Upphaf Rómverja
| Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Denne teksten finnes på følgende språk ► |  |
Upphaf Rómverja[1]
Upphaf Rómverja (I, II) findes, med en Haand fra den anden Hælvte af det 14. Aarh., indskudt i AM. 595 B, paa det Sted, hvor Bearbeidelsen af Catilina synes at være til Ende.
Kjøbenhavn, 1860[2]
I.
1. Af Romulo ok Remo breðrum. Svá segja rómverskar bækr frá uppreist ok efleng Rómaborgar í fyrstu at dóttir þers manns er Numitor[3] hèt var nefnd Rhea[4] ok þá er hón var mær var hón í musteri einnar gyðju ágjætlega klædd svá sem til daglegrar þjónostu ok þá bar svá til þerse sömu jungfrú annat hvárt í draumi eða einshverri andalegri vitran at henni þótti seálft bardagaguðit sem Mars heitir á látínu ok vèr köllum Tý koma til sín í líking karlmannlegrar[5] sambúðar af hverri hón gat ok fæddi[6] tvá tvíbura sem annar hèt Romulus en annarr Remus hvaðan af er allra heiðinna manna bekr sýna ok sanna nefnda bræðr hafa verit synir Martis[7] hvat er oss sýniz at hváru með öllu ótrúanda með hverjum öðrum efentýrum[8] sem þeirra getnaðr hefir til komit. móðer þeirra var síðan grafin kvik í jörð eptir lögum þeirra fyrir þann ljótlega hórdóm sem hón sýndiz drýgt hafa. eftir þat voro synir hennar kastaðir í eitt jarðfall eða helli við ströndina árinnar Tífr. þar segjaz þeir af einni vargynju fæddir verit hafa nokkora hríð leynilega ok drukkit hana. eptir þetta fann þá höfðingi[9] einn sá er Faustulus hèt ok bar þersa sveina til konu sinnar þeirrar er Laurentia[10] hèt ok fóstraðu þau þá nokkora stund með mikilli virkt eptir því sem þau höfðu föng á. enn því at þerse Laurentia[11] var harðla fögr þá segiz þat af henni at hón væri fullkomin portkona. af því kölluðu nágrannar hennar hana lupam, þat er á norænu vargynja. af hennar nafni er síðan kallat á látínu lupanaria pútnahús, þat er þers kyns herbergi er portkonur byggja í. enn fyrr nefnd Laurentia[12] kona Faustuli er þá Romulum ok Remum fæddi á brjósti sèr - þá efaz sumir spekingar í hvárt hón hafi verit skipt í vargynju eða eigi. enn því at þeir hafa af samri vargynju fæddir verit þá tjá þat allir fornir greftir ok pentarar hvervetna á marmarasteinum ok dýrum marmarahallarveggjum voldugra höfðingja ok sæmilegra ritara. Svá segir Teitr hinn öfundsjúki. þeir fyrr nefndir bræðr Romulus ok Remus þegar þeir tóku at vaxa ok þroskaz þá söfnoðu þeir hjarðreka ok illvirkja með miklum[13] fjölda ribbalda ok fóru með þeim her á hendr Amulio[14] konungi ok drápu hann því at hann hafðe á brott rekit Numitorem[15] móðurföður sinn[16] eptir því sem fyrr var ritat ok settu hann síðan aptr í ríkit. Af þersum tveim breðrum Romulo ok Remo var síðan Rómaborg eflut eptir þeirra fyrirsögn ok skipan: þerser voro niðrstígande af ætt ok afspringhi Enee[17] Trójomannahertuga: þá var liðit frá niðrbroti ok auðn Trójuborgar cccc vetra ok l ok iiij ár. svá seger meistari Orosius at Rómaborg væri fullkomlega efld á þeim tíma sem Achaz konungr ríkti á Gyðingalandi. Romulus setti gullskript í Rómaborg gjörva[18] eftir sjálfum sèr ok mælti svá ‘falli þerse líkneskja eigi fyrr en mær hefir son fæddan’. Á þriðja áre eptir er Roma var diktut ok saman sett var Remus drepenn af Fabio hertuga með skjótum ok umdarligum atburð því at hertuginn sló hann úvaranda undir kinnarbeinit með einum hjarðreka staf eða sprota með svá þungu höggi ok slagi at þegar fekk hann bana af - þerse same Fabius var hertugi Romuli bróður hans - af þeim atburð at þeir bræðrnir höfðu þrætt af fyrirburð galdrs ok sinnar fjölkynngi at hvárrtveggi þeirra skyldi sèt hafa gjóða nokkora eða vaka með sínum seiðgaldri eptir því sem segir Teitr enn öfundsami. svá sem þeir breðr voru tvíburar, sagðe[19] hann, ok meðr jöfnum aldri þá kepptuz þeir um ríkisstjórn með miklu forsi[20] hvárr herri metorð eða stjórn skyldi hafa yfir ríkinu. enn um síðer með hinna stærstu manna tillögu ok meðalgöngu þá samþykktu þeir þat með sèr um síðer at hvarr sem meira kynni at seiðmagnan eða fjölkynngis fyrirburð þá skýldi sá stjórna Rómaríki eptir þeim hætti sem hann væri fyrri fæddr ok hinn ellri bróðer ok fyrir þersa sök höfðu þeir báðer komit upp í fjallit Aventinum hvárr með sínum mönnum eptir því sem skipat var. þá segja svá fróðar bækr Rómverja at fyrri birtiz Remo vij gjóðar af sinni fjölkynngi enn síðarr birtiz Romulo tvífallig tala fyrr nefndra fugla. horfði þeim nú til myklu[21] meira sundrþykkiss en[22] áðr; því at hvártveggi sannaðe sik nú ríkara[23] ok meira fyrirburð hvárr öðrum sèt hafa: Romulus sagði sik meðr því sigraz hafa er hann steig yfir í sínum fyriburð með fleiri fjöld fuglanna, Remus með því er hann sá fyrri. síðan sneriz þeim þetta til mikils úfriðar ok [stríðs bardaga[24] ok eptir þetta var Remus drepinn sem fyrr var sagt. nú at hverju er þat almennileg frásögn ok þó merkileg at Remus hafi því verit drepinn at hann hafi nýja múra [gjöra látit[25] yfir fram þat endimark ok sáttmál sem skipat var milli þeirra bræðranna. lýkr hèr nú at segja frá Remo.
2. Af Romulo. Lukanus[26] nefner í sinni frásögn móður [fyrr nefndra[27] bræðra Iliam er hèr er áðr nefnd Rhea[28]. Romulus kallaðe síðan [borgina af sínu[29] nafni Roma eptir dráp bróður síns. hann var hinn mesti spekingr ok var [lengi konungr[30]. hann setti fyrst rímtal ok skipaðe þá fyrst árinu í ix mánaðí - ok kallaðe hinn[31] fyrsta mánað Martium[32] af nafni föður síns - enn litlu síðarr var skipt í xij mánaði[33] sem nú er haldit. Hann setti þá sveit manna er hann kallaðe senatores ok voro þat x tigir manna. þeirra[34] nöfn lèt hann skrifa á tabulo af eiri gerva en ritat var með gullstöfum. þeir skyldu [ráða ráðum[35] öllum í ríkinu ok alla dóma dæma. með því at nokkorr þeirra dæmdi rangan dóm eða[36] tæki mútur af mönnum til liðs sèr þá skyldi á þingi skafa nafn hans af tabulo ok skyldi hann aldrei síðan eiga ván sæmdar í Rómverja hirð enn ríta þegar annan í hans stað.
3. . . . .[37] Lukanus[38] greinir eigi hversu at barst um líflát Romuli. þó finnst svá ritat í bókum rómverskum at einn tíma svá sem Romulus var staddr við eina mýri hjá borg þeirri er Kapua hèt á látínu enn Norðmenn kalla Kápuborg - ekki er hèr getit hversu fjölmennr hann var þar - þá varð sá atburðr at lopt[39] ruglaðiz með óða stormi ok gjörðiz myrkr mikit umhverfis hann: taka nú skýin sjálf at skakaz með eldingum ok hræðiligum reiðarþrumum af veðranna samkvámu ok í þersum enum sögulega[40] myrkva ok ógurlegri skýjaferð[41] þá segiz hann horfit hafa ok aldrei birz[42] hafa síðan enn þat kann eingi[43] glöggliga at skrifa hvat af honum mun vorðit hafa. var hann af því [kallaðr heilagr[44] af Rómverja öldungum ok upp hafinn millem sjálfra guðanna.
II.
Hèr hefr . . . .[45] lut Rómverja sögu ok segir fyrst hversu lengi hvert ríki stóð. Romulus[46] ok Remus voro tveir konungar á Italia landi ok er svá sagt að þeir væri synir Martis er Rómverjar kölluðu orrostuguð en vèr köllum Tý en móðir þeirra hèt Ilia ok var konungs dóttir af langfeðgum komin frá Enea[47] mági Priami konungs ór Trójoborg. þeir bræðr gjörðu Rómaborg. en þá er borgin var gjör þá vildi hvártveggi þeirra gefa nafn borginni af sínu nafni ok gjörðiz þaðan af svá mikið missætti þeirra að hertogi sá er Fabius hèt drap Remum með samþykki Romuli konungs. eptir þat gaf hann nafn borginni af sínu nafni ok kallaði Romuleam. Romulus var hinn mesti spekingr að viti ok var lengi konungr. Hann setti fyrst rímtal ok skipaði þá fyrst árinu í ix[48] mánaði - ok kallaði hinn fyrsta mánað Martium[49] af nafni föður síns - en litlu síðarr var skipt í xii mánaði sem nú er haldið. Hann setti þá sveit manna er hann kallaði senatores ok voro þat x tigir manna. þeirra nafn lèt hann skrifa á tabolo af æiri gjörva[50] en ritað var með gullstöfum. þeir skyldu ráða ráðum öllum [í ríkinu[51] ok alla dóma dæma. meðr þí að nökkur þeirra dæmði rangan dóm [eða tæki[52] mútur af mönnum til liðs sèr þá skyldi á þingi skafa af nafn hans af [tabolu ok[53] skyldi hann aldri síðan æiga ván sæmðar í Rómverja hirð en rita [þegar annan í hans stað[54]. Eptir það er Romulus fèll frá rèðu konungar fyrir ríkinu hverr eptir annan [langa hríð[55] þar til er sá konúngr varð yfir Rómaríki er Tarquinius enn drambláti hèt. hann var [. . .| ſæll ma[56] ok náliga leiðr hverjum manni fyrir sinn ósóma ok ofdramb. í þann tíð var[57] sá höfðingi í Rómaborg er Brutus hèt: hann átti konu fríða ok ættstóra[58] þá er Lucretia[59] hèt. en þá er Brutus var æigi heima í borginni þá er ýmist sagt hvárr, Tarquinius eða son hans sá er Aruns[60] hèt, færi of nótt til húsa Bruti ok legðiz með konu hans að úvilja hennar berliga. en þegar um morgininn eptir kallaði hón til sín alla senatores á málstefnu ok sagði þeim sína svívirðing: hón hafði undir skikkju sinni sverð brugðit er Brutus átti bóndi hennar ok lauk hón svá sínu máli að hón bað þá hegna ósóma konungsins en hón lèz[61] æigi vilja lifa við skömm eða til svívirðingar bónda sínum - síðan lagði hón sverðinu fyrir brjóst sèr ok dó þar þegar á þinginu. en Tarquinius konungr var þá ok skjótt rekinn ór borginni. litlu síðar fór að honum Brutus hinn fyrsti consul ok drap Tarquinium ok æyddi öllu hans ríki. Þá rèðu senatores ok settu þau lög að eingi maðr skyldi bera konungsnafn í borginni en tveir menn skyldu vera höfðingjar yfir Rómverjaher ok kölluðu þeir þá menn consules en vèr þýðum það ræðismenn. þeir skyldu æigi lengr vera
Noter:
- ↑ Overskrift tilføiet af udgiveren.
- ↑ hentet fra 44 Prøver.
- ↑ mínıtor i Membr.
- ↑ rea i Membr.
- ↑ karlman̄legͬ i Membr.
- ↑ Eller feddi i Membr.
- ↑ Ligner marcıs i Membr.
- ↑ efventyrū i Membr.
- ↑ Burde forandres til hirðingi
- ↑ laurencıa, laurencía i Membr.
- ↑ laurencıa, laurencía i Membr.
- ↑ laurencıa, laurencía i Membr.
- ↑ mıcklū i Membr.
- ↑ amılıa i Membr.
- ↑ mínítorē i Membr.
- ↑ Burde forandres til þeirra.
- ↑ Enaı i Membr.
- ↑ gıorfa i Membr.
- ↑ ſa||ſagðe i Membr.
- ↑ forzí i Membr.
- ↑ mycklu i Membr.
- ↑ Eller (en̄ ɔ:) enn.
- ↑ rıkaʀ̇a i Membr.
- ↑ [ſtrıðs | bardaga i Membr.
- ↑ [Hull i membr.
- ↑ . . . nus i Membr.
- ↑ [. . .ndra i membr.
- ↑ rea i Membr.
- ↑ [bḡ . . . . . ıu i Membr.
- ↑ [Hull i membr.
- ↑ Hull i membr.
- ↑ Mͬcıum i Membr.
- ↑ man . . . i Membr.
- ↑ Hull i membr.
- ↑ [ra . . . ðū i Membr.
- ↑ ?
- ↑ Ulæselig i Membr.
- ↑ vkan' i Membr.
- ↑ . .pt i Membr.
- ↑ Eller sögulega (frásögulega?) i Membr.
- ↑ ſkẏgıa i Membr.
- ↑ bırtz i Membr.
- ↑ Tilføiet af udgiveren.
- ↑ [kallaðr . . . heilagr i Membr.
- ↑ an̄an ɔ: annan (?) i Membr.
- ↑ omuluſ i Membr.
- ↑ eneā i Membr.
- ↑ Burde forandres til x
- ↑ Ligner marcıū i Membr.
- ↑ gıorfua i Membr.
- ↑ [ırıkınv i Membr.
- ↑ [eð . . . . i Membr.
- ↑ [tabolu . . . i Membr.
- ↑ [þega . . . . . i Membr.
- ↑ [Hull i membr.
- ↑ [Burde forandres til óvinsæll maðr
- ↑ u . . i Membr.
- ↑ ætſtora i Membr.
- ↑ lucre . . .i Membr.
- ↑ aron i Membr.
- ↑ letz i Membr.
