Viðrœða Likams ok Salar
Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
---|---|---|---|---|---|---|
Denne teksten finnes på følgende språk ► | ||||||
Viðrœða likams ok salar
(Cd. 544 qv., Hauksbók, Hb.; et par Steder ere nogle Membranfragmenter i 696 qv. jævnførte, Fragm.)
Bok þersa gerði meistari [Valltare af sambvrð[1] tveggia manna, ok rœðir hvarr við annan, af sinv efni hvarr. Annarr skyniar heim þenna ok þa, er hann byggia: hann hefir þekt svndrþycki manna, at annarr stvndar til friðar ok giœzkv við alla menn ok villdi vm sitt bva, vnna ollvm rettinda ok veita ollvm vingan, ok sva vill hann þiggia; annarr hefir hatt annan, fagar illzkv, elskar vfrið, vnir eigi sinv, tekr ok rænir, hvat er hann kann fa, otar ollvm grimleik ok fiandskap ok vvingan. Nv vndirstoð sa er þetta setti saman, at eigi hafa allir menn eina nattvrv: Ef einn er styrkr, annarr er breyskr; ef annarr er harðr, þa er annarr blavðr. Ok þvi skipar hann tveimr i þersa viðrœðv vm veralldlegt angr ok atbvrði, ok talaz vid æðra ok hugrecki, annat með kveinan, en annað með hvggan. En siþan talar maðr vid sal sina, hversu virk hon var sinvm drottni, meðan hon hellt fegrð sinni, ok hversv fogr ok frið hon var skopvð, ok hveria ast er varr drottinn hefir lagt við hana, er hann hefir þo sinni miskvnn til hennar vent, at hon hafi siolf sig savrgat, ok af þvi baki við honvm snvit, ok at hans miskvnn er henni æ heimol ok bvin. Ok birtiz þar, hversv sakir falla, mein slockvaz ok syndir fyrirdiarfaz, ef sonn iðran kemr ok hellz hon með staðfestv.
Hefr æðra kvein sina fyrst vm andlat, sem þat se heimsins anmarki, er hans ollvm anmarkvm lycter, sem er vart liflat.
Æðra gripr sva til ords við einnhvern[2] þrekvmann með ognir ok segir sva: Deyia skalltv!
Hvgrecki svarar: Ecki er þetta nymæli, með þeim hætti geng ek i flest hvs, at ek ætla mer vt at ganga; sva var mer ok skipað i heimenn, at ek skyllda or honvm fara.
Enn mælir æðra: Deyia skalltv!
Hvgrecki svarar: Nattvra mannz er þat en eigi pinsl.
Æðra mælir: Deyia skalltv!
Hvgrecki svarar: Þat erv allra landa log, at lan se golldit; með lani er mer þersi heimr en eigi með giof.
Æðra mælir: Deyia skalltv!
Hvgrecki svarar: Þat er flestra siðr, er gongv taka, at venda heim, þa er fvllgengit er. Orlendi[3] er mannz lif a iarðriki, ok a fostrlandi at vera með fystvm en (i) vtlegð með leiðv, ok er eigi rett, at maðr kveini vm þat, at honvm se heim visað or vtlegð.
Æðra mælir: Deyia skalltv!
Hvgrecki svarar: Til þers kom ek, ok til þers stvnda ek, ok þangat draga mik allir minir dagar; þenna stefnvdag setti mer nattvra, ok verð ek hann sva at hallda, sem hann se með eiðvm bvndinn, þvi at hann ma engin aflaga.
Æðra mælir: Deyia skalltv!
Hvgrecki svarar: Heimska er at ottaz þat, er maðr ma eigi forðaz, hversv lengi sem fyrirferst.
Æðra mælir: Deyia skalltv!
Hvgrecki svarar: Eigi em ek sa enn fysti ne enn siðasti, margir hafa fyrir mer farið, ok margir mvnv eftir.
Æðra mælir: Deyia skalltv!
Hvgrecki svarar: Allt þat er vpphaf hefir þat skal hafa niðrlag.
Æðra mælir: Heyri ek, at litið er þer vm nattvrv davða; nv lat sva til bera, at hofoð se af þer hoggit.
Hvgrecki svarar: Pinsl er at skemri, en andlat at skiotara.
Æðra mælir: Sva kann til bera, at margir vinni a þer, ok verðir þv fyrir margra manna sarvm.
Hvgrecki svarar: Eigi varðar, hve morg sar erv, eitt man vera banasar, enda ma ek eigi meira afla en einvm davða.
Æðra mælir: Fysiligra man þer þickia at deyia a þinv fostrlandi en a vkvnnv landi, en þv mant þo vtlegð sæta ok vtanlanz deyia.
Hvgrecki svarar: Þvi missi ek eigi fostrlanz mins, at ein er ollvm gata til himna, ein framkoma, engi er hinvm davða vheimol gata.
Æðra mælir: Utanlanz mantv deyia!
Hvgrecki svarar: Slik þicki mer sœmð min vti sem heima.
Æðra mælir: I œskv mantv deyia, ok mun þer þat hormvng þickia.
Hvgrecki svarar: Samskylldv[4] a nattvra a envm vnga sem a envm gamla, hvn avkar eða vanar vetra tal eftir villd sinni, aller bva vndir einni skylldv. Enda er myklv betra vngr at deyia, en sva lengi at lifa, at þv œskir at deyia. Spekingr einn Seneca at nafne mælir sva a latinv: Meðan er bezt at deyia, er mann lystir at lifa. Hec datur pena diu uiuentibus ut renouata clare domus multis in luctibus mox perpetuo memore et nigra ueste senescat[5]. Þat er heimollt þeim er lengi lifa, at æ se hvs þeira vndir nyiv meini ok æ sorg i eilifum grat, ok at þat elldiz i svortvm klæðnaðe. Þat var siðr forðvm, at davða menn ok aðrar skapravnir skylidi grata i svortvm klæðnaði.
Æðra mælir: Deyia skalltv!
Hvgrecki svarar: Þat er mer margra meina lavsn, ok væri þo mikit, at eigi væri meira, en ek þyrfti eigi elli at ottaz. Jvvenalis segir: Eigi þarf at ottaz skiotan davða ne harðan, elli þarf at ottaz, eigi davða, þvi at elli kvelr, en eigi davði, ok er betra, er vandræðvm lyktir, en þat er nœrir vandræði.
Æðra mælir: Vngr mantv deyia!
Hvgrecki segir: Sv er min elli, er ek fæ.
Æðra mælir: Deyia skalltv ok missa graftar.
Hvgrecki segir: Virgilivs segir: Lett er graftar at missa; himinn hyl þann, er eigi hyl legsteinn; litlv varðar, hvart dyr eða elldr svndrleyða mann, þvi at allt sœkir i iorð, hon gat ok hon við tekr.
Æðra mælir: Missa mantv graftar.
Hvgrecki segir: Ef ek kenni þers ecki, þa er mer þat ecki mein.
Æðra mælir: Vgrafinn mantv liggia, dyr mvnv slita þig, eða vrð man kiœfa þig.
Hvgrecki segir: En hvat þo þv liggr iarðaðr inni byrgðr fvll[6] ok snykiaðr með fvnvm kvið, gnagaðr gagnsmoginn[7] moðkum, sva hatrsfvllr, at eigi vilia vinir sia þig.
Æðra mælir: Allt lætr þv þetta litið, hvart er davði er með nattvrv eða með vapnvm, ok hvar likame er kastað, enda mantv ok missa iarðarinnar. En hvat mantv segia, ef sott kvelr þig lengi?
Hvgrecki svarar: Þo at ek missa iarðanar, þa missi ek eigi iarðar. Snvðarlavst er hinvm framfarna groft að oðlaz; þeim er lifa er þat til gagns ok hvgganar: til gagns, at þeir dragi eigi með nosvm vþefian þar af at spilla heilsv sinni; til hvgganar, at þeir sia eigi nanvng(!) sinn svivirðlega liggia. Minkar ok harm þvi skiotara, er likamr er fyrri folginn, en langæ sott er manne freistni; eigi ma i þvi e(i)nv reyna mannenn, hversv harðr hann er i anmarka eða ravstr i bardaga, eigi reynir siðr manninn sott en orrosta; þrek manz reyna bœði vapn ok reckia.
Æðra mælir: Hvern þrek mantv þa hafa, ef riða skelfer þig?
Hvgrecki segir: Annað tveggia lætr hon mik, eða ek hana, eigi megv við eiliflega saman bva.
Æðra mælir: Litils virðir þv enn þetta. En ef sva kemr til af þrai þinv ok einlyndi, at menn tali illa til þin?
Hvgrecki segir: Engi ma orðlax missa; en hormvng er mer þat, er ek hefir til gort sva, at ek veit eigi retta vorn orðvm þeira, ef goðir menn ok staðfestvmenn tala illa til min; en vera kann, at eigi sva illa [se, ef[8] vondir, þvi at þat er svmvm hvndvm holldgroit, at opt geygia þeir saklavst, ok er þat meirr af illri veniv en af nattvrv; sva gera ok vondir menn, af illri sinni veniv veita þeir meirr illyrði en af tilverkvm, ok er þat þeira svivirðing en eigi min.
Æðra mælir: Litils virðir þv enn þetta. En hvat ef þv verðr vtlægr gerr?
Hvgrecki svarar: Her villiz þv; hverivm dvganda manni er hvert land sem fostrland; staðr einhverr ma mer fyrirboðinn ver(a), en eigi fostrland; hvert er ek kem, þa kem ek æ i fostrland. Skipti ek fostrlondvm, en engv tyni ek; ef nockot er vel með manninvm, þa skiptiz þat eigi með staðnvm.
Æðra mælir: Æ mun þer harmr vera i brottvisan þinni.
Hvgrecki segir: Hvat skiptir þat? Ef litill harmr er, þa er lett at bera, en ef mikill er, þa er sœmð at viðfrægri, en ombvn at meiri.
Æðra mælir: Margir ala[9] ser mikinn harm af slikv.
Hvgrecki segir: Eigi ener beztv ne ener vitrvztv.
Æðra mælir: Fair erv aðrir, þvi at harðr lvtr er orlending.
Hvgrecki segir: Eigi er harðr, en of fair megv bera, þa vervm i þeira tali.
Æðra mælir: Þat er eigi lett, ver ervm breyskir af sialfri nattvrv.
Hvgrecki svarar: Kennvm engan veykleik nattvrv, styrkia gerði hon ors.
Æðra mælir: Hversv þœtti þer, ef ek mætta flyia harminn?
Hvgrecki segir: Fella mattv en eigi flyia; hvgga sialfan þig, með gleði skal harme rinda.
Æðra mælir: Mer er þvngt fatœki mitt.
Hvgrecki svarar: þyngri er(tv) fatœke, en þer fatœket; litið er þat, er nattvra kveðr ok henni vinz, ok er fyrir þvi með þer litið, en eigi með fatœkino. Hvgr þinn er fatœkr, en eigi sialfr þv, með minna komtv i heimenn, en enn hefir þv, ok minna mantv a brott bera. Ef þv hefir þat, sem nattvra beiðiz, þa erttv eigi fatœkr, en ef þat þrotar þig, þa er heimili þitt fyrir hondvm, er við her tekr til ævens vistar. Lifa fvglar ok onnvr kvikvendi ok kvnnv engar iþrottir, ok er kynligt, er maðrenn kviðir, þar sem hann ser hin kreatyr hialpaz.
Æðra mælir: Fair erv þeir, er eigi vilia fe hafa, ok hefir margr mikit.
Hvgrecki segir: Margir hafa ser fé til mikilla meina, þvi at morgvm veitir þat dramb ok ofrhvga, syndir ok savrlifi.
Æðra mælir: Ryggir mik þat, er ek hefir eigi fe mikit ok riki.
Hvgrecki segir: Þv segir rangt, þvi at mikit fe ok riki mætti þér rikri maðr af þer taka ok margr annarr atbvrðr, ok væri þa með hinvm synd, en með þer skomm ok vanvirðing. En nv ma þig eigi sv svivirðing henda.
Æðra mælir: Enn megv mer mattvgir menn sneypv vinna.
Hvgrecki segir: Glez af þvi, at þv hafir litið megin til illz.
Æðra mælir: Mikil gleði er þeim, er feið hafa.
Hvgrecki segir: Rangt segir fy, þvi at fiargeym(s)la er með hvgsott ok ihvga; en ef geytlanarmaðr hefir, þa minkar skiott; en ef agiarn maðr hefir, þa er nytialavst, þvi at hann neytir eigi ok er æ þystr at afla, en otti at tyna.
Æðra mælir: Orlyndr maðr ma ok fe hafa, ok gleðr hann með fe hvskarla sina.
Hvgrecki segir: Ætlar þv, at menn fylgi manninvm? Eigi er sva: flvgvr fylgia hvnangi, mavrar hveite, vargar ræ; fange fylgia þersir en eigi manne.
Æðra mælir: Hvat velldr þvi, at flester menn harma fetion, ok sva harma ek?
Hvgrecki segir: Betra er, at þv hafir fe tynt, en fe þer. Haski lifir þer nv at minni (at) vela þig, ef þv hefir tynt fe ok fiarfystvm. En ef fe er farið ok fyst lifir, kvnn þo offvssv, at efnvm er vndan kipt, þo at fegraði life. Þinn lvtr er at betri, þvi at þv hefir fe tynt, en fe hefir morgvm tynt.
Æðra mælir: Fari þat fe, sem ma; ryggir mik feleysi ok þat annað, at ek hefir eigi erfingia með fenv.
Hvgrecki segir: Ef þv harmar erfingialeysi, þa glezt af þvi, er þv þarft eigi hann at ottaz, er þv missir. Morgvm hefir erfingi otta fengit, þvi at hann er með miklvm ihvga, ok vendir þat oft til hormvngar, er menn venta ser til hvgganar. Nv virð eigi letti til skaða ne hialp til harms.
Æðra mælir: Litið vinn ek i orðrœðv við þig, en finna man ek þat, er mer þickir hormvng vera. Hvat villtv vm þat tala, ef ek hefir avgvm tynt? sva er þa, sem tynt se nytsemð allra lima annarra.
Hvgrecki segir: Mikit illrar synar efni ok mikils hegoma er snvið af þer. Slokt avgv dreckia morgv meine, en heil morgvm manne. Avgvn hafa morgvm manne a stvld visað, hordom ok annað savrlifi ok a marga aðra misverka, ok væri margr sæll(i), ef hann hefþi sialfr avgv sin vt stvngit, en þvi fylgt, [er þav hafa a visað, ok aðrir limir hafa með þeim samþykt.
Æðra mælir: Gagnmæli lyt ek nv sem fyrr, litils virðir þv likams limi þina. En hvat vm born þin, er alin erv af likam þinvm, grata mantv frafall þeira.
Hvgrecki segir: Heimskr er sa, er manna missi grætr, rangt er þat at syrgia, at helldr hafi Kristr en ek; meira er at virða hans viðrtokv en brott-tokv.
Slik er senna æðrv ok hvgreckis, sem nv er talt. En sa hefir vel i ollvm malvm, er sva gerir, sem spekingr einn mæler: Þat hœfir dvganda manne at kiosa ser rett efni ok vera siþan staðfastr a; þvi at eigi skekr fastan hvg freka borgarmanna, er rangt vilia, eigi grimt viðrlit rangs yfirboða. Þvi at sva segir Lvkanvs: Otti vkomins meins hefir margan dregit i mikinn haska, ok er þvi sa styrkaztr, er hann er með staðfestv bvinn at (taka) við þvi, er hann ottaz. Tvllivs segir: Þat byriar staðfostvm manne at drepa eigi, þegar er nockot gengr i moti, lata helldr hvarki ymian eða vmgnaddan visa ser af rettv. Seneka segir: Margir erv þeir lvtir, er ors þrongva. Opt er otti varr eptir ætlan varri ok sialfsmiði en eigi af sonnvm efnvm, ok hœfir eigi, at maðr geri sig avðkvisv vmfram þorf, þvi at opt fyrirverðs þat, er sva þotti sem fyrir dvrvm stœði. Þetta erv spekinga orð; ok er þat likara, at varla megi gott efni leggiaz vndir vandar lyktir, þar er mal er með rettv reist, með drengskap halldit ok með staðfestv fylgt[10].
Ny af þvi at vti er viðrœða æðrv ok hvgreckis, þa byriaz her onnvr rœða, er maðr talar við sal sina, ok byriar þar eð[11] siðarra, sem eð fyrra lettir af.
Likamr mæler: Nv vil ek vingiarnlega ok kvnnlega tala við salo mina ok með astar ansvorvm kveðia margs þers, er mik forvitnar vm hennar hatt; skal sia vidrœða vera með goðo tome, sva at fyrir mege hvgsa bœði spvrdaga ok ansvor. Engi skal ok enn þriði hia vera, þvi at oft dvel goð rað fiolmenn yfirseta, ok verðr sem orskvrðr, þvi at sitt þickir hverivm satt, ok þvi vil ek við hana eina tala, þvi at þa man mer eigi i avgv bita sanz at spyria, veit ek hana þa eigi skamfyllaz satt at segia. Ok þvi bið ek þik[12], sala min, at (þv) seg mer, hvat þv elskar bez, ella ef nockor er sa lvtr, er þv lofar vmfram alla aðra, ok þer þickir sa einn ollvm avðrvm betri; þvi at ek veit, at þv matt ecki elskvlavs vera, þvi at hvers lif stendr i nockori elskv, ok þvi vil ek, at þv segir mer vtan alla skamfylli, hvat þat er, (er) þv hefir kosið þer at elska vmfram alla lvti. Ok af þvi at ek vil avgliosan gera spvrdaga minn, rœðvm nv vm heimenn ok vm alla þa lvti, er i heimenvm erv. Þv finnr þar marga fagra lvti ok asynilega, ok þo at eigi se sva goð ravn a, sem morgvm þickir[13] vera með bloma, þa er þo fioldi þeira, er teygia manninn til astar við sig, teygia með fystvm, hallda með mvnvgðvm. Gvll skin með mvnvgðvm, sva dyrir steinar, pell ok fogr klæði gefa fegrð, gera fegrð, þat er seint er at telia, þvi at þv kant ok hefir kvnnað alla þersa lvti með iðvlegri syn ok sonnvm ravndaga. Nv bið ek þig, at þv seg mer, hvat þv hefir þer einkat af ollv(m) þersvm lvtvm, er erv.
Sala mællti: Sva er farið lyndi minv, at allt þat, sem ek se ynnilig(t) mer fyrir avgvm, þvi ann ek; en til þeira lvta, sem mer erv vsynilegir, kann ek siþr at skipa elskvga minn, ok þvi er sa engi lvtr, er ek hefir mer til astar einkað. En þat finn ek, at þersa heims elska er með flærð ok svikvm, ok þvi verð ek i annan stað til astar at leita, ok em ek þvi i þeiri reikan, at ek veit eigi, hvert ek skal til astar leita, þvi at bœði er, sem þv segir, at ek man eigi astarlavs vera, enda finn ek eigi sva sanna ast, at meðr fvllri se staðfestv.
Likamr talar. A þvi er mer gledi, er ek skil, at þv hefir hvergi staðfest hvg þinn a veralldar lvtvm, en þat er mer meðr harmi, er þv hefir eigi speki fvlla eilifs fagnaðar, ok þvi er hvgr þinn i reikan ok ner eigi fvllri hvilld. Nv medan þv hefir eigi allan hvg þinn til veralldar snvið, þa ertv i galeysi, ok verðr fyrir þvi at visa þer aleiðis; en þa værir þv avm, ef þv hefþir til veralldar snvið þinni ast, þvi at þa hefðir þv fyrir tapad fostrland þitt ok kosið þer vtlægð; þvi at enga hofv ver her heimilldar vist, sem Pall postoli segir: Non habemus hic manentem ciuitatem, set futuram inquiramus. Enga hofv ver her ævens borg, helldr leitv ver hinnar, er vkomin er. Orlendvmz ver fra Kristi, meðan ver byggivm þenna heim, ok hefðir þv þig þa vtlægia gerva fra Kristi, ef þv hefðir með ollv til heimsens vikið þinni ast. En þat er gott vpphaf þer til hialpar, at þv kant at skipta ast þinni ok flytia til ens betra, þvi at þv matt enn slitatz or veralldar ast, þegar kynniz meiri frægð ok sannari sæla, er þv att, ef þv mátt allan hvg til fella.
Sala talar. Hverr fær mer þat synt, er eigi ma sia, eða hversv ma ek þvi vnna, er ek spyr at eins til? Veralldlegir lvtir, er ek se ok ek ma vnna, erv skriðaler ok hverfa bratt, ok erv þvi slikir lvtir með eymðvm. En hitt er enn vndarligra, ef ek skal vm alla mina lifdaga visa ast minni til vsynilegra lvta ok þeira leita ok þo eigi finna. Veit ek, at engi ma við astarleysi bva, æ verðr (at) minzta lagi sialfvm ser at vnna, ok mætti þann þo varla mann kalla, er sva hefþi menzkv fyrirlatið, at við sig einn hefþi elskv, en við engan annan. Nv með þvi at vant er til vsynilegra lvta ast sinni at venda, þa ger annaðhvart, at syn mer ast þeira lvta, er ek se, eða hitt ella, at kipp þeim fra mer, ok syn mer aðra, er mer vinni meiri hialp ok elskv.
Likamr svarar[14]: Ef þv ætlaz þvi at fella ast a þersa lvti, at þv ser þa, ok þer þickir mvnleg vera fegrð þeira, hvi anttv eigi sialfri þer meirr en nockorvm lyt oðrvm; þvi at þv ert fegri en nockor lvtr annarr, ok ein sigraðir þv með þinvm venleik fegrð ok bloma allra synilegra lvta ok allz heims. En hvat hyggr þv, ef þv mættir sia sialfa þig, hverra avita þv værir verð, ef þu skipaðir til nockors veralldar lvtar ast þinni en til sialfrar þinnar, þvi at þv ert bœði mætri i skipan ok fegri i asion.
Sala mællte. Avga ser allt, ok ser þo eigi sialft sig, ok þo at avga se i andlit skipat, þa fær þo eigi anlit seð. Anlit vart kynnir ors annarra manna tilsogn, ok vitv ver viðrlit vart af sogn en eigi af syn. Ma ok skvgsion nockot vitra ors af varv viðrliti; mættir þv finna þa skvgsion, er ek mætti sia viðrlit hvgskotz mins eða fegrð mina, þa væri þat vndarlegt nymæli. En þo at þat væri, þa mvndi þvigit betr virðaz, ef ek skyllda ast mina draga or einni skvgsion ok þar a sproga meirr at vnna þvi, er hon visaði mer a. Nv með þvi at þat ma ecki vera, ok eigi fæ ek sialfa mik seð, þvi vendi (ek) þangat, sem (ek) kem syninni við[15], fyrir þvi at ek (veit), at ast ma eigi einsaman hvarfa, ok eigi er ast, ef hon dreifir eigi sinv megne ok miðlar framarr en við sig eina.
Likamr talar[16]. Sa hvarfar ecki ser einn, er gvð er með, ok eigi slockiz með þvi astar megin, at maðr vendi fystvm sinvm fra vandvm lvtvm ok svivirðlegvm til dyrmætri lvta. Sa gerir helldr rangt við sialfan sig; er vsœmelega lvti leggr i virðing ok tekr við sialfan sig i astarfelag, ok er þvi vitanda, hver rett er astargrein. Sa er hann stvndar a retta ast, þa skal hann i fystv skynia sialfs sins tign, hvat honvm berr eða hvat eigi, þvi at honvm berr eigi, at hann geri rangyndi sialfs sins astar. En sa gerir rangyndi sialfs sins astar, er hann fyrirlitr eð betra en kýss eð herfilega; en þat er rett ast at handvetta tva goða lvti, ok hinvm vnna, er œfri er, þvi at lytr einn goðr lvtr fyrir oðrvm betra. Ok hœfir fyrir þvi, sala, ef þv villt, at eigi hvarfi ast þin einsaman; ger hana þo eigi sva viðræsa[17], sem ill kvende gera, bioðaz ollvm en vnna engvm. Ef þv ser þig eigi sialfa, spyr aðra, hver þv ert, ok trv tilsogn þeira. Vik allri ast þinni til eins vnnasta, pvta er sv, er ollvm er heimol. Þv att þer festarmann ok kenner hann eigi, hann er ollvm fegri, ok veiztv eigi. Ef hann hefþi eigi seð þig, þa ynni hann þer eigi. En ef þv hefir eigi set hann, þo hefir þv kent giafir hans, hann hefir þo gefit þer festarpenning, þat er ast hans, ok margfolld miskvnn ok margr annarr beiner þat er hans astarmark. Ok ef þv mættir sva hann sia, sem hann þig, ecki ifaðiz þv siþan vm hans fegrð; mættir þv sia, hve friðr ok fagr hann er, ok agiætlegr ok ollvm œðri. En hvat ef hann frestar sinni syn við þig, skalltv fyrir þvi fyrirlita hans ast? Ef þv matt eigi enn sia, hverr hann er, skynia þo festarfeið, er hann hefir gefit þer; agiæt er hans festarfe, ok gofvgleg er hans giof, enda byriar eigi sva miklvm litið að gefa, enda hœfþi eigi sva litils verðvm sva mikilla giafa vnna[18]. Mikils hefir hann virt þig, er hann hefir skepnv veitt þer ok vit með skepnvnni; en er i þvi meira veitt, er hann ann þer, en allra hellz, er hann lætr þer heimolan sialfan sig ok sitt riki. Lit yfir allan heimenn ok sæ, at allt þat, er i heimenvm er, þionar þer: oll nattvra vikr vndir þina þionkan, himinn, iorð, loft ok votn ok sior. Or himninvm byriaz oll giæzka, lopt veitir regn, sol þvrkv, iorð avox(t), votn fœzlv; vetr ok svmar, var ok havst lvta vndir þitt embœtti með likams nœring. En hverr ætlar þv, at sva hafe skipað ok boðit nattvrvnni, at hon skal þer oll þiona? Eigi leynaz hvg giafarnar, þo at sa se vsynilegr, er veitir. Mikils er sa verðr, er sva storvm gefr ok veiter; með astvm er þeim vnnanda, er sva mikit matti gefa ok sva storum villdi miðla, ok er allt i mote leggianda[19], þvi at með astvm var gefit. Giofin synir, hverr gefr, ok með hverri ast er hann gefr, ok er þat œrsla at draga vndan at elska þann, er sva mikit ann ok sva storvm gefr. Se a nv, en heimska sala, hvat þv vinnr, meðan þv leggr ast við heimenn ok ventir þaðan naða; rangt ser þv þa, þvi at allr heimr þionar, en þv elskar litinn lvt af honvm, er hvarki er fagr at sia ne þarflegr[20] til nytia. Sala, tak[21] heillt rað, ef þv ant veralldar lvtvm, vnn sem þinvm, þvi at þat (er) þer aðr iattað til þionvstv, ok vnn þo eigi framarr en til navðsynia ok skylldra lvta. Elska þat, sem gefit er, elska sem festarfe vnnasta þins, sem giafir vinar þins, sem velgerninga drottins þins. Mvn æ, hvat þv att þeim, er veitir, ok vnn eigi giofvm i stað hins, er gaf; honvm skalltv vnna, en eigi þersv með honvm; vnn þerssv fyrir hans sakir, ok af þersv vnn honvm með yfir alla lvti. Skipa sva, at þv megir festarmær heita ok vera en eigi pytlingr, sem þa ertv, ef þv virðir meira giafirnar en ast gefanda. Ekki mattv meiri rangyndi leggia fram við þann, en taka við giofvnvm ok draga astina. Ef þv matt ok lyðir þer at nikvæða giofvm hans, þa nikvæð, en ef þer lyðir eigi at nikvæða, þa legg ast ok þackir i mote. Vnn honvm ok þer, vnn ok giofvm hans; elska hann, at þv megir nalgaz hann; vnn þvi sialfri þer, at hann ann þer; vnn þvi giofvm hans, at hann gaf. Sia er rett ok rein astsemð ok flecklavs, sia er sv forn, er gvð kveykir, vili flytr, viðrleitni styrkir, giæzla varðveitir; til þers er gott vpphaf, liðr til avmbvna með goðvm lyktvm.
Sala mællti[22]. Orð þin hafa mikit vnnið, þvi at nv þiðnar briost mitt ok leysir þelann, ok er kominn i staðinn astar ylr. Ok af þinvm fortolvm kviknar briost mitt ok kveykiz ast, þo at ek mega enn eigi þann sia, er þv segir mer af; se ek, at ek verð þeim at vnna, er við mek hefir sva mikinn elskvga haft ok mer sva margfallda giæzkv veitta, en þo vantar mik enna fvlla skynsemð vm þersa ast. Ok þvi bið ek, at þer greinið mer enn framarr þar af, þvi at ek minnvmz a orð nockor, er þv mælltir, at þann einn skal maðr einka ser til astar fvllrar ok ollvm framarr vnna, er ors hefir sva mikla giæzkv veitta; en ef ek skal honvm einvm vnna, þa þœtti mer fallið, at hann ynni mer einni, þvi at eigi se ek voxt mins rettar, ef hann gefr til margra slikt festarfe sem til min. Ok enn er eigi sem þersi giof taki til manna einna, iamvel breiðiz hon yfir dyr ok fvgla ok oll onnvr kvikvendi; hvat veitir mer sol meira en froskvm eða poddvin, ollvm gefr hon lif, ollvm andardratt, hans giof er matr ok dryckr allra. Nv þœtti mer þa einkennelega honvm vnnandi, ef hann vendi einkennelega[23] til einshvers sinv lane en eigi til allra.
Likamr talar[24]. Sva heyraz mer orð þin, sem skiott takir þv retta ast, þvi at þv stvndar a þat at fa ok vita. En i þrimr lvtvm skalltv finna orskvrð þersa spvrdaga. Svmir lvtir erv ollvm at iomnv iattaðir, svmir morgvm ok eigi ollvm, svmir færvm. Þeir lvtir erv at iomnv iattaðir ollvm, er þer ok ollvm þiona at iomnv, sem himinn, loft ok iorð, votn ok vtallegir aðrir lvtir. Þat er mart, er þer er iat með morgvm en eigi með ollvm; svmt er þat ok, er þer einni er iað; en villtv þvi minna vnna honvm, at hans lán tekr yfir marga, eða værir þv þa sælli, at hann hefþi þer einni veitt heiminn? En hvar er þat, er þv segir, at eigi er ast, nema miðlað se, enda erv margir menn, ok villtv ein allt eiga? hvar er nv samband við aðra menn? Lit a hitt, at mikit veitti hann þer, þa er hann skop marga menn þer til hugganar, þo at eigi se þer einni allt iatt, ok morg dyr þer til þionvstv. Se ok skil, hversv allir lvtir erv gervir til gagns, svmir til þionvstv, svmir til hvgganar; þeim mvn meiri er hans miskvnn, er fleiri niota. En hverr er sa husbondi, er einn etr bravð sitt, einn veler vm dryk sinn, klæðir einn sig, sitr einn við arin sinn, eða er einbvi i hvsi sinv? Engi er sa, þviat fleiri niota, ok er þo allt hans kallað, þo at við hina se miðlað, er honvm þiona með ast eða með skylldv. Nv se a þat, at hvart sem þeir lvtir, er gvð hefir iatt, þiona þer eða hinvm, er þer þiona, avllv er þer þersv iatt, ok allt þionar þetta i þinar navðsyniar ok þitt embœtti.
Sala mælir. Kvistað hefir þv spvrdaga minn, en eigi hefir þv ivan mina með rotvm vpp slitið. Ek (s)pvrða þat, ef ek ann einvm, ef ek hefir eigi einsaman hans ast. En þv segir mer þat vera iatt, er þeim lvtvm er veitt, er mer þiona, ok hefir þv sannlega svarað, en eigi fvlliga. Se ek, at meiri er ast skaparans við menn en við avnnvr kvikvendi, ok eigv allir menn af þvi at iomnv at gleðiaz. En ecki finn ek einvirðngv mer iatt, þvi at þeir gleðiaz at iomnv af minv felagi, ok þeira enga virðingar giof finn ek mer einkennilega veitta helldr svivirðingar samneyti. Þvi at i þvi felagi erv svmir vkristnir, ok þo illivir hordomsmenn ok meinsvarar, þiofar ok ransmenn ok margir aðrir glœpafvller, ok bva aller vm eitt lán. Nv syn þat mer, hvat mer er einvirðingv iátt, er ek skal einvm vnna, með þvi at hans miðlan tekr yfir alla sva illa sem goða.
Likamr talar[25]. Eigi skal ryggia þig, ef veralldlegir lvtir erv at iomnv eða framarr iattaðir hinvm vanda en hinvm goða, ok skalltv eigi fyrir ætla, at gvð miðli sva ast sinni sem efnvm; þvi at allt þat, er illvm er veitt, þa er þat veitt goðvm monnvm til gagns, en vandvm monnvm til doms, nema þeir vendi sinv skapi til gvðs ok þiggi með þockvm ok vendi ser til nytia þegit lán. Er vandvm her þvi valld veitt eða fe, at hinn goði skal eigi travst a þat leggia, er gvði er eigi meiri virkt a, slikv iattar hann vinvm sem vvinvm, ok af þvi at þeir finna þat, þa fyrirlita þeir þetta ok heliaz æ a betr ok betr at gera. Oft er goðvm manne myklv riki iað ok storvm eignvm, til þers at goðr maðr, er mikit gott hefir, mege mikit gott vinna. Oft gerir vandr maðr mikit goðs af sinv, ok þo eigi af rettvm kiærleik til skaparans, ok þvi ma honvm eigi þat at fvllv vinna; en ecki gott skal vera vlavnað, ok taka þeir þvi her avmbvner ok missa þar, sem þeir þvrfa meirr. Oft er envm goða sliks syniað þvi, at þat skal eigi leiða hann i ofmikla freistni, ok er þat þar enn með liknvm, at ef hinn goði vill vinna gott ok ma eigi, þa vinnr vili iamna ombvn sem efni, ef gefit væri. Oft megv vandir menn mikit gott en villdv eigi, ok stendr þeim þat til tions, [at] þeir mattv gott, en gerðv daligt. Stvndvm er hvarvmtveggivm (i)átt; ok ef hinvm illa einvm [væ]ri veitt, þa mvndi hann miklaz af ok avka sva sakir sinar; en ef hinvm goða einvm væri veitt, þa mvndi hann ottaz, at þvi minna mvndi hann hafa af annars heims sælv at vitia, [er] veralldar æra væri her meirr miðlaþ við hann. Nv er engvm travst a þat leggiandi, hverivm sem heimrinn gengr með, er bratt liðr, ok meðan er i er, þa fylgir minni nytsemð en vandi. En bœði ma maðr hafa fe ok valld abyrgðarlavst, en þat er fyrirboðit at hafa þar travst a, sem prophetinn mælir: »Þo at avðœfi falli til yðar, þa leggið eigi hvg á fear ast«; þat fyrirbyðr hann, en eigi fiar eign. Nv skalltv, sala min, enga kviðv fyrir þvi bera, at vander menn hafe fe eða farsælv, þvi at þeira æra liðr bratt, en þin stendr með eilifvm fagnaði. Hár er þinn rettr, ef þv kant sannlega at sia, er þv byr við eilifa ast ok biðr eilifra avmbvna, er her skamætt lán ok liðr sem vndir avgabragð. En þo at marger menn, svmir goðer en svmir illir, erv i einv samneyti ok vndir samre gvðs miðlan, þa skal þig þat eigi ryggia, þvi at goðer menn (erv) þer til hvgganar, illir til frama, hvarertveggiv til bata, tekr þv af hinvm goða dœme til goðra verka, þv leitar ok við at gera enn vanda að goðvm manne, ok tekr af envm illa viðrsio illra verka. Ok hefir gvð fyrir þvi ollv þersv (snvit) þer til hialpa, þvi ef þv likiz hinvm goða, þat er þitt gagn, sva ef þv firriz enn illa af illvm dœmvm; bœter þv ok enn vanda, þa snyz þat þer til hialpa. Alldri veitir gvð valld envm vandvm monnvm goðvm monnvm til nytia. Ok þvi þoler gvð vandra manna framgang ok ofriki, at a bardaga degi verðr reynt, hverir gvðs vinir erv. En hversv reynaz berserkir eða kappar, ef engi byðr þeim holmgongv? Ner ok reynir iarðlegr konvngr hirð sina, vtan þa er vvinir ganga a riki hans? Ner gefr ok gvð meira ravnarefni vinvm sinvm, en þa er fiandr vilia fyrirkoma sœmðvm hans? Ravn skal vin profa. Sa er sannr vin, er i navðsynivm[26] er bvinn til hialpar eftir megni, sva himna konvngs sem iarðlex konvngs. Með falsi er vinar nafn, nema ravn fylgi með sannri vingan. Ok skal þer, sala min, vera fagnaðr i allra samneyti, at hinn goði er i navðsynivm bœði til styrks ok hvgganar, en hinn vandi skirrir goðan mann fra vandvm verkvm, ok er ast vars drottins þvi betri, er hon dreifiz til fleiri, goðra manna ok vandra. Hvgsa ecki, at ast hans se þvi minni við þig, at marger nioti, þvi at þat er mikit, at hann ann ollvm fyrir þinar sakir, ok þer fyrir allra saker, ok ma þer þat nœgiaz, þvi at hverr er hann ann, þa er hann hvergi vti byrgðr af honvm, þvi at hans ast er ein með ollvm ok minkar með engvm, þo at veitt se ollvm. Enda er eitt vart havfvð, þat er varr drottinn, en ver ervm aller hans limir, ok eigv ver þvi aller at vera sem einn maðr, ok er þvi sem hans ast dreifiz þa til eins, er til allra, ok þa til allra, er til eins. Ok er þvi, sem þat taki til þin einnar, sem til allra tekr, þvi at hann fellir hvergi sina ast sva við annan, at hon se eigi með fvllv með þer. Nv likz honvm, ok ger sem hann gerir, vnn sialfri þer ok ollvm oðrvm heilagri ast, vnn sliks oðrvm sem þer, allrar giæzkv ok eilifs fagnaðar. Þersor er einka ast ok þo engvm einvm eignað ne einkannað, hon er miðlað en eigi svndrað, oll með ollvm ok hvergi heft, hon minkar eigi með miðlan ne þrotnar með aftokv, hon fyrniz eigi með tima, ok er hon forn ok ny. Sia ast er girndar verð i fystvm, mvnleg i ravndaga, eilif til vegsemðar, fvll fagnaðar; sia ast fœðir mann ok seðr, stendr æ með fystvm ok meirvm girndvm, ok er til hennar losti þvi meiri, er meiri er aftaka, þvi at hon stendr æ með livfv en alldri með leiðv.
Sala talar[27]. Með fagnaði koma mer sannvr þinar ok meðr miklv gagni, þvi at sva sem mer blindri var engi vili til þeirar astar, þa vex mer þar nv storvm girnð til þeirar astar. Þa leys mer minn spvrdaga. Sa enn reini vnnasti, er alla elskar ok krefr af ollvm astar, hversv ma hann vilia sinn ok ast af ollvm fa með fvllnaði? Eigi er mer ifan vm viliann, en framkvœmð verðr mer myrkri.
Likamr talar[28]. Spyrdagi þinn, [sala min[29], er goðr, þvi at hann stendr af navðsynivm ok goðvilia, er þv spyrr, hversv hans ast ma taka til allra með fvllv lani. En sia spvrdagi er sem leystr se, ef þv kenner innvirðilega hans verk ok skipan við þig. Fyst at þa er þv vart eigi, þa var þat hans giof, er þv vart skapað; ecki[30] gaftv honvm til þers, ok ecki matter þv, þvi at þv vart ecki þa. Med miskvnn hans vartv, mikit megin var þat at gera mann af engv, en þat var meira, til hvers hann gerði mannenn, ok væri hann þo lofs verðr ok þacka, at hann hefþi eigi meira veitt þer. En hann hefir þo stœrrvm til lagt: hann gaf þer, at þv værir, hann gerði þig sva fagra, at ollvm iarðlegvm skepnvm venni ok ollvm mætri ok ollvm ertv ok tignari, þvi at hann gerði þig eftir sialfs sins likneskiv, hann gaf þer vit, ætlan ok minni, þat er oðrvm veralldar skepnvm eigi veitt, þat er þer iatt, ok mart annað, svmt með ollvm, svmt með svmvm. Þat er þer með ollvm skepnvm iatt, solar embœtti, iarðar ok siofar, lofz ok vatz, en með monnvm at hafa tru, ván ok astsemð, er allt gott riss af; þar með er þer gefin kenning ok vizka. I ollvm þersvm lvtvm hefir hann elskat þig vmfram flesta lvti. Nv, goða sal min, margar storgiafir hefir þv af honvm þegit, ok enga þersa aflaðir þv siolf. Allt hefir þv með miskvnn þegit ok af hans orlyndi, ok ertv þvi i mikilli skylldv bvndin við hann. Hygg at, hvat þv hefir moti leggia hans sva mikilli giœzkv. Ek ræð þer, legg ast i mote, þat hefir þv til, ok þat vinnz þer. Vnn gvði þinvm ok ollvm samkristnvm þinvm, miðla ast þina við alla, sem lavarðr þinn gerir, ok trv þvi, at sa ma vinnaz at œrnv avllvm at hialpa, sa er alla skapaði af engv ok ollvm styrir, ollvm vpp helldr, gefr boðorð ok byðr fagnað.
Sala mæler[31]. Sva skipaz nv, at þeim mvn lengr er ek heyri þina fortolv, þvi meiri fyrst er mer a at heyra þin orð. Nv hvat er þv talar, þa vil ek heyra, nema ok mer i nyt fœra, þvi at eigi er rett at hafa eyrað til nytrar kenningar, en hiartað i oðrvm stað, litið dvgir eyrað, ef hvgrinn reikar, þvi at sva mæler prophetinn vid gvð sialfan: Vidrbvnað hiarta mins heyrði, gvð, eyra þitt. Moyses la einn tima þegiandi ok bað þo til gvðs með hiartanv, þa kom rodd af gvðs halfv ok mællti: Hvat kallar þv til min. Ma af þvi marka, at gvð virdir bœnakall i hiarta en þogn i mvnni. Ny rœð slikt, er gvð kennir þer, en ek skal við taka bœði með hvg ok hiarta.
Likamr talar[32]. Gvð gaf þer skepnv ok lif með skepnv, fegrð með lifi, skyn með venleik, ok væri litið allt annað, ef skyn skorti. Hann hefir eigi siðr likamann sk(r)ytt með giofvm en sialfa þig: þv ser með avgvm, heyrir með eyrvm, bergir með mvnni, ilmar með nosvm, handlar með hondvm. Geym, sala min, hve haleit ok frið þv ert. En hvert ætlar þv at stvnda skili(!) þersi enn tigni bvnaðr ok enn agiæti? Ek segi þer, sa enn same, er þig hefir skrydda, hann hefir þig kosit ser til vnnastv, þv ert hans festarmær. Ok sva sem hann hefir gefit þer festarfe ok heimanfylgiv, sva hefir hann bvið þer heimilldar hvs með sialfvm ser. Hann vissi, en þv eigi, til hvers þv vart skopvð; hann vissi, til hvers hann skryddi þig; hann ann skepnv sinni ok sinv skrvði, hann hefir vtan skrydda þig með likams kenzlvm, en innan með viti. Er likams atfœrsla sem enn ytri bvnaðr, en vizka sem enn innri. Innan ertv bvin með skyn ok goðvm kroftvm; en hinn ytri[33] bvnaðr þinn pryðir þig sem dyrir steinar fegra eitthvert smiði, bvnaðr þinn sigrar allt smellt ok alla veralldlega fegrð. Enda hœfþi þat, at sva væri sv festarmær skrydd, er ganga skal i faðmlag sialfs sins drottins. Haleit er sv giof ok eigi ollvm iatt, þeiri einni er iatt, er elskar. Glez nv af sva miklv lane. Vel attv at geyma þersa bvnaðar, at eigi savrgiz ne tyniz, ok eigi kome spell a fegrð þina, þvi at en avmazta vettr ertv, ef þat hendir þig. Enn ertv vesalli, ef þv tynir þersv, er þv hefir sva agiætlega þegit, en þv værir þa, ef þer hefþi eigi með ollv veitt verið, ok verðr þa myklv svivirðlegarr vtrekin, en þv værir þa, ef eigi væri með ollv i fyrstvnni við þer tekit. Ek veit verk þin, sala min, ok þv min. Þvi er verr, at latið hefir þv festarmann þinn ok snviz fra honvm ok savrgatz með morgvm; skert er nv reinlæti þitt, spillt er fegrð þin, brottv er nv bvnaðr þinn, nv ertv sva liot, sva savrvg ok vrein, at þv ert eigi nv verð at sœkia i faðmlag vnnasta þins, gleymt hefir þv nv honvm ok hans velgiorningvm; eigi dvgir þer nv staðfesta til með makleik at þacka honvm sina dyrlega skipan við þig, baki hefir þv við honvm snvið ok lagz vndir hans anskota, savrgaz með vvinvm, gerz pytlingr, avllvm heimol, sva leikin ok sva hondlað i þinv savrlið, at rockið er andlit a þer, kinnr bleikar, davð avgvn, en blar varrar, visnir spenar, hvð skorp, megin þrotið. Ny ertv eigi i bettra hatt komin, at nv hefir þv tynt enn fysta vnnasta; hormenn þinir sla nv leiðv a þig; hormvlegt er þat, at sva þitt vpphaf hefir flvtz vndir sva liotar lyktir.
Sala mæler[34]. Nestvnni er þv hoft erindi þitt, þa hvgþa ek, at þv friddir mik ok minn bvnað, ok þv mvndir glaða hiarta mitt með fagnaði. En er þv bratt erindi þinv i hatt verra, þa kenda ek, at orð þin sannaðv skomm mina, at ek man nv hatri sæta i stað astar, þvi at ek kvnna eigi goðs at geyma, ok ek lagða vþock moti goðri ok agiætri tilgiorð. Nv villdi gvð, at vgort væri þat er gert er, eða gleymð mætti a falla alla mina ofdirfð ok þav mein, er þv hefir nv mer til neyxla framborin vm mina vgiftv, er ek skal bokvm hafa snvið við minvm drottne.
Likamr talar[35]. Til kenningar ok aminningar hefir ek þetta framborið en eigi til neyxla, þvi at ek vil, at þv skilir, hver þin skyllda er vid gvð, er þig skop ok leysti þig, þa er þv siolf hafþer tynt þer. Til þers stvndar hvgr minn at kenna þer, hversv mikinn elskvga þinn vnnasti hefir haft við þig i þinni tion þig at frelsa. Sva haleitr sem hann er i sinv riki, sva litill syndiz hann her; hizvg veitti hann þer mikla lvti af sinv mikla valldi, her þolþi (hann) harðar viðfarar með litillæti, þvi at þv hafþir fellda þig, en hann steig niðr þangat, er þv latt, ok leysti þig. Ok til þers at þv megir na þeiri sælv, er þv tynder, þa þolþi hann eigi þina pinsl með sinni milldi, hann steig or sinv riki, tok a sig manndom, þolþi pinsl, sigraði davða, frelsti þig. Skynia, sala, sva mikla giœzkv þer veitta, geym, hversv mikla elskv hann hefir þer teð. Fogr vartv i fystv ok af hans lani, fvl gersiz þv ok af sialfrar þinnar illzkv, en hann tok af þer savrleik ok gallt þer fegrð þina með sinni milldi. Ok af þeiri ast, er hann hafþi lagt við þig, vnni (hann) þer enn savrvgri ok lagþi fram lif sitt þig at frelsa. Nv eftir sva mikinn kostnað ok sva mikla framlogu, eigi brigðr hann þer þinv afbroti, ok þvi vill hann siþr misgerðir mvna til hefnda, at hann vill, at hans vili standi allr vskerðr við þig, ok enn heitr hann iamstorvm giofvm, sem fyrr hafþir þv, ef þv vendir þig til nytz ok helldr með staðfestv.
Sala mællti. Svms kostar mun ek nv kynlega til orðs taka. Nalega er nv, sem ek vnna glœpvm minvm, þvi at mer syniz, at gagn hafi at verið, þar sem drottinn minn var með glœpvm minvm kvaddr til minnar lavsnar. Enda hefþa ek alldri hans ast sva gerla vitað ne sva fvllega reynt, ef ek hefða eigi aðr i misgerðir fallið. Med sælv syniz mer fall mitt, þar sem ek riss sælli vpp, en ek fell, ok velldr þvi hans ast; engi ma meiri vingan vera, ok engi ast skirari, engi elska helgari en sia. Do hinn meinalavsi mer til lavsnar, ser til dyrðar, þar sem (hann) fann ecki þat með mer, er astar væri vert. Nv se lof gvði ok þer, drottinn minn, er sva mikit vant fyrir minar saker.
Likamr talar. Avita þig, sala min, fyrir gvði, at þv hafir her til avfvssvlavs verið mot sva morgvm ok storvm velgiorningvm, ok villdir eigi kennaz við hans miskvnn, sva mikla sem þv hefir þegit. Þv hafþir horfit fra honvm ok tynt sialfri þer, þv vart selld fra honvm brott með sialfrar þinnar syndvm, hann leysti þig með sialfs sins bloði ok frelsti þig or navð ok or herleiðing.
Sala mællti. Eigi a ek heðan af at svivirða mik ne leggia mik vnder spell, þar sem gvð lagþi sva mikinn þocka vpp a mik, at hann þolþi davða fyrir minar saker.
Likamr talar. [Mætti þer fyrir avgvm verða[36], sala min, hversv marger fyrirlitnir hafa verið ok af þvi tyndir, þa mvndir þv oll vera i þockvm við gvð. Heyrt hefir þv, hversv [margar ættir[37] hafa til tions stigit ok þo þegið þat er þeir [mistv, nyt þer þessa dyrlega þegv[38]. Mikil er sv virðing at lata þig kiosa þa; en ætlar þv, at nockor gangi þinn verðleikr til þersa? Vartv þeim styrkri, vitrari eða agiætari, avðgari eða mattkari? Nei, margir vorv [þar vitrer, avðgir ok agiætir[39]. En allt þetta dvgþi hvarki þeim ne þer. Miskvnn ein ok milldi leysti þig, en engi þinn tilverki; hann kavs þig vmfram alla, gaf þer nafn af nafni sinv, sva sem hann heitir Kristr, sva heitir þv kristin, mikil er sia tign, en meira er allt saman, þat er hann hefir veitt þer; hallt nv ok tyn eigi.
Sala mæler[40]. Storvm hefir þv nv hvggað mik. En með þvi at honvm er ast a mer, þa seg mer, hvi helldr hann mer sva lengi i fiarska ok tekr mik eigi helldr til sin vm siþir, at ek mætta vrvgglega hvilaz ok gleðiaz i hans faðmlagi?
Likamr talar[41]. Ek bið, sala min, at þv kvnnir andsvorvm ok eigi siþir sannsogvm. Veiztv eigi, hve fvl ok savrvg ok liot þv vart? Vilnar þig nockot þers, at þv mvner fa sva dyrlegt faðmlag, nema þv legger fyrri rœkt a at faga þig ok manna þig ok reinsa ok endrnyia bvnað þinn ok afla aftr þeirar fegrðar, er nv hefir þv mist. Þetta velldr, er þv missir hans navistar, kviðiar hann þer kors ok faðmlag með ast, þvi at eigi ma sva savrvg reinan handla, ne sva liot sva fagran lita. En þegar er hans viðrtaka bvin, er lyti erv af fœrð. Nv legg a allan hvg at fegra viðrlit þitt, skreyta bvnað þinn, þva lyti þin, endrnyia reinlæti, bœta athœfi, fylgia kenningvm, ok koma sva i sætt við þinn vnnasta. Stig i engan ofsa ne ofmikit dramb, af þvi at þv hefir verið kosin, tak eigi orvilnan af þvi, at aðrir vorv sakaðir, en þv eigi. Ok her til vil ek segia þer sogv eina þar til.
æfintyr. Konvngr einn var forðvm, sa er Asvervs het, hann atti drottning er Vastes het. Hon gerðiz mikillat, af gnott fear ok metorða fylldiz hon vpp drambs ok ofsa. Ok einn tima er konvngr sendi henni boð, at hon skylldi koma til hans borðs, er hann hafþi gort ollvm envm hæstvm monnvm af ollv riki sinv, ok villdi syna sialfs sins agiæti ok sva hennar, þa fyrirleit hon hans boð ok vilia. Ok hann i reiði sinni fyrirleit hana ok sagþi hana af drottningar nafni ok or hivnskaps bandi. Orlendiz hon, ok gerði þat hennar dramb ok ofrhvgi, at hon misti konvngs sins ok metorða, fiar ok fostrlandz. Bavð konvngr sinvm monnvm at samna ollvm meyivm af hans riki, þeim er venstar vorv i borg, vndir giæzlv gelldings þers er Egenvs het. En er þær vorv þar komnar, þa pryddi hver sig eftir mætti, sem hver skylldi sem betz þoknaz fyrir konvngs avgvm. Lit a her, sala min, hversv margar vorv kvaddar, en ein var kosin, sv er konvngi syndizt fegrst. Fysti kosningr var eftir konvngs boðorði, en annarr eftir vilia hans. Nv geym, ef þersi dœmesaga megi nockorn stað nema i þinv mali.
Syn himnakonvngs kom i heim þenna, er hann hafþi skapað kono ser at festa, einvalða ok þa er verð væri konvngs faðmlax. En gyðinga lyðr, er fyrir hafþi spað hans herkvamv, þvi at þeir sa hann litillatan, þa fyrirlitv þeir hann, ok varð hann þvi fyrirlitinn. Bavð siþan konvngs syn postolvm sinvm at fara yfir allan heimenn salvm at samna ok flytia þær til borgar sinnar, þat er vndir helga kirkiv ok retta kristni. Drottningar skalltv her skilia reinar salvr, þat er borg vars drottins, sem Pall postoli segir: þat er gvðs mvsteri, segir hann, við ors kristna menn, er þer sialfir ervð. En þær salvr velr Kristr ser, er eigi erv vbyria, þær er bœði megi geta ok ala, en þat er bœði at byria goð verk ok vinna, ok avka sva himinrikis folk en eigi veralldar. Ok er þa goðr getnaðr veralldar ok gvði þeckr, ef með rettvm getnaði er getinn eftir gvðs skipan. Þær salvr erv gvði þeckiar, er honvm þiona með ast en eigi með otta, ok ala fyrir þvi frialslega vndirelði goðra verka, en þær erv eigi allar. Marger erv menn qvadder til kristninnar, ok marger koma, fioldi sœkir helga kirkiv með viðtokv trvar ok taka þar alla skyllda pionvstv, ok erv þar dyr smyrsl til salvhialpar. En þo at marger se kvadder, þa er, sem dróttinn segir i gvðspiallinv, at faer erv kosner, þvi at þeir einir erv valðir til eilifs fagnaðar, er her leggia alla stvnd a sitt mal at reinsa ok sik at pryða með goðvm verkvm, at þeir finniz slikir, þa er þeir erv heðan kvadder, at þeir se verðir at vera kosnir. Nv se, hvar þer er skipat[42], ok mattv þa skilia, hvat þer er skyllt at vinna. Vnnasti þinn, sem Asvervs konvngr gerði, hefir skipað þer i hvs þat, er triklinivm heitir, ok skalltv þar bva þig ok avka þina fegrð með goðv, allt þat er þer er til þvrfta. Ver nv iðin, sala min, vm bvnað þinn, ver hvarki lot ne vrœkin, at verðleiki þinn megi viða þer i faðmlag þins dyrlega vnnasta, þa er þv verðr heðan kvodd. Nv bv þig, sem hefir(!) konvngs vnnvstv, ok eigi iarðlex konvngs einshvers nema vnnastv himinrikis konvngs, bv þig þeim konvngi til handa, er fyrir þer þoldi davða ok sigraði davða, ok er þo sialfr vdavðlegr.
Sala mæler[43]. Nv hefir þv annan tima visað mer i mikinn otta. Ok sva sem ek skil orð þin, þa hefir ek ætlan skipt, sva at ek hefir slitið mik fra veralldar ast, er æ er hverfvl, ok hvgðv(m)z ek flytiaz til rettrar astar. En i þvi hefir ek eigi haska forðaz, at þv kveðr mik eigi mega nalgaz nyt þersarrar astar, nema ek gera mik með allzkyns hætti verða hennar at oðlaz, en ek se, at þat er með starfi ok meinlæti. En þo bið ek, at þv pyðir mer, hvat er triklinivm er, eða hvat cubiculum ok allt þat annað, er þar til heyrir, þvi at allr vili minn stendr nv þangat at vinna aftr tynda ast. Ok vnni mer gvð sva aftr at heimta minn venleik ok enn fyrra bvnað, at minn vnnasti megi segia mer: «Fogr ertv nv ok vel bvin ok verð mins faðmlax,» sæl em ek þa, ef þat hender mik; litils er vert allt þat, er ek ma mik pina, hia þvi er ek skal moti taka. Lat þer eigi fyrir þickia at tia mer alla þa hialp, er ek ma til mins mals fella þeim at þocknaz, er mer hefir sva mikla ast ok giæzkv veitta.
Likamr talar[44]. Nv ertv a rettri gotv, ok ger sem þv mæler, ok sa veiti þer megin til framkvemðar, er vilia þinn kveykir til frambvrðar. En þv leitar, hvat triclinivm er eða cubiculum. Þat er hvs þat, er konvr bva sig i, cubiculum er þat, er brvllavp er i veitt. En at skyra þat gerr, þa er triklinivm i þyðing kristni var ok heilvg kirkia, þar er goðar salvr bvaz i til giftv giftingar; en þa er þær hafa bvið sig ollvm bvnaði, þa sœkia þær i brvllavps hvsið, þvi at þa er þær hafa her þionað i goðvm verkvm, þa taka þær með gvði eilif giolld sinna verka. Ok er kristni var kallað triclinivm, þat þyðir þriskipað eða þriskift hvs, þvi at þriar erv kristinna manna skipanir: einir erv kvangaðir, aðrir, þo at eigi se mogr eða meyiar, kiosa ser reinlifi, .iii. erv meyiar, ok allir gvði þeckir, hverr i sinni tigvnd, ok þo þeir fremstir, er vbrvgþit hafa sinvm meydome. Ok er þo gvði kiærr hivskapr, sa er með rettv er bvndinn ok siþan loglega varðveittr, er sv er þar rett varðveizla a ok samkvama, at hvart varðveiti trvnað oðrv ok við engan annan af bregþi vm likam sinn. Se ok samkvama þeira fyrir getnaðar sakir en eigi losta, þo at til mikilla likna se lagt, þo at mvnvgð skrefi stvndvm vmfram getnaðar sok. Nv bva þersir allir i triclinio, þat erv kvangaðir ok vspilltir ok hinir, er nv hallda sig, þo aðr væri i hivnskap eða i oðrvm horvndar losta. En nv rœðvm vm þav en dyrmætv smyrls(!), er betri erv var i iartegnvm en þeira i bvðkvm, ok hefir þat af skirn varri. Þogv ser konvr i brvðarhvsi Asveris(!) konvngs, ok minkaði með þvi likams savr, en ver ervm þvegnir i fontinvm, ok falla þar allar syndir, allmyklv er þa betra vart vatn. En hvat velldr þvi? Navist ens helga anda, trv var ok yfirsongr kennimanz. Þvi at aðr þersir lvtir koma til, hvat er þat meira en vatr? En er þersir lvtir koma til, þa er þat skirnarvatn; ver sigvm savrgir i, ok komvm vpp reinir ok syndalavser. Aðr matti ser vatn litið til storra lvta, en nv sendir þat mann til himinrikis.
Smyrls(!) er her ok til taknanar ok til reinsanar crisma ok oleum sanctum, þvi at þv ert nv kannaðr Cristi, með hans nafni ertv kristin kallaðr, ok sva ertv. Goð erv þersi smyrsl, þvi at þav binda þig við himnakonvng.
Dyrar[45] erv vistir þær, er varr konvngr gefr af sinv borði, þat er af sinv helga alltari, þat er holld hans ok blod, þat er hann sialfr. Hin vistin fœddi likaminn, sia fœðir salina ok visar henni til himinrikis. Mikit megin er at þeiri helgv fœzlv, er syndir slockvir, fœðir salv, veiter himinriki.
Klæðnað gaf hann, ok þv verðr at klæðaz. Hann er eigi sva dyrr, sem hann er at ravn goðr, þat erv olmvsvr, fostvr ok vokvr ok oll onnvr miskvnnarverk, er þinn bvnaðr skvlv vera, ef þv villt til hans faðms ok fagnaðar koma. Ok þv skallt hafa dyrmæt gros með þer, ok þav er fyrir kome til hans en siolf þv. Maðr ma gera goð verk, ok erv þav eigi gvði þeck, maðr ma gera olmvsv fyrir fræ(g)ðar sakir, fasta ma maðr at afla ser orðs þers, at hann se trvr maðr. Þat kann ok vera, at log þrysti honvm til fostv, en eigi sialfs hans vili; fasta ma maðr fyrir sinkv sakir at spara mat sinn. Sva er vm onnvr verk; i hva(r)ntveggia stað a rvm til goðs ok hegoma, ok ef til hegoma horfa, þa taka þav verk eigi til goðs, tion er þat eða likams æðra, ok allt þetta avfvssvlavst ok avmbvnar. En þat er allt fyrir gvðs sakir gort, er reinlega er gort ok til salvþvrftar. Nv skipa vel verkvm þinvm, þa gengr goðr ilmr af, ok klifr sa ilmr allt vpp til himna ok vattar þin verk, ok þegar þv staðfestiz i þersv athœfi ok með þersvm hætti, at oll verk þin lita til gvðs, þa te(k)z af savrrinn, er aðr var a þer, fellr snykr ok vþefian, ok man þer þickia, at þv ser hin sama ok þv vart, ok mun nv allt þitt athœfi snvaz i goða gleði ok helga teiti ok i rett hvgskot, ok allt þat snviz þer til hialpa. En at þv megir enn giorr marka, i hvern avka fegrð þin liðr, þa se oft i skvggsio þina, þa mattv sia, hvat vel samir i bvnaði þinvm, sva ok ef nockot skortir.
En þersi skvgsio er heilvg ritning, lat hana oft vera fyrir avgvm þer, hon kennir þer þinn bvnað, les hana ok fylg þvi, er þv heyrir. Ok ef þv fylgir, þa manntv skirliga lifa ok rein bva ok eigi oftarr savrgaz. Man nv þer i halld koma fontrinn, er þv vart skirð i, krisma ok olevm, er þar var a þig lagt, sv en helga fœzla ok sa enn dyrmæti dryckr, er þv hefir tekit af vars konvngs borði, ok meiri nyt dregr, ok mætri ok langæri[46] er til eilifs gagns helldr en vistin, er meyiar tokv af borði Asveri konvngs. En hvat, ef sva illa verðr, at þv fegriz vm rið, ok þit mal i lag komit ok i frið við vnnasta þinn, ef þer vinz staðfesta til ok gifta, en þv bregðr a hátt verra ok vendir þig til vandra verka? Nv deyr goð tilgerð, en mein vax(a). Nv ef þv fellr, ris vpp, eigi er sa farinn, er fellr, hinn er farinn, er orkaz ma ok vill eigi sialfr biarga ser. En hvat, ef oft er vent til vmbota ok oft til meina? Ris æ vpp, er þv fellr, mart er til vmbota. Ef þv bleyðir hiarta þitt, sv bleyði grœðir þig; kemr þv þer til tara, þav skola þig; er ok fasta til vmbota, bœner, vokvr, mersvsongar, olmvsvgerðir, fyrirgefa oðrvm sinn misverka, venda þeim rettleiðis, er i misfelli hefir hitt, hefna a þeim illzkv, er of þrair erv at hallda a sinv meini, at eigi tyni hann bœði ser ok oðrvm með illvm dœmvm, af þvi at hann er of þrahalldr a illzkv sinni, ok er minna hans tion eins en margra, ok er þvi hefndin salvbotar verk ok synda lavsn, ef sa hefnir, er gvð hefir þat valld i hond greitt. Ok er sa rettr laga hofþingi, er hefnir eftir logvm, ef log erv eigi of frek, ok hefnir hann fyrir gvðs sakir goðvm monnvm til friðar, ok hefnir með astvm en eigi með heiftvm, með ast við gvð ok folkit ok sal sialfs sins. Slikir lvtir ok margir aðrir liggia til vmbota. Se, hversv mikil milldi vars drottins er: hann gerði þig, þa er þv vart eigi, til þers fagnaðar, at þv skylldir i hans riki þann stað fylla, er engillinn tyndi; hann gaf þer at vera vel, þvi at ecki matter þv þer fyrir vtan hans lán; hann gaf þer ætlan at hyggia gott ok vilia at vinna ok megin. Ollv tyndir þv þersv. Hann gelldr þersa miskvnn, engan fær þv þer annan slikan beinamann, hann gefr þer stolinn ok vit til at veria, enda gelldr þer enn með miskvnn, þo at þv tynir með heimskv. Enda er sia miskvnn æ bvin, hversv oft sem þv leitar til, ok hversv synðvg ok savrvg þv ert. Sva er hans ast mikil við þig. Nv legg moti allt þat gott, er þv matt, þo er þat morgvm lvtvm minna hans tilgerðvm. En þv matt svara: Ek em fatœk, snavð ok neis, ek hefir engi efni til framlogv. Sala, þv segir eigi satt, þv matt hafa ast, ef þv villt, hefir þv ok sialfa þig. Þersa lvti krefr hann ok krefr sins. En hvat, ef efni skortir, legg fram goðan viliann. Ef hann hefir mikit veitt þer, ok gerir þv þvi mikit gott, þat er hans veizla. En ef hann hefir litið veitt þer, þa er þat ok þitt gagn. Hann vill reyna þig i þinni neisv, hann veit giorr, hvat þer hœfir, en siolf þv, ok skalltv fyrir þvi með þockvm taka oll hans verk, ok æ hans miskvnn at kenna, hvegi goð er þv geriz. Kann þat vera, at þv geriz sva goð, at þv ser verð, at iartegnir geriz fyrir þinar saker, en gvð vill eigi, þvi at hann vill eigi, at ofsi megi spilla þer, ok vill hann sva freista þin, þvi at ecki avkar þat ne vanar verðleika þinn, ok er honvm þeckra at giæta þin i litillæti, en leiða þig i ofmikla freistni. Sva er ok vm fiarefni, hann veit, hvi hann dregr, fyrir þvi at hann hefir margan tældan. Nv lofa alla hans tilskipan, bið hann styra þinv raði ok þa hiolp veita þer, er þv þarft; taki af þer mein, ef nockor erv, vnni þer goðra verka ok staðfesti þig i goðvm verkum, hvarki er vm avðœfi er, þvi at eigi iattar hann avllvm monnvm ok eigi avllvm iamnverðvm. Se, brœðr tveir tvibvrar erv alnir, som er ætt þeira, same bvrðardagr; annarr hefz til avðœfa, annarr legz til fatœkis, ok er hinn fatœki sivkr ok nvminn megni, hinn avðgi heill ok i avllv afli ok megni. Gvð ann baðvm, en annan lemr hann at mega illt, ok styrkir annan at mega gott, elskar þo hvarntveggia, en sakar hvarngi. Slikt er hans ast við ors, at hvatki er varr breyskleikr þoler af hans tilætlan, avllv skipar hann þvi ors til gagns ok til giæzlv. Ok skvlv ver fyrir þvi i allri hans viðskipan hann lofa ok með þersvm orðvm vm hann rœða: Viðr kennvmz ek, drottinn minn, oll þin miskvnnarverk, skipa allt eftir þinvm vilia, þvi at þv ert minn drottinn, þv ert mitt ynði, þv ert lios avgna minna. En hvat skal, drottinn minr, mote þvi ollv leggia, er þv hefir veitt mer? Villtv, at ek vnna þer? Hversv mikit skal ek vnna þer? En fvl ok savrvg em ek at vnna þer. Vnna skal ek þo, drottinn minn, þvi at þv ert minn styrkr, þv ert min viðrtaka, min staðfesta, lavsnari minn ok verndari[47], min hiolp ok heilsa. Þv gaft mer, drottinn minn, þig at kvnna, a þig at trva, þig at elska, þer at fylgia; þv gaft mer vit ok skilning, minni[48], tvngv skilna, þeckileg orð, aheyrilega kenning, ok frambvrð með framkvæmð verka, vilia til náms, megin til skilningar, varygð i farsælv, hvggan i annmarka. Ok hvert er ek venda mer, þa var æ þin miskvnn bvin mer; ok þa er mitt mal var at þrotvm komit, þa leystir þv mik; þa er ek syndgvðvmz, hirtir þv mik; þa er ek rygðvmz, þa gladdir þv mik; þa er ek orvilnvðvmz, styrktir þv mik; þa er ek fell, reistir þv mik; þa er ek stoð, þa stvddir þv mik; þa er ek geck, leiddir þv mik; þa er ek sotta til þin, toktv við mer. Nv þetta allt ok marga lvti aðra veittir þv mer; ok þvi a mer iamnan at vera þeckilegt a þig at hyggia, vm þig at rœða, þer at þacka, þig at elska, þig at lofa fyrir allar þinar haleitar ok margfalldar velgiorningar, er þv hefir mer veitt; minn lavarðr ok minn drottinn.
Nv hefir ek teð þer, sala min, ast þins vnnasta ok hans festarfe ok tilgiof til þin. Nv er goðr vnnasti, gott festarfe; nv legg gott a mote, hallt þig vel, þiona rein reinvm, hallt þer vspilltri, ok lat flecklavst vefa þitt lif heðan af. Lit a, at fyrrmeirr vartv savrig sem almenneleg pvta, en þv ert nv með hans miskvnn meyiar iamningi; þer erv spell fyrirgefin, fleckar af þerðir; giæt nv þeginnar miskvnnar, ok giæt með þockvm ok lytalavst. Se, hvat hann hefir nv veitt þer, er alldri var þitt afbrigði sva mikit, at eigi var hans miskvnn meiri.
Sala talar til likamsins. Nv finn ek blindi mina, er ek sagþa, at eigi mætti vera einka ast vtan til eins tœki. Nv se ek, at sv er meiri, er til allra tekr, ok er þo fvll með hverivm, þar sem einn er allra stiorn ok forvista, ollvm nalægr, allra giæzla, avllvm bvinn til hialpa, fyrirlætr engi, skilz við engan, litr yfir allra verk, ok vinnr sialfr með þeim, er gott vinna, leyniz andlit en eigi navist hans. Bœði er með mer nv skom ok otti; skommv(m)z ek misverka, ottvmz ek þann, er ek fæ eigi leynz, fyrir þvi at hann ser alla mina leynda lvti. Avm em ek, er sva mart er þat, er ek ma skammaz af honvm, en hitt fatt, er honvm ma þocknaz. Missir mer, at ek mætta sva mikla stvnd felaz fyrir honvm, at ek hefþa siolf af þert oll min mein, ok birtvmz ek honvm eigi fyrri, en ek mætta rein standa i hans avgliti lavs fra syndvm.
Nv sny ek rœðv minni til yðar synda minna. Ek sœri yðr, bolvaðar syndir ok hatrsfvllar, meinafvllir fleckar, at þer latið mik ok skiliz fra mer, dirfiz eigi oftarr til þers mik at fifla, mer at spilla, ok sva reita minn drottin ok lavsnar(a). Enda man yðr tilsokn litið stoða, þar sem hann veitir vorn, en ek motistoðv, þvi at enn angrar mik meirr, at ek gerði hann reiðan, en mik vreina, þar sem hann ser oll min verk. Nv i hans megni segi ek skilið við yðr, nikvæði ek yðr ok allt yðart samneyti, (at) þarflavsv veiti þer mer atlavp. Til annarra lvta vil ek nv skapa mina lifdaga, ok vætti ek ok trvi ek fastlega, at kviðiað skal yðr vera min tilvitian ok innkvoma, þvi at skil ek nv, hversv ek skal yðr brott reka, ok hversv yðr skal forðaz, ok se þvi nv endir a vorv felage.
Likamr talar[49]. Annsvor þin en fyrstv ok þersi erv miok vlik, þvi at þa þotti þer eigi einka ast, nema til eins tœki, nv þicki þer hon af þvi mætri, at hon er eins ok allra. Þv kveinaðir fyrr, at frestað var viðrtokv þinni. Nv af þvi at þv stvndar at bœta fallit, þa finnr þv, hve mikit gott þer hafa veitt frestin ok gvðs biðlvnd ok þolinmœði. En þv ottaðiz, ok enn þicki mer, sem nokkot kenni þers, at þv ottiz, at hans ast se fallin við þig, þvi at þv ert enn eigi komin til vmbota þins afbrigðis. En þetta ottaorð skalltv með ollv fella: dvena matti ast hans við þig syndvga, en eigi matti falla; vnni hann þer liotri, tynd værir þv elligar, farin værir þv, ef hans ræiði stigi þegar i fvlla hefnd, en þolinmœði vann freistnina, en freistnin yfirbot, en yfirbot ast hans. En þvi meiri mvnr er a ast hans, er þv stvndar lengr til yfirbota meina þinna, þvi at þegar vendir hann sinv skapi, er þv vendir þocka til hans. Ok þo at hann hati syndir þær, er með þer erv vbœttar, þa kann hann þo þers ofvssv, at þv hatar nv þat, er honvm mislikaði. Miðr litr hann nv a þat, hvat a skortir með þer, en a hitt, hvert þv stvndar nv, ok meirr geymir hann at iðran þinni, en at hversv mikil stvnd er til iðranar, ma ok a litilli stvndv lækna stor mein ok margfolld.
Sala spyrr[50]. Seg mer einn tima spvrdaga. Ek kenni með mer stvndvm ynði sva mikit ok hvggan, fagnað ok gleði, at mer þickir, sem ek se oll onnvr, en ek var skommv. Nv fysvmz ek allz annars en fyrr, ok nv er mer þat leitt, er aðr var livft; syniz mer, sem ek se oll skipt ok oll ny, ok mitt briost hefir tekit nyian fagnað, samvizka min er i gleði, dvenar fyst at lita til liðinna meina, i ró er nv hvgr minn, birtiz vit mitt, lysiz hiarta mitt, fyst min stvndar a giæzlv heilagrar giœzkv. En þv hefir rœtt vm faðmlag vnnasta mins, at þat skiptir mannenvm ok vender or vandskap til naða ok staðfestv. Nv veit ek eigi, með hverivm hætti þetta skipti kemr, en hvggan er mer i skiptinv, ok við þenna hatt villda ek bva alla mina lifdaga, ok þar til skal ek framleggia allt mitt megin. Nv er sem hvgr minn beriz við mik, hinn fornni við enn nyia, at hinn megi falla, en sia lifa, þvi at sva kenni ek hann nv nyian fagnað hafa tekit, sem hann venti ser nv enda allra meina ok fvllnað avmbvna, ok b[iði] hann nv eigi framarr, enkis œskir hann þersa heims meira. Nv vil ek þat vita, hvart sia . . . . . . . . . minn vnnasti, ef sva skiptir mer, ok þersa haleita hvgro hefir veitt mer, fellt vnytan losta, en kveykt fyst til allra goðra verka.
Likamr talar[51]. Sia same er þinn vnnasti, er sva hefir vitiað þin, þo at hann kome hvlþr ok vsynilegr, ok eigi með avgvm sia ne hendr hondla, hann kemr til aminningar en eigi til synar, til kenningar en eigi til handlanar, vilia þinn at teygia, en eigi alla fyst þina at gera, astarfyst ter hann þer, en eigi enn avmbvnar fvllnað. Ok þat er sa lvtr, er þer hœfir til festarfiar, at her kennir þv hans mvnvgð, ok sva vaxi fyst þin þat at hafa annars heims með fvllnaði, er her kennir þv ok bergir með fagnaði, ok at þat vitir þv með fvllri hopan, at sa skal vera þinn eilifr i eign, er nv er i þinni vitian, ok se sv vitian, er nv kennir þv, styrkr til staðfestv, von til framkvomv. Ok er sv bœn min ok lykt rœðv minnar við þig, sala min: Vnn þeim, sœk eftir honvm, lett eigi fyrr, en þv tekr hann, ok eignaz hann, þegar er þv fær hann. En þersarrar tavkv ok eignar vnni þer sialfr hann vtan enda.
Sala mælir[52]. Sia er fyst min, til þers er oll girnd min, hengat stvnda ek með trv, flytivmz ek með hopan, renn ek með astsemð, ok vnni gvð mer her at leita en annars heims at finna. Amen.
Nv með þvi at vm hvgrecki er talað ok vm æðrv, ok þersv hvarvtveggia til salv vent, er annað er gagnsemda fvllt, en annað afbrigða ok byrgða, þa gefi gvð æ til hins at lita, er þvrft beiðir, en hitt fyrirlita, er til haska heyrir. En þat er salv skyllt at skynia, þvi at gvð hefir henni skyn iattað, er hann hefir avðrvm kvikvendvm syniað. Ok sem hon veitir lif likaminvm með sinni navist, fyrst at alaz i heim, þvi nest i voxt at fœraz ok eftir spena með vistum fœðaz, biargaz með atfœrslv, sva er ok hennar at skynia, at likaminn styri ser með viti, kynna honvm, at .ii. lvtir erv með manninvm, illt ok gott, lostr ok nattvra. Ok er til þers leggiandi oll ætlan, skilningr ok vizka, at lyti se vti byrgð, þvi at synd er ill iamnan, en nattvrv se holpið við, er rein var skapat, ok er þo logð vndir lyti hon lytalavs, þvi at eftir þvi sem hon er nattvra, þa er hon hvergi ill, ok eigi með envm versta manni. Ok af þvi at maðrenn kann slikt skynia, i þvi er hann gvði likr, þvi at af þersv kann hann satt at sia ok fremia sig i goðv til salvþvrfta. Ok er honvm iað likams þvrft at vita, hvat hans næringvm gegnir, sem vist mot hvngri, dryckr við þorsta, klæðnaðr við kvlþa, vorn mot alavpvm, hiolp við svttvm; ok er fyrir þvi tvefallt verk með mannenvm, annað þat er gvð vinnr, en annað þat er sialfr maðrenn vinnr, ef maðr rœker salv sina. Rœkt salvnnar erv góð verk ok forsio likamans, en manzens verk ok þo gvðs lan, þvi at þrir erv vinnendr, gvð, nattvra ok maðrinn. Gvð skapar þat, er skapað er ok i fyrstv var vskapað, sem Moyses segir: In principio fecit deus celum et terram. Gvð gerði i vpphafi himin ok iorð. En þat vpphaf er skiliandi gvðs svn. En nattvrv verk er at flytia þat i lios ok til nytia, er eigi var aðr avgliost, sem mann til bvrðar, sað ok annan iarðar afspring til avaxtar. Sem Moyses segir með gvðs mvnni: Producat terra herbam uirentem. Flyti fram iorðin gras grœnt. En manzins verk er at annaz vm sina atvinnv, ok hof þat eftir gerfa synd, at sv atvinna varð með vilsinni. Sem segir i samv bok: Consuerunt sibi perizomata; þav savmvðv ser hvlningar, en þvi volldv synðer; nattvra var aðr friols, en syndin varð at liða til vils ok vela, til starfs ok ahyggiv, ok verðr maðrinn nv þat at afla með vinnvm, er avnnvr dyr hafa með nattvrv. Ok hvgleiði sa er fyrsta sinni fann klæðnað, hversv flestar skepnvr hafa með nattvrv verki nockora hialp mot sinvm anmarka: næfr hyl tre, fioðr fvglinn, fiskinn reistrar, hvelivr hvalinn, vil savðinn, skogardyr ok bvfe har fyrir klæðnað; svm kreatyr hylz i skelivm, svm i kvfvngvm; ross versk með hofi, eða tonn sem hvndr, reinn með horni; ok er þersor vapn ok klæðnaðr allt veitt með nattvrv. En eigi er sva manninvm, noktr kemr hann ok vapnalavs ok varnar. Ok er þetta með mikilli ok dyrlegri fyrirætlan, er nattvra skipar þeim vorn ok þarfendi, er eigi hofþv vit til aflanar. En maðrenn aflaði, er með viti var skipaðr i heimenn, ok er hans tign at meiri, at hans aflan er með viti, en þeira með giof, ok stendr hann til meira, ef hann giætir sin i gœzkv ok i rettvisi, ok litr æ til hins, at hann se þeim mivkr ok lyðinn, er hann hvetia til eilifra þvrfta, en eigi hinvm, er draga til meins með vandvm verkvm. Þvi at maðrinn hefir .v. eggiendr, ok þo eigi alla með einvm hætti, þat er heimr ok horvnd, sal ok illzka ok enn helgi andi. Horvnd eggiar hoglifis, heimr hegoma, sal sannenda, illzka meina, gvð goðra lvta. Til þers lystir horvndit at hafa klæðnað asynilegan, mat lystilegan, drecka með ofsa, liggia hœgt, sofa nogt, firraz heims haska ser til mvnvgðar ok salvtions; en heimr eggiar hegoma, þat er at heliaz a veralld[53]
Fotnoter
- ↑ [saal. efter Fragm.; valltir af sallibur (utydeligt og usikkert) Hb.
- ↑ ellihvern Hb.
- ↑ erlending Fragm.
- ↑ samskyllda Hb.
- ↑ Juvenal. Sat. X, 243—5:
- Hæc data pœna diu viventibus, ut renovata
- Semper clade domus, multis in luctibus inque
- Perpetuo mærore et nigra veste senescant.
- ↑ fyll Hb.
- ↑ gangsmogin Hb.
- ↑ [sem Hb.
- ↑ alla Hb.
- ↑ Slutningen af denne Samtale mellem Frygt og Mod findes ogsaa i Codex Delagard. fol. IV, V, VI, VII i Upsala, og meddeles her efter denne:
sem þui hava á visat, en aðrir limir fylgt væita.
Æðra mælir: Gagnmǽli lyt ec nu sem fyrr oc androða, þuiat litil(s) virðer þu licams limi þina; en huat hina, er fǫdder ero af licama þinum, þat ero bornn þin, hugsa matt þu frafall þæirra.
Hugrecki segir: Ohygginn er sa, er harmar barnna missu, ne þat at syrgia, at helldr have Kristr en ec; mæíra er at virða hans viðrtaku en brottaka(!).
Slik er æðro sennor oc hugreckiu, sem nu er upp talt. En sa hefir vel i aullom malom, er sua gerir, sem spekingrinn mælir, at þat hœfir huerium dugande manni at kiosa ser rett efni oc siðan vera fasthalldr a þui oc þui fylgia oc iamnan gott gera. - ↑ er Hb.
- ↑ þin Hb.
- ↑ þa er þo tilf. Hb.
- ↑ ansvor Hb.
- ↑ ok tilf. Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ viðrefa Hb.
- ↑ vnnað Hb.
- ↑ leggiandi Hb.
- ↑ þarflegt Hb.
- ↑ tal Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ einlennelega Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ han tilf. Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ [tilf. Fragm.
- ↑ saal. Fragm.; eigi Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ innri Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ [saal. Fragm.; F. . . mætti þer vera Hb.
- ↑ [margir flockar ok storir Fragm.
- ↑ [hafa helz þnͦd (? þionad) Fragm.
- ↑ [þer vitrare, agætare audgare eda mattkare Fragm.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ skapat Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ capitulum Hb.
- ↑ Myrar Hb.
- ↑ langiori Hb.
- ↑ verndar Hb.
- ↑ min Hb.
- ↑ capitvlvm Hb.
- ↑ spvrdagar Hb.
- ↑ capitvlvm Hb.
- ↑ capitvlvm Hb.
- ↑ Slutningen mangler.