er dromedarii heita klyjuð með gulli,[814] en beisl var af landi því er Albasam[815] heitir; södull var fenginn [af landi því er Affrika heitir;[816] söðulklæðit [var or Álfheimum,[817] ok vissi þat engi maðr hvat klæði í var.


31. Nú ljóp Alkain á hest sinn ok studdist hvárki við stigreip né södul, ok hengdi síðan skjöld sinn á öxl sér, [ferbyrðing þykkan ok þungan.[818] Hann tók í hönd sér langskeptu[819] ok hafði bundit við spjótskapt sitt gullstúku[820] Sibiliu dróttningar ok hafði sér þat fyrir merki pardueri,[821] ok fór í brott síðan leiðar sinnar litlu seinna en [broddr flýgr af lásboga.[822] En áðr hann hafði farit mílu lengd, þá [leifði hann eptir sik sakir ferðar meir en 20 þúsundir hesta, ok síðan kom hann farandi til dala þeirra er Sorclandes heita, ok fann þar[823] Baldvina. En þegar er Alkain sá hann, œpti hann hárri röddu ok mælti við Baldvina: Snú aptr þú hesti hinum, ef þú ert bróðir Rollants, því at þat heyrum vér nú,[824] at [engi sé jafngóðr riddari sem[825] þú. En Baldvini svarar:[826] Eigi em ek[827] viðbúinn, því at spjótskapt mitt er brotit,[828] segir hann, ok hefi ek ekki til at verja mik[829] nema sverð mitt. En nú bið ek þik[, at þú þoli(r) mér fresta[830] til þess [at ek mega betr við búast,[831] ok eig at mér öðru sinni,[832] ef svá gerast atburðir til. Þá svarar Alkain: Þess er engi ván, segir hann, því at ek skal fœra þik Sibiliu dróttningu yfirkominn annattveggja kvikan eðr dauðan. En svá er sem mælt er, at lítil er líðandi stund, ok meðan þeir rœddust þetta við, þá fór Baldvini undan á hæli, [unz hann kom til[833] þar er lagsmenn hans váru nökkurir. Þá mælti Alkain við Baldvina: [Vilir þú eigi upp gefa[834] vápn þín, þá fara hér nú eptir þér[835] fjórar þúsundir riddara, ok munu þeir skjótt gera um lífdaga þína ok þinna manna, ok aldri síðan skaltu sjá Karlamagnús konung né Rollant bróður þinn. Þá svarar Baldvini: Eigi er þat vel, segir hann, þar er ek bað þik [áðan eirðar,[836] en nú heitr þú mér bana, ok nú skýt ek til guðs mínu máli. Þá svarar Alkain: Ef þú fellr eðr[837] flýr undan, þá týnir þú lofi[838] þínu. Þá svarar Baldvini: Frýr þú mér nú hugar, segir hann, [ek segi þér, at ek ríð nú undan eigi[839] svá langt, at þat sé lengd mín, þó at ek sé verr at vápnum búinn en þú. Ok þess vænti ek [sem mælt er, þrýtrat veganda vápn nema hugr bili,[840] ok þótt ek hafa týnt spjóti mínu, þá er sá ragr er sverð eitt hræðist, ef[841] annat kemr í móti. Í því bili snéri Baldvini[842] hesti sínum, ok riðust at tysvar, ok kom hvárgi öðrum af baki. En í inni þriðju atreið hjó Alkain til Baldvina ok misti hans, ok þá hjó Baldvini til Alkains[843] af honum hjálm hans [ok mikit af skildi[844] hans ok feldi hann af baki til jarðar. Ok áðr hann komst upp hafði Baldvini hest hans ok mælti[: Svá[845] góðan hest hefi ek nú sóttan, at[846] eigi vil ek hann láta fyrir alt veraldar gull. Ok í því bili reis Alkain [á fœtr[847] ok bað þarfliga, at Baldvini féngi honum [hest sinn[848] fyrir vináttu sakir, ok ef þú vill þat veita mér, þá gef ek þér konungdóm á Spanialandi, því at[849] Sibilia dróttning á hest þenna, kona Guitalins konungs, er allra kvenna er vænst [er í heiminum eru.[850] Ok fyrir sakir ástar við hana, þá vil ek heldr týna lífi mínu en [farit hafa svá úheppiliga at láta þann gríp er beztr er í[851] heiminum. Þá svarar Baldvini: Fari sá fyrir níðing er þat [rœkir, ok fyrir[852] því at ek bað þik [eins hlutar, en þú neitaðir mér, ok fyrir því getr þá nú eigi[853] þína bœn, at þú vildir eigi veita mér þat[854] er ek bað þik. Ok ef þú nytir eigi Sibiliu dróttningar, þá skyldir þú nú týna lífi þínu, en ek vil, at þú segir [Sibilio dróttningu þat, at hon er sú kona í heimi, er ek ann mest fyrir sakir vænleiks hennar ok kurteisi.[855] Ok þar skildust þeir nú at sinni.


32. Nú ríðr Baldvini leiðar sinnar, ok hefir með sér hestinn dýra ok gyrðr sverði því er Alkain hefir átt, ok hann hafði gullstúku[856] Sibiliu dróttningar, þá er hon gaf Alkain til merkis sér. Ok reið hann þó lengi áðr hann sæi[857] lagsmenn sína, ok þá kallaði hann[858] ok bað þá bíða, fyrir því, segir hann, at hér ferr herr Saxa eptir oss ok skulum vér snúa[859] í móti þeim, ef þér vilit sem ek, ok væntir mik, at vér munim sigrast á þeim. En ef þér vilit eigi aptr snúa, þá segi ek yðr vísan dauða.[860] Þá svarar sá maðr er Berað[861] hét ok mælti við Baldvina: Eigi skaltu svá mjök frýja oss hugar, þótt þú hafir unnit hest góðan af frœknleik þínum, ok guð gefi þér at njóta hans vel ok lengi. En ek sé þat at þú ætlar mik[862] huglausan, en ek [hygg at öðru skulu verða;[863] þá er ek sný aptr hesti mínum, þá skal ek [skjótt láta[864] hann eðr fá mér[865] annan.[866] Þá svarar ok sá maðr er nefndr er Rigald: Tökum oss hæli ok nemum [við um stundar sakir,[867] þótt[868] [liðsmunr sé várr ok Saxa.[869] En ef ek sé þat, at nökkurr yðvarr flýr,[870] þá skal ek brjóta spjótskapt mitt um lendar[871] þeim, ok þess bið ek guð, ef ek hefni eigi þessa,[872] at ek sjá [eigi Karlamagnús konung.[873] Þá svarar Baldvini: Vel mælir þú ok drengiliga, ok láfum oss þat [hugkvæmt vera,[874] at eitt sinn skal hverr deyja; en áðr þat hendi,[875] segir hann, þá seli hverr sik sem [dýrst getr hann.[876]


33. Í því bili kómu farandi fimtán kappar[877] vel vapnaðir. En Baldvini ok hans menn váru staddir á hæð nökkurri[878] ok höfðu þar tekit sér hæli, en þeir Baldvini váru sjau saman, en Saxar 15. Þá reið fram Berað[879] af Frankismanna liði ok hjó til manns þess er Lunarð[880] hét, hann var ættaðr[881] af landi því er Folie[882] hét, klauf hann í herðar niðr ok [steypti honum dauðum[883] til jarðar. Þar næst reið fram Rigald af Frankismönnum ok [feldi mikinn höfðingja, en sá er eigi nefndr. Nú reið fram Bovi af Frankismönnum ok[884] lagði spjóti [í gegnum þann mann er Goduel hét ok skaut honum dauðum á jörð, ok þar á ofan hjó hann bróður hans er Adoe hét.[885] En við þetta flýja heiðingjar, en Frankismenn reka flóttan til þess er þeir finna Alkain, ok [höfðu marga góða hesta ok aðra gripi aptr með sér, er þeir höfðu sótta. Nú hrósa Frankismenn[886] ferð sinni, því at þeir hafa mikinn sigr unnit á Söxum.[887]


34. Nú er at segja frá Margamar konungi, at hann kemr at farandi, þar sem Alkain var á fœti staddr, ok [fjöldi liðs[888] með honum. Hann [orti orða[889] á Alkain ok spurði hvar hestr hans væri, sá er Sibilia dróttning fékk [þér pardueri.[890] Alkain svaráði ok sagði it sannasta: Hest minn tók[891] frændi Karlamagnús konungs ok feldi mik til jarðar áðr, ok [tók síðan öll vápn þau[892] er ek hafða. Þá mælti Margamar: Öðru hézt þú Sibiliu dróttning fyrir kossa sína,[893] en því at þú mundir leifa[894] gjöf þá er hon gaf þér. Þá svarar Alkain: Margamar konungr, segir hann, gabba mik ekki, ek ræð þér heilt um þat. Hér er í skógi þessum[895] fjöldi Frankismanna, en þeir eru í[896] njósn ok munu þeir gera þína för enn ljótari en mína, ok munu þeir drepa [alt lið þitt.[897] Síðan tóku þeir Alkain ok settu hann á múl einn [þeygi góðan[898] ok fóru síðan til landtjalda[899] Guitalins konungs. Ok Sibilia dróttning var úti stödd ok sá för þeirra ok kallaði á Alkain: Alkain af Almarie, segir hon, hvár er nú sá maðr er þú hézt mér eða hestr sá er ek fékk þér. Þá svarar Alkain: Nú skaltu þat heyra. Ek elta hann[900] lengi ok bað ek hann bíða mín, en hann vildi þat eigi. En ek fór þá eptir honum á skógi,[901] ok [viltist hann mér,[902] ok mátti [eigi ek[903] finna hann. En hestr sá er þú fékt mér, [fékk ek skjaldsveini mínum, at hann skyldi brynna honum ok þvá ok kemba, því at hann var sveittr af blóði.[904] Þá svarar Sibilia dróttning: Þú skalt segja annat sannara, hvat þú hefir gert af hesti mínum,[905] ok get ek at hann[906] komi eigi aptr til vár, ok munt þú hafa verit [af baki riðinn,[907] því at sýnt er þat á hjálmi þínum, [hann var vel gyltr er þú fórt heiman, en nú er hann laugaðr í leiri ok moldu.[908] En ek þikkjumst vita at Baldvini hefir sóttan hestinn af þér, ok er nú betr niðr kominn en [í þínu valdi væri,[909] hafi hann nú ok njóti vel. Ok mæltist[910] síðan við ein saman: Ást mína alla [fel ek[911] á hendi þér, Baldvini. Síðan mælti hon við Alkain: Ekki er mér um þik, Alkain, ok únýtan dreng [kalla ek þik héðan af.[912] En Alkain fór þeger í brott, ok þótti, sem var, [sér verra líf en hel[913] fyrir sakir orða hennar[914] er hon mælti við hann.[915]


35. [Nú riðu Frankismenn til herbúða[916] Karlamagnús konungs, ok jafnskjótt sem[917] Rollant leit bróður sinn, þá ávítaði hann Baldvina mjök, ok spurði hvert hann hefði farit [ok hverr fékk þér[918] hest þann er þú ríðr, eðr hefir þú stólit honum? En eigi mun þurfa eptir at leita[919] hvert þú vart, [þú munt hafa sýnt[920] þik Sibiliu dróttningu, ok þat it sama skaltu dýrt kaupa. Þá svarar Baldvini: Ver eigi reiðr, bróðir, því at eigi munum vér optar koma til fundar við Sibiliu dróttning, ef yðr [er þat mótsett.[921] En í því bili kom Karlamagnús konungr ok fagnaði Baldvina[922] frænda sínum, ok bað með sér vera svá lengi sem hann [kynni sér þörf,[923] ok spurði hvaðan hann var kominn [eða hverr hann hefði til riddara dubbat. En Baldvini svaráði: Teri af Ardena, segir hann, ok með mér var dubbaðr Berað son hans ok Gillimer inn skozki, ok mart annarra manna. Ok hann sendi oss til þín at veita þér lið í mót yðrum úvinum.[924]


36. Nú hefst á nýja leik brúargerðin, ok ferr nú alþýða til at fœra steina meðr[925] vögnum ok geta gert brúna á 20 dögum [í mót vilja heiðinna manna.[926] Ok nú megu þeir fara yfir [Rín með liði sínu, ef þeir vilja.[927] Stólpar allir er undir váru gerfir brúnni váru af inum besta marmarasteini, ok öll var hon með[928] lím hlaðin. Nú býst Karlamagnús konungr yfir brúna at fara með öllu liði sínu. [Ok fara allir Frankismenn á mánadag með öllu liði sínu. Týsdaginn fór þat lið er kallat var Allamagne. Óðinsdag fór[929] af því landi er Gasgon[930] heitir, ok af[931] landi er heitir Equitanie, ok sá lýðr er Eflaman[932] heitir, ok sá lýðr er Efridon[933] hét, ok jarlinn[934] af Bretlandi með sitt lið. En þórsdag frá nóni til dróttinsdags fór [Karlamagnús konungr með lið sitt.[935]


37. Nú er at segja frá Karlamagnúsi konungi, at hann er yfirkominn Rín[936] með alt lið sitt. En Guitalin konungr hefir [hönd at verki ok stefnir[937] til sín öllum konungum í ríki sínu ok hertugum ok jarlum ok frjálslendingum.[938] Ok þar er kominn til hans höfuðkonungr sá er Quinkuennas hét, hann réð fyrir landi því er Sarabla[939] hét. Vápn hans váru með sjau litum, skjöldr hans er rauðr, en brynja blá, hjálmr hans [sem gull,[940] sverð[941] svá skirt sem steinn sá er kristallus heitir, spjót hans var gert af inu bezta stáli, alt smelt[942] með gulli. Hestr hans var ættaðr[943] af Villifríslandi, söðull ok beisl var[944] or Álfheimum,[945] ok söðulklæðit var af inu [bezta guðvefjarpelli, ok af slíku svá[946] megu vér vita, at annarr búningr[947] hans mundi vera göfugligr. [En allir undruðust er hann sá.[948] En þessi inn heiðni konungr þóttist vera yfirmaðr allra annarra, ok dró á sik þat ofdramb fyrir sakir ríkis síns ok fjölmennis, ok þó mest[949] fyrir[950] sakir Sibiliu dróttningar.[951] Ok jafnskjótt sem hann kom, þá reið hann[952] á hendr kristnum mönnum ok vildi ekki [ráð leitast[953] við Guitalin konung, [fyrir því at honum[954] þótti enskis um hann vert. En Berað son Teri[955] hélt vörð af[956] Frankismönnum. Ok jafnskjótt sem Quinkuennas sá Berað,[957] œpti hann á hann hárri röddu ok mælti: Son Teri[958] af Ardenai,[959] ef þú ert svá góðr riddari sem sagt er, þá ríð fram í móti mér ok leikum okkr,[960] ok freistum hvárr okkarr beri[961] af öðrum. En Berað heyrði Quinkuennam[962] mæla við sik af [miklum ofsa ok stœrð,[963] ok síðan reið hvárr þeirra [í móti[964] öðrum ok lustu hesta sína sporum, ok lagði Berað til Quinkuennas ok misti[965] er verr var. En Quinkuennas lagði sínu spjóti í skjöld Beraðs ok feldi hann af hesti sínum til jarðar. [En Kuinquennas tók þegar hest hans, ok verr Berað sik nú vel með sverði sínu, ok er nú á fœti staddr. Síðan mælti hann:[966] Ríð nær heiðingi, segir hann, því at [litla stund höfum vit saman átt okkat viðrskipti.[967] En Kuinquennas svarar: Eigi vil ek eiga við þik fleira at sinni, heldr vil ek ríða til landtjalda Guitalins konungs ok sýna Sibiliu dróttningu unnostu minni þenna hest, er ek tók af þér nauðgum, því at hon er [vænst kona í heimi.[968]


38. Nú ríðr Quinkuennas [í brott,[969] en sá maðr kallar á hann er Bovi heitir inn skegglausi, hann bíðr Quinkuennas bíða sín. Quinkuennas [sást um,[970] ok á hœgri hönd sér sá hann eitt tré standa hátt, ok sneri þangat til ok festi þar við hest þann er hann hafði sóttan,[971] ok laust hest [sinn sporum[972] ok reið snart at Bova inum skegglausa ok feldi hann af baki til jarðar. Síðan tók hann [þann hest[973] ok reið í braut með. En við þessi tíðendi varð brátt varr Gillimer inn skozki, ok reið þegar[974] eptir heiðingjanum ok kallaði ok bað hann bíða sín. En Quinquennas [beið þegar.[975] Síðan reið hvárr þeirra at öðrum ok áttust hart við, ok mundi [Kuinquennas þá yfirstiginn,[976] ef eigi kœmi honum liðveizla,[977] fimtán heiðnir menn þeir er [veittu Quinkuennas. Ok skildi svá[978] með þeim ok reið Kuinquennas í brott. En Gillimer reið [at þeim er ágætastr var af[979] þeim er or skóginum kómu, ok lagði hann í gegnum með spjóti sínu ok skaut[980] honum dauðum [á jörð, ok tók síðan þann sama hest ok fékk Bova hinum skegglausa.[981] En hann tók við ok þakkaði honum vel ok hleypr á bak,[982] ok ríðr þegar at einum heiðingja ok klauf[983] hann í herðar niðr, ok síðan [fékk hann þann hest Berað. En hann[984] ljóp á þann hest, ok riðu nú allir samt til herbúða[985] sinna ok mœttu [fyrst manna[986] Baldvina. En hann orti orða á Berað ok mælti: [Heill svá,[987] seg mér hvar er hestr þinn eða hvar vartu? Þá svarar Gillimer inn skozki: Vér [várum á varðhaldi ok höfum vér nú eigi hestinn, því at hann var[988] drepinn fyrir oss. Þá svarar Berað: Fari sá fyrir níðing er því vill leyna þik; [því at svá ferr þeim mönnum er í bardögum eru, at stundum láta þeir fengi sitt, en stundum fá þeir;[989] ok þér satt at segja, þá hefi ek látit í dag hest minn fyrir einum riddara, en sá heitir Kuinquennas, ok [hann hefir hœlzt[990] mjök ástarþokka Sibiliu dróttningar. Þá[991] varð Baldvini mjök hryggr ok mælti til Gillimers: Seg mér, man ek koma máli við þenna mann? Víst segi ek þér þat, segir Gillimer, at þú munt ná máli hans, þegar þú vilt. Baldvini svarar: Rollant bróðir minn mun verða at freista hans. En síðan [talast hann við:[992] Vili eigi guð þat, segir hann, at Rollant verði fyrr at bragði en ek.[993]


39. Nú er [þó fyrst[994] at segja frá Quinquennas. Hann ríðr nú ákafliga til þess er hann kemr til landtjalda Guitalins konungs. Hann [reið þegar í móti honum[995] ok mælti við hann: Þú góðr riddari, ver [vel kominn með mér[996] svá lengi sem þú vilt, ok þér skal ek gefa marga kastala ok borgir ok öll þau ríki er þar til liggja. Kuinquennas svarar: [Mikla fíflsku mælir þú við mik konungr, ok eigi vil ek,[997] þótt þú bjóðir mér 30 þúsunda[998] sistera fulla[999] af gulli at dveljast með þér, nema fyrir eins sakir, ef þú leyfir[1 000] mér ást Sibiliu dróttningar. Konungr svarar: Skamsamlig bœn er [sú at biðja[1 001] mik konu minnar, ok þat veit ek víst, ef annarr[1 002] hefði slíkt [undr mælt,[1 003] at ek skylda skjótt hann af lífi[1 004] taka, ok tak heldr þat sem ek bauð þér. Quinquennas svarar [ok kvezt þat með engu móti vilja þiggja.[1 005] Þá svarar Guitalin konungr: Eigi má ek þér henni heita. Þá stóðu[1 006] upp 400 manna ok féllu á kné fyrir Guitalin konung, ok[1 007] báðu þeir[1 008] allir, at hann skyldi veita Quinkuennas[1 009] [þessa sína bœn,[1 010] ok sögðu at því mundi vel ráðit, ok[1 011] hann er af inu bezta kyni er vér hafim spurt. Guitalin konungr mælti: Mikill skörungr ertu[1 012] ok góðr konungr, ger nú svá vel, [beið mik eigi[1 013] konu minnar.[1 014] Þá svarar Kuinquennas: Eigi fyrir alt [veraldar gull[1 015] vil ek hér dveljast, nema þú lofir mér ást Sibiliu dróttningar. En þá ljópu upp 400 riddara[1 016] ok báðu ins sama. En Guitalin konungr hugði at [þessu um stund[1 017] ok svarar síðan: [Ef þó biði þér svá[1 018] þrásamliga, þá játi[1 019] ek nú því, er [þér biðit ok[1 020] hann beiðist. Ok tók glófa sinn[1 021] ok fékk[1 022] honum með,[1 023] en Kuinquennas tók við[1 024] ok laut honum.[1 025]


40. Í því bili kom Sibilia dróttning af fuglaveiði, ok með henni mörg hundrað[1 026] riddara. En í móti henni géngu fimtán konungar[1 027] ok leiddu hana til landtjalda Guitalins konungs ok settu hana í [sæti sitt.[1 028] En Guitalin konungr lagði hendr um háls henni ok kysti hana, ok [leit við henni[1 029] einkar fagrt ok mælti: Sibilia dróttning, sagði hann, ek hefi fengit þér unnasta,[1 030] skörung þann er vér vitum eigi annan slíkan í heimi; en sá heitir Kuinkuennas[1 031] af því landi er Sarabla heitir, ok hann hefir gert í dag hreystibragð mikit[1 032] á hendr Frankismönnum ok[1 033] felda[1 034] tvá höfðingja af hestum sínum, ok [hafði higat báða.[1 035] Þá mælti Sibilia dróttning: Herra konungr, segir hon, vel[1 036] trúi ek at hann er konungr ok góðr[1 037] drengr, en þó[1 038] gæti hann sín vel [fyrir vápnum[1 039] Rollants ok Baldvina bróður hans ins unga riddara, er [þeir (kalla)[1 040] inn kurteisasta héðan[1 041] til ins rauða hafs. Þá svarar Quinkuennas: Dróttning, segir hann, mikla fíflsku[1 042] mælir þú. Ef ek fæ[1 043] þér eigi þessa tvá menn yfirkomna eða bundna, þá gef ek þér höfuð mitt, ok ger af slíkt sem [þér líkar.[1 044] Nú hefir Quinkuennas dvalizt með Guitalin konungi í miklu yfirlæti, ok eru þeir nú kátir mjök. En hvárt[1 045] sem þeir eru, þá er þó Sibilia dróttning úglöð[1 046] ok heitr á guð kristinna manna [, at hann[1 047] styrki Baldvina ok Berað,[1 048] at þeir[1 049] bani Quinkuennas áðr hann nái henni, en ef þeir komast eigi yfir þenna mann, þá hefir Karlamagnús konungr glatat sigri [sjálfs sins[1 050] ok alt Frakkland með honum.


41. Nú er at segja frá Rollant ok Baldvina bróður hans ok Berað, at þeir rísa upp [fyrir dag,[1 051] ok ríða með þeim þeir[1 052] er bezt váru at sér gerfir ok fara [í skóg einn[1 053] ok hafast þar við.[1 054] Nú býst ok Quinquennas í öðrum stað ok með honum 400 þúsunda riddara brynjaðra ok skjaldaðra. En nú er Rollant í skógum þeim er Klerovals heita, ok varð hann brátt varr við för heiðingja, ok vissi at fjöldi varð[1 055] liðs þeirra, ok kallaði á Baldvina ok Berað: Góðir riddarar, segir hann, [setit[1 056] ofmetnuð[1 057] Quinkuennas[1 058] ok Saxa. En [nú vil ek at þér takit ráð mitt:[1 059] ek mun fara á njósn með liði [mínu ok[1 060] sýna heiðingjum merki mitt, [en þér leynizt í skógi þessum.[1 061] En þat skulu þér vita, at ek gef Sibiliu dróttning Baldvina bróður mínum. En allir hlógu at [máli hans.[1 062]


42. Nú ríðr Rollant með liði sínu eptir sinni ætlan ok sýnir heiðingjum merki sitt. En þeger Quinkuennas [varð varr við þá, þá mælti hann til sinna[1 063] manna ok bað þá hvata ferð sinni, [en ef Maumet vill duga oss, þá munum vér nú sigrast í bardaga þessum.[1 064] Síðan laust hann hest sinn sporum, ok berr brátt saman með þeim. Nú kallar Quinkuennas[1 065] á Rollant ok mælti við hann: Hverr ertu, riddari, er vörð heldr, hvárt ertu frjálsborinn maðr eðr eigi, eða þorir þú at berjast við mik. Rollant svarar: Ek em alinn í stað þeim er Nafari heitir, [faðir minn er Vafa, ek em ok[1 066] lítillar ættar at kyni ok frá fátœkum mönnum kominn; ok inn fyrra dag, segir hann, dubbaði mik til riddara sá maðr er Bovi skegglausi heitir, en síðan sendu þeir mik[1 067] á varðhald[1 068] ok báðu mik verða varen við, ef Saxar fœri á hendr kristnum mönnum. En nú [bið ek[1 069] þik, at þú látir mik fara í friði aptr til minna lagsmanna at segja þeim þessi tíðendi. Þá svarar Quinkuennas: [Þá lát af vápn þín ok hest ok far síðan leiðar þinnar, en þau vápn skal ek gefa[1 070] hestasveini mínum[1 071] at jólum eðr páschum. Þá svarar Rollant: Þetta er [újafn leikr,[1 072] þat veit [trú mín,[1 073] ef í dag týni ek hesti mínum, þá er [mér eigi auðsýnt, at ek fá annan á morgin,[1 074] ok svá it sama [vápn mín.[1 075] Nú vil ek heldr freista [at þola[1 076] köld vápn í holdi mínu en[1 077] upp gefa at úreyndu mín vápn. Nú heyrir Quinkuennas at maðr sjá mælir digrbarkliga, [ok mælir[1 078] síðan: Vita viljum vér þat, hvárt þú þorir við oss at berjast eðr eigi.[1 079] Til vil ek hætta, segir Rollant, því ilt þikki mér at láta sverð mitt it gullmerkta [við svá gört sem enn er, [1 080] ok áðr skaltu ljóta eitt högg eða tvau.


43. Nú laust hvárr þeirra hest sinn með sporum, ok lagði hvárr spjóti til annars [svá fast, at af brustu gimsteinar skjöldum þeirra allir[1 081] er á váru. Ok er Rollant sá þat, at hann kom honum eigi af baki hesti sínum, þá gerðist hann við þat [reiðr mjök,[1 082] ok brá sverði sínu Dýrumdala ok hjó í hjálm hans ok af steina alla, þá[1 083] er á váru; ok þat af hjálmi sem nam, ok af út[1 084] axlarbeinit, ok fauk þegar[1 085] til jarðar. En er Kuinquennas fann[1 086] at hann var sárr, þá varð hann við þat illa ok mælti: Ek sœri þik við þann guð er þú trúir á, [at þú segir mér satt, hvárt þú ert eptir því er þú sagðir, eða er öðruvís,[1 087] ok vil ek vita við hvern ek hefi barizt. Rollant svarar: Fari sá fyrir níðing er leyna vill nafni sínu; menn kalla mik Rollant, segir hann, á Frakklandi,[1 088] en þér skulut hér kalla[1 089] sem þér vilit, ek em frændi Karlamagnús konungs [ins ríka ok[1 090] ins skegghvita, at því er þér segit.[1 091] Þá svarar Quinkuennas: Leiðiliga hefir þú mik gabbat, er þú [sagðir mér eigi[1 092] fyrr at þú værir Rollant, ok þú hefir þat sverð, [er hverr sem[1 093] sárr verðr af því [sverði fæst eigi læknir sá er[1 094] grœði.[1 095] Sé hér nú sverð mitt[, er ek gef upp, ok þat heit ek at í mót þér skal ek aldri berjast,[1 096] ok hirði ek eigi[1 097] um gabb hirðmanna.[1 098] En er Rollant heyrði þat, þá brosti hann at nökkut,[1 099] ok reið síðan fram[1 100] ok tók í nefbjörg á hjálmi hans ok steypti honum af hesti sínum alt til jarðar, ok leiddi hann síðan yfirkominn [af vígvelli eptir sér mjök nauðgan.[1 101]


44. Nú verða Saxar várir við at höfðingi þeirra er yfirstiginn[1 102] ok sœkja fram harðliga. En Frankismenn sóttu at móti or skógi, ok varð þar mikil orrosta meðal þeirra, sumir höggva en sumir hlífa Frankismönnum.[1 103] En þar kemr [sem jafnan,[1 104] at heiðingjar flýja [ok reka Frankismenn[1 105] flótta þann alt til landtjalda Guitalins konungs. En Sibilia dróttning var þenna sama dag [farin til baðs yfir Rín,[1 106] ok meðr henni 400 hirðmeyja. En er hon fór heim aptr, þá varð henni litit í fjallshlíð nökkura, ok sá þar falla [margan mann[1 107] en suma flýja, ok [sá Frankismenn elta heiðingja sem geitr,[1 108] ok þar kendi hon hest þann er hon hafði átt, ok [sá Baldvina at hann reið honum,[1 109] ok elti hann þar riddara einn ofan[1 110] at Rínar bakka, ok gaf honum stór högg með sverði sínu [ok feldi hann[1 111] dauðan á Rínar bakkann af hesti sínum. Þá mælti Sibilia dróttning: Ek sœri þik, góðr riddari, við guð þann er þú trúir á,[1 112] at þú segir mér nafn þitt. Baldvini svarar: Dróttning, segir hann, ek skal blíðliga segja þér, [nafn mitt er[1 113] Baldvini inn ungi riddari ok inn nýdubbaði, ek em bróðir Rollants ok búinn til þíns embættis, ef þú vill, ok gjarna vilda ek [til yðvar komast,[1 114] en áin er [ferliga djúp ok úfœr.[1 115] Þá svarar Sibilia: Vinr góðr, segir hon, eigi er dælt higat at komast; en seg mér, ef þú sátt [þokkamann minn Quinkvennas[1 116] enn frœkna, [ok þér[1 117] satt at segja þá hefir Guitalin konungr bóndi minn[1 118] gefit mik honum, en [min ást verðr aldri fyrr fulliga til þín en þú hefir honum banat.[1 119] Þá svarar Baldvini: Frú, segir hann, vér kát ok glöð, [þat væntir mik, at (hann)[1 120] mun eigi beiðast at kyssa þik,[1 121] ok þat hygg ek, at [skilin sé ykkur ást,[1 122] fyrir því at [Rollant bróðir minn hefir hann geymdan í landtjaldi sínu, ok svá sterk járn á sínum fótum, at[1 123] engi er svá sterkr á öllu Saxlandi, at þau megi[1 124] brjóta. Sibilia dróttning svarar: [Þat eru góð tíðendi, segir hon,[1 125] ok leita nú fyrir þér,[1 126] því at ek sé mikit fjölmenni eptir þér sœkja ok vilja þér glata, ef þeir megu.[1 127] Baldvini svarar: Ek hefi góðan hest,[1 128] dróttning, ok óttumst ek ekki, meðan ek em[1 129] á baki honum, ok þenna hest leifði mér Alkain unnasti þinn inn fyrra dag. Dróttning svarar: Þat veit [trú mín,[1 130] at mér þikkir nú betr kominn[1 131] en áðr, ok [njótt þú[1 132] hans bæði vel ok lengi ok allrar minnar ástar á þat ofan. Þá svarar Baldvini: Þat [vil ek[1 133] at svá sé, ok fyrir [þínar sakir em ek kátr ok glaðr ok margan riddara skal ek lífi ræna[1 134] ok sœkja borgir ok kastala,[1 135] ok hvergi fyrir einum flýja; ok er þat illa, ef annat spyrr þú en[1 136] nú segi ek þér. Sibilia svarar: Svá [miklu ann ek þér[1 137] betr, segir hon, ok far þú nú vel ok heill, ok varðveiti þik sá er skóp himin ok jörð. Því næst kómu þar Berað ok Bovi ok ávítuðu[1 138] Baldvina [um þat er hann var at[1 139] máli við Sibiliu, ok sögðu þat eigi ráð[1 140] at trúa heiðinni konu.


45. Nú er at segja frá Rollant,[1 141] at hann kom heim til landtjalda sinna, ok gékk síðan til fundar Karlamagnús konungs ok mælir við hann: Ek hefi yðr, góðr frændi, at fœra gisla[1 142] [einn inn ágætasta[1 143] af þeim er eru í liði Guitalins konungs, en þessi heitir Quinkvennas af Sarabla, hann er einn unnasti Sibiliu dróttningar, hann er inn hvatasti maðr.[1 144] Þá svarar Karlamagnús konungr: Vér skulum þá fyrst skilja ást þeirra Sibiliu dróttningar, [en er vér höfum yfirstigit[1 145] Guitalin konung, þá [skal Sibiliu gipta[1 146] Baldvina, ok skal hann þá ráða fyrir Saxlandi. Nú er at segja frá heiðingjum, at þeir flýja[1 147] heim til landtjalda Guitalins konungs ok segja honum úfarar sínar. En konungr lék at skáktafli, [ok með honum son hans er Estamund[1 148] hét. [En í mót þeim[1 149] lék sá maðr er Aspenon[1 150] hét. Herra konungr, segja þeir, létt[1 151] leik þínum fyrst, því at af [fjórum þúsundum hefir eigi aptr komit ein þúsund af þeim er með Quinkvennas fóru í morgin.[1 152] En Rollant tók Quinkvennas ok setti hann í járn. En [konungr varð mjök úglaðr við þessi tíðendi.[1 153] Í því bili kom dróttning at gangandi, ok jafnskjótt sem hon leit Guitalin konung, þá mælti hón svá: Gjöf mína vil ek hafa, segir hon, en þat er Quinkvennas af Sarabla inn frœknasti riddari.


46. Nú kemr Estorgant,[1 154] hann er fjölmennr ok illr viðreignar, hann er föðurbróðir Guitalins konungs. Hann[1 155] varð feginn kvámu hans ok ferr í mót honum. Hann spyrr, hve fjölmennr Karlamagnús konungr er.[1 156] Guitalin konungr [sagði hann fjölmennan ok illan viðreignar,[1 157] ok hann hefir öllu á leið komit því er hann vill.[1 158] Nú er ger brú yfir Rín, er [maðr hverr ferr yfir er vill í móti várum vilja,[1 159] ok þat mæla [þeir Oliver ok Rollant,[1 160] at ek skal eigi svá mikit af mínu ríki hafa, at vert sé [eins pennings.[1 161] Þá svarar[1 162] Estorgant: Allir eru þeir [dauðir er við mik[1 163] berjast, ok á morgin áðr nón sé[1 164] skal ek sýna Karlamagnúsi meir en 100 þúsunda riddara[1 165] vel vápnaðra. Guitalin konungr gladdist mjök við fortölur hans ok kallar til sín Dorgant sendimann sinn ok mælti við hann: Þú skalt fara [á fund[1 166] Karlamagnús ins ríka konungs, segir hann, ok seg[1 167] þat af minni hendi ok leyn eigi, at hann búist svá við, at hann skal halda orrostu við mik á morgin, ef hann er til fœrr, ella dragist hann í brott or mínu ríki[1 168] sem skjótast má hann. En Dorgant svarar: Þat skal vera herra, segir hann[. Síðan fór hann[1 169] leiðar sinnar ok létti eigi fyrr en hann kom fyrir Karlamagnús konung[1 170] ok mælti: Skjótt er eyrendi mitt konungr, segir hann, ek em [sendr af hendi Guitalins konungs at segja þér, at hann stefnir yðr til orrostu í mót sér á morgin, ef þú telst fœrr til þess, elliger at þú haldir í brott af þessu landi með öllu liði þínu, ef þú treystist eigi í mót honum orrostu at halda. Seg mér skjótt hver boð[1 171] ek skal bera Guitalin konungi várum. Þegi fól, segir Karlamagnús, hvat skaltu mér ráð kenna.[1 172] En ef guð vill,[1 173] sá er krossfestr var,[1 174] þá skulut þér illa leiknir vera áðr vér skilim.[1 175] Þat man sýnt[1 176] vera, segir sendimaðr, áðr aptann komi,[1 177] hvárir betr berjast[1 178] várir menn eðr þínir.[1 179] En ef þú vissir [hvílíkt þat er lið[1 180] er Esklandart hefir, þá [mundu þér eigi orrostu eiga[1 181] við Guitalin konung; [hann hefir 60 þúsunda hermanna ok eru þeir enir verstu viðreignar. Þegi fífl, segir Karlamagnús konungr, þar í móti skal ek láta Lumbarðamenn, ok munu þeir yfirstíga lið hans alt.[1 182] Enn mælir Dorgant: Góðr konungr, segir hann, takit vel orðum várum. Ef þér væri [kunnigt þat lið[1 183] er með sér hefir haft Estorgant föðurbróðir Guitalins konungs, þá mundi [þér þat œsiligt þikkja,[1 184] því at þat er at telja [40 hundraða[1 185] hermanna, ok jafnvel eru hestar þeirra brynjaðir sem þeir sjálfir, [ok munu þeir[1 186] fella lið þitt umhverfis þik þér til sorga. Þegi, vitlauss maðr, segir konungr, lítit þikki mér til þess koma, þar í mót skal ek láta frjálslendinga mína ok[1 187] af Almanie, þeir kunnu vel berjast með sverðum.[1 188] Sendimaðr svarar: [Fólska mikil er mælt, konungr, ef annarr mælti,[1 189] ok lýð hvat ek segi þér, [er þik skiptir[1 190] miklu, þar er sá lýðr með Guitalin konungi, er [leoneskir menn heita,[1 191] þeir munu fella menn þína hundruðum saman.[1 192] Þegi, segir konungr, vitstolinn maðr ertu, er þú ætlar, at vér munum eigi fá menn í móti yðr.[1 193] Riddarar mínir af Norðmandi[1 194] skulu þar í móti vera, en ef þeir finnast [ok várir menn, þá munu þar sigr fá várir menn.[1 195] Herra, segir hann,[1 196] hvat skulu þeir Tyrkir gera, á Englandi eru [jafnan harðir menn[1 197] sem á Tyrklandi,[1 198] þeir eru saman sextigir þúsunda, ok öllum þeim er þeir mœta af yðrum mönnum þá eru fáir[1 199] lífdagar þeirra eptir.[1 200] Þegi afglapi, segir Karlamagnús konungr, týnt hefir þú viti þínu, í móti þeim skal ek láta brezka menn, þeir eru harðir ok ákafir í sóknum, [ef þeir mœta yðru liði, þá kemst eigi einn fótr í brott.[1 201] Herra konungr, segir hann, hvat skulu [þér af Söxum[1 202] gera, því at enga þjóð[1 203] vitu vér jafnvápnfima sem [þá, ok er þat lið 40 þúsunda manna frítt lið mjök.[1 204] Konungr svarar: Þegi, mállauss[1 205] maðr, þar í móti skulu Frankismenn, ok [kemr þat líkast við at þeir mœtist.[1 206] Herra, segir Dorgant, nú vil ek hafa leyfi at segja Guitalin konungi [yður andsvör.[1 207] Karlamagnús konungr mælir: [Lofum vér at vísu.[1 208]


47. Síðan fór hann ok létti eigi fyrr en hann kom fyrir Guitalin konung. Jafnskjótt sem [hann sá hann,[1 209] þá spurði hann hvárt hann [hefði fundit Karlamagnús konung. Já, segir[1 210] Dorgant, þat veit Maumet, segir hann, at [ek fann hann ok[1 211] hann bauð þér til orrostu snemma á morgin [þegar er dagr kemr, ok eru menn hans fúsari til bardaga en til víndrykkju, þá er þeir eru mest þyrstir, eða til matar þá er þeir eru hungraðir,[1 212] Þá svarar Estorgant: Þeir eru allir til dauða dœmdir [ok feigir, er fýsast undir vár vápn at koma.[1 213] En ek skal [Rollant ok Oliver með mér hafa til Leons.[1 214] Þá svarar Sibilia dróttning: [Spámaðr ertu, segir hon, en áðr aptann komi, þá munu vér vita hvárir hrósa eiga[1 215] sínum lut, er þér komit af vígvelli.[1 216] En þá nótt [héldu Frankismenn vörð[1 217] í dölum þeim er Desorclandes[1 218] heita. En um morgon í óttu þá herklæddust þeir með blám[1 219] brynjum ok gyltum[1 220] hjálmum.[1 221] Síðan ljópu þeir á hesta sína ok riðu. En Dorgant sendimaðr[1 222] varð þeger varr við för[1 223] Frankismanna ok sagði Guitalin konungi. Konungr svarar:[1 224] Er þat satt Dorgant? Já, sagði hann, þat veit Maumet, at ek sá Milun páfa ok Rollant. Seg mér, segir hann,[1 225] hve fjölmennr er Karlamagnús konungr? Dorgant svarar: Þat veit Maumet, at hann er fjölmennr, en þó er [ávalt 100 várra manna um einn í þeirra liði.[1 226] Þá svarar Guitalin konungr: Þá þikki mér vel,[1 227] víst skal Karlamagnús [konungr varr verða við skeggit hvíta, hvat títt er um viðrskipti vár[1 228] áðr [vér lúkim[1 229] leik várum. Síðan kallar Guitalin konungr á Elmidan[1 230] bróður sinn: Þú skalt fara í skóg þann er hér er [með lið þitt.[1 231] En [ef Maumet ok Terogant vilja duga,[1 232] þá fám vér nökkura hamingju, þá skaltu þegar er[1 233] þú sér nökkurn bardagann eða[1 234] bilbug[1 235] á andskotum várum, þá vertu fullfimr til þess, at [þú gef[1 236] þeim nökkura bakslettu. En ef svá berr at, at þeir snúist á hendr þér,[1 237] þá skaltu blása Olivant horni þínu, ok munu þá menn þínir gleðjast, ok munu vér þá vita at þú þarft vár við, ok væri þat mikit snildarverk, ef[1 238] vér kœmim þeim á kné. Elmidan ferr nú til dala þeirra er heita Dorgasane ok hélt þar vörð.[1 239] En Karlamagnús konungr ferr í öðrum stað, [ok í móti honum Guitalin konungr.[1 240] Hermoen hélt vörð af Frankismönnum, því at honum er[1 241] alt landsleg kunnikt. Hann kemr [fyrir Karlamagnús konung[1 242] ok segir honum ætlan Saxa. En jafnskjótt kallar Karlamagnús konungr[1 243] Baldvina ok Berað ok Bova inn skegglausa ok mælti: Nú mun sýnt[1 244] verða, góðir riddarar, segir hann, [hverir bezt duga[1 245] í þessum bardaga. En þeir svara:[1 246] Þat skaltu vita, segja þeir, at aldri skulum vér yðr bregðast, meðan [lífit er með oss.[1 247]


48. [Nú herklæðist sjálfr Karlamagnús keisari ok Rollant frændi hans, ok stíga upp á ina beztu hesta sína.[1 248] Þá var framleiddr hestr [Rollants Veleantis,[1 249] en þat var aldri gert nema í[1 250] nauðsynjum. Síðan mælti Rollant við Karlamagnús konung: Herra, segir hann, fylk liði váru, sem þér líkar, ok ætla til [þá sem fyrstir skulu[1 251] ganga í mót heiðingjum. Þá svarar Karlamagnús konungr: Herlið[1 252] mitt skal fyrst fram ganga, en þar næst Flæmingjar ok Frísir, en því næst Norðmenn af landamæri. En [þú Rollant ok lið þitt þér skulut[1 253] ganga í mót Elmidan ok hans liði, en hann hefir horn þat er bezt er í heimi. Þat þikkir mér gott, segir Rollant, at vit finnumst, en þó skilr mikit lið okkart.[1 254] Nú fylkir Karlamagnús konungr liði sínu öllu, fyrst[1 255] Rollant ok Olifer ok málamenn, þeir[1 256] eru í sjálfs hans fylkingu; [en í annarri[1 257] fylking af Norðmandi; sú var in þríðja er í var Berin af Burgunie; í enni fjórðu lýðrinn af Peitu; í enni fimtu herrinn af Gaskun ok af Angio;[1 258][1 259] in sétta er gerðu brezkir; [sjaundi er gerðu af Normam;[1 260] átti lýðrinn af Puer; sú var in 9da er gerðu Flæmingjar; ina 10du gerðu Leonsmenn ok enskir; ina elliftu gerðu Frankismenn ok var einna[1 261] bezt; sú in tólfta er Rollant gerði með hirð sinni.


49. Nú hefir Karlamagnús konungr [skipat fylkingum sínum[1 262] ok merki yfir hverju 100 liði.[1 263] En Rollant ferr í skóg ok með honum 20 þúsundir ok váru skamt frá Rín. Þar var brekka[1 264] fögr. Maðr hét[1 265] Marsen, hann hefir gert þar brunna[1 266] fagra, ok þat er sagt, at eigi hafi verit fegri[1 267] staðr í heimi, því at þar váru allskonar[1 268] grös er [góð váru.[1 269] [Aðalkelda ein var þar, grœnt var alt umhverfis hana, á því þikkir gulls litr vera.[1 270] Þangat váru iðuliga vanar at koma konur Saxa ok drukku af keldu þeirri ok létu svala sér. Þar[1 271] var komin Sibilia dróttning ok með henni mikill fjöldi kvenna at sjá [hvárir betr mætti[1 272] Frankismenn eða Saxar. Nú ríðr Karlamagnús konungr með[1 273] her sínum til [þeirrar hæðar,[1 274] er áðr nefndum vér, [ok breiddi í sundr merki sín. Karlamagnús konungr reið fyrst fram allra manna,[1 275] ok kallar á þann mann er nefndr er Fremund ok annan höfðingja er Hemars hét, inn 3[1 276] Jofrey af Manses ok jarlinn af Bandölum,[1 277] ok mælti við þá: Vel hefir guð oss hólpit jafnan,[1 278] segir hann, en oss væri [nú mikil þörf,[1 279], at hann héldi sinni hendi yfir oss.[1 280] En nú, segir hann, hvárt sem vér komnum [eða eigi til,[1 281] þá skal [Frakkland jafnan[1 282] blezat um öll lönd önnur, ok kóróna mín er af gulli ger ok svá fögr,[1 283] at allr heimr verðr til hennar at hníga.[1 284] Ok þat sönnuðu allir Frankismenn ok báðu þess guð, at hann [skyldi geyma líf hans.[1 285]


50. Nú er at segja frá [Guitalin konungi, at hann kallar á bróður sinn Elmidan ok[1 286] Alfráð[1 287] af Danmörk ok á Gunafer bróður hans: [Sé, segir hann,[1 288] lið Karlamagnús konungs. Sjám vér, segja þeir. Ef Karlamagnús konungr fær mik tekit höndum, þá mun hann land várt eyða, [ok þikkjumst ek vita hvern dóm hann mun mér gera: hann mun höggva höfuðit af mér með sverði sínu er Jovis[1 289] heitir, en slíkan dóm enn sama skal ek honum dœma, ef ek ná honum.[1 290] Þá svöruðu Saxar: Dýrt skal hann kaupa áðr en þat verði, [ok fyrr skulu Frankismenn drepnir áðr en þat verði[1 291] sýst, ok er þat várt ráð [at sœkja at þeim sem fastast,[1 292] ok látum ekki mannsbarn undan[1 293] komast, þat er tíðendi kunni[1 294] segja. Konungr svarar: Maumet ok Terogant blezi yðr [fyrir mál,[1 295] segir hann. Segun hét maðr, hann var ættaðr af Babilon [drambsmaðr mikill, hans ofstopi gengr umfram mannligt eðli.[1 296] [Hann berr merki Guitalins konungs,[1 297] þar er merktr á gullhani[1 298] svá fagr ok skírr, at 20 mílur [lýsti af á hvern veg, ef sólin skein á.[1 299]


51. Nú eru þeir saman komnir allir á vígvellli[1 300] Karlamagnús konungr ok [inn illi[1 301] Guitalin konungr.[1 302] Þar mátti þá heyra lúðragang[1 303] ok vápnabrak, er saman géngu Saxar ok Frankismenn. Karlamagnús konungr ríðr fyrst fram allra manna ok Baldvini frændi hans, en Berað[1 304] dvaldi[1 305] ekki eptir at sœkja. Baldvini rauð þá[1 306] fyrst hönd á [einum höfðingja heiðinna manna, ok bar hann með spjóti sínu[1 307] af hesti ok feldi[1 308] dauðan til jarðar. Berað reið at öðrum, ok [fór sá slíka för sem inn fyrri.[1 309] Þá œpti Karlamagnús keisari hárri röddu ok mælti við þá: Ríðit fram frœknliga, [vér munum sigr fá, en Saxar munu[1 310] hafa lægra hlut; því at [fátt mun í móti standa oss, ok dugi nú hverr sem drengr er til. Guitalin konungr mælti þá[1 311] við lið sitt: Þat vitu þér, at Karlamagnús konungr hefir rangt at mæla, er hann vill berjast til föðurleifðar minnar ok vill taka af mér Saxland. Þá svöruðu liðsmenn hans: [Fyrr skal hverr várr falla um þveran annan en Karlamagnús konungr nálgist ríki þitt.[1 312] Þá mælti Esklandart konungr: [Látum oss þat í hug koma, at vér efnum þat er nú höfum vér mælt, ok[1 313] veri sá níðingr allra níðinga, er bleyðiorð vill bera fyrir Frankismönnum.[1 314] Ríðr síðan fram[1 315] at þeim manni er nefndr er Godefreyr, ríkum höfðingja, hann leggr til hans ok skaut[1 316] [honum dauðum [til jarðar.[1 317] Margamar konungr[1 318] heiðingja ríðr fram at þeim manni[1 319] er nefndr er Eli, hann var af stað þeim er Verdun heitir, hann er þar dómandi. Margamar konungr feldi hann dauðan til jarðar. [Alfens hét einn ríkr höfðingi af heiðnu liði, hann feldi þann höfðingja af kristnum mönnum er Garner hét.[1 320] Nú er hörð orrosta ok þess mest at ván, at Frankismenn nái harðri [atsókn áðr unnit er[1 321] Saxland. Í því bili kom fram [Segun merkismaðr Guitalins konungs, hann var höfðingi mikill, hann var auðkendr af vápnabúnaði þeim er hann hafði af öllum þeim útalligum fjölda.[1 322] Þessi maðr œpti hárri röddu ok kallaði: Hvar ertu Rollant [af Frakklandi, segir hann, bleyðimaðr ertu,[1 323] þitt guð steypi[1 324] þér ok [lægi þitt ofdramb,[1 325] ok illu heilli fórtu yfir Rín, ok[1 326] hér skaltu eptir liggja. En Baldvini svarar: Úsatt verði[1 327] mál þitt, heiðingi, segir hann. Ok laust hest sinn með sporum ok reið at heiðingja ok mælti: Ek em bróðir Rollants ok em ek [varnarmaðr[1 328] allra þeirra[1 329] er honum hallmæla, ok vil ek við þik berjast fúsliga fyrir lofi[1 330] ins helga Pétrs postola, ok seg mér [nafn þitt.[1 331] Segun[1 332] heiti ek, segir hann, ok em ek ættaðr af landi því er Trimonie[1 333] heitir, ok vil ek við engan mann berjast fyrr en [ek hefi leyfi af Guitalin konungi, ok fyrir þá sök at ek em merkismaðr Guitalins konungs,[1 334] ok er þat inn mesti glœpr,[1 335] ef vér skulum fyrir þá sök fella sœmd[1 336] konungs, ok verða Saxar þá yfirkomnir ok margr lýðr annarr. En ef þér er mikil fýst á því,[1 337] ok vill konungr lofa mér, þá [segi ek þér víst ván viðrnáms, ok áttu þá héðan ván engrar vægðar frá[1 338] mér.[1 339] En þat þikki mér eigi skamlaust, er þú [átt at ráða fyrir svá góðum hesti sem[1 340] þú sitr á. En ef ek sœki eigi hestinn[1 341] af þér, þá em ek eigi verðr at bera kórónu á höfði mér eða merki konungs í hendi mér. Þá mælti Baldvini[1 342] í millum tanna sér ok sór við inn helga Pétr postula: Ef ek mœti þér eigi áðr en þú tekr af mér hest minn, þá tel ek mik enskis virðan.[1 343] Síðan laust hann hest sinn með sporum ok hleypti fram at Segun[1 344] ok lagði til hans spjóti sínu, þar sem hjá var þúsund manna, ok feldi hann[1 345] af hesti sínum til jarðar. Ok við þat úglöddust mjök heiðingjar, en [Frankismenn vurðu glaðir við.[1 346] Nú sá Margamar konungr á úfarir Seguns, ok ríðr[1 347] at einum Frankismanni ok feldi þann dauðan af hesti sínum ok tók síðan þann hest. En Guitalin konungr þakkaði honum fyrir[1 348] ok bað[1 349] [at svá skyldu[1 350] fleiri[1 351] fara.


52. Nú mælir Guitalin konungr við Karlamagnús konung: Hvar ertu, inn vándi konungr ok inn ágjarni, segir hann, en ef mér vill duga guð mitt Maumet, þá skaltu [illu heilli komast[1 352] yfir Rín. En ef ek má mœta þér á vígvelli,[1 353] þá skal ek draga þik með þeim[1 354] hvítum kömpum er þú berr eptir þér ok fœra þik til Leutice[1 355] borgar. Karlamagnús konungr[1 356] heyrði orð hans, hann kendi Guitalin konung af búnaði hans, ok hvárr þeirra[1 357] annan. Nú kemr svá at þeir ríðast at, ok lagði hvárr þeirra[1 358] til annars, ok misti Guitalin konungr.[1 359] en Karlamagnús konungr [lagði til Guitalins konungs ok feldi hann[1 360] til jarðar. [Ok í því bili kómu meir[1 361] en 10 þúsundir[1 362] ok skutu undir hann[1 363] hesti, ok réð fyrir því liði föðurbróðir hans.[1 364] Hann sat á hesti þeim er risi einn átti,[1 365] hann var fœddr [í bergi einu,[1 366] er úkunnikt var mönnum. En þat berg var[1 367] í fjalli nökkuru, ok ormr einn hafði fœtt[1 368] hestinn á spenum[1 369] sínum. Hann vildi eigi korn eta sem önnur hross, hann skyldi nýtt kjöt eta[1 370] ok þó hrátt. Víkingar sóttu [hann á upplönd[1 371] ok drápu þá alla er [hans geymdu,[1 372] síðan seldu þeir [þenna hest fyrir 20 kastala ok 20 borgir[1 373] með öllu því ríki er til lá. Hann[1 374] var öðrum megin hryggjar svartr en öðrum megin apalgrár; [höfuðfagr var hann, ok þótti sem blóms lit brygði yfir hann allan; toppr hans var svá síðr, at hann tók niðr undir hófskegg honum, þótti gulls lítr á vera.[1 375] Þar sat á baki honum Estorgant frændi Guitalins konungs, ok lét mikit lið til koma. [Hann kom at farandi með liði sínu, þar sem Guitalin konungr var á fœti staddr, hann skaut hesti undir hann, ok[1 376] síðan mælti hann við konung: Nær [var nú komit miklum skaða.[1 377] En nú sver ek við Maumet, at þeir skulu dýrt kaupa Saxland. Síðan ríðr hann fram [snart sem broddr fljúgi,[1 378] ok feldi höfðingja [þann er Veliantif[1 379] hét[1 380] dauðan til jarðar. En hvat er at lengja um þat, þrjá höfðingja[1 381] feldi hann í sinni framreið ok marga aðra er minna [kom til, ok váru þó œrit hraustir.[1 382] En við þat úgladdist mjök Karlamagnús konungr ok [hans menn.[1 383] En í því bili kom Baldvini með [liði sínu[1 384] ok eggjar[1 385] framgöngu, ok [vann eið við inn helga Sendinem, at hann[1 386] lézt sjá þá á heiðingjum at þeir mundu[1 387] flýja. Síðan reið hann fram at Estorgant, ok eigast þeir við [snarpa hríð,[1 388] ok léttir Baldvini eigi fyrr en hann laugar sverð sitt í hjartablóði hans ok [steypti honum dauðum á jörð.[1 389] Nú koma[1 390] synir Guitalins konungs fram Alfráð[1 391] ok Justamund,[1 392] ok í þeirri framgöngu féllu [20 Lumbarðar ok fjórir tigir þeirra manna er Noeas heita[1 393] af kristnum mönnum. Nú [hittast þeir[1 394] Karlamagnús konungr ok með honum Baldvini ok Berað, en í móti váru[1 395] synir Guitalins konungs. [Í þeirri féllu kristnir menn 100 ok 20 heiðingjar. En þat mátti sjá,[1 396] at varla mundi verða harðari atsókn[1 397] en þar var. Nú mæltu heiðingjar sín á meðal: Dugum oss nú ok rekum harma várra, því at eigi munu vér komast í betra fœri [en nú, er hér fátt kristinna manna.[1 398] Síðan riðu fram fimtigir riddara[1 399] at Baldvina einum, ok varð hann þá ofan at stíga,[1 400] hvárt sem hann vildi eðr eigi. Nú er Baldvini á fœti staddr, ok þarf hann nú[1 401] guðs hjálpar, [ok hann heitr á guð sér til miskunnar.[1 402] Síðan verst hann[1 403] drengiliga sem ván var,[1 404] ok mælti þá til Karlamagnús konungs: Ek em nú nauðuliga staddr [frændi, segir hann,[1 405] ok er þat vel fallit at gleyma mér eigi. En [Karlamagnús konungr dvaldi ekki för honum at hjálpa.[1 406] En [Baldvini leit þann mann er honum var engi[1 407] ást á, er[1 408] var Margamar konungr, hann[1 409] lagði til Baldvina með spjóti ok misti,[1 410] er betr var. En Baldvini tók í mót honum ok hjó til hans á ofanverðan hjálminn ok af þat sem tók, ok í sundr brynjuböndin, er af gulli váru ger, ok af[1 411] öxlina vinstri, ok létti eigi fyrr en hann skildist við hann dauðan. Síðan eignaðist[1 412] hann hest hans ok ljóp á bak honum, ok kallaði á heiðingja ok mælti við þá hörðum orðum,[1 413] ok var þá svá ólmr sem dýrit úarga.[1 414] En Guitalin konungr varð hryggr við fall Margamars konungs.[1 415] Síðan setti Guitalin konungr hornit[1 416] á munn sér ok blés með miklum ofrhuga, en þegar þeysti Elmidan bróðir Guitalins konungs her sínum[1 417] or skóginum ok blés [með sínu horni.[1 418]


53. [Við þenna hornblástr vaknaði Rollant,[1 419] ok hét á lið sitt ok mælti: Ríðum nú til bardaga sem harðast, ok veit ek þat víst, at Karlamagnús konungr þarf liðveizlu várrar. En þeir gerðu sem hann bað.[1 420] Nú it fyrsta hefst bardagi þeirra af nýju. Nú mælir Elmidan við þann mann er Buten[1 421] hét, hann [réð fyrir miklu ríki:[1 422] Hvárt þikki þér[1 423] ráð, at ek blása í horn mitt ok gleðja svá lið mitt.[1 424] En hann lét þat gott ráð vera. Síðan tók hann til at blása. En við þat skulfu öll [fjöll er í nánd váru.[1 425] En Rollant var í miðjum herinum ok heyrði ógurliga rödd hornsins[1 426] ok mælist við einn saman: Gæfu ins helga Sendinis[1 427] legg ek á [hornit,[1 428] ok væri þat snildarbragð mikit, ef ek næða horni því.[1 429] En þat lið er fagrt ok mikit [er með Elmidan er, en[1 430] ef ek freista mín eigi nú, þá hefi ek týnt lofi mínu.[1 431] Síðan reið hann á fund Elmidans, [þar sem hann blés horninu,[1 432] ok var Karlamagnús konungr fyrstr[1 433] í því liði ok sparði eigi at veita [stór högg ok[1 434] þiggja.[1 435] Nú kallar Elmidan á Rollant ok spurði: Hvar ertu, segir hann, jafningi[1 436] góðra manna, ok þat ætla ek, segir hann,[1 437] at þú hafir illu heilli farit yfir Rín, ok [bið ek eigi betra en vit mœtimst,[1 438] ok eigi hirta ek at lifa lengr [en ek fénga þik[1 439] yfirstigit.[1 440] Rollant heyrði orð hans úsœmllig við sik mælt ok ríðr fram at Elmidan ok svarar[1 441] rœðu hans: Heyrðu inn karpmálgi[1 442] riddari, segir hann, hvert er nafn þitt.[1 443] Hann svarar: Elmidan heiti ek, ok [vildi ek finna Rollant at[1 444] eiga við hann vápnaskipti, [ok hjálpi mér svá Maumet, at þess væri ek fúsastr at við fyndimst í þessum bardaga,[1 445] því at lítils þikki mér vert um frœknleik[1 446] annarra liðsmanna Karlamagnús konungs, ef ek kœma honum á kné.[1 447] Þá svarar Rollant: [Sýniligr ertu drengr[1 448] ok frœknligr, ok œrit fagrt er þitt horn, en[1 449] nú skal ek gerast úfólginn í skapi fyrir þér.[1 450] Ek em Rollant frændi Karlamagnús konungs, ok tel mik [engu nýtan,[1 451] ef ek komumst[1 452] eigi yfir þik. Nú ríðast [þar at Rollant ok Elmidan furðu fast,[1 453] ok þat má segja lygilaust, at eigi er smátt höggvit. Heiðingi hjó til Rollants framan í skjöld hans, en guð gerði þá[1 454] sem optar miklar jarteinir[1 455] fyrir sakir Karlamagnús konungs ok Rollants, höggit snerist niðr með vinstri síðu Rollants[1 456] ok beit í sundr brynju hans ok tók af[1 457] þat er nam,[1 458] ok barg þá guð er [Rollant varð ekki sárr,[1 459] [en þó gékk Rollant eigi at heldr af hesti sínum.[1 460] Nú höggr Rollant [til heiðingja ok af bóluna skildi hans[1 461] ok allan búnaðinn er á var. Síðan lagði hann spjóti sínu[1 462] í gegnum hann[1 463] ok hratt honum ofan af hesti sínum. En heiðingjum[1 464] varð úsvift[1 465] við. Þá sótti Elmidan fast at Rollant ok hjó í hjálm hans ok af[1 466] allan búnaðinn er á var[1 467] ok í sundr hestinn fyrir framan söðulbogann, svá at Rollant steyptist ofan at höfði til jarðar, ok kom [þá enn[1 468] standandi niðr á jörð. Nú eru þeir báðir á fœti staddir, ok at Rollant einkar reiðr, sem ván var, ok hjó síðan [til heiðingja af honum allar hlífar,[1 469] ok fylgdi þar[1 470] með öxlin vinstri.[1 471] En Elmidan hélt með hœgri hendi[1 472] sverði sínu, [en á sverði hans váru merkt líkneski heiðinna goða þeirra er svá hétu, Makon ok Apollin ok Jubiter ok Terogant. Síðan mælti heiðingi:[1 473] Þú inn illi guð Makun[, segir hann, dugi þú[1 474] líkam mínum, ek hefi nú týnt [þeim lim mínum,[1 475] er ek mátta illa án vera.[1 476] En þó at ek sé[1 477] einhendr, brigzlalaust er mér þat, [þó skal hann at hváru[1 478] þat högg af mér hljóta, er góðum drengjum[1 479] skal gilt þikkja. Síðan [hjó hann af Rollant allar hlífar ok veitti honum stórt sár. En Rollant gerði í móti þegar[1 480] ok veitti honum þat[1 481] er bráðast gerði um, ok[1 482] hjó af honum höfuð ok tók síðan horn ok sverð hans.[1 483] Þat veit ek, segir hann, ef þú værir kristinn, [sá væri dauði þinn[1 484] mjök harmandi. Síðan setti Rollant hornit á munn sér ok blés þrim[1 485] sinnum, en við þat varð varr allr lýðr[1 486] kristinn ok heiðinn, at Rollant hafði hornit ok [sigr unnit á Elmidan.[1 487] En Guitalin konungr [mælir þá til sinna manna:[1 488] Góðir riddarar, segir hann, ekki er hér at dveljast, ok leiti nú hverr fyrir sér at mínu lofi. Nú kómu fram 7[1 489] skjaldsveinar Rollants ok höfðu hest hans með at fara Veleantis.[1 490] En Guitalin konungr flýr undan, en Rollant rekr flóttann.


54. Nú verðr Baldvini varr við, at Guitalin konungr [flýr undan.[1 491] Hann kallar á hann þrim sinnum ok [biðr hann bíða sín.[1 492] En er Guitalin konungr heyrði orð hans, þá sneri hann aptr hesti sínum, ok ríðast[1 493] at ok leggjast[1 494] með spjótum, ok hratt hvárr[1 495] öðrum af hesti.[1 496] Nú eru þeir báðir á fœti staddir, ok er nú in harðasta atlaga. Nú koma at fleiri en 100 Frankismanna. En Baldvini [bað þá eigi nærri[1 497] koma, ok tók svá til orða sem gegnir orðskvið fornum: Einn skal við einn eiga nema sé deigr. Síðan mælti Baldvini við Guitalin konung: Þat er nú ráð, konungr, at [gefast í várt vald,[1 498] elligar mun ek veita þér bana.[1 499] Konungr sá at nauðigr var einn kostr, ok [gafst í vald Baldvina ok hans manna.[1 500]


55.[1 501] Nú er at segja frá sonum Guitalins konungs. Þeir ríða nú undan[1 502] út á Rín ok koma til landtjalda þeirra er [faðir þeirra[1 503] hafði átt, en þat dugði þeim, at þeir höfðu skjóta hesta.[1 504] En við för þeirra varð[1 505] vör Sibilia dróttning ok spurði tiðenda. En þeir sögðu bæði mörg ok mikil, Guitalin [konung höndum tekinn, en Elmidan drepinn ok Margamar konung.[1 506] En við þessi tíðendi varð dróttning úglöð ok hrygg, svá[1 507] at hón vissi nær ekki til sín.[1 508] Síðan flýði Sibilia dróttning [út í lönd með sonum sínum.[1 509] En Baldvini fékk Guitalin konung í hönd[1 510] Rollant. Ok jafnskjótt sem [konungr sá Rollant,[1 511] þá laut hann honum ok mælti: Miskunna mér, Rollant, segir hann, fyrir sakir guðs þíns, at ek koma eigi fyrir Karlamagnús konung. Ok féll síðan til fóta honum. En Rollant svarar: Yfir skaltu Rín;[1 512] en þá er vér komum til Parísar, þá skulum vér taka ráð várt, hvárt þú skalt lifa eðr deyja.[1 513] Nú ríða Frankismenn til landtjalda sinna, ok váru þar þá nótt, en um morguninn eptir [bundu þeir herfang[1 514] á hesta sína. Síðan setti Karlamagnús konungr höfðingja til landsgæzlu, þess er hann hafði þá unnit, ok lét þat alt kristna. Síðan er þat var sýst, þá þeystu þeir her sinn[1 515] til Frakklands með miklum veg. Síðan var dœmt um mál Guitalins konungs, ok féll sá dómr á, at hann var settr í myrkvastofu, ok fjöturr lagðr[1 516] á fœtr honum svá [þungr, at eigi féngu[1 517] fjórir menn hrœrt, [ok hefði honum betri kostr verit at láta líf sitt í orrostu en lifa við slíka hneisu[1 518] ok eiga dauða fyrir höndum. Í myrkvastofu þeirri lét hann líf sitt, ok vurðu þau æfilok hans ok eigi betri, ok var þat vel er guð hefndi svá úvinum sínum, [þeim er svá váru grimmir.[1 519]




Fotnoter:

  1. Denne Episode af Sagaen begynder i B saaledes: Svá er sagt ok á fornum bókum ritat, at Karlamagnús keisari hefir ráðit fyrir Frakklandi, hann var son konungs þess er Pippin er nefndr. Hann var mikill orrostumaðr ok sótti í mörg lönd með herskildi. Svá er sagt, at hann var staddr nökkurt sinn þrjá vetr í herför einni á Hispanialandi, ok var þar með honum Rollant systurson hans ok Nemens hertogi ok allir enir beztu menn er í váru Franz. Síðan fór hann aptr til borgar þeirrar er Nobilis hét o. s. v. I b begynder den saaledes: Eptir þat er hinn frægasti herra Karlamagnús keisari hafði frelsat Hispaniam af valdi heiðinna þjóða, svá sem nú hefir um tíma sagt verit, fór hann aptr til þeirrar borgar er Nobilis hét o. s. .v.
  2. Med dette Ord begynder Nederdelen af et Blad i a, hvis øverste og største Part er bortskaaren.
  3. aptr tilf. a, B, b.
  4. unnit B, b.
  5. [svá bar at dróttinsdag einn, þá er konungr var mettr at náttverðar máli, a, B, b.
  6. heiðinn konungr tilf. a, B, b.
  7. ok lét taka hann frá stóli sínum tilf. a, B.
  8. drepa a.
  9. ok þínum mönnum tilf. a; [mgl. B, b.
  10. hvat er nú til ráða, því at tilf. B, b.
  11. áðr en B, b; fyrr en a.
  12. B, b.
  13. 3 mánaði, a, B, b.
  14. hafa B.
  15. unnit a, b.
  16. mælir a, B, b.
  17. [þrír dropar blóðs B, b.
  18. greypiliga b.
  19. Þá nótt dvaldist konungr þar, en er morginn kom B, b.
  20. [búðir. Síðan þeysti konungr her sinn B, b.
  21. [margr lýðr annarra manna a; mart annarra góðra manna, B.
  22. [för sinni en hann kom til Kolni ennar a, B, b.
  23. [mikilli gleði a, B, b.
  24. ok menn hans tilf. a, B, b.
  25. ætlan a, B, b.
  26. Gutelin B; Gvitelin b, her og senere.
  27. [konungi heiðinna manna mun þá illa þikkja B, b.
  28. Her ender første Side af Bladfragmentet i a; [eigi, þó at honum fyrirþikki (mislíki b) í því B, b.
  29. herinum Karlamagnús B, b.
  30. [herinum B, b.
  31. ok öllu liði þínu tilf. B, b.
  32. man B;b.
  33. [á morgin, því at hann hefir hœlt (heitit b) því, B, b.
  34. [af landi þínu, ef hann má ná B, b.
  35. mánaði B, b.
  36. [Karlamagnús konungr ljúga (buga b), koma mun hann í B, b.
  37. Gutelin B; Gvitelin b.
  38. skýrt tilf. B, b.
  39. mann Ceran B; Maderan b.
  40. Madonie B, b.
  41. ok B, b.
  42. [þann er Desred var nefndr B, b.
  43. alla yðr (vel b) B, b.
  44. Trobat B, b.
  45. ef B, b.
  46. höndum tilf. B, b.
  47. ríss B, b.
  48. tíðum ok tilf. B, b.
  49. váru B; mgl. b.
  50. vápnaðir B, b.
  51. [flugu haukar þeirra B.
  52. en tilf. B, b.
  53. hann þá tilf. B, b.
  54. [skógum þeim er áðr nefndum vér (var nefndr b) B, b.
  55. [er hér ferr með Gutelin konungi B; er fylgir Gvitelin konungi, b.
  56. sagði þér B.
  57. [Sagða ek þér b.
  58. þar B; mgl. b.
  59. [mgl. B, b.
  60. [mikill munr er liðs várs b.
  61. [þúsund B, a; med dette Ord begynder Bagsiden af Bladfragmentet i a.
  62. er sagt at þar tilf. B.
  63. veiðistöð B, b.
  64. handtekit a; hér tekit B, b.
  65. [En síðan sneri Karlamagnús konungr hesti sínum ok reið at G. hvatliga, a, B, b.
  66. þeirra tilf. a.
  67. hafði a, B, b.
  68. æzkaðr B.
  69. [Ok kom þar hvártveggi í mót öðrum ok átti hart vápnaskipti a; þar reið hvárr þeirra at öðrum ok áttu þrátt vápnaskipti B, b.
  70. féll a.
  71. skal a, B.
  72. [um þat lengra B; hér um lengja b.
  73. saal. ogsaa a, B, b.
  74. mundi vera B, b.
  75. hinn heiðni a, B.
  76. [konungi lið margt 300 B, b.
  77. saal. a, B, b; landi A.
  78. [æ ok æ skelkja ok at oss hlæja a; æ ok æ hlæja ok skelkja B, b.
  79. [ráð þeirra í hendi B, b.
  80. [tilf. a, B.
  81. nauðliga a.
  82. hversu a, B, b.
  83. [mismunr (munr b) liðs várs B, b.
  84. ollat a.
  85. [várt mál B, b.
  86. í heiðinni tilf. a; standa í hlíðinni tilf. B, b.
  87. hefir gert B, b.
  88. [farim þangat B, b.
  89. taka a, B, b.
  90. Hermed ender Bladfragm. i a, og nu følger en Lacune af 1 Blad.
  91. sulti B, b.
  92. konungi B, b.
  93. [svá at sumir hlífðu en sumir vágu, til þess er þeir koma B, b.
  94. [síðan við höfðingja þá B, b.
  95. [svöruðu, at þeir hefði B.
  96. [mikil (mikla b) blygð hafa Saxar gert oss, er þeir hafa elta oss B, b.
  97. í dag tilf. b.
  98. oss tilf. B.
  99. [úmælis B; ámælis b.
  100. [var munr liðs várs, ok er þat, konungr, engi fíflska (engum manni minkan b), at maðr (hann b) kunni sjá efnitré sitt ok viti sjálfr hvat er hann má, því at ilt er at setjast aptar niðr en hann rís upp. Gæti ok B, b.
  101. [gengr vel b.
  102. fengins tilf. b.
  103. auðsýnt b.
  104. [þann dag, er Karlamagnús konungr týndi öngum riddara sínum, en hann feldi fyrir Gutelin konungi meir en fjórar þúsundir riddara B, b.
  105. með her sinn tilf. B.
  106. [fjóra vega frá sér á (um b) Saxland B, b.
  107. [þagat B.
  108. [er þar hörð atganga, er þeir gera enir heiðnu at kastalanum með allskonar brögðum, er þeir megu til finna, bæði með valslöngum ok margakonar vélum (öðrum vígvélum b) B, b.
  109. allskonar tilf. B, b.
  110. [liðit firrist kastalann alt it næsta B; þeir hrökkva frá sem lifa b.
  111. [þökt með blóði ok B, b.
  112. [mannspell var gert á liði hans B.
  113. [er þeir hafa eigi svá mikinn mat, at eins riddara fœzla sé B, b.
  114. [heiðnir menn at valslöngur B, b.
  115. ok þangat kominn B, b.
  116. Turnit B; Turme b.
  117. mgl. B, b.
  118. [mgl. B, b.
  119. [ok vissu ógerla hvat ráðum þeir skyldu B, b.
  120. fyrir hungrs sakir tilf. B, b.
  121. [gnollroðu (gullu b) ok hundar gó B, b.
  122. ok B; með b.
  123. [of miklu af (því tilf. b) valda B, b.
  124. [Hann tók til máls á þessa lund B, b.
  125. eigi vel B, b.
  126. at B, b.
  127. annat sinni tilf. B; annan tíma tilf. b.
  128. at at B; til at b.
  129. hermiliga B, b.
  130. [goð sitt B, b.
  131. [enga ván eiga B, b.
  132. [út vera dreginn or kastalanum með því enu hvíta skeggi er þú dregr eptir B, b.
  133. [bíða dauða B; dauða þola b.
  134. [konungs ríkja þinna landa. Ek skal leggja þitt ríki undir mik ok gera (í tilf. b) skattgjald fjóra peninga, þá er á landi þínu ganga, þat skal maðr (mér b) gjalda of sinn (hvert sinn b) at jólum, en í annat sinn at páskum, ok skaltu eigi hafa (ok kunna þér enga b) aufusu fyrir þat nema illa eina B, b.
  135. [mgl. B, b.
  136. víss B.
  137. [annars kostar vera láta en svá sem hann sagði B.
  138. [or vígskörðum ok niðr í kastalann til sinna manna ok mælti við þá læjandi B, b.
  139. ok ríðit (ríðum b) út or kastalanum tilf. B, b.
  140. þar B, b.
  141. kastalans B.
  142. [at þér getið (ef vér gætim b) nökkut af þeim unnit oss B, b.
  143. yfirkominn B; yfirkomnir b.
  144. við tilf. B, b.
  145. [mgl. B, b.
  146. [lið sitt B, b.
  147. saal. B, b; þá A.
  148. [mgl. B, b.
  149. heiðingja B.
  150. [þessi tíðendi, at mönnum hans hafði svá illa til tekizt B, b.
  151. hans B.
  152. [mgl. B.
  153. [it hvatasta, ok Rollant sitr B; fra Begyndelsen af dette Capitel hertil har b: Þá mælti keisarinn: Of fjarri er Rollant frændi minn nú, þar sem hann sitr
  154. [mgl. B, b.
  155. vandræði B.
  156. mundi B, b.
  157. mundi B.
  158. [máli konungs maðr sá er nefndr er Enmoen (Hermoin b) B, b.
  159. [tala. Þat veit ek, segir konungr, er þú getr framkomizt (kemr þessi ferð fram b) svá at oss gagni B, b.
  160. [mgl. B, b.
  161. Ermoen B; Hermoin b.
  162. [í gegnum glugg einn, er á var kastalanum, ok svá hest hans með honum. Síðan ferr hann B, b.
  163. Elskandrat B; Esklandrat b.
  164. í heiðinna manna landi (her b) tilf. B, b.
  165. [á Ermoen B; at Hermoin b.
  166. [er þú ríðr svá œsiliga á nóttum sem þjófar eða illmenni. Hann svarar honum: Ek er maðr ins danska Margamars, ok ek er einn af hans varðmönnum (njósnarmönnum b), ok hefir þú illa mælt, er þú hefir þjófat mik (þú kallaðir mik þjóf b). Ok veit ek þat víst, ef eigi værim vit báðir með einum höfðingja, þá skylda ek þat illa gjalda láta. B, b.
  167. fram tilf. B.
  168. [or kominn herinum B.
  169. [lávarðs síns til brunns, sá var beztr hestr B, b.
  170. [hugsar hann þat, at annathvat skal hann ná hestinum eða hafa bana ella B, b; her begynder atter a med Ordet baða (d. e. bana?) ok reið fram harðliga.
  171. [höfuðit B, b.
  172. leiðar sinnar B, b.
  173. hjá sér tilf. B, b.
  174. Rínar a; [til Rín B; at Rín b.
  175. ána tilf. a, B, b.
  176. [létti eigi fyrr en hann kom yfir Rín a; [mgl. B, b.
  177. [dvaldist ekki (hvargi B) a, B, b.
  178. Grikir B.
  179. för a, B.
  180. allir þegar B.
  181. at farizt a.
  182. [sagði, at hann sat í kastala einum inni byrgðr, en utan um B, b.
  183. [öllum her Saxa a, B, b.
  184. var miklu a; þeirra varð miklu B, b.
  185. [set þat á B, b.
  186. [riti þínu a, B; [lát þat fylgja b.
  187. orðit a, B, b.
  188. góðra drengja tilf. a.
  189. [mgl. B, b.
  190. [játti því ok gerði þegar rit sem skjótast ok innsiglaði síðan ok seldi Ermoen a; [gerði þat (bréfit b) skjótt ok fékk í hendr Hermoin B, b.
  191. borgar þeirrar er Orliens heitir ok þaðan til tilf. a.
  192. þó tilf. a, B, b.
  193. [Hann fann Rollant sitja í landtjaldi ok lék at skáktafli, en at móti honum lék sá maðr er hét Giugarðr (Giugart B, Gvibert b) af Valbrun. Hermoen steig af hesti sínum ok féll á kné fyrir Rollant, a, B, b.
  194. [ok öllum höfðingum þeim er með þér eru q. guðs ok sína a; [mgl. B, b.
  195. seldi a; fékk í hönd B, b.
  196. kapellan a; kapalini B; klerk b.
  197. skjótt tilf. a, B, b.
  198. mgl. a.
  199. [ok uppborit bréf hefir þvílíkan framburð sem hér má heyra: Erkibyskup af Kolni sendir kveðju Rollant jarli systursyni Karlamagnús konungs ok öllum höfðingjum þeim er með þér eru, q. guðs ok sína. Svá hefi ek sannspurt B, b.
  200. allan a, B, b.
  201. [þín við ok liðs þíns a; yðvars gengis B.
  202. [gerðist hann svá stundum ásýnis sem dauðr maðr, en stundum sem blóð. Ok síðan kallar hann hárri röddu ok mælti svá: Jlla líkar mér nú, ef Karlamagnús frændi minn er svá nauðugliga staddr í kastala einum, ok er þat illa, er vér erum honum nú svá fjarri; hærklæðizt nú a; [mælti Rollant: Herklæðizt nú B.
  203. [skulum vér nú (skal nú B) eigi sofa við þetta mál, því at í þessarri sókn a, B.
  204. [eigi í brott a; héðan skal engi várr B, b.
  205. vænna tilf. a; [þat líkast B, b.
  206. [en ganga glaðir á hendr Rollant ok Frankismönnum a; at gefast upp, ok géngu þeir glaðir á hönd Rollant B, b.
  207. saal. a, B, b; þinghúss A.
  208. sinn a, B, b.
  209. [borginni B.
  210. [Tilla heitir B, b.
  211. [lét fara fjóra vega B, b.
  212. [sinn at því, ef nökkurr vill eptir sitja, þá skal sá dauða þola fyrir Dýrumdala sverði hans a; sinn, at allir þeir er kunnir verða at því at eptir sæti, þá skyldu þeir þola dauða af Dýrumdala B, b.
  213. Kolno B.
  214. [þar Freri, Erker ok Romam ok Oliver ok marga aðra riddara Karlamagnús konungs a; þann hertoga er þar var B, b.
  215. saal. rettet, úglaðr A; feginn a; [gerði hann sik glaðan við þat B, b.
  216. [úvígan her a; mikinn her B, b.
  217. [tilf. a, B, b.
  218. ok (því þar B) var vinátta mikil með þeim tilf. a, B, b.
  219. Perus b.
  220. feldu a, B, b.
  221. blása til B, b.
  222. [allir eru komnir í sæti B, b.
  223. [á þessa lund til lýðsins B.
  224. í móti at rísa tilf. a.
  225. ógæft a; [mgl. B, b.
  226. Garmaise B, b, her og siden.
  227. hin bezta borg B, b.
  228. sœtti sú B, b.
  229. mundim B.
  230. vel at haldi B.
  231. vel ráðit b.
  232. [mgl. a.
  233. var a, B, b.
  234. [úflýjanda her B, b.
  235. stelast at tilf. B, b.
  236. téði a.
  237. [mgl. B, b.
  238. Helmidan B.
  239. er tilf. a, B.
  240. ríkr a, B.
  241. [þori a; muni þora B.
  242. [þaðan af a.
  243. Garmaiseborgar b.
  244. borgina B; hana b.
  245. [saal. B, b; geta varða hana a; varða hana A.
  246. a.
  247. til farar tilf. a, B, b.
  248. [fór til borgarinnar, en Rollant tók B, b.
  249. [at þeir skyldu búast þá nótt alla, ok skyldu í dögun sœkja at borginni a; at þeir skuli búast alla þá nótt, ok skulu vér í dagan sœkja til borgar B, b.
  250. Valteri a; Kalki B; Falki b.
  251. þar a, B, b.
  252. [lönd Saxa ok Frankismanna B, b.
  253. [sendr á njósn B, b.
  254. Defre a; Desred B, b.
  255. Mazeran a.
  256. [mgl. B, b.
  257. var kominn í liði (lið B, b) þeirra Rollants ok tilf. a, B, b.
  258. [aptr til konungs síns (konungs sonar B, b) a, B, b.
  259. bjuggust B, b.
  260. menn a, B.
  261. [kristinna manna, þeir er a.
  262. [Frankismönnum, þeim er til hurfu árinnar (er fóru til árinnar b) um aptaninn B, b.
  263. Remund a.
  264. þúsundir a, B, b.
  265. skjöldum B, b.
  266. þessa veiði B, b.
  267. Drogant B, b.
  268. segði a.
  269. sannan a.
  270. [mgl. B, b.
  271. Guitelin konungr B, b.
  272. náliga a; nær B, b.
  273. af a.
  274. [at borginni spilt B, b.
  275. létum a.
  276. [kvað þeim engan kost á því B, b.
  277. [Sibilia, kvað hann, nú máttu vita at Frankismenn eru yfirkomnir B, b.
  278. varla B; eigi b.
  279. síðar B, b.
  280. [várum viðrskiptum B.
  281. [mgl. B, b.
  282. fra Still gleði o. s. v. tilf. a, B, b; mgl. A.
  283. hvat a.
  284. undankominn a.
  285. [mgl. B, b.
  286. [mgl. B, b.
  287. [tilf. a, B, b.
  288. sér tilf. B, b.
  289. [mgl. B, b.
  290. [eru (þér tilf. B) at segja, at dauðar eru allar hjálpir þínar a, B, b.
  291. alt lið hans a, B, b.
  292. [mgl. B, b.
  293. vígskörð B, b.
  294. eltu a, B, b.
  295. [mgl. B, b.
  296. andaðan a.
  297. [bœnahaldi um framliðna menn kristna a.
  298. bolnum, svá a.
  299. gott a.
  300. fra Þá mælti Nemes við konung mgl. B, b.
  301. Remund a, saal. ogsaa senere.
  302. [komst undan Söxum með b.
  303. reið B, b.
  304. þat a; hann B.
  305. [mgl. B, b.
  306. kom a.
  307. [varð eigi för vár betri en þeir feldu af oss 15 hundruð manna, en þeir er undan kómust eru allir sárir. En síðan hleyptum vér á brott ok út á Rín ok kómumst við þat a.
  308. [þikja vera eigi hæfir oss fyrr at hressast fyrr en vér hefnum hans a; fra En Reinir svarar at þeir o. s. v. har B, b blot: En hann segir þau sem váru.
  309. mælir a, B.
  310. [mgl. B, b.
  311. [mgl. B, b.
  312. géngu B, b.
  313. kom B; sté b.
  314. Kartagine a.
  315. [mgl. B, b.
  316. [at síðastu í sinni tölu eggjaði hann Frankismenn ok bað þá undir guðs trausti úhrædda fram ganga. b.
  317. [af váru liði, þá munu þeir leysa þá af öllum syndum, þeim er þeir hafa til skripta borit a.
  318. [yðvart sé kalt a.
  319. [tilf. a.
  320. fyrir tilf. a.
  321. í tilf. a.
  322. Ros a.
  323. Moram a.
  324. [Hungr ok Þarbungr a.
  325. fra Allir þeir er hér falla o. s. v. have B og b saal.: Síðan géngu þeir at borginni ok veittu Frankismenn harða atsókn þann dag, ok á lítilli stundu höfðu þeir brotit borgarvegginn, svá at aka mátti í senn 4 (7 b) vögnum. En í því bili tóku heiðnir menn at flýja ok gáfu upp borgina. Margamar konungr flýði undan, ok var áðr lagðr með sverði. Ok nú eru þeir allir yfirkomnir er váru í borginni, kunni ok engi maðr þá hundruðum telja er þar lágu dauðir eptir.
  326. fór a, B.
  327. mgl. a; hann B, b.
  328. [mikil ok hörð a; mgl. B, b.
  329. hundraða B; manna b.
  330. [mgl. B.
  331. konungr a.
  332. fullnuminn a.
  333. [hafði heyrt tíðendi b.
  334. [gékk hann af vitinu a, B, b.
  335. á a; [mgl. B, b.
  336. [Sibilia dróttning á konung, ok svarar hann henni blíðum ok a.
  337. ok glaðr tilf. a.
  338. um tilf. B, b.
  339. nú hitt a.
  340. yfir a, B, b.
  341. mgl. a.
  342. Klandore a.
  343. gerðist þú a.
  344. ok allir brynjaðir tilf. a.
  345. lið a.
  346. þegar er þat kemr a.
  347. sœkja a.
  348. [ætlum vér Rollant svá djarfan at hann muni a.
  349. ok þat mun honum fyrir(!) betra tilf. a.
  350. tilf. a.
  351. [för vára a.
  352. þökk a.
  353. Slutningen af Capitelet fra Þá mælti við hann mgl. B, b.
  354. af landi því er Leutice heitir tilf. a, B, b.
  355. [hermanna B, b.
  356. [saal. a; ríkr konungr ok ágætr. Si porte vn olifant unkes melur ne clinie bestie saluage qui nat soni de morte. Þetta mál viljum vér eigi villa, ok segir svá: A.
  357. [, horn þat a.
  358. [tilf. a.
  359. í a.
  360. tilf. a.
  361. [tilf. a.
  362. fra ok er hann góðr konungr ok réð o. s. v. mgl. B, b.
  363. [til kastala þess a, B, b.
  364. sitr B; sat b.
  365. [hann skal vinna kastalann (ok ríðr umbergis tilf. B, b.) a, B, b.
  366. er þeir kalla tilf. a, B, b.
  367. [skalf 20 mílur hvern veg frá (bæði fjöll ok dalir tilf. a) a, B, b.
  368. [hljóð af horni þessu a, B, b.
  369. [Himneskr faðir a.
  370. [hornhljóð þetta a.
  371. þikir a.
  372. [sú vera lítil a; fra Nú mælir Karlamagnús konungr o. s. v. mgl. B.
  373. [Sá maðr kom nú til Guitalin konungs a; Nú er sá maðr með Gvitelin konungi B, b.
  374. [hann hefir fyrr veirit vanr a, B, b.
  375. [ok allr herr Frankismanna var þá kominn yfir Rín, ok eru nú búnir til orrostu í móti yðr a, B, b.
  376. [varð þess víss a; heyrði þetta B, b.
  377. þikir a.
  378. vér fœrim B, b.
  379. vára tilf. B, b.
  380. ráð a, B.
  381. [fóru þeir leiðar sinnar B, b.
  382. tilf. a, B, b.
  383. [brottför heiðingja ok sögðu þau tíðendi Karlamagnúsi konungi B, b.
  384. [í því bili a, B, b.
  385. Hermion tilf. b.
  386. [þegar er (jafnskjótt sem B, b) Karlamagnús konungr sá hann, þá heilsaði hann honum (firri tilf. a) a, B, b.
  387. guð þakki yðr þat er þér spyrit af ok tilf. a.
  388. [þik (yðr b) heilan a, B, b.
  389. þinn a, B.
  390. [ok allr herr sá er þeim fylgir, sendir yðr kveðju guðs ok sína ok allra heilagra manna a; sendu kveðju guðs ok sína B, b.
  391. halda a.
  392. sitr B, b.
  393. saal. ogsaa a; [mgl. B, b.
  394. [er þat (alt hér tilf. B) komit yðr a, B, b.
  395. Her mgl. 6 Blade i a.
  396. [mgl. B, b.
  397. [á, hvat hefir Rollant sýst við Nobilis? B, b.
  398. [unna borgina þér til handa, ok at várum vér þá er þat var sýst, ok feldum vér B, b.
  399. [þér at fœra, er Rollant sendi þér til sýnis B. b.
  400. [sínum til himna B.
  401. furðuligr B; furðu góðr b.
  402. [skaltu konungr frétta Rollant at B, b.
  403. þín B; þitt b.
  404. [herklæðit yðr sem hvatligast, ok lúkit opp kastala dyr, ok laupum (hleypum b) eptir heiðingjum, ok vinnum af þeim þat B, b.
  405. [var þat ráð (ráðs b) tekit ok hlupu (hleyptu b) eptir heiðingjum B, b.
  406. ráð tilf. B.
  407. allangt B.
  408. [hrökkva hart við er eltir eru B, b.
  409. [þú gerist lítilátr ok hverfir aptr at sinni, ok ríð B.
  410. finni tilf. B, b.
  411. ráð tilf. B.
  412. nýta B, b.
  413. ok hljóp hverr á háls öðrum tilf. B, b.
  414. [þóttist hverr hafa b.
  415. [mgl. B, b.
  416. [mgl. B, b.
  417. [nyti eigi þeirra at (hans við b) B, b.
  418. vað B, b.
  419. [ok því vil ek, at vér leitim at smíðum ok látim B, b.
  420. auðvelliga tilf. b.
  421. launa b.
  422. hélt B, b.
  423. [mgl. B, b.
  424. [til enir ríkustu B.
  425. [mgl. B, b.
  426. grjóti b.
  427. [mgl. b.
  428. þeim B, b.
  429. [sóttu til brúarinnar B, b
  430. [mgl. B.
  431. fyrir útan þann her B, b.
  432. [[stórar orrostur ok allar harðar B; margar orrostur b.
  433. [svá hátt ok hvelt, at þar af b.
  434. [tilf. B, b.
  435. viðreignar B, b.
  436. [engi er annarr kostr en ek verð at finna þann í bardaganum, er horn þat á. B, b.
  437. [segir at honum þikki betri dauði sinn en þat hann gefi eigi sótt B; heldr skal ek dauða þola af hans sverði, en ek gata eigi sótt b.
  438. [mgl. B; at þeir fundu engi vöð b.
  439. [Nú var þat þváttdag einn B, b.
  440. [mgl. B, b.
  441. sér B, b.
  442. brent upp B, b.
  443. [mgl. B, b.
  444. [hesti sínum ok gengr til kapellunnar, ok biðst þar fyrir, en síðan heilsaði Turpin einsetumanni B, b.
  445. þér vel B, b.
  446. [þér séð B; þér munut vera b.
  447. Einsetumaðr B, b.
  448. [ok má eigi komast fyrir því at hon er ill ytirfarar. En ek skal segja þér sátt. B, b.
  449. [saal. B, b; veiztu eigi þau vað í sinni síðan A.
  450. [signaði B; signaði vatnit b.
  451. reið B.
  452. manna tilf. B, b.
  453. [ok komst vel yfir ok alt lið þeirra B, b.
  454. [fór þegar yfir jafnskjótt. B, b.
  455. [gera sendimenn til Karlamagnús konungs, segir erkibyskup. Nei B, b.
  456. [þat B, b.
  457. [spyrjast á hvert land sókn sú er vér skulum gera heiðingjum. Síðan var þat ráð tekit, ok fóru ofan með Rín á hendr heiðnum mönnum B, b.
  458. [100 (manna b) ok settust í skóg er skamt var B, b.
  459. [mgl. B, b.
  460. sér tilf. B, b.
  461. skein b.
  462. [sneru aptr þegar sem skyndiligast ok sögðu tíðendi sín B, b.
  463. fara ofan með B, b.
  464. líkligt B, b.
  465. Arfarz B, b.
  466. [skóginum B.
  467. látum B, b.
  468. beinasta b.
  469. [eiga þar (við hann b) B, b.
  470. [koma á opna skjöldu þeim B; koma þeim í opna skjöldu. b.
  471. [ok vita (létta b) eigi fyrr en B.
  472. [á landtjöld þeirra ok drepa mörg 100 B, b.
  473. [áttu við þá B, b.
  474. [með því at liðsmunr var mikill, þá b.
  475. sóttu tilf. b.
  476. [er á váru Rín B.
  477. árinnar B, b.
  478. dag B, b.
  479. [mgl. B, b.
  480. B; ek má b.
  481. [sundr skjöld hans ok brynju B, b.
  482. [til jarðar, ok náðu í því (ok í þeirri svipan náðu þeir b) vaðinu B, b.
  483. [í herinum. Nú ríðr enn R. B; í her heiðingja. Hann ríðr b.
  484. [leggr í gegnum hann B, b.
  485. [en hann varðist svá, at engi kom sári á hann né honum (ok eigi heldr b) af hesti. Nú er Rollant nauðugliga staddr, ok heitr á lagsmenn sína, fyrst á Turpin erkibyskup. Nú koma þar 18 höfðingjar Frankismanna, ok aka (fara b) þeir nú undan á hæli (ok eigi váru þeir ámælis verðir tilf. b), eru at móti 700 heiðinna manna. En lið þeirra ferr fyrir þeim, ok verja sik svá ok lið sitt, at engi þeirra kom sári á þá, ok kómust svá yfir Rín. B, b.
  486. [um daginn B; áfram b.
  487. [skutilsveinar (skjaldsveinar b) ganga til hans ok vekja hann ok segja honum, at B, b.
  488. [En hann svarar B, b.
  489. 7 b.
  490. [hann hefði ósét slíkan áðr, ok svá var honum starfsamt B; hann sótti einn hjört, ok varð honum starfsamt b.
  491. [tilf. B, b.
  492. gátu B, b.
  493. gjár b.
  494. í gegnum B.
  495. hlífar B, b.
  496. hann kemr nú B.
  497. [segir honum alla atburði þá sem vorðit B, b.
  498. [mgl. B, b.
  499. fjöldi B, b.
  500. för B, b.
  501. liðsmanna B, b.
  502. hefir nú B, b.
  503. ráðugir B, b.
  504. [þér allir B, b.
  505. [því at vera má at vér hefnim nökkurt sinn (þess í annan tíma b) B, b.
  506. B.
  507. muni tilf. B.
  508. þau tíðendi tilf. B, b.
  509. dróst B, b.
  510. [þessa tólf mánaði B, b.
  511. [hann upp snimma B, b.
  512. [mgl. B, b.
  513. skilr B, b.
  514. hríð B, b.
  515. skipast B, b.
  516. merkjum B, b.
  517. [sazt B, b.
  518. [bjóð öllum höfðingjum þínum B, b.
  519. [ok starfi til brúarinnar B.
  520. þér því B.
  521. [á leið komast, ok eru allir velviljaðir þínum vilja B; fra [í starfa sínum o. s. v. brúarinnar, sumir starf, en sumir kostnað, ok er þat líkara, ef allir yðrir menn eru vel á viljaðir b.
  522. [til sín liðit (lið sitt b) B, b.
  523. [mæla B, b.
  524. af mér B, b.
  525. niðr tilf. B, b.
  526. með B, b.
  527. [öðrum megin árinnar, ok skutu mjök brúarmennina, ok máttu þeir ekki at vinna, fyrir því at margir váru sárir ok margir drepnir, ok síðan hurfu B, b.
  528. fólk tilf. B, b.
  529. mgl. B, b.
  530. til tilf. B, b.
  531. [máttu ekki at sinni B; sögðust ekki fá at gert at sinni b.
  532. Geffreyr B; Geofreyr b.
  533. [þau tíðendi, at lýðr sá er þú nefndir til brúargerðar er brott farinn at úleyfi þínu. B, b.
  534. [fara eptir þeim ok hafa (fœra b) þá aptr nauðga, ok haf hér B, b.
  535. en B, b.
  536. [seg þeim þat, at hvárki þeir né þeirra börn skulu taka arf (né óðal tilf. B) B, b.
  537. ríðr B, b.
  538. jartegnir konungs B, b.
  539. [dragast aptr B, b.
  540. ógnir B.
  541. enn miskunnar sem fyrr B, b.
  542. herra B.
  543. [frœkna mikinn höfðingja ok hertogann af Burgis ok Milon B, b.
  544. þessi tilf. B, b.
  545. saal. B, b; öðru A.
  546. bauð B, b.
  547. [mgl. B, b.
  548. [létu heiðingjar á þeim brand (skutu heiðingjar á þá b) ok drápu af þeim B, b.
  549. er eptir váru tilf. B, b.
  550. [hvat fram fór b.
  551. [má eins góðs drengs B, b.
  552. [ef Rollant hefði betr fœrr verit, þá mundi brú sjá fyrr ger hafa verit en nú, ok eigi mundu menn várir svá margir sárir sem nú B, b.
  553. þessu verki B, b.
  554. [búmenn várir á hverjum degi B.
  555. [allir þeir B.
  556. [allir hans menn b.
  557. ná þá B, b.
  558. Espaldar B; Espalrat b.
  559. Einaldar B; Emalrat b.
  560. [æzkaðir (ættaðir b) af Spanialandi B, b.
  561. váru þeir lagsmenn ok tilf. B, b.
  562. [okkr B.
  563. [mikinn hagleik, megum vit fara undir (í b) vatni B, b.
  564. [megum vit taka til brúargerð(ar) þessar B; munum við til taka at gera brú þessa b.
  565. Espalrað B; Espalrat b.
  566. [ganga til skógar ok lát fella mörg tré ok stór B, b.
  567. [svá gera sem þeir báðu (beiddu b). En er tréin váru komin, B, b.
  568. [maki (jafningi b) varð aldri fyrr gerr í heiminum nema Nóa örk. B, b.
  569. feta B, b.
  570. þeir tilf. B, b.
  571. þar á tilf. b.
  572. herbúnaði ok skotvápnum B, b.
  573. [mgl. B, b.
  574. [einum hálfum mánaði B, b.
  575. [af þeim B, b.
  576. mánaði B, b.
  577. líkneski B.
  578. [ok með inum bezta konungs skrúða B, b.
  579. [varla mátti hvárt b.
  580. [mgl. B, b.
  581. [líkneskjunni sá mátti ok B, b.
  582. henni B, b.
  583. hótar b.
  584. mgl. B; henni b.
  585. portkonusýni B, b.
  586. Karlamagnúsi konungi tilf. B, b.
  587. horfði B, b.
  588. at henni með B; til hennar með b.
  589. er þetta tilf. B, b.
  590. járn B, b.
  591. [síðan ok váru þá mjök felmsfullir B.
  592. [man (manu b) hvárki hlífa oss borgir né kastalar ok tilf. B, b.
  593. [fíflskliga B; fíflsliga b.
  594. ok leitar fyrir sér tilf. B, b.
  595. [tœki þat ráð B, b.
  596. [mgl. B; at segja honum b.
  597. þá B; mgl. b.
  598. [þá sendiför B.
  599. eyrendi B.
  600. ráða B, b.
  601. [fyrir góðu ráði B, b.
  602. með sér tilf. B, b.
  603. saal. B, b; fimti A.
  604. [jafnmargt B, b.
  605. hinir B, b.
  606. [nökkurir af Frankismönnum eru svá djarfir at fari B, b.
  607. honum tilf. B; hans máli b.
  608. mælt B, b.
  609. endast B, b.
  610. ef B, b.
  611. [þínum vápnum 40 B, b.
  612. [áðr nær en nú ertu, ef þú skalt drepit fá B, b.
  613. eigi tilf. B.
  614. [tekr þú B.
  615. borgir B; fra ok með orðum har b: ok eigi munu þeir bugast fyrir orðum þínum einum saman, eigi muntu taka Rollant né Oliver ok ekki sœkja borgir o. s. v.
  616. faðmizt b.
  617. [í fögrum B.
  618. [þikist þú þá einn öllu mega B, b.
  619. [sagt úsatt B.
  620. Garmaisaborgar B, b.
  621. hélt þú B, b.
  622. údyggiliga B, b.
  623. réttr tilf. b.
  624. [ert regimaðr B, b.
  625. ok skipuð tilf. B, b.
  626. mgl. B, b.
  627. [fám dögum at B, b.
  628. [eltu þik ok drápu flest lið B, b.
  629. [borgir þær B, b.
  630. þær tilf. B.
  631. ok lið Karlamagnús konungs tilf. B.
  632. [verda þær B, b.
  633. [skora ek þik á hólm við mik, B, b.
  634. á tilf. B, b.
  635. Gutelin konung né konu hans B; [gerða ek Guitalin konungi þá vanvirðing at úsœma konu hans. b.
  636. drakstu B; dragstu b.
  637. [hvergi kominn til ríkis. B, b.
  638. [skildu þeir reiðir B, b.
  639. [bjuggust til bardaga B, b.
  640. þar tilf. B, b.
  641. [únýtt (illa b) gerit B, b.
  642. [saal. B, b; þér er þér A.
  643. yfir Rín B, b.
  644. [ok ekki mun hann (at hann mundi b) því á leið koma, ok eigi munu hans menn þora (at koma tilf. b) í veldi pitt B, b.
  645. yfir B, b.
  646. [við Maumet ok bað hann svá hjálpa sér sem hann laug B, b.
  647. [ok ef þér komit þar, segir hann, þá megi þér B, b.
  648. steinboga B, b.
  649. [mgl. B, b.
  650. móts B.
  651. [af honum, hví hann sé svá ranglátr, at hann vill sœkja (setjast b) á erfðaland várt. B, b.
  652. leit B, b.
  653. [þitt guð sjálfs B; sjálfs þíns guð b.
  654. [þitt B, b.
  655. [á land várt b.
  656. [veiztu ok þat at þú ert ekki B, b.
  657. ok ekki ætla ek þér þat tilf. B, b.
  658. þér skjótt B.
  659. [jafnheimilt er mér þat B, b.
  660. fær B.
  661. tilf. B, b.
  662. [riddara þinna B, b.
  663. virði B; [eigi skaltu minna liði tapa b.
  664. [en brú þín sé B, b.
  665. [Frakka konung B, b.
  666. [Send oss, segir hann B, b.
  667. landi váru B, b.
  668. komast B.
  669. [hann lifir B, b.
  670. [hugða B, b.
  671. [merkt hann nökkut B, b.
  672. í seinna lagi B; [Ok under þikir mér þat, at yðr leiðist svá seint b.
  673. þinna tilf. B.
  674. [um brúargerð þessa B, b.
  675. [þat því vera uggandi, at B, b.
  676. [mgl. B, b.
  677. [launbarn Pippins B, b.
  678. [kom B, b.
  679. [vartu borinn vánu skjótara, ok þá vartu tekinn B, b.
  680. síðan tilf. B, b.
  681. tilf. B, b.
  682. þá B; þat b.
  683. vera tilf. B.
  684. þú tilf. B.
  685. [beiðist eigi til eigna várra, en B, b.
  686. níðing B, b.
  687. [af við þik en þat er B, b.
  688. til meins tilf. b.
  689. [þér er við mik B, b.
  690. er þér enn verra við þá. B, b.
  691. einn B.
  692. [þann lýð B, b.
  693. [Hungres ok þann er Albrundres (Albrondes b) heita, ok B, b.
  694. sé liðit B.
  695. þér B, b.
  696. Gutelin konungr B, b.
  697. [talat við mik illa B, b.
  698. lastat b.
  699. saal. b; pausaðri A, B.
  700. hans tilf. B, b.
  701. sínar tilf. B.
  702. [mgl. B, b.
  703. [skírn ok gékkt á hendr B, b.
  704. öllum tilf. B.
  705. þar tilf. B; þat tilf. b.
  706. mjök úfyrirsynju tilf. b.
  707. hér B, b.
  708. saal. B, b; gerðir A.
  709. [hagat fyrir þér B, b.
  710. [er þú vill eða eigi B, b.
  711. Karlamagnús konungr B, b.
  712. ok af B, b.
  713. hvatligast B, b.
  714. Saxa B, b.
  715. hendi B; [öðru man þér verða, b.
  716. [þá hinu hvítu kampa b.
  717. föðurdrápit B.
  718. [Allítt mun ek hræðast B, b.
  719. Saxa B, b.
  720. [liðit var samankomit b.
  721. ráða B, b.
  722. [mgl. B, b.
  723. Fereguarð B, b.
  724. þýða B, b.
  725. mgl. B, b.
  726. Esklandrat B, b, her og senere.
  727. albrynjaða tilf. B; alvápnaðra b.
  728. [þat váru miklir bogmenn, ok or kastala þeim þá feldu þeir B; þeir váru miklir bogmenn, ok feldu kastalamenn b.
  729. kastalamenn tilf. B, b.
  730. [klofit sundr drómund þann enn mikla eptir endilöngum, ok bönuðu mörgum manni í þat sinni, ok varð Karlamagnús konungr at leifa brúna B, b.
  731. til en sá B.
  732. [þá enn B, b.
  733. í B, b.
  734. gegni B; gegndi b.
  735. liðsmanna þeirra B, b.
  736. [undan, ok er nú ekki annat B.
  737. [mgl. B.
  738. Evam b.
  739. [at þat er satt, þá drekk þú nú Gutelin konungi ok öllum her hans, því at hann er hvern dag at at drekkja B, b.
  740. [styrk þá B, b.
  741. alt B.
  742. [svá B.
  743. [hefir fengit B, b.
  744. þeirra tilf. B, b.
  745. [muntu vega nökkurn sigr B.
  746. [erum vér uppgefnir b.
  747. til meins tilf. b.
  748. Vápnit yðr B, b.
  749. [því at vér skulum B, b.
  750. [lægi þat við, ok fara skal ek B, b.
  751. [hvat it sanna er um þat, hvat veldr óliði (óhljóði b) þessu ok vápnagangi B, b.
  752. [bannar várum mönnum B, b.
  753. menn B, b.
  754. [géngu þeir B, b.
  755. þar tilf. B, b.
  756. [mgl. B, b.
  757. [mintist hann við hann b.
  758. [bardaga, ok hafði hann vorðit sárr mjök í þeirri orrostu ok (höfðu þeir tilf. b) felt margt af liði hans B, b.
  759. mgl. B, b.
  760. [Eitt skal yfir oss ganga B, b.
  761. svá lið tilf. B, b.
  762. [erum framast B.
  763. þess tilf. B, b.
  764. [miklar sögur ganga frá B, b.
  765. [berr at, at B.
  766. komimst B.
  767. mgl. B, b.
  768. [byrðingr B.
  769. [herklæðast þeir, ok því næst hlaupa B, b.
  770. 7 þúsundir B, b.
  771. [at vísu guðs B.
  772. því er (svá miklu at b) vert væri B, b.
  773. fram með B, b.
  774. kómu B, b.
  775. á þá tilf. B, b.
  776. heiðingja B.
  777. síðan tilf. B, b.
  778. [feldi hann dauðan af hesti. En Baldvini hjó af öðrum hjálminn, höfuð ok búk, svá at í hjarta nam staðar, ok þurfti sá eigi fleira. Ok í þeirri svipan drap sinn mann hverr þeirra, (ok þá urðu heiðingjar at flýja tilf. B). En Frankismenn urðu þá at flýja, er þeir mœttu almúga heiðinna manna. B, b.
  779. [heiðnir menn höfðu gert við brúarsporð, ok áttu þeir (átti b) B, b.
  780. [feldu (feldi b) þar ótal heiðingja B, b.
  781. [eptirsókn brœðr Rollant ok Baldvini. Ok Baldvini kallar á Esklandrat: Þat er nú ráð, segir hann, at þú bið mín ok bersktu, B, b.
  782. [reynim okkarn riddaraskap B, b.
  783. [feldir mik, þá mundir þú taka mikinn metnað B.
  784. hörðum mönnum B.
  785. [annat en gott, ok þér satt at segja, Baldvini, er mér nú ekki um at berjast við þik B.
  786. [berr. Ek em lagðr í gegnum með spjóti vangann (svangann b), ok er útkominn oddrinn at rygginum B, b.
  787. ek em B.
  788. [látit blóð þat B, b.
  789. [kynjaðr (kominn b) var af Arabialandi B, b.
  790. [ávalt svá nær, at búit var (jafnan tilf. b) við, at hann mundi koma sári á hann B, b.
  791. [af hesti sínum, ok sátu þá alls með honum B, b.
  792. [þann ok ríðr er heiðingi hafði áðr B, b.
  793. [ferr inn mesti herr B; sótti fjöldi b.
  794. [nú bið ek þik guð B; ek bið þik b.
  795. svá sem þat var satt tilf. B.
  796. mættig enn B; mætti b.
  797. frænda B.
  798. hart B, b.
  799. [þá er broddr hleypr harðest af lásboga B, b.
  800. [mgl. B, b.
  801. Desoredlandes B; Desorelandes b.
  802. fimari B.
  803. [út, ok B.
  804. konungs B, b.
  805. hon tilf. B.
  806. [þeim er sœkja vill þar sem nú er kominn B; hann þeim er sœkja vill, hvar sem hann er kominn b.
  807. [beiðumst B.
  808. [þat er ást af þér B; fra [bið þik o. s. v. beiðumst af þér, en þat er ást þín ok b.
  809. [þá er B, b.
  810. hestinn tilf. B, b.
  811. Þá segir Alkain tilf. B, b.
  812. þér tilf. B, b.
  813. Ok síðan œpti hann hárri röddu ok bað fœra sér vápn sín. Ok síðan fœrðu honum vápn fjórir jarla synir ok tilf. B, b.
  814. [ok fór í brynju ok setti hjálm á höfuð sér, þann er mjök lýsti af, ok hann gyrði sik sverði því, er öll umgerðin var gyld. En þá var leiddr fram hestr einn svartr, en sá var keyptr at girskum kaupmanni, ok þenna hafði Sibilia dróttning keypt sér sjálfri til handa fyrir 100 þúsunda punda silfrs ok átta ok 20 guðvefjarpellum ok 700 landspenninga þeirra er bozeraz (bazerar b) heita, ok enn var til gefit 50 þeirra penninga er buklus (bukli b) heita, ok margir hestar ok dýr þau tvau er dromedarii heita ok klyfjadir af gulli B, b.
  815. Albansani B.
  816. [or Albheimum B, b.
  817. [af Affrikalandi B, b.
  818. [ferbyrðings þykkvan B; ferbyrgðan at þykt b.
  819. spjót b.
  820. gullstauku B; gullstykki b.
  821. mgl. B, b.
  822. [ör ferr af stinnum boga B, b.
  823. [fann (mœtir b) hann B, b.
  824. sagt tilf. B, b.
  825. [eigi sé betri riddari til en B, b.
  826. máli hans tilf. B, b.
  827. tilf. B, b.
  828. í sundr B, b.
  829. með tilf. B, b.
  830. [eins hlutar, at þú lér mér fresta á B; [at þú ljáir mér frest b.
  831. [er ek verð betr viðbúinn B, b.
  832. slíkt svá tilf. B, b.
  833. [til þess er hann kom B, b.
  834. [Ef þú gefr nú eigi þegar upp B, b.
  835. mér B; mgl. b.
  836. [griða áðr B, b.
  837. í því er þú B, b.
  838. lífi B.
  839. [en nú skal þat ok segia þér, at ek renn nú eigi undan þér B, b.
  840. [at fáist veganda vápn, ef hugr bilar eigi B, b.
  841. er B.
  842. aptr tilf. B, b.
  843. ok hjó tilf. B, b.
  844. [allan ok vel helming skjaldar B, b.
  845. [síðan: B, b.
  846. ok B, b.
  847. [upp B, b.
  848. hestinn B, b.
  849. tilf. B, b.
  850. [þeirra er fœzt hafa í heiminum B, b.
  851. [ek skula svá heim koma úheppiliga, at ek hafa látit inn bezta hest er í sé B, b.
  852. [hirðir, b.
  853. [griða ok þú neitnðir, ok (fyrir því b) skaltu eigi þiggja B, b.
  854. mgl. B.
  855. [henni tíðendi B, b.
  856. stauku B; stúku b.
  857. B, b.
  858. þegar á þá tilf. B, b.
  859. aptr tilf. B, b.
  860. yðvarn tilf. B, b.
  861. Bernarð B; Berarð b.
  862. heldr tilf. B, b.
  863. [hugða þat at öðru skyldu reynast B.
  864. [brátt vinna B.
  865. skjótt B.
  866. fra [hygg at öðru o. s. v. ek vil ætla at þat reynist eigi svá, því at þá er ek snýr aptr mínum hesti, skal ek eigi spara heiðingja, b.
  867. [stað B, b.
  868. mikill tilf. B.
  869. [vér sém færri en Saxar b.
  870. undan tilf. B, b.
  871. höfuð B, b.
  872. saal. B, b; þeirra A.
  873. [aldri Karlamagnús konung síðan B, b.
  874. [í hug koma b.
  875. B.
  876. [dýrast B, b.
  877. af Söxum tilf. b.
  878. í fjallshlíð einni tilf. B.
  879. Berarð B, b.
  880. Pinarð B, b.
  881. æzkaðr B.
  882. Rofolis B; Rafalis b.
  883. [feldi hann dauðan B.
  884. [mgl. B, b.
  885. [til manns þess er Dogoel (Godoel b) hét ok lagði í gegnum skjöld hans ok sjálfan hann, ok rak hann dauðan ofan af hesti sínum, ok á þat ofan brá hann sverði ok hjó banahögg bróðurson hans er Badak (Baldak b) hét. Nú hafa Frankismenn vel við orðit ok drepit nú 10 berserki, en 5 eru eptir B, b.
  886. [hurfu þá aptr ok höfðu með sér hesta þá er þeir höfðu sótt ok mörg hervápn ok góða gripi. Nú megu Frankismenn hrósa B, b.
  887. heiðingjum B, b.
  888. [fjölmenni mikit B, b.
  889. [kastar þegar orðum b.
  890. [honum B, b.
  891. Baldvini tilf. b.
  892. [rænti mik öllum hervápnum þeim B, b.
  893. þá er hon gaf þér, heldr B, b.
  894. láta B, b.
  895. mikill tilf. B, b.
  896. á b.
  897. [(þik ok tilf. b) hvert mannsbarn þat er með þér er. B, b.
  898. [mgl. B, b.
  899. mgl. B.
  900. mann þann B, b.
  901. skóg einn B, b.
  902. [þar hvarf hann mér b.
  903. [ek þá eigi B, b.
  904. [þá hafði skjaldsveinn minn hann til brunns, ok bað ek hann þvá honum ok kemba, því at hann var alsveitugr B, b.
  905. þeim er ek keypta at manni þeim er Þebe heitir B.
  906. sá hestr B, b.
  907. [ofan feldan af honum B, b.
  908. [ok nú er hann ekki nema leir ok mold, ok er nú laugaðr í sauri er áðr var í gulli B; eða hví er hjálmr þinn nú laugaðr í moldu ok saur, er áðr var skínandi af gulli b.
  909. [áðr B.
  910. hon tilf. b.
  911. [vilda ek fela B.
  912. [tel ek þik vera nú B, b.
  913. [eigi betra líf en dauði B, b.
  914. þeirra B, b.
  915. fyrir nóga verðskyldan tilf. b.
  916. [Nú fóru Frankismenn heim til B.
  917. [Eptir þann sigr er Baldvini ok hans kompánar höfðu unnit á Söxum ok nú var fyrir litlu frá sagt, riðu þeir heim til Karlamagnús konungs, ok þegar b.
  918. [eða hverr á B, b.
  919. spyrja B, b.
  920. [ok hefir þú nú sýndan B.
  921. [fyrir þikkir (þokkast b) þat B, b.
  922. vel B, b.
  923. [vildi sjálfr B, b.
  924. [mgl. B, b.
  925. á B; í b.
  926. [hvárt er heiðnir menn vilja eðr eigi B, b.
  927. [þegar er þeir vilja með öllu liði sínu. B, b.
  928. við B, b.
  929. [Nú fara þeir mánadag yfir brúna frjálslendingar með lagsmönnum sínum. Týsdag ferr lýðr sá er æzkaðr (kominn b) er af Heauer (Bealfver b) ok (af því landi er Alamargie heitir. Oðinsdag fóru þeir tilf. b) B, b.
  930. Gaskunie b.
  931. því tilf. B.
  932. Eftlamant B; Afflmania b.
  933. Effrison B, b.
  934. Aelin B, b.
  935. [lið Karlamagnús konunga ok hann sjálfr B, b.
  936. brúna B.
  937. [stefnt B, b.
  938. riddarum, ok eru þeir nú allir saman komnir tilf. B, b.
  939. Serabba B; Sorabla b.
  940. [er gulr B, b.
  941. hans tilf. B, b.
  942. mellt B.
  943. æzkaðr B.
  944. tekit tilf. B, b.
  945. Albheim B.
  946. mgl. B, b.
  947. búnaðr B.
  948. [Ok þeir undruðust hann allir er þar váru fyrir, ok létust aldri sét hafa slíkan mann af öllu sem sjá var. B, b.
  949. gerði hann þat tilf. B.
  950. ástar tilf. b.
  951. tók hann at dramba tilf. b.
  952. tilf. B, b.
  953. [áðr leita ráðs B, b.
  954. [ok B, b.
  955. Terius B.
  956. á B.
  957. tilf. B; hann b.
  958. Teris B; Tari b.
  959. Ardenes B; Ardene b.
  960. um hríð með vápnum tilf. B, b.
  961. vápn tilf. B; sigr b.
  962. hann B, b.
  963. [móði miklum ok ofstopa B, b.
  964. [at B.
  965. hans tilf. B, b.
  966. [Síðan tók hann hest hans, en Berarð var þá á fœti, ok brá sverði sínu ok varði sik vel með því (ok fimliga tilf. b) ok mælti: B, b.
  967. [skamma lotu (hríð b) höfum vér (vit b) enn saman átt B, b.
  968. [kvenna fegrst undir himni B, b.
  969. [heimleiðis b.
  970. [lítr um sik B, b.
  971. nýsóttan B, b.
  972. [þann er hann reið með gullsporum B, b.
  973. [í beisltauma á hesti Bova B, b.
  974. ákafliga tilf. B, b.
  975. [gerir svá B, b.
  976. [þá heiðingi fyrir hafa gengit B, b.
  977. en þat váru tilf. B, b.
  978. [kómu or skógi, ok þá seig í sundr (þá skildi b) B, b.
  979. [síðan at þeim er honum þótti ágætsamligastr af (þótti fyrir b) B, b.
  980. hratt B, b.
  981. [af hesti, ok hafði þenna hest með sér ok ríðr til Bova ens skegglausa ok fékk honum þann hest B, b.
  982. þenna hest B, b.
  983. brá sverði ok höggr til hans ok klýfr B, b.
  984. [tók hann hest hans ok fœrði Berarði hertoga, en Berarð B, b.
  985. landtjalda B, b.
  986. [þar fyrst B, b.
  987. [mgl. B, b.
  988. [höfum hann nú eigi, því at vér várum á varðhaldi, ok var hestr sá B, b.
  989. [tilf. B, b.
  990. [hœldi B; hœldist b.
  991. En við þessi tíðendi B, b.
  992. [mæltist hann við einnsaman B, b.
  993. um þetta mál tilf. B.
  994. [mgl. B.
  995. [reis þeger upp í móti honum ok hvarf til hans (mintist víð hann b) B, b.
  996. [með oss B, b.
  997. þat tilf. B.
  998. mgl. B.
  999. upp tilf. B.
  1000. játir B; Meðr engu móti vil ek hjá yðr dveljast, nema þú játir b.
  1001. [þat er þú bíðr B, b.
  1002. maðr tilf. B, b.
  1003. [mælt við mik B, b.
  1004. lífdögum B, b.
  1005. [: Þat vil ek með engu móti, ok eigi fyrir alt gull er á landi því er sem Nauin (Naum b) heitir. B, b.
  1006. hlupu B; hljópu b; her er en stor Lacune i B.
  1007. Her beg. atter a.
  1008. þess a.
  1009. Qvinqvenati b.
  1010. [þat er hann bað a.
  1011. ger þat konungr, því at tilf. a.
  1012. Qvinqvennas tilf. b.
  1013. [at þú beizt eigi a.
  1014. ok þigg heldr boð mitt tilf. b.
  1015. [ríki þitt a, b.
  1016. manna a.
  1017. [um stund at máli sínu a.
  1018. þess a; [Meðr því at þér bidit þessa b.
  1019. játa a.
  1020. [mgl. b.
  1021. gullsettan tilf. b.
  1022. gaf a.
  1023. í veð b.
  1024. þakksamliga tilf. a.
  1025. konungi ok þakkaði honum vel gjöfina b.
  1026. hundruð a; hundrat b.
  1027. riddarar a; kórónaðir tilf. b.
  1028. [sess sinn b.
  1029. [lét við hana a, b.
  1030. unnusta ok góðan a.
  1031. hann er konungr tilf. a, b.
  1032. hann reið tilf. b.
  1033. hann hefir tilf. a.
  1034. feldi b.
  1035. [hefir haft (flutt b) hingat hestana. a, b.
  1036. því a, b.
  1037. hraustr a.
  1038. hversu (svá b) góðr drengr sem hann er, þá a, b.
  1039. [við höggum a, b.
  1040. [menn kalla a.
  1041. ok alt tilf. a, b.
  1042. fólsku a.
  1043. fœri b.
  1044. [þú vilt, ok haf leyfi til þess at taka hvern lim frá öðrum a, b.
  1045. svá kátir (glaðir b) a, b.
  1046. hrygg b.
  1047. [ok Pétr postola, at þeir a, b.
  1048. Berarð a, b, her og senere.
  1049. tilf. a, b.
  1050. [sínum a, b.
  1051. [um morgininn b.
  1052. þúsund riddara b.
  1053. [til skógar nökkurs a, b.
  1054. ok senda frá sér njósnarmenn tilf. a, b.
  1055. var mikill a.
  1056. þér tilf. a.
  1057. ofmetnað a.
  1058. [sjáit þér ofmetnað Qvinqvenatis b.
  1059. [tilf. a, b.
  1060. [því er mér þikir ráð, ok mun ek a.
  1061. [tilf. a, b.
  1062. [því máli a; orðum hans b.
  1063. [sá hann ok varð varr við, þá kallaði hann á menn sína, ok mælti at hann kvazt sjá mikit lið kristinna a, b.
  1064. [tilf. a, b.
  1065. hann a.
  1066. [faðir minn heitir Vafafur, ok ek em a; em ek b.
  1067. hingat tilf. a.
  1068. þetta tilf. a.
  1069. [vil ek biðja a, b.
  1070. [Gef þú nú upp (Legg þú hér eptir b) vápn þín, ok mun ek gefa þau a, b.
  1071. annattveggja tilf. a, b.
  1072. [ilt mál a; illa talat, b.
  1073. [ek fyrir trú mína a.
  1074. [þat einsýnt, at ek fá eigi a; þá er þat eigi sýnt at ek fá b.
  1075. [vápnum mínum a.
  1076. [hversu mikit er (mér þikir b) at hafa a, b.
  1077. heldr en ek vilja a.
  1078. [ok hafði rödd mikla, ok svarar a, b.
  1079. því at heldr ertu köfurmálari en flestir allir(!) tilf. a.
  1080. [mgl. b.
  1081. [ok svá í skjöldu, at af spruttu allir gimsteinar a.
  1082. [úglaðr a, b.
  1083. ok gullbólur a, b.
  1084. mgl. a.
  1085. þat b.
  1086. vissi þat a.
  1087. [þá seg þú (at þú segir b) mér nafn þitt a, b.
  1088. í Parisborg ok í þeirri borg er Orliens heitir tilf. a.
  1089. mik tilf. b.
  1090. [mgl. a.
  1091. fra ek em frændi o. s. v. mgl. b.
  1092. [vildir eigi segja mér þat a, b.
  1093. [at hverr er a.
  1094. [þá fæst engi læknir er þat a.
  1095. fra ok þú hefir o. s. v.: því at þú hefir þat sverð, er engi læknir má þat sár grœða, sem þat bítr b.
  1096. [segir hann, þat gef ek nú upp, ok heit ek því, at í móti þér skal ek því aldri höggva a, b.
  1097. svá mjök tilf. a.
  1098. Gvitelin konungs tilf. b.
  1099. svá tilf. b.
  1100. at Quinquennas tilf. a, b.
  1101. [með sér af vígvelli a; af vígvelli b.
  1102. yfirkominn a, b.
  1103. saal. ogsaa a; mgl. b.
  1104. [um síðir a, b.
  1105. [undan en Frankismenn sœkja eptir ok taka þar góða hesta ok góða gripi (marga dýrgripi b) ok reka síðan a, b.
  1106. [gengin til báðs a; á skipi tilf. b.
  1107. [lið hundruðum saman a; lið falla hundraðum b.
  1108. [Frankismenn eptir sœkja a; [mgl. b.
  1109. [sat þar Baldvini á baki þeim hesti a, b.
  1110. fram b.
  1111. [en síðan feldi hann þann a.
  1112. ok allir kristnir menn tilf. a.
  1113. [ek heiti a, b.
  1114. [ná til þin, ef ek mætta a; fra til þins embættis o. s. v. at sœkja þinn fund, þegar ek mætta, b.
  1115. [ill yfirfarar ok djúp a; hér úfarandi b.
  1116. [nökkut Qvinqvenatem b.
  1117. [því at þat er þér a.
  1118. [því at Gvitelin konungr hefir b.
  1119. [(þat er tilf. a) þér satt at segja, Baldvini, þá mun ek þér aldri unna fyrr fullri ást fyrr en þú banar honum (fyrri unna fullri ást en þú hefir banat honum b) a, b.
  1120. [svá mun ganga 12 mánuðu ena næstu, at hann a.
  1121. um hina næstu 12 mánaði tilf. b.
  1122. [þegar sé öll ást skilin með ykkr a.
  1123. [í fyrstu atlögu tók Rollant bróðir minn hann ok hafði með sér til landtjalda sinna, ok veit ek þat víst at segja þér, at (hann) hefir járn á fótum sér, ok (ok þiki mér ván, at nú hafi hann járn a leggjum b) a, b.
  1124. upp tilf. a; af honum tilf. b.
  1125. ok óttumst ekki þá, ok ek vil ráða þér heilt tilf. a.
  1126. í brott tilf. a.
  1127. [þat eru góð tíðendi, segir dróttning, nú vil ek ráða þér heilt, forða þér, því at ek sér mikit fjölmenni sœkja eptir þér, ok vilja drepa þik b.
  1128. ok skjótan tilf. a.
  1129. sit a, b.
  1130. [ek við (fyrir b) trú mína a, b.
  1131. tilkominn a; niðrkominn b.
  1132. [vilda ek at þú nytir a, b.
  1133. [þikki mér vel a, b.
  1134. [þá sök skal ek vera kátr ok glaðr, ok fyrir þínar sakir (þínu lofi b) skal ek fella fjölda (margan b) riddara a, b.
  1135. ok mörg önnur hreystibrögð gera (vinna b) tilf. a, b.
  1136. þat er tilf. a.
  1137. [mikit ann ek þér at a.
  1138. mjök tilf. a.
  1139. [fyrir þat er hann skyldi verit hafa á a.
  1140. ráð vera a.
  1141. sem hann hefir fangat Qvinqvenatem tilf. b.
  1142. fanga b.
  1143. [ok er þessi hinn ágætasti a.
  1144. drengr a.
  1145. [ok þegar er vér höfum drepit a, b.
  1146. [skulum vér gipta Sibilin a, b.
  1147. snúast nú aptr or flótta ok a.
  1148. Jstamund a.
  1149. [en at móti honum b.
  1150. Asperon a; Asphenon b.
  1151. léttu heldr a.
  1152. [þeim 4 þúsundum er í morgin fóru heiman með Q. (Qvinqvenate b), þá er ein þúsund aptr komin, ok allir mjök sárir þeir er lifa. a, b.
  1153. [er Guitalin konungr heyrði þessa sögu, þá varð hann hinn úglaðasti a.
  1154. sá maðr til Guitalins konungs er Estorgant heitir a.
  1155. Konungr b.
  1156. væri a, b.
  1157. [svarar: Hann er fjölmennr ok illr viðreignar a.
  1158. ok aldrigi varð fyrr gert tilf. b.
  1159. [hverr maðr má yfir fara, hvárt sem vér viljum eðr eigi, ok hann hefir mikit unnit af landi váru, ok feldu(!) mörg 1000 af liði váru ok eru í landi váru at úvilja várum a; má þar nú fara yfir hverr maðr, hvárt er vér viljum eða eigi; hann hefir felt margar þúsundir af liði váru b.
  1160. [þeir Oliver a; menn hans b.
  1161. [þvers fótar a, b.
  1162. mælir a.
  1163. [dœmdir til dauða er í móti mér (þér b) a, b.
  1164. komit tilf. a.
  1165. vænna ok tilf. a, b.
  1166. [til a, b.
  1167. honum tilf. a, b.
  1168. landi a.
  1169. [fara skal ek sem þú mælir. Ok hljóp síðan á hest sinn ok fór a, b.
  1170. ok alt lið hans tilf. a.
  1171. [sendimaðr Guitalins konungs, ok hefi ek þau tíðendi at segja þér, at Guitalin konungr stefnir þér til orrostu (á morgin tilf. b) í móti sér. En ef þú þikist eigi fœrr til, þá sendi hann þau orð til þín, at þú dvelist ekki lengr í ríki hans, ef þú ert úfœrr til at halda orrostu í móti honum. Hitt menn þína ok tak ráð af þeim, ok seg mér hver tíðendi (andsvör b) a, b.
  1172. heldr gerðist þú káviss tilf. a.
  1173. lofar þat b.
  1174. segir hann tilf. a.
  1175. skiljum a; skiljumst b.
  1176. reynt b.
  1177. þá mun sýnast tilf. a.
  1178. muni tilf. a.
  1179. þitt lið a.
  1180. [konungr, deild á liði því enu mikla a; hversu mikit lið b.
  1181. [mundir þú þat segja, ef þér væri þat fyrir augum, at halda eigi orrostu a; mundi þér í augu vaxa at halda orrostu b.
  1182. [tilf. a, b.
  1183. [kunnleiki á liði því a.
  1184. [þat sýnast mikit a; ótti slá hjarta þitt, b.
  1185. [4 þúsundir a; 40 þúsunda b.
  1186. [því at þeir munu a.
  1187. mgl. a, b.
  1188. sverðum þeim er kómu af Leoregia a; báðum höndum sem koma af Leoregna b.
  1189. [Fólsku mikla mælit þér konungr a.
  1190. [því at þik skiptir þat máli a.
  1191. [Leotenes er kallaðr, þeir eru menn stórlundaðir ok harðir í sóknum, þeir eru saman 40 þúsunda b.
  1192. þér í augsýn b.
  1193. þeim b.
  1194. Normandi a.
  1195. [þá munu þeir fá þeim illa höfn a; þá munu heiðingjar fá illa gisting b.
  1196. Dorgant a; Drogant b.
  1197. [menn harðir a.
  1198. fra á Englandi o. s. v.: engi þjóð er þeim harðari b.
  1199. farnir b.
  1200. mgl. a, b.
  1201. [tilf. a, b.
  1202. [Saxar a, b.
  1203. menn a, b.
  1204. [þeir eru, þeir eru 60 hundruð manna, ok eigi skortir þar hervápn ok lið frítt a; þá, þeir eru saman 40 þúsunda, ok eigi vantar þá hervápn ok frítt lið, b.
  1205. mannvitslauss b.
  1206. [er þat rétt at þeir finnist, því at þeir eru nágrannar várir (kunningjar b) ok vanir stundum at eiga við Saxa (elta Saxa b) ef vel tekst til a, b.
  1207. [þau tíðendi sem eru a; þau tíðendi sem ek er víss vorðinn b.
  1208. [Leyfit honum at fara a.
  1209. [Guitalin konungr sá Dorgant a.
  1210. [hitti Karlamagnús konung son Pippins konungs. Þá svarar a, b.
  1211. [tilf. a, b.
  1212. [tilf. a, b.
  1213. [mgl. a.
  1214. Leoris a; [hafa í minn lut Rollant ok Oliver. b.
  1215. saal. a, b; hvárt þú átt svá at hrósa A.
  1216. [Reynt man þat vera annat kveld, þá er af vígvelli er farit, hvárir hrósa eiga sínum lut b.
  1217. liði sínu a; [höfðu Frankismenn náttstað b.
  1218. Desolklandres a; Desborlandes b.
  1219. síðum b.
  1220. blám b.
  1221. ok góðum sverðum tilf. a; ok gyrðu sik með gyltum sverðum, setjandi fyrir sik góða skjöldu tilf. b.
  1222. njósnarmaðr a, b.
  1223. reið b.
  1224. mælti a.
  1225. Guitalin konungr a, b.
  1226. [margr yðarr maðr um einn Frankismann b.
  1227. líkligt b.
  1228. [hinn skegghvíti lúta fyrir oss b.
  1229. [en lúki a, b.
  1230. Helmidan b.
  1231. [hjá ok lið þitt með þér a, b.
  1232. oss tilf. a.
  1233. várt lið kemr saman ok ef tilf. a.
  1234. nökkurn tilf. a.
  1235. [ef þú sér oss eiga bardaga, ok verði nökkurr bilbugr, b.
  1236. [veita b.
  1237. ok þarft þú nökkurs við tilf. a, b.
  1238. at a.
  1239. ok fara(!) fram ferð sinni tilf. a.
  1240. [en Guitalin konungr ferr í öðrum stað í móti a.
  1241. var a.
  1242. [til landtjalda Karlamagnús konungs a.
  1243. á tilf. a; til sín b.
  1244. reynt b.
  1245. [hverr bezt verðr við a.
  1246. allir senn tilf. b.
  1247. [vér megum upp standa a, b.
  1248. [En er Karlamagnús konungr varð fullnumi at því (vissi fullkomliga b), at Guitalin konungr bjóst til bardaga, þá herklæddist hann sjálfr ok Rollant, ok tóku þeir til hinna beztu hesta sinna ok svá til allra vápna sinna. a, b.
  1249. [hans Velantif a; hinn bezti Rollants b.
  1250. at a, b.
  1251. [hverir fyrstu skulu fram a, b.
  1252. Hirðlið a, b.
  1253. [saal. a, b; Rollant ok hans lið skal A.
  1254. [tilf. a, b.
  1255. fremst a.
  1256. sem tilf. a.
  1257. [önnur a.
  1258. Anglis a.
  1259. var tilf. a.
  1260. [hin sjaunda var Norðman a.
  1261. sú þeirra a.
  1262. [gert fylkingar a.
  1263. fra Nú fylkir Karlamagnús i foregaaende Capitel og hertil mgl. b.
  1264. nökkur tilf. a.
  1265. hefir heitit a.
  1266. búð a; bygð b.
  1267. betri a.
  1268. hverskonar a.
  1269. [fögr eru ok góð a.
  1270. [kelda ein var þar grœn, ok alt var þar grœnt umhverfis. b.
  1271. þangat a, b.
  1272. [til orrostu ok at hyggja at (skynja b) hvárir betr berðist a, b.
  1273. öllum tilf. a.
  1274. [þess staðar b.
  1275. sinna tilf. a.
  1276. þriði er kallaðr var a.
  1277. Jbansdölum a.
  1278. hér til a; [hann ríðr fyrstr allra sinna manna ok stöðvar þá herinn, síðan talar hann fyrir liði sínu: Minnumst á þat, góðir riddarar, at guð hefir oss jafnan vel hjálpat b.
  1279. [enn jafnmikil nauðsyn sem fyrr a.
  1280. því at hann veit, at vér berjumst fyrir hans kristni ok hennar frelsi tilf. b.
  1281. [til eða eigi a; aptr eða eigi b.
  1282. [ávalt Frakkland hit góða a, b.
  1283. ok skír tilf. a.
  1284. fra ok kóróna o. s. v. mgl. b.
  1285. [héldi lífi hans a; varðveitti hans líf b.
  1286. [Elmidan ok Guitalin konungi, þeir kalla á a.
  1287. Elfrað b.
  1288. [þá mælti Guitalin konungr: Sjái þér a.
  1289. Gaudiola b.
  1290. [tilf. a, b.
  1291. [tilf. a, b.
  1292. [sögðu Saxar, at ráða til þeirra sém harðast a.
  1293. í brott a, b.
  1294. at tilf. a, b.
  1295. [mgl. a, b.
  1296. [atgerfimaðr mikill ok dramblátr a, b.
  1297. [tilf. a, b.
  1298. gullari b.
  1299. [skín (lýsir b) af á hvern veg a, b.
  1300. einn vígvöll (völl b) a, b.
  1301. [mgl. a.
  1302. ok allr herr þeirra tilf. b.
  1303. lúðragný a; lúðrahljóm b.
  1304. Berarð a, b, her og ellers.
  1305. dvaldist a.
  1306. þar a.
  1307. [heiðnum manni, hann lagði á heiðingja einum með spjóti sínu ok bar hann a.
  1308. hann tilf. a, b.
  1309. [feldi þann af hesti sínum dauðan til jarðar a; veitti honum slíka þjónustu b.
  1310. [riddarar, segir hann, í orrostu þessi munu vér sigrast, en Guitalin konungr mun a, b.
  1311. [hann ferr með röngu (hefir rangt at mæla b) ok vill verja land mitt fyrir mér. Nú ríða Frankismenn fram harðliga ok eru fleiri saman en 100 þúsunda hermanna, en annan veg Guitalin konungr með sínu herliði (útal þúsundir tilf. a) ok mælti a, b.
  1312. [þess er engi ván at þat hendi at Karlamagnús konungr nálgist ríki þitt, ok heldr skal hverr várr falla um þveran annan en þat verði. a.
  1313. [tilf. a, b.
  1314. liði Frankismanna a.
  1315. ok lýstr hest sinn sporum ok tilf. a, b.
  1316. hratt a, b.
  1317. [af hesti sínum a.
  1318. í liði tilf. a.
  1319. Frankismanni a.
  1320. [tilf. a, b.
  1321. [sókn áðr en þeir fái unnit a.
  1322. [riddari einn mikill höfðingi, hann er nefndr Segun. Hann var vápnaðr vel, hann hafði um sik brynju, þá er ger hafði verit í Álfheimum, annarr hringr í henni var af gulli en annarr af silfri, ok var ekki vápn þat er hana mátti bíta. Þessi maðr bar merki Guitalins konungs; bönd (föllin b) öll ok saumar váru gull eitt (gulldregin b), ok er þat svá breitt ok hátt, at þat tekr jörð. a, b.
  1323. [bleyðimaðr af Frakklandi, segir hann a.
  1324. fyrirfari b.
  1325. [legg af dramb þitt, b.
  1326. því at b.
  1327. er a.
  1328. vonarmaðr a.
  1329. [hans verndarmaðr fyrir öllum þeim b.
  1330. lof a.
  1331. [heiðingi nafn þitt ok leyn eigi a.
  1332. Seginn b, her og forhen.
  1333. Termonie a; Tremonie b.
  1334. [konungr (Saxa tilf. b) lofi mér, en þat er fyrir þá sök at Guitalin konungr hefir fengit mér merki sitt at bera a, b.
  1335. úhœfa b.
  1336. merki Guitalins a; sœmd ok merki b.
  1337. at berjast við mik b.
  1338. af a.
  1339. [skaltu ván eiga af mér vægðarlausrar sóknar b.
  1340. [skalt ráða fyrir hesti þeim er a, b.
  1341. hest þinn a; hann b.
  1342. sœmiligr drengr ertu, ok mælti tilf. a, b.
  1343. (glófa tilf. a) verðan a, b.
  1344. honum a, b.
  1345. dauðan tilf. a.
  1346. [allr herr Frankismanna gladdist a.
  1347. reið fram ákafliga a, b.
  1348. vel b.
  1349. sagði a.
  1350. skyldi a.
  1351. [svá fleiri b.
  1352. [farit hafa illu heilli a, b.
  1353. ok vili Maumet duga mér tilf. b.
  1354. hinum tilf. a.
  1355. Liozisa a; minnar b.
  1356. var í herinum ok tilf. a.
  1357. þekti tilf. a.
  1358. spjóti tilf. a.
  1359. sem betr var tilf. a.
  1360. [festi spjót sitt á honum ok feldi hann af hesti sínum a, b.
  1361. [En þá kómu fram fleiri a.
  1362. hans manna tilf. b.
  1363. öðrum tilf. b.
  1364. Guitalins konungs a, b.
  1365. hafði fœtt a; hafði sóttan b.
  1366. því tilf. a.
  1367. fjárri mönnum tilf. a; [mgl. b.
  1368. fœddan a, b.
  1369. spena a.
  1370. at fœzlu tilf. a.
  1371. [hestinn þagat sem hann var geymdr b.
  1372. [varðveittu hann a, b.
  1373. [hann við 20 köstölum ok 20 stórborgum a.
  1374. hestrinn a, b.
  1375. [tilf. a; tagl hans var svá sitt, at tók niðr yfir hófskegg, ok þótti gulls litr á vera. b.
  1376. [tilf. a.
  1377. [horfði (hafði b) nú miklum váða a, b.
  1378. [ok laust hest sinn með sporum a, b.
  1379. Velantif a.
  1380. [hann b.
  1381. mikla tilf. a, b.
  1382. [háttar váru b.
  1383. [lið hans alt, bæði Lumbarðar ok Garopines ok svá Frankismenn ávítuðu mjök Karlamagnús konung í umrœðum sínum, er hann hélt þeim þar svá lengi a, b.
  1384. [sitt lið a.
  1385. þá tilf. a; herinn til tilf. b.
  1386. [mgl. b.
  1387. brátt undan tilf. a, b.
  1388. [vápnaskipti a, b.
  1389. [lagði sverði sínu í gegnum hann a, b.
  1390. ríða b.
  1391. Alfarð b.
  1392. Testamunt ok Effraim konungr a; Estamund ok Abeffra Enmon konungr b.
  1393. [60 b.
  1394. [ríðr fram b.
  1395. honum eru a; þeim kómu b.
  1396. [Ok þat mundi sá segja er þar væri b.
  1397. sókn a, b.
  1398. [tilf. a, b.
  1399. manna ok allir a.
  1400. af hesti sínum tilf. a, b.
  1401. sem fyrr tilf. a.
  1402. [tilf. a, b.
  1403. vel ok tilf. a, b.
  1404. at tilf. a, b.
  1405. [í millum margra heiðinna manna a, b.
  1406. [þá er Karlamagnús konungr sá at frændi hans var staddr á millum heiðingja nauðugliga, þá dvaldi hann ekki för sína til hans a, b.
  1407. lítil a.
  1408. en þat a.
  1409. [Margamar konungr b.
  1410. hans tilf. a, b.
  1411. í brott a, b.
  1412. tók b.
  1413. sem vert var tilf. a.
  1414. er þat œðist at öðrum dýrum, ok mátti nú eigi í móti honum halda skjöldr eða brynja tilf. a; þá er þat er ólmast móti öðrum dýrum, mátti þá hvárki standa við honum skjöldr né brynja tilf. b.
  1415. ok svá úglaðr, at mjök svá vissi hann ekki til sín, en þat var illa er nökkut skorti á tilf. a, b.
  1416. horn a, b.
  1417. sinn a, b.
  1418. [í horn sitt Olivant b.
  1419. [Við þenna hórnblástr varð Rollant varr a; Rollant kennir blástrinn b.
  1420. bauð b.
  1421. Butrent b.
  1422. [var ræðismaðr hans (konungs b) a, b.
  1423. þat tilf. a.
  1424. várt a, b.
  1425. [lönd hinu (hin b) næstu a, b.
  1426. horns þessa a.
  1427. lávarðs mins tilf. a, b.
  1428. horn þetta a.
  1429. [at fá hornit þetta, því at þat er mikit snildarbragð b.
  1430. [ok vel búit er fylgir Elmidan ok fagrt er at sjá til sverða þeirra brugðna, ok a.
  1431. [ok vel búit er fylgdi Helmidan b.
  1432. [þess er horninu blés a.
  1433. allra manna tilf. a.
  1434. svá at tilf. a.
  1435. [heiðingjum stór högg, ok svá varð hann at þiggja bæði högg ok lög af þeim b.
  1436. saal. ogsaa b; ójafningi a.
  1437. ef Maumet vill duga oss tilf. a.
  1438. [eigi beidda ek betr, en ek mœtta þér einum b.
  1439. hann a.
  1440. [ef ek stiga eigi yfir þik, vili Maumet duga mér b.
  1441. hlutaðist í a.
  1442. kappmálgi a.
  1443. [spyrjandi hann at nafni b.
  1444. [fer ek at leita Rollants, því at ek vilda a, b.
  1445. [mgl. b.
  1446. riddaraskap a, b.
  1447. bug a.
  1448. [Þat er satt at segja at sýniligr drengr ertu a.
  1449. œrit ertu ljóshugaðr ok œrit hefir framarliga til orða tekit. En tilf. a.
  1450. fra ef ek kœma honum og hertil mgl. b.
  1451. [einkis glófa verðan a, b.
  1452. stíg b.
  1453. [þeir at, ok eirir hvárgi öðrum a, b.
  1454. enn tilf. a.
  1455. jartegnir b.
  1456. mgl. b.
  1457. alt tilf. a, b.
  1458. hit gegnsta tilf. a, b.
  1459. [utan rifja gékk þat hit hvasseggjaða sverð a; er eigi tók líkam hans b.
  1460. [tilf. a, b.
  1461. [í móti til heiðingja í skjöld hans ok (tók tilf. b) af bóluna a, b.
  1462. til hans ok tilf. a.
  1463. skjöld hans b.
  1464. heiðingja a; heiðingjanum b.
  1465. ósvipt a, b.
  1466. tók af í því höggi a.
  1467. bæði gull ok silfr ok gimsteina tilf. a, b.
  1468. [þó b.
  1469. [með Dýrumdala sverði sínu ok af heiðingja allar hlífar sínar a, b.
  1470. í brott a.
  1471. niðr til jarðar tilf. b.
  1472. á tilf. a.
  1473. [tilf. a, b.
  1474. [ok hinn drambláti Apollin, dugi þit (skömm fáit þeit fyrir þat, er þér vildut eigi duga b) a, b.
  1475. [hendi minni b.
  1476. ok hefir Rollant því valdit, segir hann tilf. a, b.
  1477. tilf. a, b.
  1478. [þá skal hann þó at vísu a.
  1479. dreng a, b.
  1480. [sótti hann fram at Rollant ok hjó af honum allar hlífar hans ok þat er sverð hans tók at því sinni, ok gaf hann honum banasár (sár b) mikit, því at af tók þat alt líkama hans, þat er numit hafði, svá at í jörðu nam staðar. En Rollant gerði it skjótasta ráð a, b.
  1481. embætti tilf. b.
  1482. því at hann a, b.
  1483. Þá mælti Rollant tilf. a, b.
  1484. [at dauði þinn væri a; at þú værir b.
  1485. þrysvar b.
  1486. herrinn bæði a, b.
  1487. [hafði sigrazt í þeirra viðskipti a, b.
  1488. [hét á menn sína a.
  1489. 4 b.
  1490. Velantes a; Veliantif b.
  1491. [ferr í flóttanum b.
  1492. [mælti: Þat er nú ráð at bíða mín, ok snú aptr hesti þínum. En ef þú vilt þat eigi, þá hefir þú týnt lofi (lífi b) þínu, ok muntu þá falla í liði flóttamanna (hneisuliga b) a, b.
  1493. riðust a, b.
  1494. lögðust a, b.
  1495. þeirra tilf. a.
  1496. baki a.
  1497. [bauð þeim eigi nær at a, b.
  1498. [gefa upp vápn þín a.
  1499. fra ok tók svá til orða hertil: því at tveir skulum vit reyna okkar í milli, skal ek nú veita bana Gvitelin konungi b.
  1500. [gaf upp vápn sín, ok er hann nú í valdi (haldi b) Baldvina ok liðs hans. a, b.
  1501. Capitel 55 lyder i b saaledes: Eptir þessa atburði alla saman, sem nú hefir verit af sagt um hríð, hleypa synir Gvitelin konungs hestum sínum út á Rín, því at þeir örvænta sér sigrs, síðan þeir sá föður sinn fanginn. Dugði þeim þat, at þeir höfðu hesta svá góða, at þeir máttu eigi verða teknir á skeiði. Léttu þeir eigi fyrr, en þeir kómu til landtjalda þeirra, er Gvitelin konungr hafði átt. Ok er Sibilia dróttning verðr vör við kvámu þeirra, spurði hón þá tíðenda. Þeir sögðu Gvitelin konung höndum tekinn, en Helmidan drepinn ok Margamar, ok svá farna flesta höfðingja. Við þessi tíðendi varð Sibilia úglöð ok þóttist hafa fengit mikinn mannskaða. Er þat af henni at segja, at hón flýr á útlönd með sonum sínum ok staðfestist þar. Nú er at víkja aptr til Baldvina, at hann ferr með Gvitelin konung þar til sem hann finnr Rollant, fékk hann honum þá konunginn til halds ok geymslu. En þegar er Gvitelin sá Rollant, þá mælti hann, framfallandi fyrir fœtr honum: Miskunna mér, Rollant, ger fyrir sakir guðs þíns, at ek koma eigi fyrir Karlamagnús konung. Rollant svarar: Yfir skaltu fara Rín; en þá er vér komum í París, munum vér tala við ráð vart, hvárt þú skalt lifa eðr deyja, því at þá mun þar koma fjölmenni mikit. Nú ríða Frankismenn til landtjalda sinna ok váru þar um náttina. Um morgininn bjöggust þeir heim til Frakklands með miklum veg ok sóma. Karlamagnús konungr lét kristna Saxland alt ok setti þar höfðingja til landgæzlu. Ok sem þeir kómu heim, var dœmt um mál Gvitelin konungs. Féll þar sá dómr á, at hann var settr í myrkvastofu ok settr fjöturr á fœtr honum, sá er varla máttu fjórir menn valda; hefði honum betra verit, at falla í orrostu en lifa við þetta. Í þeirri myrkvastofu lét hann líf sitt, vurðu þau hans æfilok en eigi betri, ok hefndi Karlamagnús konungr svá sinna meingerða.
  1502. ok hleypa hestum sínum tilf. a.
  1503. [Guitalin konungr a.
  1504. at eigi var þess ván, at þeir mætti teknir verða í eptirreið. tilf. a.
  1505. brátt tilf. a.
  1506. [konungr er höndum tekinn, Elmidan konungr drepinn ok Margamar konungr ok Estorgant frændi Guitalins konungs, ok flestir höfðingjar ok lið várt alt drepit a.
  1507. ok bar svá illa harminn a.
  1508. En þat er víst at segja, at sá er þar var mátti heyra margar konur gráta, sumar bœndr sína en sumar brœðr, sumar sonu en sumar frændr tilf. a.
  1509. [á útlönd með sonu sína a.
  1510. hendr a.
  1511. [Guitalin konungr leit hann, a.
  1512. segir hann tilf. a.
  1513. fyrir því at þar mun fjölment koma tilf. a.
  1514. [þá láta þeir við kveða meir en 20 þúsundir horna ok lúðra ok bundu herfang alt a.
  1515. heim tilf. a.
  1516. fenginn a.
  1517. [at eigi gátu a.
  1518. [en honum hefði sá kostr verit betri, at hann hefði látit líf sitt í orrostu en lifa við þetta a.
  1519. [mgl. a.