Valvers þáttr

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Riddarasögur


Valvers þáttr[1]


Eugen Kölbing

Strassburg 1872


Abkürzungen

A: Cod. Holm. perg. 6, 4º.

a: Cod. A. M. 179, fol.

b: Cod. A. M. 181 A, fol.

P. l. G: Chrestien de Troyes, Perceval le Gallois, publié d'après le manuscrit de Mons par Ch. Potvin, Mons 1865.


add: fügt hinzu.

om: lässt weg.

NB. Am Rande (her |) stehen die Seitenzahlen der Handschrift A, nach welchen J. Fritzner (Ordbog over det gamle norske Sprog, Kristiania 1867) häufig citirt.


____


|[2] Cap. I.[3] Nú hefr upp öðru sinni ok segir af stórvirkjum herra Valver ok hans ferðum. Sem hann reið af kastala þeim er hann hafði í verit, gékk fólkit at milli dagverðarmáls ok nóns ok báðu hann hvergi fara. Þá kom hann at eik einni mikilli. Sá hann þar liggja einn riddara heldr lágt ok mjök sáran ok eina mey hálfdauða ok mjök syrgjandi. Seg mér, kvað Valver, er þessi riddari lífs, þá vek ek hann. Guð láti þik aldri svá mikit angr gera hánum. Ek skal svá vekja hann, sagði herra Valver; ok hann hrœrði hógliga sporann er hann hafði á fœti sér með spjóti sínu; ok er hann vaknaði, mælti hann: Hundraðfaldar þakkir geri ek þér, er þú vaktir mik svá hógliga. Nú bið ek þik, at þú ríðir ekki þenna veg fram, þvíat einn riddari sitr á veginum, er Baredogane heitir. Eingi riddari kom enn kvikr af hans fundi, nema ek einn, svá leikinn sem nú mátt þú sjá, þvíat ek hygg at ek lifi eigi til kvelds. Herra, kvað síra Valver, til þess er ek hér kominn, at ek skal at vísu fram halda til þess er ek verðr sannfróðr, hvat því veldr er þú segir, öngvan aptr koma frá hans fundi. Þess bið ek, herra, kvað riddarinn, at þér riðit þenna veg aptr ok ef ek er dauðr, gefit þessi mey yðvart hjálpræði. Herra Valver játaði ok nú ríðr hann í brott um einn mikinn eyðiskóg ok um síðir sá hann einn kastala mikinn ok sterkan ok var einsvegar sjór[4]; þar váru um sterkir veggir ok traustir múrar. Herra Valver reið nú í borg um eina steinbrú ok er hann kom í miðja, þá sá hann þar fagran völl ok olivetré ok þar undir eina hina fríðustu mey ok kurteisliga klædda. Hon mælti hárri röddu: Heill svá riddari, sagði hon, þyrm hesti þínum; þú ríðr heimsliga; þú þarft ekki svá mjök at skunda reið þinni. Jungfrú, sagði hann, hví svarar þú mér svá styggliga? Þvíat ek hræddumst, at þú mundir taka mik í brott með þér, sagði hon. En ek veit at þú ert ekki svá góðr riddari, at þú þorir at taka hest minn ur þessum grasgarði, er hér er fram, ok síðan er þú hefir feingit hestinn, fylgi ek þér eigi til gagns, heldr til písla ok meinlæta, er á þik skulu falla af minni fylgð. Jungfrú, segir Valver, ek skal gjarna gera yðvart boð ok hald hesti mínum meðan; þvíat hann mátti ekki ríða í garðinn. Mærin svarar: Ek skal geyma hann fyrir öllum þeim er ekki vilja hafa hann. Hann gékk í grasgarðinn ok sá þar mikinn fjölda karla ok kvenna ok mæltu allir í senn: Vei verði þér, hin bannsetta mær, svá mörgum dugandi mönnum sem þú hefir fyrir komit með hörmuligu lífláti, ok þú mundir ekki þenna hest taka, ef þú vissir hversu margari úgiptur þann mann henda[5] er hann leiðir brott. Hann hirti ekki hvat þeir sögðu ok tók hestinn; en allt fólkit hafði hryggan hug fyrir hans sakir. Hann sá hvár skamt frá sat einn riddari mikill vexti ok œpti á hann ok segir: Tak eigi hestinn, þvíat þótt þú leiðir hann héðan, þá verðr hann skjótt [aptr |[6] sœktr[7] ok þat hræðumst ek, at þar latir þú lífit með. Hann gaf ekki gaum at orðum hans ok leiddi brott hestinn ok til meyjarinnar. Hans höfuð var annan veg svart, en annan veg hvítt, en annars staðar var hann blóðrauðr. Allr búnaðrinn var af gulli. Hann vildi setja meyna[8] á bak hestinum, þá mælti hon grimmliga: Fyrr vildi ek at minn líkami væri [særðr í sundr[9] en þínar hendr kœmi nær hánum; ok ver ekki svá djarfr at þú komir nær mér, þvíat öngum kosti vil ek þína þjónustu. Hon steig á hest sinn sjálf ok bað hann ríða leið sína, en ek skal fylgja þér til skammar ok svívirðingar ok þat skalt þú fá á þessum degi. Herra Valver svarar öngu ok reið leið sína þar til er hann kom til eikrinnar, þar sem hann skildist við meyna ok riddarann, er mjök var þurfandi hans hjálpar. [En herra Valver[10] kendi allskonar grös þvíat hann var hinn bezti læknir ok valdi þau er bezt tóku verk ur sárum, ok tók hann þau er hann kom at eikinni. Þá mælti mærin: Góði herra, sagði hon, nú hygg ek at hann sé dauðr; en herra Valver kendi at hann var allr varmr. Þá tók hann grösin ok batt við sárin. En riddarinn kendi sik nær heilan, ok þá sá þeir einn skjaldsvein ríðanda svá ljótan ok illilegan, at hann mátti öngvan veg fjándligri vera, þóat hann hefði fœddr verit í helvítis hýbýlum ok líkari var hann djöfli en manni. Riddarinn bað herra Valver taka hestinn af skjaldsveini. Þá gékk herra Valver móti hánum ok mælti: Hvert ríðr þú, sveinn? Hann svarar heimskliga: þú hinn vándi gaurr, sagði hann, hvat varðar þik þat? Guð gefi þínum líkama svívirðing. En herra Valver laust hann á hálsinn svá mikit högg at þegar féll hann í úvit. En herra Valver tók þegar hest hans; ok er hann vitkaðist, mælti hann: Snápr, sagði hann, nú hefir þú lostit mik[11], en spá mun ek þér spá, at sú sama hönd, er þú laust mik með, man vera af þér höggin. En síra Valver hirði ekki hvat hann sagði ok gékk aptr með hestinn til riddarans[12] ok þá hitt fyrsta þekti riddarinn herra Valver, ok þá fékk herra Valver meynni sinn hest ok setti hana í söðulinn með góðvilja, ok meðan hann gerði þat, þá tók riddarinn hest hans ok hleypti í brott. Þá kallaði herra Valver á hann hlægjandi: Herra riddari, sagði hann, þú gerir mikla heimsku, er þú hleypir hestinum svá hart. Stig af ok fá mér, þvíat þú mant gera þér mikinn skaða, ef sár þín rifna aptr. Þegi, sagði riddarinn, tak þann hest er skjaldsveinninn átti; sá er þinn hinn bezti kostr, þvíat ek hefi nú þinn hest ok skal ek hánum í brott ríða. Valver svarar: Nú gerir þú úrétt við mik, þvíat ek kom hingat at hjálpa þér, en þú launar mér illt fyrir gott, er þú tekr hest minn með svikum fyrir mér. Nú fá mér hann aptr ef þú vill ekki vera svikari. Hann svarar: Ek vildi nú svá hafa hjartat ur brjósti þér, sem ek hefir hestinn. Þá spurði herra Valver: Hvat hefir ek misgert við þik? Hann sagði: þú lézt einn tíma binda mik sem þjóf ok lézt mik |[13] eta með hundum ok refsa mér [ . . . . . ek þagða. . . . . . . . . meyna tókt nauðga. Nú hugða ek at þú mundir meira virða þann . . . . sem ek gerða við þik, en . . . . . .[14] þann er þú hafðir fyrir misverka þína, ok þegar í stað reið hann[15] eptir unnustu sinni. En sú hin illa mær hló þá, sú er Valver fylgði ok mælti: Falsari ok glópr, sagði hon, nú hefir þú þitt, en stíg nú upp á hest skjaldsveins; vilda ek nú [at hann yrði at hrossi, þvíat . . . . . . . . skepna[16], ok nú vil ek gjarna fylgja yðr, þvíat nú ert þú sœmiliga kominn at verja þik fyrir einum vöskum riddara eða fylgi veita þvílíkri mey, sem þú hefir til þín tekit. Ríð nú essi þínu ok lát sjá, hversu fagrliga þat springr; man nú sannast hitt forna orð, at fé er dróttni líkt ok slíkr er sá, sá er á baki sitr, sem hinn er undir er ok þó varla svá vel, ok til þess mun ek fylgja þér er þú fær meiri svívirðing. Riðu þau nú þar til er þau kómu fram ur skóginum á fagrar sléttur ok fyrir þeim varð eitt mikit vatn, en öðrum megin hinn fegrsti kastali. Í þessum kastala sá hann hina fríðustu höll með mörgum gluggum ok þar í sátu hinar fegrstu meyjar ok konur. Þær váru allar klæddar hinum fegrstum klæðum. Þar sá hann ok ágæta grasgarða með ilmandi jurtum ok grösum.


Elfenbensutskjæring fra 1300-tallet:
Nú settist herra Valver í rekkjuna ok hélt fyrir sik skildinum.

Cap. II. Sem sú hin illa mær, er fylgði Valver, [kom þar[17], steig hon af hesti sínum ok fann á ströndum einn bát ok sté þar á með hesti sínum, þvíat hon hafði þá leið fyrr farit. Hon mælti þá til herra Valver: Gaur, sagði hon, far hingat með hest þinn ok flý undan þeim er eptir ferr, þvíat ek veit, at þú þorir ekki at bíða hans. Valver sá þá á bak sér, at þar reið at hánum Gerimers, sá er hann hafði áðr grœtt ok sat á sjálfs hans hesti með öllum nýjum ok góðum herklæðum. Hann mælti: Aldri vil ek undan flýja. Hon svarar: þess er ván, þvíat þú hefir hinn vaskasta hest ok man þat[18] skemtan þikkja at hinum fögrum meyjum er í kastala eru, hversu þitt ess[19] springr fagrliga í móti þínum úvin eða hversu herfiliga hann fellir þik af baki eða hversu hæðiligr þú verðr í ykkrum viðrskiptum. Herra Valver svarar: Vera skal nú annathvárt, at hann skal hafa líf mitt ok hestinn með, elligar skal ek ná hánum af þeim níðingi, ok þegar ríðr þessi riddari at hánum á sjálfs hans hesti er skjótari var en fugl. En Valver snéri[20] hesti sínum í móti ok kom hánum ekki ur sporum, en þó lagði hvárr í annars skjöld svá at báðir söðulbogar herra Valver klofnuðu. En spjót riddarans gékk í sundr í skildi hans, en herra Valver lagði í gegnum skjöld riddarans ok brynju ok hratt hánum hálfdauðum á jörð. Hann hljóp þá upp á hertekinn hest sinn ok varð hann þá fegnari en nökkurn tíma fyrr jafnlitlum hlut, ok þegar mærin sá þetta, þá fór hon þegar yfir vatnit til kastala. En herra Valver gékk til strandarinnar ok fann hvárki bátinn né meyna. Þá sa hann einn kaupmann róa frá kastala ok þegar hann kom at landi, gékk hann fyrir herra Valver ok heilsaði hánum af hendi þeirra meyja er í kastala váru, ok báðu at þú skyldir lúka mér þann skatt, er þú ert þeim skyldugr. Vin, sagði herra Valver, þat vilda ek gjarna játa þér, eða hverr er sá tollr? Kaupmaðr sagði: Þú vápnsóttir hér einn riddara á þessum velli ok eru þat hér lög at ek á hest hans. Þat veit menn, sagði Valver, þat eru mér hörð lög, at ek fái þér hestinn, en vera sjálfr á fœti. Hann svarar: Herra, sagði hann, þá geri þér mér ofvald, þvíat aldri var hér sá riddari feldr á þessum velli, at ek hefða ekki annathvárt hest hans eða riddarann þann sem feldr var. Valver svarar: Tak þú riddarann grandalausan fyrir mér; ok jafnskjótt fékk hann riddarann í vald kaupmannsins. En hann þakkaði hánum. Herra Valver spurði, ef hann vissi nökkut til meyjar þeirrar er hánum fylgði þangat. Kaupmaðr svarar: Spyr ekki eptir henni. Hon er fjándi, en ekki mær. Hon hefir margra góðra riddara lífláti valdit á þessum velli. En nú bið ek yðr at fara til herbergis með mér í kveld, ok þat þiggr herra Valver ok er þar um nóttina í góðum fagnaði. Um morguninn spurði herra Valver, hverr þann hinn fríða kastala ætti. Húsbóndi sagði: Fyrir hánum ræðr ein tigulig dróttning er hann lét gera. Hon hefir með sér hina ríkustu riddara ok hina frœknustu til bardaga. Hon á eina dóttur er nú er frægust í heiminum. En þessi höll er þú sér hér, er svá með gjörningum ger, at þar má eingi svikari í koma. Í kastala eru margar fríðar meyjar ok stórar eignir, ef þær mœtti njóta. Hyggja þær þat sem aldri man verða, at þar komi sá riddari, er þeim haldi upp með sínum styrk ok þeim fái allt þat er þær eigu. En fyrr en sá riddari fœðist, verða öll vötn í heiminum einn jökull en sá sé nökkurr at ur komi gjörningum ur hallinni[21]. En þat er ein hvíla, er eingi kemr kvikr ur, sá er í sezt. Þess skal ek freista, kvað Valver, í þá rekkju at setjast. Nei, fyrir guðs sakir, sagði kaupmaðr, fyrirfar ekki þínum fagra líkam. Efanarlaust skal ek þangat fara, sagði herra Valver, ok síðan géngu þeir þangat ok sem húsbóndi sá hann setjast í hvíluna, bað hann guð miskunna sál hans ok gékk brott síðan ok vildi eigi sjá dauða hans. Nú settist herra Valver í rekkjuna ok hélt fyrir sik skildinum, ok hánum úvaranda lukust upp hurðir allar ok gluggar á hallinni, ok inn flugu með gjörningum því líkast sem hitt þykkasta mý í sólar hita allskonar lásbogabroddar í skjöld hans svá þykkt at um síðir stóð hverr í öðrum, en herra Valver fékk ekki sét, hverir skutu ok vildi hann nú ekki hafa þar komit fyrir þúsund marka brends gulls. En því næst lukust aptr allir gluggarnir ok kipti hann þá í brott broddunum ur skildinum ok fyrr en hann brott kœmi öllum, þá koma hánum ný vandræði þau at einn akrkarl laust svá mikit högg á hurðina |[22] at hon upp flaug ok í því hljóp inn einn leó undarliga mikill ok grimmr með gapanda munni ok réð þegar á Valver; ok sem hann hafði lostit klóm sínum í gegnum skjöld hans, þá kipti leó herra Valver at sér með svá miklu afli at hann gat ekki staðizt ok féll mikit fall ok hann þegar skjótliga upp hljóp ok hjó snarliga til leónsins ok af hánum höfuð ok fœtrnar fremri er fastir váru í skildinum, ok sem hann hafði drepit dýrit, settist hann aptr í rekkjuna[23], ok þá kom þegar húsbóndi hans í hallina ok fann hann sitjanda í rekkjunni[24] ok mælti til hans: Herra, sagði hann, ek segi yðr at sönnu, nú þurfi þér ekki at óttast; farit nú af herklæðum yðrum, þvíat þér hafit nú sigrazt af öllum undrum ok sjónhverfingum er svá leingi hafa verit í þessi hall. En nú skal aldri þvílíkt koma hér síðan. Ert þú nú hér kominn þér ok oss til fagnaðar. Því næst kómu þar margar fríðar meyjar með allskonar streinleikum ok buðu hánum allar sína þjónustu ok tók þá ein herklæði hans, en önnur hest til góðrar gæzlu. En í því kom inn ein fögr mær ok hafði ágætt höfuðgull með dýrum steinum. En hár hennar var þó gullinu fegra, ok öll var hon hin fríðasta, sem sjálf náttúran mátti bezt skapa. Með henni géngu margar fríðar meyjar. Herra Valver heilsaði þeim með mikilli blíðu. En þær sögðu hánum kveðju dróttningar, ok hon hefir saman látit kalla allt sitt fólk ok vill at allir þjóni yðr ok yðr fyrir eiginn herra hafa. Hann þakkaði þeim. Hon fékk hánum þá eina svá ríka gangveru, at einginn var svá kurteiss, at ekki væri fullsœmilig at bera. Meyjarnar géngu þá í brott ok báðu herra Valver þar bíða í turninum. Hann gékk þá upp í turninn ok sá hann aldri fegra landsleg. Hann sá meyjarnar ganga ok svá hvar dróttningin stóð öðrum megin í kastalaglugginum. Hon mælti þá: Hér ferr hin bannsetta mær er í gærkveld fylgði yðr hingat, en nú fylgir henni hinn bezti riddari er í heiminum er, er heitir Prinsmas. Hann hefir margan góðan riddara drepit í augliti váru við ána. Frú, kvað herra Valver, ek man fara at tala við meyna, vit áttum nökkut vantalat í gærkveld. Dróttningin fyrirbauð hánum brott at fara. Aldri vili guð þat at þér haldit mik hér sem hertekinn. Dróttning mælti: Ekki skalt þú í brott fara, nema með þeim hætti, at þú komir hér í kveld, ef þú ert lífs. Valver sagði: þat skal ek gjarna gera, ef ek em heill ok sjálfviljugr, ef þér veitit mér aðra bœn í móti, at spyrja mik eigi nafns míns um VII daga. Aldri |[25] skal ek þat gera, ef þér fyrirþikkir í. Gekk hann þá út í turninn ok herklæddist, en dróttning ok meyjar hennar urðu allar hryggvar ok þjónuðu hánum allar. Fór hann þá á bátinn ok húsbóndi hans með hánum, ok er þeir váru á land komnir, þá tók herra Valver hest sinn ok steig upp á hann. Þá mælti riddarinn: Unnasta, sagði hann, hverr er þessi riddari? Þat hygg ek, sagði hon, at þetta sé sá riddari, er mér fylgði hingat á gærkveld. Guð veit, kvað hann, því em ek feginn. Ek skal svá steypa hánum, at aldri kunni hann frá segja, ok jafnskjótt hleypti hann hestinum at herra Valver ok hvárr at öðrum. En er þeir mœttust af ákafri rás hestanna, þá lagði herra Valver riddarann í gegnum báða armleggina ok bar hann af hestinum ok kastaði á jörðina. En hann hljóp þegar upp ok brugðu sverðum sínum ok börðust um stund ok þó tjóaði riddaranum ekki, þvíat hann mœddi blóðrás, svá at hann gaf sik upp í vald herra Valver. En hann fékk hann vápnsóttan í vald húsbónda sínum. En sú hin illa mær sté þá af hesti sínum ok kom þá herra Valver til hennar ok kvaddi hana kurteisliga ok bað hana fylgja sér. Hei, hei, herra, sagði hon, vel kannt þú hrósa sjálfum þér. Aldri verðr þú jafngóðr riddari sem minn riddari var. Þú hefir opt þat heyrt, at hinn dáligri kann sigrast á hinum vildra. En ef þú vill fylgja mér hér upp í brekkuna, sem viðrinn stendr ok þat fremja, sem unnasti minn er vanr at gera svá opt sem ek vilda, þá skylda ek halda þik fyrir jafngóðan riddara sem hann ok gera þik jafnkæran mér sem hann. Frú, kvað herra Valver, eigi vil ek fyrirláta þinn vilja at gera ok fylgja þér. Hon sagði: Guð láti þik þat sjá at aldri komir þú heill aptr.


Cap. III. Nú fóru þau leið sína, hon fyrir, en hann eptir. En er kastalameyjar sá at hann reið í brott með henni, þá öngruðust þær mjök ok mæltu: Nú er oss vei, sögðu þær, er vér erum hjálplausar, sem vér sjáim þann hinn dýrliga fara sér til skaða ok dauða, þvíat þaðan hefir eingi lifandi maðr komizt; at sönnu várum vér heimskar er létum hann brott fara. Með þessum hætti var harmr þeirra um herra Valver, En hin illa mær leiddi hann undir viðinn, ok sem þau váru þar komin, mælti herra Valver við hana: Má ek nú aptr fara í leyfi þínu eða vilt þú at ek gera fleira, svá at ek tapi ekki ástarþokka þínum? Þá svarar mærin: Sér þú, kvað hon, þetta hit djúpa vatn er hér er hjá okkr ok bakkar báðum megin? Unnasti[26] minn fór hér um í hvert sinn er ek vildi at lesa, mér blóm grasa þeirra er hinum megin eru á eingjunum. Áin er djúp, kvað hann, ok sé ek ekki, hversu ek má yfir komast er bakkarnir eru svá háfir báðum megin. Þess leitaða ek, kvað hin illa mær, þvíat ek veit, at þú ert huglauss ok þorir ekki at ráða á |[27] ána, þvíat þetta heitir haskavað. Þá reið síra Valver at ánni ok sá at svá var djúp at hvergi sá grunn ok rann með œðistraumi, svá at bárur féllu sem á sjó. Hann hafði heyrt þat sagt at sá er þetta vað ríði ok yfir kœmist, mundi fá allskyns sœmd. Hann sló nú hest sinn sporum ok hleypti á ána ok hestrinn svamm svá at með guðs náð komst hann yfir ána. Tók þá Valver söðul af hánum ok strauk af hánum vatn ok síðan söðlaði hann hestinn ok sté á bak ok reið. Hann sá fyrir sér einn riddara. Hann fylgði einum sparrhauki eptir fuglum. Hann var allra þeirra riddara fegrstr, er hann hafði sét. Þar heilsaði hvárr öðrum. Riddarinn spurði hví hann hefði þá illu mey með sér, eða hvar er hennar félagi? Valver sagði: Ek átta við þann riddara vápnaskipti [er fjörðungum hafði merki lit[28], ok feldi ek hann af hesti ok fékk ek hann yfirkominn varðmanninum, þvíat hann sagðist hann eiga. Þat veit menn, at hann sagði þér satt. En þessi hin vánda mær var mín unnasta um hríð, en ekki syndguðumst ek við hana ok ekki fékk ek af henni nema illt. Fylgða ek henni leingi ok þú nauðigr ok drap ek einn þann mann er hon unni mikit. Síðan gaf hon mér sakir ok skildist við mik ok tók sér þann riddara, er þú feldir af hesti ok var hann hinn vaskasti ok þorði hann þó aldri þetta vatn at ríða ok aldri þorði hann míns fundar at bíða, ok svá mikit afreksverk hefir þú gert í dag, at þú mant lofaðr vera um fram alla riddara í allri veröld af þinni hugprýdi. Þá svarar Valver: Ekki hefir unnasta mín satt sagt mér þá er hon sagði, at unnasti hennar reið jafnan þetta vatn at taka sér blóm? Vei verdi henni, kvað riddarinn, svá mikinn hégóma sem hon sagði þér ok væri henni þat makligt at hon druknaði í þessu vatni, þvíat hon er full af fjándans flærð ok illsku. Nú bið ek at hvárr festi öðrum trú sína, at hvárr segi öðrum allt þat er spyrr ok öngu af leyni. Festi nú hvárr öðrum trú sína.


Cap. IV. Nú spyrr Valver: Hverr á þessa hina fögru borg er ek sé? Riddarinn svarar: Hana á ek ok allt þat er til liggr. Hvert er nafn þitt? sagði Valver. Riddarinn svarar: Ek heiti Grinomelas. Ek hefi heyrt þín getit, kvað Valver, at þú ert einn hinn ágætasti riddari ok mikill höfðingi, eða hvat heitir sjá hinn fríði kastali, er ek svaf í í nótt? Sem Grinomelas heyrði at hann hafði verit í kastala um nóttina, þá varð hann reiðr ok snéri þegar undan sem mest mátti hann. Þá œpti herra Valver á hann ok mælti: Herra riddari, ríð ekki á brott; minnst, at þú festir mér trú þína at segja mér allt þat er ek spyrði. Riddarinn nam staðar ok mælti: Bölvuð sé sú stund er ek gerða nökkurn tíma félagskap við þik, þvíat þú ert hinn mesti ljúgari, þvíat sá er eingi lifandi maðr, er í þenna kastala þori at |[29] koma. En ef þú hefir verit þar, seg mér þaðan nökkur ný tíðindi ok sýn at ek megi vita at þú hefir verit þar. Guð veit, kvað herra Valver, at ek lá í nott í rekkju[30] þess hins mikla undrs, er ek hygg at hvergi finnist annat slíkt. Hann sagði þá riddaranum öll þau undr ok vandræði, er hann fékk í rekkjunni.[31] En ef þú mistrúir þetta, þá ríð nær ok sé at hér standa klœr leónsins í skildi mínum. Þá mælti riddarinn: Ek bið, herra, at þér fyrirgefit mér þau orð er ek talaði til yðvar. Þat geri ek gjarna, sagði Valver. Riddarinn mælti: Þat kom mér aldri í hug, at sá mundi neinn vera dauðligr maðr í heiminum at þetta mundi þora at gera, sem nú hefir þú gert. Nú seg mér, ef þú spurðir hina hvítháru dróttningu, hvaðan hon kom. Nei, sagði herra Valver, þat kom mér ekki í hug. Riddarinn mælti: Hon er at sönnu móðir Artús konungs. Þat veit trú mín, kvað herra Valver, at fyrir XL vetra átti Artús konungr önga móður. Því at þann tíma, er faðir hans var í jörð, sagði riddarinn, þá kom hon hingat með öllu fé sínu ok lét gera þenna kastala. Ek veit at þú sát aðra dróttning þá hina háfu ok hina fríðu konu Lot konungs, föður þess manns er guð láti skjótt illa fara, er heitir Valver. Gerla kenni ek þann mann ok þat veit ek fyrir vísu, at hann átti önga móður lífs fyrir X vetrum. Jur[32], kvað hann, ifast ekki um. Ok eptir móður sinni kom hingat ein frú með kviku barni ok er nú hin fríðasta jungfrú í þessum kastala ok er sú mín unnasta; ok ef Valver, bróðir hennar, væri nú hér, þá skyldi hann at öngum kosti kvikr í brottu komast ok svá mjök hata ek hann, at með mínum höndum skylda ek skera ur hánum hjartat. Þat veit trú mín, kvað herra Valver, ef ek ynni einni hverri góðri konu eða mey, þá skylda ek at vísu sakir hennar virðulega unna allri ætt hennar. Já, sagði hinn, þat samir vel at gera. En hverju sinni er mik minnir um herra Valver, at þá faðir hans drap minn föður, þá má ek ekki[33] gott vilja hánum, þvíat hann drap sinni hendi tvá systrunga mína. En þú þjóna mér um þat er ek bið þik, at þú fær í kastala unnastu minni fingrgull þetta ok seg henni at ek treystumst mjök ást hennar, þvíat þau orð hefir hon sent mér, at hon vildi miklu heldr, at Valver bróðir hennar væri deyðr illum dauða, en ek fenga skeinu á mínsta fingri. Nú seg henni guðs kveðju ok mína. Herra Valver sagði þá: Gjarna skal ek yðvart eyrendi gera. Riddarinn mælti: Vita vilda ek nafn yðvart áðr vit skildim. Guð veit, kvað herra Valver, aldri skal ek leyna nafni mínu; ek er at sönnu sá sami Valver, er þú hatar svá mjök. Þá svarar hinn: þú ert hinn heimskasti er þú sagðir mér nafn þitt þar er þú veizt at ek hata þik til dauða. Illa er nú er ek hefi ekki vápn mín, þvíat nú rétt skylda ek höggva höfuð af þér. En ef |[34] þú þorir at bíða mín, þá skal ek ríða heim eptir vápnum mínum; ella leggjum stefnu hér með okkr at liðinni viku, ef þú vill at fleiri sé hjá okkar einvígi. Þá svarar herra Valver: Betr þœtti mér, ef yðr líkar, at þetta einvígi sé uppgefit, þvíat ek vil gjarna bœta við þik þat er þú segir mik hafa misgert ok þik svá sœma sem bezt geta samit vinir hváratveggju. Hin neitaði því þverliga ok bað hann gera annathvárt at bíða, meðan hann sœkti herklæðin eða leggja við hann vikudag, at vera þar kominn at berjast við sik ok senda mann til Artús konungs at hann væri hjá þeirra einvígi. Þessu játaði herra Valver. Þá mælti riddarinn: Fylg mér nú ok man ek vísa þér hitt[35] bezta vað, er á er ánni. Guð veit, kvað herra Valver, at hvárki vil ek vað né brú yfir ána hafa, at ekki spotti mik sú hin illgjarna mær, þvíat ek skal at vísu halda þat er ek hét henni. Því næst hleypti hann at ánni; flaug hestrinn þegar yfir undir hánum svá léttliga, at hánum varð ekki at meini ok komst hann heill yfir ána. Sem mærin sá hann aptr kominn ok stefndi þangat, er hon var, þá hvarf jafnskjótt frá henni it illa lunderni hennar, ok bœttist hugr hennar ok iðraðist hon þá alls þess er hon hafði mælt ok misgert við hann. Batt hon þá hestinn við viðinn ok gékk í móti hánum ok laut hánum ok heilsaði með blíðum orðum ok bað at hann skyldi miskunna henni. Herra, sagði hon, hlýð, meðan ek tel yðr þvíat ek hefi leingi verit í reiðlyndi ok skapillsku til allra þeirra er mér hafa fylgt. Þessi riddari, sagði hon, er talaði við þik hinum megin árinnar, er[36] guð gefi skömm ok svívirðing, hafði til mín mikla ást, ok kom hann þeirri illa niðr, þvíat hann gerði mér mikit angr ok þungan harm, þvíat hann drap þann riddara, er unnasti minn var. Síðan vildi hann lokka mik til ástar sinnar ok gera mik hórkonu sína. En þat tjéði hánum alls ekki. Sem hann fann at ek vildi þat með öngum kosti, þá stalst hann frá mér. Síðan hafa komit margir riddarar ok fylgt mér ok hafa farit illum förum, þvíat síðan ek tapaða unnasta mínum, þá var mér angr ok úrói at lífi mínu, svá at ek hirta ekki hvat ek gerða heimsk ok fólsk í orðum ok svá vandliga týnt ok tapat allri hógværi ok kurteisi, at eingi gat bœtt né blíðkat mik með fortölum eðr heilum ráðum. En nú, herra, sagði hon, tak svá mikla refsing á mér, at þat spyrist hvarvetna, svá at eingi kvennmaðr dirfist at misgera svá mikit við karlmann, sem ek hefi gert. Ok er herra Valver hafði heyrt orð hennar, þá sagði hann henni með blíðum orðum: Hin fríða ok hin fagra, til hvers skylda ek taka refsing á þér? þat samir ekki riddaraskap mínum, at angra kvensku þína. Þat kom mér aldri í hug, at ek skyldi þér nökkut mein gera. |[37] Stig nú á hest þinn ok förum bæði samt til kastala. Yðvarn vilja, sagði hon, skal ek gjarna gera. Síðan riðu þau til húsbónda herra Valver, er ferjuna átti ok flutti hann þau með fagnaði yfir ána til kastala.


Cap. V. Nú mælti férjumaðrinn: Mær, kvað hann, margir riddarar hafa þér fylgt ok flestir úbœriligan skaða feingit af þínum félagskap. Þat hefir mér þó eigi verit til svá mikils fagnaðar sem til mikils fjár, þvíat allir hafa í mitt vald komit, þeir sem þeim megin árinnar hafa sigraðir verit. Nú er þat mikil gæfa at þessi hinn dýrligi herra hefir niðr brotit svá lágt þína angræði. Síðan riðu þau til kastala. En dróttningarnar ok meyjarnar ok öll hirðin géngu út í móti þeim ok urðu mjök fegnar, er hann var aptr kominn ok leiddu þær hann í hallina. En þá mey, er Valver hafði þangat, leiddu dróttningar með sér í sitt herbergi ok fögnuðu henni með blíðu ok kurteisi. Ok sem hirðin öll hafði niðr sezt, þá stóð herra Valver upp ok tók í hönd systur sinni ok setti hjá sér í rekkju[38] undranna ok mælti: Hér er, jungfrú, eitt fingrgull, er einn riddari sendi þér ur þeim kastala, er hinum megin er árinnar, ok ástsamliga kveðju, ok sagði svá at þú ert hans unnasta. Herra, sagði hon, aldri sá ek hann ok aldri hann mik. En guð þakki hánum góðvilja ástar sinnar, er hann hefir leingi haft til mín, ok víst hefir hann beðit mín. En eigi skal ek þat ljúga at yðr, at ek hefir játat at vera hans unnasta. Auvi, kvað herra Valver, mun þat satt vera, sem hann hrósaði at þú vildir heldr, at Valver þinn eiginn bróðir[39] væri drepinn illum dauða, en hann fengi einn verk í nagl sinn? Guð veit, kvað hon, þat vildi ek aldri ok ekki hugða ek at hann væri svá úhœverskr, þvíat nú hefir hann at sönnu sjálfan sik svikit, er hann sendi mér þvílík boð, þvíat Valver veit eigi, at ek sé fœdd ok því hefir hann mikit logit, þvíat herra Valver vildi ek ekki at yrði nökkut til meins. Þá mælti dróttning sú hin ellri: Sé, hversu sœmiliga þau sitja eða hversu fagrliga þau tala ok guð gæfi, at nú hefði hann púsat hana [ok ynni henni svá mikit, sem Eneas Latínu[40]. Hin yngri dróttning mælti: Hví segir þú svá, móðir? Mér sýnast lík augu þeirra ok mikill ættarsvipr með þeim; ok þess bið ek guð, at hann unni henni sem systur ok á þann hátt hvárt þeirra öðru. Litlu sídar stóð herra Valver upp ok gékk til sætis síns, en allt fólk er í var staðnum, var hánum til þjónustu ok kölluðu hann herra sinn ok lávarð. Þá var ok full öll hallin af fólki. Hann sá einn ungan ok hœverskligan mann. Hann kallaði hann til sín ok mælti leynilega til hans: Af því at ek hefir valit þik einn af öllum er hér eru inni til trúnaðarmanns, þá bið ek þik at þú ridir með mínu eyrendi til míns herra Artús konungs.[41]




Fotnoter:

  1. Det tyske forordet er utelatt i denne utgaven.
  2. 56 b
  3. Eine rothe Überschrift, wie sonst bei dem Anfang einer neuen Saga, findet sich hier nicht.
  4. at add Aab.
  5. hendir Aab.
  6. 57 a
  7. So a u. sehr undeutlich A; af þér tekinn b.
  8. Sehr undeutlich in A.
  9. So b u. undeutlich A; allr brendr a. vgl. P. l. G. v. 8212 ss:
    Mius en vorroie avoir trencie,
    D'illuec endroit, bien dire l'os,
    Le cuir et le car et les os.
  10. So undeutlich A; herra Valver a; En Valver b; vgl. P. l. G. v. 8272 s:
    Et mesire Gauwains savoit
    Plus que nus om de guarir plaie.
  11. mik undeutlich in A.
  12. riddarans undeutlich in A.
  13. 57 b
  14. Die beiden ersten Zeilen von pag. 57b sind äusserst schwer lesbar. In b ist eine Lücke gelassen von hundum bis þann er þú etc. In a lautet die eingeklammerte Stelle: hæðiliga. Herra Valver svarar: Ek hugða, þú mundir meir virða þann beina, sem ek nú gerða þér á dauða kominn heldr en harka (?) þann sem etc. Der französische Text unterstützt uns an dieser Stelle wenig, man vgl. P. l. G. v. 8471:
    Si as, Gauwain, tu me véis,
    Là ù grant honte me féis;
    Ne te sovient-il de celui
    Qui tu feis si grant anui
    Qu'il li covint, estre son pois,
    Avvec les ciens mangier .I. mois,
    Les .II. mains liies au dos?
    Saces que tu féis que fos
    Car orendroit grant honte en as.
    „Es-tu dont çou Griogoras
    Qui lá damoisièle présis,
    Par force, et ton bon en fésis?
    Non por oec bien savoies-tu
    Qu-en la tière le roi Artu
    Sont pucièles asséurées;
    Li rois lor a trives donées,
    Si les guie et si les conduist;
    Ne je ne pens mie ne quit
    Por ce meffet que tu me haces,
    Ne que por çou mal me porcaces,
    Que jel fis por loial justice
    Qui est establie et assise
    Par toute la tière le roi.
    Gauwain, tu la présis de moi
    La justice, bien m'en sovient;
    S'est ore ensi qu'il t'en covient
    A soufrir çou que l'en ferai;
    Car le gringalst en menrai;
    De plus ne me puis or vengier;
    Au ronci le t'estuet congier
    Dont l'escuier as abatu;
    Autre cange n'en aras-tu.
    Autant Griogoras le laisse
    Et apriès s'amie s'eslaisse etc.
  15. hann om A; ergänzt in ab.
  16. Auch hier sind einige Worte in A unleserlich; at hann yrði at hrossi ok armasta skepna a; vgl. P. l. G. v. 8516 s:
    Et car fust or cis roncis ive
    Qu'à l'escuier tolu avés etc.
  17. kom þar om A; Sem sú hin illa mær er fylgði Valver, steig niðr af hesti sínum, fann hun etc. b.
  18. þeim A.
  19. ess ab; unleserlich in A.
  20. snéri unleserlich in A.
  21. Für diese und ähnliche Formen ohne Umlaut vgl. Eyrbyggja Saga, herausgegeben von Guðbrandr Vigfússon. Leipzig 1864. pag. XXXVII.
  22. 58 b
  23. rjukkjuna A.
  24. rjukjunni A.
  25. 59 a
  26. unnasta A.
  27. 59 b
  28. vgl. P. l. G. v. 9924 s:
    uns chevaliers
    Qui porte .I. escu de quartiers.
  29. 60 a
  30. reiukkju A.
  31. riukiunni A.
  32. So Aab.
  33. . . . cki A.
  34. 60 b
  35. er A.
  36. ok Aa; ok fái hann skömm etc. b. Vgl. P. l. G. v. 3010: Cil chevaliers cui diex destruie.
  37. 61 b
  38. reiukkju A.
  39. bróðir fehlt in A.
  40. Vgl. P. l. G. v. 10425s:
    . . . et tant li pléust
    Come plot Amas lá fille Ayne,
    mit die Variante:
    Come Paris fist jadis Heleine. 1530.
    Es ist fraglich, ob die Vorlage des Sagaschreibens schon diese Abweichung hatte, oder ob sie von ihm selbst herrührt. Wir werden indess in der Ívents saga noch einige Stellen anzumerken haben, wo der nordische Autor oder Abschreiber sich in Bezug auf allgemein bekannte historische Namen oder nahe liegende Vergleiche vom Original emancipirt hat.
  41. Über diesen unbefriedigenden Abschluss des Valvers þáttr vgl. Germ. XIV p. 178 s., XV p. 94.