Íslensk hómilíubók

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Islandsk.gif


Íslensk hómilíubók
Fornar stólræður

Fögnuður verður þessa heims sá hæstur,
er góður maður fagnar engla tilkvomu
á dauðastundu sinni.



[Þjónusta kennimanna]

Menn þeir, er bera kennimannanöfn og vígslur yfir ólærðum mönnum, þeir eru skyldir að þjóna Guði skapera sínum á öllum hátíðum með tvinnri þjónustu. Þeirri annarri að veita tíðagjörð í heyrn yður slíka sem til hverrar hátíðar er gjör á bókum og reka svo erindi yðvart við Guð að halda fyr yður bænum þeim, er til eru settar.
   En sú þjónasta önnur er oss boðin við Guð á helgum tíðum, að vér skulum hans erindi reka við yður og kynna yður miskunn þá alla, er hann hefir oss veitt í burð sínum og hérvist sinni og písl og upprisu af dauða og þeirri skipun margfaldri, er þeim jarteinum fylgdi. Ættim vér og að kynna yður boðorð hans, hve hann vill, að vér skipim voru athæfi, þess er vér megim þá farsælu nýta oss, er Kristur sjálfur hefir oss til boðið.
   Nú þó að vér séim mjög vanbúnir til hvorrar, sem vér fremjum, guðsþjónustu, þeirra er nú hefi eg til tíndar, þá verður þó að hvoru yður það allra auðsýnst, hve mjög vér erum vanbúnir við því, er vér skulum Guði þjóna á þá tungu og á þá mállýsku, er ér kunnuð jamt skilja og um að mæla sem vér. Þurfum vér fyr því of þann hlut einkum mest yðvarrar vorkunnar og þess, að ér færið þau orð áleiðis, er vér vildum mæla til þurftar öllum oss, þó að ér finnið á því sanna málstaði, að eigi sé öllu málinu orðfimlega farið eða skörulega. Vitum vér þess von ofvalt, er vér mælum fyr mjög mörgum mönnum, að þeir munu á ór orð heyra flestir, er bæði munu betur búnir að viti og að máli en vér séim.
   Nú ef ér vilið þó að hvoru taka við kenningu hugþekklega og lítillátlega, þótt eigi sé með forkunnarorðum framfærð, þá mun Guð, Drottinn vor, við yður dýrst virða, ef ér þekkist þó vel hans orð og erindi, þótt eigi sé með snilld mikilli fram túlkað.


Assumptio sancte Marie
[Uppnumning heilagrar Maríu]

In helga mær, María, móðir Drottins vors, var ins besta kyns, komin frá Abraham og úr kyni Davíðs konungs. Inir nánustu frændur hennar vóru réttlátir og höfðu mikið kraftalán af Guði, en lítið auralán af heimi.
   En þegar er María kunni góðs greinir og ills, þá lagði hún þegar ást við Guð, svo að hún var ávallt í Guðs þjónustu, annað tveggja á bænum eða hún hugði að spámannabókum eða var í nekkveru góðu verki. Fyrst kvenna hét hún því heiti Guði að halda hreinlífi, og nam hún eigi það af annarra dæmum né kenningum, heldur glíkti hún það eftir Guðs englum.
   Hafa megu góðir menn hreinlífi það, er María hafði, áður hún bæri Krist. En þó er hennar hreinlífi dýrlegra en annarra, því að meiri vegur er að sýna in bestu dæmi en eftir að glíkja. En síðan er hún bar Drottin vorn, þá var allt líf hennar helgara en menn megi eftir glíkja eða frá segja. En af því að hún tókst meira á hendur Guði að þjóna en boðorð væri til eða dæmi, þá lét Guð hana framar góðum ná verkum en aðra helga menn. Öll góð verk, þau er aðrir menn gera við liðu Guðs, þau gjörði María við sjálfan Drottin. Aðrir menn gefa hungruðum fæðslu, en þyrstum drykk, en María fæddi Drottin vorn sjálfan á brjósti sér og af sínu erfiði. Aðrir menn klæða þá, er kalnir eru, en María klæddi son Guðs holdi sínu og reifum og klæðum. Aðrir menn vitja þeirra, er í myrkvastofum eru eða veita þeim miskunn, er fyrdæmdir eru af ofríki vondra manna. En María flæði undan ofríki Heródes með Drottin vorn til Egiptalands. En meðan Drottinn vor var þessa heims, þá fylgdi María honum og nam að honum alla speki og gæsku, svo sem maður má of nema eða vita, og framar miklu en hver annarra heilagra manna.
   En þó að Guð veitti henni þessa hluti, þá virti hún sig þó lítils og var þess að lítillátari ávallt sem Guð veitti henni meiri dýrð.
   Þeir menn eru og mikils virtir af Guði, er píningar taka af vondum mönnum fyr hans sakar, en þó hefir María þessa dýrð framar en aðrir, því að aðrir helgir menn tóku píningar á líkami sína, en önd Maríu var pínd, þá er hún sá augum sínum á píning Drottins vors. En það of markar að glíkindum, hve sár henni myndi vera sú sýn að sjá einkason sinn píndan, þann er hún hafði getinn af helgum anda, og hún vissi hann hafa allan guðdóm með þeim líkam, er hann tók af hennar holdi, þars öðrum mönnum fellur nær, þótt lítið sé í mein gjört barni þeirra, því er af syndum er getið og sjálfum hefir lítils góðs kost. En þeim mun unni María meiri ást og helgari sínum syni sem hennar sonur var helgari en aðrir. Það má og sjá, hve miklu heldur hún myndi vilja taka sjálf allar píningar á sinn líkam, heldur en sjá son sinn píndan, þar er hún unni honum miklu meira en sjálfri sér. Því er hennar píning meiri og helgari en annarra manna, að öndu hennar varð sárara við dauða Drottins en engi maður megi kenna á líkam sínum.
   Eftir píning Drottins vors og upprisu, þá fylgdi hún postulum Guðs, og varðveitti hag hennar allra mest Jóan postuli, systursonur hennar, svo sem Drottinn bauð honum, þá er hann hékk á krossinum, að hann skyldi henni fylgja sem sinni móður. Meðan hún var í þessum heimi, þá var hún í þeim stöðum, er Kristur var borinn eða píndur eða hann sté til himna eða fór þar á milli, að henni skyldi aldregi fyrnast stórmerki Drottins vors. En það er eigi sagt, að hún gerði jarteinir í lífi sínu, því að allt líf hennar var jarteinum æðra, af því að vondir menn gera jarteinir stundum sem góðir. En ekki var þess í lífi Maríu, er vondir of hafi, en margt helgara en góðir of nái.
   En þó er ein hennar jartein helgari og æðri en allar jarteinir heilagra, sú er hún bar Drottin vorn, þann er allar jarteinir og alla miskunn veitir helgum mönnum. Og það allt, er Guð hefir oss veitt miskunnar í hingaðkomu sonar síns, þá höfum vér það allt af henni hlotið, því að hún gjörðist verð að bera þann, er oss leysti með sínu blóði frá helvítis kvölum. Eða hvað of jafni öðrum mönnum við hana, þar er hún hefir svo miklu meiri návistu hafða við guðdóminn sjálfan en aðrir menn, þeir er náðu framast, er sáu Drottin eða heyrðu orð hans eða vóru í föruneyti hans og áttu mat við hann eða svefn. En María náði því framar, að hún hafði hann níu mánuður sér í kviði, og tók hann af hennar holdi allt líkamlegt eðli.
   Nú svo sem allir hlutir urðu að helgum dómum, þeir er Drottni órum vóru nálægstir, sem etan, er hann var í lagður, þá er hann var barn, eða klæði eða margir hlutir aðrir, þá má af slíku marka, hve heilög sjá mær er, er alla ævi hafði Guði þjónað og var glíkari Guðs englum en mönnum í atferð sinni, áður hún bæri Drottin vorn, og náði svo mikilli samvistu við Guð, að hún hafði hann luktan líkama sínum. En þar er vér erum jarðlegir að atferð vorri, þá megum vér hug órum eigi nær of koma himneskum hlutum, nema vér takim dæmi af jarðlegum hlutum, að vér megim ið andlega skilja. En þau dæmi of tekur til þessa: Þá er sól skín á gler í heiði, þá er glerið lýsist og hitnar af sólunni, en geisli sá, er skín í gegnum glerið, hefir lýsi og hita af sólunni, en líkneski af glerinu. Sólin merkir guðdóm, en glerið ina helgu Maríu, en geislinn Drottin vorn Iesum Christum. Þá er sól skín á glerið, þá er hún jafnbjört sem áður, og tekst ekki af lýsi hennar. Svo var og guðdómurinn heill og óskaddur í öllum krafti á himnum, þótt hann tæki manndóm á sig hér á jörðu. En glerið er hreint og gagnsætt, svo að í gegnum það má sjá sem ekki sé fyrir bæði sól og annað. Svo má og líta himneskt líf í atferð Maríu, er svo hreinan hug hafði ávallt til Guðs, að engi varð líkamleg munúð í holdi hennar, svo að hún kenndi aldregi munúðarinnar heldur en léreft, er það í sundur er skorið.
   Því mátti hún maklega son geta af helgum anda, að hún var þeim mun öllum hreinlífri en aðrir menn sem gler er hreinna og gagnsærra en annað smíði. En Drottinn átti að taka líkam með þeirri meyju, er svo væri hreinlíf sem líkneski verður með þeim lit og geisla, sem í gegnum skín. Þótt gull og silfur sé í sólskini, þá er þó engi geisli í gegnum það, því að það er eigi gagnsætt. Svo sem margar konur höfðu dýrlega atferð sem gull og silfur eru gjörsemar, voru af því eigi verðar að bera Drottin, að þær höfðu eigi hreinlífi sem sankta María, svo sem eigi má geisli skína í gegnum það smíði, er eigi er gagnsætt, þótt það sé fagurt álits og gott að reyna. Á góðu gleri er bæði gulls litur og silfurs og allir inir fegurstu litir. Svo var og í atferð Maríu allir inir dýrlegstu kraftar, svo að hún hafði eigi hreinlífi aðeins nema og alla gæsku, þá er menn vissu dæmi til, og þeim mun hvern góðgerning framar en aðrir menn sem allir litir eru bjartari á glerinu í sólskini en hvar annars staðar.
   Gler það, er hvítt er aðeins, jarteinir engla Guðs, því að það er allra hreinst og skírst, svo sem góðir englar eru svo helgir og hreinir, að þeir hafa í öngum hlut sitt eðli saurgað. Ef sól skín á hvítt gler, þá er geisli í gegnum og eigi líkneski með þeim geisla, því að glerið er með einum lit og með öngu líkneski. Svo hafa og Guðs englar glíking guðdómsbirtinnar í eðli sínu. En þó mátti eigi manndóm taka af þeirra eðli, þar er þeir hafa eigi líkami, svo sem eigi er líkneski í geislanum, ef eigi er af glerinu. Svo hafði María hreinlífi slíkt sem englar og alla manndýrð að aukahlut. Því mátti hún maklega vera móðir Guðs, að hún hafði hreinlífi sem Guðs englar og mannlegt eðli, svo að guðdómurinn mátti taka af hennar holdi manndóminn, svo sem hann hafði skapað fyr öndverðu, að maður skyldi frá manni getast.
   En geislinn skín í gegnum glerið og hefir bæði birti sólskins og líkneski af glerinu. Svo hefir og Drottinn vor, Jesús Kristur, bæði guðdóm af Guði, en manndóm af Maríu. En alla gæsku sína varðveitti María með lítillæti, svo að henni grandaði aldregi ofmetnuður, og kvaðst hún hafa lítillætis síns að því mest notið, er Guð veitti henni svo mikla dýrð. En meðan hún var í þessum heimi, þá skipti hún sér lítið af flestu og var hljóð ofvalt og hógvær og hafði í hug sér Guðs dýrð og jarteinir, en gerði það eitt að uppburðum, er nauðsynjum sætti. En við andlát hennar vóru staddir allir postular, því að hún andaðist fyrr en þeir skiptist til landa.
   Það finnst oft í sögum heilagra manna, að englar Guðs vitrast í andláti þeirra með ljósi, eða þeir, er hjá standa, kenna himneskan ilm eða heyra fagran söng. En ef Drottinn Jesús Kristur veitir oft slíka dýrð í andláti þræla sinna, þá megum vér að glíkindum marka, hversu mikla dýrð hann myndi sýna í andláti móður sinnar, er drottning er omnium sanctorum.
   Eða ella hefði hann eigi haldin þau lög, er hann bauð hverjum manni, að göfga föður sinn og móður. Af því skulum vér trúa, að Drottinn Jesús Kristur fór í gegn önd móður sinnar með allri himna dýrð og góðum ilm, og var sén í andláti hennar og heyrð öll sú dýrð, er menn máttu standast að sjá eða heyra.
   En alls líkamur hennar fannst eigi, þá hyggja margir, að hún hafi upp verið numin bæði með önd og líkama. En líkamur hennar var grafinn í dal þeim, er heitir Vallis Jósafat, og var þar gjör síðan kirkja dýrleg henni til vegs. En nú er þar tóm fundin gröfin. En önd hennar var upp hafin yfir öll engla fylki, og lúta henni allir englar og allir helgir menn.
   Jeronimus prestur segir skýrt, að hún andaðist og var grafin, en hann segir eigi víst, hvort heldur var, að hún tók upprisu líkams síns litlu eftir andlát sitt, eða Guð fal líkam hennar, að syndgir menn megi eigi sjá.
   Hátíð uppnumningar móður Guðs veitir mikinn fögnuð englum á himni og mönnum á jörðu. Ef Drottinn sagði fögnuð vera englum á himni yfir einum manni, þeim er iðrast synda sinna, þá má sjá að glíkindum, hversu mikill fögnuður þeim myndi þá verða, er þangað kom drottning þeirra og móðir Drottins þeirra. Á jörðu er mönnum skylt að fagna dýrð hennar, því að hún vill hjálpa öllum þeim, er hana dýrka, og má hún öllum hjálpa, þeim er hún vill. En sá dýrkar réttlega Guðs móður, er líf sitt myndir eftir hennar atferð, svo að hann metur son hennar til allra góðgerninga sinna og lætur hans ást banna sér munúðir rangar.
   Nú ræddum vér nakkvað of heilagleik Maríu, að yður mætti skiljast, hversu miklu hún er helgari en aðrir helgir menn. En svo sem vér trúum, að hún er öllum helgari, svo skulum vér og því trúa, að hún sé öllum vorkunnlátari og betri bæna, því að allt huggæði er af Guði, og eru þeir hugabestir, er honum eru glíkastir.
   Af því skulum vér á hana kalla til árnaðarorðs fyrst allra heilagra manna og óhræddir of það vera, að eigi muni hún oss því betri áheits en aðrir sem vér þurfum hennar meir. Verður að því, að eigi þyki hún betri áheits en aðrir helgir menn við sóttum eða öðrum líkamlegum meinum, en þó að svo reynist, þá er víst í hverju áheiti við hana, að hún mun annað tveggja það veita, er hún er beðin eða annað nauðsynlegra ella. En hvað sé af meiri rækt við oss en að veita oss betra en vér kunnim biðja? Því að vér biðjum oft, að þeir hlutir hverfi frá oss, er vér værim síst án að hafa, en viljum eigi þess biðja, er vér ættim mesta þörf að geta. Því skal það upphaf bæna vorra, að Guð gefi oss það vit, að vér megim skilja, hve miklu meira eru verðir andlegir hlutir en líkamlegir og betra að þiggja himneska speki en jarðleg auðæfi og meiri þörf heilagrar ástar við Guð og menn en vegsemdar af mönnum.
   Svo sem Dominus sýndi of sjálfan sig, að hann var þessa heims svo sem volaðir menn og var hlýðinn móður sinni og fóstra og vann það á löngum degi, er þau kvöddu hann, eða þá að öðrum, og kvaðst eigi til kominn þess í heim þenna að láta sér þjóna, heldur að þjóna sjálfur öðrum, - nú, hver þeirra, er hans sporgöngumaður vill gerast, þá taki fyrst allra hluta að hafna öllum hlutum, þeim er til eftirlífis eru í þessum heimi, en síðan að vera námgjarn að Guðs lögum og góður kenninga við sér ófróðari menn og leita að fremja það allt í verkum, er hann kennir öðrum með orðum. En ef svo má verða, þá hefir hann öðlast ið æðsta lán af Guði, það er meira er vert en líkamlegar jarteinir, því að hver hefir allt ærið, er góðs er verður af Guði.
   Dominus bar vitni sjálfur í guðspalli of þetta, þá er hann taldi fyr mönnum, en kona nekkver heyrði mál hans. "Sæll er sá kviður er þig bar og það brjóst, er þú sóst." En hann svaraði: "Hví in síður eru þeir sælir, er heyra orð Guðs og varðveita þau síðan." Þessi orð munu svo þykja horfa sem aðrir hafi heyrt orð Guðs og varðveitt heldur en in helga María, er bar Drottin og hafði sér á brjósti. En ef rétt er greint, þá er þetta einkum mælt of sankta Maríu. Og skal þá sérhvort greina, verðleik hennar og laun verðleiksins, hver sé sá manna, er jafnframarla hafi náð að heyra orð Guðs, þar er Gabríel bar henni að eyrum ið helgasta erindi, og heyrði þau orð, er hirðarnir sögðu, og svo það, er austurvegskonungarnir mæltu.
   En allt þetta varveitti hún í hug sér. En er Drottinn vor tók að kenna kenningar, þá fylgdi hún honum og heyrði lífskenningar úr hans munni. En allt það, er hún heyrði, skildi hún betur en aðrir og var minngari að eftir og gjörði betri lok á að efna.
   Fyr þetta var verðleikur hennar. En slík laun tók hún að móti, sem nú mun eg segja: Hún bar Drottin í þenna heim og er nú drottning himins og jarðar og öllum helgum mönnum helgari. En þessi orð Drottins, er hann mælti í guðspjalli, skulum vér svo skilja, að hann hafi svo ljóslega mælt: Þótt ér megið það skilja, að sú mær er sæl, er mig bar og fæddi sér á brjósti, þá skulum vér eigi minna virða atferð hennar góða, þá er hún vildi vita Guðs orð og halda þau síðan.
   Kostum vér þess nú, góðir bræður, að glíkjast inni helgu Maríu í góðri atferð og í heilagri námgirni, í lítillæti, í ást við Guð og menn, í hófsemi og í öllum góðum hlutum, þeim er hún gjörði. En hver þeirra, er svo gjörir, mun öðlast árnaðarorð hennar við Drottin vorn og fullting við allri freistni fjandans í þessum heimi og samvistu hennar eftir andlát í himinríkis dýrð með Guði og helgum mönnum.
   En Drottinn vor sjálfur mun að ráðnu vera með oss, ef hann sér góðfýsi vora, og efla oss til alls ins góða, svo að hver góðgerningur vor mun betur lúkast en vér hafim upp hafið og vaxa verðleikur vor við Guð dag frá degi, meðan vér erum þessa heims, en í öðru lífi veita oss meiri dýrð en vér kunnim nú biðja. Sá inn sami Jesús Kristur, er með feður og helgum anda lifir og ríkir per omnia secula seculorum.


Nativitas sancti Johannis baptiste
[Fæðing heilags Jóhannesar skírara. Á Jónsmessu]

Svo segir Lúkas evangelista, að á dögum Herodis konungs var biskup sá, er Sakarías hét, en kona hans hét Elísabet. Hún var komin frá Aron, bróður Moises. Þau vóru réttlát bæði fyr Guði og gerðu eftir hans boðorðum, svo að engi fann að þeim. Ekki áttu þau barna, því að Elísabet var óbyrja.
   En þá er kom að hleyti Sakarías að fremja biskupsembætti, þá fer hann til templum Domini að bera þar reykelsi. En aðrir menn stóðu á bænum úti, meðan hann bar reykelsið. Þá sér hann engil Guðs til hægri handar, en ótti mikill fylgdi sýn engilsins. Engillinn kvaddi hann: "Eigi skaltu óast, Sakarías, því að heyrð er bæn þín. Munuð ið Elísabet son eiga, og skaltu hann Jóan kalla. Mun hann þér verða að yndi og gleði, og margir munu fagna í burð hans. Mikill mun hann verða fyr Guði. Muna hann vín drekka né það, er áfengið er, heldur mun hann taka gift ins helga anda, fyrr en hann sé borinn, og mörgum lýð mun hann snúa Guði til handa af kenningum sínum".
   Sakarías svaraði englinum:
   "Hvaðan af skal eg þetta vita? Eg em gamall, en kona mín hefir eigi eðli til barna eldis". Þá svaraði engillinn: "Eg em Gabríel, er stend eg fyr Guði, og em eg sendur að mæla við þig og segja þér þessa hluti. Nú skaltu missa máls þíns, uns þessir hlutir fyllast og koma fram, fyr því að eigi trúir þú orðum mínum, þeim er fram munu koma."
   Þjóðin beið úti Sakarías og undraðist, er hann varð svo seinn. En hann mátti eigi mæla við þá, en þó vissu þeir, að fyrir hann hafði borið, fyr því að hann benti þeim.
   Síðan fór Sakarías heim og vitjaði konu sinnar. Þá verður Elísabet hafandi og leyndi hún því fimm mánuður. "Braut tók," kvað hún, "Drottinn brigsli mitt frá mér."
   Á inum sétta mánaði var sendur inn sami engill til Maríu guðsmóður. En eftir það fór María til fundar við Elísabet, og kveður drottning hana fyrr. En er Elísabet heyrði heilsun Marie, þá kemur það fram, er engillinn kvað sveininn mundu taka inn helga anda í móðurkviði. Tekur þaðan af Elísabet gift ins helga anda, er sveinninn hafði áður tekið.
   En er kom sú tíð, sem nú höldum vér, þá verður Elísabet léttari. En er það heyrðu frændur hennar og vinir, að Guð leit miskunnaraugum á hana, þá fögnuðu þeir. Inn átta dag komu þeir að gefa skurðarskírn sveininum og nafn og vildu hann heita láta Sakaríam. En Elísabet lét hann Jóan skyldu heita. Þeir létu of því kynlega og töldu engi svo heita hennar frænda, báru síðan ritfæri að Sakaría og báðu hann ríta, hve hann skyldi heita. En þá er hann hafði ritið, þá gefst honum málið. "Jóan skal hann heita," kvað hann.
   Þessi tíðindi fóru víða, og þótti öllum mikils um vert. Var of það tíðrætt, hver sveinn sjá myndi verða fyr sér. Þá tekur Sakarías af gift ins helga anda að yrkja: Benedictus Dominus Deus Israel.
   Jóan magnaðist síðan, sem von var of þann, er inn helgi andi stýrði, að hann leitaði að sjá við syndum öllum og fremja manndýrð hverja. Hann varaðist svo afgjörðir, að hann vildi eigi heldur láta sig sækja smalvömm en stærri glæpi. Hann orkaðist svo að því að forðast rangar hugrenningar og orðaslaug, að hann fór frá öðrum mönnum til Jórdanar og kenndi þar háleitar kenningar, þeim er til hans sóttu, fyr því að eigi vildi hann heldur misgera í þögninni en í málinu.
   Skyldur er sá hver til að kenna öðrum heil ráð, er Guð lér hyggindi til of það fram, sem annar kann sér, hvort er hann er lærður eða ólærður. Hann kenndi svo mikla örlyndi, að maður skyldi gefa annan kyrtil sinn, þeim er engi ætti, og þannig svo taka nær sér enn að skipta fæðslunni við aðra. Það boðorð mun flestum mönnum ærið örlyndlegt þykja og það vel gjört, er svo er. Og eigi er maður skyldur að gefa framar, en eigi þverrir það dýrðarverkið, að maður geri framar en honum sé boðið, og vilji hann heldur hneppa við sig þann inn eina búninginn, er honum er leyfður. Það sýna oss dæmi ins sæla Marteins biskups, þar er hann gaf tysvar svo klæði af sér, að hann var varla óber eftir.
   Jóan kunni og vildi velja sér inn besta hlut. Því kaus hann að eiga ekki, að það er góðu betra. Gott er að gefa fé sín fyr Guðs sakar þurföndum, en enn er æðra að vilja ekki eiga og una við það. Það sýndi oss sjá Guðs dýrlingur, er nú höldum vér burðartíð, Jóan baptiste, hversu gjörla skal fyrláta aurana, sá er sanna höfnun fjárhlutanna færir Guði.
   Það er sannlega eins manns búningur, að eigi sé í einu klæði verð tveggja eða þriggja eða meir. Fáum ætla eg það í hug koma að varast það, þótt hann vilji algjör vera, að hafa ullklæði til fata sér, nema þessum Jóani, er nú ræðum vér um. Hann lét klippa flóka af úlföldum og gera sér þar kyrtil úr. Það klæði hafði hann ávallt, fyr því að sá einn var; það var hvorki hægt né skrautlegt. Þannig svo varaðist hann syndir skrauts og hóginda. Þau setti hann ráð við ofáti að hafa það eitt til fæðslu sér, er soltinna manna matur þótti vera. Fugla þá veiddi hann sér til handa, er locuste eru kallaðir, og drakk þar við vatn eða skógarhunang. Því er kallað beiskt að bergja.
   En við það, er hann þeir fóru til fundar við hann og spurðu, ef hann væri Kristur. En við svör þau, er hann svaraði, lýsist yfir því, í hverjum krafti lítillætisins hann stóð. "Eigi em eg Kristur," kvað hann, "en stendur sá á meðal yðvar, er eg væra þeygi verður að leysa skóþveng hans, þótt eg lægja allur við jörðu rakinn fyr honum. Mun hann vaxa að virðingu, en eg mun þverra."
   Margir menn síðan leituðu sér hjálpráðs af honum, hversu þeir skyldu afgerðir sínar bæta. En hann leggur það mark á þá alla, er iðruðust synda sinna og tóku ráð af honum, að hann skírði þá alla í ánni Jórdan, og var sú kölluð iðranar skírn.
   Þá bar göfugt vitni Jesús sjálfur, hve honum þótti fundin sú breytni, alls hann sótti sjálfur heim Jóan og bað hann skíra sig. Jóan óaðist og leit, að sá var kominn, er hann þurfti að hvívetna, en sá þurfti hans að engu, og svaraði: "Hví ertu kominn til mín, þars eg em þræll þinn, en þú ert Drottinn minn, og áttu mig að skíra syndgan, en þú ert syndalaus." "Svo skulum við gera allt, sem best er," kvað Jesús, "og skaltu skíra mig í vatninu, fyr því að vötnin þurfu helgunar." Þá bar Jóan það vitni Jesú, að "þar meguð ér nú," kvað hann, "sjá þann Guðs gymbil, er á braut tekur syndir heimsins." Og hann sá inn helga anda koma yfir hann í dúfu líki, þá er hann skírði hann. Er hann af því kallaður Jóan baptiste, að hann skírði bæði Guð og menn.
   Nú af því að meira vóru metin orð hans en annarra manna, þá vildu menn enn og, að hann sæti fyr vandindum þeim, er á urðu. Þá urðu missáttir bræður tveir og konungar, að nafni Herodes og Philippus, synir Herodis þess, er börnum lét fara. Hafði Heródes vélta konu bróður síns frá honum. Bar hann fagurmæli síðan á Jóan. Sagði Jóan, að öngum manni væri lofað að hafa bróðurkonu sína. Þá lét Herodes taka Jóan og setja í myrkvastofu. Síðan fyllist hann þess ofmetnaðar, að hann heldur burðartíð sína, sem honum eður öðrum væri veitt í, að hann væri borinn.
   Herodiadis hét kona sú, er hann hafði af Philippo tekið. Dóttir hennar fylgdi henni. En er mannboðið þreifst, þá lék mærin vel fyr konungi og boðsmönnum. Þá mælir Herodes við meyna: "Kjóstu það er þú vill að leiks launum, og mun eg veita þér, þótt þú viljir hálft ríki mitt." Mærin rennur þá til móður sinnar og leitar ráðs undir hana, hvers biðja skyldi. En þaðan kom ið mesta óráð. "Þess skaltu biðja," kvað hún, "að þér sé fært höfuð Jóans baptiste á diski." Mærin kýs þetta, sem móðir hennar hafði fyrir hana lagt. Kom það þar fram, sem mjög oft þykir verða, að köld eru kvenna ráð. Var Jóan fyr þessa sök af lífi tekinn, og var fólgið höfuð hans langa ævi, uns hann sagði sjálfur hvar var. Lærisveinar hans grófu líkama hans virðilega.
   Burðartíð Jóans baptiste höldum vér í dag, góð systkin, en það er öngum leyft fleirum heilagra. Guðs sonar eins og Maríu og Jóans er burðartíð haldin. Óbyrjan bar Jóan og átti hann við búanda sínum, en mærin gat Jesúm af gift ins helga anda. Mikill er Jóan sjá, af því að sjálfur Jesús bar honum það vitni, að engi væri honum meiri karla borinn, þeirra er af hjúskap væri getnir. En að það kæmi fram, sem hann sagði sjálfur, að "hann mun vaxa," kvað hann, "en eg þverra," því að Jóan var borinn fyrst þegar á þeim degi, er þaðan af skemmast dagar, en Jesús á þeim degi, er þeir taka að lengjast.
   Því höldum vér burðartíð Jóans, að hún er full af tákni lægðar vorrar, sicut burðartíð Domini nostri er full af tákni hæðar vorrar. Lægjum vér oss sjálfir, að Guð hefji oss. Lægist dirfð mannsins, að vaxi misericordia Domini. Tákn þessa hlutar fylltist í písl þeirra. Því var höggvið höfuð af Jóani, að minnkaðist maðurinn, en því var Jesús festur á kross, að Guð hæfist upp.
   Segja mun eg yður, fyr hví græðarinn kallaði Jóan ljósker eða fyr hví hann vildi senda hann fyrir sig í heim þenna. Af því er hann enn kallaður fyrirrennari Domini.
   Jóan er svo sendur fyr Guði sem rödd fyr orði, ljós fyr sólu, kallari fyr dómanda, þræll fyr drottni, vinur fyr brúðguma. En áður Jóan kæmi, þá höfðu svo liðið of allan heim syndamyrkur og nótt ótrúunnar, að eigi máttu of sjá sól réttlætis, þeir er óskyggnir vóru orðnir af illsku sinni. Nú, þeir er eigi máttu líta mikið ljós og satt, því var Jóan sendur, að þeir vendist fyrst við ið minna ljós kenninga hans, það er þó firrði þá syndum, að þeir mætti njóta þess ins himneska, þá er kæmi Iesus Christus Dominus noster. Sicut verða kann, ef þú ber að manni bjart ljós, og sé honum illt í augum, þá vex verkur í augum hans við, en eigi er honum gagn að. Svo er og meðan maður unir við syndir sínar, þá verðura honum gagn að ljósi kenninga, heldur mein.
   Því gerði Guð og vor Drottinn svo, að hann sendi Jóan fyrst, að eigi of stóðust mennirnir ellegar bjartleik hans. Svo verður og að að fara við óstyrkja menn að minna þá hóglega á þurft sína. En hví sé eigi þá sem von var, að mikið stoðaði til gagns það, er Jóan var sendur, alls hann þýðist misericordia Guðs.
   En að vér megim, góð systkin, halda hátíð hans eigi síður andlegum fagnaði en líkamlegum, færum vér hug vorn til miskunnar við vesalinga og verum friðsamir við alla, kostgæfum að stöðva oss sjálfa, sem vér megum á slíkum hátíðum, að ferlegu orðalagi og svo alla þá, er hjá oss eru fyr Guðs sakar, og látum hvorki oss saurga svo helga tíð grimmdar orð né munúðar. Þá má sanctus Jóan geta að Guði, það er hann biður fyr oss, ef hann sér oss halda hátíð sína friðsama og hreina og grandvara.
   Á þessa hluti hefi eg yður minnt, góð systkin, af föðurlegri umhyggju. En svo treystumst eg yðvarri gæsku, að ér, bræður, munuð varðveita yður hreinlega og svo alla þá, er ér meguð orðum við koma. Þaðan af gjöri eg þakkir almáttkum Guði, og þess bið eg, að sá er yður gaf að hefja helga hluti, sá láti yður vel til loka leiða, það er ér hófuð vel. En ef vér erum staðfastir í góðum hlutum, en leiðumst annmarka, þá mun hann laða oss til eilífrar vistar með sér á dómsdegi, Dominus noster Jesus Christus, qvi cum patre et spiritu sancto vivit et regit per omnia secula seculorum.


Postulamál

Allar hátíðir heilagra Guðs votta eigum vér ástsamlega að dýrka, góðir bræður, en allra rækilegast skulum vér göfga hátíðir postula Guðs, er höfðingjar eru allrar kristni og forystusauðir Guðs hjarðar. Allir helgir menn eru Krists sauðir, sem sálmaskáldið mælir: "Vér lýðir Guðs erum sauðir haga hans." En postular eru hirðar þessa sauða, því að þeir fylltu það, er Dominus mælir of sjálfan sig: "Góður hirðir lætur önd sína fyr sauðum sínum."
   Postular kallast réttlega hirðar, því að þeir sömnuðu saman Guðs hjörðu of allan heim og varðveittu með svo mikilli elsku lýð þann, er þeir leiddu Guði til handa úr úlfs munni, það er djöfuls veldi, til þess að þeir seldu sig til dauða, heldur en þeir léti af hendi sauði Krists.
   Maklega kallast postular forystusauðir Krists hjarðar, því að þeir gjörðu götu til lífshaga öllum völdum mönnum Guðs í kenningum sínum. Af því er oss nauðsyn að halda réttlega hátíðir postula og rækilega, að þeirra kenningar lærðu oss til miskunnar Guðs. En það er vitanda, að þá göfgum vér réttlega postula Guðs alla, er vér dýrkum maklega einn þeirra, því að sú er ást og elska á millum heilagra manna, að þá þykist hver þeirra vera göfgaður einn sér, er allir eru göfgaðir saman, og allir, er einhver er göfgaður.
   En nú lítum vér á það, hvert veldi Guð gaf postulum sínum, að vér megim þá gjör skilja, hverja miskunn vér höfum hlotið af þeim. Svo mælir Dominus við postula: "Hvatki, er ér bindið á jörðu, skal bundið á himni, og hvatki, er ér leysið á jörðu, skal laust á himni vera."
   Mikillar tignar er það, er Dominus veitti postulum sínum, að þeir skyldi ráða boði og banni yfir alla kristni, svo að fyr þeim væri upp lokið himinríki, er þeir vildi upp lúka, en fyr þeim byrgt, er þeir vilja byrgja.
   Enn mælir Dominus svo við postula sína: "Ér eruð ljós heims og ér eruð salt jarðar. Maklega kallast postular ljós, því að kenningar þeirra lýstu of allan heim þá, er áður vóru í villumyrkri. Jörð kallast hjörtu jarðlegra manna, en það fúnar eigi, er saltað er. Postular kallast salt jarðar, því að kenningar þeirra styrktu jarðleg hjörtu, að þau fúnaði eigi af sauri. Þessir tólf postular eru dómendur órir, er of oss skulu dæma með Kristi á inum efsta degi, svo sem hann mælir sjálfur við þá: "Ér er fylgduð mér, munuð sitja yfir tólf dómstólum og dæma of tólf kyn Ísrael, þá er sonur manns situr í sæti veldis síns."
   Maklega valdi Dominus sér tólf postula, því að Dominus kallast inn sanni dagur á bókum. En tólf stundir dags merkja tólf postula, er Domino fylgdu sem stundir degi. Þessa sá spámaðurinn Guðs vini fyrir í helgum anda, þá er hann mælir: "Hverir eru þessir, er fljúga sem ský og svo sem dúfur við glugga sína?" Postular kallast sem fljúgendur, því að þeir hófu upp hugskot sín til himneskra hluta frá jarðlegum og veittu hjörtum heyranda ástsamlegar kenningar, svo sem regn úr skýjum gefur ár á jörð. Dúfur kallast þeir við glugga sína, því að þeir litu einföldum augum til allra hluta, þeirra er þeir sáu á jörðu, og girntust þeir engra hluta líkamlegra. Þessir eru tólf gimsteinar, þeir er Jóhannes postuli sá í himnasýn sinni yfir tólf hliðum innar himnesku Jerúsalem. Jerúsalem þýðist: "friðar sýn" og merkir himneskan frið, þann er Guð gefur vinum sínum með sér á himnum. Tólf hlið þessar borgar eru kenningar tólf postula, þeirra er lúka upp fyr oss inngöngu himinríkis og almennilegrar trúu. Sjá borg er maklega ferskeytt og jafnmikil á alla vega, því að ein er almennileg trúa boðuð í öllum áttum heims og himinríkis dýrð öllum þeim, er með jöfnum verðleikum fara eða koma til hennar. Tólf gimsteinar yfir þessum hliðum eru tólf postular, þeir er prýddu alla kristni Guðs í sínu lífi og kenningum.
   Það er oss merkjanda, er Jóan sá nöfn þeirra postula ritin yfir hliðum innar himnesku Jerúsalem. Fyr hví vóru nöfn postula ritin yfir hliðum himneskrar borgar, nema nekkvert tákn fylgdi það nöfnum þeirra, er oss vísi leið til himins dýrðar? Af því er oss nauðsyn, að vér þýðim til vors máls nöfn þeirra og leitim síðan, hverja skynsemi vér finnim í þýðingu nafnanna.
   Petrus þýðist steinn, Andreas drengilegur, Jakobus undirgrefill, Jóhannes miskunn Guðs, Tómas tvefaldur, Filippus lýsikersmunnur, Barþólomeus sonur þess er uppheldur vötnum, Maþeus gjöfum reifður, Símon hlýðinn, Júdas játandi, Maþías lítill Guðs.
   Þetta allt skulum vér draga til vorrar atferðar, ef vér viljum inn ganga í himna dýrð í hlið postullegra kenninga. Hver er eignast vill á himnum hlut með postulum Guðs, þá er nauðsyn fyrr, að hann verði Petrus, það er lifandi steinn í musteri Guðs, svo sem Páll mælir: "Ér skuluð smíðast í andleg hús svo sem lifandi steinar."
   En hver er smíðast til Guðs miskunnar hallar, þá skal hann vera Andreas, það er drengilegur, sicut Davíð mælir: "Gerið ér drengilega og styrkið hjörtu yður allir ér, er traust hafið und Guði." En engi má hraustlega gerast, nema hann sé Jakobus, það er undirgrefill synda og ljótra hugrenninga úr hjarta sínu og atferð. En mangi má grafa undir syndum sínum, nema hann sé Jóhannes, það er, að hann eigni Guðs miskunn allt það, er hann má gott gera, sicut Páll mælti: "Miskunn Guðs em eg, það er eg em." En sá er tekur hlut Guðs misericordie, þá verður hann Þómas, þá verður hann tvefaldur, fullur Guðs elsku og náungs. En engi má fylla Guðs elsku og náungs nema hann sé Filippus, það er lýsikersmunnur. Sá er lýsikersmunnur, er kenningarljós veitir náungum sínum og dæmi góðra verka, sicut Dominus mælir sjálfur: "Lýsi ljós yðvart fyr mönnum, að þeir sjái verk yður góð." En sá er lýsir hjörtu heyranda í kenningum sínum, glíkist hann Guði og gerist Bartholomeus, það er sonur upphaldandi vötnum, svo sem Dominus mælir í guðspjalli: "Sælir eru friðsamir, því að þeir munu kallast synir Guðs." Því að Guð heldur upp vötnum, þá er hann stöðvar regn og hríðir. En sá er Guðs sonur gerist í sinni friðsemi, þá er hann þegar Maþeus, það er reifður gjöfum margfaldrar miskunnar. En sá er eignast ástgjafar Guðs, þá skal hann vera Símon, það er hlýðinn Guðs vilja. En sá, er hlýðinn er Guði, eigi skammast hann að boða Guðs vilja og nafn hans, heldur gerist hann Júdas, það er játandi Kristi fyr alþýðu. Sicut Dominus mælir: "Sá er mér játir fyr mönnum, þeim mun eg játa fyr feður mínum." En sá er óhræðilega játir Krists nafni, þá skal hann eigi dramba af sínu lífi, heldur skal hann vera Maþías, það er lítill Guðs. Sá er lítill Guðs, er sig sjálfan virðir lítils fyr hans elsku.
   Maklega eru nöfn postula ritin yfir hliðum þeim, er kenningar þeirra merkja, því að þeir kenndu bæði í orðum og í verkum götu til Guðs öllum þeim, er elska eilífa dýrð, því að það var eftir nöfnum þeirra.
   En það skal eigi um líða óskilið, er sagt er frá þessum tólf hliðum, er vér segjum merkja kenningar tólf postula. Þrjú hlið vóru austan á borginni og þrjú sunnan, þrjú vestan og þrjú norðan. Þrjú hlið á fjórum veggjum borgarinnar merkir þrenningar trúu þá, er boðuð er í fjórum guðspjöllum. En þau fjögur guðspjöll merkja þessa fjóra veggi borgar, því að engi má inn ganga í almennilega trúu, nema hann játi þrenningar trúu, sicut engi má komast í borg, nema hann gangi inn í hliðin.
   En á þessi inni himnesku borg eru hlið austan og vestan, sunnan og norðan. Þeir er þegar á unga aldri snúast til trúu og góðrar atferðar, sem fjögur guðspjöll kenna, þeir ganga austan í borgina, því að það, er sól er í austri snimma dags, merkir unga aldur mannsins. En þeir eru sumir, er á fulltíða aldri snúast til Guðs frá syndum. Þeir merkja miðjan dag, er sól er í suðri, og er þá mest megin dagsins sem mannsins á þeim aldri. Þeir ganga sunnan í borgina. Sumir bíða elli og taka þá að leiðast syndir, er þeir taka að mæðast að líkams afli, sicut dagurinn, er sól er í vestri, kólnar, þá er sólin lægist, svo kólnar líkamur mannsins í ellinni og óstyrkist. Þeir ganga vestan í borgina, ef þeir halda þá þrenningar trúu og eru hlýðnir boðorðum fjögurra guðspjalla. Sumir halda gáleysi, uns þeir koma á örvasa aldur. Sá aldur mannsins merkir enda dagsins, er sólin er úr vestri og í norðri. Þá gerist kalt, er engi hefir verman af sólinni, er hún sest. Svo er og líkamur mannsins kaldur og óstyrkur, er hann á þann aldurinn. En þeir taka þá enn að iðrast synda sinna af öllum hug og taka þá að varðveita og halda þrenningar trúu og hlýðni boðorða fjögurra guðspjalla. Þá ganga þeir norðan í borgina.
   Svo eru kenningar postula Guðs nytsamlegar, að þær megu öllum eilífa hjálp veita, þeim er sér vilja þær nýta, því að þær leiða suma til Guðs þegar á unga aldri, en suma miðaldra, en suma á örvasa aldri.
   En alls vér höldum í dag hátíð N.N. postula, góð systkin, þá skulum vér veita ástsamlega göfgun öllum saman postulum, því að þá er einn þeirra göfgaður, er allir eru, og þá allir, er einn er dýrkaður. Elskum vér og þá af öllu hjarta þessa dómendur, er oss leiddu til trúu sannrar frá villu, og köllum oft á þá til árnaðarorðs í bænum órum, að þeir sé oss hlífskildir á dómsdegi, sicut þeir vóru leiðtogar órir hér til réttrar trúu. Varðveitum vér ástsamlega kenningar postula, því að þeir eru himinríkis hlið þeim, er þeirra boðorðum halda. Kostgæfum vér að vita, hvað postular kenndu, eða hvað þeir gjörðu, því að jöfn heilsugata er í verkum þeirra sem í kenningum þeirra. Lesum vér nöfn þeirra, er yfir borgarhliðum eru ritin, það er, að vér dragim til vorrar atferðar dæmi verka þeirra, þau er samþykk eru við kenningar. Göngum vér inn í borgina Guðs austan, það er, að vér snúimst til góðra verka og til Guðs þegar á ungum aldri. En ef undan líður æskutíð, þá gleymum vér eigi fulltíða aldri og hverfum frá syndum, svo að vér megim komast sunnan í borgina. En sá er gálaus var í æsku eða á fulltíða aldri, kosti hann þó að leiðréttast í elli sinni, að hann komist í vesturhlið borgarinnar. En sá er órækinn var of alla tíð lífs síns allt til ellitíðar, þá skal hann enn eigi örvilnast, því að hlið eru norðan á borginni, þau er hann má finna, ef hann snýst til Guðs af öllu hjarta á sjálfum örvasa aldrinum.
   Ef vér erum hjörð Guðs, sem vér skulum vera, þá skulum vér renna til hirða vorra, það er til kenninga postula, er oss leiddu til lífshaga, það er til réttrar trúu og góðra verka. Sækjum traust og hald þeirra, því að þeir megu oss verja gínanda úlfi, það er grimmum djöfli. Göfgum vér Guðs postula á jörðu til þess að þeir sé árnendur órir á himni við Drottin vorn Jesúm Krist, þann er lifir og ríkir, Guð of allar aldir.


Ascensio Domini
[Uppstigning Drottins]

Dýrð Drottins vors Jesú Krists, sú er varð af upprisu hans, er nú fyllt. Í dag sté græðari vor til himna, svo er allir postular sáu. Jesús Kristus er Guð vor og Drottinn, sá er á krossi hékk oss til hjálpar, en nú situr hann á himni, einn öllu stýrandi. Sá inn sami mun koma í enda heims að dæma of allt mannkyn.
   Nú alls vér höldum í dag uppstigudag Drottins vors, þá skulum vér hefja upp huginn til hæðar himinsins eftir honum, þó að vér megim eigi fylgja honum að líkama. Fyrir því skulum vér nú önn hafa, að langvistir órar skildi aldregi og vér ættim ráðna vist með lausnera órum eftir þenna heim, værim þá fleygir og færir honum til handa, er önd ór skilst við holdið.
   Þau verða upphöf að því að vera að fá oss nú föruneyti það, er oss vinni þörf til hans. Varðhaldsengil vorn skulum vér aðhyllast og gera honum fátt í mein. En það er hægst í því máli, að þá er hann ráðinn þegar til fylgjunnar, ef vér erum verðir vistarinnar með Guði.
   Tvo vængi skulum vér fá oss til heimfarar með Guði: Vér skulum unna honum og virða hann framar en sjálf oss. Hinn er annar vængur, að hvert vort skal unna öðru sem sjálfu sér. Engi má hefjast langt frá jörðunni með einn væng. Af því skulum vér unna bæði Guði og mönnum. Alúð og friður vor á meðal, hreinsa hugar og líkama, stilling allra hluta, þolinmæði og lítillæti, viðursjá synda og leiðindi allra illra hluta, iðrun og yfirbót algjör synda vorra, það er allt vert himinríkis fullsælu.
   Nú kalla eg þann mann virðulega halda uppstigudag Domini sui, er og leggur hug sinn á slíkt athæfi, að hann nái uppstigningu andar sinnar eftir andlát. Margur sækir knálega þangað, er minna erindis mun fara og minni forvitnisbót en hitt, að hann varðveiti sig svo, að hann næði að sjá Drottin sinn í magni guðdóms síns og dýrð Maríu, móður hans, greinda alla virðing allra engla fylkja, hvað hvert þeirra ber af öðru. Líta síðan dýrð Jóans baptista, er Guð sjálfur bar það vitni, að engi mætti framar komast en til jafns við hann. Postula alla síðan, er dómendur órir skulu vera og ráða við Guð, hvort vér skulum vera fullsælir eða alls andvana þess, er betra er að hafa en án að vera. Píslarvotta Guðs heimsækja, er kennt hafa oss, hversu vér skulum fast halda trú vorri, að fyrr skulum vér brenna láta líkam vorn og járnum skera en neita Guði.
   Það er oss uggsamlegt, að þó megi verk ór vond metast til neitingar, þótt eigi mælim vér svo. Eftir það síðan renna hug órum til heilagra biskupa, er kenningar sínar hafa eftir sig leift í heiminum, til þess að þá kynnim vér heldur himinríkis götu, ef vér vildim ganga. Ábótum og prestum, munkum og nunnum og meyjum, kvonguðum mönnum og giftum konum, og af hverri sveit þessa heims háttar er þar skipað.
   Ef sá maður er, er hann vill sér nýta þessa áminning og hafa hug sinn á Guði og helgum mönnum, og hyggur hann enn meir að því, hve þeir skína í dýrð himnaríkis, og hversu sæll sá maður væri, er næði þeirra návistu allra og mætti reyna sjálfur fullsælu þá, er Guð hyggur sínum ástvinum, heldur en að því, hvar þeir hvíla hér á jörðu, þá líst mér sá maður þerfliga uppstigning sér velja á þessum degi. En þó að allra mest þyki það til hátíða koma að ræða of þekktarhluti, þá er þó enn sem nauðsyn beiði að láta yður vita, við hví varast skal, alls þó verður mjög langt á meðal áminninganna. Óvinur mannanna fær sér illrar sveitar að hefta för óra, svo að vér megim eigi ná föðurleifð vorri, og gjörir oss svo afleita og áttlera af sínu tilstilli, að faðirinn telur oss eigi skírgetin sín börn, heldur laungetin og ekki mega þangað til arfs telja, alls vér höldum það illa, er órir umhyggjendur hétu fyr oss í skírn. Djöfull fær sinni sveit fjötra til meina oss.
   Fjötur er lagður á þann mann, er svo er metnaðarfullur, að hann þykist yfir öllum öðrum og vill lof sitt heyra ávallt, en virðir til lygi, hverjum er hann lastar. Sá fjötur er svo rammlegur, ef hann er eigi brotinn með lítillæti, að ekki má til þess ætla að stíga í himininn með hann. Alls eigi mátti inn bjartasti engill halda ljósi dýrðar sinnar með lesti. Þá meguð ér marka, hvort maðurinn sá, er er maðka fæðsla eftir heim þenna, mun öðlast mega dýrðina.
   Annar fjötur er öfund, er vesalla gerir sinn vin en hver annarra, því að öfundarmaðurinn versnar af annars gæsku, þá er hann nennir eigi að gera þá hluti, er hinn tekur að verðleikum lof fyrir, og vildi lof hafa.
   En til þess að eigi geri yður langmál leiðindi, þá munum vér skyndilegar atkvæðum leiða, hvað oss heftir mest til Guðs að koma: Grimmd og óþokki, úlfúð og þústur, saurlífi og þjófskapur, illýðgi of þá menn, er vér megum ekki reyna annað en vel sé. Sicut þeim manni verður harla þungt að svimma, ef hann vill eigi kasta fötum sínum áður af sér, hvort er hann svimmur í sjó eða vatni, þá er þó torveldlegri byrður öndinni að komast með syndirnar í loftið upp.
   Nú er sem á sé kveðið, hvað oss liggur til, er of það skulum önn ala, að vér næðim föðurleifð vorri og værim nakkvað í þá ina himnesku ættina. Látum vér oss óræktina alla og ómennskuna leiða vera, en rakklætið og prúðlífið tökum vér í venju athæfisins. Það veiti oss vor Deus og vor Dominus Jesus Christus, sá er með föður og helgum anda lifir og ríkir per omnia secula seculorum.


De sancte spiritu
[Um heilagan anda. Á hvítasunnudag]

Sá dagur, er nú höldum vér, er inn fimmtigundi frá páskadagnum fyrsta. Þessa hátíð köllum vér til mestra loka komið hafa vors þrifnaðar, er inn helgi andi gerði svo máttka og styrkja sína menn, að þeir óttuðust ekki nema Guðs reiði og urðu svo spakir, að þeir kunnu til hversvetna ráð.
   Mjög harðla hefir Jesús Kristur saman látið bera stórmerki sín og inar fyrri hátíðir Moises laga. Á inum fimmtigunda degi eftir yfirgöngu ins Rauða hafs, þá gaf Guð Moisi lög þau, er hans vinir héldu síðan, til þess uns hann gaf gift ins helga anda postulum sínum á inum sama degi. Því var fjölmenni svo mikið komið í Jórsalaborg á þessum degi, að Gyðingar héldu hátíðlega þann dag lengi síðan, er Guð hafði in fornu lög gefin. Og fóru þangað af öllum þjóðum, er þar voru í nánd, margir menn ávallt að hátíð þessi. Og svo voru þar Rómverjar komnir. Nú svo sem vanur er veiðimaðurinn að verpa þar neti sínu, er hann veit mestrar veiði von, svo gerði og Guðs sonur, að hann beið þessa fjölmennis og gaf huggera vinum sínum á þeirri tíð, er menn mætti víðast bera lof hans og segja, hverjar vingjafar hann veitti ástmönnum sínum.
   Nú skulum vér að því hyggja, hvílíkir Guðs postular voru, þá er sjá dagur kom, eða hversu þeir skipuðust að dagmálum dagsins.
   Frá píslartíð Jesú voru þeir svo örhjarta orðnir við illsku Gyðinga, að trauðla þótti þeim háskalaust sér að ganga í augsýn þeim, þótt þeir ætti nauðsynjar. Þeir luktu sig í því lofthúsi, er Jósef af Arimaþia hafði fengið þeim til ívistar að páskum áður. Þar var saman tólfrætt hundrað manna, þeir er allir lofuðu Guð dag og nótt. Þar var með þeim mær og móðir Guðs, María, og mundi hvert orð sonar síns til áminningar við þá. Engi þeirra hafði á bók numið, því að flestir höfðu þeir við sýslu hafðir verið, bæði sér til atvinnu og sínu liði. Litla virðing höfðu menn á þeim, að auðsýnna væri, hve máttugur Guðs kraftur miklaði þá, alls ekki var það til virðingar, er af heiminum væri.
   Þeir sátu í þessu húsi allir saman með sínu liði, þá er leið að dagmálum. Þá heyra þeir sem vindur kæmi á húsið. Þeir litu upp og sá sem eldur væri inn kominn í húsið, sá er lýsti af, en eigi brann. Hann var eigi allur saman, heldur greindist hann, var svo vaxinn sem tungur til að sjá, jafnmargar þeim. Liðu síðan tungur þær að þeim. En eftir það þá tóku þeir svo fulllega inn helga anda sem menn megu of bera. Það sýndist bráðast í því, hve þeir urðu sér óglíkir, sem eg sagða fyrr, að þeir voru til þessa bæði hræddir um sig og ófróðir. En nú gengu þeir þegar á stræti út og þangað, er þeir sáu fjölmennast vera og tóku þá að mæla á allar tungur, þar er þeir þorðu eigi áður þegjandi að ganga. Við það brá síðan allri alþýðu og ræddu um, hví mikil svo dirfð eða málsnilld var gefin "ófróðum mönnum að því er vér hugðum," kváðu þeir, "og galverskum." Sumir svöruðu, að þeir mundu drukkið hafa vín ungt og mundu af því svo máldjarfir.
   Þá svaraði Pétar postuli: "Enn er ekki liðið af dagmálum og er engi von þess of siðláta menn, að þeir muni drukknir vera svo snimma dags. Það er fram komið," kvað hann, "er Jóel spámaður sagði fyrir, að Guð mundi senda inn helga anda sinn sínum vinum." Síðan telur Pétar tölu fyrir Gyðingum og útlendum of stórmerki Iesus Christus, bæði of písl hans og upprisu og uppstigning. En hver þjóð þóttist sína tungu skilja, þótt hann mælti á eina. Þá þóttust þeir of skilja, hve mikill Guðs kraftur fylgdi máli hans. Tóku trúu af tölu hans þessi þrjátíu hundraða tíræðra, en af annarri litlu síðar fimm tugir hundraða. Þar megum vér sjá, hve inn helgi andi er stórvirkur og fljótvirkur, er þeir skyldu þegar allt kunna, er hann vitjaði, er þeir vildu. En þeir vildu og hafa orð þeirra, er áður vildu þeir ráða þeim banaráð.
   Það var síðan önn ólítil að skíra þá menn, er til trúu komu.
   Látum oss þykkja að betra bæði að vinna og fasta of hvítadaga, að þá gerum vér glíkt að því, er segir Lúkas guðspjallamaður, að þeir hefði trauðla tóm til að matast, heldur æti þeir brauð undir borgarveggjum. Nú er fyr þeim sökum imbrudagar haldnir á þessi viku, er þeir misstu meir þá fæðslu en aðrar. Af því eru þessir imbrudagar með hátíðarhaldi, bæði haft allelúja og gloria in og credo in og ekki knébeðjarfall, að engi hryggð skal merkjast í föstunni, heldur skulum vér svo verða fegnir tilkomu ins helga anda, að oss þyki kaupa best, að hann kæmi í staðinn magfyllarinnar. Það táknaði í starfi postula og föstum, að þeim þótti miklu minna hátíðarhald í sýsluleysinu og matarnautn heldur en vér virðim. Engi maður mun svo matvís vera, að hann megi jafnfús til síns dögurðar of vera sem þeir voru fúsir frá að ganga og leiða lýðinn Guði til handa frá djöfuls vilja. Og kom það fram, sem mælt er, að létt eru lostverk.
   Þekk á oss sú frásaga að vera, er Guðs postular tóku inn helga anda. En þó beiðir oss allra mest nauðsyn að heimta til vor nakkvað af giftum hans.
   Sjö eru geislar hans taldir. Inn fyrsti er spektar geisli. Þann værim vér eigi án að hafa fyr því, að aldregi verður manni svo gjörla kennt, að eigi þyrfti hann sér nakkvað að kenna umfram. Sá er og sannlega spakur, er hann vill meira meta himneska hluti en jarðlega. Annar heitir skilningar geisli. Þá fáum vér þann geisla, ef vér kunnum greiningar góðs og ills og viljum eftir góðu hverfa. Inn þriði er ráðs geisli. Þá öðlumst vér þann, ef vér rösum að engu svo skjótt, að eigi leitimst vér fyrir, hve hæfa mun, þá er oss kemur í hug, og ráðum hverjum heilt, ef vér kunnum heldur sjá en annar. Inn fjórði er styrktar geisli. Þá öðlumst vér hann, ef vér víkjum hvorki af Guðs götu fyr stranga hluti né hægja. Fimmti er fróðleiks geisli. Þá hljótum vér þann, ef vér viljum kostgæfa að vita sem flest það, er betra er að vita en án að vera, og látum aðra ná að nema að oss og gjöldum það Guði, er hann á að oss, en það mönnum, er þeir eigu. Mildi Guðs heitir inn sétti. Þá höfum vér hann, er vér venjumst góðum hlutum sjálfir og eggjum aðra til góðs. Inn sjöundi er hræðslu geisli. Þá njótum vér þess geisla, er vér virðum sem er, að ógurlegt er að gera í gegn Guði, því að hann má sínum óvinum steypa í helvíti, og kemur þar, er það vill hann, ef vér viljum eigi afturhvarfs leita.
   Nú hef eg yfir farið of giftir eða geisla ins helga anda. Þarf eg aðbótar af yður. Verðið ér að hafa það af minni áminningu, er yður þykir af hafanda, en þar enn annan veg skipanda, er svo hæfir heldur. Biðjum oss varðveislu af almáttkum Guði, meðan vér erum þessa heims, en eftir þenna heim sælu Paradísar til dómsdags. Biðjum, að þá laði hann oss blíðlega, sín börn, heim með sér, og leiði oss þá í dýrð himinríkis ei og ei með sér að vera.


Drottinsdaga mál

Sá er mikill vandi veraldar, að meira virðist allt það, er sjaldnar verður, þó að til þess sé minni tilkvoma, en það virðist minna, er auðgætara er, þó að það sé raunar meira. Af þessum veraldar vanda hefir það orðið, að mikill hluti alþýðu virðir velflestar helgar tíðir, þær er sjaldnar eru á tveim misserum, framar en drottinsdaga, er á hverri viku eru haldnir. Eigi af því að domini dagarnir séu minni, heldur af því, að þeir eru oftar haldnir en aðrar hátíðir, og þverrar það virðing drottinsdagsins í margra hugskotum, er mest ætti að æxla ást óra við Guð. Því að oss er því skyldara að elska Guð sem hann veitir oss fleiri hátíðir miskunnar sinnar. Af því er nauðsyn, góð systkin, að mæla of dýrð drottinsdagsins og skýra, hver tign hans er, eða af hverjum rökum hann er haldinn.
   Þess er fyrst leitanda, fyr hví sjá dagur er haldinn eða kallast heldur Drottins dagur en aðrir, þar er Drottinn skóp alla daga, og eru hans dagar allir, þeir er eru.
   Af því er inn fyrsti hver vikudagur kallaður Drottins dagur, að Drottinn vor sýndi á þeim vikudag flest rök sinnar dýrðar, bæði fyrir burð Krists og eftir. Svo segir í uppreistarsögu, að í upphafi skapaði Guð himin og jörð, og skildi hann ljós frá myrkri, og var þá orðinn inn fyrsti dagur. Í nafni himins og jarðar er merkt öll skepna himins og jarðar, því að Drottinn skapaði alla hluti senn, þó að hann greindi skepnu sína síðan á sex dögum. Á drottinsdag var öll skepna sköpuð himins og jarðar, þó að sýndist síðar algjör vera. Þá skildi Guð ljós frá myrkri, það er góða engla frá illum, því að hann skóp síðar sól og tungl, er skilur dag og nótt.
   Það gerðist enn á drottinsdag, að Nói sté á þurrt land með liði sínu af örkinni eftir ið mikla flóð, sem Drottinn bauð honum, og endurnýjaðist jörðin á þeim degi, sem hún var sköpuð.
   Þá var enn drottinsdagur, er Guð leiddi sonu Ísrael af Egiptalandi yfir ið Rauða haf og sökkti óvinum þeirra í sævardjúp. Og komu þeir enn á drottinsdag til fyrirheitsjarðar eftir fjóra tugi vetra úr eyðimörk.
   Þá var enn drottinsdagur, er Gabríel engill var sendur til Mariam að boða henni burð sonar Guðs. Austurvegskonungar komu á drottinsdag í Betlehem og færðu fórnir Jesú Kristi, þá er hann var borinn. En þá er hann vildi taka písl á sig fyrir syndir órar, þá reið hann ösnu til Jórsalaborgar á drottinsdag og var göfgaður konunglegri göfgun af vinum sínum, en óvinir hans öfunduðu hann og réðu honum bana. En síðan, er hann dó á krossinum, reis hann upp á drottinsdag og hafði á braut með sér úr helvíti alla sína menn, og helgaði hann alla drottinsdaga í upprisu sinni, svo sem öll himintungl lýsast af sólu. En síðan, er Kristur sté upp til himins, þá sendi hann helgan anda postulum sínum á drottinsdag og styrkti þá, svo að þeir hræddust öngvar ógnir heims né píslir, heldur fóru þeir of allan heim og efldu kristni Guðs.
   Af þessum rökum öllum, er nú töldum vér, og mörgum öðrum, hefir drottinsdagurinn helgast, og er oss boðið að halda minning lausnar vorrar, til þess að vér gleymim eigi miskunn Guðs. En það er vitanda, að þessi rök öll, er nú töldum vér, megu fyllast andlega yfir oss, ef vér höldum hreinlega drottinsdagana.
   Guð skóp himin og jörð á drottinsdag og skildi ljós frá myrkri. Guð skapar þá himin í hjörtum órum, er vér rennum hug órum með elsku til himinríkis dýrðar. Jörð skapaðist þá í brjóstum órum, er vér minnumst með lítillæti, að vér erum jörð og skulum enn í jörð fara. Þá skiljum vér ljós frá myrkrum, er vér látum skína trúljós í hjörtum órum að úti byrgðum villumyrkrum. Á endurhreinsaða jörð stígum vér af örk þeirri, er Guð stýrði í miklu hafi og flóði, þá er líkamir órir og andir hreinsast frá syndum í skírnarbrunni fyr almennilega trúu. Úr Egiptalands ánauð leysumst vér að sökktum óvinum órum í ið Rauða haf, þá er vér ráðumst frá syndum í iðranartárum, svo að þeir sökkvi í helvítis djúp, en vér hjálpimst fyr iðrun óra. Þá komum vér til fyrirheitsjarðar af eyðimörk eftir fjóra tugi vetra, er vér erum leiddir frá syndum heims til Paradísar fagnaða fyr varðveislu tíu lagaorða, þeirra er fylltust í boðorðum fjögurra guðspjalla, svo sem fjórum sinnum tíu fylla fjóra tugi.
   Þessi tákn öll gjörðust maklega á drottinsdag, því að hjálp ór og leiðrétting er af Guðs miskunn einni saman, en eigi af órum verðleikum. Sicut Gabríel, engill Guðs, var sendur að loknum dyrum að boða Maríu tilkvomu sonar Guðs, svo sendist og til vor styrkt Guðs af himni að efla sína byggð í brjósti óru, ef vér byrgjum dyr hjarta vors fyr ljótum hugrenningum. Svo sem Austurvegskonungar færðu Kristi fórnir, svo skulum vér og færa honum góða siðu, það er speki og kostgæfi bæna og hreinlífi. Sicut Krists vinir göfguðu hann með pálmum, þá er hann reið ösnu til Jórsalaborgar, svo skulum vér og dýrka með ástarverkum lítillæti píslar hans. Sicut Dominus reið ösnu til Jórsala, svo skulum vér og stýra líkam órum fyr skynsemi til andlegs siðar.
   Upprisa Drottins af dauða veitir oss tvenna upprisu. Aðra þá, er vér rísum upp af andar dauða, það er frá syndum, en aðra þá, er vér skulum upp rísa á dómsdegi með önd og líkam að loknum öllum heims meinum.
   Þá tökum vér helgan anda með postulum, ef Guðs ástareldur kyndist í hjörtum órum, sá er braut rekur hræðslu.
   En þess er oss nauðsyn, góð systkin, að halda rækilega og hreinlega þann dag, er vér vitum helgastan vera með svo mörgum og miklum táknum Guðs miskunnar. En til þess er oss boðin helgin og hvíldin af erfiðisverkum á drottinsdeginum, að hugur vor tæmist til himneskrar hvíldar, þá er líkaminn hvílist af erfiði. Sicut Dominus mælir fyr spámann sinn: "Tæmist ér og vitið, að eg em Guð." Sicut hann þetta mælir berlega: "Tæmist eigi til jarðlegra leika né til gáleysis, heldur til þess að vita kraft Guðs." Þá tæmumst vér til þess að vita Guðs krafta, er vér sækjum tíðir og helgar kenningar og erum staðfastir á bænum, þá er vér hvílumst af erfiði. En ósæmt er, að vér tæmimst af nýtu erfiði til jarðlegs gáleysis, þá er vér skulum halda minning himneskrar hvíldar.
   Allar hátíðir merkja himneska hvíld, en allra helst drottinsdagar, er helgaðir eru af upprisu Krists. Af því er maklega haldinn drottinsdagurinn sjöundi hver. Sex rúmhelgir dagar merkja sex miskunnarverk, þau er oss er nauðsyn að vinna til eilífrar hvíldar, það er að fæða hungraðan og veita húsrúm vistlausum og klæða nöktan, fága sjúkan, vitja þess, er í höftum situr, og grafa dauðan.
   Inn sjöundi heilagur dagur merkir eilífa umbun þessa sex miskunnarverka og þá hvíld, er kemur eftir allt erfiði og meinlæti heims. Af því er eigi lofað að vinna erfiði né fasta drottinsdaga, að þeir merkja þá hvíld, er án erfiði er og án öllum hryggleik og meinlæti.
   Enn má þetta skiljast á annan veg: Sex rúmhelgir dagar merkja sex aldra heims, þá er allir valdir menn Guðs nýttu sér til nytsamlegra verka og unnu fyr eilífri hvíld, meðan þeir voru í heimi. Eyktarhelgi á þvottdag merkir þá hvíld, er andir réttlátra manna hafa frá andlátsdegi sínum til innar efstu upprisu. En inn sjöundi dagur er inn sanni og inn eilífi drottinsdagur og upprisudagur, sá er valdir menn Guðs rísa upp til eilífrar dýrðar með önd og líkam og taka eilífa dýrð fyr erfiði sitt, það er þeir drýgðu hér fyr ást Guðs. Of þenna inn sama drottinsdag mælir sálmaskáldið: "Betri er einn dagur í görðum þínum, Drottinn, en margar þúsundir annarra." Enn mælir hann svo: "Sjá er dagur sá, er Drottinn gerði. Fögnum vér og gleðjumst á honum."
   Af því höldum vér, góðir bræður, svo hreinlega og ástsamlega drottinsdag á jörðu, til þess að vér séim verðir að halda eilífan drottinsdag á himni.
   Fögnum vér og gleðjumst í öllum miskunnarverkum, þeim er Guð sýndi á drottinsdegi, að í oss megi fyllast andlega, það er Guð gjörði sýnilega. Rennum vér hug órum til himins dýrðar, þó að vér séim á jörðu fæddir að líkam. Köstum vér af oss myrkraverkum, það er syndum, og skrýðumst ljósum búningi, það er ást og hreinlífi. Rísum vér upp af dauða til lífs, það er frá syndalöstum til kosta, að vér megim fagna upprisu líkama vors og andar á inum efsta degi Drottins, þeim er aldregi verður endir. En þann fögnuð veiti oss sjálfur sá, er oss skóp og leysti, Dominus noster, Iesus Christus, sá er með feður og helgum anda lifir og ríkir of allar aldir.


Oratio Domini
[Bæn Drottins]

Postular báðu Drottin vorn kenna sér bæn, því að Jóan baptista kenndi bænir lærisveinum sínum. Jesús svaraði: "Þá er ér biðjið, þurfuð ér eigi margt að mæla sem heiðnir menn, er með langmæli kalla á guð sinn, heldur þessi in fáu orð: "Pater noster qui in celis."
   Því eru heiðnir menn langmæltir við goð sín, er eigi megu í öllum stöðum senn vera, að þau verða að fara til fundar viður þá. En við Guð almáttkan, er í öllum stöðum er senn og heyrir allt senn, þarf eigi langmælis. Hann veit, hvað hugur hyggur, eða heyrir, hvað hann mælir. Og kenndi bæn með fám orðum, að þá mætti heldur allur hugur fylgja henni, og væri hún auðnæmri, mætti þó að hvoru, sem prófetinn sagði, með skömmu máli fylla alla þurft óra til fulls réttlætis, þess er himinríki má með kaupa.
   Fyrirhlynning bænar þessar eru in fyrstu orð: Faðir vor, þú ert á himnum, er oss jarðneska menn, er áður vórum í syndum getnir og syndugra manna börn, af vatni og helgum anda í skírn heilagri með himneskum getnaði frá öllum syndum leysta hefir, andlega gjörva sína óskasonu og síns eigins sonar liðu, eilífs lífs að njóta í þeim himnum, er hann er í síns eilífs vist.
   Nú er sagt, hversu Guð er faðir vor, það er Krists og allra hans liða, kristinna manna, og á hverjum himnum.
   Einn himinn er líkamlegur. Á þeim eru himintungl. Annar andlegur. Þar er anda vist. Þriðji skilningar himinn, það er sýn eins Guðs þrenningar.
   Inn æðsta föður biðjum vér innar æðstu bænar: Sanctificetur nomen tuum.
   Eigi má faðir heita nema barn eigi. Hví megim vér að réttu Guð kalla föður vorn, nema vér séim hans börn, honum að nekkvi lík? Vér syndugir menn, að því sem til vor kemur, óhelgum oss nafn ins himneska, vors heilags föður, er vér týnum af jarðneskum munúðum heilagleika Guðs barna, þeim er oss var í skírn heilagri gefinn. En þá helgast nafn hans, er heiðnir menn kristnast, villumenn vitkast, syndgir réttleiðast, réttlátir helgast.
   Sá heilagleikur má eigi að fullu takast í þessum heimi. Því biðjum vér þar næst: Adveniat regnum tuum.
   Þá er allir Guðs menn eru komnir til ríkis ins himneska föður, eru þeir ódauðlegir, alhelgir og alsælir, sínum himneskum föður líkir. Þá er það ríki er til komið, má engi synd ríkja, er engi má gjör verða, og einskis ofríki Guðs börn þjá, er eigu allt ríki með föður sínum.
   Því ríki megu eigi jarðneskir menn ná, meðan þeir eru með dauðlegum líkama. Af því biðjum vér. Fiat voluntas tua sicut in celo et in terra.
   Tveir eru viljar Guðs. Annar miskunnar vilji, en annar réttlætis. Þeim má ekki bregða, sem Davíð sagði: "Omnia qvaecunqve voluit Dominus fecit in celo et in terra," því að hann er alls skiljandi og skipandi og dómandi að síns réttlætis vilja. En miskunnar vilji hans teygir og neyðir eigi. Of þann er svo mælt: Qvi vult omnes homines salvos fieri: sá er vill alla menn heila verða láta. Af þeim inum sama vilja mælir hann: "Eigi vil eg dauða syndugs að þokka miskunnar minnar, þó að eg dæma hann, ósnúinn frá syndum, til píninga fyr vilja réttlætis míns, heldur er að þokka vilja mínum, að hann snúist og lifi."
   Eigi fylgir þokki Guðs því réttlæti, er hann vill fyrdæma vonda menn, heldur því er hann dæmir til fagnaðar réttláta menn eftir miskunnar vilja, þeim er hann vill allra manna hjálp. Að þessum þokka vilja hans að öllu lifa allir á himnum, en margir gera í gegn hans vilja á jörðu, þeir er eigi vilja góðir vera né við syndir skiljast.
   Nú biðjum vér, að verði þokkavilji Guðs, það er heilagt líf réttlátra en að fullu aflát synda og yfirbót vor, syndugra manna, svo á jörðu sem á himni. Enn er rétt að skilja: Svo á jörðu með syndugum mönnum eða með líkamsfýstum sem á himni með helgum englum eða réttlátum mönnum eða rétts hugar fýstum.
   Það má eigi að fullu þessa heims verða. Því biðjum vér: Panem nostrum cotidianum da nobis hodie.
   Brauð vort er öll gift og veisla, er Guð veitir oss, bæði himnesk og jarðnesk. Því kallaðist Iesus Christus lifandi brauð, er niður sté af himni. Sá er kraftur og spekt ins almáttka föður, að hann er öll atvinna öllum englum heima á himnum í guðdómseðli sínu, og hér á jörð öllum mönnum, bæði af guðdómi og af manndómi sínum.
   Brauð er vaxinna manna matur en eigi barna, og þó að hvoru barna atvinna, því að þá er móðirin etur gnógt brauð, er það bæði hennar fæðsla og ið sama hverfur það niður í brjóst hennar, enda er þá mjólk og fæðsla barnsins. Guðs, almáttugs föður, styrktar spekt er sem brauðs fæðsla heilagra engla, er guðlegt líf hafa, og með tvennum eðlum, Guðs og manns, og tvennum ástarboðorðum, það er Guðs og náungs, svo sem mjólk í tvískipt móðurbrjóst, sté niður af himnum til jarðar og fæðir oss hér, síns máttar börn, á mjólk sinna kenninga og jarteikna og sínu holdi og blóði og allri þessa heims atvinnu. Þeir allir hlutir eru brauð vort yfirveranlegt, kvað Matteus, því að Guðs gift er yfir hvívetna og allra eðla fylling og ofan komin og á uppvega.
   Lúkas kallar þetta brauð hversdaglegt, það er hvern dag nauðsynlegt að bergja með nekkverri mynd.
   Gefðu oss í dag. Það er: Nú þegar þessa heims. Þess erum vér eigi verðir, syndgir menn. Af því skulum vér biðja og láta bæn þessi fylgja, ef vér viljum hana geta, það sem sá lagði á hendur oss, er hana orti: Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.
   Skuldir órar eru syndir órar. Fyrir þær eigum vér að gjalda yfirbætur Guði, svo að vér gjörim nekkvern hlut þann til alúðar við hann og yfirbótar, er vér værim eigi skyldir til, ef vér hefðim eigi syndir gjörvar. Hann kveður á þann hlut, er vér værim áður skyldir til fyr vors bróðernis sakar, og meta hann til þess föður vorn, er einkason sinn, Jesúm Krist, sendi að kaupa dauða sínum oss syndabörnum líf og síðan gera sér að óskabörnum.
   Sem vér fyrgefum, kveður hann, skulderum órum, þeim er eigu skuldir að gjalda eða sakar að bæta. Sá verður ósmákvæmur við sín systkin að vera, er með lítilli yfirbót við sinn föður fyr stórar sakar vill reiði af sér þiggja. Allar sakar eru smáar og fáar, þær er órir bræður gera við oss, við það að virða, er vér gerum við vorn almáttkan föður. Hann skulum vér svo biðja: Fyrgefðu oss sem vér fyrgefum. Þetta er svo rétt skilið: Fyrgef svo þú oss syndir órar nú, er vér biðjum þig, sem vér fyrgefum þeim, er við oss hafa misgert, þá er þeir biðja oss. Þeim einum mönnum verður sjá bæn að forbæn, er eigi vilja sakar gefa, þá er þeir eru beðnir lítillátlega og boðnar þeim yfirbætur. En að þeim vill Guð eigi skriftabætur heimta, er fyr Guðs sakar vilja eigi sakbætur taka.
   Þetta hugskot er flestum mönnum of megin, er í mikla freistni koma. Því biðjum vér, að oss verði eigi in fyrri bæn að forbæn: Et ne nos inducas in temptationem, sed libera nos a malo. Amen.
   Og eigi leið þú oss í freistni. Margur verður fyr freistni, sá er eigi er leiddur í freistni, er vel stenst. Oft er in leyndari synd sök innar ljósari. Þess biðjum vér Guð í þessu máli, að eigi gildi hann oss svo ina leyndari synd, að vér rasim í ina ljósari og ina torbættari. Margir menn leiða sig sjálfir í freistni. Þeir bakferla of mjög, það er þeir biðja Guð, og er harla hættlegt, að Guð leiði þá í freistni, það er fyr dóm sinn réttan, og hlífi þeim eigi í freistninni og fái þeim færi til fýstar þeirrar af réttri reiði sinni, að þeir, er saurgir vilja vera, skuli saurs kost eiga. Nú biðjum vér svo: Lát þú þetta eigi verða að verðleik órum, heldur leystu oss frá illu, það er frá djöfuls illsku, frá syndum og svikum, sóttum og sorgum og allri þessa heims meinsemi.
   Adam var frjáls skapaður og til sælu, svo ef hann vildi sínu sjálfræði halda til hlýðni við sinn skapera, þá mundi Guð hann svo styrkja, að hann stæðist freistni djöfulsins og vissi aldregi til ills né vesaldar, svo að hann reyndi. En nú er hann hugði að sinni einni sælu og gáði eigi síns skapera, hlífði Guð honum eigi, og gat djöfull yfir hann stigið og varð hans illsku þræll. Því varð hann fyr svikum og syndum, sóttum og sorgum og allri þessa heims meinsemi.
   En Jesús Kristur, er þessa bæn orti, frelsir alla kristna menn í skírn heilagri, er hann kallar sína bræður, og firrir allri djöfuls illsku, svikum og syndum, nema þeir ráði sjálfir til. En til þess að eigi verði oss Adams dæmi, er eigi kunni gott þiggja sjálfur, þá sælu, er honum var veitt, hefir Drottinn vor eigi enn öll synda víti af oss tekið, það er bæði erfiði og mæði og mörg þessa heims meinsemi, sótt og dauði, sorg og umhugi, hungur og þorsti, volað og vílsiðr.
   Nú biðjum vér vorn föður, að hann frelsi oss frá illu. Það er svo rétt skilið: Þó að svo illa hafim vér fyr oss leitað, er vér vorum Guðs börn, að nú séim vér djöfuls mansmenn og synda þjónar og þýjar, að Guð frelsi oss frá þeirri ánauð, svo að vér þjónim hans réttlæti og standimst freistni og megim fyrgefa þeim, er oss misbjóða, til þess að Guð fyrgefi oss órar syndir, svo að vér séim maklegir að taka þeirrar styrktar brauð, er vér lifim að Guðs þokka, svo að vér verðim himinríkis menn og heilög Guðs börn, honum að öllu þokkuð, eftir dómadag, þá er vér erum að fullu frelst frá öllu illu, frá helvíti og djöfli og öllum hans árum, frá öllum svikum og frá sótt og dauða og öllum synda vítum og öllum þessa heims meinum í fullri sælu og eilífum fagnaði ei og ei. Amen.


Oratio Domini
[Bæn Drottins]

Pater noster qui es in celis, faðir vor, er ert á himnum.
   Til mikils kyns erum vér komnir. Und þessum feður eru bræður drottinn og þræll, konungur og ríðeri, auðugur og aumur.
   Allir kristnir menn eigu ýmsa feður á jörðu, sumir tigna, en sumir ótigna, en þó heita þeir á einn föður allir, þann er á himnum er.
   Nú ef þar er faðir vor, þá eigum vér þar von erfðar vorrar. En þann veg er sjá faðir, að við sjálfan hann skal eiga það, er hann gefur oss. Því að hann veitir svo erfðina, að hann skilst eigi sjálfur við, og komum vér eigi svo til erfðarinnar, að hann falli sjálfur frá, heldur er hann ávallt inn sami, að vér megim til hans komast.
   Nú því að vér höfum numið, hvern vér skulum biðja, þá skulum vér og vita, hvers biðja skal, að eigi gerim vér slíkan föður reiðan, ef vér biðjum hann illra hluta eða annars en skal.
   Hvað hefir Drottinn vor kennt oss að biðja þenna föður?
   Sanctificetur nomen tuum, helgist nafn þitt.
   Hvað bæn er það, er vér biðjum Guð, að nafn hans skuli helgast? Ávallt er það heilagt. Til hvers biðjum vér þá, að það helgist, nema til þess að vér helgimst af því?
   Nú skulum vér svo biðja, að nafn Guðs helgist í oss, það er ei er sjálft jafnheilagt. Þá helgast nafn Guðs í oss, er vér erum skírðir. Hví skulum vér þess biðja, þá síðan er vér tókum skírn, nema til þess að sú helgi haldist í oss, er vér náðum í skírn?
   Þar fylgir önnur bæn: Adveniat regnum tuum, til komi ríki þitt.
   Ríki Guðs mun koma, hvort sem vér biðjum þess eða eigi. Til hvers biðjum vér þess þá, nema til þess að það komi svo of oss sem of helga menn, að Guð hafi oss í tölu heilagra manna sinna, þeirra er ríki hans skal yfir vera?
   Þá mælum vér svo í inni þriðju bæn: Fiat voluntas tua sicut in celo et in terra, verði vilji þinn svo sem á himni og á jörðu. Hví sætir það nema því, að svo þjónim vér Guði á jörðu sem englar hans þjóna honum á himni, þeir er gera honum ekki í mein og fremja boð hans með elsku? Þess skulum vér biðja, að vér megim gera boðorð Guðs með ást sem þeir.
   Þessi orð má enn skilja á annan veg: Önd er kölluð himinn en líkami jörð. Hvað er það þá: Verði vilji þinn á jörðu sem á himni? Að svo geri líkamur vor boðorð Guðs sem öndin má skilja, og verði þau eigi ósátt á milli sín og vilji bæði jafnt Guðs vilja fylla.
   Þetta fylgir í bæninni: Panem nostrum cotidianum da nobis hodie, brauð vort hversdagslegt gefðu oss í dag.
   Það má skilja svo, að vér biðjim atvinnu líkama órum og merki brauð allt, það er vér þurfum að hafa hér. Eða ella skulum vér ætla vera brauð hversdagslegt corpus Domini, það er vér skulum taka af altari, og biðjum að Guð gefi oss það. En hvers skulum vér biðja heldur en þess, að vér gerim ekki svo illa, að vér verðim frá húsltekju skildir?
   Orð Guðs má enn kalla brauð, því að það er fæðsla andarinnar, þó að það sé eigi líkamsfóður. En þá er líður líf þetta, þá þurfum vér eigi að biðja brauðs þessa, er líkamur þarf hér, og þá þurfum vér eigi að taka corpus Domini, því að þá erum vér samvistum við Guð. Og þá þarf eigi að kenna öðrum orð Guðs sem nú, og eigi þarf þá bók að lesa, því að þá skulum vér sjá son Guðs, þann er orð Guðs heitir, þann er fæðir er engla og allra heilagra manna. Og af honum verða þeir allir spakir og lofa hann ei og ei. Því að svo mælir sálmur: "Sælir eru þeir, Drottinn, er búa í húsi þínu. Lofa munu þeir þig of allar aldir."
   Nú biðjum vér þess í þvísa lífi, er eftir fer: Et dimitte nobis debita nostra, fyrgefðu oss skuldir órar.
   Oss eru allar syndir fyrgefnar í skírn, en það eru skuldir órar. En af því að mangi má hér lifa syndalaust, þótt hann forðist stórsyndir, þær er hann skilja frá húsltekjunni, þá má þó mangi án synd lifa, enda megum vér eigi oftar en of sinn skírðir vera, þá megum vér þvo af oss allar syndir á hverjum degi í bæn þessi, ef vér gerum það er fylgir: Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, svo sem og vér fyrgefum skulderum órum.
   Nú minni eg yður, synir mínir, minni eg yður, bræður mínir, að þá er nekkver hefir misgjört við yður, og kemur hann og gengur í gegn og biður miskunnar, þá fyrgefið ér honum af öllum hug, að eigi heftið ér miskunn þá, er Guð hefir yður hugða. Því að eigi mun hann fyrgefa yður syndir yðrar, nema ér fyrgefið hverjum, er við yður misgerir.
   Þessa biðjum vér í þvísa lífi, því að hér þarf, að syndir sé fyrgefnar, er þær eru gjörvar. En í öðrum heimi eru þær af því eigi fyrgefnar, að þær eru eigi þar gjörvar.
   Þá biðjum vér og mælum: Og eigi leið þú oss í freistni, heldur leys þú oss frá illu, et ne nos inducas in temptationem, sed libera nos a malo. Amen. Þess þarf enn í þessum heimi að biðja, að vér standimst freistni, því að hér verður vor freistað. Og svo þess, að vér séim leystir frá illu, því að í þessu lífi er margt illt.
   Nú eru hér bænir sjö alls saman. Eru þær þrjár, er til annars heims koma, en fjórar til þessa heims þurfta. Helgist nafn þitt, það skal ei vera. Til komi ríki þitt, það skal ei vera. Verði vilji þinn svo sem á himni og á jörðu, það skal ei vera. Brauð vort hversdagslegt gef þú oss í dag, það þarf í þessum heimi. Fyrgef þú oss skuldir órar, það þarf í þessum heimi. Leið þú eigi oss í freistni, það þarf eigi annars heims. Heldur leystu oss frá illu, það þarf í þvísa lífi. Því að þar er engi er freistni og ekki ið illa, þá þarf eigi þessa þar að biðja.
   Nú skulum vér þess biðja Guð, að hann forði oss við allri freistni, þeirri er óstyrkt ór má eigi standast né við varast, sá inn sami Dominus vor Iesus Christus, er lifir og ríkir með feður og helgum anda per secula seculorum.


Imbrudaga hald og mál

Móises bauð Gyðingum að halda imbrudaga ferna á hverjum tólf mánuðum, eina of vor, en aðra of sumar, ina þriðju of haust, fjórðu of vetur.
   Á hverri tíð þessa fjögurra bauð hann lýð sínum þriggja daga föstu. En það verða tólf dagar allt saman, sicut tólf mánuður eru í tveimur misserum. Hann setti föstu þá til árs, að menn skyldi biðja Guð miskunnar, að hann gæfi regn á jörðina og ávöxt þann, er alþýðan mætti bjargast við. Imbrudagar of vetur eru til þess settir, að Guð láti eigi svo mikinn þela verða í jörðu, að eigi megi sáði niður koma.
   Imbrudagar of vor eru til þess settir, að Guð láti sáð rætast í jörðu og upp renna, er hann lætur fyrst sáið verða í jörð.
   Imbrudagar of sumar eru til þess settir, að sá akur rætist og frævist til skurðar, er Guð lét sáinn verða og upp renna.
   Imbrudagar of haust eru til þess settir, að Guð láti hirðast og haldast uppskorið korn af akri þeim, er hann lét vaxa og frævast.
   En öll boðorð, þau er í inum fornum lögum voru boðin líkamlega, veita oss mikla hjálp, ef vér skiljum þau andlega.
   Fernir imbrudagar merkja boðorð fjögurra guðspjalla. Þrír imbrudagar fjórum sinnum haldnir merkja þrenningartrúu þá, er oss er sýnd í fjórum guðspjöllum. Tólf samtaldir imbrudagar merkja kenning tólf postula. Sá heldur andlega imbrudaga, er varðveitir þrenningartrúu og gerist hlýðinn boðorðum fjögurra guðspjalla og kenningum tólf postula. En það er fasta, dag og nótt að varna við allri heims ágirni rangri í farsælum og sjá við óþolinmæði í meinum.
   Þessa imbrudaga skal halda of vor og of sumar, of haust og of vetur. Vor merkir æsku óra, því að í æsku þróast líkamsafl sem sólargangur of vor.
   Sumar merkir fulltíða aldur, því að þá hefir líkamur allt afl sitt sem sumar allan sólarhita.
   Haust merkir elli, því að svo þverr líkamsafl við elli sem sólargangur of haust.
   Vetur merkir örvasa aldur, því að þá er líkamur þrotinn að öllu afli og hita sem vetur er sóllauss og kaldur. En sá heldur réttlega alla imbrudaga, er trúlega þjónar boðorðum Guðs í æsku og á fulltíða aldri, í elli og á örvasa aldri.
   Enn má þetta mál skilja á annan veg: Sicut imbrudagar voru settir forðum til líkamlegs árs á jörðu, svo skulum vér nú halda þá, að vér náim andlegu ári í hjörtum órum.
   Svo sem imbrudagar of vetur eru haldnir, til þess að Guð færi þela úr jörðu, svo að sáð megi niður komast, svo skulum vér nú halda þá ina sömu imbrudaga, að Guð færi úr brjósti óru grimmleiks frost og öfundar þela, svo að orðasáð hans megi koma í hjörtu ór. Þá kemur orðasáð hans í hugskotsjörð óra, er vér girnumst að heyra kenningar og rekum frá oss illsku kulda.
   En hvað stoðar að heyra orð Guðs, nema vér varðveitim þau í minningu?
   Af því höldum vér aðra imbrudaga, til þess að Guð láti rætast í minningu orðasáð sitt, það er hann seri í hjörtu ór. Þá rætist orðasáð Guðs, er vér leggjum elsku á kenningar hans og sýnum svo sem upprennanda akur af Guðs sáði, það er vér sækjum oft til bæna og til kenningar. En þá stoða oss bænir til heilsu, ef vér þægjum þær Guði með góðum verkum órum, því að til þess eru oss kenningar kenndar, að líf vort batni af þeim.
   En af því höldum vér ina þriðju imbrudaga, að Guðs akur frævist, sá er rættist og upp rann í hjörtum órum. Þá frævist akur Guðs í brjósti óru, ef vér færum Guði ávöxt góðra verka af kenningum þeim, er vér heyrðum og elskuðum af hlýðni. Þá eru góð verk ór Guði þæg, ef vér hirðum þau í lítillæti og höldum þeim allt til dauðadags.
   Af því höldum vér ina fjórðu imbrudaga, að hirðast megi góðgjörningar órir í lítillæti og í staðfesti, þeir er frævðust af orðum Guðs, að eigi bæri frá oss ofmetnaðar veður ávöxt þann, er vér sömnuðum í góðum verkum.
   Ef vér höldum imbrudaga á þessa lund, sem nú er tínt, þá mun Guð gefa oss ár og frið á jörðu, en leiða oss eftir dómsdag í eilífa dýrð með sér á himna. Amen.


De sancta cruce
[Um heilagan kross]

Nauðsyn er oss að skilja vandlega jartein píslar Domini nostri Iesu Christi, því að píslarmark hans er tákn heilsu vorrar og lausnar. Kross var dauðamark illra manna, áður Kristur væri píndur á honum, en síðan varð hann lífsmark góðra manna. Fyrir písl Krists var mönnum krossinn andstyggur og leiður, en nú er hann göfgaður af englum og vegsamaður af mönnum, en leiður djöflum. Því að þá sté Kristur yfir djöfulinn og leysti allt mannkyn úr ánauð, er hann dó á krossinum, og bætti hann það á píslartré, er inn fyrsti maður misgjörði á girndartré. Af því var Drottinn í miðjum heimi píndur, þar er jafnlangt er til allra heimsenda, að jafnnær er öllum miskunn píslar hans, þeim er hann göfga með trúu og góðum verkum. Þessa lausn alls mannskyns merkir krossinn í vexti sínum, því að fjórir endar hans horfa í fjórar áttir heims, þá er niður er lagður krossinn. Sedúlíus skáld segir svo frá písl hans: "Höfuð Jesú horfði austur, en fætur vestur, in hægri hönd norður, en in vinstri suður. Hann var píndur fyr norðan Jórsalaborg."
   Höfuð Krists merkir guðdóm hans, en fætur manndóm, því að höfuð horfði til himins, en fætur niður til jarðar, svo sem guðdómur kom af himni og tók manndóm á jörðu. Austur merkir upprisu hans, en vestur dauða hans, því að sól rennur upp í austri, en sest í vestri. Höfuð Krists horfði austur, en fætur vestur, því að manndómur hans tók dauða, en guðdómur efldi hann til upprisu. In vinstri hönd hans horfði suður, en norður in hægri, því að Jórsalalýður og Gyðingar gjörðist vinstri handar menn, það eru rekningar, fyr ótrúu sína, en hann valdi eftir písl sína hægri handar menn sér af heiðnum mönnum úr norðri.
   En þá er krossinn er upp reistur, þá stendur hann sumur fastur í jörðu, en sumur er hann í lofti, því að Kristur samtengdi himneska hluti og jarðlega, þar er hann sætti jarðlega menn við sig og engla sína. Rétti hann frá sér báðar hendur á krossinum, því að hann býður faðm miskunnar sinnar öllum þeim, er hann elska. Ina hægri hönd rétti hann, því að hann leysti alla sína vini úr helvíti og laðaði þá með sér til eilífrar dýrðar. Ina vinstri hönd rétti hann, því að hann kallar marga óverða til sinnar miskunnar og hreinsar þá fyr iðrun. Sá hlutur krossins, er upp var frá höfði Drottins, merkir von, er vér skulum vætta upp frá oss til himna og umbunar fyr allt gott, það er vér gerum. En armar krossins merkja ást við Guð og menn.
   Sá hlutur krossins, er efstur er, merkir enn Guðs ást, en armarnir náungs elsku, bæði við vini og við óvini.
   Fætur eru endir líkama. Því jarteinir sá hlutur krossins, er fætur hans vóru á negldir, staðfesti góðra verka allt til enda lífs. En sá hlutur, er niður var frá fótum hans, merkir lítillæti. Því að svo sem hugur vor skal upphefjast til launa við Guð, svo skal hann lægja sig fyr mönnum í lítillæti. En sá hlutur, er í jörðu var, svo að eigi mátti sjá, en þó hélt hann upp öllum höfga krossins, hann jarteinir trúu ósýnilegs máttar og leyndra hluta. Því að svo sem það hélt upp öllum krossi, er í jörðu var og eigi mátti sjá, svo stýrir og ósýnilegur Guðs máttur öllum sýnilegum hlutum.
   En hvað stoðar oss að skýra jarteinir krossins í orðum, ef þó fyrlítum vér þær í verkum? Því að svo mælti Drottinn í guðspjalli: "Eigi er sá mér maklegur, er eigi tekur kross sinn og fylgir mér." Sá tekur kross og fylgir Kristi, er hans sporgöngumaður gerist í meinlætum, sem helgir menn gerðu. Á tvo vega megum vér bera kross Drottins, annan á líkam, en annan í hugskoti. Þá berum vér píslarmark Guðs á líkam, ef vér mæðum hold vort í meinlætum og hirtum oss frá syndum, sem Páll postuli gerði: "Hirti eg líkama minn," kvað hann, "og leiði eg hann í ánauð, að eigi verða eg vondur, þá er eg kenni öðrum gott."
   Þá berum vér kross í hugskoti, ef hjarta vort harmar annars mein eða syndir, sem enn gerði Páll: "Hver er svo sjúkur," kvað hann, "eða svo villtur, að eigi kenna eg mér hvers meina í brjósti." "Sá er tekur kross sinn," kvað Dominus, "fylgi hann mér." Sá tekur kross og fylgir eigi Kristi, er mæðir líkam sinn í meinlætum og heldur til mannalofs meir en fyr Guðs ást eða veitir þá vorkunn syndgum mönnum, er heldur verði synda efling en hegning.
   Sá ber kross Krists og fylgir honum, er fyr hans sakar hirtir líkam sinn og fyr hans elsku veitir þá miskunn náungum sínum, er hann hati ávallt syndir þeirra, en elski þá sjálfa og snúi hag þeirra áleiðis sem hann má.
   Því er kross Drottins vors öllum helgum dómum helgari, að af honum helgast öll kristnin og öll sú þjónusta, er gift ins helga anda fylgir. Ekki má vígja án krossinum, svo sem engi mátti til himinríkis komast án písl Krists. Þá er vér gerum krossmark yfir oss sjálfum eða yfir því, er vér viljum helgast láta af krossinum, þá skulum vér minnast, hvaðan hann helgaðist eða hvað hann merkir eða hvað hann má. Fyr krossi Drottins flæja djöflar, hræðist helvíti, dauði firrist, syndir forðast, skammast óvinir, friður magnast, en ást þróast og allir góðir hlutir. Heilagur kross er sigurmark Guðs, en lausnarmark manna, en fagnaðarmark engla, helgaður af Guði, dýrkaður af englum, en göfgaður af mönnum og vegsamaður af allri skepnu. Heilagur kross er hlífskjöldur við meinum, en hjálp í farsællegum hlutum, huggun við harmi og hugbót í fagnaði, hlíf við háska, lækning við sóttum, lausn í höftum, en leiðrétting frá syndum, sigur í orrustum, en efling við allri freistni, styrkt volaðra, en stjórn auðugra, friður góðum, en ógn illum, fyr miskunn þess, er á krossi leysti frá dauða allt mannkyn, Drottinn vor Jesús Kristur. Honum sé dýrð og vegur með feður og syni og anda helgum of allar aldir alda.


Á allra heilagra messu
Omnium sanctorum

Allsvaldandi himinríkis konungur, almáttugur Guð, launi yður tíðasókn þá, er þér hafið hingað sótt í dag, almáttkum Guði til dýrðar og til vegsemdar og öllum helgum mönnum hans, oss til hjálpar og til miskunnar.
   Svo er sagt á bókum, að heilagur Bonifacius páfi, er inn fjórði var frá Gregorio, lét vígja hús það í Rúmaborg Guði til dýrðar og öllum helgum mönnum hans, er áður hafði verið allra djöfla blótstaður. Því að það sýndist honum maklegt, að þar héldist minning allra heilagra, er áður var braut rekin saurgun allra djöfla. Þenna dag bauð hann, páfinn Bonifacius, að halda hátíðlegan í upphafi mánaðar þess, er nóvember heitir, öllum kristnum mönnum, til lofs og dýrðar Drottni órum og sancte Marie og öllum Guðs helgum, til þess að í þessu hátíðarhaldi mætti hreinsast allt það, er mannleg órækt saurgaði í vanþyrmslu annarra hátíða.
   En nú skulum vér fyrst að upphafi nefna og dýrka og lofa þann sjálfan, er skóp alla hluti og einn er alls upphaf og endir, sjálfur án upphaf og enda, allrar skepnu skapari, einn Guð í þrenningu, einn í guðdómi, þremur nöfnum nefndur í skilningu, faðir og sonur og andi heilagur.
   Með Guði og næst Guði er sjá hátíð helguð sancte Marie, mater Domini nostri Iesu Christi, er svo hreinlega varðveitti hjarta sitt og líkam sinn, að hún var verð að heyra engils orð og bera af sínu holdi Guð og mann hingað í heim án sótt og synd.
   Þessa hátíð eignast og allir helgir englar Guðs, þeir er skapaðir vóru í upphafi heims andlegir og ólíkamlegir að þjóna andlegum og ólíkamlegum Guði, þeir er greinast í níu sveitir. Það eru ærir og höfuðærir, kraftar, veldisenglar og höfuðenglar, drottnar og stólar, kerúbím, það er fylling speki, og serafím, það eru brennendur eða logendur.
   En sjá hátíð er eigi aðeins haldin englum, heldur og öllum helgum mönnum, þeirra er fyrstir vóru aldarfeður, siðsamir menn í lífi sínu og máttkir að líkamsafli. Þeir náðu oft að sjá Guð sjálfan og tóku við englum á gistingu. Þess liðs vóru höfðingjar þeir Abel inn réttláti og Enok, er upp var numinn til himins, Nói, Abraham, Ísak og Jakob. Þessum næstir vóru dómendur undir lögum þeim, er Guð gaf Moisi, réttdæmir menn, þeir er hegndu ósiðu og efldu réttlæti og friðuðu fyr lýð Guðs og börðust styrklega í gegn Guðs óvinum og sínum. Þar næst vóru spámenn þeir, er fyrir sögðu óorðna hluti, svo sem Guð sagði fyrir sjálfur þeim, burð Krists og písl og upprisu, og sendi þá að segja mönnum lausn, þá er hann hafði ráðið að leysa menn frá helvítis kvölum.
   Þessum öllum, er nú töldum vér, er sjá hátíð helguð, bæði þeim, er fyrir lög vóru og undir lögum.
   En nú er að ræða of þá, er undir miskunn vóru og náðu að sjá Krist í mennskum líkam og heyra orð hans og kenningar og styrkjast af hans jarteinum. Þeirra fyrstur var Jóhannes baptista, sá er fyrstur kenndi mönnum synda iðrun og ruddi götur fyr Kristi í hjörtum manna og lifði svo dýrlegu lífi á eyðimörk, að margir ætluðu hann sjálfan Krist vera. Honum bar Drottinn sjálfur það vitni, að engi væri honum betri maður borinn frá karli og konu. Hann eignast og hlut í þessi hátíð.
   Enn er sjá dagur helgaður sveinum þeim, er Herodes lét drepa í Betlehem inn næsta vetur eftir burð Krists, og eig eru með Guði.
   Þessar hátíðar hluttakendur eru og allir þeir, er sjálfur Drottinn valdi af alþýðu og sendi of heim innan að setja grundvöll kristni sinnar, svo að kenningar þeirra efldist of allan heim, sem vóru postular Guðs og lærisveinar.
   Þessa hátíð eignast og píslarvottar Guðs, þeir er fyrlitu þessa heims líf og boðorð heiðinna konunga. Sumir vóru sverðum höggnir, en sumir í eldi brenndir, sumir í vatni kafðir, en sumir stöngum barðir, sumir hengdir, en sumir í hvéli brotnir, sumir sveltir, en af sumum kvikum skinn flegið. En fyr slíka hluti alla taka þeir eilífa dýrð á himni.
   Sjá hátíð er eignuð helgum biskupum og öllum Krists játerum, þeim er guldu Guði með ávexti lán það, er hann veitti þeim, og höfðu þeir þann áhuga, að þeir mundu fúslega taka píslir, ef Guð vildi þá þess krefja. Svo er og sjá hátíð helguð einsetumönnum þeim, er fyrlitu auðævi og veraldar metnuð og byrgðu sig í þröngum hellisskútum og réðu sig frá alþýðuskjali, að þeir mætti tæmast ávallt til bæna og sjá við öllum tómum orðum.
   Enn er sjá hátíð haldin helgum meyjum þeim, er gengu í spor heilagrar Marie drottningar, í því er þær höfnuðu öllum líkamsmunúðum fyr ást Guðs og vildu þjóna himneskum brúðguma í öllu athæfi sínu heldur en saurgast af jarðlegri munúð.
   Þessa hátíð trúum vér og helgaða þeim öllum, er andir þeirra lifa í fagnaðarstöðum, þó að líkamir þeirra liggi í jörðu, eða menn viti eigi heilagleik þeirra fyr Guði.
   En alls vér höldum í dag hátíð omnium sanctorum, þá er oss nauðsyn að glíkjast þeim í siðum, er vér dýrkum í hátíðarhaldinu. Því að lítið stoðar að halda ina ytri hátíð omnium sanctorum á jörðu, ef hjörtu ór fýsast eigi til innar innri hátíðar þeirra á himni. Ef vér erum musteri Guðs, sem Páll postuli mælti, þá skulum vér braut reka frá oss alla djöfullega illsku og syndir, svo að hjörtu ór verði eigi djöflahof, heldur byggð Guðs og allra heilagra.
   Þá helgum vér Guði musteri í hjörtum órum, ef vér virðum hans ást eina saman til allra góðgerninga vorra. Musteri drottningar helgum vér, ef vér verðum því lítillátari ávallt og virðum oss sjálfir minna sem vér höfum meira lán af Guði. Níu englasveitum helgum vér musteri, ef hver vor er hlýðinn boðorðum Guðs í þeirri þjónustu, er hann er til settur, og öfyndar eigi þann, er meira lán hefir en hann sjálfur. Helgum aldarfeðrum vígjum vér musteri, ef vér skiljum og fyllum andlega verk þau, er þeir gjörðu líkamlega og vóru siðsamir í lífi og máttkir í líkamsafli og sáu oft Guð sjálfan, tóku og við englum að gisting.
   Þá fyllum vér andlega þessa hluti, ef vér berum áhyggju í hug órum og höfum kostgæfi til að vera siðsamir og hlýðnir Guði. Þá erum vér andlega máttkir og styrkir, ef vér styrkjum hjörtu ór með trúu og ást, lítillæti og þolinmæði, svo að vér megim með þeim mætti og krafti stíga yfir fjándans vélar og teygingar. En svo sem þeir náðu að sjá Guð oftlega líkams augum, svo skulum vér og renna hug órum á himna til Guðs að biðja oss miskunnar og hjálpar, að hann fyrgefi oss syndir, og vætta oss vissar miskunnar, ef vér snúumst frá syndum til Guðs og fyrgefum þeim, er við oss misgjöra. En þeir tóku við englum á gisting. Svo skulum vér og andlega taka engla Guðs á gisting, svo að vér haldim oss frá syndum og hafim hug vorn fastan til Guðs og haldim oss í hreinlífi, svo að englar vilji hafa návistir við oss og varðveita oss við öllum meinum andar vorrar.
   Lögmönnum helgum vér musteri vor, ef vér varðveitum með réttlæti lög Guðs, þau er oss eru boðin. En þess er oss nauðsyn, að vér kunnim rétta grein góðs og ills og hafim ávallt sátt og frið við alla góða hluti, en mótstöðu í gegn löstum, og vígjum vér þá kirkju helgum konungum og dómöndum.
   Þá vígjum vér kirkju spámönnum, ef vér sjáumst fyrir og hræðumst ógn ins efsta dóms og stund dauða vors, svo sem spámenn sáu fyrir og sögðu óorðna hluti. En ef vér hræðumst inn efsta dóm, þá munum vér gjöra iðrun synda og búa Guði götu í brjóst ór, en það er að helga kirkju Jóhanni baptista, er fyrstur kenndi mönnum synda iðrun.
   Sá vígir helgum börnum musteri, er eigi er slóttugur og einfaldur er og fyllir það, er Drottinn mælti í guðspjalli: "Sá er sig lægir sem lítill sveinn, sá mun mikill verða í himinríki." En ef vér viljum vera miklir og auðgir í ríki himna, þá skulum vér veita þurföndum auð vorn á jörðu. Því að svo helgum vér kirkju postulum, ef vér glíkjum eftir mildi þeirra. Því að þeir gjörðu jafndeilda aura með öllum, svo að engi var auðugur né volaður.
   En þá höldum vér maklega hátíð píslarvotta Guðs, ef vér glíkjum nekkvern hlut eftir þolinmæði þeirra. Þeir báru þolinmóðlega sárar píslir. En vér skulum standast þolinmóðlega óskil náunga vorra. Þeir seldu líkam sinn til dauða, en vér skulum varast allar girndir rangar.
   Þá dýrkum vér maklega hátíð heilagra biskupa, ef vér erum hlýðnir boðorðum kennimanna. Því að sú hlýðni helgar biskupum kirkju í hjörtum órum. En ef vér firrumst ónýt orð og hégómlega gleði og rekum á braut þys ljótra hugrenninga frá byrgi hugar vors með oftlegum bænum, þá helgum vér musteri munkum og einsetumönnum.
   Sá heldur maklega hátíð meyjum Guðs, er varðveitir líkam sinn frá saurlífi, en hjarta sitt frá andlegum hórdómi, það er frá óhreinum hugrenningum. En þá vígjum vér musteri þeim helgum mönnum, er með Guði eru helgir, en heilagleikur þeirra leynist fyr mönnum, ef vér gjörum þau verk, er þæg eru Guði, en leynast fyr mönnum.
   Þetta er andlegt hátíðarhald og sjá sönn prýði, sú er fegrir hjörtu ór og líkami og laðar til hugskota vorra Drottin sjálfan og engla hans og alla helga. Ef vér höldum á þessa lund hátíð allra heilagra, þá munu þeir láta sér sóma að vera árnendur órir á dómsdegi við Guð.
   Það vil eg láta fylgja máli mínu, er mér þykir oss hjálpvænlegast vera og mestur leiðarvísir til paradísarvistar, að það er upphaf hjálpar vorrar allrar, að vér haldim trúu rétta, þá sem töld er í credo, skiljim það allt undir þá trúu, er helgir menn hafa oss til kennt, að þar skal undir felast. Eigum vér á einn Guð að trúa, föður og son og inn helga anda. Skulum vér trúa, að Guð er bæði þrír og einn, almáttugur Guð, allrar skepnu skaperi og allrar stýrandi. Eigum vér því að trúa mörgu of Guð almáttkan, er vér megum eigi hug á koma, hví svo má vera, sem vér skulum trúa, að er. Því skulum vér trúa, að Guð, Drottinn vor, var borinn hingað í heim bæði Guð og maður. Trúa því og, að hann var píndur af aðkalli Gyðinga, en Pílatus jarl lét hann á kross negla, og tók hann þar dauða á sinn líkama, hreinan og syndalausan, en guðdómur hans var þá jafnheill sem áður. Eigum vér því að trúa, að þar er öll hjálp ór í fólgin í písl hans og í dauða. Hann reis upp af dauða eftir písl sína inn þriðja dag og var síðan samvistum við lærisveina sína fjóra tugi daga. En síðan sté hann upp til himna og situr nú á hægri hönd feður sínum. Eigum vér því að trúa, að hann mun koma að enda heims þessa með þeim líkam, er hann hafði hér, og dæma of allt mannkyn. Eigum vér þá og allir upp að rísa, hver með þeirri önd og líkam, sem hann hefir haft hér í heimi, og taka þá þvílíkan dóm af Guði sem vér höfum hér til verkað.
   Trúan er og eigi einhlít til hjálpar oss. Þarf henni og að fylgja góðgerningur margur, bæði föstur og annað meinlæti margt, ölmusugæði og vorkunnlæti við þá menn, er sér megu lítið. Er sá góðgerningur Drottni einkum þægstur, ef vér getum það að oss að vera við þá menn góðir, er oss gjöra í gegn og við oss eru illir. Er sá hlutur svo einna helst, er talinn sé andvirði himinríkis, ef vér fyrgefum þeim, er við oss misgjöra.
   Synda viðsjá ætti og trúnni að fylgja, varna við ofmetnaði og öfund, við hatri og hæðni, við bræði og langræki, við líkams afgjörðum inum stærstum, svo ið sama við stuldum og ránum öllum. Ættim vér og að varast við munúðlífi, allra helst það, er mest fylgja mein og umfram er of eðlið. Vilda eg svo um það mæla, er flest mætti í felast í skömmu máli: Skipun sú öll, er maður hagar svo líkam sínum eða breytir honum á laun hann mundi skammast slíks athæfis fyr alþýðu manna, hvort sem hann vélir um það einn saman eða skiptir því við annan mann, þá á hann það allt til skriftar að bera við lærða menn og bæta yfir það við Guð.
   Það vil eg og segja yður, að aldregi verða syndir órar svo stórar eða svo margar, að eigi vilji Guð þegar fyrgefa þær, ef af er látið að misgjöra og svo yfirbætt, sem máttur er til. Er fyr Guði engi hlutur aldregi óbótaböl, ef hann sér iðrun manns eftir afgjörðina.
   Nú veit eg, að yður munu þykja vandhæfi mörg og mikil finnast á lífi óru í máli mínu. Vil eg nú þess geta fyr yður, hvar til þau vandhæfi skulu oss leiða að lokinu.
   Vér eigum dag þann fyr hendi, er dómadagur heitir. Tíðindi þau öll, er mest hafa verið í heimi þessum of burð Krists og písl hans og upprisu, og það er hann sté til himna upp, það er allt tilbúnaður einn til þess ins ógurlega dags. Þá munu Guðs englar vekja upp af dauða alla þjóð, þá er verið hefir hér í heimi, með ópi miklu og með ákalli. En síðan tekur eldur að gnauða of jörðunni allri, en úr þeim eldi lesa englar Guðs og hefja í loft upp Guðs vini alla. En Guðs óvinir verða í eldinum eftir og eigu þaðan til Drottins að sjá og að líta. Hann kemur og í því úr lofti ofan með miklu ljósi og með ógn mikilli. Honum þjónar þá öll himinríkis hirð, bæði englar og helgir menn hans. Guðs englar bera þar kross inn helga fram, er Kristur Drottinn vor var píndur á, svo dreyrgan og svo blóði roðinn sem hann var í písl Krists. Drottinn vor sýnir þar sinn líkama svo hræktan og hurðan, barðan og blóðgaðan sem hann hékk á krossi. Hann sýnir þar, hver meinlæti hann tók á sér oss til hjálpar og miskunnar. Það verður þá augljóst fyr þeirri alþýðu, er þar er þá komin, hversu hvergi vor hefir honum þá miskunn launaða. Afgjörð sú hver, er maður hefir eigi bætta í þessum heimi, þá á hann þar þeirrar að skammast fyr Guði og fyr öllum helgum. Þar er ótti svo mikill og andvari að þeim dómi, að þá skjálfa englar Guðs og allir helgir menn, og er þá hvaðvetna hrætt annað nema skaperinn sjálfur. En síðan fer Drottinn vor heim í himinríkis dýrð og með honum öll englafylki, ljósari miklu en sól í heiði. Honum fylgja og allar sveitir heilagra manna, allar fjölmennar og dýrlegri mörgum hlut en maður megi hyggja. Þær eigu þá aldregi að sér ótta von né ugga engi hlut. Má þess eigi mun gjöra, hvort sú vist er meir, að hún er veglegri og tígulegri og göfgari en héðan megi ætla, eða hitt, að hún er sællegri og feginsamlegri og andvaralausari en maður megi hyggja.
   Nú meguð ér það ætla, ef ér viljið leiða að huga, hversu vel sú þjóð mun þá umhyggjast, er hún lítur þá á bak volkum þeim og vandræðum öllum, þeim er hún þoldi í þessum heimi, er hún á það eitt fyr hendi, er fögnuður og farsæla er í, er aldregi skal þrjóta. Frá þeim dómi fara síðan Guðs rekningar í mein og í myrkur með fjánda og í meiri angursemi á hverja lund en maður megi engi hyggja svo mikla vesöld sem hún er. Og skulu þær píningar aldregi endast, er Guð lætur þá þaðan frá hafa í helvíti.
   En ef vér höldum á þessa lund allra heilagra hátíð, þá munu þeir láta sér sóma að vera árnendur órir á dómsdegi við Guð.
   Nú skulum vér biðja almáttkan Guð, að hann fyrgefi oss sakar og syndir og veiti oss eilífa miskunn með sér að vera, þar er hann er sæll sjálfur í, með allri himinríkis dýrð.


Nativitas Domini. Á jóladag
[Fæðing Drottins]

Svo er oss sagt, góðir bræður, að Adam væri svo skapaður af almáttkum Guði, að hann mætti andlega lifa og neyta fagnaða Paradísar í augliti og í löguneyti engla Guðs. En þá er hann var tældur af djöfullegri vél, þá vildi hann eigi hlýða Guðs boðorðum. Fyr því rændist hann veislu eilífrar sælu og týndi hann engils sælu og varð útlagur gjör í nauð þessa lífs, er nú lifum vér fyr réttan dóm guðlegrar hefndar. Frá honum er komið allt mannkyn í þenna heim og var ávallt bundið stríðlega af sekt ins fyrsta manns, og mátti engi maður komast undan því oki, heldur féllu allir undir ríki eilífs dauða og djöfullegs máttar.
   Þaðan af gerðist það, að almáttugur Guð, skaperi allra sýnilegra hluta og ósýnilegra, var borinn í þenna heim af mikilli mildi sinni og miskunn og sleit bönd eilífs dauða og þungrar syndar. Og þá er hann var borinn, þá vóru gengnir frá upphafi veraldar fimm þúsundir og átta ár ins þriðja tugar ins þriðja hundraðs.
   Þessa tilkomu Domini nostri Iesu Christi höfðu fyrir sagt höfuðfeður og spámenn, og mörg önnur tákn vóru sýnd.
   Svo sem Abraham höfuðfaðir var borinn á inu fertugunda ári Ninus, konungs Asie, sá er ríki hafði eftir Bel konung, svo var og Kristur borinn á öðru ári ins fimmta tugar ríkis Augustus keisera, þess er ríkti eftir Iulium fimm tugi vetra og sex ár og þrjá mánuður.
   Nú svo sem allir konungar Rómverja vóru Augusti kallaðir af Augusto, svo erum vér kallaðir kristnir menn af Christo Domino nostro. Og svo sem sendur var Cirínus jarl að boðorði þessa keisera á öðru ári ins fimmta tugar ríkis hans til Gyðingalands að heimta skatt til handa honum, svo sendi Guð á því inu sama ári almáttkan son sinn í þenna heim að heimta af oss skatt boðorðs og réttlætis hans.
   Hann var borinn í borg Gyðinga, þeirri er Betlehem heitir, frá Maríu meyju án holdlegum föður. Og sá er ávallt hafði guðlegt upphaf, sá tók upphaf manndómsins af meyjar kviði. Sá inn sami setti Augustum keisera til ríkis alls heims, og í hans ríki lét hann verða inn mesta frið, því að það hæfði, að friðarkonungurinn kæmi í sannan frið, þá er hann kæmi til jarðar.
   Á tíð Augustus urðu margar jarteinir, þær er sýndu, að Kristur var borinn í ríki hans. Augustus kom í upphafi ríkis síns með Tiberio syni sínum í Rómaborg í einni kerru, síðan er hann fékk ríki fyr utan haf. Svo kom Kristur í kerrum miskunnar sinnar til heims þessa að stýra heimi þessum sem fyrr og nú og ávallt með guðlegum föður í einum vilja og í einni vesningu.
   Í ríki Augustus var sénn guðlegur hringur um sól, sá er merkti, að sá mundi borinn verða í hans ríki, er hans máttur, fegurð og ljós, spekt og prýði og kraftur mundi yfir bera og ráða mundi sólu og tungli og öllum hlutum. Í ríki Augustus spratt upp viðsmjörsbrunnur frá morgni til aftans, sá er merkti, að í hans ríki mundi borinn verða, sá er er brunnur miskunnar og viðsmjör allrar sælu.
   Þá er Augustus kom í Rúmsborg og gaf alla skuld, þá er fólkið átti að gjalda honum á því ári, svo að vísu gefur oss Dominus noster syndir órar og skuldir fyr helga skírn og fyr sanna játning og algjörva iðrun glæpa vorra, þeirra er vér gerðum í gegn vilja hans.
   Í hans ríki gerðist svo mikill friður of allan heim, svo að engi maður bar hervopn, því að horvetna var friður og samþykki og eitt ríki. Fyr það boðast friðsamt ríki sonar Guðs lifanda, sá er frið gerði á meðal himins og jarðar, og hann gerði eitt ríki.
   Í ríki Augustus gerðist landskjálfti mikill, sá er merkti, að í hans ríki mundi verða borinn, sá er hræra mætti af sínum krafti allar höfuðskepnur á dómsdegi, sicut scriptum est: "Stjörnur munu falla af himni og himnakraftar munu hrærast fyrir augliti Drottins, þá er hann kemur að dæma of alla menn."
   Það barst að í hans ríki, að sól rann upp á miðri nótt í gegn eðli sínu. Það merkti, að á hans tíð mundi berast sönn sól, Kristur sjálfur, sá er lýsir allan heim af villu eilífs blindleiks sem Malakias spámaður sagði: "Yður uggundum nafn Domini mun upp renna sól réttlætis."
   Cesar, það er höfðingjanafn. Það merkir Krist þann, er heldur höfðingsskap liðinna hluta, nýlegra og óorðinna. Sjá keiseri Augustus sendi boð of allan heim, að hver maður, jafnt auðugur sem fátækur, ungur og gamall, karlar og konur, að hver maður skyldi gjalda honum einn penning heilan, þann er denarius heitir. Sá er við aðra tíu. Svo sendi Dominus vor, Jesús Kristur, postula sína of allan heim, að hver sem einn gyldi honum penning boðorða hans.
   En oss er vitanda, hversu hver maður mátti teljast of allan heim, að honum gyldi skatt. Svo var fyrst að farið að skipta heiminum í þriðjunga. Asía heitir austurhálfa heimsins, Afríka inn syðri hlutur, Evrópa inn nyrðri hlutur. Þaðan af taldi hann, hversu margar þjóðir hafði hver hlutur heimsins og hversu mörg kyn hafði hver sem ein þjóð og hversu margar borgir hvert sem eitt kynið hafði og hversu margir menn vóru í hverri borg. En þá er þetta var að gjört, þá var allur heimurinn saman samnaður svo vandvirklega, að engi mátti komast undan skattgildinu.
   Svo er nú engi sá í þessum heimi, er komast megi undan skattgildi konungs vors og Domini Iesu Christi, sá er borinn var í dag til hjálpar heiminum.
   Vel er það sagt, að Augustus ríkti í Rúmaborg, því að Róma þýðist hálega sett. Betlehem þýðist brauðshús, þar er Kristur var borinn. Hvort tveggja nafn hæfir Kristi, þeim er ríkir í hám hlutum, og sjálfur er hann lifandi brauðhleifur heilagra anda og engla, í þess augliti hungrar aldregi, og eigi þyrstir, heldur seðjast allir að eilífu af dýrlegri sýn skapera síns.
   Drottinn vor Jesús Kristur var borinn í Betlehem, borg Gyðinga, í einu húsi, því er var á meðal tveggja veggja og var tvídyrt. Önnur vóru inn í borgina, en önnur úr borginni. Hús þetta merkir kristni allra kristinna manna, sú er sett er á meðal Paradísar og þessa heims. Og svo sem húsið er hvíldarstaður, svo er kristnin hús og hýski allra trúfastra. Í þeirri er játt heilagri þrenningu og sannri einingu.
   Nú svo sem sumir fóru úr húsinu í borgina til hvíldar, en sumir úr borginni út til reikunar, svo fara sumir í heim þenna að misgera, en sumir til himins að vera með Guði.
   Þá er vor Drottinn var borinn, þá var hann í reifum vafður og í etu lagður, þar er fyrr var kykvenda fæðsla. Það merkir í því, að sjálfur var og er konungur, sá er seður alla sína menn á líkama sínum og blóði og göfuglegum kenningum.
   Kostum vér, góð systkin, til ágætrar byggðar vorrar, því að vor bíður þar eilífur konungur, sá er borinn var á þessi nótt, með löguneyti engla sinna. Og eigi vill hann, að né einn tortryggi of líkn miskunnar hans. Vér skulum trúa á almáttkan Guð, skapera allra hluta, sýnilegra og ósýnilegra, sá er sendur var af faðmi föður til lausnar mannkynsins, sá er gerði himin og jörð og alla hluti. Því var hann fátækur, að oss auðgaði hann óumræðilegum góðum hlutum vermunandi dýrðar. Af því skulum vér elska hann ávallt, að vér öðlimst af honum að elskast og leiðast til hallar himneskrar föðurleifðar. Mættim vér þá sjá föður og son og anda helgan í einu veldi og fagurt eðli yfirengla. Þar munum vér sjá helga friðarsýn, þá er vor bíður með sínum trúlegum borgmönnum, fulla af allri dýrð og fegurð, að hún megi oss skýla, fyrr en komi dagur ógurlegur dóms, þá er koma mun Dominus að dæma góða og illa og veröldina fyr elds ógn. Á þeim dag verður glöggur dómur of alla hluti. Af því skulum vér við búast áður, að vér finnimst syndalausir þá í þeirri ógn, er fyr hvert ónýtt orð skal gjalda. Grátum vér syndir órar, því að sælir munu þeir, er nú gráta ill verk sín, því að enn munu þeir huggast í eilífri sælu. Og sælir munu verða þeir, er hungraðir eru nú, því að þeir munu seðjast að því konunglegu borði, þar er gleðjast Abraham, Ísak og Jakob og allir helgir. Og sannlega sæll mun verða sá, er staðfastur er í góðum hlutum og sér við syndum og kann sjá, að ekki stoða teygingar heimsins, ef hann skal eftir dauðann þola eilífa kvöl. Það má maður fyr sér hyggja, hvað hann mundi til vilja vinna, að eigi brynni hann ávallt. Hvað stoðar nú þeim, er lifðu í munúð holdsins og í eftirlífi þessa lífs allt til dauðadags? Förum vér til grafa þeirra og þekkjum, hvort vér megim finna þar nekkvert mark hræsni þeirra eða lostasemi eða auðæfa. Hvar eru klæði góð eða mjög vandaðar fæðslur eða margir menn, þeir er þeim þjónuðu? Liðinn er óstilltur hlátur og leikur. Á lítilli stundu hverfa þessir allir hlutir á braut sem reykur, og er þar ekki eftir nema bein ein og maðka daunn, þeirra er átu hold þeirra.
   Hvötum vér að gera vilja þess, er á þessi tíð var borinn frá Maríu meyju. Því að vér sjáum eiginlegum augum órum, að heimur sjá hrörnar á leið fram, og engi varð svo máttugur í heiminum, sá er dauða mætti forðast, heldur skyldu allir hann taka, jafnt máttkir sem ómáttkir, jafnt tignir sem ótignir, gamlir sem ungir, og taka síðan slíkt verkkaup, sem þeir gerðu hér til.
   Þess skulum vér biðja miskunnar almáttugs Guðs, að eigi missim vér eilífra fyrirheita eilífs konungs og eigi séim vér þá úti byrgðir frá Guðs augliti, er hans vinir eru inn laðaðir. Og eigi skyldim vér það heyra, sem óvinir hans munu heyra: "Flæið ér frá mér bölvaðir í eld eilífan." Heldur kostgæfum vér að vera lastvarir og fremjum prúðlífis hluti, að stríður dómandi, sá er á þessum degi gerðist maður fyr heilsu mannanna, þá er hann kemur á dómsdegi, kalli oss miskunnsamlega og laði blíðlega til sín, og svo mæli hann: "Komið ér til mín, blessuð af föður mínum, og takið ríki með mér nú, alls ér hafið þungt erfiði drýgt fyr mínar sakar og grétuð fyr ásthuga mínum. Fagnið ér nú og gleðjist ei og ei í augliti mínu, er fyrr gerðuð minn vilja." Þar munum vér skína sem sól og ávallt oss una. Og þaðra mun Kristur sýna oss alla dýrð sína, sá er með föður og helgum anda lifir og ríkir, Guð of allar aldir.


Alia sermonis
[Önnur jólaræða]

Bið eg yður, góð systkin, að ér þiggið vel áminning mína á hátíð þessi, er upphaf má kalla alls þrifnaðar vors og svo mikill kraftur veitist, að ótrúir geta iðrun, en grimmir vorkunnlæti, vættir líknar grátandi og heimkomu hertekinn, en sár fýsist lækningar.
   Á þessi tíð var borinn sá Guðs gymbill, er á braut tók mein heimsins. Í þess burðartíð á að fagna, sá er hreinan hug hefir, en óast syndugur. Sá er góður er, biðji af öllum hug fyr sér og öðrum, en syndugur gerist þarflátur í bæn sinni. Blíður dagur og öllum iðröndum líknsamur. Heit eg yður, synir mínir, og víst veit eg, að á þessum degi mun þiggja það, er biður, sá er iðrast í hugnum og eigi hverfur allt til leiðinda syndarinnar og er efalaust í trúnni.
   Í dag er á braut tekin örvilnun syndanna.
   Nú sjáið ér, hvílík iðrunin skal vera. Margir kalla sig syndga vera og vilja þó misgera. Það er játning, en eigi yfirbót. Rægist öndin, en eigi græðist. Sagt er þá til meinanna, en eigi á braut tekin. Eigi gerir vísa iðrun nema hatur afgjörða og ást Guðs.
   En ef svo iðrast þú, að þér þykir það illt og leiðint í lífi þínu, er fyrr undir þú við, þó að eigi væri vel, þá sýtir þú vel fyr Guði, og mátt þú þá segja honum svo: "Við þig einn misgjörði eg, því að þú einn ert saklaus, gef nú líkn ringum, þú er svo lengi vægðir lastauðgum. Hneigi þig til lækningar lítillæti biðjandans, alls þú barst lengi vandræði syndugs, þú in frábæra mildi og miskunn, lít þú til vesals og grimms. Örvilnaður kem eg til almáttugs, renn eg særður til læknisins. Haltu hógværinni, því að þú frestaðir hefndinni. Má þú glæpina með fjölda líknanna."
   Sjá er sönn iðrun, góð systkin, að svo snúist hver frá syndum, að hann komi eigi aftur til þeirra síðan.
   Nú vætti eg þess, að ér munuð svo hyggja fyrir yður á þessum degi að skiljast við órekki en fylgja manndýrðum. Því að styrkur er sá, er berst í gegn sjálfum sér. Hyggi sá nú að Guðs boðorðum, er til þarfleysu hlýddi hingað til, og sjái til Guðs dýrðar nú sá, er á hégóma einn leit áður. Hafi nú iðrun annmarkanna, þeir er haft hafa yndi munúða. Hefji upp kostirnir þá, er lestirnir felldu. Sá lúki upp augum hjarta yðvars, er sér lét sóma að berast í dag fyr oss, að ér sjáið, hversu beiskt verða mun í eilífum eld, það er ærið blítt þykir nú, og hve þungri og eilífri písl mun pínt verða skammætt yndi syndarinnar. Það yndi vegur öndina, særir og gerir alls vesala, enda er þá lokið því gamni.
   Hversu fagurt er skin andarinnar og hve sælt hugskot það, er fyllist góðra hluta. Ef sig trúir sælan hér, sá er það eignast, er hann missir eftir dauðann, hve öryggur er sá, er þess bíður, er hann skal aldregi týna. Ef sá er ríkur kallaður, er stjórnar heiminum, hversu sæll er sá, er Guð hefir í hug sér.
   Og af því, bræður mínir, girnist ér hreinsu hjartans. Hafið elsku Guðs og náungs, fyrgefið sakar misgjörendum við yður, að yður fyrgefist, verið réttlátir og eigi syndgir, að Kristur sé í yður.
   Nú sýnist mér, góð systkin, að bornum Drottni, tæjara órum, heitim vér gæskuheitum og endim svo sem ritið er: "Heitið ér og gjaldið ér Drottni, Guði yðrum." Heitum vér blíðlega og traustlega. Hann mun gefa máttinn til að efna.
   Nú má vera, að ér spyrjið mig, hví ér skuluð heita. Því að margir heita að skreyta helga staði eða lýsi til að fá eða vax. Sumir, að þeir skuli eigi í drykkjum hafast eða fasta eða eta eigi kjöt. Betri vil eg enn heitin en þessi sé. Eigi beiðir Guð jafnmjög fjár þíns eða föstu sem þess, er hann fór í dag að leysa. Færðu honum það. Það er önd þín.
   Ef þú spyr mig: Hversu skal eg færa önd mína, þá er hann hefir í veldi? Eg mun segja þér: Með hreinum hugrenningum og helgum siðum, ávaxtsamlegum verkum, snústu frá illu til góðs, fyrdæm löst, elskaðu Guð og náung, veittu miskunn vesölum, því að vesalir vorum vér, áður vér værim leystir. Virð einskis við þá, er þér gera í mein, því að allir misbjóðum vér Guði. Lemdu dramblæti þitt, því að fyr drambið var tældur inn fyrsti maður. Verp þú frá þér öfund, því að fyr hana tældi djöfullinn mannkynið.
   Hefjið upp nú þá allir hugi yðra, og sé sá engi, er eigi heiti nekkvi góðu og endi. Því að ósæmt er, að eigi færim vér nakkvað Guði af óru, alls hann lét önd sína fyr oss og tók hold, þar er hann er eilífur. Góða fórn færir sá Guði, er hann virðir eigi við annan sakar. Þekkilega fórn færir sá Guði, er hann lætur af saurlífi og mælir svo með tárum við Guð: Drottinn minn, ærið lengi hefi eg þig fyrlitið og unað við illlífi. Nú heit eg þér því, að eg skal af láta.
   Þann telur Guð enn sig meta mikils, er honum heitur því að leggja niður öfund við mann þann, er honum þykir svo illur, að honum þykir vesöld hans aldregi fullmikil, en hann kann illa því, er honum gengur vel. Era það annað, er skyldra sé úr hug sér að færa, því að þar versnar maður af gæsku annars.
   Ef nekkver er sá, er hefir í hug sér á mönnum að vinna eða ráða aðra til þess, þægja fórn færir sá Guði, ef hann heitur því og efnir að láta það hvergi fram koma, enda leggi hann á hendur sér yfirbót og iðrun óþokkans og taki eigi corpus Domini, meðan hann hyggur öðrum svo illa.
   Það kann enn verða, að maður venst á það að lesa of aðra og hafa uppi löstu manna, en hyggja mjög lítt að sjálfum sér. Heiti hann því nú Guði og mæli svo: Ekki hefi eg að mér hugt hingað til og amað ei öðrum, þar er of mig hefir horvetna verr verið en aðra. Nú vil eg bæta og hafa tungu mína til gagns mér héðan frá, meðan Guð lér mér máls.
   Sú er enn virðileg fórn.
   Sá er grimmur er, heiti hann miskunnsemi, en lítillæti dramblátur, grandfengi gráðugur. Ef nekkver gjörir sakar við yfirmann sinn, biðji hann líknar, en fyrgefa skal inn hærri, þótt inn lægri kunni sér eigi biðja þess.
   Þægilegar fórnir færið ér Guði, ef ér gerið slíka hluti, og munuð hafa umhyggju hans. Munu heit yður koma fyrir hann, en hann mun svo mæla við yður: "Sjá er minn lýður, er eg fékk með blóði mínu. Hann gladdi mig með heitum, eg skal vera hans Drottinn, og skal engi hann taka af mér." Ætlum vér, hve fegnir vér munum verða, þá er varðhaldsenglar órir færa heit ór slík vel efnd í auglit Guðs. Ef vér vættum mjög mikils tænaðar af jarðlegum manni, þá er vér gefum honum gjafar, miklu máttkara fullting munum vér af Guði hafa fyr siðbót óra.
   Fögnum nú þá með Guði og minnumst á tign hans og herfang vort. Sá er virðingar hefir, láti hann sér í hug koma lítillæti Krists, að eigi sé hann svo ávítaður: "Hvað drambar þú, jörð og aska."
   Þá er vér sjáum vesalinga, minnumst vér miskunnar Guðs. Þá er herfenginn lítum vér, munum vér þá, hve Guð leysti oss. Ef fýsir að misgera, þá látum vér það fyrir standa, er áður eru fyrgefnar syndir órar, og glötum eigi verði blóðs Krists. Saurgum eigi skraut andarinnar fyr ranglæti eða rán eða girnd. Lágum vér og erum upp reistir, vorum sárir og erum græddir. Engi fæst undanfærslan. Djöfull má eggja til ills, en neyða eigi.
   Nú vík eg máli mínu til meyja fyrir burð sællar Maríu, og þó til allra, því að eigi er annar manna munur með Guði nema verðleika. Heyrið ér, karlar og konur, er hreinlífi haldið, að eigi séið ér óhreinni í hjarta en í líkama. Sá má fagna hreinlífi líkamans, er eigi hefir skaða andarinnar. Fagni þó af svo dýrlegri gjöf Krists með lítillæti og geri þakkir, er hann öðlaðist svo mikla sælu. Biðji hann staðfastlega, að eigi taki frá honum slíka gjöf yndi veraldar eða öfund djöfuls eða dökkvi svo mikinn bjartleik. Gerist hann styrkur og týni eigi hreinleiknum til lýtis andarinnar fyrir fegurð kvennanna. Sigri hann eigi girndin. Heldur sá sinni gjörsemi, er mér hlýðir, en sá er eigi hlýðir, týnir sér þeim hlut, er hann bíður aldregi bætur.
   Nú vil eg mæla við kvongaða menn, að ér hafið þær stillilega. Því að Elísabet lifði góðu lífi með búanda sínum og öðlaðist þann son að geta, er allrar ættar prýði var.
   Hlýði og ekkjur máli mínu. Varðveitið ér ekkjudóm yðvarn, verið ómálgar og bíðið svo Drottins, því að hann tekur bæði við stoðlausum og góðum ekkjum, þeim er búnar eru til bænahalds eða lítillætis eða ölmusugæðis. Sá er eigi hefir fémuni að veita, hafi hann þó góðan viljann og sé aldregi verri en engi lítillátum voluðum. Ér, góðar konur, bölvið eigi og sverjið eigi og verið hljóðar.
   Nú mæli eg við þá, er skriftir halda. Staðfestist ér í gráti og grátið víslega. Sá grætur víslega, er eigi leitar tíðlegra hluta í bæninni, heldur bíður hann eilífrar sælu og lausnar syndanna. Sá biður víslega, er svo biður. Meir skuluð ér elska Guð en hræðast hann, því að þeim verður margt fyrgefið, er mikið ann. Því skuluð ér unna honum, að hann vill heldur bera vandræði yður en pína yður og leiða yður svo til iðrunar.
   Nú vil eg mæla við yður, fátækja menn, er æstið yður klæðnaðar og matar og lifið við ölmusugæði góðra manna. Huggist ér, kvöl yður mun snúast í gleði og harmur yðvar í fögnuð. Látið ér eigi yður leitt að biðja, því að Guð er réttlátur og mildur í öllum verkum sínum. Af því gerði hann yður auma, að ér skuluð bera vel skamma öreigð, en hafa eilífa fullsælu. Og af því gerði hann auðgan, að sá fengi lækning syndum sínum, ef hann gæfi yður fé sín.
   Nú skal mæla við griðmenn og griðkonur. Hlýðið ér húsbúöndum yðrum og forráðskonum. Vinnið svo fyr þeim sem fyr yður sjálfum munduð ér, og látið yður miklu þykja varða, hversu lýkur sýslu yðvarri, því að Guð lét þau ráða, en yður vinna. Ef ér vinnið vel, þá mun launa yður Guð, hvars sem menn gera. Ef ér gerið vel, þá eruð ér betri illum forráðsmönnum.
   Fyr því mælti eg nú við alla, því að Kristur var fyr öllum píndur, og af því varðveitið ér þá hluti, er eg kenndi, að bæði mega eg njóta batnaðar yðvars og yður laði miskunnsamur Drottinn í himneskar vistir, þær er hans vinir hafa án enda.


Circumcisio Domini. Áttadagur
[Umskurn Drottins]

Lúkas guðspjallamaður skýrir fám orðum helga minning þessar hátíðar, en ekki er hún þá minni í himneskum táknum en áður, að skýrðum drottinlegum burð. Þess fagnaði færðu fram englarnir maklegum lofum dýrðarinnar, hirðarnir héldu góðfúsri sýn, allir undruðust þeir er heyrðu. Vér höldum og sem Guð gefur oss vitsmuni til. Þessi eru guðspjallsorðin:
   Síðan er fylltir eru átta dagar, kvað hann, að umsniðist sveinninn. Þá var hann kallaður Jesús, sem engillinn bað hann heita, fyrr en hann væri getinn.
   Þessir eru göfuglegir fagnaðir þessar tíðar, sem Páll postuli segir: Þá er kom fylling tíðarinnar, sendi Guð son sinn orðinn af konu og undir lögum, að hann leysti þá, er undir lögum vóru, og vér yrðim að óskmögum.
   Af mikilli skipun mildinnar sendi Guð faðir eingetinn son sinn til lausnar mannkynsins, en eigi engla. Þann máttum vér eigi sjá í guðdómi sínum. Þá fékk hann það ráð til að láta hann hafa manndóm þann, er allrar óstyrktar kenndi og væri að öllu sem aðrir menn hafa, þess er syndalaust er. Þann líkama tók hann af holdi móður sinnar. Var síðan fullur guðdómur í þeim líkama. En að Guð leiddi oss til hlýðni, því sendi hann son sinn í heiminn og lét vera undir lögum. Eigi af því, að hann væri skyldur til öðrum að hlýða, heldur að hann styddi þá af sinni vorkunn, er eigi máttu bera ströng atkvæði laganna, og hann gerði sér að óskmögum þá, er hann leysti úr þrældómi lögmálsins.
   En þó að hann tæki skurðarskírnina, sem boðið var, þá var hans hold þó syndalaust. Tók hann þá hluti á sig, sem syndgir menn hafa sér til lækningar, bæði skurðarskírn og vatsskírn. Það vil eg yður vita láta, að slíkt fullting veitti skurðarskírn í gegn upphafssynd sem vatsskírn, en engi mátti komast til himnaríkis fyrir písl Domini, þó að góðir menn biði í sælli hvíld Abrahams faðms himinríkisfagnaðar eftir dauðann. Sá er nú segir ógurlega og heilsamlega, að engi má ná Guðs návistu óskírður, hann mælti svo fyrr, að fyrfarast mundi sá maður, er eigi tæki skurðarskírn og færður úr sveit heilagra manna, nema honum væri borgið af heilsamlegri lækningu. Hvortveggja skírn var til þess sett að taka af ina fyrstu synd.
   Aldregi missti veröldin Guðs umhyggju. Þeir, er Guði líkuðu frá upphafi heims af öðrum þjóðum til skurðarskírnarinnar eða eftir, leystu sig af böndum innar fyrstu syndar eða sektar með fórnum eða fólu andir sínar og sinna manna á hendi skapera sínum í einum saman krafti trúunnar. Því að engi líkar Guði trúlaus, en réttlátur lifir af trúunni. En Guðs sonur hafði af Adam eðli holdsins, en enga saurgun syndarinnar. Og sá, er getinn er af helgum anda og borinn frá Maríu meyju, hvorugrar þurfti hann skírnar. Þá tók hann skurðarskírn af frændum á inum átta degi burðarins, en á inu þrítuganda ári aldursins skírn af Johanne. Lét hann og fórnir fyr sér á inum þriðja degi ins fjórða tugar héðan frá. Það gerði hann að fornri venju, er hann tók nafn sitt á inum átta degi eftir burð sinn.
   Abraham tók fyrstur skurðarskírn og var þaðan frá kallaður Abraham, en áður Abram, og kona hans Sara, en áður Saraí. Sæll Pétar postuli bað eftir Söru gera konur þær, er hann vildi leiða til lítillætis og hreinlífis og hófsemi. "Svo sem Sara," kvað hann, "hlýddi Abrahe búanda sínum og kallaði hann drottin sinn, hennar dætur eruð ér, ef vel gerið ér." Allir þeir, er Guðs vinir vóru forðum, vóru ei kenndir við trúu Abrahams, en nú eru allir rétttrúaðir kenndir við Krist sjálfan og kallaðir kristnir menn. Ekki er nafn það, er hjálpvænlegt sé, nú annað en þetta. Engillinn þýddi Jesú nafn, þá er hann mælti svo: "Sjálfur mun hann heilan gera lýð sinn af syndum þeirra." Og óefanlega trúum vér og vættum, því að sá, er græðir af syndum, sjálfur mun hann oss firra og píslum þeim, er verða fyrir syndirnar, sem Davíð mælti: "Sá er líknar öllum ranglætum yðrum, sá mun græða allar sóttir yðrar." Þá eru græddar sóttir órar að eilífu, er kemur inn efsti dagur. Sjá er sönn og full umskorning ór, þá er vér erum skildir við öll mein andar og líkama á dómsdegi, og eftir dóminn göngum vér í höll Guðs að sjá eilíflega andlit skapera vors og mælum Davíðs orðum við Guð: "Sleist þú bönd ór, Drottinn, nú munum vér lofa þig."
   Þá tíð himneskrar inngöngu merkir sjá inn átti dagur.
   Sex eru aldrar heims þessa. Nú er það nauðsyn, að menn nýti sér veittar stundir og vinni sér til eilífrar hvíldar í heiminum. Inn sjöundi aldur er paradísarvist til dómsdags. Inn átti aldur er sjálfur upprisudagur með eilífri sælu, þá er góðri önd er eigi mein að líkama sínum, því að þau eru þá samþykk og eru ávallt hjá skapera sínum. Til slíks fagnaðar skyldi hver maður langa og of það önn ala, að eigi missti hann, taka sem bráðast lækningar sára sinna, ef hann veitir sér, og þyrma sem best skriftarumböndunum og ánýja eigi sárin, meðan önnur eru eigi grædd.
   Eigi skulum vér forna skurðarskírn taka, heldur þá sem Páll kenndi. "Hreinsum vér oss," kvað hann, "af allri saurgun holds og anda, og algjörum gæskuna í Guðs hræðslu." Allra vitsmuna vorra skulum vér skírn taka, bæði augna, heyrnar og máls, ilmingar og kennisemi. Sá er fyr sýnar sakar þýðist konuna, þá er óskírð sýn hans, og þarf hann að taka skurðarskírn sýnarinnar og af að sníða þarfleysuna. Þeir þurfu skurðarskírn eyrnanna, er það er þekkt að heyra, er þeim er mein að, en þeir forðast góðar fyrirtölur. Þeir eru og skírnarlausir í tungu og í höndum, er mæla sér til óþurftar eða öðrum eða eru meinsamir í verkum, láta blíðlega og hyggja flátt. Þeir verða margt af að sníða, og er þeim nauðsyn að taka skurðarskírn sinna vamma. Þeir er eta og drekka of þurft fram, þurfu enn atgjörðar of þau vömm sín sem önnur og hreinsa enn í aftekju og afláti og taka svo skurðarskírn. Ilming þurfu þeir að hreinsa, er þef og anga hafa sér til yndis og synda auka. Göngur þurfu þeir að hreinsa, er rasa að öðru óráði, er annað líður, og snúast skulu þeir á Guðs boðorðastíg.
   Þeir sýna sig þerfilega skurðarskírn tekið hafa allra hluta, er varðveita hjarta sitt í góðum hlutum og snúa augum sínum frá hégóma, byrgja eyru sín við illri heyrn, bergja og sjá, hve hýr Drottinn er og hve sæll sá er, er þar hefir von sína, er hann er, láta hvorki mæla löst né lygi tungu sína, sýsla það eitt, er gagn er að með höndum sér, ganga og til réttra hluta fótum sínum. Slíka skurðarskírn skyldum vér hvern dag taka. Mundum vér þá njóta mega nafnsins, þess er vor Drottinn á, er hann heitir græðari, því að erum vér græddir, er öll syndamein eru af oss tekin.
   Það veiti oss Guð og vor Drottinn, sá er lifir og ríkir með föður og helgum anda, Guð of allar aldir.


Apparicio Domini
[Birting Drottins. Á þrettándanum]

Svo segir Matteus postuli og guðspjallaskáld, að Guð og vor Drottinn, Jesús Kristur, var borinn í Betlehemborg á dögum Herodis konungs. En þá komu Austurvegskonungar til Jórsala og spurðu Herodes konung, hvar borinn mundi vera konungur Gyðinga. "Sáum vér stjörnu hans í austri og fórum af því að göfga hann." Herodes varð hryggur við og allt fólk hans með honum, samnaði saman öllum höfðingjum kennimanna og ritmönnum, frétti þá síðan, hvar Kristur mundi berast. En þeir sögðu honum: "Í Betlehemsborg á Gyðingalandi, því að svo mælti spámaðurinn: "Þú Betlehem, jörð Gyðinga, með öllu eigi ertu lítil í höfðingjum Gyðinga, því að sá hertogi mun af þér koma, er stýra mun Ísraelþjóðu.""
   Þá heimti Herodes konungana til máls við sig á laun, grefur að síðan vandvirklega, hvenær þeir sæi stjörnuna, sendi þá síðan til Betlehemsborgar, bað þá vandlega frétta að sveininum. "En ef ér finnið hann, þá segið ér mér, og vil eg finna hann og göfga hann."
   Nú fara þeir og sáu þegar stjörnuna, er þeir komu úr borginni, en þeir sáu hana eigi, meðan þeir vóru með Herode, af því að slokknar ljós trúunnar fyr hverjum, er glæpi gerir og snýst til fjanda. En þá er hann fremur góða hluti og hverfur til Guðs, þá kviknar fyrir honum ljós miskunnar.
   Stjarnan fór fyrir þeim, uns hún kom yfir það hús, er sveinninn var í. Þeir fögnuðu mjög, er þeir sáu hana, ganga síðan í húsið inn, hitta þar sveininn og móður hans, Maríu, falla til jarðar og lutu honum. Færðu honum síðan góðar gersemar, það var gull og reykelsi og myrra.
   En þá er þeir ætluðu aftur að hverfa til fundar við Herodem, þá vitraðist engill Guðs þeim í draumi og bað þá aðra leið aftur hverfa, en hitta eigi Herodem.


Svo sem ér heyrðuð, góð systkin, í guðspjallinu sagt, að jarðarkonungurinn hræddist, þá er himinskonungurinn var borinn, af því að lítils þykir verð heimstignin, þá er upp lýkst himnesk hæð. En þess er oss leitanda, hvað helst sé það, er engill vitraðist á Gyðingalandi féhirðum að bornum lausnera órum, en stjarna, en eigi engill, leiddi vísindamenn úr austurvegi að göfga hann.
   Það var rétt, að spakur engill boðaði Guð borinn spökum Gyðingum, en heiðnir Austurvegskonungar, spektarlausir í þeim hlutum, er til Guðs komu, vóru eigi leiddir fyr raddar sakar eða kenninga til Guðs, heldur fyr tákn. Því að Gyðingum vóru spár gefnar svo sem trúlegum, en heiðnum mönnum tákn svo sem ótrúum. En merkjanda er oss, að postular kenndu þeim inum sömum heiðnum þjóðum lausnera vorn, þá er hann var algjörs aldurs. Og þann inn litla svein og eigi enn mælanda fyr aldurs sakar boðaði stella heiðnum þjóðum. Það beiddi háttur skynseminnar, að mælanda Drottin kynnti oss mælandi kennerar, en meðan hann var mállaus að líkamsaldri, þá boðuðu hann dumbar höfuðskepnur.
   En oss er þekkjanda í öllum táknum, þeim er sýnd eru bæði að bornum Drottni og deyjanda, hve mikil illska hefir verið í hjörtum nekkverra Gyðinga, er hvorki kenndust þeir við Guð fyr spár né fyr jarteinir. Því að allar höfuðskepnur vottuðu komið hafa skapera sinn. Í því kenndu himnarnir Guð, er þeir sendu stjörnuna. Hafið kenndi hann, því að það spratt eigi undan fótum hans, þá er hann gekk yfir það. Jörðin kenndi hann, því að hún skalf að honum deyjanda. Sólin kenndi hann, því að hún gerði eigi skína. Steinar kenndu hann, því að þeir sprungu á tíð dauða hans. Helvíti kenndi hann, því að það varð aftur að selja þá dauða menn, er það hélt áður.
   En þó að allar höfuðskepnur vottaði hann Guð vera, þá vildu öllungis eigi hjörtu ótrúrra Gyðinga trúa hann Guð vera, og harðari steinum vildu þau eigi kljúfast til iðrunar og vilja eigi játa þeim, er allar skepnur skilja Guð vera. Þeim var það til auka fyrdæmingar sinnar, er þeir fyrlitu þann borinn, er þeir vissu miklu fyrr, að borinn mundi verða og hvar hann mundi borinn vera, því að þeir skýrðu stað burðar hans, þá er þeir vóru spurðir af Herode. Því að þeir vissu af röksemd ritningar og báru vitnin, að Betlehem mundi vegsamast af burð hans.
   Að sjálfur fróðleikur þeirra yrði þeim til fyrdæmingar, en oss til tænaðar, þá merkti Ísak, þá er hann blessaði Jakob son sinn, sá er bæði var óskyggn og spáandi. Eigi sá hann son sinn hjá sér, en þó sagði hann margt fyr of hann, sem síðan fór. Því að Gyðingar, fullir af spálegum anda og blindir, kenndust eigi við Guð, þá er hann var hjá þeim, þó að þeir vissi tilkomu hans. En Herodes snörist til slægra bragða, þá er hann vissi burð konungs vors, að eigi rændist hann jarðlegu ríki. Því bað hann sér segja, hvar sveinninn væri, og lést göfga hann skyldu, að hann mætti yfir hann stíga, ef hann fyndi hann. En hvað má manns illska í gegn Guðs ráði? Svo segir Ritningin: "Eigi er spekt, og eigi er ráð á móti Guði."
   Stjarnan leiddi Austurvegskonunga og fundu borinn Drottin. Færðu þeir fórnir og á vóru þeir minntir, að eigi skyldi þeir fara til Herodes. Og svo verður, að Herodes má eigi finna Jesúm, þó að hann leiti. Þeir merkja hann, er verr gera en yfir þykir að sjá, láta sem Guð virði þeir, en þó meta þeir sinn vilja framast. Þeir finna Guð aldregi.
   Konungar færðu gull, reykelsi og myrru. Gull hæfir konungi en reykelsi Guði, en myrra dauðum líkömum. Í gullinu trúa þeir hann konung, en Guð sanna þeir hann í reykelsinu, en mann dauðlegan í myrrunni.
   Þeir eru nekkverir, er hann trúa Guð vera, en eigi trúa þeir hann horvetna ríki hafa. Þeir færa honum reykelsi, en eigi vilja þeir færa honum gull. Þeir eru sumir, er hann ætla konung, en neita hann Guð vera. Þeir færa honum gull, en eigi reykelsi. Þeir eru enn, er bæði játa hann Guð og konung, en þeir trúa eigi, að hann hafi manndóm tekinn. Þeir færa honum bæði gull og reykelsi en eigi myrru. Nú láta þeir allir nekkvers að vant of þjónkun við Guð. Eigi skulum vér svo gera. Vér skulum gull færa bornum Drottni órum. En þá færum vér honum gull, ef vér játum hann horvetna ríkja. Þá færum vér honum reykelsi, að vér trúim þann Guð fyrir tíðir, er mannseðli tók frá Maríu. Þá færum vér honum myrru, ef vér trúum þann dauðlegan í óru holdi, er ópínilegur er í sínum guðdómi.
   Hafa fórnirnar aðra skilning. Spekt merkist í gullinu, að því er Salómon sagði: "Girnileg gjörsemi hvílist í munni spaks manns." En í reykelsi skýrist bænarkraftur, að því er Davíð sagði: "Greiðist," kvað hann, "bæn mín svo sem reykelsi í augliti þínu." Fyr myrruna merkist dauðleikur holdsins.
   Þá færum vér gull bornum konungi, ef vér skínum í augliti hans af bjartleik yfirlegrar spektar. Reykelsi færum vér honum, ef vér brennum í hjartanu hugrenningar holdsins fyr helgar bænir, að vér mættim vel ilma fyr Guði í góðum verkum eða siðum. Myrru færum vér, ef vér deyðum löstu holdsins fyr bindindi. Það gjörir myrra, að dautt hold fúnar eigi. Þá fúnar dautt hold, er dauðlegur líkami lifir við munúðlífi svo sem spámaðurinn sagði: "Fúnuðu kykvendi í sauri sínum, er holdlegir menn láta lífið í saurlífinu." Þá færum vér myrru Guði, er vér kostgæfum að varðveita dauðlegan líkama vorn frá leiðindum munúðlífis fyr bindindi.
   Mikið nakkvað benda fyr oss Austurvegskonungar í því, er þeir fóru aðra götu heim til héraða sinna, í því er þeir vóru áminntir. Sýna þeir oss, hvað vér skulum gera. Hérað vort er Paradís, en þó er oss bannað að fara ina sömu götu aftur, alls vér kenndum Jesúm. Frá héraði óru hurfum vér fyr metnaðar sakar og óhlýðni, fylgdum heims hlutum, bergðum bannaðri fæðslu. Nú má eigi þannig þangað komast, heldur megum vér þangað komast fyr grát og hlýðni og höfnun heimsins og stöðvandi beiðni holdsins.
   Aðra götu förum vér til héraðs vors, þá er vér sækjum fyr sút og sorg til þess en vér hurfum á braut fyr eftirlífi. Þaðan af er nauðsyn, góð systkin, að ávallt séim vér óttafullir. Setjum vér fyr hugskotsaugu oss annmarka óra og þar með ógn dómadags. Virðum vér, hve stríður dómandinn kemur, sá er ógnar dóminum og leynist hann, sýnir hann ógnir syndgum mönnum og bíður. Af því frestar hann komunni, að síður finni hann þá, er hann fyrdæmi.
   Nú ef vér pínum sjálfir oss í tárum fyrir annmarkana, þá víkst dómandinn til hógværis. Engi blekkni tæli oss, engi hégómleg gleði sýkvi oss. Nálægur er dómandinn, sá er svo mælti: "Ó, hossun yður, er hlæið, því að ér munuð sýta og gráta." Svo mælir og Salómon: "Hlátur virti eg villu, og sagði eg fagnaðinum: "Hvað tælist þú að ónýtu."" Og enn mælir hann svo: "Hlátur mun harmi blandast, og grátur mun þryngva ina efstu hluti fagnaðar." Og enn sagði hann: "Hjarta spakra manna heldur hryggð, en heimskra manna hjarta hefir gleði."
   Uggum vér boðorð Guðs og höldum vér þá sannlega hátíð Guðs. Þekk fórn er Guði meinlæti manns í gegn syndum, að því er sagði Davíð konungur: "Fórn er Guði píndur andi," kvað hann. Syndir órar liðnar eru afmáðar í skírn og þóþóru gerum vér margar eftir skírnina. En eigi megum vér þvost oftar í vatni skírnarinnar. Nú af því að vér saurgum líf vort eftir skírn óra, þá skulum vér skíra hugskot ór í tárum, að vér megim sækja hérað vort aðra götu.
   Á þessum degi gjörði vor Drottinn vín úr vatni að brullaupi. En þá gjörum vér vín úr vatni, er vér snúum góðri heims venju til Guðs ástar. Á þessum degi lét vor Drottinn Jóhann baptista skíra sig í Jórdan, til þess að hann helgaði öll vötn, svo að til skírnar væri hæf, hvargi er menn eru skírðir í heiminum. Á þessum degi saddi vor Drottinn fimm þúsundir karla, og var margt kvenna og barna, á fimm brauðhleifum. Til slíks ávaxtar færir Guð Drottinn hotvetna þess, er vér gjörum fyr hans sakar.
   Nú megum vér, góð systkin, of skilja, hve háleitlega almáttugur Guð hefir prýddan dag þenna og margfaldlega, og hve hann lætur fögnuð koma á fögnuð ofan. Fyr skömmu héldum vér burðartíð Drottins vors. En nú höldum vér lýsingartíð guðdóms hans með margföldum stórmerkjum. Sá inn sami, þrinnur í nafni og einn í guðdómi, laði oss blíðlega, sín börn, þá er vér komum fyr dómstól hans, og bjóði oss þá til eivistar með sér að vera í dýrð himinríkis.


In capite Jejunii
[Í föstuinngang]

Fyrst allra hluta eru hverjum manni þrír nauðsynlegstir, trúa og von og ást. Trúa, að hann trúi á Guð föður almáttkan og son og anda helgan, þrjár greinir og eitt veldi. Von, að hann vætti eilífra umbuna. Ást, að hann sé fullur af elsku Guðs og náungs, því að allir helgumst vér í skírn sonar Guðs, að vér séim bræður andlega í ást Krists. Una skulum vér í elsku Guðs og náungs, að hann sé ávallt staðfastur með oss. Því að svo sagði Jóan, að Guð væri ástin og að sá, er unir í ástinni, í Guði unir og Guð í honum.
   Sex eru nauðsynlegir hlutir heilagri kristninni: Siðsemi, og allra helst á þessum dögum, játning, skriftarganga með iðrun, vökur, föstur, bænir og ölmusugæði. Játning er gjörandi af syndum, þær er fremjast í hugrenningu eða í máli eða í verki.
   Átta eru höfuðlestir, þeir er eigi má auðveldlega alla forðast. Fyrst er talin matvísi að fylli kviðarins, annar löstur er hórdómur, þriðji torveldi hugar, fjórði er ágirni, fimmti hégómleg dýrð, sétti öfund, sjöundi reiði, átti skeitun og dramblæti. Sú er drottning allra illra hluta. Fyr hennar sakar féll af himni dásamleg skepna englanna.
   Þá er maður gengur til skrifta, þá skal vandvirklega að grafa, með hverjum hætti eða af hverjum atburð hann hefir framið það, er hann telur sig gjört hafa. Skal síðan bjóða honum skrift að því, er hann hefir til gjört eða hann er til fær. Fýsa, að hann segi til rangra hugrenninga og ónýtra orða svo sem til verka. Nú er hann svo fáfróður eða ódjarfur í skriftagöngunni, þá skal kennimaðurinn inna fyrir honum, hvað annmarkar eru eða glæpir, en hann verður við að ganga, ef hann hefir slíkt sótt. Guð fýsist játningar vorrar, að hann hafi rétta sök til þess að vorkynna. Játning græðir og hreinsar og gefur líkn annmörkum. Öll von líknarinnar stendur saman í játningunni. Skriftarganga er miskunnarverk og hjálp sjúkra manna. Einkalækning er hún öflum órum með iðrun, er eigi megum annan veg hjálpast, nema vér játim syndum órum. Þaðan af sagði Salómon frá játningu syndanna: "Eigi mun hjálpast sá, er felur syndir sínar, en sá, er játir og fyrlætur þær, mun fá miskunn."
   Játningu fylgir iðrun og að halda skriftir þær, er boðnar eru. Of hana ræðir græðerinn í guðspjalli: "Iðrun gjörið ér, því að nálgast ríki himna, og maklega ávöxtu iðranar."
   Maklegur ávöxtur iðrunar er að gráta liðnar syndir og gera eigi síðan inar sömu. Svo sem Ritningin sagði: "Bið eg þig, að eigi leggir þú synd á synd ofan." Enn mælti Dominus fyr Isajam spámann: "Þvoist ér, og verið hreinir." Þvæst, og er eigi hreinn sá, er grætur það, er hann misgerði, en þó gerir hann jafnt sem áður.
   Það er oss vitanda, að sú er sönn iðrun, er gerist af leiðindi afgerðanna. Sönn iðrun dæmist eigi að vetratölu, heldur beiskleik hugarins. Því að Guð heimtir eigi jafnmjög lengd tíðarinnar sem hann virðir, hve mikill hreinleikur gerist í hjarta iðrandans. Þó að maður viti sig syndgan vera, þá skal hann þó efalaust vætta sér líknar af miskunn Guðs. Guðs miskunn mun bjarga þeim, er iðrast synda sinna í þessi veröldu.
   Skriftinni eigu vökur að fylgja, því að þær hefja hug manns frá jörðu til himins. Þaðan af hæfir oss að vaka sem Isajas sagði: "Á nóttinni vakir andi minn til þín, Dominus, því að ljós eru boðorð þín á jörðu." Enn mælir Davíð: "Á miðri nótt reis eg upp að játa þér yfirdóma réttlætisbragða þinna." Sjálfur Jesús eggjaði sína förunauta til vökunnar, þá er hann taldi sæla þá þræla, er hann fyndi vakendur, þá er hann kemur. "Satt segi eg yður, að hann mun setja þá yfir alla góða hluti sína." "Elska eg mig elskendur," kvað Dominus, "og finna munu mig þeir, er snimma vaka til mín." "Vakið ér, því að eigi vituð ér, hvenær Drottinn mun koma, síð eða snimma eða á miðri nótt, að eigi finni hann yður sofendur, þá er hann kemur." En að eigi ætlaði menn postulum einum þetta boðið, þá lét hann það fylgja: "Það er yður segi eg, öllum segi eg: "Vakið ér.""
   Það fylgdi og, að eigi kenndi hann vökurnar orðum aðeins, heldur styrkti hann þær með sínu dæmi. Svo er sagt í guðspjalli, að Jesús vakti nætur í gögnum á bænum. Vakanda er öllum trúföstum, því að góðfýsi vaknanna er venja allra heilagra, því að þeir vitu, að eigi kemur til einskis að vaka of nætur til bæna, því að Drottinn hét vegsemd vököndum.
   Næst þessum hlutum fylgja föstur. Of þær ræðir loflega Ísidórus: "Fasta er heilagur hlutur, himneskt verk, dyr himnaríkis, háttur óorðinnar veraldar, samtengist Guði, er heilaglega gerir, firrist heiminum og gerist andleg. Fyr þessa föstu falla niður lestir, en holdið lægist, en sigrast raunir djöfuls." Ágústínus segir: "Fasta hrein þiggur tákn og keyrir löstu á braut, en lýsir öndina." Jerónímus mælir: "Fastan hirtir líkamann, stöðvar löstuna, en vekur krafta." Föstur eru styrk skreyti í gegn raunum andskota. Skjótt stígast lestir yfir fyr bindindi. Mikið má fasta. Lýður Nínívítaborgar fastaði sex dægur, en fyr það öðlaðist hann miskunn Guðs og fyrirgefning synda sinna. Lýður Guðs fastaði, fyrr en hann æti páskalamb. Fyr það öðlaðist hann að líða of Hafið rauða þurrum fótum og að sjá óvini sína drekkta í sæ. Moises fastaði í eyðimörk, og mælir Guð við hann. Davíð fastaði eftir synd sína og var af því fyrgefin sem hann sagði: "Lægða eg önd mína í föstu." Kristur fastaði fjörutíu daga og fjörutíu nætur. Fyr það sté hann yfir andskota, og þjónuðu honum englar Guðs. Petrus fastaði. Af því leysti Guðs engill hann úr myrkvastofu. Jóan postuli fastaði, og sagði af því engill Guðs honum tákn. Páll fastaði. Var hann af því græddur af blindleik og tók skírn. Jerónímus sagði: "Meðan Adam át eigi, þá var hann í Paradís. En þá er hann át var hann rekinn á braut þaðan."
   Góð er fasta, góð systkin, ef hún er með stillingu framin, því að það er allt hjálpvænlegt, er stillt er, en hvatki er vanstillingin fylgir, þá er háskasamlegt. Sicut ákaflegt regn verður að meini, það er þó er stundum allnauðsynlegt til árs, ef það er skaplega mikið. Jerónímus sagði: "Sé þér hversdagsleg fasta, þó að þú matist." Það er svo að skilja, að maður matist hvern dag og aldregi sem fýsir.
   Þekkjar eru Guði föstur með góðum verkum, því að sú er algjör fasta, er líður til himins með ölmusugæði og bænum og kemur fyr hásæti ins hæsta Guðs. Þá eigu bænir að fylgja. Of þær ræðir Ísidórus: "Af bænum hreinsumst vér, af bókalestri lærumst vér." Mikið má við Guð oftleg bæn, að því er Páll segir: "Oftleg bæn heilags manns orkar miklu við Guð." Bað Moises, og snöri hann reiði Guðs frá lýðnum. Bað Elía, að eigi rigndi á jörðina, og varð sjö misseri. Þá bað hann enn, að rigna skyldi, og gaf þá himinninn skúr, en jörðin ávöxt sinn. Bað Jónas í hvalskviði, og barg Guð honum. Bað Daníel í gröf inna óörgu dýra, og komst hann þaðan. Bað Elísa Elía, að hann tæki tvefaldan anda hans. Bað Esekías í sótt sinni, og veitti Guð honum fimmtán ár lengur að lifa.
   Sá er með Guði vill vera, þá skal hann oft biðjast fyrir og oft á bækur sjá. Þá er vér biðjumst fyrir, þá mælum vér við Guð. Þá er vér lesum, þá mælir Guð við oss.
   Þá skulum vér enn leggja hug á ölmusugæði. Það er fylling og algjörvi góðra verka. Hana lofar Ágústínus: "Ölmusugæði er heilagur hlutur, og mun láta sinn þjón Guði nálægjan og mun leysa syndir og margfaldar það lífsdaga manns, tignar hugskotið og hreinsar alla hluti, leysir af dauða og frá písl, samtengir englum, en skilur frá djöflum, hlífskjöldur öndinni, en brautrekning andskota, laðar heim engla til fulltings." Jerónímus sagði: "Ölmusugæði og armvitki flýgur í gögnum heiminn og fer fyrir gefandann, knýr dyr himnaríkis og vekur engilinn á mót sér, kallar hún Guð til umhyggju við sinn förunaut." Origenis prestur sagði svo: "Ölmusugæði á ebresku þýðist "verk Guðs míns."" Það nafn sýnir, að vorkunnlætið er heldur guðlegt en mannlegt.
   Þrjú eru kyn ölmusugæðis. Eitt líkamlegt, að gefa þurfamönnum það er þú mátt. Önnur andleg, að fyrgefa sakar eða meingerðir, þeim er honum gerist fjandmaður. In þriðja, að bæta fyr syndgum mönnum og leiða þá frá illu til góðs.
   Þessa hluti veiti oss sjálfur græðari heimsins, sá er með föður og syni og helgum anda lifir og ríkir of allar aldir.


In cena Domini
[Um borð Drottins. Á skírdag]

Svo segir Jóan guðspjallamaður, að á þessum aftni reis vor Dominus undan borði og lagði skikkju af sér og gyrti sig líndúki og tók að þvo fætur lærisveina sinna.
   Hverja undanfærslu megum vér hafa, góð systkin, drambs vors, er öngva umhyggju nennum að veita þeim, er vér metum lítils, en alls Dominus þó fætur þræla sinna? Illa þiggur sá miklar virðingar eða mörg hógindi, er Guð hefir honum veitt, ef hann þykist þá óskyldri að mynda eftir lítillæti Guðs, að hann sé mikils virður. Nú alls vér vitum ógjörva, hver mikla virðing á að hafa eða litla, þá er það háskalausara að geta ins betra til of það allt, er leynt er. Mistekja sú mun oss eigi að meini verða, þótt vér ætlim þann góðan, er vondur er, og veitim þeim miskunn. En það er ofgeigur, ef vér leggjum óvirðingardóm á góða menn og veitum þeim önga mennsku eða með mikilli óþekkt, það er vér veitum. Svo segir oss Ágústínus episcopus, að sú hefnd muni koma fyrir fyrirlitning aumra manna, þeirra er vér sjáum ekki nema gott eitt, að þeir muni skildir úr sveit þeirra á dómsdegi, þá er þeir eru til sælu dæmdir fyrir vel þegið volæði sitt. Það mun meiri skemmd að bera og torveldlegri óförnuður að bíða, þá er síngjarnir pínast iðranarlausir, og þeir sjá þá líða í fullsælu himinríkis dýrðar.
   Hræðumst vér, bræður, er sæll Petrus apostolus hræddist, þá er Guð mælti við hann: "Ef eg þvæ eigi fætur þína, þá muntu engi hlut hafa með mér." Þvoi hver vor með lítillæti fætur annars og svo fátækra manna, þeirra er í vorri sveit eru á þessum aftni, að vér öðlimst að hafa sælu með þeim af Guðs dæmi. Lútum vér að fótum tötrugra með helgu lítillæti og þvoum saur af fótum þeirra með höndum oss. Þá munu hreinsast andir órar fyr trúu og lítillæti bæði af inum minnum syndum og inum meirum.
   Góð systkin, skammt eigum vér nú til fagnaðartíða. Verum nú góðir og algjörvir synir kristninnar og kostgæfum með Guðs fulltingi, svo sem vér megum, við þeirri tíð að búast, að eigi gjörim vér það né eitt, er gráts sé fyrir vert á þeirri páskatíð fyr óstilling áts eða drykks. Því að það verður hætt, ef maður tekur fæðslu ramma með vanstillingu eftir mikla svengd og langar föstur, að hann haldi verr fæðslu sinni. Það fylgir annað þessi vanþyrmslu, að ekki kveikir svo skjótt hug manns og hold til munúðlífis sem magfyllin. En ekki vel ræðst um, ef vér skulum á lítilli stundu týna því, er vér höfum samnað of alla langaföstu.
   Það er rétt páskahald að halda siðlæti öllu inu sama sem of föstu og viðsjá synda. En þá er þegar of sællífi, ef oss er að nekkvi þá óhógráðara við oss. Það gruna eg, að margur maður ætli sér svo skylt sællífi of páska, að nær sé ekki undir, hve annað fer. En sællífi er þá eins rétt, er það er svo þegið, að maður langar að meir til Guðs, að hann reyni, hve miklu betra er að hafa hægt en óhægt.
   Því er langafasta sett með margri mæðingu, að vér sjáim að meir við þeim meinum, er aldregi endast, ef vér löngum til að fastan endist. En páskatíð með sællífi sett vísar oss til þess fagnaðar, er vér skyldim ekki til spara, að vér næðim. Því skulum vér bæði vera of páska góðir og sælir, að vér næðim þeim fagnaði eftir upprisu óra, er góðir menn eru til laðaðir. Gefum þau dæmi, þeim er hjá oss eru, bæði í orðum og í verkum, er þeir geri vel, er eftir oss glíkja. Ef maður gerir svo illa, að menn vitu, þeir er óstyrkir eru, og gera þeir af því illa, að þeir vitu, að þeygi verða þeir einleitir, þá geldur hann hvorstveggja, síns verks og þeirra. En ef vér sýnum í góðum verkum, það er vér kennum í helgum orðum, þá munum vér njóta bæði vorrar gæsku og hvers þeirra, er að nekkvi gerir þá betur.
   Því treystist eg, að ér munuð það fyrirberast að halda hreinlífi því, uns páskaviku líður, er eg ætla yður haldið hafa of alla langaföstu. Svo vil eg og, að ér séið hreinir í hjarta sem í líkama og hyggið hverjum manni vel. Meguð ér þá með öryggu hjarta ganga til Guðs altera og frjálsum hug að taka hold hans og blóð, eigi til áfallsdóms, heldur til lækningar anda yðvarra. Séið nú vandvirkir of yðvart ráð þessa stund, er til páska er, að bæði megið ér hvíldar njóta fyr sakar hátíðarinnar og góðra verðleika yðra. Vér eigum svo ávallt þessa tíð ólatlega gæsku að vinna og á bænum að vera sem þá, að heimurinn ætti eigi lengur að standa. Mun þá verða Guð feginn börnum sínum og vér honum.
   Þess skulum vér Guð biðja, er honum sé mest dýrð í að veita oss, en vér verðim farsælstir af að þiggja, að hann varðveiti oss dag og nótt og hverja stund frá annarri, meðan vér erum í þessum heimi, en eftir andlát vort láti hann engla sína leiða andir órar í frið og í fögnuð Paradísar. En þá er vér komum fyrir dómstól á dómsdegi, laði hann oss blíðlega, sín börn, heim í himinríkis dýrð ei og ei með sér að vera.


Passio Domini
[Písl Drottins. Á pálmasunnudag]

Alls nú nálgast píslartíð Drottins vors, Jesú Krists, þá byrjar oss að auka í nekkvi meinlæti ór og glíkja í nekkvi eftir meinlætum Domini vors, er hann tók fyr órar sakar, því að þá gerumst vér verðir að fagna dýrð hans upprisu, ef vér höldum með lítillæti og þolinmæði minning píslar hans. Dominus sýndi öll dæmi lítillætis og þolinmæðis í písl sinni, þau er vér eigum eftir að glíkja, ef vér viljum gerast liðir hans. Litlu áður Dominus vor væri höndlaður og til píslar leiddur, þá varð hann hryggur og mælti: "Faðir, tak þú af mér píslardrykk þenna, ef það má verða, en þó verði vilji þinn, en eigi minn."
   Jesús sýndi vorkunn við óstyrkja liðu sína, þá er hann ógladdist fyrir písl sína. Því að hann vorkynnir oss, þótt hugur vor hryggvist, þá er vér verðum fyr sóttum eða helstríðum eða sköðum. Rétt er manni að biðja sér huggunar í meinum eða heilsu, því að Dominus bað föður taka af sér píslardrykk. En þess skulum vér minnast, þá er vér biðjum oss líkamlegrar heilsu eða huggunar, að vér leitim vilja Guðs í allri bæn vorri, því að hann veit gjörr en vér sjálfir, hvers vér þurfum og vill oss það gefa, er vér þurfum helst að hafa. "Vakið ér og biðjið fyrir yður," kvað Dominus, mælti við lærisveina sína, "að eigi komi þér í freistni." Af þessum orðum Domini megum vér það skilja, að mikla hlíf veita oss bænir og vökur við allri freistni, því að þá megum vér standast freistni, ef eigi þröngvir oss óræktarsvefn, heldur verum vér vakrir og biðjum Guð fulltings í allar þurftir.
   Dominus lét eigi hefna sín né verja sig, þá er hann var höndlaður og bundinn af Gyðingum, heldur græddi hann eyra þræls eins, er Petrus hafði af höggvið. Skammist og þá ljótur ofstopi vor og hefnisemi, er vér gerum við óvini óra allt það, er vér megum og viljum það margt gjöra, er vér megum eigi. En Dominus vor, er allt má gera, það er hann vill, hefndi sín eigi sjálfur og lét eigi aðra hefna, heldur veitti hann góðgerning óvinum sínum og græddi þann, er særður var.
   Hversu megum vér verða liðir Krists, ef vér gjörum oss aðra götu en hann gekk fyrir? Christus sat þolinmóðlega Gyðingum bönd og bardaga, brigsli og hlátur, háðung og lygi, að hann leysti oss úr syndaböndum og frá kvölum helvítis og frá vélum og hlátri djöfulsins. Svo skulum vér og sitja þolinmóðlega meingerðir náungum órum, til þess að þeir megi réttast af vorri þolinmæði.
   Þá er Gyðingar báru ljúgvitni í gegn Drottni órum og kölluðu hann fjölkunngan eða villumann, þá svaraði hann þeim eigi og lét dæma sig til dauða með þjófum. Virðum vér, góðir bræður, hversu sundurleit er óþolinmæði ór við þolinmæði Krists. Vér reiðumst, þótt vér séim ávítaðir of sannar sakar, og ljúgum lýtum á annan á móti, en Dominus svaraði engu, þá er logið var á hann, og gerði hann eigi ávíta óvini sína of sannar syndir þeirra, að eigi sýndi hann sig hefna meinmæla, en veita kenning.
   Vér látum oss eigi sóma fyr ofstopa órum að þola réttan lagadóm af öðrum, heldur gefum vér ríkismönnum fé til, að þeir efli oss í gegn lögum. En Drottinn vor lét sér sóma að sitja rangan dóm óvinum sínum. Vér höldum lengi hatur og heift í hjörtum órum í gegn þeim, er oss sekja of sannar sakar, en Dominus vor bað fyr óvinum sínum, þeim er hann dæmdu saklausan til krossfestingar, og mælti hann: "Faðir, fyrirgefðu þeim synd þessa, því að þeir vitu eigi, hvað þeir gera."
   Það er merkjanda, að Dominus bað eigi fyr öllum þeim, er að písl hans voru, heldur fyr þeim, er eigi vissu, hvað þeir gerðu. Því að allir réttust eftir upprisu Krists, þeir er hann bað fyrir. Af því máttu eigi höfðingjar Gyðinga réttast, að þeir misgerðu meir af illsku en af ókænsku, því að þeir vissu of síðir, að Jesús var Guðs sonur, en þeir vildu eigi trúa á þann, er þeir öfyntu, fyrr en þeir vissi, hver hann var. En hinir leiðréttust af kenningum postula, er óvitendur píndu Dominum vorn og hugðu það satt, er yfirgyðingar sögðu þeim, að hann væri fjölkunnugur.
   Af þessum dæmum megum vér sjá, að torbættri eru þær syndir, þótt þær sé minni að nafni, er af illsku eru gjörvar, en hinar, er af ókænsku eða óstyrkt verða framdar, þótt þær sýnist meiri vera.
   Kristur lét sér sóma að deyja meðal vondra manna og þeim dauða, sem títt var að bana vændismönnum, að hann sýndi sig til þess hafa komið í heim að samtengja góða menn og illa þeirri samtengingu, er illir menn mætti batna af samvistum góðra og hverfa frá illsku, en þeim yrði að áfallsdómi, er eigi vildi batna. Þau dæmi sýna þjófar þeir, er krossfestir vóru með Kristi, því að annar þeirra hæddi að Drottni, en annar ávítaði hann þegar og mælti: "Eigi hræðist þú Guð, og erum vér nú allir í einni fyrirdæmingu, og höfum við það, er við erum verðir, en sjá gerði ekki illt." Síðan mælti hann við Jesúm: "Minnst þú mín, Drottinn, þá er þú kemur í ríki þitt." Síð kom illvirki sjá til trúu, en mikil varð trúa hans, því að hann játti þeim, er postularnir flæðu og þorðu eigi berlega að játa honum.
   Tveir lærisveinar Krists gerðu mikla synd á píslartíð hans. Annar seldi hann við fé, en annar neitti honum, og iðruðust báðir síðan og leiðréttist annar, en annar eigi. Júdas seldi Drottin og fyrfórst, því að hann misgjörði af illsku, en iðraðist af örvilnun. Petrus neitti Kristi og leiðréttist, því að hann misgerði af óstyrkt, en eigi af illsku og iðraðist með vilnun.
   Tveir syndgir voru krossfestir með Drottni. Annar fyrfórst, en annar leiðréttist, því að annar vildi eigi trúa á Krist, en annar leitaði hjálpráðs bæði sér og öðrum. Öðrum leitaði hann hjálpráðs, þá er hann ávítaði ótrúan þjóf, er mælta hafði guðlöstun, en sér, þá er hann mælti við Jesúm: "Minnst þú mín, Drottinn, er þú kemur í ríki þitt." En því að þjófur iðraðist synda sinna af öllu hjarta og tók algjörva trúu, þá náði hann brátt miskunn þeirri, er hann bað. Því að Dominus svaraði honum: "Satt segi eg þér, í dag muntu vera með mér í Paradiso."
   Skamma stund leiðréttist sá, er lengi hafði misgjört, því að Guð virðir eigi mjög, hve langa tíð iðrunin er sem hugskot iðrandans. Eigi fyrlítur Guð iðrun synda, þótt skamma tíð sé, ef hún er gjör af öllu hjarta. Af því örvilnist engi sér líknar, þótt hann hafi margt eða stórt afgjört, því að þjófur sjá hafði lengi syndugur verið, en hann iðraðist og leiðréttist á inni efstu stundu lífs síns, enda treystist engi sér sjálfum né drambi í góðgerningum sínum. Því að Júdas villtist og fyrfórst, sá er prýddur hafði verið postullegri tign.
   En það er merkjanda, er Dominus vildi á krossi deyja, enda horfa í allar áttir heims, er hann er niður lagður. Því að dauði Krists leysti frá eilífum dauða, þá er byggva í fjórum áttum heimsins. Dominus rétti hendur sínar á píslartré, því að hann bætti þeirra synd, er hendur sínar réttu til girndartrés.
   Þá er Dominus hékk á krossi, þá gerði myrkur of allan heim allt frá miðjum degi til nóns. Því að það var maklegt, að líkamlegt ljós slokknaði, þá er andlegt ljós dó. Jörð skalf og sprungu steinar, og opnuðust leiði dauðra, því að skepnan mátti eigi þola að sjá skapera sinn deyja á krossinum.
   En allt það er gerðist í písl Domini vors merkir áfallsdóm ótrúrra Gyðinga, en hjálp þeirra, er af heiðnum þjóðum hurfu til trúu. Sól gjörði eigi skína, því að postular þorðu eigi að veita mönnum ljós kenninga sinna á píslartíð Krists. Myrkur gerði of allan heim, því að braut hvarf ið sanna ljós frá hjörtum Gyðinga, þá er þeir píndu skapera ljóssins. Jörðin skalf og sprungu steinar, því að jarðleg og steinleg hjörtu heiðinna manna hræddust og hurfu til synda iðranar, þá er þeir heyrðu tákn píslar Christi. Leiði dauðra opnuðust, og risu upp líkamir dauðra manna, þeir er í moldu höfðu legið. Því að margir syndgir opnuðu leynda hluti hjarta síns fyr skriftargöngu, þá er postular skýrðu andlega orð og verk heilagra feðra eftir upprisu Domini vors, þau er áður vóru sem í jörð væri grafin, meðan þau vóru eigi andlega skilin.
   Höldum vér og þá, góðir bræður, tákn píslar Krists og þessa atburði, er nú hefi eg frá sagt. Leggjum niður alla flærð og vél, og mælum eigi þá fagurt, er vér hyggjum flátt, að eigi glíkimst vér þeim, er með kossi seldi Drottin sinn. Leggjum niður ranga fégirni og tökum enga ranga fégjöf til þess að efla það, er rangt er. Því að sá selur Drottin við verði, er fyr fégirni hneigist frá Guðs lögum.
   Höfum til þess ráð ór öll að efla réttlæti og siðsemi, en eyða rangindum og ósiðum, að eigi glíkimst vér Gyðingum þeim, er Jesúm seldu til bana, en þeir kuru sér illvirkja og létu þann undan ganga. Höfum vér og þá þolinmæði í hjörtum órum og hófsemi í málum, að sjálf þolinmæði ór gjöri oss eftirglíkendur píslar Krists. Krossfestum vér líkami óra og hjörtu frá syndum og röngum girndum, það er, að vér mæðim hold vort í meinlætum, en hug vorn í vorkunn við náunga óra. Það er oss skylt og að gefa vax til páskakertis, því að það er oss mestur leiðarvísir til Paradísar. Svo sem þeim Moises var stólpi sá, er fór fyrir þeim á nóttum og var þá litt sem eldur, en það sýndist of daga ský ljóst. Slíkur leiðarvísir er oss páskakertið til Paradísar sem þeim var of Hafið rauða, en páskakertið merkir stólpann.
   Höldum vér í hjörtum órum minning píslar Krists og dauða, sicut Jósef huldi líkam Domini hreinum dúki og lagði í gröf. Hirtum vér oss frá syndum, að vér séim dauðir frá girndum heimsins og vér lifim fyr Guði, til þess að vér megim öðlast þann fögnuð á upprisutíð vorri, er Dominus gaf oss í písl sinni og sýndi í upprisu sinni. Sá er lifir og ríkir.


Oratio. Passio Domini
[Bæn á föstu]

Biðjum vér, góð systkin, fyr heilagri kristni Guðs, að Guð og vor Drottinn láti sér sóma að friðsama hana, samþykkja og varðveita í öllum heiminum, veitandi ei höfðingja og yfirmenn, og gefi hann oss hægt og rótt líf, svo að vér megim dýrka Guð föður almáttkan.
   Biðjum vér fyr páfa órum, að Guð og vor Drottinn, sá er hann valdi til yfirmanns allrar kristninnar, varðveiti hann heilan til þess að stýra kristni Guðs.
   Nú skulum vér biðja fyr öllum biskupum, prestum og djáknum, súbdjáknum, acolytis, exorcistis, lectoribus, ostiariis, confessoribus, meyjum og ekkjum og fyr öllum Guðs lýð. Biðjum vér fyr keisara og konungi órum, að Guð og vor Dominus láti þeim allar þjóðir hlýðnar vera til eilífs friðar vors.
   Vér skulum biðja fyr primsigndum mönnum órum, að Guð og vor Dominus lúki upp durum miskunnar sinnar fyrir hugskotum þeirra, svo að þeir verði honum maklegir fyrir skírnina að tekinni lausn allra synda.
   Biðjum vér, góð systkin, Guð föður almáttkan, að hann hreinsi heiminn af öllum villum, taki sótt af sjúkum, en hungur frá soltnum, láti hann upp lúkast myrkvastofur og lausa þá, er bundnir eru, ljái hann heimkvomu útlendum, veiti hann góða höfn, þeim er á skipi fara, en heilsu sárum.
   Nú skulum vér biðja fyr villumönnum og þrætumönnum, að Guð og vor Dominus leiði af öllum villum og leiði þá til heilagrar og postullegrar kristni.
   Biðjum vér fyr ótrúum Gyðingum, að Guð og vor Drottinn taki ótrúumyrkur af hjörtum þeirra, svo að þeir kenni sinn Dominum vera Jesúm Krist vorn Drottin. Nú skulum vér biðja fyr heiðnum mönnum, að Guð almáttugur færi illsku frá hjörtum þeirra og þeir fyrláti skurðgoð, en þeir snúist til Guðs lifanda og sanns og einkasonar hans Jesú Krists, Guðs og Drottins vors. Með þeim lifir og ríkir Guð með helgum anda of allar aldir.


Resurrectio Domini

[Upprisa Drottins. Á páskadag]

Upprisutíð Drottins, sú er vér höldum nú, er æðst og helgust allra hátíða þeirra, er oss sé boðnar að halda í þessum heimi.
   Þessa tíð kallar Gregoríus páfi hátíð hátíða, fyr því að svo sem hátíðir eru helgari en aðrar tíðir, svo eru páskar göfgari og hærri en aðrar hátíðir. Svo kalla helgar bækur sem nótt myrk synda og villu og þar með reiði Guðs lægi yfir allri veröld frá synd ins fyrsta manns allt til upprisu Domini, sú er allt mannkyn leiddi til dauða og til helvítis myrkra héðan úr heimi. Sú nótt endist í upprisu Krists, og rann þaðan af dagur bjartur trúu réttrar og miskunnar Domini, sá er alla góða menn sendir úr þessum heimi til eilífs fagnaðar, og lýkst sá dagur aldregi heldur hefst hann svo á þessi tíð, að hann endurnýjast öllum Guðs vinum allra mest eftir þetta líf í öðrum heimi.
   Af því er og öllu kristnu fólki meiri fögnuður boðinn á þessi tíð en á hverri annarri, að hún hefir meir alla heima birta með dýrð sinni í upphafi en hver tíð önnur, og helst sá fögnuður síðan ei og ei að vilja Guðs þeim mönnum öllum, er góðu vilja fagna. Það merkti bjartur búnaður, sá er engill sá hafði, er sat hjá gröf Drottins og boðaði upprisu hans konum þeim, er þangað komu að ríða smyrslum á lík hans, ef það væri þar, að allri himinríkis hirð varð mikill fögnuður að upprisu Drottins, fyr því að þaðan af fyllist skarð það, er orðið var á sveit engla Guðs í villu og ofmetnaði ins fyrsta engils og þeirra, er með honum fórust, er Kristur Drottinn leysti sína menn úr helvítis nauðum og opnaði fyrir þeim himinríki, er þangað til var byrgt fyr öllu mannkyni, í upprisu sinni af dauða.
   Þaðan af má helst marka, hver fögnuður englum helgum mun orðið hafa að hjálp alls mannkyns, þeirri er gerðist af upprisu Krists, er hann mælti það sjálfur við postula sína, að "eg segi yður það víst," kvað hann, "að allir englar Guðs fagna því, er einn syndugur maður snýst til góðs frá illlífi sínu."
   Sá var og margfaldur fögnuður í þessum heimi af upprisu Krists, er tóku ástmenn hans, þeir er áður vóru hryggvir og daprir af dauða hans og af píningu. Þeir þurftu og eigi ætlun sinni einni til að hlíta of upprisu hans, hvort hún væri fram komin eða eigi. Það var í öndverða lýsing páskadagsmorgun, er María Magdalena og aðrar tvær ástfrændkonur Drottins komu til leiðis hans, og var þá leiðið opið, en lík hans var á brautu. Þá höfðu þær viðurmæli af englum Guðs, þeim er það sögðu, að þá var Jesús Kristur risinn upp af dauða. Þeir boðuðu svo Petro og öðrum lærisveinum hans, að þeir myndi hann sjá í Galílea.
   Á þeim sjálfum inum fyrsta páskadegi sýndist Kristur Drottinn fimm sinnum ástmönnum sínum, svo að í guðspjöllum sé getið. Fyrst sýndist hann Marie Magdalene, þá er hún stóð grátandi yfir leiði hans og syrgði því, er hún mátti eigi finna hann. Þá nefndi hann hana á nafn, og þaðan af kenndi hún hann og mælti: "Góði lærifaðir." En hann mælti: "Far þú til bræðra minna og seg þeim, að eg stíg upp til föður míns og föður yðvars, til Guðs míns og Guðs yðvars."
   Síðan kom María og sagði lærisveinum, að "eg sá Drottin og slíkt mælti hann við mig."
   Öðru sinni sýndist Drottinn konum tveim, þeim er fóru frá leiði hans. Þá kvaddi hann þær fyrri og mælti: "Heilar sé þið." Þær féllu niður til jarðar og tóku á fótum hans. Hann mælti: "Hræðist eigi. Farið og segið bræðrum mínum, að þeir fari í Galíleam. Þar munu þeir mig sjá."
   Þriðja sinni sýndist Dominus Petro fyrstum karla allra. Þess geta guðspjöll, að hann sýndist honum, en eigi segja þau, með hverjum atburðum það var.
   Fjórða sinni sýndist Dominus tveimur lærisveinum sínum, þeim er fóru í kastala þann, er Emmaus er nefndur. Þeirra hét annar Kleofas, en annar hyggja menn, að verið hafi Lúkas guðspjallamaður. Þeir kenndu fyrst eigi Drottin, er þeir tóku við að ræðast. Þá rakti hann fyrir þeim helgar ritningar, þær er of hann sjálfan vóru skrifaðar. En er þeir kómu í kastala, þá löðuðu þeir hann til borðs með sér. Og er þeir sátu of matborði, þá tók hann að brjóta brauð fyrir þá. Í því bili kenndu þeir hann, enda hvarf hann þeim þá. Þá undruðust þeir, hví þeir höfðu eigi kenndan hann. Síðan risu þeir upp skyndilega og fóru í Jerúsalem og fundu ellefu postula, þá er ræddu of það, að Drottinn var upp risinn að sönnu, og hann hafði sýnst Petro. Þá sögðu þeir, hversu þeir höfðu kenndan hann of matborði og hve það fór allt.
   Fimmta sinni sýndist Drottinn postulum sínum á páskadegi þá er framorðið var dags. Þá var Þómas eigi við staddur. Þá kom Dominus inn til þeirra að loknum durum og stóð á meðal þeirra og mælti við þá: "Friður sé yður." Sýndi hann þeim og hendur sínar og fætur með merkjum píningar sinnar. Þá urðu discipuli fegnir fundi Drottins. Síðan mælti hann við þá í annað sinn: "Friður sé yður. Svo sem faðir sendi mig, svo sendi eg yður." Þá blés hann á þá og mælti: "Takið ér helgan anda. Fyrgefnar skulu syndir þeim mönnum, er ér fyrgefið, og eigi munu fyrgefast þeim, er ér fyrgefið eigi."
   Að þessum fundi mataðist Jesús með postulum sínum, og þá gaf hann þeim skynsemi til að skilja ritningar. Og síðast mælti hann við þá: "Svo samdi Kristi að láta pínast og rísa upp af dauða og láta boða iðrun synda öllum þjóðum í nafni sínu."
   Með slíkum stórmerkjum lýstist fögnuður upprisu Domini fyr vinum Guðs, þeim er sér þótti einskis vant, ef þeir yrði vísir sannrar upprisu hans.
   Sá fögnuður upprisu Domini gengur þó lengst umfram of hugvit hvers manns, er fengu vinir Guðs í helvíti, þá er þeirra vitjaði almáttugur lausnari, sonur Guðs, sá er þeir höfðu margar aldir langað til að sjá og allir helgir spámenn höfðu fyrirheitið, að alla sína menn myndi leysa úr helvítis nauðum og leiða með sér til eilífs fagnaðar, sem hann gerði á upprisutíð sinni.
   Það megum vér ætla, góðir bræður, að engi maður aldregi hefir í svo miklum nauðum staddur verið, að hann mætti jafnfeginn verða brautkvomu sinni, þaðan sem helgir yfirfeður urðu því, er Kristur leysti þá úr helvíti og opnaði fyr þeim himneskt ríki, það er nú er öllum góðum mönnum til boðið.
   Af slíkum táknum er margfaldaður fögnuður upprisu Domini í öllum heimum umfram of allar aðrar hátíðir. Það hefir páskatíð umfram enn of aðrar helgar tíðir, að þær eru mjög svo allar haldnar aðeins í minning þeirra tákna, er þær hófust af fyr öndverðu. En páskatíð er ekki miður haldin í göfgun innar efstu upprisu, þeirrar er verða skal á dómsdegi, heldur en í dýrkun drottinlegrar upprisu, er fram kom á inum fyrsta páskadegi. Af því líða og svo um aðrar hátíðir, að þeirra er eigi oftar minning gjör á inu sama ári, að þær merkja aðeins umliðin tákn í haldi sínu. En göfgun páskleg er endurnýjuð í haldi hvers drottinsdags frá öðrum of öll misseri fyr þá sök allra mest, að hún jartegnir eilífan fögnuð, þann er öllum góðum mönnum mun verða að inni efstu upprisu.
   Af þessum jartegnum raskar engi föstutíð drottinsdagshaldi, hvégi skyldleg er hún væri, ef hana bæri á annan dag, að drottinsdagur merkir í haldi sínu eilífa hátíð, þá er allir helgir munu halda með almáttkum Guði að liðnum öllum vandræðum heims þessa í himinríkis dýrð, öruggir og óttalausir of allar aldir.
   Svo og sem páskar eru helgari en aðrar tíðir, svo er margfaldlega meir vönduð tíð til páskahalds en til annars hátíðahalds.
   Það er fyrst í því merkilegt, að páska skal eigi halda fyrr vors en að liðnu jafndægri, því er að bóktali verður Benediktusdag. Fyr því að það er maklegt, að minning sigurs Domini, þess er hann vá á höfðingja helvítismyrkra í upprisu sinni, sé í þann tíð árs haldin, er dagur má meira en nótt að lengd og sól er meira hlut dægra fyr ofan jörð en undir.
   Á inum næsta mánaði eftir jafndægri skal páska halda, fyr því að sá mánuður er upphaf árs að ebresku tali. Var á honum heimur skapaður í upphafi, og á honum hófst páskahald Gyðinga á Egiptalandi, og á honum var framin píning Krists, og þá kom fram upprisa hans. En þó hæfir, að in hæsta hátíð Domini líði eigi af inum æðsta mánaði árs.
   Á drottinsdegi skal páskadagur vera, fyr því að hann hefir margfalda dýrð umfram of aðra vikudaga. Á drottinsdag í upphafi heims vóru englar skapaðir, er æðstir vóru allrar Guðs skepnu í eðli sínu. Á drottinsnótt leystist lýður Guðs af Egiptalandi úr veldi Faraonis með leiðslu Moisi og Aron, bræðra tveggja, og á inum fimmtugunda degi þaðan frá gaf Guð lög Moisi á fjalli því, er Sína heitir, og var það enn á drottinsdag. Jesús Kristur helgaði drottinsnótt með upprisu sinni. Og á fimmtugunda degi eftir upprisu hans var inn helgi andi gefinn postulum á hvítadrottinsdegi. Það segja menn og, að inn helgi andi kom með Maríu á drottinsdegi. Svo kenna og helgar bækur sem á drottinsdag skuli allir menn upp rísa að inum efsta dómi.
   Af slíkum stórmerkjum skal eigi páskahald þoka af sunnudegi á annan dag viku. Það er og boðið, að páska skal halda á inni þriðju viku tungls, þaðan frá er það er fimmtán nátta, og uns það hefir eina nótt og tuttugu.
   Þrjár vikur tungls merkja þrjár tíðir veraldar. Ein var fyrir lög, önnur var undir lögum Moisi fyr burð Krists, in þriðja er undir miskunn frá burð Krists til enda veraldar.
   Á þriðju tíð veraldar leysti Kristur allt mannkyn undan ánauð aumlegs dauða og skal af því minning þeirrar lausnar halda þriðju viku tungls.
   Tungl jarteinir jafnan helga kristni, fyr því að svo sem það lýsist af sólu, en hefir ekki ljós í sér sjálfu, því glíkt tekur og heilög kristni allt ljós, er heitir sól réttlætis og er ið sanna ljós, það er lýsir hverjum manni komanda í heiminn. Fylling tungls, sú er verður áður páska megi halda, merkir fylling heilagrar kristni, þá er verða skal fyrir ina efstu upprisu, fyr því að eigi mun dagur koma, fyrr en það manntal er til loks fullnað, er Guð hefir valið til eilífrar dýrðar með sér sjálfum.
   Vér skulum líta, góð systkin, á dýrð upprisu Drottins vors og mildi hans.
   Skjótt vildi hann upp rísa af líkams dauða, að önd ór væri eigi lengi í ótrúu dauða. Sicut sálmaskáldið mælti: "Af fossi drakk hann á götu, en fyr því hóf hann upp höfuð."
   Frá upphafi heims flaut dauðafoss yfir allt mannkyn. En af þeim fossi drakk hann of götu, því að hann bergði dauða í framför skyndilega svo sem of farinn veg. Af því hóf hann upp höfuð, það er hann lagði í gröf deyjandi. Það hóf hann yfir alla engla upprísandi og sté hann þá yfir inn forna fjanda, er hann lét ófriðarmenn berjast gegn sér.
   Það sýndi Drottinn, þá er hann mælti við inn sæla Job: "Mun eigi þú draga Levíaþan á öngli eða bora kinnur hans með baugi." Sjá gleypandi hvalur merkir gráðgan andskota, þann er svelgja vill allt mannkyn í dauða. Agn er lagt á öngul, en hvass broddur leynist. Þenna orm tók almáttugur Guð á öngli, þá er hann sendi son sinn til dauða, sýnilegan að líkam en ósýnilegan að guðdómi. Diabolus sá agn líkams hans, það er hann beit og vildi fyrfara. En guðdómsbroddur stangaði hann svo sem öngull. Á öngli varð hann tekinn, því að hann beiddist að grípa líkams agn það, er hann sá, en hvass guðdómsbroddur, sá er leyndur var, særði hann. Á öngli varð hann tekinn, því að hann fékk skaða af því, er hann beit, og glataði hann þeim, er hann hafði áður veldi yfir. Því að hann treystist að grípa þann, er hann hafði ekki veldi í gegn.
   Af því lifir María Magdalena, og af því réttumst vér hvern dag til lífs frá syndum, að Drottinn vor gekk syndalaus til píslar vorrar. Nú glatar fjandinn þeim sigri vélar sinnar, er hann bar fyrr af öllu mannkyni, og snúast hvern dag syndgir til lífs og verða gripnir með Guðs hendi úr munni óvinarins. Sicut nú var hér mælt við Job: "Eða muntu bora kinnur hans með baugi?"
   Baugur merkir Guðs miskunn, því að hún gerðir um oss öllum megin sem baugur, þar er hann er um lagður. Sú Guðs miskunn borar kinnur Levíaþans, þá er hún sýnir oss hjálp iðranar eftir gjörðar syndir, þær er Guð bannaði.
   Drottinn boraði kinnur Levíaþans með baugi, því að sett er miskunn í gegn illsku fjandans, svo að þeir falla sumir úr munni hans, er hann hefir tekna, þá er þeir réttast frá syndum fyr iðrun. Hví væri eigi Pétar postuli í munni hans, þá er hann neitti Drottni? En er hann hvarf til lífs fyr iðrun, þá féll hann úr munni fjandans í gegnum kinnarrauf hans. Í gegnum kinnarrauf falla allir úr munni hans, þeir er leiðréttast fyr iðrun.
   En hver megi forðast munn ormsins, svo að hann geri ekki það, er ólofað er? Af því erum vér skyldir þakkir að gjöra lausnera órum, er hann bannar oss fyrst að ganga í munn orminum og lætur oss vita, við hverjum verkum vér skulum sjá, en síðan veitir oss enn á braut að fara úr munni hans.
   Hvorvetna rennur Guðs lækning á mót oss. Gaf hann oss boðorð, að eigi misgerim vér, og gefur oss iðrun, að eigi örvilnimst vér.
   Af því er oss viðsjáanda mjög við syndum, að eigi verðim vér gripnir í munni orms þessa. En þeigi skulum vér örvilnast, þótt vér verðim gripnir, því að vér megum finna rauf á kinn hans að forðast, ef vér grátum syndir órar.
   Sjá María, er vér segjum nú frá, er vottur Guðs mildi. Hún var syndug, en hún þó af flekka hjarta síns, þá er hún þó fætur Drottins í tárum sínum. Sat hún hjá fótum hans og hlýddi orðum hans, fylgdi honum lifanda og fann hún lifanda, þá er hún leitaði hans andaðs, og sagði postulum upprisu hans.
   Í þessum hlut eigum vér, góðir bræður, að dýrka mildi skapera vors, er oss sýnir til dæmi iðranar, þá er hann lætur leiðréttast eftir syndir. Þá er eg lít á Pétar postula eða eg hygg að þjófinum, er leiðréttist á krossinum, eða þá er eg sé Sakkeum eða Maríu, þá finn eg þar sett dæmi vilnaðar og iðranar fyr augu hugar vors. Ef nekkver hefir villst frá trúu, líti hann á Pétar postula, er sárlega grét það, er hann neitti Drottni. Ef nekkver hefir grimmleik eða illsku í gegn náungi sínum, líti hann á illvirkja þann, er á dauðastundu iðraðist allrar illsku sinnar og kom til lífs. Ef nekkver er fégjarn og tekur annars eigin að röngu, líti hann á Sakkeum, er ferfalt galt, það er hann tók að röngu. Ef nekkver hefir týnt hreinlífi fyr líkams munúð, líti hann á Maríu Magdalena, er í Guðs ástareldi brenndi af sér líkamssyndir.
   Hvorvetna setti almáttugur Guð fyr augu oss þá, er vér skulum glíkjast, og sýndi oss hvorvetna dæmi miskunnar sinnar.
   Nú og fyr því að vér skulum á degi þessum inum dýrlega taka corpus Domini, þá ina helgustu þjónustu, er Guð hefir hugða til handa oss og miklu er margfaldri dýrð og hjálp í fólgin, heldur en hugur manns né eins megi að fullu of rannsaka, þá gengur einkanlega hátt nauðsyn sú, að vér leitim við á alla vega að búast við því inu mikla ráði, sem vér kunnum vandlegast. Því að sú in helga þjónasta af jafnmiklum krafti, sem hún er, má eigi að svo litlu lægjast, að eigi verði hún hverjum manni annað tveggja, að inni mestu líkn eða að áfallsdómi. Sicut mælir of það Páll postuli: "Fyr því verðið ér," kveður hann, "voveiflegum sóttum sjúkir eða bráðdauðir, að of mikil dirfð verður til borin að taka corpus Domini."
   Þess má eigi örvænt þykja, að nekkver það fyrir sér, eða ellegar sé það ráð nekkvers kennimanns við hann að taka eigi corpus Domini, að svo mikilli ábyrgð, sem á er, en viðbúningur til lítill, sem oft kann verða. Og ef hann gerir svo fyrir Guðs sakar, að hann fyrdæmir sig sjálfur lítillátlega frá þjónustu þeirri, þá viljum vér víst vilnast þess, að Guð muni honum það láta verða að nekkverri líkn.
   En þó að hvoru er eigi háskalaust, meðan svo fer fram, að sá er betri kosturinn að taka eigi corpus Domini. Svo sem mælir of það Ylarius biskup: "Er maður er lengi andvani þeirrar þjónustu," segir hann, "þá er og hættlegt, að hann verði andvani heilsu og hjálpar." Svo mælir og Ágústínus biskup: "Líkar mér lítillæti yðvart, það er ér eruð hræddir of hag yðvarn og óist að taka corpus Domini, en meðan ér takið eigi, þá líkar mér eigi." Af því mælir hann svo, að hann kveður sér líka og þó eigi líka, að hann veit glöggt tvennar ábyrgðir á því ráði. Enda mun eigi mega við dyljast, að ábyrgðin mun raunhátt ganga. Því að vér sjáum eigi sjaldan þau in sömu dæmi, sem postulinn sjálfur minnti á, hve mjög á venst bæði sóttir voveiflegar eða svo baninn bráður eða næsta alls kyns angur, það er yfir tér að ganga of veröld.
   En hvað megi að sönnu skyldra vera en það að sjást um á alla vega, hverir þeir hlutir eru í óru fari, er einkum mest megi fyrir þeirri þjónustu of standa, þeir inir sömu, sem oss banna inngöngu himinríkis, ef óbættir eru, eða allra helst leyndir eru með oss.
   Öngum manni er ráð að taka corpus Domini, ef hann veit leynda glæpi á hönd sér, svo að hann hafi eigi til skrifta borna, og vilji hann eigi við skiljast og iðrast af öllum hug og leita alls við að gera eigi slíka hluti síðan.
   Nú alls vér höldum ina hæstu hátíð Krists Drottins, þá er miklu er helgari og dýrlegri en vér megim hyggja eða um ræða, þá kostum vér, góð systkin, og eggjumst á það að vanda svo atferðir órar, er það hæfi hátíð þeirri, er vér höldum. Leitum alls við of þá atferðarbót, er vér höfum fengið á langaföstu, þeirri er nú er liðin, í föstum og í meinlætum og í ölmusugjöfum, að sú fyrfarist eigi í endurnýjun synda þeirra, er nú höfum vér við skilist og til skrifta borið.
   Kostum að þjóna Guði Drottni á hátíð þessi með hreinlífi, með lítillæti og með þolinmæði, með ást og með elsku bæði við Guð og við náunga óra. Sjáum vér við að spilla hátíðarhaldi óru í munúðlífi röngu eða í heiftúð við náunga óra. Heftum vér oss að ofáti og að öllu orðalagi illu og ónýtu.
   Allar hátíðir er oss skylt að halda með góðlífi og með viðvörnun synda. En þó fyr því, að nú tökum vér corpus Domini, og blöndum vér líkama órum við hold og blóð Krists Drottins, þá liggur nú allra mest sekt við, ef vér misförum með oss á nekkvern veg í munúðlífi eða í ofáti, í ágirnd rangri eða í grimmleik, í ofmetnaði eða í öfund eða í orðum illum.
   Hátíðir þær, er vér höldum hér í heimi, eru geislar nekkverir himinríkis dýrðar, og á sá maður von, að hann mun komast til eilífs hátíðarhalds í samneyti allra heilagra annars heims, er hann heldur hér í heimi vel og grandvarlega hátíðir Krists Drottins og heilagra manna hans. En þess er lítil von of þann mann, er hann virðir hér vettergis helgar tíðir, heldur hann þá á verki veraldlegu, fer að lokleysu margri, en gefur engi gaum að tíðahaldi, að hann muni fram á leið verða laðaður til þess að heyra lof Guðs með helgum mönnum hans, þar er hann gaumgæfir nú ekki tíðahald það, er hér er lagt mönnum til líknar og til fyrgefningar synda, þeim er það vilja gaumgæfa.
   Það hæfir oss, góð systkin, meðan vér erum hér í heimi, að samþykkja hugarfar vort við Guð Drottin svo sem vér megum framast. Fögnum góðlífi allra manna, en látum oss illt þykja bæði vort illlífi og svo annarra manna. Felum oss í bænahaldi óru á alla vega sem mest undir miskunn Guðs á hverjum degi lífs vors.
   Biðjum nú þess einkum á þessi tíð, að Guð Drottinn efli oss til þess að svo megim vér halda upprisutíð Krists lausnera vors, er vér náim öll fegin hann að líta á upprisutíð vorri. Og þaðan frá séim vér ei og ei með honum í himnesku ríki, þar er hann sjálfur hefir veldi með Guði föður almáttkum og með helgum anda lifir og ríkir of allar aldir. Amen.


Epifania Domini
[Opinberun Drottins. Á þrettándanum]

Hátíð sú er vér höldum nú í dag, góðir bræður, hefir helgast af þremur stórmerkjum. Á þessum degi færðu þrír austurvegskonungar fórnir Drottni órum Jesú Kristi; það var gull, reykelsi og myrru. Á þessum degi var Drottinn skírður í Jórdan, þá er hann var þrítugur að líkamsaldri. Á þessum degi gerði hann vín úr vatni að brúðhlaupi í héraði því, er Galílea heitir.
   Þrennum jarteinum lét Guð helgast eina hátíð, að hann sýndi sig vera einn Guð í þrenningu og þrennan í einingu.
   En að því skuluð ér hyggja, hversu skyldir vér erum að gera Guði þakkir, þeim er oss veitir annan fögnuð á annan og gefur oss aðra hátíð á aðra. Fyr skömmu glöddumst vér af burð hans, en nú fögnum vér skírn hans. Trautt er enn lokið burðartíð hans og höldum vér nú þegar skírnartíð hans. Svo vildi Guð setja, að nálægjar yrði hátíðir burðar hans og skírnar, þótt þess væri margir vetur á milli, að svo sem vér dýrkuðum Krist borinn frá ósaurgaðri meyju, svo göfgim vér hann nú þveginn í hreinni báru.
   Þessu hvorutveggja verki Domini vors eigum vér að fagna, er mær gat son og er hrein, en Jórdan þó Krist og er heilög. Og svo sem dýrkaðist hreinlífi Maríu eftir burð Krists, svo göfgaðist hreinsun vatsins eftir skírn hans.
   Fyr það utan, að vatnið öðlaðist í sumu meiri gjöf heilagleiks, því að María öðlaðist sér aðeins gjöf hreinlífis, en vatn veitti oss heilagleik. María náði að forðast allar syndir, en vatnið náði að hreinsa syndir. María gat einn son og er mær, en vatnið gat marga sonu fyr miskunn heilags anda og er hreint.
   Of þenna sonagetnuð mælti Dominus: "Nema hver sem einn verði endurgetinn fyr vatn og helgan anda, eigi má hann inn ganga í ríki Guðs."
   Í dag á nekkverja lund er annar burðardagur Drottins vors og græðara. Vér vitum, að hann var borinn með miklum rökum, en þó var hann með meirum táknum skírður, því að inn sami andi, sá er með honum var í móðurkviði, sá kom yfir hann í dúfulíki í skírn. Og sá er þá lýsti Mariam, nú helgaði hann öll vötn. Faðir af himni, sá er veitti skugga síns krafts í burð, nú kallaði hann í röddu og bar vitni inu sanna og mælti: "Sjá er sonur minn, er eg ann vel, honum skuluð ér hlýða." Sjá er og þá bjartari burður Krists en inn fyrri, því að sá burður sendi Krist hingað í hljóði án vitni, en sjá skírði Drottin með guðdómsvitni. Þá var Jósef ætlaður faðir hans, sá er eigi var, en nú sýndi Guð sig föður, sá er eigi var ætlaður. Þá var móðir grunuð, því að engi gekk í gegn faðerni, en nú vegsamaðist móðir, því að Guð vottaði faðerni sonar.
   Göfgari er og þá in eftri burðartíð en in fyrri, því að hér sýndist Guð faðir, en þá var ætlaður Jósef pater, því að göfgari er sá, er kallaði af himni en hinn, er starfaði á jörðu. Jósef smiður var ætlaður faðir Jesú Krists á jörðu. Það má ráða til réttrar skilningar, er smiður var ætlaður faðir hans, því að Guð er hinn sanni smiður, sá er með óumræðilegum mætti smíðaði himin og jörð og sæ með öllu sínu skrúði. Smiður er hann, því að hann lægir ofmetnuð, en hefur lítillæti og sníður ónýt verk af siðum órum, en styrkir nytsamleg.
   Í dag skírði Jóan baptista Krist í Jórdan. Hvílík er sjá skírn, er sá er skírnarbrunninum hreinni, er skírður er, og vatnið helgaðist af þeim, er það tók við? Hvílík er sjá skírn græðera vors, er í þeirri hreinsast vötn heldur en þau hreinsi? Því að með nýju tákni heilagleiks vors var heldur vatnið skírt af Kristi en hann skírðist af vatninu, því að þá er heimsgræðeri sté niður í vatnið, þá helgaði hann öll vötn og brunna í tákni skírnar sinnar, svo að hver maður hreinsast í Krists brunni, hvargi sem hann vill skírast í nafni Domini.
   Til þess vildi Dominus skírast, að hann helgaði oss vötn til hreinsunar. En eigi þurfti hann sjálfur að hreinsast fyr skírnina. Yfir hann flaut vatnið, en það bar órar syndir braut með sér. Af honum drupu skírnardropar, en af oss flutu syndir í þeim dropum.
   Allt gerir senn Guðs máttur og mildi. Eigi eru vér enn þá bornir í heiminn og þó þegar þvegnir í skírn Domini. Hreinsaðir erum vér og þá í skírn Domini, fyrr en vér værim bornir, því að sú var skynsemi skírnar hans, að af honum helguðust vötn þau, er oss skyldu hreinsa af syndum.
   En er hann sté upp úr vatni, þá opnaðist himinn yfir honum. Eigi opnaðist þá nýlega himinn yfir honum, því að augu hans sáu ávallt ina innstu hluti himins.
   En af því sýndist himinn opna, að skírnartákn vitraðist. Því að þá eru manni upp lukin himinríkis dyr, er hann er skírður.
   Heilagur andi kom yfir Drottin í skírn, því að þeir taka miskunn heilags anda, er skírast í nafni þrenningar Guðs.
   En þess er leitanda, fyr hví heilagur andi vitraðist í dúfulíki heldur en annars kykvendis nekkvers.
   Ekki er gall í dúfu, og grandar hún öngu kykvendi með nefi né klóm. Rödd hennar er sem stynur, og fæðir hún annarra unga sem sína, etur ekki hrátt né óhreint. Oft er hún vön að sitja yfir vötnum í trjám og sjá þaðan, ef nekkvað fer að henni hræðilegt, og gerir hún hreiður í steinveggjum.
   Þessi öll dúfueðli skulum vér, góðir bræður, glíkja í atferð vorri, ef vér viljum eignast miskunn heilags anda, því að til þess vitraðist heilagur andi í dúfulíki, að hann sýndi hvílíka hann gerir alla þá, er hann fyllir.
   Svo sem ekki er gall í dúfu, og grandar hún engu kykvendi með nefi né klóm, svo skulum vér eigi hafa heiftar beiskleik við náunga óra og færa þeim eigi í orðum né í verkum. Dúfa etur ekki hrátt né óhreint. Svo skulum vér eigi láta finnast í munni órum saurug orð né gálausleg, því að sá etur óhreint, er munn sinn fyllir sauryrða. En sá etur hrátt, er það mælir allt, er á munn kemur án athuga.
   Stynur dúfu merkir bænir órar, því að vér skulum af öllu hjarta kalla á Guð svo sem stynjendur í sótt. Svo sem Davíð mælti í sálmi: "Dominus, fyr þér er öll fýsi mín, og er eigi fólginn stynur minn."
   En þá verða heyrðar af Guði bænir órar, og þá stoðar oss til fullrar heilsu að granda eigi náungum órum, ef vér kostgæfum að duga þeim, sem vér megum.
   Sicut dúfa fæðir annarra unga jafnt sem sína, svo skulum vér og elska náunga óra sem sjálfa oss og duga þeim í þurftir. Því að ást leitar eigi sinnar þurftar, heldur náungs.
   Dúfa situr oft í limum yfir vötnum, að hún megi sjá skugga í vatni, þess er hræðilegt fer að henni í lofti og forðast það.
   Vatn merkir helgar ritningar, þær er sýna allar fljúgandi vélar ins forna fjanda svo sem skugga skaðsamlegra fugla. En þá sitjum vér í limum yfir vötnum sem dúfur, ef vér minnumst oft píslar Domini og sækjum oft helgar ritningar, þær er oss vara við skaðsamlegri freistni.
   En þótt vér sjáim við syndum eða gerim góðverk, þá skulum vér ekki oss sjálfum eigna, það er vér gerum, heldur allt Guðs miskunn.
   Dúfa er vön að gera hreiður í steinveggjum. Steinveggur merkir Dominum, sicut Páll mælti: "Kristur var steinn." Þá gerum vér hreiður í steinveggjum sem dúfa, ef vér virðum Krist til alls þess, er gerum vér, og eignum hans mildi allt það, er vér megum vel gera.
   Heilagur andi vitraðist yfir Kristi í dúfulíki, því að þá gerumst vér verðir heilags anda og köllumst liðir Krists, ef vér erum óslægir í hjörtum og meinlausir í orðum, mildir í verkum og athugasamir í bænum, vakrir í gegn allri freistni og ástsamir við Guð og miskunnsamir við náunga.
   Þessi verk eru öll andlegar fórnir, þær er vér skulum hvern dag færa Guði í eftirglíkingu þess, er Austurvegskonungar færðu fórnir Drottni órum á þessum degi, því að líkamlegar fórnir þeirra merkja andlegar órar fórnir. Svo sem þeir færðu þrennar fórnir dýrlegar, svo skulum vér og færa Guði þrennar fórnir, það er hreinan hug og skynsamleg orð og góð verk.
   Gull merkir sanna speki hugar, sem Salómon mælti: "Fýsileg gullhirsla hvílist í hjarta spaks manns."
   Reykelsi merkir ilm góðra verka og heilagra bæna, sicut Davíð mælti í sálmi: "Greiðist bæn mín í augliti þínu, Domine, svo sem reykelsi."
   Myrra er urt sú, er eigi lætur fúna líkami dauðra manna. Hún merkir hreinlífi og synda viðsjá þá, er andir órar og líkami varðveitir við synda dauni.
   Þessar fórnir skulum vér færa Guði óspilltar, það er óblandnar heimsskrauti, ef vér viljum öðlast tákn skírnar, það er Dominus gaf oss á þessum degi í skírn sinni.
   Skírum vér hug vorn í tárum, en líkam vorn í meinlætum og öll verk ór í ást og lítillæti, að vér megim sjá himna opna yfir oss og komast til þeirra fagnaða, er Dominus lauk upp fyr oss í skírn sinni, sá er lifir og ríkir per omnia saecula saeculorum. Amen.


Purificatio s. Marie
[Hreinsun heilagrar Maríu. Kyndilmessa]

Hátíð sú, er vér höldum í dag, góðir bræður, hófst af þeim rökum, að á þessum degi gekk María, móðir Domini vors, í kirkju fjörutíu daga eftir burð hans og færði Guði fórnir fyr honum, sem boðið var í Moises lögum, tvo turtura og tvær dúfur.
   Sjá hátíð kallast á bókum "hreinsun Maríu," og eigi fyr því, að hún þurfti að hreinsast eða sonur hennar fyr fórnir, heldur af því að hún lét sér sóma fyr lítillæti að fylla þau boðorð, er lög buðu óhreinum mæðrum til hreinsunar.
   Af því megum vér merkja, hversu skyldir vér erum að fylla það, er Guð býður oss til syndabótar, er Kristur sjálfur eða móðir hans létu sér sóma syndalaus að ganga undir lög þau, er syndgum mönnum vóru til hreinsunar sett.
   Hátíð sjá er kölluð hreinsun sancte Marie, en hennar lítillæti merkir hreinsun óra, það er hún sýndi á þessum degi.
   Innganga Maríu í kirkju með fórnum merkir himinríkis inngöngu réttlátra manna með góðum verkum. Þessa minning gjörum vér, þá er vér stöndum í kirkju með logöndum kertum á þessum degi, því að Dominus mælti svo í guðspjalli: "Sé brennandi kerti í höndum yður." Það skýrði hann í öðrum stað og mælti: "Lýsi ljós yðvart fyr mönnum, að þeir sjái verk yður góð og dýrki föður yðvarn, er á himnum er."
   En það er merkjanda, er tveir turturar eða tvær dúfur vóru færðar fyr Kristi. Þetta var volaðra manna fórn, því að lög buðu að færa lamb og dúfu eða turtura til altera, en volaðir menn skulu færa tvo turtura eða tvær dúfur.
   Í því vildi Dominus enn sýna lítillæti sitt, er hann lét frá voluðum mönnum berast heldur en frá auðgum.
   En þess má spyrja, hví þessir fuglar vóru heldur boðnir í lögum til fórnar Guðs en aðrir. Því að Abraham, er miklu var fyrir lög, færði þessa fugla Guði. Og finnst það hvorvetna í fornum lögum, að þessa fugla skyldi færa Guði, sá er hreinsunar þurfti.
   Dúfa er meinlaus, en turturi er hreinlífisfugl, svo að hann leitar eigi annars til lags með sér, ef þeim verður nekkvað, er honum hefir fylgt. Af því merkir dúfan einfeldi, en turturinn hreinlífi, því að þeirra líf er þæg fórn Guði, er meinlausir eru og hreinlífir.
   Hvortveggi sjá fugl hefir styn fyr söng, en það merkir bænir heilagra. Turturar eru fáir saman, en dúfur flykkjast. Og merkja af því turturar leyndar bænir heilagra, en dúfur merkja kirkjusóknir þær, er menn sækja til tíða eða til kenninga.
   Sicut aldregi má finnast hreiður turturans, svo mátti og aldregi inn forni andskoti rannsaka tákn burðar Krists.
   Gamall maður hét Símeon í Jórsölum. Sá var réttlátur og siðsamur, og var heilagur andi með honum. En hann fékk þau svör bænar sinnar af helgum anda, að hann myndi eigi deyja, fyrr en hann sæi Krist.
   Það skuluð ér vita, að fornir feður og spámenn vóru fúsir að sjá Krist, sicut Dominus sagði í guðspjalli: "Margir réttlátir og spámenn vildu það sjá, er ér sjáið, og sáu þeygi eða heyra það, er ér heyrið, og heyrðu eigi."
   En það var veitt þessum inum réttláta Símeoni, því að hann bað þess nótt og dag með allri fýsi hjarta síns, að hann næði að sjá Krist. En er Jesús var borinn í musteri, þá tók Símeon höndum við honum.
   Mikils er virðandi miskunn Guðs, er hann veitir oss framar en vér kynnim biðja.
   Þess bað Símeon, að hann næði að sjá Christum. En honum var því framar veitt, að hann náði að hafa hann með höndum. Símeon tók í hendur sér manndóms óstyrkt, en hann kenndi guðdóms afl í manndómi og mælti: "Nú lætur þú, Domine, fara þræl þinn í friði eftir orðum þínum." Sicut þetta mælti hann nú: "Nú lætur þú þræl þinn í friði fara, því að eg sé nú friðinn sjálfan. Því að augu mín sáu þrifsemi þína, þá er þú bjóst fyrir augliti allra þjóða."
   Þrifsemi Guðs kallast Dominus Iesus Christus, því að af honum hljóta allir þrifnuð, þeir er þrífast megu bæði þessa heims og annars. Sjá þrifsemi segist búin fyrir augliti allra lýða, því að allir tóku hjálp af honum, þeir er hugskots augum máttu sjá hann og elska.
   Eigi aðeins spáði Símeon hjálp Gyðinga í burð Krists, heldur og leiðrétting heiðinna þjóða, því að þessi orð fara eftir: "Ljós til vitranar þjóða og dýrð kyni Ísraels."
   Fyr hví kallaði hann Krist ljós þjóða, en dýrð kyns Ísrael heldur en ljós kyns Ísrael og dýrð þjóða?
   Heiðnar þjóðir vóru í hugarmyrkri, því að þeir sáu eigi ið sanna ljós, þá er þeir kunnu eigi skapera sinn. En Gyðingar höfðu ljós, því að þeir trúðu rétt á Guð. En af því kallast Kristur heldur ljós heiðinna þjóða en Gyðinga, að heiðnar þjóðir lýstust í hingaðkvomu hans, en Gyðingar margir týndu þá því ljósi, er áður höfðu þeir, því að þeir vildu eigi trúa á hann. En hann kallast af því dýrð kyns Ísrael, að hann lét úr Gyðingakyni berast og kenndi sjálfur þeim allar kenningar, meðan hann var hér í heimi.
   Anna hét spákona ein. Sú var gömul ekkja og hafði hreinlífi haldið áttatíu og fjóra vetur eftir andlát búanda síns. Hún tók enn við Jesú Kristi í musteri á þessum degi og boðaði öllum himneska lausn, þeim er biðu ríkis Guðs.
   Maklega tók karlmaður og kona við Drottni, þá er hann var í kirkju borinn, því að hann kom hingað í heim að hjálpa bæði körlum og konum.
   Það byrjar oss að leiða það miklum athuga, af hverjum rökum vér höldum helgar hátíðir til dýrðar Guði og hans helgum mönnum.
   Vér skulum oss biðja Drottin vorn miskunnar með tárum og hans helga menn árnaðarorðs til fyrirgefningar allra synda vorra, og hefja svo upp bænir órar, að hverr vor skal áður fyrgefa öðrum allt það, er vér misgjörumst við. Vér skulum fyrst oss til hjálpar kalla ina helgustu mey, Maríu, móður almáttugs Guðs, af því að hún er göfgust allra heilagra manna. En því næst Mikael engil og alla engla, Jóan baptistam og Pétar postula, er hefir himinríkis lukla að varðveita, og alla lærisveina Guðs, alla Guðs dýrlinga, pínda og sóttdauða. Vér skulum unna Guði umfram of alla hluti, en hver vor öðrum sem sér sjálfum. Þær ástir tvennar eru dýrlegar í Guðs augliti. Þeim ástarvængjum tveim má hvers manns önd fljúga á himna til eilífrar dýrðar með Guði.
   Vér eigum á það að minnast á hverri stundu lífs vors, hve mikil meinlæti vor Drottinn hefir tekið á sinn líkama fyr órar sakar í þessi veröld. Hann lét hingað í heim berast til þess að leysa alla kristna menn frá helvítiskvölum eilífum, og gerði hann margar jarteinir, til þess að vér skulim á þær minnast og trúa þeim efalaust. Hann var þolinmóður við sína misbjóðendur í öllum hlutum og gaf oss dæmi, hversu vér skulum gera við óra meingerðamenn.
   Drottinn vor sat Gyðingum mörg meinmæli og sáran bardaga, stórlega píning, er hann lét sig negla á kross fjórum nöglum, tveim í hendur, öðrum tveim í fætur, til hjálpar oss skírðum mönnum. Hann var særður á krossi inu fimmta sári með spjóti eins ríðera, þess er Longinus heitir. Úr vors Drottins sári rann bæði vatn og blóð. Það jarteinir í því, að vér erum í vatni skírðir, en leystir með blóði Guðs. Hann lét önd sína á krossi, til þess að önd ór sé lifandi ei og ei með Guði.
   Af því var Guð á kross negldur, að hann gaf oss dæmi, hve hendur órar skulu vera negldar eða bundnar frá syndum í fjórum skautum þessa heims, sicut krossinn er ferskeyttur. Af því tók hann á krossi dauða heldur en á annan veg, að af trénu kom það epli, er þau Eva og Adamur átu fyrboðið. Af því vóru fætur og hendur Drottins vors á tré negldar, að fætur Evu og Adams gengu til afgerðar, en hendur þeirra tóku epli trés dauða.
   Hann reis upp af dauða á þriðja degi eftir andlát sitt, fyr því að hann leysti oss frá þremur hlutum, þeim er til hverrar syndar eru hafðir áður algjör verði, af fjanda áminningu og manns fýst og ráðnum vilja.
   Guð vitraðist fyrst eftir píning sína Maríu Magdalenu, sicut Gregorius sagði: "Af því byrlaði María Magdalena lífsdrykk heiminum öllum, að Eva byrlaði dauðadrykk öllu mannkyni, þá er hún át epli í Paradiso, það er henni var eigi lofað."
   Guð sté til himna inn fimmta dag í gagndögum, til þess að vér stígim upp á dómsdegi til eilífrar dýrðar með Guði almáttkum. Hann settist á hægra veg Guðs, föður síns á himnum.
   Nú hefi eg sagt yður í nekkverjum orðum, hvað Guð hefir unnið til þess í sínum meinlætum, að vér unnim honum um alla fram. En þá viljum Guði svo unna, ef vér gerum hans vilja á hverri stundu lífs vors, en brjótum óra munúð ranga og höldum vel boðorð Guðs öll. Vér skulum fyrláta öll þessa heims auðæfi heldur en hafna Guði. Og þeim mun framar, að vér skulum heldur láta líf vort fyr Guðs sakar en hafna honum eða hans boðorðum.
   Þá unnum vér Guði, sem boðið er, ef vér gerum svo, en eigi ella.
   Það er oss mest nauðsyn, að vér leitim við, að vér sém búnir við andláti óru ávallt hverja stund frá annarri, af því að vér vitum eigi, hvort vér tökum öndina, síð er vér hrindim henni frá oss.
   Leiðum það athuga miklum, hvað vér drýgjum á hverjum degi, hvort það sé að Guðs vilja eða í gegn hans boðorðum. Því að annað tveggja er allt það er vér gjörum, til Guðs eða frá Guði ella, sicut hann mælti sjálfur: "Sá er eigi er með mér, í gegn er sjá mér."
   Dómadags ógn látum vér oss aldregi úr hug ganga og minnumst á það, að Guð mun koma skjótt að dæma of allar þjóðir og munum þá taka slíkan dóm af Guði sem vér dæmum órum misbjóðöndum nú í þessi veröld. Munu þá fara illir menn í helvítiskvalar eilífar, en réttlátir menn í eilífa dýrð með Guði.
   En alls vér höldum nú hátíð í minning lítillætis Drottins vors Iesu Christi og sancte Marie móður hans, þá skulum vér varðveita lítillæti í allri atferð vorri. Því að þá stoðar oss að halda hátíðir, ef vér samþykkjum líf vort við tíðina, þá er vér höldum. Því að svo mælti Drottinn sjálfur: "Nemið ér að mér, því að eg em mjúklyndur og lítillátur í hjarta." Færum vér og þá Guði turtura og dúfur, það er einfaldleikur og hreinlífi hugar og líkams og kostgæfi bæna. Birti ástarlogi hjörtu ór og brenni ljós góðra verka í höndum oss, svo að góð dæmi ór lýsi innan musteri Guðs, það er kristinn lýð.
   Rennum vér á mót Kristi með ást og góðum siðum, og löðum hann með miskunnarverkum til musteris hjarta vors og tökum við honum með höndum réttrar trúu, að hann leiði oss inn í musteri dýrðar sinnar og láti oss fara í þann frið og fögnuð, er vér megim án enda sjá þrifsemi Guðs, sjálfan Drottin vorn Jesúm Krist, þann er með feður og helgum anda lifir og ríkir per omnia secula seculorum. Amen.


In Passione Domini
[Um písl Drottins. Á föstu]

Jóhann postuli segir frá því, að Jesús Kristur spurði Gyðinga, ef nekkver þeirra sakaði hann of syndir eða hví þeir tryði eigi honum, þar er hann kenndi þeim ið rétta eitt. "En heyra mun," kvað hann, "Guðs orð, sá er af Guði er, en af því heyrið ér eigi, að ér eruð eigi af Guði."
   Þá svöruðu Gyðingar og töldu hann djöful með sér hafa og Samaritanum vera.
   Jesús svaraði: "Hefka eg djöful, heldur göfga eg föður minn, en ér óvirðið mig. Eigi leita eg mér sjálfur virðinga, en þó er sá, er leitar og dæmir. Sannlega segi eg yður, að engi mun taka eilífan dauða, ef hann gerir sem eg býð."
   Gyðingar svöruðu: "Nú vitum vér víst, að þú hefir djöful, þar er Abraham er dauður og spámenn, en þú lætur engi munu deyja eilíflega, ef að þínum orðum gjörir. Eða ertu meiri Abraham föður órum, alls hann er andaður? Spámenn eru og liðnir. Hvern lætur þú þig vera nú?"
   Jesús svaraði: "Ekki er dýrð mín, ef eg dýrka mig sjálfan. Faðir minn dýrkar mig, en þann kallið ér Guð yðvarn og kunnuð hann eigi. Eg kann hann, og ef eg látumst hann eigi kunna, þá em eg lyginn sem ér. Af því geri eg vilja hans, að eg veit, hve hann vill. Abraham faðir yðvar langaði til að hann sæi dag minn og varð feginn, er hann sá."
   Gyðingar svöruðu: "Hvað myndir þú Abraham sjá, alls þú ert eigi fimmtugur maður?"
   "Satt segi eg yður: Eldri em eg Abrahe."
   Þá vildu þeir grýta hann.
   Jesús gengur þá úr musterinu og falst fyrir þeim.



Góð systkin, virðið ér, fratres carissimi, hógværi Guðs. Til syndalausnar kom hann og lét hann þó sér sóma að sýna sig af skynsemi syndalausan vera, sá er mátti af guðdómskrafti hreinsa syndga menn.
   En ógurlegt er það, er fylgir: Heyrir hver Guðs orð, er hans maður er. Af því hlýðið ér eigi Guði, að ér eruð eigi hans menn.
   Nú ef það ræður, hve maður vill hafa það, er Guð býður, hvort hann er hans maður, þá rannsaki nú hver sjálfan sig, hve þekk hann lætur sér Guðs boð. Það vill Dominus noster, að sé annað hvort, að vér varimst syndir eða bætim þær ólatlega, séim fúsir héðan af heimi til himneskrar föðurleifðar, knosim girndir holdsins, hneigjumst frá virðingu veraldar, tökum eigi frá öðrum, heldur veitum vér óra hluti.
   Virði nú þá hver vor, hversu ér hafið þessi Guðs boð og reynið ér í því, hvort ér eruð Guðs menn.
   Því kemur djöfull stundum við sína menn, að þeir gera eigi heyra kenningar, af því að hann þykist þá mest komast fyr allan þrifnuð þeirra og undir sig spenja þá. Þeir eru enn sumir, er heyra vilja og fylgir þó engi alúð. Sumum fær mikils, er þeir heyra Guðs orð, en þó eru þeir inir sömu, er það líður.
   Öngir megu þessir sér treystast, ef þeir vilja eigi eftir því gera, sem kennt er.
   Líf yðvart, bræður, leiðið ér fyrir hugskotsaugu yður og óist það, er Guð taldi þá eina sér líka, er hafi það er hann bauð. Skildu Gyðingar, að hann mælti einkum þetta til þeirra og svöruðu: "Djöful hefir þú og ert Samaritanus."
   Sú þótti þjóð þá í verra lagi, in samverska.
   Nemum dæmi af órum Drottni, ef vér verðum fyr illum orðum, og hyggjum að svörum hans. "Ekki hefi eg djöfuls traust," kvað hann, "heldur dýrka eg föður minn, en ér óvirðið mig."
   Samaritanus þýðist vörður. Af því neitti hann eigi því, að hann væri Samaritanus, því að hann er vörður mannkynsins. Nú ef hann teldi sig eigi Samaritanum vera, þá væri sem hann teldi sig eigi vörðinn vera, lét sem honum þætti einskis of það vert, er hann mátti til rétts færa, þótt þeim gengi illt til, en taldi það eigi satt, er þeir lugu.
   Í þeim orðum hneykist dramb vort, þar er vér gjöldum oft miklum óþokka smáar sakar, gjörum það illt, er vér megum, og látum þó enn í hótum fleira en vér megim. En vor Dominus hefndi eigi meingerða, og eigi svaraði hann með reiði. Satt segði hann, þótt hann teldi þá djöfulóða, fyr því að eigi mætti þeir slík orð við Guð mæla, ef eigi stýrði djöfullinn þeim. Af því vildi hann eigi satt of þá ræða, að eigi þætti sem hann gyldi þeim þá illyrði sín.
   Hvað er oss þá í því kennt nema það, að vér skulum eigi illyrðum berjast við meingerðarmenn óra, þó að til sé það of þá að ræða, er þeim sé kinnroði að. Ekki of ætlar til annars en mótgöngu vondra manna hver þeirra, er halda býður ríkt réttan sið, því að þeim þykir þá sínum vilja á mót mælt.
   Því kvað Dominus svo að: "Eg göfga föður minn, en ér óvirðið mig."
   Svo gengur ríkt óvenja syndugra manna, að þeir óþokka meir þá menn, er betri eru að því að enn þykjast þeir þá ljósari verða að ókynnum sínum, er þeir nenna eigi eftir þeim að gera.
   Vor Dominus Iesus Christus sýndi oss, hversu þolinmóðir vér eigum að vera, alls hann vildi sín eigi hefna. Nú ef sá er alskyldur til að bera meingerðir, er fyrir verður og felur sig Guði á hendi í eftirgöngu hans dæma, þá of sér sitt mál, sá er meingerðirnar veitir fyrir engi ásthuga Guðs boðorða, hversu hann ræður sig frá Guði og í sveit rekninga hans, alls Guð býður svo, að hverr vor skal öðrum unna sem sjálfum sér
   Dýrlegra er af Guðs dæmum að flæja meingerðir þegjandi en yfir að stíga annan í svörum.
   En þetta mælir drambið í hjartanu: "Engi maður mun þér til góðs meta það, er þú þegir við og slotir, heldur þykjast nú allir víst vita, að þú ert sönnu sagður." En þá er slíkt hyggjum vér, virðum vér menn meir en Guð.
   Oft skulum vér hug órum til þess renna, hve langælega sæla Guð gerir sína menn, og hve þungt er að verða fyr reiði hans. Nú af því að hér er skammætt allt, þá er oss mikið undir, að heldur ættim vér fögnuð fyr höndum en vesöld eftir heim þenna, þar er allt skal endalaust vera, það er maður hlýtur.
   Gott líf og fagurleg laun góðrar atferðar veiti oss Guð vor og Dominus, sá er lifir og ríkir of óendar veraldir. Amen.


De sancto Michaele et omnium angelorum
[Um heilagan Mikael og alla engla. Á Mikjálsmessu]

Níu eru engla sveitir, þær er helgar ritningar nefna. Það eru ærir og höfuðærir, kraftar og veldisenglar, höfðingjar, drottnar og stólar, kerúbín, það er fylling speki, og serafím, það eru brennendur eða logendur.
   Allra bóka vitni sannar, að eru ærir og höfuðærir. En spámannabækur nefna oft fyr oss kerúbín og serafím. En Paulus apostolus mælti svo: "Allir hlutir eru af Guði skapaðir á himni og á jörðu sýnilegir, stólar og drottnar, höfðingjar og veldisenglar og kraftar."
   Á spámannabókum eru nefndar fjórar englasveitir, en Paulus nefndi aðrar fimm. Þá eru níu, er sú tala kemur öll saman.
   En til hvers nefnum vér þessar englasveitir, nema vér skýrim gjörr þjónustu þeirra? Því að það er vitanda, að engla nöfn eru af þjónustu þeirra, en eigi af eðli, því að helgir englar eru ávallt andar, en þeir megu ávallt ærir heita, svo sem sálmaskáldið mælti: "Guð gjörir anda áru sína." Svo sem hann þetta mælti: "Þeir, er ávallt eru andar, þeir gjörast ærir Guðs, þá er hann vill."
   Þeir heita ærir, er hina minni hluti boða, en þeir höfuðærir, er hina hæstu hluti boða. Af því var Gabríel höfuðengill sendur til Mariam heldur en einn hver annar engill, því að höfuðár var maklegur að boða hið hæsta erindi.
   En þeir eru af því eiginlegum nöfnum nefndir, að þeir merki í nöfnum, hvað þeir megu í verkum. Eigi hafa englar af því eiginleg nöfn, að eigi megi hver þeirra vita annars vilja án nöfn. En er þeir koma til vor, þá taka þeir hér nöfn af þjónustu sinni.
   Mikael þýðist: Hver er sem Guð. Gabríel kallast styrkt Guðs, en Rafael lækning Guðs.
   Mikael er til þess sendur að gjöra ágætlega krafta, að það megi sýnast í nafni hans og í verki, að einn Guð má gjöra það, er engi má annar. Af því er sagt í Himnasjón Johannis, að hinn forni fjándi mundi drepinn verða í enda heims af Mikaele archangelo. Sá fjándi, er fyr metnuð sinn vildi glíkjast Guði og hefja sæti sitt yfir ský himins og setja stól sinn í gegn Guði, það er maklegt, að sá engill brjóti kraft hans, er það sýnir í nafni sínu, að engi er slíkur sem Guð. Því að engi má Guði glíkjast fyr ofmetnuð.
   En Gabríel var sendur til Mariam, er kallast styrkt, því að hann kom þann að boða, er sterklega barðist í gegn fjándanum og sté yfir hann í lítillæti, svo sem sálmaskáldið mælti: "Drottinn er styrkur og máttugur í orrustu, sjálfur Drottinn krafta, hann er konungur dýrðar." Maklegt var, að styrkt Guðs boðaði þann, er Drottinn er krafta og styrkur að berjast í gegn andlegri illsku.
   Rafael þýðist lækning Guðs, því að hann tók blindimyrkur af augum Tobie fyr lækningar embætti. Það var maklegt, að Guðs lækning kallaðist sá, er sendur var að græða sjúkan.
   En nú höfum vér þýdd nöfn engla. Af því skulum vér og nekkvað ræða of þjónustu þeirra.
   Þeir andar kallast kraftar, er oftast sýna hingað jarteinir. Veldisenglar kallast þeir, er það hafa í mætti sínum að stöðva djöfla, svo að eigi megi þeir freista manna sem þeir vilja. Höfðingjar kallast þeir, er senda aðra góða engla til Guðs þjónustu. Drottnar kallast þeir, er það hafa umfram of aðra engla, að öll englafylki hlýða þeim og þjóna þeim framar en öðrum. Stólar kallast þau fylki, er Drottinn sýnir fyr þá dóma sína og situr yfir þeim sem dómandi á stóli, svo sem sálmaskáldið mælti: "Þú, Drottinn, situr yfir stóli og dæmir réttan dóm."
   Fylling speki kallast þau fylki, er því fullara vitu alla speki Guðs, að því er skepnan má skaperann skilja, sem þau eru nálægri Guðs ljósi fyr hæð verðleiks síns.
   Brennendur og logendur kallast þau fylki, er af návistu skapera síns brenna í ósýnilegri ást og eru því heitari í elsku Guðs sem þeir sjá hann gjörr en aðrir, því að engi fylki eru á milli Guðs og þeirra. En ást er logi þeirra, því að þeir glóa því meir í ástarhita sem þeir sjá gjör guðdóms ljós.
   En hvað stoðar oss að hafa þetta sagt frá englum Guðs, nema vér dragim dæmi þjónustu þeirra til batnaðar vors? En því er trúanda, að jafnmikill fjöldi mannkyns skal koma til himins dýrðar sem þar eru englar Guðs fyrir, svo sem ritið er: "Guð setti endimörk þjóðar eftir tölu engla."
   Af því skulum vér draga dæmi af þjónustu til vorrar atferðar og kynda ástareld í oss til auka góðra verka. En nauðsyn er, að þeir menn, er til himinríkis skulu fara, glíki nekkvað eftir englafylkjum Guðs, því að greinir mannalífs gegna sérhverri engla.
   Þeir eru sumir, er lítið lán skilningar hafa, en þó kenna þeir öðrum gott af því láni, er þeir hafa. En þeir menn koma í það fylki, er ærir heita.
   Þeir eru sumir, er mikillar hyggjendi er léð, og kunnu þeir skilja hin hæstu tákn himneskra hluta og boða það öðrum með góðum verkum. Þeir koma í þá sveit, er höfuðærir heita.
   Þeir eru sumir, er jartegnir megu gjöra í krafti Guðs, og fylla þeir þá englasveit, er kraftar heita.
   Þeir eru sumir, er djöfla megu reka frá óðum mönnum og stíga yfir ósýnilega fjándur í bænakrafti, og skulu þeir hverfa í tölu veldisengla.
   Þeir eru sumir, er í kröftum sínum og verðleikum eru góðum betri, og verða þeir af því settir til forráðs yfir aðra góða menn, og fylla þeir þá sveit engla, er höfðingjar kallast.
   Þeir eru sumir, er svo drottna hug sínum og hnekkja frá sér öllum syndum og girndum, að þeir eru rétt kallaðir drottnar á meðal manna fyr hreinlífi hugar síns og líkams, sicut Guð mælti við Moisen: "Eg setta þig guð Faraonis." En hvert eigu þessir að hverfa nema í drottna fylki?
   Sumir eru vakrir í Guðs hræðslu að varðveita sig vandlega og hafa þá gift af Guði, að þeir megu réttlega of aðra dæma. Í þeirra hugskotum situr Drottinn svo sem dómandi á stóli, þá er hann lýsir rétta dóma sína fyr þá. Hvað eru þessir nema stólar skapera síns og í það fylki taldir, er stólar heita.
   Sumir eru svo fylltir Guðs ástar og náungs, að þeir vilja það gjöra nótt og dag, er flestir megi njóta. En Paulus mælti svo: "Ást er fylling laga." En hvað eru þeir, er þessar ástar fyllast nema kerúbín, það er fylling speki?
   Sumir kyndast svo af eldi Guðs ástar, að þeir fýsast einskis í heimi nema hyggja að skapera sínum einum, og hafna þeir öllum jarðlegum hlutum, og brenna þeir í elsku Guðs og dreifa ástarloga í kenningum yfir alla þá, er þeir mæla við. Hverjum glíkjast þessir nema serafím, það eru brennendur og logendur. Því að logi lýsir og brennir. Svo lýsa kenningar þeirra hugskotsaugu manna til himneskra hluta og brenna syndir af mönnum í iðranareldi.
   En er vér mælum þessa hluti, góðir bræður, þá hyggið ér að sjálfum yður og rannsakið líf yðvart og hugskot og vitið, ef nekkvað finnið ér þeirra hluta í atferð yðvarri, er ér meguð komast til þess englaliðs, er nú segjum vér frá. En sú önd er vesöl, er ekki finnur í sér af þeim góðum hlutum, er nú tíndum vér. En sú önd er enn vesalli, er eigi grætur það, er hún missir þessa dugnaða. Sá er mest harmandi, er slíkur er, og harmar sig eigi sjálfur. Virðum vér og þá kraft Guðs vina og fýsumst af öllum mætti til svo heilagrar ástar. Harmi sá, er þessa láns er andvani, en sá, er lítið hefir af, öfundi hann eigi þann, er meira hefir. Því að sú er grein heilagra engla á himni, að aðrir eru öðrum æðri og öfundar engi annan.
   Það finnst í kenningum Dionisii biskups, að hin minni ein engla fylki eru send af Guði til hjálpar mönnum, sýnilega eða ósýnilega. Það eru ærir og höfuðærir. En hin æðri fylki fara hvergi til hinnar ytri þjónustu. Því mun Isajas spámaður þykja í gegn mæla, þá er hann kvað svo að orði: "Einn af serafím fló til mín og hafði glóð í hendi, er hann tók af altari, og brá hann því á munn mér og mælti: "Þetta snart varar þínar, og mun hreinsast synd þín.""
   Í þessu atkvæði spámanns má það skýrast, að þeir englar, er sendir eru, bera oft hinna nöfn, er þá þjónustu eigu, er þessir fremja. Því að sá engill, er eld bar af altari og brenndi syndir af munni spámanns, var réttkallaður serafím, er brennandi þýðist. Þvísa máli fulltingir það, er Daníel mælti: "Þúsund þúsunda þjónaði honum, og tíu þúsundum sinna hundrað þúsunda stóðu fyr honum."
   Annað er að þjóna, en annað er að standa fyr Guði. Þeir þjóna Guði, er að boðorði hans fara til vor. En þeir standa fyr Guði, er aldregi fara frá honum til hinna ytri sendinga. En það, er finnst í helgum ritningum, að kerúbín eða serafím gjöri nekkver þjónustuverk, þá vitum vér eigi víst, hvort þeir gjöra sjálfir þau verk eða senda þeir nekkverja af hinum minnum fylkjum að gjöra. En þeir, er sendir eru, taka af hinum æðrum fylkjum nöfn, þá er þeir fara að þeirra sendingu.
   En það vitum vér víst, að aðrir englar senda aðra til þjónustu, svo sem Sakarías spámaður mælti: "Engill sá fór, er mælt hafði við mig, en annar engill rann á mót honum og mælti við hann: "Renn þú og seg sveini þessum, að Jerúsalem mun eyðast.""
   Þar er engill bað annan renna, þá er eigi efi, að annar engill sendir annan. En það er víst vitanda of þá, er sendir eru, að þeir fylla hina ytri þjónustu og koma til vor, en þeir standa þó ávallt í Guðs ljósi, því að Guð er allur í öllum stöðum senn, þótt englar sé eigi í öllum stöðum senn.
   Það er enn vitanda, að englafylki hljóta oft nafn af þeirri sveit, er næst þeim er. Stóla fylki segjum vér vera sæti Guðs og mælti þó Davíð svo: "Guð situr yfir kerúbín." Því að hvert englafylki hefir mikla glíking af öðrum, þeim er næst eru. En svo eru sumir hlutir sérhverjum eignaðir í himnaborg, að þó eignist allir allt saman, og það er hver eignast í sér sumt, það eignast hann allt í öðrum, því að hver fagnar annars dýrð.
   Af því kallast eigi öll fylki einu nafni, að greinast megi sérhver sveit af nafni þeirrar giftar, er mest fylgir sérhverju englafylki. Og eignast þau þó öll alla gift saman.
   Serafím kallast brennendur, og eru þó öll englafylki heit í ást Guðs. Kerúbín kallast fylling speki, og eru þó allir þar spektar fullir, er þeir sjá sjálfa Guðs speki í krafti sínum. Stólar kallast þau fylki, er Drottinn situr yfir þeim, og má þó engi sæll verða, nema Guð sitji í hugskoti hans.
   En af þeirri gift hafa sérhver englafylki nöfn, er þau tóku fullasta af Guði. En þó hafa allir englar hlut af öllum giftum, því að sú er ást yfir öllum, að engi öfyndir annan, heldur þykist hver eiga það, þótt hann hafi eigi sjálfur, er hann sér annan hafa.
   En vér, góðir bræður, skulum ávallt fýsast til dýrðar þeirra, er nú segjum vér frá, og minnast þó, að vér erum jarðlegir, og þerra af oss syndadust með iðranarhendi fyr augu skapera vors, að vér megim hreinir verða og komast til himneskrar borgar.

[Kirkjuhelgi]

Hvegi oft er vér höldum kirkjuhelgi, þá skulum vér vita, góðir fratres, ef vér lifum heilaglega og hreinlega, að hvatki er gjört er í kirkjunum í tíðagjörð eða í bænahaldi eða ljósbruna, að það fyllist allt andlega oss til þurfta í vorri atferð. Því að eigi lýgur sá, er þetta mælti: "Mustari Guðs er heilagt, það er ér eruð sjálfir. Eða vituð ér eigi, að líkamir yðrir eru mustari heilags anda?"
   En hverja verðleika hafim vér til þess að líkamir órir megi kallast Guðs mustari?
   Öngva. Guð gjörir svo af miskunn sinni. En þó er nauðsyn að leita við, svo sem vér megim, að hrjóða á braut syndasauri og lundarlöstum, að ekki finni Guð það í hugarfari óru, er augu hans styggvist við, heldur leitum vér, að hjartahöll ór leysist frá löstum, en lýsist kostum, firrist hatur og heiftir, en fyllist gift og gæsku, byrgist fyr djöfli, en lúkist upp fyr Kristi. Og leitum við að lúka upp himinríkis dyr með luklum góðgerninga vorra, þær er vér höfum læstar fyrir oss sjálfir af syndum órum. Því að svo sem himinríkis dyr byrgjast fyrir oss af misgjörðum órum svo sem með lokum eða lásum, svo og eflaust lúkast þær upp af góðgerningum svo sem með luklum.
   Og fyr því, bræður, líti hver hugskot sitt og atferð. Og þegar er maður finnur sig sáran af nokkurum lesti, þá skal hann fyrst bera til skriftar og taka skrift af lærðum manni, en síðan með bænum og föstum og ölmusugerðum leita að bæta löstuna og dirfist eigi að taka þjónustu skriftalaus.
   Þess er meiri venja á öðrum löndum en hér með oss, að menn taka þjónustu á mörgum hátíðum. Nú sá er sig fyrlítur ákaflega af syndum sínum, svo að fyr þær sakar skilji hann sig frá þjónustutekjunni, og láti hann þar fylgja yfirbót atferðarinnar síðan, og sé honum þó lofað af kennimönnum að taka, ef hann vill annað, en taka skal hann þó páskadag að hvoru sem aðrir menn með skriftagangi, ef hann er eigi frá skilinn. Þá mun Guð mikla miskunn hyggja honum að móti, því að sá hver - sem Drottinn vor segir sjálfur - er sig lægir fyr Guðs sakar, mun upp verða hafinn af Guði, svo sem þar í mót mun sá verða lægður og mýgður af Guði, er sig vill sjálfur upphefja og mikils meta.
   Það fylgir og, að sá, er sig skilur frá samneyti og þjónustu af lítillætis sökum og gæsku, en eigi af glæpsku né af því að hann sé frá skilinn, að sá mun eigi á dómsdegi skilinn frá eilífum fagnaði.
   Nú þar er oss er heim boðið hér til einshvers auðugs manns eða ríks, þá vill engi annan veg fara en vanda búning, hafa góð föt og hrein, að hann þyki sæmilegur þar í sveit góðra manna.
   Þá má sjá, hve miklu hitt er þó enn skyldra, að þeir, er sækja samkundu og heimboð himnakonungs, það eru kirkjumessur og heilagt tíðahald og kenningar Guðs boðorða hér innan heims, búi vel innan brjóst sín, hrjóði á braut öfund og hatri, heift og ofmetnaði. Fyr því að svo mælir Dominus noster s fyrr sættast við þann, er hann er missáttur við, en hann færi Guði fórn. En sá færir Guði fórn hver, er hann fremur Guðs þjónustu í heilagri tíðagjörð eða bænahaldi eða svo öðrum góðgerningum, þeim er maður gjörir fyr Guðs sakar og til syndalausnar sér.
   Nú þar er svo er til farið, að sá er hvarfjarri, er maðurinn er missáttur við, og má eigi fyr því sættast við hann, þótt vilji, að eigi má ná fundi hans, þá er eigi örvænt, að sumir þykist eigi vita, hvernig fyrr megi þá sættast við hann heldur en færa fórnina.
   En þó má sættast við óvin sinn, ef maður vill, þótt hann megi eigi finna hann. Skal þá renna hugnum til sættar og láta Guð það sjá, að hann vill fyrgefa hinum það, er sá hefir misgjört við hann, og hann vill taka slíka yfirbót af hinum, sem góðir menn ráða að gera til handa hinum. Nú þegar er Guð sér þá hugrenning, þá má hver örugglega ganga til að færa fórn sína Guði, fyr því að þá kallar Guð vera sæst, þegar er hann sér viljann til sættarinnar og fyrgefningar við hinn.
   Verður svo gera sem Salómon inn spaki sagði, að þá, er maður ætlar góðgerninga upp að hefja og Guðs þjónustu að fremja, sem allt er það Guðs þjónasta, er í góðgerningum er gjört, að þá verður hann búast við þolinmæði og leita að standast freistni, þótt að komi á hverngi veg, er því er farið, hvort sem maður verður fyr fjárskaða eða frænda dauða eða vina sinna, þeirra er honum vóru ástfólgnir og honum þykir sér mikið tjón að, eða verði hann fyr vanheilsu nakkverri, eða hvort tveggja sem stundum kann verða. Kann svo að bera iðulega, að þá, er maður vill slítast úr höndum fjandanum og leggja niður syndalíf og snúast til Guðs í góðlífi, að fjándinn vekur nekkverja vá að móti manni og ýmiss konar freistni eða gagnstöður, svo sem þar, er heilagur Job var. En þar aðeins gerir hann það þó, er hann tekur leyfi til áður af Guði, fyr því að eigi þorir hann ella. Hefði hann viljann til, sem þar ber vitni um, hversu fór of tilmæli hans við Drottin vorn, að hann skyldi lofa honum að freista Jobs. Fjándi kom til fundar við Drottin vorn, en Dominus noster spurði, hvaðan hann væri kominn. Hann sagði, kvaðst hafa farið of allan heim og leitað að færa afleiðis atferðir manna. En Dominus noster dicit við hann: "Fanntu nakkvað Job vin minn, þann mann, er of fáir eru slíkir, maður einarður og réttlátur og hræddur við Guð og syndvar." En Satan svarar: "Eigi er kynlegt, nema Job þjóni þér rækilega eða gjöri að þínum vilja, svo mikils láns sem þú hefir léð honum, bæði í fjárhlutum og í metorðum, í heilsu góðri og hverskyns farsælu. Þyki mér eigi vita, hve trúfastur hann er eða ástúðugur við þig áður, svo fremi er þú lætur freista hans nakkvað og tekur frá honum lánið það ið mikla, er þú hefir léð honum."
   En Drottinn vor svaraði: "Lofa eg þér nú að leita til og reyna, hve trúfastur hann sé við mig eða ástúðugur. Skal þér leyfa að taka frá honum fjárhlutina fyrst og vita, hversu hann verði við, hvort hann láti rakna nakkvat eða réna trú eða vinfengi við mig."
   Eigi mælti Guð af því svo, að eigi vissi hann áður, hversu Job mundi við verða, þótt þess væri freistað, heldur af hinu, að hann vill, að þeir, er þetta heyra, skuli vita, að hann vill reyna alla sína vini, vita, hvort þeir geri góðgerninga sína meir fyr trúu sakar og ástar við Guð og snuggi eigi til annars af honum að móti en til eilífrar sælu, eða gjöri þeir meir til þess, að Guð veiti þeim veraldlega giftu, bæði fjárhluti og metorð og heilsu hér innan heims. Eru margir þeir, er hvorttvegga vildi hafa af honum fyr góðgerningana, þessa heims gæði og annars.
   Annars heims sælu skal hver biðja sér og æskja af Guði fyr það allt, er hann gerir vel. Og sá mun hvorttveggja öðlast, fyr því að sá fer rétt bæninni, svo sem Dominus dicit sjálfur: "Leitið ér fyrst," kvað hann, "og biðjið Guðs ríkis og réttlætis, það er himinríkis sæla, og þá mun annað allt, og það er ér þurfuð hér innan heims, að hendi bera."
   En þeir, er meir biðja þessa heims gæðanna af Guði en annars heims sælu, þá er hætt, að þeir hafi hvorki, enda ber þá vitni um ávallt, er Guð reynir mennina og tekur frá þeim lánið það er hann hefir léð, hversu hvergi verður við eða hvað hver hefir mest kostgæft af Guði.
   Nú þeir allir, er þar þykir mest undir því, að þeir öðlist annars heims gæði af Guði, þá munu halda þá trúfesti sinni og ástríki við Guð ekki þá síður en áður. En hinir, er meir girnast þessa heims lánið af honum en annars heims gæði, þá láta þeir rakna trúna og ástríkið við hann, þegar er hann tekur gæðin frá þeim, þau er hann hefir léð þeim. Of það sakaði Drottinn vor eitt sinn postula, að þeir bæði eigi ávallt í Guðs nafni, og fyr þær sakar gæti þeir stundum eigi það, er þeir báðu, en kvað þá geta myndu hitt allt, er þeir bæði í Guðs nafni. En þeir biðja allir í Guðs nafni, er annars heims þrifa og gæða biðja, og þeir munu það öðlast, er þeir biðja, ef þeir láta atferðina góða fylgja bæninni.
   Hitt fylgir og oft, sem eg gat fyrr, að þeir öðlast hvorttveggja. Því gat Páll postuli eigi eitt sinn af Guði bæn þá, er hann bað þrisvar, að hann hafði eigi í Guðs nafni beðið svo, að hann hefði þess beðið, er til eilífrar hjálpar kæmi, heldur bað hann hins, að Guð skyldi taka af honum freistni þá og mannraun, er hann þóttist fyrir verða. En Guð var honum hollari en hann sjálfur og veitti honum eigi þá bæn, fyr því að hann sá, að Páll mátti eigi hjálpast ellegar, nema hann hefði þá freistni og þraut. Nú þá er Páll hafði þrisvar þess beðið, að Guð skyldi taka af honum nauð þá, þá svaraði Dominus noster eum: "Eigi skaltu þess biðja, fyr því að þér mun þörf vinna miskunn mín. Verðleikar þínir munu vaxa mjög við freistnina, en eg mun þig styrkja, svo að þú munt standast mega freistni þessa og mannraun með miskunn minni."
   Nú megu því góðir menn allir vel af berast, þótt Guð láti þá í nekkverri freistni verða eða mannraun, að þeir skulu það til hafa til syndalausnar og verðleika við Guð, að þeir þoli vel hreinsunareld þann, er Guð leggur á hendur þeim hér og brennir af þeim syndasóttir.
   Nú skal þar til máls taka, er mest fylgir enn þessu, er nú er mælt áður og fyrr var getið nakkvað, er inn helgi Job er, er mesta mannraun og freistnun stóðst vel og lét eigi réna né rakna trúu og ást við Guð, þótt hann tæki frá honum lánið það ið mikla, er hann hafði léð honum.
   Nú síðan er Satan hafði leyfi tekið af Guði að freista Jobs, þá gerðist atburður sá, að synir hans og dætur sátu að boði sonar hans, þess er elstur var. Sjö átti hann sonu og dætur þrjár. Sjö þúsundir átti hann sauða, en þrjár þúsundir úlfalda, fimm hundruð öxna og fimm hundruð asna. Að slíku skapi annan enn og mikinn fjölda húskarla og mansmanna. Hafði metorð mikil af öllum góðum mönnum og réttsýnum, því að þeir sáu, að hann hafði margt umfram of menn aðra í gæsku og í Guðs láni.
   En þá er þau voru að boðinu börn Jobs, þá kom maður of dag til fundar við Job og sagði, að hermenn höfðu tekið öxn hans alla og drepið þá menn, er varðveitt höfðu áður, "en eg komumst einn undan að segja þér."
   En er sá hafði trautt enn lokið sinni sögu, þá kom annar og sagði þau tíðindi, að "eldur kom í úr lofti og drap sauði þína alla og þá menn, er varðveittu, nema komumst einn undan að segja þér."
   Þá er sá hafði mjög harðla lokið sínu máli, þá kom inn þriðji og mælti við Job: "Kaldear komu með liði miklu og tóku úlfalda þína alla, þá er þú áttir, drápu þá menn, er varðveittu, nema eg sóttag undan að boða þér."
   En er sá hafði sagt þau tíðindi, þá kom inn fjórði til fundar við Job og sagði, að þar er synir hans og dætur sátu að boði, "þá kom hregg og felldi ofan hús á þau og fórust þau þá öll börn þín. Eg einn komumst á braut þeirra manna, er þar vóru, að segja þér þessi tíðindi."
   Þá reis Job upp og kastaði ösku í höfuð sér og féll til jarðar og þakkaði Guði freistnun og mælti: "Nökkviður kom eg í heim frá móðurkviði og áttag engi fé, enda skal eg enn nökkviður fara á braut úr þessum heimi og í jörðina. Dominus hafði gefið mér féin, enda tók hann á braut. Þá er vel ávallt, ef svo er gjört sem Guði líkar. Sé Guð lofaður."
   Nú varð hann eigi verr við freistnina en svo.
   Og enn nökkvi síðar og þó eigi miklu eftir þenna atburð, þá kom Satan enn til fundar við Dominus noster. En Dominus spurði, hvaðan hann væri þá kominn. Hann kvaðst hafa kannað enn þá heimsbyggðina. En Dominus svarar: "Nú muntu fundið hafa Job síðan, vin minn, og muntu nú vita glöggra en áður, hver dýrðarmaður hann er. Sáttu nökkvern betur verða við freistnina svo ákaflega mikla en hann eða þolinmóðlegar bera, svo sem eg vissa áður að vera mundi."
   En Satan svaraði: "Eigi þyki mér mjög til reynt, hve þolinmóðlega hann muni bera, meðan hann er heill sjálfur. Sá þykir eldurinn heitastur, er á sjálfum liggur. Er flestum og ósárara þó nökkvi enn bæði frænda dauði eða svo fjárskaði heldur en hitt, ef sjálfur hefir allmikla kvöl á sér. Þyki mér svo fremi vita og reyna með fullu, hve þolinmóður Job verði við, ef þú lætur hann kenna kvala nakkvað og sárleika á sínum líkama."
   En Dominus noster svaraði: "Lofa eg þér enda, að þú reynir til, hversu hann verði við vanheilsuna og við sárleika þá, er þú veitir honum í líkams kvölinni. Veit eg áður, hversu hann mun við verða, en þú munt eigi trúa áður reynt sé, því að þú veist eigi áður."
   Hér má vita af þessum orðum, að fjándinn veit eigi óorðna hluti fyrir. Hann myndi eigi freistað hafa hvorki Drottins vors, þá er hann var hér í heimi, eða svo heilagra manna hans, ef hann vissi fyrir skemmd sína og yfirstigning af þeim. Og eigi myndi hann fyr öndverðu hafa viljað snúast að móti sjálfum Guði, skapera sínum, og viljað keppa við hann, ef hann vissi fyrir, að svo mikill munur myndi verða máttar þeirra og ríkis sem varð, eða slíka vesöld hljóta sem hann hefir hlotið.
   En þá er Satan hafði leyfi þegið enn af Guði til þess að freista Jobs enn meir, þá fór hann og laust hann með líkþrá inni leiðilegstu, svo að ein skán var allt úr hvirfli ofan og niður á tær og rann vogur of hann allan á jörð niður. Gerði svo álengur er holdið tók að fúna og féll af beinum með vográsinni sem hann sæti í fúlum stað, þá þóttust mennirnir eigi nýta að vera hjá honum og varð hann einn saman. Kona kom stundum að finna hann og búar þeir, er næst sátu, og kómu til þess að ávíta hann heldur en hugga og mæltu svo: "Hvar eru góðgerningar þínir nú? Eigi nýtur þú þeirra mjög. Get eg, að það sé hégómi mikill, er þar hefir á trúað."
   En hann svarar henni, konu sinni, og mælti svo: "Svo koma þér orð sem heimskri konu. Si bona sumimus de manu Domini: ef vér tökum góða hluti og glaðlega úr Guðs hendi, hví skylim vér þá og eigi bera leita hina, þótt oss þyki gagnstaðlegir og harðir. Sú er mín trúa, að Guð elski mig ekki í þessu miður, er hann lætur mig nú hart hafa. Sér hann, að eg þarf þess fyr syndir mínar, heldur en í því, er hann lét mig lengi sælan vera. Til þess em eg maklegri miklu að þola hart. Get eg enn þess, ef Guði þætta eg þetta bera eigi stórilla og láta eg eigi rakna trúu né ást við hann að heldur, að mjög brátt muni hann hugga mig."
   Nú þá er Guð sá, hve vel hann varð við ákaflega mikla raun, þá tók hann af honum vanheilsuna alla og lét hann verða mann heilan. Hann lét og aftur koma fjárhluti hans þeim mun meir en alla, að hann lét Job þá eiga fé hálfu fleira en fyrr, bæði naut og sauði og úlfalda og asna og svo húskarla og mansmenn.


Kirkjudagsmál

Salómon rex gjörði fyrstur musteri Guði til dýrðar og bauð lýð sínum að halda hátíð, þá er algjört var musterið.
   En er allur lýður kom til hátíðarhaldsins, þá stóð Salómon á bæn og mælti svo: "Heyrðir þú, Drottinn, bæn þræls þíns, þá er eg bað þig, að eg smíðaða þér musteri. En nú helga þú og blessa hús þetta, er eg smíðaða í þínu nafni. Heyr þú, Drottinn, bæn þá, er þræll þinn biður þig í dag, að augu þín sé upp lokin og eyru þín heyrandi yfir hús þetta dag og nótt. Ef lýður þinn misgerir og snýst til syndaiðranar og kemur til þessa musteris og biður fyr sér, þá heyr þú bænir þeirra í þessum stað og leys þá úr höndum óvina sinna."
   En er Salómon lauk bæn sinni, þá vitraðist Drottinn með ljósi, og sáu allir dýrð Guðs koma yfir húsið, og lutu allir Guði, þeir er í musterinu vóru.
   Af þessum rökum hófust kirkjur og allt kirkjudagahald.
   En alls vér höldum kirkjuhelgi í dag, góð systkin, þá er oss fyrst nauðsyn að vita, hversu margfalda miskunn vér tökum í kirkjunni.
   Fyrst er maður kemur í heim, þá skal hann til kirkju bera og þar skíra, og gerist hann þá Guðs sonur, þar er hann var áður syndar þræll. Í kirkju skal vígja hold og blóð Drottins Jesú Krists, það er allur kristinn lýður skal bergja til syndalausnar. Í þeirri þjónustu lúkast upp himnar, og koma helgir englar með mönnum og fylla þjónustu kennimanns.
   Í kirkju er settur sáttarfundur milli Guðs og manna, og verða þar allar bænir Guði þægstar, þær er vér biðjum fyr oss, þótt Guð heyri bænir órar, hvargi sem vér biðjum fyr oss af öllu hjarta.
   Ef vér verðum missáttir við Guð og föllum í stórsyndir, þá skulum vér enn til kirkju fara og taka þar skriftir af kennimönnum og sættast við Guð.
   Þá er maður andast, þá skal líkam hans til kirkju færa og þar grafa, og skulu þar kennimenn fela á hendi Guði önd hans með oftlegum bænum og sælusöngvum.
   Af því eigum vér, góðir bræður, að vegsama kirkjur órar í oftlegum bænum og fórnum og tíðatilsóknum, því að vér sækjum þangað Guðs miskunn, þá er vér komum í heim, og þangað meðan vér erum í heimi, og þangað þá er vér förum úr heimi.
   En alls einu nafni kallast á bókum kirkjan og allur saman kristinn lýður, þá munum vér segja, hversu kirkja merkir lýðinn eða hversu kristinn lýður kallast höll Guðs: "Ér eruð heilagt musteri Guðs, þess er byggvir í yður."
   Svo sem kirkja er gjör úr mörgum steinum eða trjám, svo safnast lýður til trúu af mörgum þjóðum og tungum. Sumur kristinn lýður er nú á himni með Guði, en sumur er í heimi hér. Af því merkir sumt það, er í kirkjunni er, himinríkis dýrð, en sumt merkir jarðlega kristni.
   Sönghús merkir helga menn á himni, en kirkjan kristna menn á jörðu. Altari merkir Krist, því að svo sem allar fórnir þægjast Guði og helgast yfir altari, svo verða og eigi verk ór þæg Guði nema þau helgist í ást Krists.
   Altarisklæði eru helgir menn, þeir er skrýða Krist í góðum verkum, svo sem Paulus mælti: "Ér allir, er skírðir eruð í Kristi, Krist skrýdduð ér."
   Syllustokkar kirkjunnar merkja postula og spámenn, er undirstokkar eru allrar trúu, sem Paulus mælti: "Ér eruð smíðaðir yfir grundvöll postula og spámanna."
   Dyr kirkju merkja trúu rétta, þá er oss leiðir inn til almennilegrar kristni. Hurð fyr durum merkir skynsama menn, þá er hraustlega standa í gegn villum mönnum og byrgja þá fyr utan kristni Guðs í kenningum sínum, en veita inngöngu trúöndum.
   Gólfþili merkir lítilláta menn, þá er sig lægja í allri virðingu, og veita þeir því meira upphald öllum lýð sem þeir verða meir fyr allra átroða.
   Setupallar kirkjunnar merkja vorkunnláta menn, þá er hægja meinum óstyrkra náunga í vorkunnlæti, svo sem pallar veita hógindi sitjöndum.
   Tveir kirkjuveggir merkja tvennan lýð, kominn til einnar kristni, annan af Gyðingum, en annan af heiðnum þjóðum.
   Brjóstþili, er samtengir báða veggi, merkir Drottin vorn, er samtengdi tvennan lýð í einni trúu sinni, og er hann sjálfur brjóst og hlífskjöldur fyr kristni sinni.
   Á þessu brjóstþili eru dyr inn að ganga í kirkju og gluggar þeir, er lýsa kirkjuna, því að Drottinn lýsir alla þá, er inn ganga í trúu hans.
   Brjóstþili það, er er á milli kirkju og sönghúss, merkir helgan anda, því að svo sem vér göngum inn í kristnina fyr trúu Krists, svo göngum vér inn í himnadýrð fyr miskunnardyr heilags anda. Og svo sem Kristur samtengdi tvenna lýði í einni trúu, svo samtengir heilagur andi þá ina sömu lýði í einni ást.
   Á þessu brjóstþili eru mikil dyr, svo að öll tíðindi má sjá í sönghús úr kirkju, því að hver, er finnur miskunnardyr heilags anda, má líta hugskotsaugum marga himneska hluti.
   Fjórir hornstafar kirkju merkja fjögur guðspjöll, því að þeirra kenningar eru inar sterkstu stöður allrar kristninnar.
   Ræfur kirkju merkir þá menn, er hugskotsaugu sín hefja upp af jörðu til himins dýrðar, og hlífa þeir kristninni í bænum sínum við freistni, sem ræfur hlífir kirkju við regni.
   Langviðir í kirkju, það eru staflægjur og ásar, er styðja og saman halda bæði röftum og veggþiljum, þeir merkja forráðsmenn þá, er settir eru til stjórnar og til eflingar kristninnar svo sem abbátar yfir munkum eða höfðingjar yfir lýðum.
   Þvertré, er skorða staflægjur og upphalda dvergum, er ása styðja, merkja þá menn í kristninni, er efla veraldarhöfðingja í ráðum, en heilög munklíf í auðæfum.
   Klukkur merkja kennimenn þá, er fagurt hljóð gjöra fyr Guði og mönnum í bænum sínum og kenningum.
   Krossar og róður merkja meinlætismenn þá, er píslarmark Krists bera á líkam sínum og mæða hold sitt í föstum og í vökum.
   En svo sem kirkja merkir allan kristinn lýð, svo má hún og merkja sérhvern kristinn mann, þann er sannlega gerist musteri heilags anda í góðum siðum, því að hver, er Guði þjónar, smíðar í sér andlega kirkju, eigi úr trjám né steinum, heldur úr góðum verkum.
   Þessar kirkju sönghús eru bænir og sálmasöngur.
   Altari merkir ást, en altarisbúningur góð verk þau, er ást eigu að fylgja. Svo sem allar fórnir helgast yfir altara, svo helgast og þægjast öll góð verk í ást. En sjá ást skiptist í tvenn boðorð, það er Guðs elska og náungs. Þá tvenna elsku merkja tvenn brjóstþili kirkjunnar, ið ytra náungs elsku, en ið innra Guðs elsku.
   Á inu innra brjóstþili eru mikil dyr í sönghús, því að hverjum sýnist því síður þröng vera Guðs gata sem hann elskar framar Guð. Á inu ytra brjóstþili eru gluggar, því að "ljóst er boðorð Drottins," kvað Davíð, "og lýsir það augu ór." Það boðorð skýrði Drottinn sjálfur, þá er hann mælti svo: "Það er boðorð mitt, að hver yðvar elski annan."
   Hurð fyr durum merkir tungu stilling, svo sem sálmaskáldið mælti: "Settu varðhald munni mínum, Drottinn, og hurð að gæta vara minna."
   Enn má hurð merkja skynsemi þá, er kann grein góðs og ills, að vér lúkim upp hjörtu ór góðum hlutum, en byrgim úti illar hugrenningar.
   Syllustokkar þessar kirkju merkja trúu, því að yfir þann grundvöll og undirstokk skulum vér smíða öll góð verk, að þau megu verða musteri Guðs.
   Fjórir hornstafir merkja fjóra höfuðkostu. Það er vitra og réttlæti, styrkt og hófsemi.
   Gólfþili merkir lítillæti og hlýðni og þolinmæði þá, er eigi skammist að þola læging og vanrétti af mönnum.
   Setupallar merkja miskunnarverk þau, er veita huggun þurföndum sem pallar hvíld sitjöndum. Veggir merkja öll saman góð verk og allt nytsamlegt erfiði, það er gjört er fyr Guðs ást og náungs.
   Staflægjur, er saman halda veggþiljum, merkja staðfesti góðra verka. Ræfur yfir veggjum merkir von þá og áhuga, er vér skulum hafa upp til Guðs yfir öllum góðum verkum órum. Ásar, er upp halda ræfurviðum, merkja biðlund þá, er styður von óra, að eigi þrjóti oss að vætta miskunnar af Guði.
   Þvertré þau, er veggi styðja, að eigi falli þeir fyr ofveðri, merkja frið og samþykki það, er styður og samtengir öll góð verk ór, svo að þau megi eigi falla fyr ofveðri djöfullegrar freistunar.
   Krossar og róður merkja líkams meinlæti. Það eru föstur og vökur. Klukkur merkja kenningar þær, er oss vekja til góðra verka. Garður of kirkju merkir varðveislu þessa allra góðra hluta, er nú eru hér taldir.
   En þá megum vér vel varðveita þessa alla góða hluti, ef vér hyggjum að verkum þeirra, er úr heimi eru farnir, svo að góð dæmi styrki oss til eftirglíkingar, en ill dæmi vari oss við syndir. Þenna athuga merkir gröftur líkama í kirkjugarði.
   En það er vitanda, að allt má andlega fyllast og merkjast í oss, það er til kirkjubúnings skal hafa eða þjónustu, ef vér lifum svo hreinlega, að vér séim verðir að kallast musteri Guðs. Af því er oss nauðsyn, góðir bræður, þá er vér höldum kirkjudagshelgi, að vér hreinsim brjóstkirkjur órar, svo að ekki finni Guð í musteri sínu, því er vér sjálfir erum, það er hann styggvist við. Og svo sem vér viljum sýnast fatprúðir utan og hreinir á hátíðardegi, svo skulum vér og innan þvo í tárum syndaflekka af öndum órum og prýða þær með góðum verkum. Og svo sem vér fæðum oss ítarlegri fæðslu á hátíðum, svo skulum vér og fæða andir órar hátíðlegri fæðslu, það er orð Guðs. Því að ósæmt er, að líkamur fæðist og klæðist ítarlega, en inn innri maður sé óprúður og missi sinnar fæðslu. Ekki stoðar að vér komim fatprúðir til ins ytra kirkjudags, ef vér órækjum ina innri kirkjuhelgi, það er varðveislu góðra verka. Því að til þess höldum vér kirkjudaga að jafnlengdum á jörðu, að vér megim halda eilífan kirkjudag, það er sannan fögnuð allra heilagra á himni. En þá megum vér þann fögnuð öðlast, ef vér varðveitum margfalda miskunn náungum órum í þurftir þeirra.
   Gott er að gefa fé til kirkna, en betra er að hugga volaða náunga í nauðsynjum sínum. Því að kirkjur farast með heimi, en andir manna fyrfarast aldregi. Ef vér viljum vera musteri heilags anda, þá skulum vér þvílíka miskunn veita þurföndum náungum sem kirkjan veitir oss. Svo sem vér erum í kirkju leiddir til handa Guði fyr skírnarbrunn, svo skulum vér og leiða frá villu náunga óra og biðja fyr þeim með tárum, því að tár hreinsa syndir sem skírnarbrunnur. Og svo sem vér tökum skriftir í kirkju fyr syndir órar, svo skulum vér og veita náungum órum synda hegning. Og svo sem vér tökum í kirkju himneska fæðslu, það er corpus Domini, svo skulum vér veita jarðlega fæðslu þurföndum. Og svo sem kirkjan varðveitir hjá sér gröft líkömum dauðra, svo skulum vér og veita bænir fyr öndum þeirra.
   Prýðum vér og þá andir órar góðum siðum, en kirkjur órar oftlegum fórnum og ljósi og tíðahaldi.
   Þá er vér komum til kirkju og sækjum tíðir, þá höfum vér ást og frið hver vor við annan, því að ósæmt er, að vér hafim hatur í hjörtum órum, þá er vér stöndum að sáttarfundi Guðs og manna.
   Ef vér höldum með slíkum áhuga stundlega hátíð á jörðu, þá munum vér eignast eilífa hátíð á himni með lausnera órum, Drottni Jesú Kristi, þeim er lifir og ríkir með feður og anda helgum per omnia secula seculorum. Amen.


[Grandvarlegt líf]

En of þann mann, er hann vill lifa að Guðs vilja í þessum heimi, þá vill Guð, að hann elski grandvarlegt líf.
   Grandveri er göfugleg og ítarleg og drengileg atferð fyr Guðs augum, því að af henni gerast margir góðir hlutir. Af henni gerist hreinlífi, en hún heldur aftur síngirni. Forðast hún þrætur, og stöðvar hún reiði, varast hún við ofdrykkju, þröngvir hún losta, stillir hún beiðni, hirtir hún girndir. Hún eykur eigi orði of orð, forðast hún ofát og ofdrykkju, og fyrdæmir hún stuld. Alla löstu þröngvir hún, en allt það, er loflegt er fyr Guði og góðum mönnum, það fylgir allt grandveri og ráðvendi.
   Tveim háttum stendur saman kraftur sannrar ráðvendi og grandveri líkams og hjarta.
   Grandveri líkams er að girnast eigi á annars manns eigin og forðast hórdóm ljótan, fasta vel, þá er maður skal fasta, mæla eigi ónýt orð né flærðsamleg og hafa skipulegan búning að öllu og maklegan sinni fyrirætlun og svo hár og klæðnuð sem sæmir. Hafa og eigi vináttu við vonda menn, ygglast á engi, láta eigi geiga augu sín, gera engum kinnroða og lasta engi, hlæja eigi að gömlum manni né vanheilum, dæma eigi of það, er þú veist eigi, og mæla eigi allt það, er þú veist.
   Þessir hlutir gera mann ynnilegan Guði og þægjan.
   En grandveri hugar er að gera framar alla hluti fyr Guðs augum en manna og stilla beiðni ljótra hugrenninga, ætla alla sér betri, öfynda mangi, treystast að öngu sjálfum sér, fela alla hluti undir Guðs fulltingi, saurga eigi hug af villu né af ágirni þessa heims, vera atlátssamur kenningum lærðra manna, elska Guð af öllu hjarta og færa órum Drottni hreinlífi ins innsta hugar og enda með dauðamarki einu öll upp tekin góðverk og vætta á himni verkkaups fyr góða atferð sína.
   En of ráðvendina verður nú margt rætt, því að á helgum bókum er svo of hana mælt, að hún er kölluð prýði göfugra manna, en tign ógöfugra manna, fegurð ljótra manna, en farsæla góðra, huggun harmanda, auki allrar fegurðar, vegur siðlætis og vörn glæpa, minnkun misverka, en miklun verðleika. Hún er og kölluð vinátta meðal Guðs og góðra manna.
   En nú gjörist hreinlífi af ráðvendi sem sagt. Og Drottinn vor mælti svo: "Flæið ér hórdómsmenn og forðist hórdóm." Því að hverri synd er hórdómur ljótari, er hver synd er, er maðurinn gerir, er fyr utan líkam önnur. En sá, er hórdóm drýgir, misgerir í líkam sínum, og er Guði af því sú synd leiðari en hver annarra. Eigi megu hórdómsmenn eignast ríki Guðs. En lítil er stund munúðlífisins, en fyr þá týnir maður eilífu lífi. Og kann svo verða, að maður hyggur að hórdómi, þótt hann geri eigi.
   Nekkver siðsamur munkur var mæddur af freistni ins forna fjanda, því að fjandi tók höndum klæði það, er hann hafði lagt til hirslu. En af því áhaldi fjandans varð klæði hins svo saurugt og fúlt og leiðilegt, að til einskis mátti nýta, þótt þvegið væri. En þess var spurður Gregorius páfi, af hví almáttugur Guð gæfi það veldi í gegn þessum manni. Hann svaraði, að hann lést það ætla, að Guð vildi sýnast láta utan á klæðum óhreinsu þá, er í hjartanu var og í hug. Eða ellegar var til þess gjört, að hinn varðveitti þá allra helst hreinlífi hjarta síns, eða ellegar hvorttveggja væri, og mætti hann merkja af saurgum klæðum sínum hórdómssaurgun hjarta síns.


[Fasta]

Nú er komin tíð sú að höndum, er vér eigum alla nauðsyn til, góðir bræður, að leiða huga ráð vort, fyr því að sjá stund veitir oss mesta hjálp, ef vér færum oss til gagns og nytja.
   Svo mælti Páll postuli of þessa tíð: "Nú er viðtækileg tíð, og nú eru heilsudagar."
   Þá verða oss þessar stundir að heilsudögum, ef vér leitum við með öllu kostgæfi að bæta yfir annmarka óra með bænahaldi og öðrum góðum verkum.
   Þar eigum vér að hefja áminning óra að inna, af hverjum rökum fastan hefir hafist og hver laun fyrir komu við þá, er föstuðu.
   Þá er sú þjóð, er Guðs þjónustu gætti og Gyðingar hétu, höfðu verið í ánauð og þrælkun út á Egiptalandi, og Guð hafði þá þaðan leysta með mörgum stórmerkjum og að loki leidda þá í gegnum ið Rauða haf, þá eftir það bað Moises, er þá hafði forystu fyr öllu því fólki, að Guð skyldi gefa lögmál til, hverja lund stýra skyldi lýðnum eða hve lýðurinn skyldi lifa þess, er Guði mætti vel líka.
   Þá fór Moises frá öðrum mönnum upp á fjall og fastaði fjóra tugi daga með nóttum. En eftir það gaf Guð lögmál það, er með þeim lögum skyldi hann stýra öllu því fólki, er of hafið hafði farið.
   Það var miklu síðar, er sá maður, er Elía hét, fastaði enn jafnlanga stund sem Moises hafði fastað, til þess að Guð tæki hann úr vandræðum þeim, er hann þoldi af þeim lýð, er honum var í nánd. En eftir það nam Guð hann frá öðrum mönnum í fögnuð Paradísar, og er hann nú í þeim fagnaði lifandi, uns hann skal koma í niðurlagi þessar veraldar að mæla á mót Antakristo og fær líflát af píningum Antakrists.
   En síðast prýddi þeirra föstu, en helgaði óra föstu, sjálfur Guð Drottinn vor, þá er hann var þessa heims.
   Eftir það er hann hafði skírn tekið af Johanne baptista, þá gekk hann í eyðimörk og fastaði þar fjóra tugi daga og nátta. En eftir það kom djöfull að freista hans í þrem hlutum, bæði í átgirni og tómri dýrð og ágirni. En af því að fjandi hafði með þeim þremur hlutum stigið yfir Adam, þá ætlaði hann, að hann myndi með þeim hlutum geta Guð fýstan rangra hluta, sem hann hafði yfir Adam stigið. En Guð lét af því svo verða, að bæði bætti hann þá það, er Adam varð yfirstiginn, og svo eyddi hann djöfuls magni því, er hann hafði yfir öllu mannkyni eftir Adams synd.
   Nú er oss það sjáanda, hve mikið góðs í keyptist, þá er fastan var föstuð, er það þá hvor sem til fýstist. Moises þá laga tilvísun, svo að þá mátti hann stýra þeim lýð, er honum var á hendi fólginn. En Elía var numinn upp í Paradísar unað eftir sína föstu. En sjálfur Guð sýndi það í sinni föstu, að vér skyldim vera fúsir eftir honum að glíkja. Því að hver sem ein eftirglíking, sú er vér megum þar eftir mynda, er hann hefir gjört fyrir, þá er oss skylt, er hans menn viljum vera, að ganga glaðlega undir og láta oss allt þykja of lítið það, er vér glíkjum þar eftir. Og má oss þar allt undir þykja, að oss yrði til gagns sem mest meinlætin, þau er vér höfum. En þá megu þau oss stoða algæft, ef Guð sér ástúð í hug órum við sig lýsta meir heldur en siðfylla ein gangi til, þá er vér fremjum það, er oss þykja meinlæti vera. Þar til kemur það, er Páll postuli mælti við þá menn, er á hans kenning hlýddu: "Þess bið eg yður," kvað hann, "að eigi virðið ér einskis miskunn Guðs." Hortamur vos.
   Þá verður sem vér virðim einskis miskunn Guðs, ef vér færum oss eigi til nytja þær tíðirnar, er Guð hefir mest til syndabóta sett. Því að sjá stund, er héðan er til páska, má eigi svo umlíða, að eigi sé hún annað tveggja oss til áfalls, ef hún er lítt gaumgæfð, eða til gagns og nytsemi, ef vér gaumgæfum að slíku, er vér erum í færum. En oss mun öllum einn veg sýnast það, að vér þyrftim heldur miklu umbótar of vort ráð og slökkvingar að syndum órum heldur en áfalls og auka við þá annmarka, er vér erum áður í vafin.
   En oss mun eigi þörf vinna til fullra nytja, að vér fastim dag hvern drottinsdaga á milli héðan til páska, nema vér látim föstunni fylgja góð verk önnur. Svo mælti spámaður Guðs: "Helgið ér föstuna," kvað hann.
   Þá helgum vér föstu óra, ef vér látum henni fylgja miskunnsemi við þurfamenn og gjörum sjálfir iðrun fyr það, er vér höfum illa gjört. En þá tæir oss iðrun synda vorra, ef aflát og yfirbót fylgir, svo sem Davíð sálmaskáld mælti: "Snúst þú frá illu," kvað hann, "og gjör gott."
   Það er oss alls bráðast að snúast frá inu illa og hverfa eigi aftur til þess. En þó má eigi það eitt að gnógu þörf vinna, nema vér gerim in góðu verk til yfirbótarinnar.
   Nú verðum vér fyr því skyldir á þessi tíð að ganga til skrifta með rækt og vandvirki og hefja þar in góðu verk að snúast frá inu illa, að segja einum hverjum presti til þess alls glöggt og skýrt, er vér munum, að oss hefir hent. Því að það má víst vita, að aldregi verður oss fyrgefið af Guði, það er vér höfum honum á mót gjört, fyrr en vér höfum til sagt og játt oss sanna að afgerðum.
   En það kemur sumum mönnum í hug og svo verður mælt, hví muni svo mikið undir því að segja til glöggt of alla annmarka, þar er Guð veit allt það, er yfir mig hefir gengið. En það ber til, er það skal svo skylt þykja, að Guð vill, að vér virðim oss svo lítils að segja jafnoka órum til, hvað herfilegast hefir yfir oss gengið. Því að það er inn mesti ofmetnuður að virða Guðs ást svo lítils að gera því á mót, er Guð hefir boðið, og verður af því skylt að bæta ofmetnuðinn með lítillætinu svo miklu að ganga því í gegn og segja sjálfur á hendur sér, það er honum þykir mest undir, að engi vissi nema einn hann.
   En svo verður engi syndin gjör, að eigi viti djöfullinn, og skráir hann þegar í sínu minni allt. En skriftargangan skefur af skránni og tekur úr minni hans allar þær syndir, er til er sagt. Svo mælti Páll postuli: "Ef ér rægið yður glöggt nú sjálfir," kvað hann, "þá munuð ér víst eigi verða rægðir annars heims."
   En það megum vér ætla og látum oss það í hug koma, þá er vér göngum til skriftanna, hve ófegnir vér munum verða á dómsdegi þeim syndum, er þá ber fjandinn fram til brigsla við oss og vér höfum leynt þangað til.
   Nú er og það næst þessu skylt að muna eftir gjörva, hvað oss er boðið, og leggja ekki óra virðing á, hvort sem oss er boðið meira eða minna, ganga undir það léttlega, sem á hendur er lagt, og enda eigi miður eða slælegar heldur oss er boðið.
   Frestum eigi til innar efstu stefnu að ganga til skriftanna, því að þá megum vér betur njóta góðgerninga vorra allra, þeirra er vér nennum að gjöra of föstuna, ef vér höfum hreinsað oss áður í skriftargöngunni. Því að oss er mikið undir því of þá inu góðu hluti, er vér nennum með Guðs fulltingi að gera, að vér orkaðim svo að, er vænst væri, að oss mætti mest gott í kaupast.
   Kostum þess, að eigi hendi oss þegar inir sömu lestir, sem vér höfum til skriftar borna. Of það mælti spámaðurinn svo: "Lavamini mundi:" "Þvoist ér," sagði hann, "og verið hreinir."
   Þá er sem vér þvoimst og séim hreinir, ef vér hreinsum oss í skriftargöngu og gerum eigi það ið sama síðan. En sá þvæst og er eigi hreinn að heldur, er segir til lastanna, en forðast eigi að gera þegar enn ið sama.
   Látum fylgja skriftargöngunni góð verk, þau er vér megum eða nennum helst að gera. Firrum úr hug oss öfund og ofmetnuð, dramb, hæðni og atfyndli, óstillta gleði og ólund. Minnumst þess, er einn spekingur mælti: "Bjóð þú það eitt náungi þínum," kvað hann, "er þér líki vel, að slíkt bjóði aðrir þér." En vér myndim eigi vera allhefnisamir of allt það, er oss er misbúið, ef vér hygðim að, hve vér vildim, að aðrir gerði við oss.
   Nú er sá margur ólundvær við aðra, er hann kann illa því, ef aðrir eru við hann óhægir. Sá er margur atfundull og áleitinn of annarra hagi, er við hvert orð verður illa, það er honum er til áleitni lagt. Sá vill margur fátt eða ekki sitja öðrum það, er honum þykir til leitað við sig, er nær vill mjög sjaldan jöfnuð öðrum bjóða.
   Nú of slíkt eða annað þessu glíkt, þá má maður það helst með sér of merkja, hvern jöfnuð hann þykist öðrum bjóða, og mun það ekki allstórum rangt gjört, ef hann veit það sér í hug, að honum mætti vel þykja, að hann gerði svo við hann.
   Leitum vér við að skyldu að færa hugi óra til þolinmæði og að fyrgefa þeim, er við oss misgera eða hafa til saka gjört. Því að sá hlutur er engi í óru fari, er jafnmikið megi til himinríkis andvirðis sem það að fyrgefa öðrum, enda er engi ráðnari hlutur, að fyrir hjálp vorri mun standa heldur en heiftrækin. Það megum vér ætla, hve skylt oss mun að fyrgefa, er Guð sjálfur setti svo bænarorðin í pater noster, að vér skulum þess hann biðja og eigi framar, að svo fyrgefi hann oss órar afgerðir, þær er vér misgerum við hann, sem vér viljum fyrgefa það, er menn misgera við oss.
   Nú er það allsýnt, að vér þurfum þess mjög, að bænarorðin, þau er vér syngum til þess að slökkva syndir órar með, að þær snúist eigi oss til forbæna. Því að stórum hættlegt er að biðja Guð þess jafnaðardóms, ef vér búum svo óvænt vóra sök til, að vér viljum eigi fyrgefa það, er oss er misboðið. Því að það er allsmátt, er við oss er afgjört, við hitt að virða, hve oft og stórum vér misgerum við Guð.
   Verum vér kostgæf og iðin að biðjast fyrir, og búumst svo til bænarinnar hverrar, er vænst er, að vér slökkvim annmarkana, en aukim eigi.
   Sjáum vér vandlega nú við hórdómi öllum og öllu saurlífi og höfum meiri varúð í meðför vorri heldur en vér hafim hingað til haft. Því að það megum vér of finna, að vér verðum þá leidd í freistnina, svo að oss gyggvir geigvænlega, er vér erum áður óvarir og sjáum eigi við færunum, þeim er þaðan gerist freistnin af.
   Mælgi ónýta og þá gleði, er viti til meins oss eða öðrum, þurfum vér að skyldu að varast og einkum skyldast, þá er vér erum í kirkjum eða vér höfum fæðslu, því að ósæmt er að hafa saurug orð eða gálausleg þá í munni, er vér skulum matarins neyta.
   Nú er skylt að vér séim sjaldnast sýslulausir og hafim nakkvað með höndum hvern dag, er til nýtrar iðnar komi, þeir í sýslu og verkum, er til þess eru settir, en þeir að nema eða kenna, það er nytsemi fylgir, er til þess eru færir.
   Verum ölmusugjarnari nú heldur en hingað til og beinum fyr vesalingum. Leggi þeir fémuni til í fæðslu eða klæðnaði, er á því hafa færi, en þeir, er eigi hafa þess færi, veri í beinisemi örvir að greiða það, er nauðsyn kveður, því að vesalingurinn þarf oft eigi miður umhyggjunnar heldur en matarins. Látum vér oss það í hug koma, þá er vér sjáum þurfamanninn, er almáttugur Guð segir oss svo á dómsdegi, að það sé honum sjálfum gefið, er vesalinginum er í hönd selt, og kallar sér varnað, ef þurfamanninum er synjað.
   Nú má oss það sýnt þykja, að á þeim inum fjölmenna fundi mun öllu meira í þykja deila, að vér hefðim beint oftar en sjaldnar fyr þurfamönnum, ef þeir skulu vera laðaðir til ins eilífa fagnaðar, er það hafa gaumgæft, en hinir skulu fyrdæmdir í eilífa kvöl, er það hafa órækt.
   Tíðafarar og kirkjusóknir eigum vér að kostgæfa nú, og skuluð ér það vita, að nú er eigi minna í veitt ina rúmhelgu daga tíðir að sækja heldur en löghelga daga utan föstu. Höfum hvern dag minning tíða vorra. Minnumst átta tíða hvern dag.
   Höfum það upphaf hversdagsathæfis vors, að þá er maður vaknar fyrst of morguninn, syngvi hann credo in Deum og signi sig áður. En eftir það leiti hann að varast þarfleysuhjal, meðan hann fer í klæði sín. Fari síðan brátt til kirkju eða kross. En er þar kemur, falli á knébeð og syngvi pater noster og biðji sér líknar fyr alla hluti, þá er á þeirri nótt hafa yfir hann gengið. En síðan er hann lýkur þeirri bæn, þá hefji hann upp tíðir sínar, minnist fyrst óttusöngs ins fyrra og syngvi eigi færri pater noster en tólf í þá tíð. Minnist hann svo burðar Guðs og þess, er Guð herjaði helvíti á miðri nótt og leysti þaðan alla vini sína, en batt djöfulinn og eyddi þá ofurafli hans öllu oss á mót.
   Syngum af því tólf pater noster í þá tíð, að þá sé líknar beðið fyr hverja stund þeirrar nætur. Því að hvert dægur er deilt í tólf stundir. Skulu tólf stundir í degi og aðrar tólf í nótt.
   Eftir þá tíð skulum vér minnast ins efra óttusöngs í minning upprisu Drottins vors. Syngva þá eigi færri pater noster en sjö og biðja oss svo sjöfaldrar giftar ins helga anda.
   Þá er næst að minnast miðsmorgunstíðar, þá er vér köllum prima tíð í þá minning, er Guð þoldi af Gyðingum háðungarorð og álygi, hálshögg og brigsli. Syngvi þar fimm pater noster og credo in Deum. Af því fimm pater noster, að Guð gæti fimm líkamsvita vorra, sýnar og heyrnar, bergingar, ilmingar og kennisemi. En af því skal credo þar að skyldu fylgja, að í upphafi dagstíðanna er skylt að játa trú sína og minnast kenningar tólf postula fyr tólf stundir dagsins.
   Þá skal næst halda dagmálatíð í minning þess, er Guð var dæmdur til krossfestingar, og hann var barður að forráði Pilatus jarls og í minning þeirrar miskunnar, er Guðs postular tóku gift ins helga anda. Syngvi þá enn fimm pater noster í minning fimmfaldra meinlæta, þeirra er Guð Drottinn þoldi af þessa heims ánauð, það var harmur og mæði, kuldi, hungur, svefnleysi.
   En þar næst er að halda miðsdagstíð í minning krossfestingar Guðs og uppstigningar til himna. Syngvið enn þá fimm pater noster í minning þeirra meinlæta, er Guð þoldi af vondum mönnum, fyrst eftirsókn Gyðinga, er þeir vildu grýta hann, og hann þoldi bönd og hálshögg, kinnhesta og hrækingar og bardaga.
   Þá er að halda eyktartíð í minning þess, er þjófurinn leiðréttist á krossinum. Og þá skal minnast dauða Drottins vors og syngva enn fimm pater noster í minning fimm sára þeirra, er Guð tók á sig til lausnar vorrar.
   Eftir það er að minnast aftansöngstíðar í minning matmáls ins efsta, þess er Guð helgaði að því matmáli hold sitt úr brauði og blóð úr víni. Syngvið þá enn sjö pater noster enn í minning sjöfaldrar giftar ins helga anda, því að bæði morgun og aftan er oss nauðsyn að biðja hins helga anda tilkvámu.
   Síðast er að minnast náttsöngs. Hann er í minningu graftar Guðs og bænar þeirrar, er Guð bað fyrir öllu kristnu fólki, þá er Gyðingar höndluðu hann eftir það og leiddu til píningar. Þá skal syngva enn fimm pater noster og credo in Deum og biðja Guð þess, að hann gæti svo of nóttina allra fimm líkamsvita vorra sem vér báðum í prima tíðinni, að hann skyldi of daginn gæta. Og með slíku credo að syngva sem of morguninn.
   Nú hefi eg skýrt of hvers dags tíðahald, það er eg vætti að uppi skuli halda ef með nekkverjum athuga er fram fært. En ef manni er skriftað annað tíðahald, þá skal hann það hafa að skyldu. En of bænahald það, er boðið er í skriftum, þá gjörið það með rækt og ásthuga.
   Knébeð skal falla tysvar ið minnsta með hverri tíð, falla bæði að upphafi hverrar tíðar og lúka henni svo, að maður hvíli á knébeð. Það skal láta sér í hug koma, þá er hann fellur á knébeð að upphafi tíðar, að hann er skyldur að lægja sig fyr Guðs augliti, þá er hann gerir minning svo háleits lítillætis Guðs, sem í hverri tíðinni er minningin gjör.
   Nú þó að hann gái þessa athuga bæði í knébeðjarfallinu og svo í tíðarhaldinu, þá skal hann þó svo virða að réttu, að hann er lítils verður fyr Guðs augliti og hann veit engi annan sér lægra. Því skal svo lúka hverri tíð, að hann hvíli á knébeð og horfi til jarðar og minnist þess, áður hann rísi upp, að hann er af jörðu skapaður og hann skal í jörð fara.
   Það verður og skylt að koma til kirkju eða kross eigi sjaldnar en þrisvar hvern dag. Koma fyrst of morguninn sem áður tíndum vér, en í annað sinni komi hann of eyktarskeið og minnist þá nekkverra tíða, áður hann gangi til matar. Ið þriðja sinn komi til kross, áður maður fari að sofa og minnist þá náttsöngs síns og svo þess bænahalds, ef eigi hefir of daginn gáð verið, þess er honum hefir boðið verið í skriftum.
   En þá er maður kemur í rekkju og hann býst til svefns, syngi hann pater noster og credo, hafi eigi hjal þá þaðan frá, renni þá hug yfir athæfi sitt, hvert verið hefir of daginn, geri nekkverja iðrun fyrir, ef hann finnur það, er stórum sé ávant, en þakki Guði, ef hann finnur eigi það, er stórannmörkum sæti, láti sér í hug koma, hve honum mun gegna að sofna svo, er hann skuli vakna annars heims.
   Nú hefi eg tínt hversdagsathæfi allra vor saman og farið yfir það, er einkum er oss nauðsynlegast hvern dag að minnast.
   En almáttugur Guð gefi oss hér viðurauka í góðum atferðum og ásthuga við sig, svo að oss verði hald föstu þessar að aflausn allra synda þeirra, er vér höfum oss í vafið, og vér fáim efling af Guði til þess að sjá við þeim löstum, er enn höfum vér ódrýgða, svo að á inum helga páskadegi hafim vér brjóst ór og hug og líkama svo hreinan, að vér séim verðug að bergja þá holdi Guðs og blóði. Takim vér þaðan af efling til alls ins góða, þess er í þessum heimi höfum vér að oss. En eftir þenna heim séim vér öll saman löðuð af almáttkum Guði til eilífrar dýrðar og samvistu með öllum hans dýrlingum.
   Nú skulum vér hreinsa oss fyr hversdagslega annmarka, þá er vér megum eigi fyr fjölda sakar hálflega eftir muna, svo að segja nú Guði og játa hversdagslegri atferð í skriftargöngu og jáorði réttrar trúu: "Eg segi það almáttkum Guði, Drottni mínum,..."


[Enn um föstu]

Nú er komin tíð sú, er þægileg er Guði til yfirbótar synda vorra, og eru nú komnir heilsudagar. Nú skulum vér bæta oss í mikilli þolinmæði.
   Þau orð mælti Páll postuli of langaföstu tíð sem helst, þótt ávallt skyldim vér þau vel halda. En meiri hluti manna, er alþýða heitir, veit það eigi, hve mikilla bóta vant er á hennar líf til þess er hlýða megi nema batni, alls sá er mikill hluti manna, er það hyggur sér traust vera, ef svo fær gjört sem flestir gera, og er sá alþýðuáhugi glíkur flestum öðrum, langt frá réttu að því er Drottinn mælti með munni spámannsins: "Svo sem langt eru," kvað hann, "himnar frá jörðu, svo eru og langt mínar hugrenningar frá yðrum hugrenningum og áhuga."
   Hvers viti menn lengra á meðal en himins og jarðar? Svo er og einskis lengra á meðal en þess, er réttur áhugi er, og hins, er þar er jafnt í gegn, sem það er að hyggja það að marki mega hafa, að vel muni gjört eða skilið, ef flestir gera svo eða skilja, þar er það er heldur hins mark, að þá muni eigi vel gjört, ef svo er gjört sem inir fleiri gera eða skilja.
   Einrænlegt er málið, bræður mínir, og er þó satt að hvoru. Og er að sannara, að nýnæmlegt sé. Því að inn nýi maður og sjálft ið sanna, Jesús Kristur, sannar það í þessum orðum og öðrum mörgum: "Margir kallaðir, en fáir kjörnir."
   Þeir eru allir taldir kallaðir vera og öngvir fleiri, er trúa verður kennd, og eru þeir margir. En úr þeim inum mörgum eru fáir kjörnir til himna. Því að þeir eru fáir, er að láti að kallinu og haldi boðorðin.
   Það er gott að vita, að hinir völdu menn eru eigi af því fáir sagðir, að þeir sé fáir, heldur af hinu, að rekningar eru svo miklu fleiri, að inir völdu verða fáir hjá þeim.
   Það er og gott að vita, að öngum manni stendur það fyrir að vera valinn, þótt fáir sé valdir, heldur hitt, ef hann fyrlítur ina völdu fyr það, er þeir eru fáir og göfgar hina fyr það, er þeir eru margir. En sá göfgar ina mörgu og fyrlítur ina fáu, er það hefir að marki, hvað vel sé mælt eða unnið, hve margir mæla eða gera það, er um verður rætt, þar er hann skyldi heldur það hafa að marki, hverjir mælti en hitt, hve margir mælti, og heldur það, hvað mælti en hitt, hverjir mælti eða gjörði, fyr utan þeirra dæmi, er vel aðeins gera eða mæla, Guðs eða hans heilagra manna.
   Hvorki skal Guðs hyggjandi merkja að mannfjölda né að mannmetnaði, heldur er hennar von í lítillátum hjörtum, sem Jesajas mælti spámaður: "Hver dalur," kvað hann, "mun fyllast og hvert fjall og hóll mun lægjast."
   Þá fyllist dalur, er lítillátur maður tekur vel við Guðs orðum svo sem dalur við dögg og grær þar síðan góðra verka gras af. En það launar Guð með eiveranda uppangri.
   En þá lægist fjall eða hóll, er metnaðarmenn fyrlíta Guðs kenning, svo sem fjall eða hóll skýtur af sér dögginni og þeir missa svo ástarverka grátsins, og verður þá tekinn af þeim uppangur himinríkis hæðar sem Dominus mælti: "Þeim mun gefið verða," kvað hann, "er áður á, og mun hann gnótt fá. En of þann, er eigi á, þá mun það ið litla, er hann þykir eiga, verða af honum tekið."
   Sá á, er ástina á, en sá er hana á eigi, sá er hver öreigi. Því að hún er sá kostur, ef án er þann kost, megu aðrir kostir eigi vera kostir. Og hún ein er himinríkis verð. Og sá, er hana fyllir, sá fyllir öll lög Guðs, og öll brýtur sá, er hana brýtur. Þar mælti Jakobus postuli um: "Sá," kvað hann, "er hendi drepur við einu boðorðinu, sá er allra sekur." Það gengur eitt fyr öll boðorð sem Dominus mælti: "Það er boðorð mitt," kvað hann, "að hver yðar elski annan, svo sem eg elskaða yður." Þar mælti Páll postuli um: "Þótt eg hafa alla spekt og spár og engla mælsku og eg gefa alla eigu mína aumum og á það ofan gerumst eg vottur Guðs og ganga eg í eld brennanda fyr hans sakar og brenna eg fyr hans sakar, en eg hafa eigi ástina, þá stoðar mér það þó allt ekki." Þar mælti Ágústínus um: "Þótt eg ynna allt ið góða og unna eg hverjum manni, nema eg hataða einn kristinn mann, þá mætta eg þeigi hjálpast að heldur."
   Nú er að sönnu og sá sannur eigandi, hver er ástina á, þá er boðin er, en sannlega sá hver öreigi, er hennar er andvani, þótt margt þyki annað eiga.
   Nú er nakkvað á leið vísað, hve skyld hún er, en eigi það, hví hún er svo skyld, og skal þó nokkrum orðum of það ræða, þótt lítil líðan verði á við það, sem til lægi.
   Af því er ástin svo skyld og er svo góð, og skal af því það rannsaka, hvað hún sé eða hvern veg hún sé haldandi.
   En hún er svo haldandi, að hana skal halda að sumum hlut við Guð, en sumum við kristna menn.
   Þá tvo þáttu ástarinnar skal eigi einn veg halda. Þann þátt, er til Guðs tekur, skal svo halda, að því er hann sjálfur bauð, að maður skal Drottin Guð sinn af öllum alhuga elska og af allri hyggindi sinni og með öllum styrkleik sínum.
   En þar fylgir annað boðorð jafnskylt þvísa, kvað hann: "En þú elska náung þinn svo sem sjálfan þig." "Í þeim tveim boðorðum er allt lögmál og spámannabækur," kvað hann.
   En hvenær er Guð með þeim þremur hlutum elskaður? Þá er Guð með öllum ölhuga elskaður, er manni verður ekki meir né ölhuglegar né oftar né brjóstfastlegar hjarta brugðið við en Guð. En þá er hann af allri hyggindi elskaður, ef maður lætur hvorki ölhuga sínum fylgja munúðir líkams né girndir skapsins of stýra, heldur hitt, er hann veit eða hann vita má, ef hann vill námgjarn vera, hvað Guði líkar.
   En þá elskar maður Guð með öllum styrkleik sínum, ef það lætur hann sér eigi ægja að gera fyr Guðs sakar, er hann bæði vill og skilur að Guði líkar. Sá elskar Guð, er það hefir að sér, er hann býður sem hann sjálfur mælti: "Hver er mér ann," kvað hann, "sá mun halda það, er ég býð honum," en það býður hann, að vér hafnim vorum vilja röngum og gerim hans vilja sem hann kennir oss að biðja í pater noster: "Verði vilji þinn." Svo sem svo mælim vér nú: "Alls þú mælir svo, Drottinn, með munni spámanns þíns: "Eigi er minn vilji svo sem yðvar vilji," þá verði þinn vilji unninn í órum ölhuga og í atferð líkama vors, en eigi vilji sá, er vér myndim vilja, ef þú býður oss eigi annað." En þá biðjum vér vel, ef vér biðjum þess Guð, er vér viljum geta. En þá viljum vér geta það, er vér biðjum, ef vér færum oss og sjálfir til þess vilja og verka, sem vér biðjum hann eflingar til og hann býður oss eða vér viljum það nekkvars kostar, að hér hafim vér eigi munúð óra eða vér viljim að gott hafi óvinir órir, alls vér erum þess skyldir að biðja hvors tveggja. En ef munnurinn biður þess, er hjartað vildi eigi geta, þá er það ekki annað en svo sem maður hrósi við Guð betra hugskoti en hann hafi og ljúgi svo að honum. En það er eigi ást við Guð.
   Sá gerir það, er Guði þykir af mestri ást við sig, er það gerir, er Guð megi að réttu manninum bestan dóm fyrir dæma. En þá gerir hann svo, ef hann lætur engu það um ráða, hve hann skal við manninn skipa, hve maðurinn hefir á mót ráðið, heldur hitt eitt, hvað Guð býður honum. En hann býður þetta: "Það er boð mitt, að hver yðvar unni öðrum."
   "Hver veit," kveður maður, "nema eg gerða svo við aðra, ef aðrir héldi það boð við mig."
   Dominus noster svarar þeim manni, þá er hann mælir þetta: "Ef ér elskið vini yðra eina, hvert verkkaup munuð ér fyr það hafa? Gera eigi heiðnir menn svo þegar? Hvað þykist ér framar gera en þeir?" "Þó skuluð ér gera vel," kvað Páll, "að aðrir geri illa til við yður."
   Ef vér gjörum svo sem Páll bauð þar, þá gefum vér Guði færi þess dóms of oss, er áður mátti hann eigi dæma, því að eigi var rétt. En hann vildi gjarnlega, ef rétt væri. En nú álengur, er vér veitum honum það eftirlífi, að honum verði þann miskunnardóm rétt að dæma oss til handa, er áður var honum eigi rétt að dæma oss til handa, en nú er rétt álengur, er vér dæmum óverðum fyrri miskunnardóm, þá telur hann það eftirlífi ást vera við sig, af því að þá hægjum vér svo, að hann of stoði oss.
   Alls engi veg of gjörum vér þess, að vér of stoðim honum, er einskis góðs er andvani. Vér þurfum, að vér látum í mein oss, til þess að þá of lifi hann eftir oss. Vér þurfum, að hann geri í mein oss, til þess að hann of huggi oss, sem þá mun hann svo gera, nema vér kunnim til illa meingerðum hans, alls sá, er þeim kann illa svo alls kostar, að hann vildi þær að öngum kosti hafa, ef hann of réði þær af sér, þá er honum þess manns dæmi, er rær leiðina, enda geldur þó leiðvítið allra helst, ef þó hefir hann meinlætin. Það fylgir og því, er eigi nýtur þess, er nauðugur þolir, að eigi nýtur þess en heldur og, er nauðugur gerir, alls Guð mælti þetta: "Þann einn lofar Guð gjafvin sinn, er glaðlega gefur."
   Hve muni Guð þann gjöfum reifa fyr nauðungarverkið, er nauðugur vinnur gott, ef hann gerir þatki, að hann lofi þann, er óneyddur gerir gott, ef þó gerir hann treglega? Þar kemur það til, er hann mælti í guðspjallinu: "Þá er ér gerið allt það, er eg býð yður, þá skuluð ér þetta mæla: "Ónýtir þrælar erum vér."" Það skal svo skilja sem hann hafi svo mælt: "Þá er ér gerið allt það, er eg býð yður, þá er mér því aðeins þægt, ef yður þykir það alls til lítið allt, er ér hafið mér þjónað." Eða hver sé svo ófróður nú þá, að eigi viti það þó, að sú gjöf er hver óþæg Guði, er afturmund er á lögð, þótt fyrst sé með allgóðum vilja unnið.
   Hve mikinn vilgala sá maður mælir mönnum, er það sannar, að þó muni Guði líka, þótt að nauðugur maður þjóni honum, sá er aldregi hafði viljann til að gera það verk, heldur allan óvilja, ef honum stoðar ekki, er með mikilli ást gjörði verkið, nema hann legði það við, að hann þóttist mikils til lítið hafa að gjört. Þatki er þegar, bræður mínir, að sá gjöri, er nauðugur gjörir, þótt vér kveðim svo að, né það sé hans verk, þótt hann þyki mönnum vinna, alls Guð dæmir ekki voðaverk né nauðungarverk, heldur sjálfs verk þess, er vinnur, hvort er það er gott eða illt. Og skal af því hvorki sá njóta, þótt gott sé, né gjalda, þótt illt sé. Lesum heldur þá vilreitni, góðir menn, er bæði er heilög og falslaus, og tökum þá við þessi falsvilnun, að þau hin góðu verk, er vér elskum þá, þótt aðrir vinni þau en vér, þá eru þau ór verk fyr Guðs augum og að hans dómi réttum. En hin sem síst, er vér vildum ógjör hafa, þótt vér hafim nauðgir gjör. Svo er og of in illu verk, að þeigi eru þess verk, er vinnur eða þolir eða á hendur berast, nema vilji þess sé til, er vinnur eða þolir. Þar kemur það til, er ritið er: "Aldregi má," kveður bókin, "karlmaður konu saurga." Það er svo að skilja, að kona verður því aðeins af karlmanns sauri saurug, ef hennar vilji er til. En ef viljinn er til og þá, þá er þó þess synd, er hana elskar, þótt hann vinni eigi sjálfur hana, sem Páll mælti: "Slíkir hlutir," kvað hann, "skilja mann frá himinríki, eigi aðeins þá menn, er gera þá, heldur bæði og hina, er samþykkir eru við slíka atferð."
   Nú ef þó skal ills gjalda, en góðs njóta, ef viljinn er til, þótt eigi geri sjálfur, þá skal hvorki og ills gjalda né góðs njóta, ef viljinn er frá, þótt að neyddur geri svo að annar neyði til. En það er allt í öðru máli, ef vér sjálfir neyðum sjálfa oss fyr Guðs sakar til góðs. Það er bjargkostur og þó inn lægsti, að maður unni svo lítt Guði og svo mjög syndafanginu, að hann þurfi neyða sig til að skiljast við syndirnar og neyða sig til þess að tengjast við Guð. Það kalla sumir menn, þeir er vísir eru taldir, eigi bjargkost og finna það til, sem satt er, að það er ekki Guði þægt, er ástlauslega er gjört. En þó höldum vér þá kenning, að hvergi, er sér kemur til að skiljast við sína glæpi fyr Guðs sakar með þeim ölhuga, að hann hverfur eigi síðan til að gera, muni víst hjálpast, þótt hann neyði sig til, því að hann neyðir eigi allur allan sig til, heldur sumur suman sig. Sú nauðung kemur af hinum innra manni til þess að bindast munúða sinna fyrboðinna, og gerir hann það ónauðugur við hinn nauðgan. Enda verður af því eigi alls kostar það nauðungarverk, að hinn göfgari hlutur mannsins vinnur lostugur sitt verk. En það er forráð alls manns.
   En það er eigi fjallamannvit, að maðurinn viti það, hvað hann er eða hverjar greinir hans vesningar eru. Líkami heitir einn, inn óæðsti hlutur mannsins og inn ysti. En sá heitir önd, er bæði er innri og æðri. En sá heitir andi, er miklu er æðstur og göfgastur og innstur.
   Líkaminn er sýnilegur hlutur, en öndin er ósýnileg. Hans gróði og kennisemi, berging og ilming, sýn og heyrn, þeir hlutir allir eru af öndinni honum gefnir. Og allt líf hans er af hennar dugnuðum og afl og hræringar. En þau bæði eru eitt kykvendi og eru kölluð inn ytri maður. Því að þótt hún sé ósýnileg og í þeirra hluta tölu, er andlegir eru, þá er þó hún þess eins ávita, er líkamlegt er og munúðsamlegt, en einskis þess, er guðdómlegt er.
   Inn þriðji hlutur heitir andi, sá er miklu göfgastur og innstur og æðstur er í manninum. Sá gefur hugkvæmi og skilning, dómspekt og minni, mál og skynsemi, næmleik guðstrúar og sjálfræði manninum. Hann er kallaður inn innri maður og engill. Honum er á hendi fólgið forráð alls mannsins. Það er að skilja bæði ins innra og ins ytra. En þeir jarteina þau Adam og Evu og svo hver önnur tvö hjú. Enda skal af því andinn ráða fyr báðum þeim, sér og öndinni með hennar líkama, að svo var Adami boðið, að hann skyldi fyr báðum þeim hyggja sem nú er og hverjum hjúum sú skipun boðin. Misfórust þau í því, er þau missnöru þessi skipun. Svo misfarast enn þau hjú, er þá skipun missnúa og svo sá maður, er sinn Adam, andann sjálfan, lætur til mjög lifa eftir sinni Evu, öndinni beiðulli. Og situr þá misskipun í þeim hjúskap, enda jarteinir sá maður þau in fornu hjú og in týndu. En hitt er boðið hverjum hjúskap, að búandinn stýri báðum hjónum og andinn inum ytra manni sínum. Því að þá hjálpast þau hjú vel og jarteina eigi þá inn týnda Adam og ina týndu Evu, heldur inn nýja Adam líf gefanda, Krist sjálfan, og ina nýju Evu, líf þiggjandi kristnina sjálfa, alls hún hlýðir Kristi, sínum búanda. En hann skirrist og ekki við það að stýra henni. Sá hjúskapur er hjálpvænlega haldinn nú og þá, er búandinn ræður fyr konu sinni, en andinn fyr andar og holds óstyrkt sinni. En þá ræður andinn fyrir, ef maður lætur það sinni atferð ráða, hvern hans andi getur skildan Guðs vilja vera af orðum lærðra manna, en eigi það, hvers hans önd er fús af skapi sínu eða af munúð síns líkama. Þar mælti Páll um: "Slökkvið ér," kvað hann, "holds verkin með andanum." Og enn mælti hann: "Gangið ér að andans forráði." Og enn mælti hann: "Andinn girnist á mót öndinni ávallt."
   Nú af því að hvers manns andi skal á dómsdegi sína önd og líkama taka og vera einn maður öll þau þrjú og saman seljast eða saman kveljast af andans forráði eða misfarast af illu eftirlífi hans við öndina. Og má af því eigi öndin fyrfarast, sú er andinn hefir vel fyrir ráðið, þótt nauðungarhlýðni hafi verið, að af ins æðra hlutar kosti á heldur það að vera, að báðir hjálpist, en það að báðir fyrfarist af ins óæðra lesti, þars báðir skulu saman fara og eitt hafa. En þar er hvorgi hlutur mannsins hefir viljann til þess, er maðurinn gerir, þá tekur það mál til þess manns, er Drottinn mælti í guðspjallinu: "Þeim skal gefa," kvað hann, "er áður á, en of þann, er áður á ekki, þá mun það ið litla, er hann þykir eiga, verða af honum tekið."
   Sá á, er ástina á, en sá er hver öreigi, er hennar missir. Nú fer að firr og þá, að þess njóti, er annar neyðir til að gera, þótt ið góða sé unnið, að þeygi nýtur, þótt viljandi vinni, nema með ást vinni. Heldur er hitt, að það skal hins verk bæði heita og vera, er ástarvilja hefði til að gera, en eigi átti kost fyr vanefnum. Svo er þó þegar, þótt maður geri góð verk lostigur og þótt fús geri hann, enda færi hann það til, að honum þyki manna orðlof gott fyrir að hafa. Þá hefir hann þó ekki verkkaup fyrir sem hann sjálfur mælti of þess konar menn: "Satt segi eg yður," kvað hann, "tekið hafa þeir allt verkkaup sitt." Og þótt maður launi góðu gott, þá er það fyr sig, ef hann gerir svo, en verr en fyr sig, ef hann gerir eigi svo. Það sannar Drottinn í guðspjallinu, þá er hann mælir svo: "Ef ér gerið við vini yðra eina vel, hvert verkkaup munuð ér af Guði feður fyr það hafa?"
   Menn skulu það launa, er til manna ástar er gjört, en það eitt launar Guð, er fyr hans sakar er unnið. Það var í Moises lögum lofað, að slíku skyldi hefna, sem af væri brugðið. En nú mælir Dominus noster við oss nú: "Elskið ér," kveður hann, "óvini yðra og gjörið vel við þá, er yður hata, og biðjið fyr áverkamönnum yðrum, til þess að ér sannið yður vera sonu föður yðvars, þess er í himnum er og sól sína lætur skína jafnt á rangláta sem á réttláta."
   Ef vér hefðim rétt eitt við Guð haft, þá myndim vér hjálpast við það að gera svo við hvern sem vert væri og hvorki betur né verr.
   En af því að vér of stöndumst eigi það, að Guð dæmi svo jafnt of oss sem vert er, þá er sá einn til að gera betur en vert sé við þá, er ills eru verðir frá oss, til þess að Guð geri við oss betur en vert sé. Sem þá mun hann svo gera, fyr því að svo kennir hann oss að biðja í pater noster: "Og fyrgefðu oss syndir órar, svo sem vér fyrirgefum þeim, er oss misbjóða."
   Það er réttur dómur, að svo aðeins sé beðið og veitt. Nú hefði Guð miskunn til þess að þiggja þjónustu eða bænir að oss, þótt eigi væri svo mjög vönduð, við þann kost, að hann hefði eigi svo mikinn miskunnardóm sem mikil er miskunnin til. Þeir kostir tveir Guðs eru jafndýrir, er þó sé þeir sums kostar gagnstaðlegir. Það er miskunn að gera eigi rétt og gera betur en rétt, en það réttlæti að gera hvorki betur né verr en rétt. Og hefir Guð þá höfuðkosti báða við alla dóma sína og fellir þá svo vel saman, þótt þeir sé nær gagnstaðlegir. Sem Davíð sagði: "Miskunn," kvað hann, "og ið rétta fórust á mót, en þá er þau fundust, þá kysstust þau."
   Ef Guð væri réttlátur aðeins, þá myndi mangi hjálpast. En ef hann væri miskunnsamur að einu, þá myndi mangi fyrdæmdur verða, hvegi vondur sem væri.
   Nú er miskunnarþátturinn fyrri fram réttur í því, er vér skulum kost eiga sjálfir að dæma of oss og fyrdæma illa atferð óra svo að hafna henni og dæma rétta yfirbót Guði til handa fyrir syndalífið, það er verið hefur. Eða ef því orkum vér eigi, að þá grípim vér hinn fulltrúann: að láta, sem áður var getið, engu það ráða, hve til er gjört við oss, heldur gera við alla vel. Sá er inn efsti fulltrúi lífsins álengur, er hinir tveir kostir eru úr hendi gengnir, er áður voru til, að lifa rétt eða bæta rétt og að fullu yfir þeirra nakkvarn þriggja hluta réttlætisins skal hvert Guði færa ávöxt á dómsdegi, ef hann í réttlátra manna tölu þá vill verða og valdra. Enda er þá Guðs miskunn svo þegin, að þá má maðurinn enn of standast Guðs réttlætisdóm, því að þá verður eigi miskunnarlaus dómurinn, enda telur þá Guð ástina við sig haldna vera, er honum eru þess færi dóms gefin.
   En of þann, er eigi vill miskunnina svo nýta sér, þá er honum er sjálfræði til þess gefið að dæma, nær sjálfur um sig, og velji hann ekki þessa þriggja sér til handa, þá neyðir sá Guð til þess ins harða dóms, og þó ins rétta dóms, er hann vildi öngum til handa dæma, ef inn mjúkari væri réttur. Þar kemur það til, er Drottinn mælti: "Þann vinn eg eið," kvað hann, "að eg vil eigi dauða syndugs manns, heldur hitt, að hann snúist til góðrar atferðar og hafi lífið eilífa."
   Nú hvort sem hyggjandi andans þarf að teygja eða temja eða þótt neyða þurfi skap eða þokka eða munúð eða óstyrkt andarinnar til góðrar þjónustu, þá metur þó Guð, sem eg kvað, það til ástarhalds við sig. Það skilur Guðs ástarhald og mannsins ástar, að Guði skal svo unna sem honum þykir best, því að þann veg er best, en manninum skal svo unna sem honum gegnir best, en oft eigi sem honum þykir best, því að oft er honum annað betra. Eftirlífi við sig eða við vini sína eða gagngerð við óvini sína villir oftast réttan dóm fyrir manninum, alls það er mannsins kynni að virða það allt illa gjört, er eigi verður sjálfum í skap, en hitt allt vel gjört, er þokkinn leggst á, og dæma ekki annan veg um en svo muni vel vera sem honum þykir vel, allra helst ef svo þykir og mörgum vel. En þeim manni, er svo er lýðskaður, berst oft svo að, að hann telur þann vin sinn, er óvinur hans er, en þann óvin, er vinur hans er. Því að hann elskar eftirmælismanninn, en hatar bermælismanninn. Jafnt í gegn því, er Davíð æskti sér til handa: "Hirti mig," kvað hann, "réttlátur maður og ávíti mig, en viðsmjör syndugs manns skal aldregi mitt höfuð smyrva."
   Höfuðið er sett fyr hjartað í þessum stað, en viðsmjörið fyr eftirmæli.
   Virðum heldur bermælismennina vini óra nú þá, þótt fáir virði svo, en eftirmælismennina eigi vini, þótt margir virði þá vini, alls inir mörgu eru svo kallaðir, að þeygi eru kjörnir að heldur, en inir fáu eru svo kallaðir, að kjörnir eru.
   Það skulum vér eigi láta oss fyrnast, að aldregi of var réttlátur, nema þolinmóður sé, og eigi þolinmóður, nema réttlátur sé. Því að oft er annars fús en réttast of skilur vera og þarf af því þolinmæðina með réttlætis viljanum á móti fýstar viljanum röngum.
   Höfum þolinmæði nú þá við eftirmælismennina, og látum eigi viðsmjör syndugs manns vort höfuð smyrja, en þá er svo, ef vér látum hjarta óru engi fögnuð að eftirmælinu vera. Nú skal elska þó að hvoru eftirmælismennina, þótt eftirmælið sjálft skuli víst hata. En eigi skal svo elska þá að heldur sem vini sína, heldur sem óvini, því að þeir gjöra oss dul. En eigi skal hata, heldur elska bæði bermælismennina og bermælið sjálft. Og eigi skal þá svo elska sem óvini, heldur sem vini. Því að læknar órir, þá er þeir skera synda veilindi vort með tunguknífinum... Bakmælismenn og umlesmenn og meinsmenn óra skulum vér eigi hata, heldur elska, eigi sem vini, heldur sem óvini. Eigi fyr þeirra verðleiks sakar, heldur fyr Guðs sakar, enda fyr sakar nauðsynja bæði vorra og þeirra. Nú ef vér gerum svo, þá höldum vér það boðorð ástarinnar að unna Guði betur en sjálfum oss. Því að í ást óvinanna verður meira Guðs boðorð virt en skap vort. Þá er og náungs ástin haldin, því að ekki má honum ástsamlegra gera til hags en það að fyrgefa honum það, er hann hefir misboðið manninum og biðja ölhugað fyr honum.
   Það er enn gott að vita, að oft stoðar báðum það, er vel verður fyrgefið eða beðið fyr óvinum, en aldregi hvorumgi. En þótt óvinurinn geri sig óverðan nytjanna, þá nýtur þó sá, er fyr honum bað eða honum kenndi gott eða honum fyrgaf og honum unni að njóta.
   Eigi tekur inn góðgjarni maður verkkaupið eftir því sem hann of stoðar mörgum, heldur að því, hve mörgum hann vildi stoða.
   Það skal enn vita of inn velviljaða mann, að hann nýtur eigi þess eins, er hann sjálfur gerir, heldur bæði og þess alls góðs, er hann elskar og vill gera, ef hann má, enda fagnar því, að annar geri, ef hann má eigi sjálfur gera. Og er hann svo öfundarlaus og ástarfullur. Rammlega nýtur, er svo nýtur, að öll heilög verk og mannkostir eru hans kostir og hans verk. Þar er sú gjöf, er Drottinn hét í guðspjallinu, þeim er ástina á. "Þeim mun gefið verða," kvað hann, "er áður á." Hvern veg gefið þá? Svo að Guð dæmir þann dóm, að sá, er svo mikill vinur er öllu góðu, að hann gerir það allt í því, er hann man, en vill meira gera en hann má. Enda fagnar, sem eg kvað, því, að þó gjöri annar þá, þótt hann megi eigi gera, skuli þó svo alla mannkosti eignast sem þá, að hann hefði þá alla unnið einn, þótt hann þyki mönnum eigi unnið hafa. Og verður svo þeim gefið, er áður á. En þvísa máli svarar hugur vor. En ef einum verður svo gjörla gefið og er búið of annarra hlut allra, svo þó að þeir eru rændir öllu því góðu, er þeir höfðu Guði að færa á dómsdegi og þeim öllum launum, er þeir skyldu og myndu þar fyrir taka.
   Mikið er til þeirra svara haft, alls þessa heims hlutir eru nær allir svo ódeilsamir sem þá, ef einum væri allt gullið gefið, þá væri allir aðrir gulllausir. Svo fer of eiginorð allra sýnilegra hluta, að ef einum væri allir gefnir, þá myndu allir aðrir allra þeirra andvana.
   Á sólina koma flestir nytjum, og eru þó rændir aðrir andfætingar hennar ljósi, þá er aðrir hafa. Nú ef líkamlegir hlutir einir væri til að deila með mörgum, þá væri þessi orð og andsvör ærin á mót þeirri deilsperi, að svo of gæfi einum allt, að þó sé engi sínum hlut rændur. Nú fyr því, að Guð miðlar eigi líkamlega hluti eina með sínum vinum, heldur bæði og andlega, þá eru þeir hlutir, er svo eru deilsamir, að ekki eyðast fyr öðrum við það, er öðrum eru gefnir. Og eru þeir ólíkamlegir hlutir og ósýnilegir, er svo vel deilast, og betur sumir.
   Hve er þá, er betur deilast?
   Þá deilast betur, er vex þess hlutur, er fyrst tekur við öllum þeim í því er með mörgum eru miðlaðir og því meir fyr hverjum einna sem fleiri verða ínyta.
   Nú skulum vér á þessi tíð sjá við öllum löstum og sömnum öllum slíkum mannkostum, sem nú var um rætt, að sjálfir sé svo deilsamir, að eigi þverri við margra nautn, en þann dragi ávöxt, er vaxi við nautnina, sem himinríkis hlutir eru allir. Sjá er forverks tíð ór. En vort forverk er sömnun slíkra mannkosta, sem nú höfum vér um rætt, er hvorki þverr eiginorðið né nytin fyr né einum við það, er fleirum eru eignaðir og fleiri koma nytjum á. Þar má framast komast í þessi veröldu. En hitt finnst eigi fyrr en í himna dýrð, er við það vaxi, er margir neyta af.
   Þess konar hluti jarteindi Drottinn í brauðs drýgindum þeim, er hann saddi fimm þúsundir karla á fimm brauðhleifum og fiskum tveim í fjalli, alls fjallið jarteinir himinríkis hæð, en sú in litla fæðsla óx svo við átið, að þar urðu fullir tólf vandlaupar af hleifunum stórir.


[Um messuna]

Í upphafi messu er antiphona sungin við raust. Það er kallað introitus -söngur, sá er fyrst er sunginn, en það er innganga messunnar, fyr því að sá gengur inn til guðsþjónustu. En það jarteinir orð spámanna þeirra, er með miklum fagnaði sungu of hingaðkomu Drottins í heim, er sannur er kennimaður og færði hjálparfórnir fyr öllum oss, Moises, þjónn forns lögmáls, og spámenn, þjónar nýs lögmáls. Því að Moises sagði frá inum fyrsta hlut þessa heims skepnu, en aðrir frá inum eftrum hlutum heims.
   Vers það, er fylgir eftir, jarteinir ina fyrri spá of hingaðkomu Krists og heilög göfgun sú, er episcopus eða prestur skal þá ganga í versinu til altera, því að það eru spámanna orð úr sálmi tekin. Því að þá er boðandi fyrst Guðs miskunn, er kennimaður kemur til altera og kyssir altera. Af þeim kossi merkir frið Krists helgan, er boðinn er, og samþykki með mönnum, og heldur oss í ríki Krists.
   Þá er kennimaður kemur til altera og skal lúta, þá merkir hann sig í dæmi lítillætis Krists, er hlýðinn var feður allt til dauða.
   Síðan er sungið: Gloria patri et filio et spiritui sancto, því að friður er gjör af Kristi í himnum og á jörðu. Því skulum vér ástsamlega lofa Guð og dýrka.
   Þessi orð eru sett af Damaso páfa og Ieronimo presti til þess að syngva á meðal sálma að greina svo sálm frá sálmi. En alls þetta vers er eitt saman, þá gerðu þeir annað til að fylgja hinu: Sicut erat in principio. Þá er þetta vers er sungið, skal djákn kyssa altera. En það jarteinir frið þann, er Guð gaf, og mælti: "Í hvertki hús, er ér gangið inn, mælið þetta fyrst: 'Pax huic domui' : friður sé þessu húsi."
   Þá er djákn fer fyrir prestinum, þá jarteinir djákninn Jóhannes baptista, er borinn var hingað í heim fyrir Drottni órum.
   Þá er sungið er kiriall, þá skulu akoliti setja kerti þau, er þeir héldu þangað til. Kiriall er sungið níu sinnum í minning níu englasveita, er sungu Drottni lof opinberlega er hann var borinn. Því syngum vér kirial níu sinnum, að vér verðim að eilífu í safnaði með englum í Guðs lofi af þeirra bæn og trausti og návistu með oss að þessu embætti. Kiriall þýðist: Miskunna þú, Drottinn. Christe eleison: Kristur, miskunna þú yma oss.
   Þá hefur síðan einn kennimaður Gloria in excelsis Domino, en síðan standa undir margir, því að einn engill boðaði fögnuð féhirðum of hingaðburð Krists en þá tók fjöldi engla undir síðan og sungu orð þessi, er nú heitir engla ymni, gloria in excelsis . Þann söng jók síðan Hilarius biskup, er messudag á inn átta dag frá inum þrettánda.
   Eftir þann söng heilsar kennimaður fólkinu og kveður: Dominus vobiscum, Drottinn sé með yður. Biskup kveður: Pax vobiscum, friður með yður, því að Drottinn boðaði mönnum frið í hingaðkomu sinni. Lýður svarar: Et cum spiritu tuo, og með anda þínum, sem hann mæli svo, að Drottinn sé með anda þínum til hreinsunar og helgunar, að þú gjörir fyr oss þægjar bænir.
   En síðan mælir kennimaður: Oremus, biðjum vér. Þá kallar hann á þjóðina, að þeir biðji með honum. Þá skal þjóðin hneigja höfuð sín til prests og hug sinn til bænarinnar með prestinum og standa svo hneigðu höfði, allt til þess uns kennimaður kveður per omnia secula seculorum.
   Þessar bænir, er vér köllum kollektur, þá skulum vér biðja Guð, að hann safni oss saman og varðveiti oss í kristninni, að vér megim fremja hans vilja og sjá við syndum en gera góð verk. Ein er bæn eða þrjár eða fimm eða sjö. Því er bænatal í odda, en eigi í jafna, að sú tala, er í odda er, merkir eining og má eigi deila í tvo hluti jafna. Svo er og trúa ór, er trúum á einn Guð í þrenningu, má eigi skiptast í tvær deildir, þær er hvortveggja sé rétt. Ein bæn jarteinir eining, en þrjár þrenning, og það, að Dominus baðst þrisvar fyrir, áður hann væri píndur. En fimm tákna sár hans fimm, en sjö bænir þær sjö, er hann orti í pater noster til hjálpar oss.
   Lexía eða pistuli jarteinir Jóan baptistam eða kenning lærisveina Domini, er hann sendi tvo og tvo fyrir sér í borgir að boða komu sína, svo skuli hann og nú koma til vor og lýsa hugskot ór, af því er vér leiðum að huga, það er lesið er.
   Sá söngur, er fylgir, heitir pallasöngur, því að hann er oft fyr pöllum sunginn, jarteinir það lof og embætti, er vér veitum Guði þessa heims, er vér skyldim svo heimtast fram í góðu lífi sem vér stígim annan pall upp af öðrum.
   Allelluja er sungið er á ina æðstu tungu, er ebreska er, jarteinir ið himneska lof, er vér vættum og biðjum að vér náim ei og ei að syngja með öllum Guðs helgum annars heims.
   Slíkt jarteinir og seqventia sem allelluja, því að hún er af alleluja leidd að auka þann fagnaðarsöng.
   Traktur, er sunginn er á föstutíðum eða í sálumessum er, táknar erfiði það er vér þurfum í Guðs þjónustu að hafa, í föstum og í meinlætum, í vökum og bænum og öðrum góðum verkum, er vér skulum bæði með áhyggju og þó með unaði fram færa, að vér komimst til eilífs unaðs.
   En þá er djákn les guðspjall, þá jarteinir hann Iesum Christum, því að hann boðar þá orð Guðs. Sá er guðspjall les, snýst í norður, því að hann sýnir það, að Guðs orð er til skjóls mönnum á mót djöfli, er norðurátt táknar. Því standa þá allir menn upp, er guðspjall er lesið, að vér veitum virðing Guðs orði, og vér skulum upp reisa hugi vora til athuga. Því signum vér oss fyrir guðspjall, að frá oss flæi illir hlutir og vér hafim hug hreinan og oss gefist skilning. En því eftir guðspjall, að sá dugnuður, er vér tökum af guðspjalli, hirðist í brjósti óru. Því leggjum vér niður stafi og styðjumst hvergi viður, að vér lýsum það, að traust vort allt og stoð er í Guðs orði. Því tökum vér höttu af höfði oss, að ekki sé þess, er byrgi hlust vora og allra helst hugskots vors hlust frá orði Drottins. Því er ljós borið, að Guð Dominus lýsti alla veröld guðspjalli sínu. Því er reykelsi borið, að af hans orði hefir ilm lagið góðra verka of allan heim. Því er credo sungin, að vér játum trúu þeirri, er guðspjallið boðar. Því er bók borin að kyssa á, að Guð Dominus gaf frið öllum, er trúa og játa hans kenningu. Þann frið báru postular of veröld innan öllum að hendi þeim, er trúa vildi sem bók er færð að kyssa á.
   Hingað til heitir primsigndra messa, því að þeir skulu hingað til inni vera í kirkju að því sem títt hafði verið, þá er eldri menn vóru skírðir. Því er ljós og bók færð á ið nyrðra horn altera eða ið vinstra að guðspjalli, að ljós guðspjallskenningar færðu postular heiðnum lýð, er vóru af kyni Gyðinga, er vóru í fyrnd lýður innar hægri handar Drottins. Því er inn fyrsti hlutur og inn efsti messu sunginn á inu hægra horni altera, að trúa hófst í Gyðingafólki og mun þangað koma á lesti. Því er á inu vinstra horni miðhlutur messu sunginn, að nú standa aðrar þjóðir undir trúu, en þeir eru nú mjög utan brautar Gyðingarnir.
   Sjá söngur, er sunginn er eftir credo, heitir offerenda, þýðist fórnarsöngur. Hann syngum vér til þess að vér megim Drottni svo fórn færa, að líf vort sjálfra verði honum að þægri fórn.
   Því er brauð fært, að Drottinn sagði svo: "Eg em brauð lífs." Svo sem hleifur er gjör af mörgum kornum. Því vín, að hann sagði í öðrum stað: "Eg em víntré satt, en ér eruð kvistirnir, meguð engi ávöxt gera án mér." Því er vatni blandið við vín, að vatn jarteinir mannkind. Sá er færir vín óblandið, er sem eigi trúi því, að Dominus léti pínast fyr þær sakar, að hann vildi mönnum hjálpa. Sá er vatn færir eitt saman, er sem því trúi, að menninir mætti hjálpast án píning Domini.
   Sá er Guðs líkami, er kristnin er, af mörgum mönnum saman lesin. Því færum vér honum brauð, að vér verðim að eilífu í því samsinni fæddir á hans holdi. Því vín og vatn, að vér takim fulla syndalausn og firring píninga af hans blóði og drekkim að eilífu drykk eilífs unaðs af honum sjálfum, er er og heitir brunnur lífs.
   Þá er kennimaður kveður: "Orate pro me," þá biður hann alla fyr sér biðja, að hann megi þá svo fórn af hendi leysa, er allir eiga jafnsaman, að honum verði að eilífri hjálp og öðrum. Spiritus sanctus, exaudiat, allt til confirmet. En eftir það snýst prestur til altera að syngva secreto. Sú bæn þýðist leynileg. En hún jarteinir þá bæn, er Dominus bað fyr sér lágt.
   Prefatia þýðist formál eða forgildi, því að sú bæn er sem búi hugi vora til innar æðstu bænar, er eftir fer í lágasönginum. Og því er þar engla og allra himneskra krafta minning gjör, að vér biðjum þess, að Dominus láti vorar raddir samtengjast við þeirra raddir og lofsöng þann, er vér trúum, að þeir syngva náverendur ósýnilega að þessu embætti, og mælum svo: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus, heilagur, heilagur, heilagur Drottinn Guð sabaoth, himneskra herja. Pleni sunt coeli et terra gloria tua, fullir eru himnar og jörð af dýrð þinni. Þau orð sungu englar í lofi Domini að heyranda Isaja spámanni. Osanna in excelsis, hjálp þú, sá er ert í inum hæstum hlutum. Benedictus qui venit in nomine Domini, blessaður sá er kemur í nafni Domini. Osanna in excelsis, þessi orð sungu Guðs vinir á mót honum, þá er hann fór í insta sinn til Jórsala og sungu að kenningu heilags anda.
   Þenna söng saman settan af inu æðsta engla lofi, því er menn viti, og inu æðsta lofi, því er menn veiti Drottni órum, syngum vér til þess að vér verðim með hvorumtveggjum að eilífu í Guðs lofi af þeirra tænaði. Og því signum vér oss, þá er vér kveðum þessi orð, að vér þiggim eilífa blessing af þeim inum blessaða, er til þess kom í heim að gefa blessun eilífs lífs, þeim er til hans vilja hverfa af öllu hjarta.
   Lágasöngur er því eins hlutar lágt sunginn, að eigi verði þau orð í óvirðingu eða með fíflsköpum fram færð, ef þau kunnu margir. Því að það er sagt, að það yrði í fyrnd, þá er sú bæn var hátt sungin, að féhirðar sungu of brauði og víni of dag, það er þeir kunnu úr messu eða lágasöngum og létu gálauslega, að þeir fengu bráðan bana. En það var síðan af tekið, að hátt skyldi syngva.
   Lágasöngur er sunginn í minning píningar Domini. Því skal prestur ávallt höndum halda upp, meðan hann syngur hann og taka eigi fingrum á öðru en á corporale eða á oblet eða kalek, ef hann má svo. Krossa skal hann svo gera of hvorutveggja saman, að hæð kross sé yfir oblet, en þvertré yfir hvorutveggja. Slíkt er fólgið í krossa tali sem fyrr var sagt of bænir. Í inum fyrstum bænum tveim er minning gjör lifandi manna í þrennri grein, fyrst yfirmanna, en þá þar er vér kveðum: Memento, Domine, famulorum, fyrst nauðheitamanna eða annarra hugðarmanna. En í inni þriðju bæn löð allra þeirra, er við eru staddir og þá fórn færa með kennimanninum í sinni trúu og aðstuðningu og bæn. En þá er prestur lýtur ofan fyr altera, þá er hann kveður: hanc igitur, jarteinir lítillæti Krists, er sig lægði svo, að hann þoldi píning á krossi til hjálpar oss. En þá er hann kveður: Qui pridie qvam, þá hefur hann upp oblet fyrst og signir en síðan kalek í minning þess, er Drottinn gerði, þá er hann gaf postulum sínum hold sitt og blóð. Er svo til vísað, að í þeirri bæn snúist fórn í hverri messu í hold og blóð Domini í þeim orðum, sem hann kvað sjálfur, þá er hann svo mælti: Accipite et manducate.
   Þá er prestur hnígur til hægri handar hjá altera, jarteinir andlát Domini á krossi, er hann hneigði höfuð sitt til hægri handar, þá er hann lét önd sína fyr órar sakar og kvað orð þessi: Pater, in manus.
   Eftir það er gjör minning andaðra manna allra rétttrúaðra, því að í hans dauða tókum vér hjálp og taka ávallt síðan, er sú minning er gjör, bæði lifendur og dauðir. Er engi messa rétt sungin nema hvorratveggju sé minnst, því að Dominus píndist fyr horratveggju sakar. En því eru eigi nefndir hvárigir Domini dagar vilgis margir, að þá skal gera lágasöng skemmra, er menn koma of lengra til tíða. En í því er kennimaður hefur rödd upp, er hann kveður: Nobis qvoqve, er það táknað í því, að svo sem framliðnir menn leysast úr píningum fyr dauða Krists og fyr þessa þjónustu, svo og ið sama lifna úr dauða syndanna allir syndgir menn, þeir er sýta og klökkva, það er þeir misgerðu, og er stynur þeirra í því markaður og játning. Sem hundraðshöfðingi sá, er heiðinn var, er sagt er í passio, þá er hann sá þau stórmerki, er gerðust í dauða Domini, játti Guði og mælti orð þessi: "Vere filius Dei erat iste:" að sönnu var sjá Guðs sonur.
   Það er prestur hefur upp corpus Domini og kalek og kyssir á hvorttveggja saman, jarteinir það er þeir Jósef ab Aremaþia og Nikodemus tóku lík Domini af krossi og bjuggu um vandlega og lögðu í gröf, svo sem prestur býr þjónustu eftir það og kveður þrjár bænir, praeceptis salutaribus, pater noster, libera nos. Þær jarteina þrjá graftardaga Domini. Það er presturinn brýtur oblet í þrjá hluti jarteinir það, að Guðs líkami er í þremur löðum. Sá er einn hlutur líkama Domini, er upp reis af dauða, og er sá jarteindur í þeim oblátum, er prestur lætur í kalek, þá er hann kveður: "Pax Domini sit semper vobiscum." Annar sá er líf er í hans mönnum á jörðu. En þriðji sá er hvílist í framliðnum mönnum rétttrúuðum.
   Svo má vel, að prestur leifi einn hlut, ef hann vill til leiðarnests sjúkum mönnum.
   Því er agnus Dei sungið, að Guðs sonur, er fyr meinleysis sakar heitir lamb, miskunni oss og gefi oss eilífan frið, sá er sæfast lét fyr órar sakar. Því gefur hver frið öðrum í friðarkossi, að sá má frið öðlast af Guði, er friðsamur er við náunga sína. Því er sálumessa hvorki sungin við gloria eða alleluja eða sekventíu eða friðarkoss, heldur með hryggðarsöng, að hún er fyr þeim einkum sungin framliðnum, er enn eru eigi komnir til fulls unaðs og friðar.
   Því er corpus Domini með inni sömu ásjá og það er eftir vígslu sem fyrir, að vér hafim því meiri hjálp af sem vér trúum framar orðum hans, er hann mælti svo: "Brauð það, er eg gef til lífs heimi, er hold mitt. Hvergi er etur af þessu brauði, mun lifa ei og ei. Enda er það alls máls í því, að vér mættim oss eigi of nýta þá ina helgu þjónustu fyr óstyrktar sakar, ef vér sæim hana sem hún er.
   Takið fagurleg laun af almáttkum Guði fyr tíðasókn þá, er ér hafið hingað sótt í dag til dýrðar almáttkum Guði og sancta Mariam drottningu, en oss öllum til hjálpar og til miskunnar.


Die annunciationis beate Marie virginis ac Dei genitricis
[Á boðunardegi sællar Maríu meyjar og móður Guðs]

Sjá dagur, góð systkin, er nú er kominn yfir oss, er harla háleitur fyr þess sakar, að nú kom sú gift til handa lýðnum, er inn helgi andi kom að holdgast með Maríu, með því að hún var þess verð að bera drottningarnafn ávallt síðan, er hún fékk þessa gift af Guði og þar með að vera alls ráðandi, þess er hún vildi oss árnað hafa til miskunnar við almáttkan Guð.
   Við þessi hátíð eigum vér harða feginsamlega að taka, inu kærstu bræður, og í öllum hlutum, sem vér kunnum heilaglegast halda og gaumgæflegast göfga og virðilegast halda og Drottni órum sína miskunn þakka, þá er hann hefir oss veitta. Skulum þangað til allrar miskunnar sjá og græðingar, því að hann er sannur græðari.
   Hann skapaði fyr öndverðu Adam í Paradiso til eilífrar sælu. En af djöfuls fyrirtölum og af tilfýsingu Evu þá tóku þau fyrboðið epli. En í því boðorðsbroti, er þau tóku eplið fyrboðið, þá fyrfóru þau sér sjálfum og öllu sínu kyni.
   En með því að Drottinn vor sá örmu á mannkyni því, er fyrfarist hafði, þá vitraði hann á marga vega fyr sínum erindrekum þá miskunn og hjálp, er hann vildi sínum mönnum veita.
   Hann sendi Gabríel engil til fundar við Maríu á þessi tíð og það erindi að boða henni, að hún skyldi af inum helga anda ins almáttka Guðs föður, son, Jesúm Krist, Drottin vorn, bæði Guð og mann, hingað í heim ala af sínu holdi einnar saman án karlmanns samlagi, þann er alla þjóð mundi í sinni píningu frá djöfuls veldi og ánauð leysa og í sinni upprisu til fagnaðar fylgja og eftir dómsdag mun öllum mönnum eilífan fögnuð gefa þeim er hans boðorð halda.
   Dýrkum drottningu, móður almáttugs Guðs, umfram of alla helga menn, því að hún má oss ein stoða meira en allir aðrir helgir menn. Hún vill hverjum manni að líkn og að miskunn verða, er á Guð kallar og á hana til árnaðarorðs, er iðrast vill hafa af öllum hug misverka sinna og af láta og yfirbæta. Við þann mann hvern vill Guð Drottinn sættast að kennimanna sinna dómi, er góðra manna dóm vill þiggja. Fyr allar sakar, þær er menn gera við hann, vill Guð Drottinn og eigi sjálfur hefna, heldur vill hann hlíta þeirra manna forráði, er líta kunnu hver efni hinn hefir til að bæta yfir, er misgjört hefir. Þó að miklu sé minna boðið en að sjálfs hugarlund, þá er órum Drottni almáttkum jöfnuður boðinn. Og verður oss þá sú bæn að líkn, er hann orti oss til hjálpar, er vér kveðum: Dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Það er sem svo sé að skilja og ljóst mælt og miskunnsamlega fært í óra lýðsku: Fyrgef svo þú oss órar syndir, nú er vér biðjum þig, Guð Drottinn, af öllum hug og endum yfirbætur slíkar, er kennimenn þínir bjóða oss, sem vér fyrgefum þeim mönnum, er afgjöra við oss í þessi veröldu og bjóða oss yfirbætur slíkar, er þeir hafa til að góðra manna dómi, þá er þeir biðja oss af öllum hug sínum.
   Oss er Guð Drottinn því auðbænni sem vér erum líknsamari.
   En sjá er inn fyrsti hlutur bæði til ástar við Guð og til yfirbótar synda vorra, að oss þyki góðar helgar kenningar, og viljim vér þær oft heyra og kosta við það að muna þær eftir, minnast oft á þær og um ræða við þá, er skilja kunnu.
   En sá er annar hlutur til syndabótar að biðja Guð af öllum hug með föstum og ölmusugerðum, að hann vorkynni oss óstyrkt óra og hann gefi oss vilja til afláts synda og iðranar, svo að vér megim tár fella - þau geta bráðast bænir að Guði - og hann styrki oss til góðra verka. Megim vér í þeim haldast og fyr þau taka himinríki að launum.
   En sá inn þriði hlutur, að vér berim fyr kennimenn allar afgjörðir og haldim boð þeirra. Vér skulum trúa því öllu, er helgar bækur segja, unna Guði almáttkum og öllum mönnum fyr hans sakar, vætta sér af honum allrar hjálpar og miskunnar.
   Sú er von rétt, að vér vættim þess, að Guð muni leysa oss úr öllum syndaböndum og staðfesta í góðum verkum og fyr þau gefa oss líf eilíft.
   Örvilnun er verst allra synda, því að hún tortryggvir miskunn Guðs. En ofvilnun þar næst, því að hún tortryggvir réttlæti hans. Örvilnun enn það næst að hyggjast eigi munu bætt geta syndir sínar með miskunn Guðs. Ofvilnun að ætla sér himinríki, þó að maður uni í stórglæpum og láti eigi af þeim né bæti yfir. Þeim mun er örvilnun verri en ofvilnun sem hún er réttri von ólíkari.
   Það er eitt þriðja verst, ef vér gjörum oss syndir órar að veg eða kennum þær Guði, en oss góðverk þau, er hann eflir oss til að gera af miskunn sinni. Þá er sem vér kennim Guði syndir órar, ef vér teljum það skapað, er vér misgjörum af órækt og gáleysi og af ofmunúð. Þá kennum vér Guði og þökkum maklega allt það, er vér gjörum gott, ef vér unnum honum lofs fyrir og viljum eigi manna lof fyrir, heldur ást Guðs eilífa.
   Að því megum vér marka, hve mjög vér eigum að skammast synda vorra, er oss er boðið mörgum góðgerningum órum að leyna. Í leyndum góðgerningum lýsum vér ást við Guð en í ljósum góðgerningum ást við menn. Því skulum vér sumum góðgerningum leyna, en suma fyr mönnum lýsa, að vér eigum hvorartveggju syndir að bæta, leyndar og ljósar.
   Órækt og gáleysi stendur mest fyr iðrun synda vorra, ofmunúð tælir flesta, ofmetnaðarskaps munúð hún er oss síst vorkynnd.
   Öll kristnispell, þau er bannsakar eru, og allir lagalestir, þeir er sakaraðili á vígt um, svo ið sama þær inar leiðilegu launþurfasyndir, er sumir menn gera, þeir er eigi þyrma körlum heldur en konum eða misþyrma kykvendum ferfættum, þessir hlutir allir lykja himinríki, þeim er eigi vill af láta né upp bera fyr kennimenn.
   Þó að maður fái á inni efstu stundu lífs síns aflátshug allra synda með iðrun fullri, honum er heitið miskunn Guðs. Því er svo ritið eftir orðum Drottins vors, að englum Guðs sé inn mesti fögnuður yfir einum syndgum manni, þeim er til Guðs snýst, að þeir lofa þá Guð fyr inn mesta mátt sinn, þann er hann gjörir gott úr illu, og syngva þá lof Guði til dýrðar: Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis.
   Nú er sem yður sé sagt í orðum engla Guðs almáttugs, að friður er boðinn öllum þeim mönnum, er með góðum vilja eru. Þeir eru með góðum vilja, er á Guð almáttkan trúa og hans boðorð halda og þykjast und honum allt traust eiga, en ekki und sjálfum sér. Og þeir eru enn með góðum vilja, er Guði unnu umfram of alla hluti, vilja að honum allt lifa, en færra að sjálfum sér. Þeir eru enn með góðum vilja, er fyrgefa allt fyr Guðs sakar, það er þeim þykir misgjört við sig vera, og halda Guðs lög, vilja sér sjálfum refsa ósiðu og kenna öðrum góða hluti, vera lítillátir og lastvarir, miskunnsamir og eigi mikillátir, hógværir og eigi heiftrækir, hafa bindandi og brjóstgæði, skiljast frá allri rangri ágirni, stilla sig of alla hluti, búast óbreytilega, haldast í hreinlífi, þyrma vel yfirmönnum sínum í orðum, gjörast óágjarnir og ölmusugóðir. Stilla sig að reiði, haldast í þolinmæði, hafna heimsskrauti, haldast í Guðs lofi. Ofléttir til góðra verka, gaumgæfa vel tíðir, vera góðmálgir og gásamir, trúfastir og eigi tunguskæðir. Bjóða slíkt öðrum sem sjálfir vilja þiggja, gjöra sér ekki að angri, það er eigi sé með syndum, gleðjast fyr Guðs sakar og gáleysi hafna, haldast í Guðs lofi og í góðum verkum.
   Á því eru yður kynnleikar gjörvir til hvers hvort leiðir oss, góðgerningarnir eða syndir. Góðgerningar leiða oss til himinríkisvistar, en syndirnar til helvítisvistar.
   En nú er oss á því örmikil nauðsyn, að vér kostim að halda svo nú þessa hátíð drottningar Maríu, að vér megim helst þenna inn góða vilja geta og hans friðar njóta með hennar árnaðarorði og allra heilagra.
   Og þá hún sjálf, sancta virgo María sú er öðlaðist að geta Dominum og manngræðara heimsins. Sóma láti hún sér ávallt oss að tæja sínum vegsemdum og hreinsa oss frá löstum með mildi heilagra bæna sinna og öllum hlutum góðum að fylgja, knegim vér hana sjá og saman lofa með öllum helgum í himinríki of allar aldir veralda. Amen.


[Önnur ræða á boðunardegi Maríu]

Á þeim degi og á þeirri stundu dags, sem Adam hafði misgjört og þau Eva í Paradís og brotið boðorð Guðs og etið epli það, er Guð hafði bannað þeim, og fyr þær sakar var himinríki byrgt bæði fyr þeim og öllum áttboga þeirra, sendi Guð Drottinn engil sinn Gabríel til fundar við Maríu með því erindi að segja henni það, að Guð sjálfur kaus hana til móður sér og hún skyldi verða hafandi að Guðs syni. En það erindi bar engillinn henni á þessum degi, er nú höldum vér.
   Hún var þá einsaman í húsi, er engillinn kom að segja henni þessi stórmerki. Engillinn kvaddi hana vel og mælti svo: "Heil þú, María, full miskunnar, Drottinn Guð er með þér. Blessuð ertu umfram of aðrar konur, og lofaður er ávöxtur kviðar þíns."
   En hún hugði að kveðju engilsins, og fékk henni ógnir. En Gabríel fann það og mælti við hana: "Eigi þarftu að hræðast, María, fyr því að þú hefir miskunn mikla öðlast af Guði. Þú munt geta í kviði og ala son og skalt kalla hann Jesúm. Hann mun mikill vera og sonur ins hæsta Guðs, og mun Drottinn Guð gefa honum konungdóm Davíðs, föður síns, og mun hann ríkja og stýra kyni Jakobs ávallt, og eigi mun endir verða ríkis hans né konungdóms."
   Því sagði engillinn, að Guð myndi gefa sveini þeim, er María æli, konungdóm Davíðs föður síns, að Drottinn vor var borinn úr Davíðs kyni, fyr því að María var, móðir hans, komin úr Davíðs kyni konungs. Eigi kvað engillinn af því svo að, að Davíð væri faðir Drottins vors, að hann ætti Maríu né hann væri faðir Jesú Krists Drottins vors, fyr því að María, móðir Guðs, var mörgum vetrum síðar í heim en Davíð væri konungur. Heldur fyr því kvað hann svo að, að Drottinn vor var úr Davíðs kyni kominn í móðurátt sína, og því öðru, að Davíð merkir Guð sjálfan, föður Drottins vors Jesú Krists, og er Davíð af því kallaður faðir hans, að hann merkir Guð, þann er að sönnu er pater Drottins vors. Og hefir Guð nú svo gjört sem þá sagði engillinn Maríu, að Drottinn myndi gefa Jesú, syni hennar, konungdóm Davíðs föður síns, og myndi hann ríkja og stýra ávallt kyni Jakobs og eigi mundi verða endir ríkis hans né konungdóms.
   Eigi myndi Gyðingum þá þykja það veitt, er Drottinn vor lét þá styrma yfir sér og pína sig til andláts, og þeir þóttust þá hann yfir hafa stigið til loks, að hann myndi ná konungdómi Davíðs eða vera konungur yfir þeim, er komnir vóru frá Jakob. Og allra síst hitt, að þeir ætlaði það sem var, að hann myndi vera rex celi et terre og alls mannkyns bæði í þessum heimi og öðrum, og mun aldregi endir verða hans konungdóms og ríkis sem engillinn sagði Maríu.
   En þá er Gabríel hafði sagt þessi stórtíðindi Maríu, þá svarar hún og spurði, hversu það mætti verða, að hún yrði hafandi að barni, þar er hún hafði öngu við karlmann skipt og kvaðst heitið hafa Guði því, að hún skyldi hreinlífi halda allar stundir.
   En engillinn sagði og brosti að, að eigi þyrfti hún að ugga, að hreinlífið hennar myndi fyrfarast við þann getnuð, heldur myndi helgast mjög. "Og fyr því að eigi mun sjá getnuður á þann veg sem veraldarvenja er til meðal karla og kvenna, heldur mun Guðs kraftur og heilagur andi koma til að vitja þín, og mun þú af honum og barnshafandi verða, og muntu Guð sjálfan bera níu mánuður í kviði. Nú ef þér er þetta of afl að trúa sögu minni einni saman, þá mun eg segja þér dæmisögu til þessa, þá er þú mun eigi vita áður og þá er þú reynir, að sú er sönn, er þér mun óglíkleg þykja fyrst, er eg segi þér. Þá máttu og trúa, að þetta mun svo eftir ganga sem eg hefi sagt þér, því að Guði er auðvelt að láta þann veg vera allt sem hann vill. Eg kann það segja þér, að Elísabet frændkona þín, kona Sakarías spámanns, fer eigi ein saman, sú kona, er alla ævi hefir óbyrja verið og er nú orðin svo gömul, að hún mætti eigi barn ala fyr aldurs sakar og eðlis, þótt hún hefði fyrr börn átt. Nú fer hún með höfn, og er sjá inn sétti mánuður frá getnaði, er nú er, og Guð sendi mig hingað að segja þér þessi tíðindi öll saman."
   Allt var senn, að engill hafði borið Maríu þetta ið helga erindi og hitt, er Guð var kominn að byggva með Maríu.
   En er engillinn hafði lokið erindinu og fyrirsögninni, þá svaraði María: "Ecce ancilla Domini: Sé hérna ambátt Drottins, verði mér þetta svo sem þú hefir fyrir sagt."
   Og litlu síðar þá fór María til fundar við Elísabet frændkonu sína og vildi vita, hvort það væri satt, er engillinn hafði sagt henni, að Elísabet færi með höfn. Og er þær fundust, þá kvaddi María hana vel og heilsaði henni, en það gerðist, þá er María heilsaði Elísabet, að barnið gladdist í kviði hennar Elísabet, og fékk hún helgan anda Guðs og spáleik og mælti við Maríu: "Blessuð ertu af Guði umfram of aðrar konur allar á jarðríki, og lofaður er ávöxtur kviðar þíns. Og sjá gifta er umfram of verðleika mína, að sjálf Guðs móðir sé komin til fundar við mig. Þegar áður, er eg heyrða kveðju þína, þá kennda eg, að barnið gladdist í kviði mínum. Nú ertu sæl, fyr því að þú trúðir sögu engilsins. Allt mun það svo eftir ganga og framkvæmt verða sem þér er sagt af Guði."
   Þá hafði Elísabet Jóan baptistam í kviði, og kenndi hún þess, er hann gladdist í kviði hennar og laut Maríu, er hún fór með Drottin vorn.
   Þá söng María sálm þann, er nú er hafður síðan í aftansöngum, er heitir Magnificat, og mælti þessa kostar:
   "Lofar önd mín Drottin, og gleðst andi minn af Guði, þrifgjafa mínum. Því að hann leit lítillæti ambáttar sinnar. Sé hérna, af þessu munu allir mig kalla sæla of allar aldir, því að sá er máttugur, er gerði mikil stórmerki við mig og heilagt er nafn hans. Og miskunn hans er yfir allt mannkyn, það er þar sér til hjálpar, er hann er. Hann gerði mikinn mátt með sinni hendi, og dreifði hann dramblátum og mýgði metnaðarfullum með einum saman vilja sínum. Niður lagði hann máttka undir fætur úr hásæti sínu, en setti lítilláta í hásætið í staðinn. Hungraða fyllti hann, og fátækja framdi hann í góðum hlutum, en auðga gerði hann fátækja. Tók hann Jakob, svein sinn, minnandist miskunnar sinnar, svo sem hann mælti við feður óra og hét þeim fyrir Abraham og kyni hans fram í aldir."
   Því gat hún þess við, að Guð tæki Jakob, svein sinn, og minntist miskunnar sinnar, að Guð hafði því heitið þeim Abraham og Jakob langfeðgum, að hann mundi sjálfur láta berast hingað í heim úr þeirra kyni, sem hann endi síðan, því að María var frá þeim komin.
   Nú eru allar Maríumessur göfgar og vegsamlegar, svo að eigi megu aðrir messudagar komast til jafns við, nema þeir einir taka umfram, er sjálfum Guði eru haldnir. Og er þó engi hennar hátíð göfgari en sjá, fyr því að hér hafa allar hátíðir af gjörst af þessum degi, er Guð kom með henni, bæði þær er Drottni órum eru haldnar og svo hinar, er helgum mönnum hans eru haldnar. Má þar sjá, hve ríkt langafasta gengur, er slík hátíð kemur eigi föstunni af. Fylgist þá vel, að bæði sé borið meinlæti nakkvað á líkamanum af föstunni, fyr því að þá er kross Drottins vors borinn ávallt, er maðurinn ber meinlætin nokkvur á líkamnum fyr Guðs sakar sem hann mælti sjálfur, að sá er vill til mín koma, taki hann kross sinn og fylgi mér, en elsku Guðs boðorða og kenninga í brjóstinu. Því að svo sem lærðir menn eru skyldir að kenna yður Guðs boðorð og segja yður Guðs vilja, svo eruð ér og skyldir til að hlýða og hafa síðan það er kennt er. Skal hver, er hjálp vill öðlast, neita sjálfum sér, en fylgja Krists vilja.
   Má vera, að nakkvar spyrji í hug sér, hvernig að því skuli fara að neita sjálfum sér.
   Þá neitir maður sér sjálfum, er hann lætur eigi eftir sér rangar girndir, fastar hann vel föstutíðir, þótt hann fýsi til að matast, heldur hann hreinlífi ókvongaður maður, þótt hann fýsi til losta, sækir vel tíðir, þótt heima þyki hægra, fylgir réttu, rækir löstu og rekur frá sér rangar fýstir. Sá neitir sér, er svo gjörir.
   Segir Drottinn svo: "Ef vondur maður snýst frá illsku sinni og skilst við, en tekur upp góðlífi og Guðs boðorð á móti, að þá kveðst hann ekki munu á minnast á illsku hans og einskis virða. Svo enn og, ef góður maður og gallalaus snýst frá gæsku sinni og hverfur til illsku og snýst til synda, þá kveðst hann eigi munu á minnast á gæsku hans né virða hana, heldur mun hann deyja þá í syndum sínum, ef hann skilst eigi við þær."
   En þetta mælir hann við kennimennina: "Ef ér segið eigi ólærðum mönnum, við hví þeir skulu varna eða hvað þeir skulu gera, geri þeir af því illa glæpi, að þeir viti eigi, við hví varna skal fyr þær sakar, að þeim sé latlega til kennt, þá munu þeir þó farast í glæpum sínum, en eg mun heimta önd þeirra að yður," segir Guð. "En ef ér kennið þeim oftlega og segið þeim, hvað þeir skulu varast eða hvað gera, en þeir gefi eigi gaum áminningum yðrum og gleymi eða óræki og geri það, er þeir eru við varaðir, þá munu þeir farast með meiri sekt af syndum sínum, en ér hafið þá leysta yður undan sektum við Guð of þann hlut og heimtir hann þá ekki manngjöldin að yður."
   Þarf eigi alla á einn veg að læra eða á að minna, því að oft kann það verða, að sú kenning stoðar öðrum, er öðrum stoðar eigi. Svo sem Páll postuli mælti við lærisveina sína Titum og Timoteum. Það mælti hann við Titum, að hann skyldi ávíta með ríki, en við Timoteum mælti hann, að hann skyldi kenna með þolinmæði og hógværi.
   Hví sætir það, er hann bauð öðrum að kenna með ríki, en öðrum með hógværi og þolinmæði, nema því, að Titus var hógvær og mjúklyndur, og mælti hann af því, að hann skyldi kenna með ríki, að þá væri síður hægt að órækja, ef með ríki gengi. En Timoteus var ríklyndur og hvass í hugskoti, og mælti hann því, að hann skyldi kenna með hógværi og þolinmæði, að þeim þurfti heldur aftur að halda og að stöðva, er ákaflyndur var, að eigi veitti þau áhlaup í bræði sinni í bannsetningum eða forboðum, er geig sætti, og særði hann heldur heila, en græddi sjúka.
   Það verður sá og líta, er kennir, til hvers þeir eru fallnir, er til hlýða, að eigi mæli hann fyr þeim myrkt, er litla skilning hafa, og eigi svo langt saman, að torvelt sé þeim, er til hlýða, að muna eftir, það er mælt er.
   Nú skal segja yður boðorð þau, er fylgja eigu kristnum dómi og kristnir menn verða skyldir til að fylla, þau er Drottinn vor sjálfur hefir boðið í guðspjöllum og kvað þau hvern verða að hafa, þeirra er hjálp vildi öðlast og himinríkis sælu. Og svo hitt með, við hvað hann varaði að eigi skyldi gera.
   Fyrst skal maður elska Drottin Guð sinn af öllum hug og öllum krafti, en álengur þar næst elska hvern kristinn mann sem sjálfan sig. En álengur skal maður eigi vega mann né særa og eigi stela, eigi æra, eigi girnast á annars eigin að röngu, eigi ljúgvitni bera. Vera við alla menn góður, þá er vel fara með sér, og það eitt við annan gera, er manni þyki vel gjört við sig, að svo sé. Hirta líkama sinn og mæða hann nakkvað í meinlætum, að hann verði óbeiðull til rangra hluta. Virða hvorvetna Guðs vilja meira en sinn, ef að móti stenst. Elska meir föstur en krásir. Beina fyr fátækjum, klæða nökta, vitja sjúkra og leita þeim hóginda, grafa dauða, hugga þá, er hryggvir eru af harmi, leggja eigi hug á veraldarskemmtun skammælega, fella heldur ást sína þangað til er Guð er. Reiðast eigi, þá láti hann brátt farið og sé skammrækur. Veri eigi vélinn né ótrúr í skapi, mæla eigi þar fagurt, er maður hyggur flátt, sverja eigi rangsæri, heldur skal ið sanna segja ávallt, ef maður veit. Gera öngum manni meingjörð, en fyrgefa öðrum brátt, þótt annar misbjóði. Gjalda eigi illt á móti illu. Elska óvini sína fyr Guðs sakar, vera vel við vini sína og trúlyndur. Mæla vel við þann að móti, þótt manni sé bölvað. Þola vel meingjörðir og hefna eigi. Vera eigi metnaðarmaður og eigi öfundsamur, eigi ofdrykkjumaður né ákaflega ger. Eigi svefnugur né latur né óhlýðinn eða möglunarsamur né bakmáll eða umlassamur. Fela von sína alla undir Guði og þakka Guði það allt, er maður má gott gera, en saka sjálfan sig fyr það allt, er misgjört verður. Láta sér eigi úr hug ganga andlátsdægur sitt né helvítiskvalar. Vera eigi hláturmildur né fjölmálugur, allra síst heimskmálugur. Vera eigi þrætinn né þjörkudrjúgur. Vera oftlega á bænum og elska helgar kenningar. Iðrast synda sinna og bera til skriftar og leita við að gera eigi oftar inar sömu. Vera réttlátur og jafngjarn, hafa himinríkis fögnuð oft í hug sér og vera gjarn til Guðs. Örvilnast aldregi Guðs miskunnar.
   Nú ef þessir hlutir væri hafðir, sem hér eru tíndir, þá mun Guð það verkakaup að móti reiða, sem hann hefir sjálfur fyrirheitið, það er auga manns má eigi hér sjá innan heims þvílíkt, og engum má í hug koma að ætla slíka sælu, sem Guð lætur þá menn hafa, er hans boðorð fylla.
   Of stórmerki og of dýrðir dags þessa eru margir hlutir merkilegir fram að greiða, þeir er þokkulegir eru að heyra, og forvitni mætti mikil á vera, ef þeir væri fram færðir af kunnandi góðri eða og með orðfæri. En nú er hvorstveggja er til vant, þá hæfir það eigi við sig og langmæli mikið. En þó að hvoru skylda ákaflega Guðs boðorð til þess hvern sem einn þeirra mannanna, er kennimanns nafnið bera, að þegja eigi með öllu yfir táknum tíðarinnar. Enda eigi er minni skylda að hvoru, að vér lítim vandlega á nauðsyn óra, þá er vér eigum til þess að Guði líkaði hátíðarhaldið vort. Því að hann mun glöggþekkinn að vera, með hverjum ræktarþokka það er framið af hvers vors hendi.


[Stundlegt og eilíft]

Frá upphafi heims hefir þetta líf svo ótrútt verið, að það vélir alla, og má engi því trúa. Og eigi aðeins lýgur það að vinum sínum, heldur dregur það þá til allra synda.
   Þetta líf eggjar gálausa menn til ofáts og ofdrykkju og hórdómsmenn til saurlífis. Minnir það þjófinn, að hann steli, en reiðan, að hann vegi, en skrökmann, að hann ljúgi. Þetta líf veldur skilnaði meðal hjóna og gjörir sundurþykki með vinum og þrætur með friðsömum og styggð með bræðrum. Þetta líf tekur réttlæti frá dómöndum og hagleik frá smiðum og hófsemi frá siðum. En bróðir vegur bróður eða faðir banar syni sínum eða sonur föður eða hverjargi ódáðir, er gjörvar eru, þá verður það allt gjört af trausti og fyrirtölu þessa lífs. Og gjörist þá hatur með mönnum, er þeir elska þetta líf meir en rétt er.
   Til hvers herja víkingar á kaupmenn eða illvirkjar á brautingja, eða til hvers tefja sælingar ógöfga menn, nema til þess að þeir þjóna þessu lífi og vætta þeir þess, að þeir muni lengi njóta ástar þessa lífs. En þetta líf eggjar glæpamenn og býður ósiðu og teygir menn til ódáða. En síðan selur það þjóna sína og vini til eilífs dauða.
   Af þessu lífi gjörðist eilífur dauði á þeirri tíð, er hinir fyrstu menn þjónuðu losta sínum og girnd augna sinna, og urðu þeir þaðan reknir í þetta dauðahérað, er áður vóru skaptir til lífs. En nú urðu þeir þaðan reknir til helvítis og höfðu ekki með sér nema syndir einar.
   Nú köstum, góðir menn, hyggjum að, hvað oss hæfir, og miðlum við auma menn fjárhluti vora.
   Oss þykir nú fagurt gull og gersemar, hallir góðar og bæir góðir og eiga ór önnur. Hyggjum að, hversu fagrar þær hallir eru, er skína öll sæti í gulli og gimsteinum. Þar fölnar eigi blómi grasa, þar hrörna eigi aldin skóga, þar falla hunangsfljótandi lækir á ei grænum völlum. Þar ilma öll grös sem ið dýrsta reykelsi. Þar skín ljós án skugga og bjart heið án þoku og eilífur dagur án myrkri. Þar bannar ekki fögnuð né krásir. Þar er aldregi heyrður grátur né stynur né engi leiðileg rödd. Þar má ekki sjá ljótt né svart né saurugt né hræðilegt. Þar eru allir hlutir í fegurð og í hreinu ljósi. Þar má ekki sjá né heyra, það er hugur hræðist. Þar hreystir organasöngur, sá er englar syngva lof Guði. Þar gnýja eigi reiðarþrumur. Þar fljúga eigi eldingar. Þar er eigi beiskleikur né illur daunn. Þar bera viðir á sér hin dýrstu smyrsl. Þar gjörir eigi fæðsla saur í kviði manns. Svo sem eyru fagna góðum tíðindum og nasar góðum ilm, en augu fagrindum, svo er og þar fæðsla hunangsfljótandi og svo hverjum þokkuð í munni sem honum líkar best. En af þeirri fæðslu er eigi saur né synd. En hvatki er önd manns girnist þar, þá þjóna allir hlutir þegar girndum hans. Því að sá, er hér í dauðlegu lífi berst í gegn munúðum sínum, þá mun hann þær þar finna óbrugðnar og hirðar af Guði.
   Guð skapaði menn og leysti þá, og setti hann hræðslu dauðans á mót munúðum þeirra, að þeir, er fýstist að lifa, leitaði annars lífs, þess er eigi þyrfti þar að hræðast dauðann, þar er réttlátir hafa eilífan veg, en ranglátir eilífa píning.
   En er maður reynir, að þessir hlutir eru svo sem sagðir eru, þá má hann þess spyrja, til hvers Guð skapaði marga fagra hluti og unaðsamlega hér í heimi, ef því skal öllu hafna, eða til hvers honum var að skapa holdlegar girndir og fýsi munúðlífis í líkömum manna, ef þeir verða sekir og eilífra píninga verðir, er að munúðum lifa. "Til hvers eru mér auðæfi veitt af Guði," kveður maður, "ef eg skal hafna þeim?"
   Elskið svo auðæfi yður, að ér megið ávallt njóta þeirra. Því að þau megu eigi koma eftir yður deyjöndum, en þau megu fara fyrir yður liföndum, ef ér viljið sjálfir. Fégjarn maður og síngjarn akurkarl, annar selur manni fé sitt að leigu, að hann taki hálfu meira á móti, en annar selur jörðu sáð sitt, að hann taki þar hundraðfalt á móti, er hann söri einfalt, og geldur skuldarmaðurinn fé með leigum, en jörðin geldur akurkarli sæði með hundraðföldu. Fyr hví er eigi óhæft að ætla það, að Guð muni eigi gjalda þér með miklum ávexti þau auðæfi, er Guð gefur þér.
   "Til hvers gaf Guð mér auðæfin," kveður þú, "ef eg skal þegar gjalda þau?"
   Guð seldi þér auðæfin, að þú megir vita, hversu mikið unað að þeim má vera, ef þú hefir ást með auðæfum þínum og seljir þau til tryggrar hirðslu. Ef þú vill það eigi, þá mun ofát og ofdrykkja eða lostasemi taka frá þér auðæfi þín, eða ella mun til koma bráður dauði og grípa þau frá þér, svo að þú megir þau aldregi hafa síðan né sjá.
   Ef þú, maður, færir þar, er illvirkja væri von á götu þinni, og fyndir þú vin þinn, þann er þér hefði fé gefið, og bæði hann þig selja sér til hirðslu fé það, er hann gaf þér, "því að illvirkjarnir vilja ræna þig eða bana þér," fyr hví myndir þú eigi falla til fóta honum og biðja hann, að hann tæki við fénu, þar er þú vissir víst, að hann mundi þér selja féð meira en hann tæki við, og mættir þú þá forðast fjándur þína?
   Af því er oss nauðsynlegt að selja Kristi auðæfi ór. Ef vér elskum auðæfi ór eða krásir, þá seljum vér þeim þau til varðveislu, er þau hirðir oss til handa óbrugðin, þar er vér megum njóta þeirra ei og ei. Ef vér viljum neyta auðæfa vorra í þessu lífi, þá megum vér eigi ná þjónustu þeirra í öðrum heimi.
   Fyr því látum vér aura vora þjóna hér aumum mönnum og þurföndum og þeim, er í myrkvastofum eru eða á heiðnum löndum, að vér megim lengi njóta þjónustu þeirra í dýrð sona Guðs. Öll munúð fyrferst eigi, ef hún er hirt til óorðins lífs, því að maður má eigi mikið gull varðveita, nema hann feli það í jörðu. En hann má því örugglegar hirða gull sitt sem hann felur vandlegar.
   Neyti maður eigi krása né fagnaða í þessu stundlegu lífi, að eigi týni hann þeim í því lífi, er aldregi líður. Líf þetta er hundrað vetra hið lengsta, en er líður inn efsta dag, þá sýnist það svo sem eigi hafi verið lengra en einnar nætur gisting. En annað líf er ei og ei, og eldist það aldregi né endist. En sá maður er áttleri og andvani alls góðs, er eigi elskar þetta ið fagra líf, er aldregi ferst. Þar eru eilífir fagnaðir og auðæfi og krásir og dýrð sú, er svo hefst upp, að aldregi endist.
   En sá er eigi vill elska þetta ið bjarta líf, þá má sá eigi til þess komast, heldur verður hann tekinn af eilífum dauða og haldinn í eilífum loga. Þar eru hræðilegir fjándur. Þeirra augu skjóta af sér eldlegum örum, þeirra rödd er svo sem grenjun hinna óörgu dýra, þeirra viðurlit gera hræðslu og sárleik og dauða. Og væri svo vel, að dauðinn mætti bjarga við þessum meinum. Heldur er hitt þyngra, að þar er til þess lifað, að ávallt sé þeir í kvölum, er þar eru. Og til þess endurnýjast liðir þeirra, að þeir sé ávallt slitnir af höggormum, fyr því að þeir vildu ekki geyma Guðs boðorða.
   Hræðumst vér eigi líkams þyngdir né sóttir né fjárskaða, og látum fjárhluti vora fara fyrir oss til almáttugs Guðs með sigri, að vér megim forðast eilífar kvalar og komast til himneskra fagnaða. Snúum vér tárum vorum í fögnuð, og grátum nú syndir vorar, og höfum hug vorn þangað, er Guð er. Fögnum vér þeim, er sigur vógu á fjöndum og nú eru tignir gjörvir, allir helgir í himnakonungs hirð.
   Nú er sá dagur haldinn, er djöfull varð yfir stiginn, þá er hann hugðist sigur hafa, og bundinn, þá er hann hugðist binda, og varð hann veginn, þá er hann vildi vega, í því er hann var á braut rekinn úr hofi sínu og inni.
   En nú vekjum vér hugi vora til Guðs ástar, að vér megim styrklega stíga yfir þann, er oss vill glata. Vekjumst vér nú af óræktarsvefni, og hefjum upp hugskotsaugu ór, að vér sjáim tálgrafar þær, er óvinurinn grefur til þess að véla oss í og megim vér forðast með Guðs fulltingi. En diabolus sjálfur og hans ærir falli í tálgröf sína, svo að vér megim þetta mæla með spámanninum: "Grófu þeir gröf fyr augliti mínu og féllu í sjálfir."


[Trúarjátningin]

Lítillátlega játning skulum vér hafa vor á meðal og svo mæla í lýsingu trúu vorrar:
   Eg trúi á Guð, föður almáttkan, skapera himins og jarðar og allrar skepnu skapera.
   Eg trúi á hans einkason, Drottin vorn Jesúm Krist, er getinn er af anda helgum og borinn frá Maríu meyju hingað í þenna heim bæði Guð og maður.
   Eg trúi því, að hann óx hér upp í þessum heimi sem ella hver maður fyr utan syndir. Eg trúi því, að hann fastaði fjóra tugi daga og nátta samfast og sat fjándanum freistni. Eg trúi því, að hann gjörði alls kyns jarteinir sem í guðspjöllum er sagt. Eg trúi því, að hann var seldur og höndlaður síðan að vilja sínum, bundinn og barður, hræktur og að háði hafður. Eg trúi því, að hann var píndur undir pontskum Pilato jarli. Eg trúi því, að hann var á kross festur á þeim degi, er vér köllum föstudaginn langa að miðjum degi og dó á krossinum líkams dauða í eykt dags. Eg trúi, að hann var lagður spjóti andaður á krossinum undir höndina hægri. Eg trúi því, að þar kom úr bæði blóð og vatn.
   Eg trúi því, að líkami hans var grafinn, en önd hans með guðdómskrafti sté niður til helvítis og braut helvítis byrgi og batt fjandann.
   Eg trúi því, að hann leysti oss með því blóði frá veldi fjandans.
   Eg trúi því, að hann leysti úr helvíti alla þá menn, er honum þóttu þess vera verðir.
   Eg trúi því, að hann reis upp af dauða á þriðja degi eftir písl sína með því mannfólki öllu, er hann leysti úr helvíti.
   Eg trúi því, að hann sýndist Maríu móður sinni og postulum sínum, át og drakk með þeim.
   Eg trúi því, að hann var hér, síðan er hann reis upp af dauða, uns hann sté til himna upp að augsjáöndum postulum sínum á þeim degi, er vér köllum uppstigningardag.
   Eg trúi því, að hann er í himna dýrð, stýrandi skepnu sinni með Guði, almáttkum feður.
   Eg trúi því, að hann mun þaðan koma á inum efsta degi að dæma of allt mannkyn, það er dóms er vert.
   Eg trúi á anda helgan, að hann er jafnt Guð sem faðir og sonur.
   Eg trúi því, að sá er einn Guð, faðir og sonur og inn helgi andi.
   Eg trúi því, að sú er heilög kristni og almennileg trúa, er postular Guðs buðu.
   Eg trúi því, að heilagra manna samneyti er hjarta hreint og heilagt.
   Eg trúi því, að mér munu syndir fyrgefast, ef eg vil af láta og yfirbæta og við sjá við ógjörvum syndum.
   Eg trúi því, að það er hold og blóð Drottins míns, er vér köllum corpus Domini. Vil eg því bergja of sinn eða oftar á tveimur misserum að kennimannaráði mér til hjálpar og syndabótar.
   Eg trúi því, að eg skal upp rísa á dómsdegi og taka þá umbun verka minna, hvort er verið hafa góð eða ill.
   Eg trúi því, að illir menn munu hafa og reknir vera í helvítis píningar með djöfli og árum hans. Því trúi eg og, að góðir menn eigu þá vistar von með Guði almáttkum í himinríkis dýrð, svo að aldregi kemur fyr enda.
   Með þeirri trúu játi eg Guði almáttkum, en eg níti fjánda og hans verkum.


Syndajátning

Eg segi það Guði, Drottni mínum, og inni helgu Maríu, móður hans, og öllum Guðs helgum og yður, systkinum mínum, að eg hefi syndir gjörvar, aumur og vesall, allar þær, er maður má misgera með mennskri önd og mennskum líkama í orðum og verkum og í huga röngum, í öfund og í ofmetnaði, í heift og í reiði, bræði og í langræki. Hefi eg syndir gjört í morði og í manndrápi, í áverkum á kristnum mönnum. Eg hefi syndir gjört í hórdómsatferð og í öllu saurlífi röngu, svo sem vondur maður má sér spilla. Vilda eg það margt gera, er eg mátta eigi. Eg hefi syndir gjört í stuld og í ráni, í kaupafari röngu og í allri ójafngirni og í alls konar órakklæti og ómennsku, í gildingi bæði fyr Guði og mönnum.
   Eg hefi syndir gjört í dómum röngum, í ljúgvitnum, í eiðum röngum og í alls kyns orðalagi ónýtu. Bæði hefi eg illur verið við menn og fénuð. Eg hefi syndir gjört í hæðni og í hlátri, í gleði og í ógleði. Eg hefi syndir gjört í bölvun og í gauðrifi, í grimmleik og í illgirni.
   Eg hefi syndir gjört í bakmælgi og í bermælgi, í rógsemi, í háðsemi og í skelkni. Eg hefi syndir gjört í illmælgi og í tunguskæði, í ójafngirni fjár og ofmetnaðar, í síngirni rangri, í flærð og í alls kyns vélum við þá, er mér trúðu, og aðra.
   Eg hefi syndir gjört í hindurvitni og í forneskju, í átrúnaði röngum.
   Eg hefi syndir gjört í órækt að halda helgar tíðir eða föstutíðir, í sýslu andmarka minna.
   Eg hefi syndir gjört í ofáti og í ofdrykkju, í ofsvefngi frá góðum hlutum og í vökum til andmarka, í inndælgirni og leti allra góðra verka.
   Eg hefi syndir gjört bæði sofandi og vakandi, vitandi og óvitandi, að vilja mínum og óvilja. Eg hefi syndir gjört í því, að eg hefi annarra manna á milli það saman fært, er eg skylda skirra. Hefi eg latlega til skrifta gengið og órækilega til sagt, illa haldið, það er mér var boðið. Illa hefi eg varðveitt Guðs boðorð öll, laklega hefi eg tíðir sótt og illa hlýtt, haft hégóma fyr bænaorð í helgum stöðum.
   Eg hefi syndir gjört í guðlöstun og í atfyndli bæði við lærða menn og ólærða, í oflítilli rækt og ást við föður og móður og alla frændur mína.
   Eg hefi syndir gjört í mikilli ofdirfð að taka hold og blóð Drottins míns skriftalaus og gálaus. Hefi á allar lundir misfarið með þeim helgum dómi.
   Eg veit mig svo vesalan mann, að eg hefi mér fyr gjört í öllum vitum líkams, í sjón og í heyrn, í ilming og berging og í allri hneigingu líkams míns.
   Nú tel eg mig sem em allra synda sekjan og saurgan þeirra, er vondur maður má sér spilla í. Nú vil eg allra þeirra iðrast, af láta og yfir bæta við Guð og við alla menn, þá er eg hefi misgjört við. Vil eg öllum fyrgefa, þeim er misgjört hafa við mig, mismælt eða mishugað, til þess að Guð fyrgefi mér mínar syndir.
   Eg bið Guð, Drottin minn, miskunnar, en Maríu, móður hans, árnaðarorðs og alla Guðs helga, að fyrr geta eg bætt syndir mínar en eg fara úr heimi þessum.


Credo
[Trúarjátningin]

Petrus ait:
   Credo in deum. (Eg trúi á Guð.)
   Sá trúir efalaust á Guð, er alla hjálp og ærna þykist í Guði eiga sem er. En sá mun hver á ekki girnast fyrboðið og einskis varna þess, er veita skal.
   Patrem omnipotentem. (Föður almáttkan.)
   Því er hann ei faðir, að hann hefir ei son áttan, en því almáttugur, að hann má allt það gera, er hann vill.
   Creatorem celi et terre. (Skapara himins og jarðar.)
   Í nafni himins skal skilja andlega hluti alla og ósýnilega, en jörðin jarteinir alla líkamlega hluti og sýnilega, það eru allar skepnur.
   Andreas dixit:
   Et in Iesum Christum. (Og á Jesús Krist.)
   Jesús er hjálpari á óra tungu, því að hann helpur öllum sínum mönnum. En Kristus er smurður að þýða, því að hann er fullur ins helga anda, er andleg smurning er kallaður.
   Jacobus dicit:
   Filium eius unicum dominum nostrum, qui conceptus est de spiritu sancto. Natus ex Maria uirgine. (Son hans eingetinn, Drottin vorn, þann er getinn er af anda helgum, borinn frá Maríu meyju.)
   Þótt vér séim allir óskmegir föður af hans miskunn, þá er þó Jesús einn einkasonur hans, er getinn er af anda helgum og borinn frá Maríu meyju sem engi maður annar.
   Iohannes ait:
   Passus sub Pontio Pilato. Crucifixus mortuus. (Píndur undir pontverskum Pilato, krossfestur.)
   Píndur er hann, til þess að vér séim ópíndir, í veldi Pilatus og á kross festur til þess að gefa oss dæmi, hve hendur órar skulu negldar vera eða bundnar frá syndum og fætur allra þeirra manna er kristnir erum í fjórum skautum heimsins sem krossinn er ferskeyttur. Þar um mælti Davíð konungur þetta mál nú: "Syngvi allir lof Guði, þeir er leystir eru í austri og í vestri, í norðri og í suðri." Dauður var hann líkams dauða til að gefa oss andar líf, er áður vorum dauðir í syndum.
   Et sepultus. (Og grafinn.)
   Þá erum vér dauðir í gröf lagðir og rísum kykvir upp, er vér erum syndgir áður og fjandans þrælar, komum síðan hreinir úr skírnarbrunninum og Guðs börn til lífs borin.
   Descendit ad inferna. (Niður sté hann til niðurstaða.)
   Niður sté önd hans til helvíta að leysa alla sína menn þaðan.
   Philippus dixit:
   Tertia die resurrexit a mortuis. (Á þriðja degi reis hann upp frá dauðum mönnum.)
   Því reis hann upp á inum þriðja degi heldur en fyrr eða síðar, að hann leysti oss frá þremur hlutum, þeim er til hverrar syndar eru hafðir áður algjörvir verði, frá fjánda áminningu og mannsfýst og ráðnum vilja.
   Thomas ait:
   Ascendit ad celos. (Upp sté hann til himna.)
   Matheus dicit:
   Sedet ad dexteram dei patris omnipotentis. (Situr hann til hægri handar Guðs föður almáttugs.)
   Upp sté hann, til þess að vér of stígim upp, og situr til hægri handar Guðs föður almáttugs.
   Inde venturus est iudicare vivos et mortuos. (Þaðan mun hann koma að dæma kykva og dauða.)
   Faðir er ólíkamlegur og hefir önga líkamshönd, en sonur situr svo á hægri hönd föður, að hann er slíkur sem faðir. En því er hann sitja sagður heldur en standa, að hann er þar til hvíldar kominn, og af því öðru, að sitjandi maður skal dæma. En hann mun þaðan koma að dæma lifendur í góðum verkum og dauða í syndum.
   Iacobus dixit:
   Credo et in spiritum sanctum. (Eg trúi enn og á anda inn helga.)
   Sanctam ecclesiam catholicam, sanctorum communionem, remissionem peccatorum.
   Eg trúi enn og á anda inn helga, sem á föður og á son, því að þær þrjár skilningar eru aljafnar og eitt.
   Sanctam ecclesiam catolicam. (Helga kristni almennilega.)
   Helga trúi eg vera þá eina kristni, er almennileg er, en eigi þá helga, er villumenn kenndu.
   Maþias dixit:
   Sanctorum communionem. (Heilagra sameigin.)
   Heilagra sameign í trúu og ástarverkum.
   Judeas taddeus:
   Remissionem peccatorum. (Aflausn synda.)
   Aflausn synda er í sjö hlutum, í skírn og í synda iðrun, í ölmusugerðum og í óheiftræki, í kenningu við bræður óra, að þeir varni við illu, en gjöri gott, í huslun og í bana fyr Guðs sakar.
   Carnis resurrectionem. (Holds upprisu.)
   Trúi eg, að hver maður skal upp rísa á dómsdegi með sínum líkama, björtum eða svörtum.
   Et vitam eternam. Amen. (Og líf eilegt. Víst.)
   Það líf er eilegt, er ei hefur verið og er og vera mun himinríkis líf eða sá, er þetta mælti: "Eg em gata og ið sanna og líf."


Á allra heilagra messudag sermon

Þau eru upphöf að máli mínu, að því er sjá hátíð var sett, að páfi sá, er Bonifacius heitir, inn helgasti maður - hann var inn fjórði frá Gregorio páfa - bað þess Fókam keisara, að hann skyldi gefa kristnum mönnum til forráðs hof það, er lengi hafði staðið í Rómaborg, er eignað var öllum djöflum. Það hof lét gera Domicianus keisari, sá er inn fjórði var verstur við kristna menn, þeirra er keisera nöfn höfðu haft. Hann lét taka Jóan postula frá stóli sínum úr Efeso og færa í útlegð frá öðrum mönnum öllum í ey þá, er heitir Paþmos, til þess að svelta hann þar til bana. En Guð veitti þá huggun postula sínum, að hann leiddi hann upp á himna og lét hann þar sjá sinn almátt og öll tíðindi, þau er gjörðust í heiminum.
   En á þeim misserum inum sömum sem Domicianus lét ferja Jóan postula í útlegðina, þá var hann drepinn af Rómverjum svo, að þeir steyptu gulli leikanda, nýteknu úr afli, í munn honum og deyddu hann svo; kváðust ætla, að þá skyldi hann ærið hafa gullið.
   En fyr því að Guði var ást mikil á postula sínum, þá lét hann niður brjóta allt og ónýta, er Domicianus hafði boðið. Gerðu menn þá eftir Jóhanni og létu hann fara heim með vegsemd mikilli til borgar sinnar Efeso. En Fóka keiseri gaf Bonifacio páfa og kristnum mönnum hof það svo sem páfinn æskti. En síðan fór páfinn til með fjölda lærðra manna og svo ólærðra í upphafi mánaðar þessa, er nú er kominn, er heitir nóvember, að vígja hús það. Hann helgar hús það almáttkum Guði fyrst að upphafi og sankta Maríu móður hans og englum Guðs, höfuðfeðrum og spámönnum, postulum og píndum mönnum, sóttdauðum og meyjum og öllum helgum mönnum Guðs, að þar, er áður var ómaklegur vegur veittur öllum djöflum, væri veittur maklegur og skyldur vegur nú síðan öllum helgum. Var svo sett, að allt kristið fólk of allan heim skyldi halda hátíð þessa sem jóladag inn fyrsta, öllum saman helgum mönnum Guðs til dýrðar, en oss til hjálpar, fyr því að margir eru þeir helgir menn, er ekki verða messudagar þeirra haldnir á tólf mánuðum og margir þeir með ekki minni dýrð eða tign með Guði heldur en hinir, er haldnir eru messudagar og gjörvar tíðir. Þótti fyr því nauðsyn, að væri nokkur sú hátíðin, er haldin væri öllum saman Guðs helgum mönnum, til þess að öngvir væri hlutlausir helgir menn af þeirri dýrð, er vér mættim veita, að þá mættim vér öðlast allra þeirra árnaðarorð við almáttkan Guð. Enda fyr því, að í mörgu lagi verða eigi haldnar svo helgar tíðir sem verðugt væri, bæði af óræktum og nauðsynjum í sumu lagi, þá var sjá hátíð til þess sett, að nú skyldi það bætast í haldi þessa dags.
   Nú helgar hátíð þessa fyrst að upphafi, sá er allt helgar, það er heilagt verður, Drottinn vor Jesús Kristur. Frá hans speki segir spámaðurinn: "Alla hluti settir þú með mælingu og hræðslu og tölu." Svo skal sjálfum Guði halda dag þenna til dýrðar og unna honum um allt annað fram, virða hans vilja meira en sinn, þar er á móti stenst, gera alla góðgerninga fyr Guðs sakar og til syndalausnar sér og svo til hjálpar. En þeir, er Guð elska, munu elskaðir vera af Guði og munu koma til samfelldrar hátíðar með honum, svo sem hann mælti sjálfur: "Ego diligentes me diligo et qvi mane vigilaverint ad me invenient me: Eg elska þá, er mig elska," kveður Drottinn, "og þeir, er vöku halda til mér að þjóna, munu finna mig. Og þar sem eg em sjálfur," segir Guð, "þar mun sá vera hjá mér, er mér þjónar."
   Nú er slíkt feginsamlegt, góðir menn, þeim er Guði þjóna með ást og góðum verkum.
   En þar næst á þenna dag með Guði María, móðir hans, sú er allt á með honum, domina celi og jarðar. Vér skulum henni halda hátíð þessa næst almáttkum Guði á þann veg að bera Guð sjálfan með henni, og má vera að nökkurum þyki kynlegt, það er svo er að kveðið og spyrji í hug sér, á hvern veg þess megi vera, að vér berim Krist sem María bar.
   Eigi megum vér Krist í kviði bera sem María bar níu mánuður. Henni einni var sá vegur veittur að vera móðir skaperans sjálfs, bæði líkamlega og andlega. Nú megum vér bera Guð andlega með henni, en eigi líkamlega. Andlega svo að bera boðorð hans í brjósti og láta verða framkvæmd í atferðinni. Þá berum vér sjálfan Guð, ef vér berum gæskuna í brjóstinu, ást og elsku við Guð og við menn, unna Guði meira en öllu öðru, en hverjum kristnum manni sem sjálfum sér. Eru þau ástarboðorð tvö æðst allra boðorða og fyr því, að þar felast öll Guðs boðorð önnur í.
   En síðan hverfur hald hátíðar þessar þangað til, er englar Guðs eru, þeir er Guð hefir skapað til þjónustu við sig á himnum bæði og til fulltings við mennina á jörðunni. Sumir eru til þess settir að varðveita kost mannanna, að þeir fari eigi að fíflsköpum né gangi glapstígu eða gleymi réttlæti, en sumir til þess settir að hefta fjándur, að þeir of geri eigi svo mikið illt sem þeir vilja og þeir myndu gera, ef þeir næði, banna þeim að bana mönnum eða brjóta hendur og fætur eða taka vit frá mönnum og slá órum á, að þeir gleymi Guði og gæsku allri, eða drepa fé manna eða slá menn sóttum, svo sem þeir fóru við Job. Þeir lömdu hann með líkþrá, en felldu hús á sonu hans og deyddu þá, en drápu fénuð hans allan.
   En hitt skuluð ér þó vita, góðir menn, að þar aðeins gera þeir slíkt eða svo annað þvíglíkt, er þeir hafa leyfi til tekið áður af Guði sem þar segir í bókinni Jobs, að þar er manna var margt komið til fundar við Guð að þjóna honum og þiggja af honum hjálp og heilsu, þá kom þar og fjándi farandi. En Drottinn varp orðum á hann og spurði, hvaðan hann væri kominn. Hann sagði, kvaðst hafa farið umhverfis heiminn. "Finna myndir þú Job vin minn," sagði Drottinn, "þann mann, er nú fást trautt slíkir í heimi að gæsku sem hann er." "Það er eigi kynlegt," kvað Satan, "að Job sé vel við þig, þar er hann hefir allt gott af þér, það er hann vill, bæði metorð mikil og morð fjár, heilsu góða og hyggjandi. Nú þætti mér þá vita mega, ef þú tækir þetta lán frá honum, allt er nú hefir þú léð honum, hve fast hann héldi vináttunni við þig."
   "Lofa eg þér nú," kvað Drottinn vor, "að þú takir frá honum það lán allt, er nú hefir hann, annað nema lífið, svo og vit, það skal hann hafa hvorttveggja, svo að þú skalt því ekki granda. En tak frá honum annað allt, ef þú vill fyrst of stundar sakar, og reynum til, hve fast hann haldi vináttunni við mig."
   En þegar er fjándi hafði leyfi tekið af Guði, þá fór hann og laust Job líkþrá leiðilegri, svo að allt úr hvirfli og niður á tær var svo sem ein skán væri of allan líkamann og vogföll mikil með. Síðan laust hann sonu hans og deyddi þá, en álengur fénuðinn allan, þann er hann átti, þá deyddi.
   Nú skal hitt heyra, hve Job verði við freistnina svo mikla sem var: "Nökkviður kom eg í heiminn frá móðurkviði, enda mun eg nökkviður fara úr heiminum. Dominus gaf mér þá eigu, er eg átta, enda var að hans ráði á braut tekið frá mér. Nú er svo gjört sem Guði líkaði. Nú alls vér tökum góða hluti af Guði, hví skylim vér nú og eigi taka feginsamlega við freistninni, þeirri er Guð hefir til handa sent. Og með því ef Guð sér oss vel við verða, þá mun hann enn á leið rétta." Enda reyndist það svo, að þá er Job var mæddur nekkverja stund í freistni þessi allri saman, og það var reynt, hversu vel hann bar og þolinmóðlega, þá tók Guð af honum vanheilsuna, og varð hann maður heill, svo sem þá er hann var best heill. Lét Guð aukast þá og helmingi eigu hans alla, svo að þá átti hann allt hálfu fleira en fyrr, þá er flest var. Sonu átti hann og síðan sjö. Hann lifði og lengi síðan og varð elstur þeirra manna, er þá væri, tuttugu vetur og hundrað tólfrætt lifði hann síðan.
   Nú skaut eg af því dæmisögu þessi í þetta mál, að það er styrking mikil þeim mönnum, er fyr vanheilsu verða eða mannamissi eða fjárskaða. Nú er slíkt hreinsunareldur hér innan heims og brennir það syndir af mönnum þeim, er svo verða við sem Job.
   Hitt fylgir og þar er Drottinn vor reynir sína menn á þann veg, þá mun hann hugga þá brátt, ef þeir bera vel, svo sem hann gerði við Job.
   Sumir Guðs englar eru til þess sendir að gefa mönnum sigur í sóknum þeim, er þar hafa traust sitt, er hann er, en sumir til þess að veita mönnum lækning, þeim er á Guð heita eða helga menn hans.
   Nú þótt allir sé göfgir Guðs englar og með miklum mætti, þá eru þó sumir enn göfgari en sumir og enn með meira mætti, og öfundar þó engi þeirra annan að heldur. Færir hver svo fram sína sýslu, sem Guð hefir fyrir hann lagið.
   Höldum vér þá og englunum vel þenna dag, og vér glíkjum það og eftir þeim, að hver fylgi vel þeirri iðn, sem Guð hefir hann til settan, og engi öfundi annan, þótt sumir hafi meira lán af Guði en sumir.
   Síðan eignast dag þenna þeir höfðingjar heims þessa, er höfuðfeður eru kallaðir.
   Þar er fyrst í því tali Adam, frændi vor, sá maður, er Guð skapti fyrstan í heim þenna og allir eru frá komnir. En þar næst Abel, sonur hans, inn helgasti maður. Hann er til dæma tekinn ávallt síðan í hverri messu og þess beðið, að svo skuli Guð gera þægilegar órar bænir og góðgerninga sem hann gerði fórnir Abels.
   Enn var síðar nökkvi í heimsbyggðinni Enok. Hann var inn sjöundi maður frá Adam og svo heilagur maður, að Guð tók hann kykvan úr þessum heimi, og lifir hann enn og skal hingað aftur í heim þenna, og þeir Helias báðir spámaður, litlu fyr dómsdag, að kenna rétta trúu og atferð þeim mönnum, er í Antikrists villu vefjast. Eru þeir af því báðir kykvir með líkömum héðan teknir, Enok og Helias, annar fyrir Nóaflóð, en annar miklu eftir, að Guð hefir þá til þess ætlað, að þeir skulu þá hingað koma úr öðrum heimi og kunna segja, að sú er rétt trúa, er nú hafa kristnir menn, og sannur og eilífur er fögnuður góðra manna með Guði, enda svo og í öðru lagi eru sannar og eilífar kvalar vondra manna með djöfli.
   Þá trúu vill Antikristur niður brjóta og ónýta, og segir hann það rétt, er rangt er, en það rangt, er rétt er. Snýr hann svo um inu rétta öllu, að hann segist sjálfur Guð vera, sá er inn versti fjándi er, og segir það himinríkis götu, er helvítis gata er, að lifa allt að munúðum, fasta lítt og gera margt það, er nú er kristnum mönnum bannað.
   Nú fyr því að þeir ganga mest á mót honum, Enok og Helias, og leiða marga þá aftur Guði til handa með réttri trúu, er Antikristur hefir áður villta, þá lætur Antikristur þá taka báða og pína, og láta þeir þar líf sitt, fyr því að deyja verða allir úr heiminum þessum. Er þá og skammt að bíða, að Guð lýstur Antikrist með eldingu, og verður hann bráðdauður. Sjá menn til þess, að hann muni upp rísa á inum þriðja degi eftir dauðann, svo sem hann hafði sagt. En það frestast og verður ekki úr upprisunni hans, fyr því að hann laugst öllum guðdómskrafti á, og mátti hann þá eina stund lifa sjálfur eða slíkar sjónhverfingar gera sem hann gjörir, er Guð bannar honum eigi. Forvitnast menn um það síðan, hví hann rísi eigi upp og fara að sjá líkið og líta brátt, að það vellur möðkum allt og ódaunan af. Og finna menn þá, að það var villa ein allt það, er hann hefir kennt, en hin er rétt trúa og sönn, er þeir Enok og Helias kenndu og góðir menn höfðu áður í heimsbyggðinni. Snýst þá síðan öll heimsbyggð til réttrar trúar, það er þá lifir eftir. Veit þá engi nema Guð einn, hve langt eftir er heimsstöðunnar, en það vitu margir, að skammt mun eftir.
   Nú skiptir það eigi allmiklu þá menn, er nú eru í heiminum, hve langt það skeið er, er þar er á milli dráps Antikrists og dómadags. Hitt skiptir hvern miklu meira, að þá væri vel við búinn, er hann kemur. En svo er sem hverjum komi dómadagur, þegar er hann andast, fyr því að veit hver þá þegar sinn hluta, hvort hann skal helvítis kvalar hafa, þær er aldregi skal þrjóta, eða skal hann hafa hreinsunareld nekkverja stund og þau meinlæti, er af honum brenni inar smærri syndir, þær er hann hefir óbættar, áður hann andist. Af því nefni eg heldur inar smærri, til þess að hreinsunareldurinn megi af brenna, en inar stærri, að þær einar má hreinsunareldurinn af taka, er hinar smærri syndir eru kallaðar, en hinar öngar, er höfuðsyndir eru.
   Er því mikið undir, góðir menn, að höfuðsyndirnar væri til skriftar bornar, áður maður skildist við lífið, að engi má hjálpina fá ellegar, nema sagt hafi til inna stærri syndanna, álengur er hreinsunareldurinn má engar þær hreinsa, er stærri eru. Hafa engir menn svo helgir verið í heiminum, að eigi hafi nekkvað misgjört, þótt sumir hafi bæði fátt og smátt, nema Drottinn vor sjálfur. Hann einn er svo, er ekki misgerði, hvorki í orðum né í verkum eða hugrenningum og því máttuglegar, að hann einn hefir veldi til og almátt að slökkva syndirnar og fyrgefa þær.
   María, móðir Drottins vors, var og svo sem þeir menn, er helgastir hafa verið í þessum heim, áður Guð Dominus kom með henni, og hún varð hafandi að Guðs syni. En síðan varð hún helgari en hver maður annarra og Guði næst að göfugleik öllum og gæsku.
   En að ræða of þá menn, er vóru snemma í heiminum, miklu fyrir hingaðburð Drottins vors, sem vér gátum fyr stundu áður, þar er Enok var, og hafið ér heyrt nú, hve kær hann var Guði, er eigi annað enn merkilegra stóru en geta Nóa við nakkvað, þess öldurmanns, er Guð sjálfur mælti það við, að hann skyldi örk gera og hjálpa svo við því öllu, er Guð vildi lifa láta, bæði af mannkyni og kykvenda og fugla, meðan hann deyddi óvini sína í djúpi vatnanna, þeirra er þá lét hann ganga yfir allan heiminn. Svo sem Guð lét þá vatnið ganga yfir allan heiminn og deyddi svo allt mannfólk, það er í heiminum var, nema það eitt er í örkinni var með Nóa, þeir átta menn, Nói og kona hans, synir hans þrír, Sem, Kam og Jafet, og konur þeirra. Og hefir þaðan kvíslast og græðst síðan allt mannkyn. Svo mun og Guð láta eldinn ganga yfir allan heiminn að nestlokunum og deyða svo allt mannkyn, það er þá er í heiminum, og lífga enn allt síðan, áður til dóms ins efsta komi.
   Eru þessi in fyrri heimsslit kölluð, er vötnin gengu yfir alla veröldina, en hin in síðustu, er Guð lætur eldinn ganga of allan heiminn milli himins og jarðar. Væri nauðsyn mikil, góðir menn, að haga svo hér atferðinni, að eigi yrði maður þeim eldi í staddur. En góðir menn allir, þeir er nú fara úr heim, áður Antikristur kemur að villa fólkið, enda hafi eigi höfuðsyndir á höndum staðið óbættar og ósagðar, áður þeir skilist við heiminn. Kenndi inn helgi Abraham og þeir langfeður, Ísak og Jakob, mönnum góð dæmi í atferð sinni. Skyldum vér vera jafntrúfastir sem þeir og svo hlýðnir Guðs boðorðum sem Abraham, að þá er Guð reyndi til, hve hlýðinn Abraham myndi honum vera og mælti, að hann skyldi taka Ísak son sinn, þann er hann unni sem sjálfum sér, og höggva og færa hann svo Guði í fórn. En ér meguð ætla, hvort nakkvað mundi honum jafnmikið þykja sem það, og vildi hann þó það virða meira, er Guð mælti en sinn vilja, tók sveininn og brá sverði og vildi höggva hann, sem Guð hafði mælt. En Guð sendi til engil sinn að stöðva höggið og mælti við Abraham: "Nú sé eg, að þú vill því hlýða, er bauð eg þér, og þessu á móti skal koma, að í þínu kyni skulu allar þjóðir blessast, og þitt kyn skal betur að þrifum verða en ekki kyn hafi fyrr orðið, og hinir göfgustu konungar munu frá þér koma. Nú svo sem þú vildir eigi þyrma einkasyni þínum, heldur vildir þú höggva hann fyr Guðs sakar, þegar er hann mælti það, svo mun Guð og gera að móti við þig, að hann mun eigi vægja einkasyni sínum, og mun hann senda hann af himni hingað í heim til lausnar öllu mannkyni, því er frá þér kemur.
   Skulum vér svo halda þeim inum helgum feðrum, er nú ræðum vér um, þessa hátíð að vera svo trúfastir sem þeir vóru og réttdæmir og hlýðnir, svo sem ér heyrðuð nú, hver laun að móti komu af Guði hlýðninni. Skyldim vér þann veg móta oss mest, sem Guð kenndi postulum sínum, og kvað þá eigi mega komast ellegar í himinríki, nema þeir væri þannig mótaðir. Þá er postularnir spurðu Drottin vorn, hver þeirra myndi mestur vera í himinríki, - hann sagði, að sá myndi mestur vera þar, er minnst bærist á hér og væri lítillátastur og hlýðnastur Guðs boðorðum og lét það fylgja: "Verið ér vitrir sem höggormar, en einfaldir sem dúfur." Þar þarf hvort að styðja annað, hyggjandin einfaldleikinn, en einfeldin hyggjandina. Skal gefa einfaldleikinum nafn annað ljósara, veitka eg, nema eigi viti menn ellegar svo glöggt, hvað það er, og kalla það gæsku sjálfa. Er sá einfaldur, er eigi er tvefaldur í skapinu. Nú sá hver, er einfaldur er, sá mun fályndur vera, og er það þegar gæska. Þar fylgir og oft lítillæti og hlýðni frályndnu, hógværi og hreinlífi, trúfesti og tárfelling, staðfesti hugskots og stjórn atferðar, geðfesti og gásemi, og er það mikil gæska allt saman. En tvefaldleikinum fylgir margt illt, slægð og saurlífi, lygi og lausung og lestir margir, gildingur og geðleysi, grand er það andar.
   Kann það verða stundum, að einfaldleikinum og þeirri gæsku, er þar fylgir, grandar ónenning og auvirðskapur. Mælti af því Drottinn vor það við postulana, að þeir skyldi vera hyggnir eða hvassir sem höggormar, að hyggjandin og hvassleikurinn skal hvessa einfaldleikinn til nenningarinnar, en einfaldleikurinn og gæskan skal stilla hyggjandinni, að hún snúist eigi til slægðar eða til svika. Af því sem dúfur, að dúfan er óslæg og hrein, svo að ekki er gall í henni, vill hún öngu granda né skeðja. Vill Guð og svo láta vera sína menn.
   En af því sem höggormar, að það er eðli höggormsins, þá er vetur kemur, að hann skríður á milli trjáa, þar er þröngt er, og strýkur úr sér eitrið allt og verður þá spánnýr eftir.
   Skulum vér og það glíkja eftir honum að þröngva líkamanum til þess, að eitrið fari úr hugnum, þröngva með meinlætum, föstum og vökum, að vaka of tíðir vel, í erfiðlífi að vinna trúlega, þeir er verkmenn eru, eða þótt eigi heiti verkmenn, og er þó hverjum hjálpvænlegt að erfiða sér í nökkvi, ef hann er heill, svo sem hver er helst til fær, sumir í bænahaldi og knébeðjarföllum, í smíðum, þeir er hagir eru, fylgja ófærum mönnum yfir vötn, eða slíkt er Guð skýtur hverjum í hug að gera til hjálpar sér og strýkva svo eitrið úr hugnum, reiði og ranglæti, bölvun og bakmæli, öfund og ofmetnuð. Eitur er slíkt kallað. Og verða svo spánnýr og ungur í annað sinn, þótt hann sé áður gamall, svo sem Drottinn vor mælti sjálfur við lærisveina sína enn í öðru guðspjalli og heimti til sín svein lítinn og mælti við þá: "Gjörist ér slíkir sem sveinn sjá er, ef ér viljið öðlast himinríki, en ellegar megið ér eigi."
   Eigi mælti hann það við þá, að þeir skyldi svo litlir vexti sem sveinninn var, þar er þeir vóru flestir áður miklir vexti, heldur hitt, að þeir skyldi skapið hafa svo gallalaust sem barnið hafði og jafnvéllaust. Er þá bæði postulum Guðs og spámönnum sjá hátíð haldin, ef vér erum ölmusugóðir og veitum voluðum sem postular Drottins vors gerðu, en lifum forsjálega og spaklega, sem spámenn kenna. Og svo sem þeir sáu fyrir óorðna hluti, þá er síðar komu fram, svo skulum vér og ætla fyrir óorðna hluti, þá er enn eru eigi fram komnir og munu þó fram koma. Það er andlát vort og annars heims vistir góðra manna og vondra. Nú þótt það sé þeim mönnum enn eigi fram komið, er nú lifa, þá sjáum vér, að þó er mörgum fram komið. Og megum vér af því vita, að slíkt eigum vér fyr hendi.
   Nú fyr því, að þess er á einigri stundu örvænt, að dauðinn komi að hendi, þá skyldim vér ávallt vera við búnir, að eigi komi hann, þá er síst varir, ef hans er gleymt. En sá er hlutur vænstur til að stöðva annmarkana, ef andlátinu verður eigi gleymt. Er þá forsjálega og spálega lifað og bæði sótt postula traust og spámanna í hátíðarhaldinu.
   Konungar helgir hafa og eignast dag þenna með Guði, þeir er herjað gátu himinríki og unnið af Guðs miskunn bæði með líkamlegum vopnum og andlegum. Svo með líkamlegum, að þeir börðust til friðar og réttinda og ráku fyrir Guðs andskota og sína, að góðir menn mætti í friði vera, þeir er Guði vildu þjóna. Börðust til laga og landssiðar, að Guðs lög gengi ríkra heldur en óvenja vondra manna eða siðleysi svikaþjóðar, svo sem Davíð gerði konungur eða Konstantínus síðan, er hann tók trúu og skírn af Silvestro páfa, Ósvald rex eða Edmundur eða Ólafur, er til siðar og friðar barðist í Norvegi og landslaga réttra, og margir aðrir helgir konungar. En þannig með andlegum vopnum unnu þeir himinríki, sem oss er boðið, ef vér skulum komast mega til hásæta slíkra, sem þeir hafa nú öðlast með Guði, að þeir börðust hvern dag á móti löstum og lýtum og ráku svo fyrir ósýnilega fjándur með andlegum vopnum, það er siðum góðum og stjórn, að þeir stýrðu bæði sér og sínu fólki til lagahalds og Guðs boðorða varðveislu sem þeir ráku sýnilega andskota af höndum með sýnilegum vopnum.
   Er þá þeim hátíð haldin, er vér glíkjum það eftir þeim að berjast á mót löstunum og reka svo fyrir fjándur þá, er færa vilja oss frá fósturjörðu vorri, að láta eigi eftir spaningum þeirra og standa á mót styrklega og stíga svo yfir andskota andar vorrar. Munu styðja oss prýðilega píslarvottar Drottins vors, þeir er enn hafa eignast dýrð af Drottni órum og samfellda hátíð, þar er hvern dag er haldin allra heilagra messa í himinríkis fagnaði.
   Þeir höfðu ást á Guði og á boðorðum hans, að þeir lögðu lífið á og létu heldur kvelja sig sárlega en þeir vildi af Guðs boðorðum ganga. Nú þeir er þangað vilja til hátíðarhaldsins komast með þeim, þá verða og meinlæta sér nakkvað. Er miklu það auðveldra að láta í mein sér að gera eigi ólofað en hitt sé að bæta yfir syndina, þá er gjör er, enda er það Guði enn þægilegra meinlætið að pína heldur hugskotið bæði og líkamann í því að láta í mein sér að gera eigi glæpinn, þótt maður verði fús til. Og er þó sá einn til að bæta yfir sem bráðast í nökkurum meinlætum og skriftagangi, ef misgjört verður.
   Gilt mun þykja meinlæti að halda þolinmæði að móti, þar er manni er allmikill ósómi boðinn í hvígi sem það er, og verði maður allfús að hefna og megi hann, ef hann vill. Er svo og margt annað það, er maður verður fús til að gera, það er syndafang er í, að meinlæti mun í vera að standa á mót og gera eigi, og tekur hann fyr það þó launin af Guði, ef hann lætur í mein sér. Kallar Guð þá pínda menn sína, er sér meinlæta til þess að misgera eigi, þótt þá fýsi til.
   Eru margir þeir menn, er eigi þykir það betra að gera, er verra er, heldur eru þeir hins fúsari miklu að gera það, er þeir vitu, að gott er, og líkar Guði við þá allra best. Og ef hann kallar þá píslarvotta sína, er sér halda sárt og standa að móti misgjörðinni, þótt til fýsi eða meinlæta sér til yfirbótanna, ef misgjört verður, þá má ætla, hve vel Guði mun við hina líka, er þess eru fúsari ávallt, er vel er, og það þykir betra, er betra er, sem betra mun þykja að vera laus en bundinn og betra að verða eigi þræll ánauðugur, þótt hann komist úr ánauðinni of síðan eða svo úr böndunum.
   Ávallt er maður gerir glæpinn, þá er hann þræll gjör, ánauðugur af syndinni og bundinn frá himinríki. En ábyrgð er á mikil, góðir menn, hvort maður verður frjáls, ef hann kemur í þrældóminn, eða svo laus, ef hann verður bundinn. Og er því öruggara miklu að koma eigi í ánauðina og þrældóminn né böndin fyr öndverðu.
   Kenna það oss helgir biskupar og svo aðrir góðir menn og gæskufylltir, þeir er sóttdauðir hafa orðið úr heim héðan, að þann veg má til himinríkis fagnaðar komast að láta margt í mein sér hér, það er maður veit, að ólofað er, þótt hann fýsi til, og svo hitt með að gjöra sem flest gott. Hafa helgir menn það sýnt oss bæði í orðum sínum og í atferðum, að eigi þörf vinnur grandverin ein saman nema fylgi góðgerningarnir. Og eigi góðgerningarnir að fullu nema fylgi grandverin og góðlífið. En ef allt fer saman, grandverin og góðgerningarnir, þá er Guði þægilegt, og eru það vængir tveir, þeir er manninn megu upp hefja til himna af jörðinni.
   Skal svo hátíð halda helgum mönnum hér á jörðunni að leita að hafa nakkvað af orðum þeirra og atferðum og þá von að komast megi til eilífs hátíðarhalds með þeim.
   Munkar og meyjar eignast enn dag þenna með Drottni órum. Skal þeirra dýrð svo gera í dagshaldinu að forðast veraldarmetnuð fallvaltan og skammælegan, hafa hreint hugskot og líkama svo sem Dominus noster kenndi sjálfur: Beati mundo corde quoniam ipsi deum videbunt: Sælir eru þeir, sagði hann, er hreint hafa hjarta, því að þeir munu sjálfir Guð sjá. Beati misericordes quoniam ipsi misericordiam consequentur: Og þeir eru sælir, er miskunnsamir eru, því að þeir munu miskunnina sjálfir öðlast að Guði.
   Nú er þar yfir mælt í nökkurum orðum of göfugleik hátíðar þessar og svo hve halda skal hverjum sveitum til þess að Guði og öllum helgum mönnum hans verði þægilegt þessa dags hald. Og mættim vér öðlast af veraldlegra hátíðahaldinu að komast til eilífra hátíða og fagnaða með almáttkum Guði, qui vivit et regit per omnia secula seculorum. Amen.


Á jóladaginn

Því að hingaðburð Drottins vors, Jesú Krists, kennum vér skýrt af frásögu sanctorum guðspjallaskálda, Matteus og Lúkas, og mannseðli það, er hann bar hér til þurftar oss með jarteinagerð og stórmerkjum.
   Þá er og nauðsyn að rannsaka orð heilags Jóans postula, þau er hann hefir sagt frá guðdómi Guðs og eilífi því, er hann hefir ávallt lifað og verið án upphafi, og mun svo ávallt vera án enda. Er hann einn svo, að ávallt hafi lifað án upphafi. En skepnan öll hefir upphaf tekið af honum. Og hefir hann svo nú gjört af miskunn sinni og hingaðburði og hérvist, að þeir allir, er vel halda boðorð hans og lifa lastvarir, skulu ávallt lifa með honum án enda sem hann sjálfur.
   Sankt Jóan postuli segir í guðspjalli þessu, er í dag er lesið í hámessu, að allir þeir, er við honum tóku og trúðu á hann og hlýddu boðorðum hans, gaf hann það veldi, að þeir urðu synir hans og sameilífir honum, svo sem nú eru helgir menn hans eða svo góðir menn, þeir er hér eru enn innan heims, sem hann var, Jóan postuli, þá innan heims, er hann sagði í guðspjalli sínu, þessu er nú er upphafið lesið í dag í hámessunni, frá guðdómi Guðs og kvað svo að fyrst, er hann hóf: In principio erat verbum: í upphafi var orð, og orð var með Guði, og Guð var orð.
   Guð er upphaf sjálfur allrar gæsku, fyr því að hann er fyrstur og æðstur. Og fyr því upphaf, að hann hóf allt fyr öndverðu og skapaði, þar er ekki var áður. Hann er bæði upphaf og endir alls. Eigi fyr því að hann hafi hvorki upphaf né enda sjálfur, sá er ei hefir verið og ávallt mun vera, heldur fyr því upphaf og endir, að hann var fyrr og æðri en allt annað, og af honum hefir skepnan öll hafist. Enda mun hann og lúka öllu og láta enda verða alls þess, er þessa heims er.
   En orð var með Guði.
   Eigi er það vant að skilja og skýra. Ætla má, hvort sá mun haft hafa orð með sér, er málið hefir gefið og skapað mönnunum. En það er allt eitt, orð Guðs og spekt hans, því að ekki mælir hann annað nema spektina. En svo mikill er máttur guðdómsins, að orð hans og spekt er kallað sonur hans. En sonur Guðs er og Guð, slíkt sem faðirinn sjálfur, og eigi minni né meiri, heldur samjafn feðurnum. Því að eigi er spekt Guðs minni en hann sjálfur, fyr því að svo er rétt að ætla, að Guð er spektin sjálf og gæska. Er þar faðirinn, er hugvitið er. Með hugvitinu má finna allt. En þar er sonurinn, er minnið er. En þar er hinn helgi andi, er skilning er.
   Nú það er hugvitið finnur, það má muna með minninu, en skilja og greina með skilningunni, hvílíkt það er, er maður sér eða heyrir eða sjálfum kemur í hug. Og er þó ein spekt allt saman, hugvit og minni og skilning. Svo er og einn Guð, faðir og sonur og heilagur andi. Sá byggvir í brjósti góðra og situr þar svo sem í himnum sem hann sagði sjálfur, að himinn er stóll minn, en jörðina hefi eg að fótborði. Segir svo og Salómon hinn spaki, að önd réttláts manns er sess speki. En Páll postuli segir, að Kristur Jesús er kraftur Guðs og speki. Það er og sýnt, alls Guð er sjálfur spektin, en önd góðs manns er stóll spektarinnar, að þá er önd góðs manns stóll Guðs. Það er allt eitt og himinn, sem Davíð segir í Saltera, að himnarnir boða dýrð Guðs. Himnar eru kallaðir kennimenn góðir, þeir er Krist bera í brjósti með gæsku. Það er allt eitt, og þeir bera helga spekt Guðs boðorða í brjósti með ástríki.
   Og eigi aðeins kennimenn eru svo kallaðir, heldur allir trúfastir menn og ráðvandir sem dominus noster sagði sjálfur, að glíkt er himinríki konungmanni þeim, er gerði brúðkaup syni sínum.
   Hver er sá konungur, er brúðkaup gerði syni sínum? Hver nema sá, er sálmaskáldið sagði frá: "Guð, gefðu dóm þinn konungi og réttlæti þitt syni konungs." Sá gerði brúðkaup syni sínum. Þá gerði Guð faðir brúðkaup Guði, syni sínum, er hann samtengdi hann mannlegu eðli í meyjarkviði og samtengdi honum síðan helga kristni.
   Heilagur meyjarkviður var brúðhvíla þessa brúðguma. Þaðan segir Davíð: "Í sólu setti hann búð sína, og svo sem brúðgumi fór hann fram úr brúðhvílu sinni."
   Hann sendi erindreka sína að bjóða mönnum til brúðkaups þessa. Sendi hann of sinn og í annað sinn. Því að fyrst lét hann spámenn boða hingaðburð sinn, en síðan postula. En fyr því að þeir, er fyrr var boðið, vildu eigi fara, þá var svo að kveðið í annað sinn, er mönnunum var boðið: "Sjá hérna, dögurð minn bjó eg til, griðungar mínir og alifuglar höggnir og allir hlutir búnir. Komið ér til boðsins."
   Hvað skal þar merkja í griðungum og alifuglum? Hvað nema helga feður hvorstveggja lagahalds, forns og nýs.
   Það var lofað í lögum Moises, að góðir menn og Guðs vinir skyldi reka fyrir, ef þeir mætti, Guðs andskota og sína, og bauð svo í fornu lagahaldi, því er Moises tók af Guði, að maður skyldi elska vin sinn, en hata óvini sína. En það er nú bannað af Guði að hata óvini sína í þessum lögum nýjum, er í guðspjöllunum standa, sem Dominus noster segir sjálfur í guðspjalli: "Elskið ér óvini yðra, og gerið ér vel við þá, er yður hata, og biðjið fyr þeim, er yður bölva, að ér gerist synir föður yðvars, þess er á himnum er, og sól sína lætur skína jafnt yfir vonda sem góða og rignir slíkt yfir illa og lætur gróa jarðir þeirra sem góðra." Og svo gerði hann sjálfur, þá er hann hékk á krossinum fyr órar sakar. Þá bað hann fyr óvinum sínum og þeim, er að voru að pína hann, og mælti svo: "Faðir, fyrirgef þú þeim, því að þeir vitu eigi, hvað þeir gera." Enda sýndi hann svo mikla miskunn við þá, er að voru að pína hann, að hann lét þá réttast og iðrast og yfir bæta.
   Eigi er það nú óskyldra heldur en í Moises lögum að elska vini sína og vera þeim trúr.
   Hvað merkja griðungarnir nema feður hins forna lagahalds, þar er þeim var lofað í þeim lögunum að stanga andskota Guðs og sína með horni haturs.
   Eða hvað merkja alifuglarnir nema feður hins nýja lagahalds, þeir er girndir sínar hafa til Guðs og fljúga með helgum skilningum og Guðs boðorða ást svo sem með vængjum til Guðs.
   Góðgerningar og Guðs boðorða hald og vilji góður hefur manninn upp til Guðs sem vængir.
   En þeir sendimenn Guðs, er hann sendi að boða og reka sín erindi, fyrst spámenn, en síðan postular, þoldu ófrið mikinn af vondum mönnum, svo að lífi voru teknir margir, sem að var kveðið í guðspjallinu, fyr þeim er boðið var til fagnaðarins: "Griðungar mínir og alifuglar eru höggnir og allir hlutir búnir. Komið ér til boðsins." Sem þetta er mælt: "Fyrirfarandi feðra dæmi og dauða lítið ér og ætlið þaðan af lækningar lífs yðvars."
   En þeir gerðu eigi fara, er boðið var, og fór annar í þorp sitt, en annar til kaupskapar síns.
   Sá er í þorpið fór, merkir þá menn, er ekki gá annars nema jarðlegra hluta og verka og halda órækilega helgar tíðir eða bænahald sitt.
   En sá, er til kaupskapar fór og vildi eigi þiggja heimboðið konungsins, merkir þá menn, er svo mikinn hug leggja á kaupskap veraldlegan og ávöxt fjár, að fyr þær sakar gá eigi Guðs boðorða.
   Nú þá er sumir leggja hug á veraldar önn og vinna til fjár sér, þeir er eigi þurfu fyr ómegð að leggja og eigu fyr einum sér að leita, og girnast þeir svo ákaflega févöxtinn af verkunum, að þeir gefa eigi gaum Guðs boðorðum öðrum fyr því, helga daga að halda eða tíðir að hafa eða kenningar að heyra eða föstu dægur, sem sumir gera. Eða gefa sér eigi tóm til fyr verkönninni að biðjast fyrir. Og fyr ágirni reyndar fjárhlutanna, þá komast þeir eigi til fagnaðarins með konunginum.
   En eigi skuluð ér svo ætla, þá er eg mæli þetta, að eigi sé verkið þó gott, þar er maður vinnur hólega á rúmhelgum tíðum. Vanstillið er illt og misskiptið og ágirni sú fjárins, að fyr því verður eigi annað haldið, það er sett er í kristnum dóminum. En sumir leggja hug á kaupskapinn, svo að þeir gá eigi fyr því Guði að þjóna eða hlýða hans boðum. Og er þó ágirnin undir hvortveggja fjárhlutanna, en hvorvetna þess, er mikil er fjárágirnin, þá mun fylgja þar metnaðargirnin með, að maður ætlar, að féin muni honum afla metorðanna eða sællífis.
   Nú þeir er á slíkt leggja meira hug heldur en á heimboð konungs, þá koma þeir eigi til fagnaðarins með honum. En þeir er eigi koma til fagnaðar með honum, þeir koma allir til eilífrar vesaldar með fjánda.
   Hitt kann stundum verða, er enn er þyngra, að margir eru þeir, er eigi gefa gaum sjálfir Guðs heimboði, en hitt að fórnaði, að þeir veita mótstöðu og ófrið Guðs þjónum og erindrekum, sem segir í guðspjallinu, að sumir þeir, er eigi vildu heimboðið þiggja að konunginum, þá tóku sendimenn hans og drápu. En þá er konunginum var sagt, hvað þeir höfðu gjört, þá sendi hann her sinn og lét drepa víkinga þá og brenndi upp borgir þeirra.
   Svo gerir Guð jafnan við þá, er ófrið veita og mótstöðu erindrekum hans, að hann tekur þá fyrst af lífi, en síðan brennir hann og borgir þeirra, það eru líkamir þeirra, er byggðu andir þeirra í svo sem í borgum, meðan þeir lifðu, en kvelur hann hvort tveggja og brennir í helvíti, önd þeirra og líkama.
   Og sendir hann her sinn til að glata víkingunum.
   Þar eru englar hans, er her sá er. Þá sendir hann til þess, er hann vill láta sýsla, hvort sem hann vill láta drepa andskota sína eða vill hann láta gæða vini sína. Verður svo sem orðskviðurinn mælir: "Að sér stríðir vesæll maður, er mat hafnar." Þeir stríða sér og sjálfum, er eigi vilja þiggja heimboð að konunginum, fyr því að þeygi mun hann skorta boðsmennina. Hann býður þá öðrum þegar, sem segir í guðspjallinu, að þá mælti konungurinn við þræla sína: "Búinn fögnuðurinn, en þeir voru óverðir að njóta, er boðið var." Og báru þeir vitni um það sjálfir, þar er þeir níttu heimboðinu og gerðu eigi þiggja. Farið ér nú til gatnamóta og bjóðið öllum þeim, er ér finnið, til brúðkaupsins.
   Það kann oft verða, að þeir þiggja fúslegar heimboðið að Guði, er hér hafa færra til skemmtunar af heiminum. Og ei bilar að nakkvað ávallt, þótt þeir kostgæfi gaman veraldarinnar eða eftirlífi, að þeir fái.
   Nú fara þeir sendimenn konungsins og sömnuðu saman öllum þeim, er þeir fundu, góðum og illum, og varð þá manna fjöldi mikill.
   Bera boðsmennirnir vitni um, er margir vóru vondir, að það brúðkaup, er þar er um rætt í guðspjallinu, merkir þetta mannboð hér innan heims, er Guð býður öllum jafnsaman til sín í heilagri trúu og skírn, en eigi hitt, er á dómadegi býður hann góðum mönnum einum heim og helgum til sín, en rekur vonda menn á braut alla frá sér í eld eilífan með djöfli. Hér er sambland mikið góðra og illra fiska í trúarnótinni, og má hér eigi of greina og verður alla saman til lands að draga og bíða, uns sá skiptir á dómadegi, er veit, hverjir góðir eru eða hverjir eigi. Eru góðir einir hvergi nema í himinríki og svo enn og illir einir hvergi nema í helvíti. En í þessu lífi, er á milli er himins og helvítis, svo sem þetta er í miðju sett, svo tekur þetta og hvoratveggju, góða og vonda. Nú þeir er hér eru góðir í þessa heims lífinu, þá verða bera hér vandræði og meingerðir vondra manna. En sá er eigi vill bera mótstöðu illra manna, þá ber sjálfur vitni um, að hann er eigi góður. Nítir sá Abel að vera, er eigi vill þola gagnstöðu Kains. Er svo og í láfanum, að kornið liggur undir sáðunum. Er svo og, að blómarnir renna upp á milli þyrnanna og rósan vex upp á milli klungra og þyrna og ilmir hún, en þeir þröngva henni, er þeir vaxa upp hjá og særa hana, af því að þeir eru snarpir og hvassir.
   Tvo sonu átti inn fyrsti maður Adam, og var annar þeirra góður, en annar vondur. Abel var góður, en Kain vondur.
   Þrír voru synir Nóa í örkinni með honum. Vóru tveir góðir, en einn var vondur. Sem og Jafet vóru góðir, en Kam var illur.
   Tvo sonu átti Abraham, og var annar góður, en annar illur. Ísak var góður, en Ismael illur.
   Átti Ísak og tvo sonu. Var annar góður, en annar vondur. Er Jakob góður og inn helgasti maður, en Esaú vondur.
   Tólf sonu átti Jakob, og var einn sá, er öllum gaf þeim líf, en þeir höfðu hann seldan mansali fyr öfundar sakar og illsku. Jósef gaf þeim öllum líf og fékk þeim atvinnu of hallærið, þar er þeir myndu svelta ellegar og farast. Tólf voru postular Krists, og var einn rekningur og djöfull heldur en maður.
   Sjö vóru djáknar vígðir af postulum Guðs, og vóru sex helgir, en einn gerðist villumaður.
   Eigi megu góðir menn án of vera vonda mennina. Mun það þykja yfirskotlegt, svo sem vondir menn megu of vera eigi án góða, mun það þykja öllum auðsýnt. Til þess þarf illa mennina með góðum, að þeir reyna þá, hvort þeir sé góðir. Þeir reyna í meingerðum og í mótstöðu, svo sem fjándinn reynir mennina innan í hugskotinu og teygir þá til rangs. En of þá, er eigi láta að því leiðast, er hann teygir, þá hleypir hann að þeim rökkum sínum fram, það er vondum mönnum á hendur þeim, að þeir geri þeim meingerðir, bæði í orðum og í verkum, og vita, ef þeir verði í því yfirstignir, að þeir standist eigi meingerðirnar og vilji snúast til hefnda. Og verða margir svo yfirstignir, þeir er hitt stóðust.
   Látum vér oss í hug koma umliðnar tíðir og vitum það, að ávallt hafa góðir menn orðið að bera vandræði og meingerðir vondra manna. Og ætlum enn til þess, að svo muni vera, meðan heimurinn stendur, og búumst við því að bera meingerðir missnúinna manna. Og ef vér viljum koma til sælu með þeim, þá munum vér verða gera að þeirra dæmum. Nú var engi sá góður aldregi, að eigi yrði að bera mótstöður vondra.
   Héðan af er það, er sæll Job segir frá sér: "Bráð var eg orma og samtengur eiturkykvendum." Og það sannar Salómon: "Svo sem lilium rennur upp á milli þyrna, svo er og vinkona mín á milli kvenna."
   Héðan af er það, er Drottinn vor mælti við Esekielem spámann: "Sonur manns, ótrúir eru með þér, og með eiturormum byggvir þú."
   Það fylgir og þessu, er Petar postuli segir frá helgum Lot, að réttlátur Lot var þröngdur af vondri atferð illra manna, byggvandi milli þeirra, er dag frá degi vildu önd réttláts missnúa af vondum verkum sínum.
   Þetta segir og Páll postuli hið sama, mælti við lærisveina sína: "Þér byggvið með ranglátu fólki og missnúnu, lýsið svo milli þeirra sem stjörnur á himni bjarta atferð hafendur."
   Hér fylgja og orð Jóans postula, er hann mælti við góðra manna flokk, þann er var í borg þeirri, er Pergamis heitir. Þar var fólk illt, þegar er þann flokk leið, er á hafði hlýtt á fyrirtölur Jóans og voru trúfastir. Hann sagði þeim orð Drottins vors, þau er hann mælti við góða menn, þá er þar voru og á hann trúðu, og mælti svo sem við einn mann: "Veit eg, hvar þú byggvir, þar er fjánda setur er. Er að meiri raun að, er þú heldur vel trúu mína og göfgar nafn mitt."
   Sjá hérna, bræður mínir, að svo dregur öll dæmin til, og hafið ér nú heyrt margra heilagra manna orð, að engi varð góður, nema reyndur væri af vondum.
   Eigi má hvasst verða járnið ellegar, nema til eggjar sé hvatt eða sorfið. Svo má og eigi verða önd ór hvöss, nema hún sé til eggjar hvött með þröngvingar þélinni eða hegningar harðsteini.
   En eigi skal yður það skelfa, góðir menn, þó að margir sé vondir í kristninni, en fáir góðir. Því að merkir vöxtur arkarinnar Nóa, að fleiri eru vondir en góðir.
   Örkin var og niður breið og víð, en upp mjó og þröng, eigi meir en faðms breið ofan. Vóru niður í örkina ferfætt kykvendi og skriðkykvendi, þar er hún var breið og víð, en upp, þar er hún var mjórri, vóru menn og fuglar. Eru svo og í kristninni margir kykvendlegir, og eru þeir neðar, en andlegir eru færri, og eru þeir ofar og æðri í kristninni.
   Þeir eru kykvendlegir, er allan hug hafa á heiminum sem kykvendin og eru ósiðlátir. Er því meiri þörf að bera þolinmóðlega gagnstöður þeirra sem þeir eru fleiri. Því að í láfanum eru og mjög fá kornin, þau er hirt eru og í hlöður borin hjá því sem eru sáða haugarnir eða agna, þeir er til einskis eru nýtir, nema kasta í eld og láta brenna.
   En fyr því að Guði veitanda hafið ér og allir vér öðlast inn að ganga í brúðkaupshús Guðs, það er heilaga kristni, þá er oss nauðsyn, góðir menn, að hyggja að vandlega, að ekki sé það í hugarfari óru, er himna konungur styggvist við. Með mikilli hræðslu má heyra það, er fylgir í guðspjallinu: Konungur gekk inn í höllina og sá yfir lið það, er komið var til boðsins, og getur hann að líta þar mann þann einn, er eigi hafði boðsæmilegt klæði.
   En hvað skulum vér þá ætla, bræður, það klæði merkja ið boðsæmilega, eða hvað klæði það sé, er hann kallar svo?
   Hvað nema ástina? Að vera ástúðugur við Guð fyrst að upphafi og við mennina síðan. Þykir Guði sá eigi sæmilegur að boðinu í kristinna manna liði, er hann hefir eigi ástríkið við bræður sína, kristna menn. En sá hefir ástina, er hann lætur ósparað við annan, það er hann er í betrum færum, í hvígi sem það er. Sá glíkir eftir Guði sjálfum, er svo gerir sem Jóan postuli segir, að Guð elskaði svo mannfólkið, að hann fór hingað sjálfur í heiminn að leysa lýðinn og lúka upp himinríki, það er aldregi yrði upp lokið ellegar, nema hann ynni það til að fara hingað.
   Nú sá er af ástríkinu fór hingað til vor að leysa oss, þá ber hann sjálfur vitni um, að það er klæði, svo er hann vill, að allir hafi kristnir menn: Ástin. Og honum þykir engi hæfur ella í kristinna manna liði, nema svo sé búinn. Sem segir í þeim orðum, er eftir fara, að þá er konungurinn sá þann, er eigi hafði það ið boðsæmilega klæði, þá mælti hann við þann: "Vinur, hví fórstu svo hingað til boðs, að þú hafðir eigi boðsæmilegt klæði?" En sá þagnaði vesall. Síðan mælti konungurinn við þræla sína, að þeir skyldi binda hendur hans og fætur og kasta honum í kvalar.
   Þeir eru þá bundnir nauðgir í kvölinni, er hér binda sig lostga í glæpalífinu. Og þeir, er nú vilja eigi höndum til taka að þjóna Guði eða hjúka fátækjum mönnum, eru þá bundnir í píslinni, og er þeim kastað í myrkur in ytri. Þar er grátur og gnísting tanna.
   In ytri myrkur eru helvítis myrkur og augljósar kvalar, en in innri myrkur eru eru hugskots myrkur og blindleikur brjósts.
   Nú þeir, er hér vilja sjálfkrafa þola myrkur misgerðanna, þeir verða þar þola nauðgir meiðingar, myrkur og eiverandi nótt. Þar er grátur augna og gnísting tanna. Þar skulu augun gráta, þau er hér renna til rangra fýsta, og tennur þær, er tyggja, þá er þær skyldu fasta, eða svo þær, er tekið tyggva allra helst, er bæði er óheimilt og á föstutíðum etið, skulu gnísta sárlega.
   Þá fylgir síðan ógurlegt atkvæði, góðir menn, í guðspjallinu: Að margir eru kallaðir, en fáir eru kjörnir.
   Allir erum vér kallaðir til Guðs í skírninni og í trúunni. Og vitum vér þó ekki til, hve margir þeir eru af þessu liði, er kjörnir sé af Guði til himinríkis sælu. Er fyr því skylt, að hver haldi sig í lítillæti og góðri atferð, að þá mun hann kjörinn vera af Guði, en ellegar eigi. Eru sumir þeir, er fátt taka þegar upp, það er gott sé að gera. En sumir hefja upp mjög margt í góðgerningum og leiða ekki til loka. En sumir fylgja syndalífi næsta allan aldur sinn og snúast þá til gæsku sumir þeir að nestlokum ævinnar og iðrast þá ákaflega glæpa þeirra, er þeir hafa gjört. En sumir þykja góða atferð hafa alla ævi, en við enda aldurs síns, þá glæpast þeir og gera illsku. En sumir hefja svo upp góða atferð, að þeir halda henni, meðan þeir lifa. En sumir eru alla ævi illir og batna aldregi.
   Nú þarf hver sér að ugga og vera hræddur of sig, því að hann veit eigi, hvað eftir kemur. Hitt er sýnt, að eftir illa atferð mun illt koma, ef eigi verður hér bætt innan heims í skriftum og í iðrun. En eftir góða atferð mun koma og meira gott en menn of hyggi. Þyki Guði Dominum nostrum af því eigi mikil vorkunn á við oss, að vér skylim meira meta lokkun og teygingar fjánda heldur en vilja Guðs og boðorð, svo mikið sem hann hefir til unnið á marga vega til hjálpar oss, skapað manninn fyrst til meiri sælu en öngur kunni ætla eða segja, þar er himinríkis dýrð er, en settan hann þó í svo mikla sælu, þar er Paradísar fögnuður er, að oss má það, þeim mönnum, er staddir erum í vesöld veraldar þessar, í sóttum og sárleik, hríðum og frostum og óárum, sulti og manndauð og margháttuðum meinlætum, þeim er hér verða að hafa þeir menn, er heiminn byggva, heldur þykja himinríkis fagnaði glíkara en veraldlegri sælu. Og var þó því heitið manninum, ef hann kynni vel þiggja þá ina minni Paradísar sælu og gæfi meira gaum Guðs boðorði og vilja og æti eigi aldin af tré því, er Guð hafði bannað heldur en spanningu fjánda, að þaðan skyldi hann fara til meiri sælu, himinríkis fagnaðar. En nú alls maðurinn varð yfirstiginn af spanningu fjánda og gat eigi haldið það hið eina Guðs boðorð, að eigi æti hann epli það, er Guð hafði bannað, þá rak Guð hann á braut úr sældar staðnum og hingað í vesöld veraldar þessar. Og missti hann þá hvorstveggja, Paradísar sælu og himinríkis fagnaðar.
   En nú síðan er maðurinn hafði týnt öllum fagnaðinum fyrir sér, en ráðið sig til allsvesaldar af misgerðinni, þá harmaði Guð af huggæði, það er maðurinn hafði farist og misst dýrðarinnar, þeirrar er Guð hafði manninum ætlað, og vildi hann heldur leggja ánauðina á hendur sér heldur en maðurinn missti til allsendis dýrðarinnar eða fjándinn skyldi því ávallt hælast, að hann hefði ríkri orðið af illsku sinni og flærð heldur en Guð af gæskunni.
   Nú vildi Guð manninn efla á móti fjándanum með guðdóminum og þótti það eiga að vera, að sá, er manninn hafði tælt og yfirstigið og frá dýrðinni flæmt, yrði og af manninum yfirstiginn og maðurinn efldur svo af Guði, að hann mætti ná þeirri dýrðinni, er fjándinn hældist þá sig hafa rænt hann. Tók Guð af því manndóminn og huldi svo holdi guðdóminn, að bæði fjándinn og hans liðar ætluðu þar mann vera einn hvern. Því að þeir sáu líkamann, þann er hann bar, en eigi guðdóminn. Sáu þeir stórmerki þau og jarteinir, er hann gerði af guðdóminum og duldust við og snörust til vinstri handar við. En það vóru Gyðingar. Og tóku að öfunda og bakferla og kváðu hann gera slíkt af djöfuls krafti, en eigi guðdóms.
   En hann sýndi hógværi á móti, sá er alls átti kost við þá, og svaraði: "Ef eg geri í djöfuls krafti jarteinir, í hvers krafti skulu yðrir frændur þá gera jarteinir?"
   Það kom til postula Drottins vors og annarra heilagra manna, þeirra er þaðan voru æskaðir og komir frá Gyðingum.
   Nú leitum vér að samtengjast þeim, er samtengdi guðdóminn og manndóminn og efldi svo manninn á móti fjándanum, að hann gerðist bæði Guð og maður, Jesús Kristur, Dominus noster, sá er hingað lét berast á þessi nótt til hjálpar heimsbyggðinni. Qvi vivit et regnat per omnia saecula saeculorum. Amen.


Um písl Krists

Eg bið ekki, að þú takir þá úr heimi, heldur að þú varðveitir þá frá illu. Helgaðu þá í sannleik. En mál þitt er sannleikur. Svo sem þú sendir mig í heim, svo sendi eg þá í heim. Eigi aðeins bið eg fyr þeim, heldur og fyr öllum þeim, er á mig trúa fyr orð þeirra, að þeir sé allir eitt, svo sem eg em með þér og þeir sé eitt í okkur, að þeir trúi því, að þú sendir mig. Eg gaf þeim bjartleik þann, er þú gafst mér, að eg sjái í þeim, en þú í mér, og séim vér allir eitt, að heimur kenni, það þú sendir mig og elskaðir þá, svo sem þú elskaðir mig. Pater, það vil eg, að þeir sé þar, er eg em, ef þú gafst mér, að þeir sjái bjartleik þann, er þú gafst mér. Því að þú elskaðir mig fyrir upphaf heims. Eigi kann heimur þig, faðir, en eg kann þig, og kenndu þessir, að þú sendir mig. Kunnt gjörða eg þeim nafn þitt, og mun eg enn kynna, að elska sú, er þú elskar mig, sé í þeim og sé eg með þeim.
   Síðan er Drottinn Jesús Kristur hafði þessi orð mælt og önnur mörg fyr lærisveinum sínum, þá gekk hann út í garð nekkvern með postulum sínum. En Júdas vissi, að Jesús var vanur að koma þangað, og fór hann þangað með Gyðinga liði, og fóru þeir með sverð og stangir og log.
   En Jesús vissi, hvað verða mundi og mælti: "Hvers leitið ér?" En þeir svöruðu: "Jesum Nasarenum." Jesús mælti við þá: "Ego sum." Þá féllu þeir á bak eftir, þegar er hann hafði það mælt.
   Enn spurði hann þá: "Qvem qveritis?" "Jesum Nasarenum." En hann mælti við þá: "Sagða eg yður áður, að eg em sá. En ef ér leitið mín, þá látið ér þessa út ganga, er mér fylgja."
   Enn mælti Jesús við þá, er komnir vóru: "Svo fóruð ér að sækja mig með sverðum og stöngum sem þjóf. En eg var hvern dag í musteri með yður, og tókuð ér mig eigi. En sjá er stund yðar, og veldi myrkra."
   En er sendimenn Gyðinga höndluðu Jesúm, þá brá Símon Pettar sverði og hjó af eyra ið hægra af þræli einum, en sá hét Malkus. En Jesús mælti við Pettar: "Fel þú sverð þitt í umgjörð, því að sá mun sverði höggvinn verða, er sverði vill vega. Eða ætlar þú eigi, ef eg bæða föður minn, að hann sendi mér meir en tólf hervígi engla? Eða hversu mundu fyllast þá ritningar spámanna, er ritið er of mig? Eða viltu eigi, að eg drekka drykk þann, er faðir minn gaf mér?"
   En er Jesús tók hendi sinni á eyra þrælsins, þá var hann heill þegar.
   En Gyðingar tóku Jesúm og bundu og leiddu fyrst í skíðgarð biskups þess, er Annas hét. En lærisveinar ejus omnes fugierunt ab eo. En Petrus fór eftir stundu síðar og gekk inn í skíðgarðinn. En frost var mikið og var eldur kynntur í skíðgarðinum, og stóðu þrælar við eldinn og vermdu sig, og var Pettar þar með þeim.
   En er ambátt nekkver leit hann, þá mælti hún við hann: "Ertu af lærisveinum þessa Jesú?" En hann neitti og mælti: "Eigi em eg þess liðs."
   Enn kom önnur ambátt litlu síðar og sannaði á hendur honum, að hann væri af liði Jesú. En Pétur neitti og mælti: "Eigi kann eg þann mann."
   Enn mælti þræll unus við Pétur, frændi þess, er hann hjó eyrað af: "Og sá eg þig í garði með honum." Þá neitti Pétur með svardaga, að hann hafði aldregi með Jesú verið.
   En er hann þetta mælti, þá gól hani. Þá minntist Petrus orða þeirra, er Jesús sagði honum, að hann mundi fyrr honum þrisvar neitt hafa en hani gæli. Og gekk Pétur út skyndilega og grét sárlega.
   En Annas episcopus spurði Jesúm að kenningum hans og að lærisveinum hans.
   Jesús svaraði honum: "Eg kennda kenningar berlega í heimi og talda eg fyr mönnum í musteri og á mótum, þar er allir Gyðingar komu saman, og mælta eg ekki leynilega. Hvað spyr þú mig? Spyr þú þá, er heyrðu, hvað eg mælta. Þeir munu kunna segja þér."
   En einn af þrælum laust á kinn Jesú og mælti: "Fyr hví svararðu svo stuttlega episcopo?" Jesús svaraði: "Ef eg mælta illa, þá fá þú vitnis til þess. En ef eg mælta vel, hvað lýstur þú mig þá?"
   Þá sendi Annas Jesúm bundinn til Kaifas mágs síns. En sá Kaifas hafði ráðið Gyðingum, að einn maður skyldi deyja fyr öllum lýð.
   En að morgni drógu Gyðingar sveit saman mikla og leiddu Jesúm á þing sitt og leituðu ljúgvitna í gegn honum.
   Þá komu tveir skrökvottar og mæltu: "Þenna heyrðum vér mæla, að hann mundi ofan brjóta musteri þetta og upp gjöra það á þremur dögum."
   Þá mælti höfðingi kennimanna við Jesúm: "Fyr hví svarar þú engu í gegn því, er þessir sanna á hendur þér?"
   En Jesús þagði.
   Þá reis upp höfðingi kennimanna og mælti: "Særi eg þig fyr Guð lifanda, að þú segir oss, ef þú ert Kristur, sonur Guðs." Jesús svaraði: "Eg em sá, er ér segið, og munuð ér sjá son manns sitjanda til hægri handar Guðs og komanda úr skýjum himins."
   Þá sleit höfðingi kennimanna klæði af sér og mælti: "Hvað þurfum vér nú votta? Sjálfir heyrðum vér nú guðlöstun úr hans munni. Eða hvað sýnist yður?"
   Þá kölluðu allir og mæltu: "Dauða er hann verður." Þá tóku nekkverir að spýta í andlit honum, og huldu þeir dúki andlit hans og lustu á háls honum og hlógu og mæltu: "Spá þú nú, Kristur, og seg hver þig laust."
   En er þeir höfðu hlegið að honum og mælta marga guðlöstun við hann, þá seldu þeir hann Pilato jarli.
   En Pilatus spurði þá og mælti: "Hvaða sök hafið ér í gegn þessum manni?"
   Gyðingar svörðuðu: "Eigi myndum vér selja þér hann, ef hann hefði eigi illa gjört."
   Pilatus mælti: "Hvað gjörði hann illa?"
   En þeir svöruðu: "Villir hann þjóð óra og bannar að gjalda keisara órum skatt og segir sig konung vera."
   Pilatus mælti: "Takið ér hann og dæmið að lögum yðrum."
   Gyðingar svöruðu: "Eigi er oss lofað að vega mann á páskum." Þá spurði Pilatus Jesúm og mælti: "Ertu konungur Gyðinga?" Jesús svaraði: "Hvort mælir þú þetta af þér sjálfum, eða sögðu aðrir þér þetta frá mér?"
   Pilatus mælti: "Eigi em eg Gyðingur. Þín þjóð og þínir biskupar seldu þig mér. Hvað gjörðir þú?"
   Jesús svaraði: "Eigi er af þessum heimi ríki mitt. En ef af þessum heimi væri ríki mitt, þá myndu þjónar mínir standa í gegn því, að eg væra seldur. En eigi er héðan ríki mitt."
   Pilatus spurði: "Ert þú konungur þó?"
   Jesús svaraði: "Þú segir, að eg em rex. Eg em til þess borinn og til þess kom eg í heim, að eg bæra vitni hinu sanna. En hver heyrir rödd mína, er af sönnu er."
   Þá mælti Pilatus við Gyðinga: "Önga sök finn eg í þessum manni."
   En Gyðingar héldu á sínu máli og mæltu: "Villti hann lýð í kenningum sínum of allt Gyðingaland og hóf upp í Galileu allt hingað til."
   En er Pilatus heyrði nefnda Galileu, þá spurði hann, ef Jesús væri þaðan. En er hann varð þess vís, að Jesús var úr Herodis veldi æskaður, þá sendi hann hann til Herodis, er þá var og til Jórsala kominn á þeim dögum. En Herodes varð feginn, er hann sá Jesúm, því að hann heyrði margt sagt frá honum, og var hann fús að finna hann, því að hann vænti jarteinar nekkverrar af honum. Herodes spurði hann margra mála. En hann svaraði öngu. En Gyðingar stóðu hjá staðfastir og rægðu hann við Herodem. En Herodes fyrleit hann og sendi hann aftur til Pilatus og gjörðust þeir Pilatus og Herodes vinir frá þeim degi, þar er þeir vóru áður óvinir.
   Þá heimti Pilatus þangað Gyðinga og mælti við þá:
   "Ér færðuð mér þenna mann og sögðuð hann villa þjóð alla, og spurða eg hann, svo að ér heyrðuð, og fann eg enga dauðasök í honum og eigi Herodes. Berja mun eg hann láta og undan ganga."
   En sá var vandi, að hann lét undan ganga á páskum einn bandingja, þann er Gyðingar vildu þiggja til lífs. Þá spurði Pilatus Gyðinga: "Viljið ér, að eg gefa yður konung Gyðinga."
   En þeir svöruðu: "Eigi viljum vér hann, heldur Barabban." En Barabbas var illvirki.
   Þá lét Pilatus berja Jesúm.
   En ríðerar undu saman kórónu úr þyrnum og drógu á höfuð honum og skrýddu hann konungsskrúði, og hlógu Gyðingar að honum og lustu á kinnur honum. En sumir féllu á kné fyrir fætur honum og lutu honum og mæltu: "Heill þú, konungur Gyðinga."
   Síðan leiddi Pilatus Jesúm á þing Gyðinga, og hafði hann þorngjörðina á höfði. En er biskupar og yfirgyðingar sáu hann, þá kölluðu þeir og mæltu: "Krossfestu, krossfestu hann."
   Pilatus mælti: "Takið ér hann og krossfestið, ef ér viljið, því að mér sýnist hann saklaus."
   Gyðingar svöruðu: "Vér höfum lög þau, er hann er dauða verður, því að hann kallar sig son Guðs."
   En Pilato varð ógn að þessu máli, og leiddi hann Jesúm í skíðgarð sinn, og spurði hann Jesúm og mælti: "Hvaðan ertu?"
   En Jesús svaraði honum eigi.
   Þá mælti Pilatus: "Svarar þú eigi mér? Veistu eigi, að eg hefi veldi að krossfesta þig og svo að láta þig undan ganga."
   Jesús svaraði: "Ekki veldi hefir þú í gegn mér, nema þér væri leyft af himni. Af því hefir sá meiri synd, er mig seldi þér."
   Enn leitaði Pilatus máls við Gyðinga að láta undan ganga Jesúm. En þeir kölluðu: "Ef þú lætur þenna undan ganga, þá ertu eigi vinur kesari, því að sá gerir í gegn keisera, er sig kallar konung."
   En er Pilatus heyrði þessi mál, þá sat hann á dómstóli í stað þeim, er kallaður er Gabbata. Þá sendi kona hans eftir honum og mælti: "Ekki áttu að sækja að þessum réttlátum manni, því að margt ber í sýn fyr mig í dag fyr hans sakar."
   Þá leiddi Pilatus Jesúm til Gyðinga og mælti við þá: "Hér er nú rex yðvar." En þeir kölluðu: "Tolle, tolle, crucifige eum." Pilatus mælti: "Skal eg krossfesta regem vestrum?" Episcopi svöruðu: "Engi höfum vér konung nema keisera, og hver sá, er sig gerir konung, og svo hinn, er hefja vill hann eða halda, þá stendur á mót keisera. Mun Tiberius kesar, sá er þér gaf þessi metorð að ráða hér boði og banni of land allt, mun hann brátt taka af þér allt veldið; þeygi víst, hvort þú heldur lífinu, ef hann veit, að þú vill svo standa á vélum við hann að halda konung annan og gerast svo drottinsviki."
   Þá tók Pilatus vatn og þó hendur sínar og mælti við Gyðinga: "Sjáið ér, að eg sé hreinn af úthellingu blóðs þessa hins réttláta manns." En allur lýður svaraði: "Sé blóð hans yfir oss og yfir óra sonu."
   Þá gaf Pilatus Gyðingum illvirkja þann, er þeir báðu. En hann lét Jesúm leiða til krossfestingar í stað þann, er heitir Calvarie locus.
   Þá gripu þeir nekkvern mann, þann er Símon hét og neyddu hann að bera krossinn eftir Jesúm.
   En er ríðerar leiddu Jesúm til krossfestingar, þá fylgdi honum lið margt og konur þær, er grétu písl hans. Þá leit Jesús til þeirra og mælti: "Ér, dætur Jerúsalem, grátið eigi mig, heldur yður sjálfar og sonu yðra. Því að þeir dagar munu koma, er ér munuð það mæla, að þær sé sælar, er eigi hafa börn alið og óbyrja eru."
   Þá krossfestu þeir Jesúm að miðjum degi föstudags, og vóru krossfestir með honum tveir þjófar á sína hönd hvor.
   En Jesús mælti: "Faðir, fyrgef þú þeim, því að þeir vitu eigi, hvað þeir gera."
   En fjórir ríðerar, þeir er krossfestu Jesúm, skiptu með sér klæðum hans. En kyrtill hans var lokur ofinn, en eigi saumaður. Þá mæltu ríðerar með sér: "Eigi skulum vér slíta kyrtilinn, heldur hluta með oss." Þá fylltist það, er sagt er í sálmi: "Skiptu þeir með sér fötum mínum og lögðu hlut yfir klæði mitt."
   En Pilatus reit rit og festi yfir höfuð Jesú. En það var ritið latínustöfum og grískum og hebreskum: "Sjá er Jesús, konungur Gyðinga."
   Gyðingar stóðu hjá krossi Jesú og hlógu að honum og mæltu: "Ef þú ert Kristur, sonur Guðs, gjörðu heilan sjálfan þig og stíg niður af krossi." Similiter hlógu að honum yfirgyðingar og mæltu: "Aðra gjörði hann heila, en hann má sig eigi heilan gjöra. Ef hann er konungur Gyðinga, stígi hann niður af krossi, og munum vér trúa honum."
   Svo hæddu og að honum ríðerar og báru ramman drykk að munni honum, en hann saup á og svalg eigi niður. En annar af þeim þjófum, er krossfestir vóru með honum, Jesú, hló að honum og mælti: "Ef þú ert Kristur, gjörðu þig heilan og oss."
   Þá svaraði annar og ávítaði hinn og mælti: "Fyr hví hræðist þú eigi Guð, þar er vér erum allir í einni písl, og höfum við það, er við erum verðir fyr verk okkur, en sjá gjörði aldregi illt."
   Þá mælti hann við Jesúm: "Minnstu mín, Drottinn, þá er þú kemur í ríki þitt."
   "Satt segi eg þér: "Í dag skaltu með mér í Paradiso.""
   En hjá krossi Jesú stóðu móðir Jesú og systir móður hans, María Kleofe, og María Magdalena.
   En er Jesús sá móður sína og Jóan postula, þá mælti hann við móður sína: "Kona, sjá hér þú son þinn." Síðan mælti hann við lærisvein: "Sjá, hér er móðir þín." En frá þeirri tíð tók Jóan að fylgja Maríu og þjóna henni að öllu því, er hún þurfti.
   En Jesús vildi fyllast láta allar ritningar, og mælti hann: "Þyrstir mig."
   Þá fylltu þeir drykkjarker fullt örvínans og réttu til hans. Þá er Jesús hafði tekið örvínan, mælti hann: "Nú er lokið."
   Þá kallaði Jesús hátt: "Faðir, fel eg anda minn á hendi þér."
   Frá miðjum degi gjörði myrkur mikið of alla jörð til nóns dags. En að nóni kallaði Jesús hátt: "Eli, eli, lama sabaktani." Það er: "Guð minn, Guð minn, hví fyrlætur þú mig."
   En nekkverir þeir, er hjá stóðu, mæltu: "Elías kallar sjá nú." En einn af þeim fór rennandi og fyllti ker af örvínani og gaf honum að drekka. En sumir mæltu: "Sjáum vér nú, hvort Elías muni koma að frelsa hann eða eigi."
   En þá kallaði Jesús í annað sinn hátt og fór frá líkam. Þá gjörði landskjálfta mikinn, svo að steinveggir hrundu, og rifnaði tjald úr ofanverðu í neðanvert og margir líkamir sanctorum, þeir er grafnir voru, þá risu upp. Og þeir, er upp risu úr gröfum, komu þeir eftir upprisu hans í helga borg og sýndust mörgum.
   En hundraðshöfðingi og þeir, er með honum vóru varðveitendur Jesúm að liðnum landskjálftanum, þeir er þar vóru, hræddust harla og mæltu: "Sannlega var sá Guðs sonur."
   En þar vóru margar konur of langt, þær er fylgt höfðu honum þangað.


[Píslarvætti Stefáns. Á annan í jólum]

Í gær héldum vér tíðlegan burðardag himnakonungs, en í dag höldum vér sigursæla písl ríðera hans. Í gær skrýddist konungur vor líkamsbúningi og lét sér sóma að koma hingað í heim, út gangandi frá meyjarkviði, en í dag fór sigursæll ríðeri til himinshallar, út gangandi úr tjaldbúð líkams síns. Í gær var Kristur vafður í reifum, en í dag var Stephanus skrýddur ódauðlegu skrúði. Í gær tók þröng eta við Kristi, ungum sveini, en í dag tók rúm höll himins við Stephano, Krists ríðera. Í gær var Kristur borinn á jörðu, að Stephanus væri í dag borinn á himni. Kristur sté niður holdi huldur, en Stephanus sté upp blóði helgaður. Í gær sungu englar glaðir lof Guði, en í dag tóku þeir Stephanum fagnendur í sína sveit. Fyr þá hátíð, er í gær héldum vér, erum vér leystir, en fyr þá hátíð, er í dag höldum vér, er sýnt dæmi eftirglíkingar.
   Heilagur Stephanus var valdur til djákns af postulum Krists, en úr djákni gjörðist hann frumvottur Guðs.
   Frumvottur Guðs kallast Stephanus, því að hann tók fyrstur písl eftir Drottin vorn. Petrus postuli valdi Stephanum til djákns, en Stefan kenndi dæmi Petro staðfastrar trúu.
   Maklegt nafn var Stephano gefið, því að Stephanus þýðist á óra tungu prýddur. Maklega kallast hann prýddur, því að hann tók fyrstur prýði píslarvættis fyr Guðs nafni. Kristur gerði jarteinir. Stephanus gerði og jarteinir. Kristur gerði án Stephano, en Stephanus mátti eigi gera án Kristi. Stephanus var fylltur af helgum anda og leit hann í himni og sá dýrð Guðs. Heilagur andi, sá er brjóst hans fyllti, lét hann eigi sjá jarðlega hluti heldur himneska.
   Biðjum vér og þá, að sá inn sami andi fylli hjörtu ór, svo að vér elskim meir himneska hluti en jarðlega og fýsimst meir eilífra hluta en fallvaltra.
   "Sé eg himna opna," kvað Stephanus, "og son manns standa til hægri handar Guðs föður."
   Af því kallaði hann heldur Krist manns son en Guðs, að hann hneykti ótrúu Gyðinga, þeirra er eigi trúðu Jesúm Krist upp hafa risið af dauða né upp stigið til himna. En fyr hví sá hann Krist standa, þar er almennileg trúa ór játir hann sitja til hægri handar Guðs föður?
   Það vitum vér, að dómendur skulu sitja, en sá stendur, er öðrum vill tæja í orrustu. Af því segjum vér Krist sitja til hægri handar föður, að vér játum hann vera dómanda allrar aldar. En Stephanus sá hann standa, því að Kristur tæði ríðera sínum, að hann mætti stíga yfir grimmleik Gyðinga. Stephanus var grjóti barður, en Kristur hélt hlífiskildi fyrir honum og tók við steinum.
   En er Gyðingar grýttu Stefan, þá kallaði hann á Guð og mælti: "Domine, accipe spiritum meum." Síðan féll hann á kné og kallaði mikilli röddu og mælti: "Drottinn, gjald þú eigi þeim synd þessa."
   Hyggið að ér, góðir bræður, hversu mikla ást hafði Stephanus. Standandi bað hann fyrir sér, en hann féll á kné, er hann bað fyr óvinum. Nemum vér og þá dæmi Stefans að elska vini óra í Guði, en óvini fyr Guð, að vér megim öðlast eilífa fagnaði.
   En sú bæn, er Stephanus bað fyr óvinum, var heyrð af Guði, því að Saulus, sá er einn gætti allra fata þeirra, er grýttu Stephanum, hann snörist til Guðs af bæn Stefans og gjörðist postuli og kennandi þjóða.
   Af því minnum vér yður, góðir bræður og systur, á þetta, að sá er góður, er glíkist Stephano í staðfesti góðra hluta, en sá, er vondur er, finni hann dæmi leiðréttingar Páls. Sá, er góður er, haldi hann réttlæti allt til enda með Stephano, en sá, er illur er, hverfi skjótt frá illsku með Paulo. Hyggi að góður, að eigi falli hann, en illur kosti upp að rísa. Sá er illur er, lægist hann með Paulo í illu, að hann rísi upp með honum í góðu, því að hann féll niður illur og reis upp góður. Niður féll hann grimmur ofstopamaður, en hann reis upp ágætur kennandi. En nú er hann samtengdur Stephano í dýrð á himni, því að hann gjörðist sauður úr vargi. Nú fagnar Saulus með Stephano og nýtur Guðs miskunnar með Stephano og eignast eilíft ríki með Stephano. Því að þangað sem fyrir fór Stephanus, grýttur af steinum Pauli, þangað kom eftir Paulus leiðréttur af bænum Stephani. Þar skammast eigi Paulus dráps Stephani, heldur fagnar Stephanus af samlagi Pauli. Því að ást fagnar í hvorum tveggja. Ást Stefans sté yfir grimmleik Gyðinga, en ást Páls bætti fjölda synda.
   Ást er brunnur og upphaf allra góðra hluta og ágæt hlíf við syndum og gata sú, er leiðir til himins. Heilög ást Stefans girntist að hjálpa þeim í bænum, er hann mátti eigi leiðrétta í kenningum. Því að eigi elskaði hann þá aðeins óvini sína, er hann bað fyr þeim, heldur elskaði hann þá og ávítaði þá of ótrúu. Sjálf in sama ást varðveitti þolinmæði sanna í bæn, sú er heldur rétta stjórn hirtingar í kenningu. Af því varð bæn hans heyrð í hógværi, að eigi voru ástlaus ávít hans í kenningu. Því að hvort sem hann bað fyr óvinum eða hann ávítaði þá, þá varðveitti hann ást í hvoru tveggja, því að hann leitaði ávallt heilsu villtra. En hann sýndi í bæninni, að ávít hans voru eigi af hatri heldur af ást.
   En er Guðs vottur gjörði svo, þá sýndi hann ást, þeim er þá lifðu, en hann leifði nytsamleg dæmi ókomnum í heim. Af því verið ér, góðir bræður, og staðfastir í góðum verkum, og veiti hver öðrum ást og miskunn, að ér megið sjá himna opna með Stephano.
   En alls vér heyrðum sagt frá þolinmæði Stefans, góðir fratres, þá hverfum vér aftur til vor sjálfra og hyggjum, að vér glíkim í nekkvi ást hans og þolinmæði við vini óra og óvini. Því að þá stoðar oss að halda hátíðir sanctorum eða vita líf þeirra, ef vér bötnum í eftirglíkingu atferðar þeirra.
   En það er vitanda, að engi má að réttu teljast undan elsku náungs. Má maður segja, að maður megi eigi fasta eða vaka eða fyrláta alla eigu sína. En það má hann eigi segja, nema hann vilji ljúga, að hann megi eigi elska náung sinn eða hann megi eigi fyrgefa misgjöröndum við sig. Verður að því, að nekkver mæli svo í hugrenningu: "Margt hefir óvinur minn misgjört við mig, og lætur hann enn eigi af að misgjöra. Af því má eg honum eigi fyrgefa." Hver er svo mælir í hug sér, þá hyggur hann að, hvað maður misgjörir við hann, en hann lítur eigi á, hvað hann misgjörir við Guð sjálfur.
   Ef vér hyggjum að vandlega, hvað vér höfum misgjört við Guð, þá mun oss lítils virðast allt það, er náungar órir misgjöra við oss. En því gjörsamlegar fyrgefast oss syndir órar af Guði sem vér fyrgefum gjörsamlegar óvinum órum það, er þeir misgjöra við oss. Svo sem Dominus mælti sjálfur: "Ef ér fyrgefið mönnum syndir þeirra, þá mun faðir yðvar himneskur fyrgefa yður syndir yðrar. En ef ér fyrgefið eigi, þá mun og faðir yðvar eigi yður fyrgefa."
   Sá er elskar óvin sinn og fyrgefur misgjöröndum við sig, öruggur má hann vera af fyrirheiti Guðs, að honum munu syndir fyrgefast.
   En það er vitanda, að sá er fyrri veldur óskilum við náung sinn, hann er skyldur að bæta fyrri yfir og biðja fyrri sáttar, en hinn er síðan skyldur að fyrgefa honum af öllu hjarta. En ef annar veldur fyrri óskilum en annar hefnir og gjörir slík óskil að móti eða meiri, þá er skyldur hvortveggi yfir að bæta fyrri og hvortveggi skyldur að fyrgefa. En sá er fyrri bætir yfir við óvin sinn og veldur þeygi fyrri afbrigðum, hann glíkist Drottni sjálfum, er bað fyr óvinum sínum, þá er hann var til krossfestingar leiddur og mælti: "Pater fyrgef þú þeim þessa synd, því að þeir vitu eigi, hvað þeir gjöra."
   Ef vér elskum óvini óra og fyrgefum misgjöröndum við oss, þá verðum vér eigi aðeins vinir Guðs, heldur og synir hans, svo sem hann mælti sjálfur: "Elskið ér óvini yðra og gjörið vel við þá, er yður hata, og biðjið fyrir þeim, að ér séið synir föður yðvars, er á himnum er."
   Slægur freisteri teygir menn til missættis. Þá fýsir hann annan fyrra til óskila, en annan að hefna meingjörða, og ber hann þá sigur af þeim, er hann getur teygðan fyrra til meingjörðar. En ef annar reiðist eigi meingjörðum og launar góðu illt, þá má inn forni fjándi þann eigi yfir of stíga, heldur týnir hann hinum, er hann hafði áður yfir stiginn. Því að sá mun brátt skammast, er óskilum olli og iðrast afbrigða og mun yfir bæta, þá er hann reynir þolinmæði annars í gegn sínum óskilum.
   Ef vér erum þolinmóðir við meingjörðir náunga vorra, þá munum vér bera sigur af djöfli og gjörast verðir að sjá dýrð Guðs með Stephano, þeim er í dag höldum vér hátíð.
   Það láti sér sóma að veita oss sjálfur Drottinn vor Jesús Kristur, sá er með föður og helgum anda lifir og ríkir per omnia secula seculorum.


[Hátíð Jóhannesar postula
Þriðja dag jóla]

Alls vér höldum í dag, góðir bræður, hátíð Jóhannis postula og guðspjallaskálds, þá skulum vér mæla nakkvað of dýrð allra saman guðspjallamanna Drottins.
   Þess er fyrst leitanda, fyr hví Drottinn vildi hafa fjóra kennendur boðorða sinna heldur en færri eða fleiri.
   Maklega valdi Drottinn sér fjóra guðspjallamenn, því að kenningar hans áttu að fara of fjórar áttir heims.
   Þessa fjóra guðspjallamenn merkja fjórar ár þær, er falla úr Paradiso hingað í heim, því að himneskar kenningar þeirra fljóta of alla veröld sem rennandi ár og döggva til andlegs gróðrar hjörtu trúaðra og slökkva andarþorsta og hreinsa oss af syndasauri.
   Þessa fjögurra glíking lést sjá sá inn sami Jóhannes, er vér höldum hátíð í dag, þá er hann sá himnasýn og mælti: "Sá eg hjá dómstóli Guðs fjögur kykvendi augnafull utan og innan umhverfis."
   Guðspjallamenn kallast af því augnafullir umhverfis, að þeir skyggndu of allra þurft í kenningum sínum og sáu glöggt, hvað til hverskis átti að koma. Innan og utan kallast þeir augnafullir, því að þeir vóru skyggnir innan að varðveita hug sinn og orð og verk, og skyggnir utan að duga nauðsynjum náunga.
   Enn skýrði Jóhannes gjör líkneski þessa kykvenda og mælti: "Eitt af þessum kykvendum var glíkt inu óarga dýri, annað var glíkt uxa, ið þriðja hafði álit manns, en ið fjórða var glíkt erni fljúganda."
   Ef vér lítum á upphöf allra fjögurra guðspjalla, þá megum vér skilja, hvern guðspjallamann hvert merkir þetta kykvendi eða fyr hví þeir eru í þessum líkjum sýndir, því að Esekíel spámaður, er miklu var fyrir burð Krists, sá þessi in sömu kykvendi á himni sem Jóhannes sá í himnasýn sinni.
   Matteus hóf guðspjall sitt af langfeðratölu og taldi kyn langfeðra allt frá Abraham til Krists, en síðan sagði hann frá jarteinum burðar Krists. Af því er hann maklega sýndur svo sem maður, er hann hóf guðspjall sitt af mönnum og taldi þær jarteinir Krists gjörsamlegast, er manndóm hans merkja.
   Markús hóf guðspjall sitt af Guði heldur en af mönnum og mælti svo: "Þetta er upphaf guðspjalls Drottins vors Jesú Krists, sonar Guðs." Af því er Markús. sýndur í líkneski ins óarga dýrs, er sterkst er allra dýra, að hann sýndi fyrr í guðspjalli sínu sterkleik máttar Guðs, en læging manndóms. Í því merkir ið óarga dýr guðdóm, að svo sem öll dýr eru hrædd við ið óarga dýr svo hræðist öll skepna Guð.
   Lúkas hóf guðspjall sitt af kennimönnum og sagði fyrst frá Sakaría kennimanni og frá Jóhanni baptista, syni hans. En hann reit í guðspjalli sínu þau verk Drottins flest, er hann gjörði í musteri eða nær musteri. Af því er Lúkas merktur í uxa líki, að kennimenn færðu forðum öxn til musteris og sæfðu þar í fórn Guðs. En þær fórnir, er sæfðar voru Guði forðum, merktu písl Drottins, er sæfður var á krossi lifandi fórn til lausnar vorrar. En svo sem Lúkas er af því merktur uxi, að hann segir gjörst frá písl Krists, svo er og Markús af því merktur sem ið óarga dýr, að hann sagði gjörst frá upprisu Drottins. Því að ið óarga dýr er dautt borið, en á inum þriðja degi lifnar það og vaknar af röddu og áblæsti föður síns. En það merkir upprisu Drottins, er upp reis á þriðja degi í krafti föður.
   Það er arnar eðli, að hann flýgur hærra en aðrir fuglar, og drepur honum aldregi ský fyr augu, þótt hann sjái allan dag í gegn sólu. Jóhannes er af því merktur sem örn, að honum drap aldrigi villuský í hugskotsaugu, þótt hann sæi á guðdómssól Drottins. Aðrir guðspjallamenn gengu á jörðu með Drottni, því að þeir mæltu fátt of guðdóm hans, en sögðu fleira frá táknum manndóms hans. En Jóhannes fló upp til himins með Drottni, því að hann ræddi fátt of manndóm Krists, en hann skýrði glöggt tákn guðdóms hans.
   En þessi fjögur kykvendi, er vér segjum merkja fjóra guðspjallamenn, þau megu og merkja Drottin, þann er borinn var í heim og píndur fyrir syndir órar, því að sá, er berast lét hingað í heim frá meyju sem maður, hann lét sér sóma að vera sæfður í písl sinni sem uxi. En í upprisu sinni glíktist hann inu óarga dýri, en hann hófst upp yfir ský sem örn í uppstigningu.
   En hvað stoðar oss að skýra þessi tákn í orðum, nema vér varðveitim glíking þeirra í verkum. Því að vér megum hafa í atferð vorri glíking þessa fjögurra kykvenda, ef vér varðveitum boðorð fjögurra guðspjalla.
   Þá höldum vér manns ásjónu í atferð vorri, er vér veitum skynsamlega ást og mennsku náungum órum og dugum í þurft þeirra, svo sem Drottinn sýndi ást og lítillæti, þá er hann tók manndóm á sig. Svo sýnum vér og skynsamlega mennsku í oss, ef vér höldum ást og lítillæti í öllum hlutum og minnumst oft, að vér erum úr moldu skapaðir og skulum í mold fara.
   Þá glíkjumst vér inu óarga dýri, ef vér rísum upp af andar dauða, það er frá syndum, svo sem ið óarga dýr lifnar á þriðja degi.
   Í þremur hlutum algjörvist hver synd. Það er í hugrenningu og í fýsi og í atláti. En þá lifnum vér á þriðja degi af röddu og áblæsti föður, ef vér höldum oss með miskunn heilags anda frá atláti synda þeirra, er hugur og fýsi teygir oss að gjöra.
   Uxa líkneski sýnum vér á atferð vorri, ef vér berum ok Drottins og drögum orðaplóg Guðs, það eru helgar kenningar, yfir hugskotsjörð náunga vorra. Svo sem forðum sæfður uxi merkti Krist píndan svo merkir nú sjá uxi líkamsmeinlæti ór, þau er vér mæðum oss fyr syndir órar.
   En þá glíkjumst vér fljúganda erni, ef vér hefjum hug vorn yfir ský til himins dýrðar og umbunar fyr allt það, er vér gjörum gott á jörðu. Þá glíkjumst vér fljúganda erni, ef vér lítum vandlega á bjartleik Guðs og hyggjum oft að helgum ritningum, þeim er sýna guðdóm Krists.
   En þessi fjögur kykvendi segjast augnafull vera umhverfis, því að vér skulum um lítast á alla vega og sjá við öllum vélum fjánda og við allri freistni heims.
   Varðveitum vér og þá, góðir bræður og systur, kenningar guðspjalllegra boðorða, að vér megim komast til þeirra fagnaða, er oss er heitið í guðspjöllum. Veitum vér miskunn og mennsku náungum órum, að vér megim njóta þeirrar miskunnar, er Dominus tók manndóm á sig fyr oss. Mæðum vér líkam vorn í meinlætum fyr syndir órar, að vér megim gerast eftirglíkendur píslar Drottins. Rísum vér upp frá syndadauða til góðra verka, að vér megim fagna dýrð upprisu Krists.
   Fljúgum vér með tvennum ástarvængjum, það er með Guðs elsku og náungs, til himneskra hluta frá jarðlegum girndum, að vér megim upp stíga eftir erfiði þessa lífs til eilífra fagnaða, þeirra er guðspjallamenn sýndu oss í kenningum sínum, þar er vér megim fagna með þeim og með öllum Guðs helgum of ódauðlegar aldir alda.


[Barnamorðin í Betlehem]

Svo segir Mattheus guðspjallaskáld, að engill Drottins vitraðist Jósef í draumi og mælti: "Rístu upp og far til Egiptalands með svein og með móður hans, og ver þar, uns eg segi þér, því að Herodes mun leita sveinsins og vilja glata honum."
   Þá reis Jósef upp og fór til Egiptalands með Mariam og svein, og var hann þar allt til dauða Herodis konungs, að fylltist það, er sagt var fyr Ysaiam prophetam: "Af Egiptalandi kallaði eg son minn."
   En er Herodes konungur sá, að hann var tældur af austurvegskonungum, þá sendi hann menn í Betlehem og lét drepa alla tvævetra sveina og yngri, þá er vóru í Betlehem og í öllum endimörkum hennar. Þá fylltist það, er sagt var fyr Hieremiam prophetam: "Rödd var heyrð í loft, grátur mikill og hryggleikur, þá er Rakel grét sonu sína, og vildi hún eigi huggast, því að þeir heyrðu eigi."
   Hér er sagt í guðspjalli frá dauða barna þeirra, er Herodes rex lét drepa, en þar er fyrir merktur dýrlegur dauði allra píslavotta Guðs.
   Lítil börn vóru höggvin, því að lítillátir einir og meinlausir megu verða píslarvottar Krists, svo sem hann mælti sjálfur: "Eigi meguð ér inn ganga í ríki himna, nema ér lægið yður og verðið meinlausir sem börn."
   Í Betlehem og í öllum endimörkum hennar vóru sveinar drepnir, því að eigi aðeins gerðist ófriður Guðs vinum á Gyðingalandi, þar er heilög kristni tók upphaf, heldur ofraðist grimmleikur ótrúumanna, en dýrkaðist þolinmæði réttlátra í öllum endimörkum kristninnar svo víða sem hún deilist of heim.
   Tvævetrir sveinar merkja algjörva menn að lærdómi og að góðum verkum, en inir yngri merkja ólærða menn og einfalda, þá er þó hafa jafna staðfesti réttrar trúu sem hinir.
   Sveinar vóru höggnir, en Kristur forðaðist lifandi, og var honum helst bani ætlaður. Því að vondir menn megu bana líkömum réttlátra, en þeir megu eigi skilja þá frá Kristi né Krist frá þeim kykvum né dauðum, og gera þeir þó til þess eins allan ófrið kristnum mönnum, að þeir megi þá skilja frá Kristi.
   Rödd sú og grátur, er Hieremias spámaður sagði heyrða vera í lofti, merkir grát heilagrar kristni, þann er hún grætur dauða liða sinna, þeirra er óverðir eru dauðans. En sú rödd var heyrð í hæð, því að grátur heilagrar kristni er heyrður á himnum í Guðs augliti.
   Rakel þýðist sauður eða sjáandi Guð, en hún merkir almennilega kristni, þá er allt kostgæfi hefir til þess að sjá Guð. Sjá hin sama kristni er sá sauður, er góður hirðir leitaði á jörðu að eftirlátnum níu tugum og níu sauðum englaliðs á himni, og lagði hann á axlar sér sauðinn, er hann fann hann, og bar hann aftur til himins.
   Rakel grét sonu sína og vildi eigi huggast, því að þeir eru eigi. Því að heilög kristni grætur brautrekning sinna manna úr heimi, en eigi vill hún svo huggast, að hún vilji aftur kalla til heims vandræða, þá er með dauða sínum stigu yfir heiminn. Eigi eru í annað sinn aftur kallandi í heim, þeir er of sinn forðuðust vandræði heims og komu til Krists.
   Drottinn flæði til Egiptalands og firrtist Herodem, því að Guðs kenningar hurfu til heiðinna þjóða, þá er Gyðingar gjörðu ófrið Guðs vinum. Þá er Dominus flæði undan ófriði Herodis, þá sýndi hann það, að helgir menn mundu oft verða braut reknir úr sínum stöðum og dæmdir í útlegðir. Þar er og gefið dæmi trúuðum mönnum, að þeir treystist að flæja ófrið vondra manna, er þess gjörast færi, þá er þeir minnast að Dominus gjörði svo.
   En alls vér höldum í dag hátíð inna fyrstu Guðs votta, góðir bræður, þá skulum vér oft hyggja að eilífri hátíð Guðs vina á himni og glíkjast þeim í öllu því, er vér megum, að vér verðim hluttakendur dýrðar þeirra, þá er vér gjörumst eftirglíkendur píslar þeirra. "Því að sá tekur hlut huggunar heilagra," kvað Paulus apostolus, "er tekur hlut meinlætis þeirra."
   Eigi skulum vér jafnmjög gráta ómaklegan dauða þeirra sem vér skulum fagna maklegu verkkaupi sigurs þeirra, því að in himneska Hierusalem hefir nú tekið við þeim og senda þá í eilífan fögnuð Drottins síns.
   Verður að því, að nekkver spyrji svo: "Hverja eftirglíking megim vér gera barna þessa, er vér höldum hátíð í dag, þar er þau vóru öll óvitar, en sum ómála?"
   Dominus sjálfur skýrði það, hversu vér skulum börnum glíkjast, þá er hann var spurður af discipulis hver mestur væri í ríki himna. Þá setti hann svein lítinn á milli þeirra og mælti: "Sá yðvar, er sig lægir svo sem sveinn sjá, sá mun mestur verða í ríki himna." Svo sem hann þetta mælti skýrra: "Svo sem sjá sveinn heldur eigi lengi heift í hjarta, þótt hann verði reiður, og girnist eigi til gólegrar konu, þótt hann sjái, og hyggur eigi annað en hann mæli, svo meguð ér eigi inn ganga í ríki himna, nema ér verðið jafn einfaldir og meinlausir." Svo mælti og Paulus postuli: "Verðið ér bernskir að illsku, en rosknir að viti."
   Sá heldur hátíð heilagra, er batnaðardæmi tekur af atferð þeirra, því að þá stoðar oss að halda hátíð á jörðu, ef vér lifum svo líf vort, að vér séim verðir að koma til hátíðar á himni.


[Brúðkaupið í Kana]

Fyrra dag sögðum vér nekkvað frá tvennum rökum hátíðar þeirrar, er vér höldum of stund, góðir bræður, en alls vér höldum í dag inn átta dag frá inum þrettánda, þá skulum vér nekkvað ræða of in þriðju rök hátíðarinnar.
   Jóhannes guðspjallaskáld segir svo, að brúðkaup var gjört í Galilea á bæ þeim, er Kana heitir, og var þar móðir Jesú, og var boðið þangað Jesú og lærisveinum eius. En er vín þraut að samkundu, svaraði: "Hvað er með mér og þér, kona? Eigi er enn komin stund mín."
   Þá mælti móðir Jesú við reiðumenn: "Gjörið ér það, er Jesús býður yður."
   En vatnker sex stóðu þar, þau er í lágu málskjólur tvennar eða þrennar. Jesús mælti við reiðumenn: "Fyllið ér steinkerin vats." En þeir fylltu þá. Þá mælti Jesús: "Ausið ér upp nú og færið arkitriclino." Og þeir færðu.
   Öndvegismaður bergði vatni því, er að víni var orðið, og vissi eigi unde komið var. Reiðumenn vissu, er vatn höfðu upp ausið.
   Þá kallaði öndvegismaður á brúðguma og mælti við hann: "Hver annarra gefur fyrst gott vín, en síðan ið verra, þá er menn eru drukknir. En þú hirtir gott vinum allt til þessa."
   Þessa jartein gjörði Jesús fyrsta í augliti lærisveina sinna og sýndi þeim dýrð sína, og trúðu á hann lærisveinar hans.
   Þótt vér skiljim eigi undirstöður guðspjalls þessa, þá veita oss orðin sjálf mikla kenning í gegn villu þeirra, er löstuðu brúðkaup og hjúskap. Því að ef synd væri í rétthöldnum hjúskap, þeim er að lögum Guðs og manna er gjör, þá mundi eigi Drottinn til brúðkaups koma og eigi þar þá jarteinir gjöra, er hann gleddi alla boðsmenn.
   En í sinni hingaðkomu gjörði Drottinn maklega grein þriggja palla kristninnar og sýndi, að góður er hjúskapur, en betra hreinlífi þeirra, er eftir hjúskap hverfa frá öllum líkamsmunúðum. En þeirra best er meydómsdýrð, því að Kristur lét sjálfur frá meyju berast, en ekkja sú, er Anna hét og tók við honum, þá er hann var í musteri borinn fjórum tugum daga síðar, og kenndi hann fyr helgan anda.
   En þá er hann var fulltíði, þá kom hann til brúðkaups og vegsamaði hjúskaparmenn með hinni fyrstu jartein sinni.
   En því helgari og hreinni sem hver verður í lífi sínu, þá skal hann því lítillátari vera og vorkunnlátari við óstyrkja náunga í þeim hlutum öllum, er lofað er að vorkynna. Þau dæmi gefur það, er eftir fer í guðspjallinu:
   En er vín þraut að samkundu, þá mælti móðir Jesú við Jesúm: "Eigi hafa menn vín."
   Heilög María, mær meyja, domina heims og jarðar, öllum englum hreinni og öllum mönnum helgari, hún bar vorkunnaráhyggju fyr brúðkaupsmönnum og sýsti um við son sinn, Dominum Iesum, að eigi yrði háttaföll að samkundu og sagði, að menn höfðu eigi vinum.
   En hvað vill sér það, er Dominus svaraði móður sinni: "Hvað er með mér og þér, kona? Eigi er enn komin stund mín."
   Eigi mælti Dominus af því þetta, að hann duldist við móður sína, heldur af því að hann hafði eigi af móður sinni jartein þá, er hún bað hann gjöra. "Hvað er með mér og þér kona?" Svo sem hann þetta mælti: "Eigi hefi eg af þér jarteinir þær, er eg gjöri af guðdómi, heldur óstyrkt þá, er eg sýni í manndómi. Eigi er enn komin stund mín, sú er eg mun sýna, hvað það er, er eg hefi sameigið við þig." Sú stund kom, er hann sýndi það, þá er hann hékk á krossi og mælti við móður sína: "Kona, sjá hér son þinn."
   Mannslíkam, þann er píndur var, hafði hann af móður, en eigi guðdómsjartein þá, er hann gjörði vín úr vatni. En þótt aðrir skildi eigi, hvað Jesús mælti, þá skildi María eigi aðeins, hvað hann mælti, heldur og hvað hann mundi gjöra, því að hún mælti við reiðumenn: "Gjörið ér það, er Jesús býður yður."
   Ekki mundi hún einkum mæla við reiðumenn, ef hún vissi eigi, að Jesús mundi bjóða þeim nekkverja hluti.
   Jesús mælti við þá: "Fyllið ér steinker þessi vats."
   Dominus gjörði vín úr vatni, að hann sýndi sig vera sjálfan skapera þann, er skipta mátti skepnu sinni sem hann vildi. En til þess gladdi hann samkundumenn nýju víni, að hann teygði hugi þeirra til nýrrar trúu veldis síns, því að svo er sagt í enda guðspjallsins: "Þessa jartein gjörði Jesús fyrsta í augliti lærisveina sinna og sýndi dýrð sína og trúðu á hann discipuli eius."
   Nú höfum vér rætt nekkvað of ina ytri skilning guðspjallsins. En þó eru enn eftir in innri og in æðri tákn þess óliðuð.
   Brúðkaup var gjört í Galilea á bæ þeim, er Kana heitir, og var Jesús þar og móðir hans og lærisveinar hans.
   Sonur Guðs lét sér sóma að koma til brúðkaups á jörðu, að hann sýndi sig vera sannan brúðguma, þann er sálmaskáldið sagði frá og mælti: "Sjálfur er hann svo sem brúðgumi fram farandi úr sæti sínu."
   Kristur er brúðgumi, en heilög kristni brúður hans. Boðsmenn þessar samkundu eru allir trúaðir menn. Brúðgumasæti er kviður ósaurgaðrar guðsmóður, því að þá samtengdi Kristur sér helga kristni, er hann lét berast frá meyju. Sjá samkunda hófst fyrst á Gyðingalandi á þeirri tíð, er Kristur tók manndóm á sig. En nú deilast fagnaðir þessar samkundu of allan heim, svo víða sem kristin þjóð er.
   Vín þraut að samkundu, því að lög þau, er Gyðingum vóru gefin, höfðu þá dofnað eða enn heldur þrotnað í hjörtum þeirra á þeirri tíð, er Kristur lét hingað berast.
   Steinker sex stóðu þar tóm, þau er í lágu tvennar eða þrennar málskjólur.
   Steinker þessi merkja hjörtu þeirra, er trúðu hingaðkomu Krists, en þau vóru tóm á þeirri tíð, er eyddust in fornu lög, uns Kristur gaf in nýju. Tvennar eða þrennar málskjólur lágu í steinkerum, því að sumir kunnu skilja of föður og son aðeins, en sumir skildu glöggt of alla þrenning Guðs. Tvennar málskjólur lágu í steinkeri, þá er spámaður mælti svo: "Alla hluti gjörir þú í speki, Drottinn." Þrennar málskjólur lágu í steinkeri, þá er svo mælti spámaður: "Orði Drottins eru himnar styrktir og anda munns hans allur kraftur þeirra." En þessi steinker vóru sex, því að sex eru heimsaldrar og vóru nekkverir á öllum þessum heimsöldrum, þeir er skilja kunnu of þrenning Guðs.
   Jesús mælti við reiðumenn: "Fyllið ér steinkerin vats." Og fylltu þeir.
   Þess er leitanda, fyr hví Dominus vildi gjöra vín úr vatni heldur en skapa vín í tómum steinkerum.
   Vatn merkir helgar ritningar, þær er svo þvo oss af syndasauri sem vatn þvær oss af líkamssauri og svo þorsta andar vorrar sem vatn líkamsþorsta.
   Reiðumenn, er steinker fylltu vats, merkja kennimenn þá, er helgar ritningar boðuðu hjörtum trúaðra manna. Dominus gjörði vín úr vatni, þá er hann bauð að skilja það andlega, er í inum fornum lögum var boðið að halda líkamlega. Úr vatni gjörði hann vín heldur en úr öngu, quia hann kom eigi að brjóta in fornu lög, heldur að bæta, það er að snúa því öllu til andlegrar skilningar, er líkamlega var boðið í lögum. Ekki ónýtti hann það, er í fornum lögum var ritið, heldur bætti hann, og hóf hann öll boðorð sín af inum fornum ritningum, svo sem hann gjörði vín úr vatni og eigi úr öngu.
   Þessa víns fyllti hann sex steinker, því að hann fyllti brjóst sinna manna andlegrar skilningar að skilja andlega helgar bækur, þær er gjörvar hafa verið á öllum sex öldrum.
   Viljið ér heyra, góðir bræður, hversu Dominus gjörði andlega vín úr vatni?
   Jesús vitraðist eftir upprisu sína tveim lærisveinum sínum og lauk upp vit þeirra, að þeir skildi ritningar spámanna, þær er of hann vóru ritnar. Viljið ér enn heyra, hversu þetta vín fékk á þá, er því bergðu?
   Síðan er Jesús hvarf frá augliti þeirra og þeir höfðu kenndan hann, þá mæltu þeir með sér: "Brennanda var hjarta í oss, þá er hann mælti við oss of götu fyr."
   Maklega kallast andleg skilning heilagra ritninga vín, því að svo sem vín tekur mæði af manni og gleður hjarta hans, svo gjörir og andleg skilning manni létt öll erfiði fyr Guðs ást og gleður huginn himneskri huggun, en lætur hann gleyma jarðlegum hlutum sem víndrukkinn mann.
   Jesús mælti við reiðumenn: "Ausið upp ér nú, og færið öndvegismanni."
   Reiðumenn, er byrluðu vín það, er úr vatni var gjört, merkja postula Guðs, er boðuðu trúu andlegrar skilningar. Öndvegismaður merkir kennimenn Gyðinga, því að þeir höfðu ið æðsta sæti að samkundu Guðs, meðan þeir héldu trúu réttri. Dominus bað fyrst byrla vín öndvegismanni, því að hann bauð postulum fyrst að boða Gyðingum trúu sinnar miskunnar. En er nekkverir af Gyðingum létu sér skiljast kenningar postula, þá fundu þeir, hversu sjálf in fornu lög höfðu dofnað í hjörtum þeirra eða hversu mikið á milli var inna fornu laga og inna nýju, því að það, er öndvegismaður bergði vatni því, er að víni var orðið, þá kallaði hann þangað brúðgumann og mælti við hann: "Hver maður gefur fyrst gott, en síðan ið verra, þá er menn eru drukknir, en þú hirtir gott vín allt til þessa." Hve kenning, sú er var í Gyðingalögum, var fyrst best haldin, en síðan gleymdist hún af óræktum lýðs og af breytni yfirgyðinga, svo sem ið verra vín væri byrlað drukknum mönnum. En er Krists boðorð komu, svo að nekkverir Gyðingar létu sér þau skiljast, þá undruðust þeir það, er Guð hafði dvalið svo lengi að sýna þeim svo gott andarvín.
   En endilok guðspjallsins bera vitni, að andleg jartein fylgir líkamlegri, þá er Dominus gjörði vín úr vatni, því að svo er ritið: "Þessa jartein gjörði Jesús fyrsta í augliti discipuli sui og vitraði gloria sua, og trúðu á hann lærisveinar hans."
   Þá er Jesús fecit líkamlegt vín úr vatni í augliti lærisveina sinna, þá gjörði hann andlegt vín fyr hugskotsaugum þeirra, það er hann snöri hjörtum þeirra frá ótrúu Gyðinga til sinnar trúu. Þá er þeir glöddust utan af líkamlegu víni, þá glöddust þeir og innan af andlegu víni, það er ást Krists.
   Þessa hina andlegu samkundu og víndrykkju skulum vér elska af öllu hjarta, góðir bræður, og drekkum svo andlegt vín, að það fái á oss, en fylli eigi. Þann fyllir andlegt vín, er hann þrútnar í ofmetnaði af lærdómi sínum. En svo verður drukkinn af Guðs víni, er hitnar í ást Guðs og gleymir jarðlegum hlutum, því meir skilur fleira af himneskum hlutum.
   Kostgæfi hver að skilja sem flest af himneskum táknum. En hann drambi eigi af lærdómi sínum, heldur byrli hann náungi sínum þetta vín og láti njóta annan hyggindi sinnar.
   Hitni ást Guðs í hjörtum órum, svo að vér gleymim jarðlegum girndum, en gleðjimst í himneskum fögnuðum. Höldum vér svo samkundu Guðs á jörðu, það er friður og samþykki almennilegrar kristni, að vér megim koma til eilífrar samkundu hans á himni, þar er vér fagnim með honum of allar aldir alda. Amen.


[Boðorð Guðs]

Það er upphaf elsku vorrar, að vér elskim Guð af öllum krafti órum og af öllu hjarta óru, en síðan náunga óra svo sem sjálfa oss. En síðan er þér boðið, að þú drýgir eigi saurlífi. Skalat þú stela og eigi vera of ágjarn. Skaltu eigi bera ljúgvitni. Skaltu göfga alla menn og gera við engi mann, það er þér mislíkar, ef við þig er gjört. Skaltu eigi gjöra þinn vilja rangan, heldur fylgja Guðs boðorðum. Hirtu líkam þinn og gjörst eigi sællífur. Elskaðu föstur, gefðu fátækjum, klæð nökta, vitja þú sjúkra, graf þú dauða, far þú að finna nauðstadda, hugga harmaða. Skaltu ekki láta æðra en Krists elsku.
   Láttu eigi verða algjörva reiði þína, minnstu eigi á reiðina eftir. Haf þú eigi vél í hug þér, gef þú eigi sviksamlegan frið. Fyrlát eigi elskuna, þótt við þig sé misgjört. Skalt þú aldregi vinna eið, að eigi meineiðir þú. Gjör þú Guðs boðorð í orðum og í huga og í verkum. Gjald þú eigi illu illt. Gjör þú eigi angursamlega hluti við annan mann, heldur ber þú þolinmóðlega, ef við þig er misgjört. Elska þú óvini þína og vini. Bið þú fyr þeim, er þér blóta. Þú skalt þola ranglæti af öðrum fyr réttlæti þitt. Vertu eigi ofmetnaðarmaður og eigi ofdrykkjumaður og eigi ofátsmaður. Ver þú eigi svefnugur og eigi latur og eigi bakmálugur og eigi möglunarsamur.
   Set þú von þína ávallt með Guði, en láttu eigi þá hluti af þér orðna, er vel eru í hag þínum, heldur af Guði, en þú ætla þá hluti af þínum völdum, er illa eru.
   Hræðstu dómsdag ávallt og óast helvítiseld. Haf þú dauða þinn í hug þér ávallt. Girnstu til lífs eilífs ávallt á hverjum degi. Vittu víst, að Guð sér þig í hverjum stað og svo atferð þína alla.
   Varðveittu munn þinn frá orðum illum og óskyldum. Skaltu eigi mæla mart og eigi hláturmildur vera. Gjör þú eigi líkamlegar girndir. Skaltu hata þinn vilja eiginlegan.
   Heyr þú fúslega heilög mál og kenningar. Vertu oftlega á bæn þinni, og ját Guði syndir þínar að gráta á hverjum degi með tárum, og með iðrun leita þú að batna þaðan frá.
   Vertu hlýðinn yfirmanni þínum. Ef hann misgjörir, þá minnstu þess, er Drottinn vor mælti: "Gjörið ér þá hluti, er hann kenni yður, en eigi þá alla, er hann gjörir sjálfur." Segstu eigi fyrr góður en þú ert, að eigi of segir þú síðar sannara.
   Fylg þú Guðs boðorðum á hverjum degi í öllum hlutum. Elska þú hreinlífi og hata engi mann. Skaltu hvorki hafa í hug þér hatur né öfund. Göfga þú gamalmenni og elska ungmenni. Bið þú fyr óvinum þínum af Krists elsku. Ef þú verður reiður, þá skaltu huggast samdægris. Skalt þú aldregi örvilnast Guðs miskunnar.
   Þessi eru andleg smíðartól, nauðsynlega fyllandi af oss bæði nótt og dag. Ef vér gjörum svo sem hér er kennt, þá munum vér fá þau laun á dómsdegi, er Drottinn noster hefir heitið sínum vinum.


[Altari og musteri Krists]

Þá er vér höldum helgi altera og musteris Krists, ef vér hyggjum að trúlega og rækilega, hvatki er gjörist í musterum höndum gjört, það skyldi fyllast allt í oss og í andlegri timbrun. Því að eigi er lygi, það er sagt er: "Því ér eruð heilagt musteri Guðs." Og enn er mælt í öðrum stað: "Vituð ér það, að líkamir yðrir eru musteri anda heilags, þess er í yður byggvir." Og fyr því, inir fratres carissimi, kostum vér svo sem vér megum með Guðs fulltingi, að vér gjörimst verðir að vera Guðs musteri fyr Guðs miskunn, að eigi finni Dominus noster í musteri, það er í oss eða í óru lífi, er honum þyki reiði vert, heldur tæmi hann byggð hjarta vors frá löstum og fylli það af helgum kröftum.
   Sé aftur lokið brjóst vort fyr djöflinum, en upp lokið fyr Kristi. Og svo kostum vér með öllum afla órum, að vér megim upp lúka fyr oss með luklum góðra verka dyr himinríkis. Svo sem aftur lúkast fyrir oss dyr eilífs lífs af illum verkum órum, svo mun og upp lúkast dyr eilífs lífs án efa með góðum verkum.
   Og fyr því, inir kærstu bræður, þekki hver sem einn hugvit sitt, og ef hann kennir sig vera sáran af nekkverri höfuðsynd, þá kosti hann fyrr að hreinsa hugskot sitt með iðrun og föstum og bænum og ölmusugjörðum og fari svo búinn á Guðs hátíð til Guðs musteris að biðja fyr sér. Og munu þá verða þægilegar bænir hans, og mun þá mikill fjöldi synda fyrgefast honum.
   Ef þú kennir þig syndgan vera, snýst þú til lítillætis, og mun skjótt koma líkn guðlegrar miskunnar, því að svo sem sá, er sig miklar, mun lægður verða, en sá er sig lægir sjálfur, sá mun vera miklaður og upp hafinn af Guði.
   Eg bið yður, bræður, að ér hyggið að þessum orðum rækilega.
   Ef boð er sett til samkundu göfugs manns, þá skal eigi þangað koma með slitnum klæðum né saurgum. Hve miklu meiri skyld er að koma hreinlega búinn til samkundu eilífs konungs. En þá er það, er ér komið til altera Drottins. Ef ér finnið í skapi yðru eða atferð öfund eða reiði eða hatur eða aðra hluti, þá er til synda eru, þá er sem ér komið með slitnum klæðum eða saurgum. Þá skuluð ér hreinsa hjörtu yður með iðrun, með ást, með lítillæti, með þolinmæði, með fyrirgefningu við þá, er við yður misgera, og færið þá síðan fórn Guði til altera og munu þær þá þægilegar vera Guði.
   Eg bið yður, bræður. Sá er eigi vill lúka í örk sinni eldsgneista, fyr hví hræðist hann eigi að keykva loga reiði í öndu sinni? Því að vér látum fyr því eigi eld í örk óra, að vér elskum klæði ór, en fyr því slökkum vér eigi loga reiðinnar, því að eigi aðeins elskum vér, heldur höfum vér í hatri önd óra, svo sem ritið er: Sá er elskar illverk, hann hatar önd sína. Og fyr því, inir kærstu bræður, kostum vér að varðveita rækilega í hugvitum órum svo sem vér megum með Guðs fulltingi af þessum dæmum, að þá er dómsdagur kemur og góðir kristnir fara í eilífa sælu, þar er aldregi byggvir illur og þaðan aldregi á braut vísað góðum, að eigi verðim vér út reknir í myrkur og sýnimst úti loknir, heldur skrýðum vér oss með ódauðlegu skrúði, með gimsteinum hreinlífis og réttlætis, með björtum klæðnaði ölmusugjörða og gjörimst verðir að heyra við oss mælt af Guði: "Komið ér blessaðir til föður míns. Og þú, góður þræll og trúr, gakk þú inn í fögnuð Drottins þíns."
   Biðjum vér vorn Dominum, að hann leiði oss í þann fögnuð, er sá er í, er lifir og ríkir per omnia secula seculorum. Amen.


[Bæn til Krists]

Dominus Iesus Christus, konungur eilífrar dýrðar, ins hæsta föður almáttugt orð, kraftur og spekt skynjandi alla hluti, þér játi eg, og þig göfga eg, þér lýt eg, lausnari alls mannkyns. Þú harmaðir aumlegan dauða þræla þíns veldis. Þú, sjálfur synda laus og saka, þoldir sárar píningar allt til bana þess, er þú tókst á krossinum helga til hjálpar og til miskunnar syndgum mönnum. Nú vil eg þakka þér af öllum hug píning þína og öll meinlæti þau, er þú þoldir til hjálpar mér og til lausnar öllu mannkyni. Bið eg þig, almáttugur sonur Guðs lifanda, lækna þú sár andar minnar með smurning heilags anda. Kenn þú mér, heilagur hjálpari heims, hve eg mega helst nálgast miskunn þína. Styrk þú mig, Guð minn mildur og miskunnari, með krafti kross ins helga á mót allri freistun fjánda, og efl mig til afláts synda og til iðrunar þér þægilegrar. Eg bjóðumst undir bardaga þinn og heiti á þig af öllu hjarta, að þú hirt mig og hreinsa í þessum heimi af öllum annmörkum mínum. Og lát mig svo búast við andláti mínu, er eg megak annars heims miskunnardóm af þér taka og eg mega þá njóta eilífrar sælu með þér sjálfum í samneyti allra heilagra í því ríki og veldi, er þú hefir með Guði feður almáttkum og hinum helga anda per omnia secula seculorum.


[Bæn til Maríu]

Heilög María, móðir Drottins míns, blómi hreinlífis, herbergi heilags anda, þú ert öllum helgum helgari og hærri að verðleikum. Þú þiggur allt það, er þú vilt, af syni þínum, almáttkum Guði. Eg þykjumst þig á engi veg maklega mega kveðja fyr sakar synda minna. En alls þó veit eg þig vera besta bæna og máttkasta í árnaðarorði við Guð, þá vil eg þó þér felast á hendi af öllum hug, og vætti eg af þér allrar miskunnar næst Guði, að þú munir mér við hjálpa af huggæði þínu og eigi mig fyr róða láta í nauðsyn minni. Þú in sæla Domina celi et terre, mater allrar miskunnsemi og allrar gæsku, færðu mig í frið við einkason þinn og þigg af mér alla Guðs reiði. Firr þú mig öllum þessa heims vandræðum og gæt mín við öllum svikum fjánda, en þú efl mig til allra góðra verka. Ver þú mér að trausti í andláti mínu og svara fyr mig þeim orðum, er mér komi til hjálpar, þá er kem eg fyr dæmistól sonar þíns. Vald þú því, in helga María, af verðleikum þínum, að eigi dæmi sá mig til eilífra kvala fyr sakar synda minna, er mig leysti frá eilífum dauða af miskunn sinni með blóði sínu sjálfs, Jesús Kristur, filius tuus, Dominus noster, sá er í einingu guðdóms með feður og með helgum anda vivit et regnat per omnia secula seculorum. Amen.


[Faðir vor]

Lúkas guðspjallamaður segir frá því, að einu hverju sinni, þá er Dominus Jesús reis upp af bæn, þá er hann hafði áður mælst fyrir við Guð föður, þá gekk að honum einn af lærisveinum hans og mælti: "Dominus, kenndu oss að biðjast fyrir svo sem Jóhannes kenndi lærisveinum sínum."
   "Farið eigi með langmæli í bæn yðvarri sem áburðarmenn biðjast fyrir, þeir er sénir vilja verða löngum af mönnum á bæn sinni. Á þessa lund meguð ér mæla, þá er ér biðjist fyrir:
   Pater noster, qui es in celis: Faðir vor, sá er ert í himnum."
   Til þess ber margt, er vér skulum svo Guð kveðja í upphafi bænar vorrar. Af því er oss boðið að kalla Guð föður, að vér skulum enn heldur unna honum sem föður, heldur en hræðast hann sem Drottin. Það minnir oss á heita ást, þá er vér eigum Guði að unna, er vér köllum hann föður með leyfi hans, fyr því að þeim nöfnum fylgir ávallt ástúð, er sonur kallar föður eða faðir son. Af þessu kalli tökum vér og mikið traust, að vér munum þiggja það, er vér biðjum, fyr því að von er, að sá mun oss allt annað vilja veita, það er vér þurfum að þiggja, er það sjálft veitir að heita og vera faðir vor, sem Guð vill vera. Í því og, er vér köllum Guð föður, erum vér mjög áminntir, hve tígulegt er að öðlast það faðerni með kostum eða hve óvirðilegt er að missa þess fyr illlífis sakar. Í því og, er vér köllum til Guðs: Faðir vor, en eigi faðir minn, eigum vér að muna bróðerni það, er er allra kristinna manna á milli. Í því sönnu bróðerni á ekki systkina að fyrlíta annað, fyr því að göfugur er sá hver, er Guð vill sitt barn kalla. Það má og mjög í hug koma, að sá mun firrast föðurástina, er eigi vill hann virða til þess að rækja systkinin samfeðra.
   Kristur Drottinn kallaði oft svo til Guðs, að hann mælti: "Faðir minn," og hæfði honum svo að mæla, fyr því að hann er einkanlega getinn af eðli föðurins, og er hann af því einkasonur Guðs. En vér köllum: "Faðir noster," fyr því að allir góðir menn eru óskbörn Guðs af gjöf hans og miskunn, en eigi af eðli. Og er þaðan af oss skylt að rækjast vel, er vér köllum samheitilega Guð föður vorn, sem einkasonur hans kenndi oss að kalla.
   Þú er ert í himnum.
   Af því er oft svo að kveðið, að Guð sé í himnum, að fyr ofan himin er staður engla Guðs, er nálægast sjá eðli guðdóms af hreinleik sínum og af dýrð eðlis þess, er þeir hafa. Í því er vér kveðum svo að, sá er ert í himnum, eigum vér að minnast á það, að oss hæfir að leggja hug vorn frá rækt jarðlegra hluta, en girnast á himneskan föður vors fögnuð, þann er hann býður oss til, fyr því að þá megum vér því maklega hælast, að vér eigim föður á himnum, ef vér lifum réttlega á jörðu og gerumst þess verðir að koma loks í þann inn andlega himin, er Guð faðir himneskur byggvir með helgum englum.
   Í þessum orðum lýsum vér, hvar vér þykjumst traust eiga, er vér mælum svo: "Faðir vor, sá er ert á himnum." En síðan segjum vér, hvers vér viljum biðja. Þá er vér mælum faðir vor, lýsum vér, hvað vér þykjumst eiga til að telja, að hann skuli veita oss það, er vér biðjum. En er vér segjum: "Sá er ert í himnum," þá lýsum vér, hve máttugur sá er, er vér heitum á.
   Síðan biðjum vér og mælum:
   Sanctificetur nomen tuum: Helgist nafn þitt.
   Nafn Guðs er ávallt heilagt í sér sjálfu, og þarf það eigi og eigi má það í sér helgara vera en það er áður. En á þann veg biðjum vér, að helgist nafn Guðs, að vér, er trúum rétt á Guð og köllumst börn Guðs og kunnum réttlega kalla nafn Guðs, megim svo lifa, að af góðlífi óru og af heilagleik sé öllum sýnt, hve heilagur sá er, er vér helgumst af, í því er vér trúum á hann og þjónum honum. Þá helgast nafn Guðs á oss, ef vér lifum svo, að svo sé honum og vegur að oss, óskbörnum sínum, fyr því að svo sem tign föður dýrkar barn svo göfgast faðir af góðum börnum. Þá helgast nafn Guðs föður á börnum, er fleiri og fleiri trúa rétt, og þeir lifa betur og betur, er rétt trúa. Þessar helgunar nafns Guðs eigum vér hversdagslega að biðja.
   Síðan segjum vér:
   Adveniat regnum tuum: Til komi ríki þitt.
   Þó mun ríki Guðs koma, þótt vér biðjim þess eigi. Ríki Guðs er nú og mun ávallt vera. En þó er mönnum sjálfræði mikið gefið í þessum heimi, og er margur óhlýðinn Guði. Í öðrum heimi gengur því fastara ríki Guðs, að þá hefir hver, sem verður er, og er engi óhlýðinn Guði. Við því ríki Guðs kvíða vondir menn og ótrúir, fyr því að þeir eigu þá hart fyr höndum. En góðir menn og vel trúaðir biðja og æskja, að það ríki komi, fyr því að þeir vitu, að sá mun fegnastur því ríki verða, er mest langar til að það komi.
   Þá kemur og ríki Guðs til vor, er hann stýrir og ræður öllum hag órum og athöfnum eftir vilja sínum. En þess eigum vér ávallt að biðja, að á þann veg sé Guðs ríki yfir oss.
   Fiat voluntas tua sicut in celo et in terra: Verði vilji þinn svo sem á himni svo og á jörðu.
   Þess biðjum vér í þessum orðum, að svo sem englar Guðs á himnum bregða í öngu af Guðs vilja svo verði og menn á jörðu hlýðnir Guði of alla hluti. Himnar eru og oft að bókmáli kallaðir réttlátir menn, þeir er himnesku lífi lifa í hreinleik sínum. En illir menn, þeir er sauruglega lifa og mjög að munúðum, eru jörð kallaðir. Eftir þessi skilningu biðjum vér þess, þá er vér mælum: "Verði vilji þinn svo á jörðu sem á himni," að svo sem góðir menn fremja vilja Guðs í öllu svo snúist og syndgir menn til góðlífis og drýgi í því vilja Guðs, er allra farsælu fagnar.
   Oft ber og svo til, að andi manns, er upp á vega, jarteinir himin, en líkami, er við jörð á eðli, jarteinir jörð. Andi fýsist góðs jafnan, en líkama lystir munúðlífis. Eftir þessi tilinningu verður þess beðið, að svo sem andi hnígur eftir vilja Guðs svo verði og líkami hlýðinn boðorðum Guðs.
   Enn kenna sumar bækur þá skilning þessa máls, að Kristur jarteini himin, en kristni jörð, af því að svo sem himinn er yfir jörðu og af honum frævast jörð, svo er Kristur efri jörðu heilagrar kristni, og gjörir sú jörð allan andlegan ávöxt af kenningum hans, svo sem jörð tekur gróður af dögg himins.
   Eftir þessi skilningu verður þess beðið, að svo sem Kristur Dominus var hlýðinn Guði feður til bana svo verði og heilög kristni unnandi Guði, svo framarla að hún óttist eigi að deyja fyr Guðs sakar, ef þess þarf.
   Hingað til koma þessar þrennar bænir í Pater noster allra mest til annars heims hluta, þótt þær þurfi fram að koma í þessum heimi að nokkurum hlut. En þær fjórar bænir, er eftir eru, koma aðeins til þessa heims þurfta.
   Panem nostrum cotidianum da nobis hodie: Brauð vort hversdagslegt gef þú oss í dag.
   Brauð jarteinir oft að bókmáli alla atvinnu, þá er menn þurfu að hafa. Af því má svo skilja, að vér biðjum í þessum orðum Guð föður gefa oss alla atvinnu, þá er oss er nauðsynleg í fæðslu og í klæðnaði.
   Það er oss boðið að hafa eigi samfellda áhyggju fyr þessa heims hlutum, en þó er rétt að biðja Guð alls þess, er vér þurfum að hafa, og það er alskylt að þakka honum allt gott, það er vér höfum.
   Vel má og skilja í því brauði, er vér biðjum Guð gefa oss hvern dag, orð Guðs og kenningar, er vér þurfum að hafa skyldlega til lífs anda vorra.
   Sumar helgar bækur skýra svo, að brauð þetta, er vér biðjum Guð gefa oss, sé corpus Domini, fyr því að svo sem eigi má líkami lifa án jarðlega fæðslu svo má eigi og önd manns lifa án holdtekju Dominus. Það brauð biðjum vér Guð gefa oss, fyr því að þjónustu holds og blóðs Dominus gefur Guð sjálfur hverjum þeirra, er njóta má. En ekki stoðar þeim að taka af kennimanni, er eigi verður að þiggja af Guði sjálfum.
   En það, er vér mælum: "Gefðu oss í dag," kemur til þess, að svo er sem hvern dag taki sá maður hver corpus Domini í samneyti heilagrar kristni, er vel þjónar Guði og biðst rækilega fyrir, þótt hann taki eigi húsl sýnilega á hverjum degi.
   Et dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris: Og fyrgef þú oss skuldir órar, svo sem vér fyrgefum skuldurum órum.
   Ljós er skilning þessa máls, eftir því sem Dominus mælti: "Fyrgefið ér, og mun fyrgefið verða."
   Þess verðum vér alskyldir að fyrgefa þeim mönnum, er misgera við oss og láta af að misgera og iðrast og vilja yfir bæta. Hirta eigum vér þá, er misgera, til þess að þeir batni, og skulum vér það gera af ást og af elsku, en eigi af heift né af reiði. Engum manni skulum vér svo reiðast, að eigi skulim vér þó honum líknar unna af Guði, fyr því að hann líknar hverjum með réttindum og fyrdæmir engi með rangindum.
   Sjá bæn má haldkvæm oss vera við Guð, ef vér erum fyr hans sakar óhefnisamir við þá, er við oss misgjöra. En á það megum vér vandlega og líta, hve þungleg sjá forbæn mun verða þeim, er eigi vill fyrgefa það, er við hann verður misgjört, þar er vér biðjum svo Guð oss fyrgefa syndir órar sem vér fyrgefum þeim, er við oss misgera.
   Et ne nos inducas in temptationem: Og eigi leiðir þú oss í freistni.
   Mangi leiðir Guð í freistni, en svo má skilja sem þá leiði Guð í freistni, er hann lætur leiða í freistni og fyrlætur í freistni. En það er víst, að engi maður má vel freistni standast, ef hann er fyrlátinn af Guði í freistninni. Vér eigum og eigi þess að biðja, að vér komim í enga freistni, fyr því að það er hverjum manni verðleikaauki, að hans sé freistað og standist hann vel freistni. Af því er og í þessum orðum, er vér mælum: "Leið þú oss eigi í freistni," þess beðið að réttri skilningu, að Guð skuli eigi fyrláta oss í freistni og láta oss í þá eina freistni koma, er vér megim vel of standast og oss komi til gagns en eigi til meins.
   Sed libera nos a malo: Heldur leystu oss frá illu.
   Í þessum orðum biðjum vér Guð að firra oss öllu illu, eftir því sem hann veit, hvað illt er, fyr því að svo er allt sem honum sýnist, en oss þykir margt það illt er eigi er svo. En þá má oss ekki til angurs vera, ef Guð leysir oss frá öllu illu, því er í hans virðingu er illt, en það eru syndir og djöflar og helvítiskvalar. Þeir hlutir eru að sönnu illir, en þeygi megum vér þá firrast, nema Guð firri oss.
   Amen: Það sé.
   Svo er sem það mæli, amen, þetta er vér segjum eftir Pater noster, að hversgis er vér biðjum þess í Pater noster, er oss gegnir að þiggja, hvort sem vér kunnum það skynja eða eigi, þá veiti oss það Guð allt eftir gnótt mildi sinnar, fyr því að hann veit allt ið sanna og hann vill allt ið góða.
   Þessar sjö bænir, er í Pater noster megu finnast, samtengjast sjö giftum heilags anda, þeim er Isaias taldi fylgja mundu syni Guðs. En það er andi spektar og skilningar, ráðs og styrkleiks, fróðleiks og mildi og hræðslu Drottins.
   Sú er fyrst andagift talin, er hæst er, en það er spekt guðleg. Sú er lægst, er síðast er talin, en það er hræðsla Drottins. Sá er hver algjörvastur að sér, er mest verður áviti Guðs spektar, en sá, er hræðist Guð, hann er eigi algjör að sér, fyr því að ást fylgir algjörleik, en eigi hræðsla. Sú er hæst bæn í Pater noster, er fyrst er og vér mælum: "Helga þú oss í nafni þínu." Algjör er sá hver, er heilagur er. Það má engi að fullu hér í heimi öðlast, fyr því að engi er maður úr allri ábyrgð, meðan hann er eigi skilinn við þenna heiminn. Sú er lægst bæn, er efst er í Pater noster. Þá mælum vér: "Leystu oss frá illu." Það er þeirra manna bæn, er í freistni eru og í vandræðum. Þá bæn þurfu eigi góðir menn fram að hafa annars heims, fyr því að ekki ið illa má þá þeim að hendi koma. In efsta bæn hæfir inni hæstu andagift. Svo nökkvað hæfir þar á milli hver bæn að annarri sem hverri andagift.
   Eftir þessi skýringu Pater noster megum vér fám orðum á þessa lund fyrirmælast við Guð:
   "Faðir vor, er oss annt föðurlegri ást og vér eigum að elska af öllum hug, sá er ríki hefir yfir öllum hlutum og hvívetna ert æðri, helga þú oss í nafni þínu. Ráð þú fyrir oss allskostar og lát oss nálgast ríki þitt. Styrk þú oss, til þess að vér fremjim í öllu vilja þinn á jörðu, svo sem englar fremja á himni. Lát og líkama vorn eigi hverfa til illlífis á mót því, er önd ór vildi þér hlýðin vera. Fá þú oss alla atvinnu, þá er vér þurfum að hafa hér í heimi. Lát þú oss hversdagslega njóta holdtekju Krists Drottins. Fyrgef þú oss syndir órar og gef oss það hugskot, er vér megim réttlega fyrgefa þeim, er við oss misgjöra. Skilst þú eigi frá oss, þá er vér verðum í freistni, og lát oss batna af freistni, en eigi versna. Leystu oss frá öllu illu. Amen. Það allt vildim vér af þér þiggja, sem þú veist, að í þessi bæn er beðið, er vér syngjum Pater noster."


[Andi heilagur]

Andi heilagur er algjörleikur og fylling verka Drottins, því að án vóru sýslulausir postular Guðs, þá er þeir sátu hræddir fyr ógn manna. Hvorvetna eru sýslulaus boð Guðs, engla og manna, nema andi heilagur komi í brjóst þeim, er heyra. Hann keikvir vilja góðan í brjóstum manna og gefur styrkleik að gera verk góð. En sá maður gerir tákn in mestu í lífi sínu, er svo reynist fastur í ást Guðs og algjör, að þá er hann er staddur milli eigna þessa heims og tilfýsilegra hluta, og hneigir hann frá þeim, sicut scriptum est. Það er dýrð eilíf, ef hann mátti misgera, enda misgerði hann eigi, mátti gera illa, og gerði hann eigi.
   Það er raun, er Guð reyndi inn fyrsta mann og alla menn í þessum heimi, að hann setur hjá tilfýsilega hluti og býður, að eigi skuli til girnast og mælir fyr postula sinn Iohannem: "Hirðið eigi ér að elska heim þenna né þá hluti, er í heimi eru." En hver þeirra, er Guði vill þjóna, þá skal hann sig frá öllum stöðva þeim hlutum, er trú hans og réttlæti megu dvelja. Skal hann slíka hluti með kappi kenna og gera, er hann sér, að gerandi eru og leggja líkam sinn undir þján á allar lundir, sem hann má með lítillæti, að eigi verði hann sjálfur rekningur, ef hann gerir eigi sem hann býður.
   Maðurinn er þjónn Guðs, enda ef hann þjónar Guði með góðum vilja, þá tekur hann himinríkis vist. En hann skal Guð elska sem sonur góður föður sinn, en eigi hræðast sem þræll drottin sinn. Maðurinn skal óast Drottin, því að hann er máttugur að gjalda víti eilíft, þeim er misgera. En af því skal eilíft vera víti ranglátra, að þeir réðu eigi lífi sínu, því að þeir misgerðu, meðan þeir máttu. Maðurinn skal elska Guð af öllu hjarta, af því að hann vill gefa eilíft líf þeim, er ávallt vilja vel gera. Enda á af því viljinn góður að vera og þrágjarn á góðu verki í lífi mannsins kristins, að sjálfur Jesús Kristur, Drottinn vor, mælir: "En að hví kallið ér mig Drottinn, Drottinn, enda gerið ér eigi það, er eg mæli." Og enn í öðrum stað mælir hann: "Eigi mun inn ganga í ríki himna hver þeirra, er mælir: "Drottinn, Drottinn," heldur sá, er gjörir vilja föður míns, er í himnum er, sá mun inn ganga í ríki himna."
   Heyra skal maður boð Drottins og gera, enda leita þeirra hluta, er Guðs eru, en eigi sín sjálfs, og hata svo líf sitt í þessum heimi í óhógöndum þessa heims, að hann bíði eigi skaða lífs síns, heldur finni hann í himnavist líf sitt með syni Guðs og vegsamaður af Guði feður.
   Hver megi meira veg bíða maðurinn að veislu Guðs orðinn en hann sé vinur Guðs og sonur fyr það, er hann glíkir verk sín eftir syni Guðs, og hann sé þar, er er sonur Guðs?
   Síðan er hinir fyrstu frændur órir vóru út reknir frá fagnaði Paradísar, þá komu þau í erfiði og vesöld þessa heims, enda ólst hér upp kyn þeirra. En þótt þau vissi vera Guð almáttkan skapera sinn í himnum og engla Guðs og alla þá hluti ósýnilega, er í þessum heimi má eigi raun á koma, þá mátti þó efa kyn þeirra, þótt þau segði þá hluti, er þau höfðu reynda. Ef sú kona væri sett í myrkvastofu, er kviðug væri, enda æli hún son, og fæddi hún þar upp, og segði hún honum í þessum heimi vera menn og kykvendi, sól og stjörnur, en hann tryði eigi sögu hennar, fyr því að hann vissi ekki annað nema myrkvastofu og myrkur hennar, þá myndi hans það óhyggilegt kallað. Svo er og vor það í þessum heimi óhyggilegt, ef vér trúum eigi vera ósýnilega hluti himneska, þótt vér hafim eigi séna.
   Allir hafa trúu. Ef maður er spurður, hvern föður eða hverja móður hann eigi, þá segir hann efalaust, þótt hann hafia minni að muna annað en honum er sagt. Trúa er raun allra þeirra hluta, er menn megu eigi sjá eða kenna. Guð, almáttugur eilífur andi, skapaði anda þrenna, það er engla og manna og kykvenda. Andi er einn sá, er eigi er hulinn holdi, sá engla andi, er ávallt skal lifa fyr mátt skapera síns. Annar andi er ósýnilegur, sá er holdi hulinn og eigi deyr með holdi. Sá er andi manna, sá skal og ávallt lifa fyr mátt skapera síns. Inn þriðji er andi og ósýnilegur, sá er holdi er hulinn og deyr með holdi. Sá er andi kykvenda.
   Nú má eigi af því mistrúa ósýnilega hluti, að þeir sé, fyr því að öngir eru sýnilegir hlutir, þeir er standist nema fyr ina ósýnilegu hluti. Líkamur manns má eigi standast, nema öndin keykvi hann.
   En maðurinn má á enga lund líka Guði nema fyr trúu. En því að líkamur án anda er dauður, enda trúan án verk góð sýslulaus, en án trúuna má engi maður líka Guði, þá verður trúan fyrst nauðsynlegust og með henni verk góð. En trúa er rétt að trúa á einn Guð, föður og son og á anda helgan, og trúa þrenning í skilningu, en eining í guðdómi og í öllum mætti. Síðan á að fylgja trúinni von, að maður vilnist í öngum aldregi nema í Guði almáttkum, og viti hann og treystist, að af honum koma allir góðir hlutir þessa heims og annars. Enda með von þeirri, er hann hefir til Guðs, þá veri hann hlýðinn boðum og táknum Drottins, sýnilegum og ósýnilegum, og kennerum þeirra, og vilnist hann þau sér annars heims stoða svo sem hann elskar þau hér.
   Elskan öðlast hæstan metnuð að Guðs, að maðurinn elski Guð um alla hluti og hafni öllum munúðum þessa heims fyr Guðs sakar og geri öll góð verk Guði til lofs og dýrðar, en ekki sér til lofs né til eftirmælis af mönnum, enda elski hann svo náunga sína sem sig sjálfan, það er að hann hjálpi þeim svo í nauðsynjum sem hann vildi, að Guð hylpi honum. En af því gengur elska hæst, að þá er þessa heims hlutir lúkast allir og vinir Guðs hafa tekna eilífa vist, þá er fyr trúu og fyr von og verk góð eignuðust þeir, þá hefst upp elska eilíf að unna Guði og englum hans, fyr því að þá sjá þeir, hvað þeir hafa öðlast fyr Guðs miskunn. Enda of skilja þeir þá, er þeir sjá kvalar ranglátra, hvað þeir hafa með Guðs miskunn forðast. Enda megu þá góðir í engri vorkunn miskunna ranglátum, af því að þeir sjá það allt rétt, er Guð Drottinn dæmir, enda væri eigi fullt yndi í himnum, ef nakkvað þætti illa.
   En þess er þörf in mesta ungum og gömlum að varðveita hjarta sitt, að það kveykvi eigi rangar hugrenningar, af því að Drottinn mælir: "Og góður maður úr góðri hirslu hjarta síns ber fram góða hluti, og illur maður úr illri hirslu hjarta síns ber fram illa hluti, því að af gnótt hjarta mælir munnurinn. Hvert orð það, er menn mæla þarflaust, þá skulu þeir gjalda of það skynsemi á dómsdegi. Af orðum þínum skaltu réttlátur verða, og af orðum þínum muntu meiddur verða."
   Stýra menn hestum, þangað er vilja, með beislum þeim, er í munn þeim eru látin, og svo skipum, þótt mikil sé, með litlu stýri, þangað er stýrimaður vill. Svo ið sama stýrir tunga manns allri rás lífs hans. Öll kykvendi verða tamin af mönnum, en tungu má engi maður temja, að hún mæli eigi þarflausa hluti. En sá er eigi misgerir í orði, sá er algjör kallaður. Með tungunni lofum vér Guð föður, með henni bölvum vér mönnunum, er til glíkingar Guðs eru skapaðir, enda fer fram þaðan lof og bölvun. En brunnur lætur eigi fram úr inni sömu rás bæði sætt vaða og beiskt senn. Eigi þekkist Guð almáttugur bænir og lof af þeirri tungunni, er mælir ónýta hluti. En þessir hlutir eru svo, að seinast eldast að líkama: Hjarta að hyggja og tunga að mæla, það er í huginn kemur.
   Ofmetnuð allan skulum vér niður leggja, fyr því að vér megum eigi ellegar til þess yndis koma, er inn fyrsti engill tapaði fyr ofmetnuð.
   Öfund skulum vér allir forðast, því að fyr öfund djöfuls kom dauði í heim þenna, af því að hann öfundaði inum fyrsta manni og kyni hans himna vistar, og spandi hann hann fyr öfund frá yndi því, er honum var ætlað, til dauða og helvítis kvala. Enda er af því nauðsyn, að vér forðimst að öfunda öðrum góða þann, er þeir hafa, að aldregi of var verra en að glíkjast fjánda og gera sér illt af annars góða og synd. Vér eigum að elska heldur þá hluti góða í öðrum, er vér höfum eigi að veislu Guðs í oss sjálfum.
   Óhlýðni eigum vér að firrast, því að í óhlýðni misgerðu inir fyrstu menn, og var það upphaf syndar þeirra, að þau átu það, er þeim var bannað og hlýddu eigi því, er þeim var boðið af almáttkum Guði. Af því var synd Adams mikil, að hann var settur svo sem fyrir Drottni og mælt, að hann skyldi eigi frá Guði líta, enda láta á bak sér allan þenna heim og eigi frá Guði líta, þótt allur færist heimurinn. Nú fyr því að hann hlýddi eigi Guði, en Guði líkar betur hlýðni en aðrar fórnir, þá var óhlýðni hans meiri en bani alls heimsins. En með óhlýðni misgerðu þau í átgirni.
   Nú eigum vér og skyldlega að varna við áti og við ofdrykkju um nauðsynjar. En fyr því að þau stóðust í yndi, meðan átu eigi, en þegar átu, þá töpuðu þau yndinu, svo megum vér og eigi til þess yndis koma, er þau fyrlétu, nema vér elskim föstur og sparneytni og fæðim með því þá menn, er þurfa eru, er vér drögum af við oss.
   Hórdóm og allan líkamslosta og saurgun meiri og minni skulum vér rækja, af því að eigi megu hórdómsmenn né saurlífismenn né blautir menn eignast ríki Guðs. En minni hórdómur er sá kallaður, er að eðli gerist með körlum og konum, en sá er inn meiri, er í gegn eðlinu er gjör af karlmanni við karlmann eða við kykvendi. Blautir eru þeir kallaðir, er eftir kvenna sið breyta atferð sinni.
   Vér eigum að elska hreinlífi, af því að það er engla líf. Tælum vér oss, bræður mínir, nema vér stöðvim í oss allan líkamslosta og gjörim verk góð, af því að eigi megum vér ellegar inn ganga til himna vistar með syni Guðs.
   Reiði ranga, ólund og hatur skulum vér firrast, af því að reiði bráð og stöðvuð er hugskoti manns sem ögn auga. En ef hún fæðist í skapi manns lengi, þá snýst hún í háls og meiðir athygli mannsins, enda fellur hann síðan í óþolinmæði eða í hatur og í manndráp, enda minnist hann eigi þolinmæðinnar, er vörður er allra góðra hluta. Engi er góður né verður eilífs lífs, nema hann sé þolinmóður.
   Járn hvessist á járni, og maður hvessir ásjónu vinar síns. Eigi megum vér glöggt góðir vera í hugskotinu, nema þél ranglætis hvessi oss, en vér fyrgefim meingerðina.
   Svo eigum vér og niður að leggja ágirnd aura og eigna til fýsilegra hluta og eignast enga hluti fyr rán né fyr stuld né fyr vél, því að Guð almáttugur er þess alls hegnari á inum efsta degi, þá allir skulum vér að standa fyrir dómstóli Krists, og skulum vér þar fram bera, það sem vér gerðum hver sem einn, hvort sem var gott eða illt.
   Ágirnd tengir Páll postuli í orðum sínum við hórdóm og saurlífi og mælir svo: "Það skuluð ér vita, bræður mínir, og skilja, að hver hórdómsmaður og saurlífismaður og ágjarn, það er skurðgoðaþjónun, hefir eigi erfð í ríki Krists og Guðs. En fyr það kemur reiði Guðs yfir menn, ef þessa hluti mistrúa."
   Ógleði veraldlega og leti skulum vér forðast, því að þjónn Guðs skyldi aldregi sýslulaus vaka. Síður má fjándi finna vél að sýkva þann mann, er í góðri sýslu er staddur. Ógleði er röng að harma þessa heims mein, þau er hann stöðva frá þessa heims munum eða annan, af því að fyr stundarharm þessa heims, ef þolinmóðlega er borinn, skulu menn koma til eilífs lífs. Fagna skulum vér með þeim, er fagna góðum verkum sínum og annarrra og lofi Drottins, en gráta með þeim í samneyti, er syndir sínar gráta, því að Drottinn mælir: "Sælir eru þeir, er gráta, því að þeir munu huggast." Sælir erum vér, er vér grátum það sárlega, er vér misgerðum eftirlátlega að sjálfræði óru, af því að vér skulum fagna að fyrgefnum oss syndum. Gráta skulum vér bæði verk ór röng og hugrenningar rangar og það, er vér höfum eigi efnt það, er vér hétum Guði í skírn, að vér myndim níta og hafna fjánda verkum og hans skrauti.
   Saurmælgi og heimsmælgi og ferleglæti og bakmælgi skulum vér niður leggja, því að bakmálgir menn og illmálgir eru Guði haturlegir. Engi maður, kykur né dauður, má flæja dóm Guðs.
   Hégómadýrð og vegsemd þessa heims skulum vér flæja, af því að þeir, er það vilja hafa fyr verk sín góð, þeir hafa tekna umbun þá, er þeir munu. Margir menn gera verk góð og bera fram mikið meinlæti í föstum og í bænum fyr mönnum og vilja það lofað láta vera af mönnum og sig með fé gædda. Þeim eru verk í höndum sem þeir beri dust í vindi.
   Það vilja og margir lofa láta of sig, að þeir gera illa. Það er mælt fyr Davíð: "Því að lofaður verður syndugur í girndum lífs síns og illgjarn er vel kvaddur." Þær syndir eru seinar til yfirbóta, er svo duldar eru, að lofaðar eru sem góðverk. Þær eru hættari þeim, er gera en þær, er mjög eru hataðar. Líkamslosti á þessu landi er hafður í ræðum á milli manna að gamni svo sem ofdrykkja í Norvegi. Eða kapp milli manna, það er grátanda er allt miklum gráti eða ellegar ber það að eilífa kvöl.
   Ljúgvitni og meinsæri skulum vér forðast, fyr því að Salómon mælir svo: "Ljúgvottur skal eigi vera ópíndur."
   Með lítillæti skulum vér græða synd ofmetnaðar, því að Drottinn mælir: "Til hvers mun eg líta nema til lítilláts og kyrrs og ugganda mál mín." Með ást skulum vér græða sár öfundar, því að Páll postuli mælir: "Elska öfundar eigi, eigi gerir hún miska, eigi drambar hún, eigi er hún ágjörn, eigi leitar hún sinna hluta, eigi hæðir hún, eigi hyggur hún illa, eigi fagnar hún illu, en hún samfagnar góðu. Alla hluti ber hún, öllum trúir hún, öllum vilnast hún, öllum heldur hún upp, aldregi fellur hún." Slíkir hlutir gerast í hjarta þess manns, er elskar Guð almáttkan, að hann vill eigi í mein gera Guði né mönnum. En lausneri vor býður oss hlýðni í gegn óhlýðni, en í gegn ofáti eða ofdrykkju sparneytni, en í gegn líkamslosta og saurlífi bindandi, hreinlífi og grandveri. En haldsömum og ágjörnum býður hann örleik, en ólundarmönnum hógværi og frið. Í gegn leti býður hann þrágjarnlega góðar sýslur fram að hafa, en í gegn ógleði blíðleik góðan og fögnuð of góða hluti og vilnun himneskra. Í gegn mælgi ónýtri og gleði óhæfilegri býður hann lof Guðs fram að færa og bænir fyr sér og allri kristni, heyra orð Guðs og kenna og harm að hafa og grát og meinlæti fyr syndir sínar. Og virða sig ónýtan og öllum minna, þá er hann gjörir verk góð, þau er boðin eru, af því að hann veit eigi, hve Guði líka verk hans, enda veit hann eigi, hverjir góðir hlutir leynast í skapi annars.
   Svo skal forðast hégómadýrð að virða Drottni almáttkum hvern góðan vilja og hvert gott verk í sér og öðrum, svo sem Páll postuli mælir: "Sá er dýrkast í Drottni, dýrkast hann." Og í annað sinn mælir hann: "Miskunn Guðs em eg það, er eg em." Nú eigum vér mjög að harma oss of það, er vér gjörum eigi góð verk þrágjarnlega og gráta það og Guði játa og helgum mönnum hans og hver öðrum, að vér höfum misgjört á alla vega, vakendur og sofendur, sýnilega og ósýnilega, vitendur og óvitendur, hyggjendur og mælendur og vinnendur þá hluti, er bannaðir eru. En sá er gjörir það, er bannað er, sá skal í mein sér láta og gera eigi lofaða hluti. Játa skal maður kennimanni syndir sínar, en síðan bæta með iðrun, sem hann má og kennimaður í vökum og í föstum, í bænum og í miskunnarverkum við þá, er þurfa eru, því að Drottinn mælir: "Sælir eru miskunnsamir, því að þeir munu öðlast miskunn." Sá er miskunnsamur er, sér er hann góður, af því að sá er grimmur við sig, er illa gjörir.
   Maðurinn æskir sér góðra hluta allra í þessum heimi. Það er og in mesta nauðsyn, að hann sé góður milli þess, er hann á. Hann vill líf sitt langt láta vera. Þá er nauðsyn, að gott sé. En ef skammt skal vera, þá er og in mesta nauðsyn, að gott sé.
   Dvelji maður eigi að snúast til góðs og vel að gera, fyr því að hann veit eigi dag dauða síns. Enda þó að hann viti, hvað í dag er, þá veit hann eigi, hvað á morgun mun vera. Sig sjálfan skal maður Guði færa, því að Guðs sonur, Jesús Kristur, gaf sig sjálfan í dauða fyr oss. Guð Drottinn á heim allan og alla þá hluti, er í heimi eru. Hann segir fyr spámann sinn Davíð, hvað hann vill af oss þiggja: "Sæfðu Guði blót lofs, og gjaltu inum hæsta heit þín, enda kalla þú á degi kvalar, frelsa mun eg þig og skaltu vegsama mig." Lofa skulum vér almáttkan Guð, því að hann er máttugur að frelsa oss frá illu og gjalda eilíft líf, þeim er vel gera. Hann er máttugur að gjalda víti þeim, er illa gera. Hann mælir enn fyr Davíð við syndga og segir, að hann vill eigi lof þeirra, nema þeir taki læring Guðs og iðrun synda. Við syndga mælir Guð: "Fyr hví boðar þú réttlæti mín og tekur upp fyr munn þinn lögmál mitt? En þú hataðir læring, og varpstu ráðum mínum á bak aftur. Ef þú sást þjóf, rannstu með honum, og með saurlífismönnum lagðir þú hlut þinn. Munnur þinn gnægðist illsku og tunga þín vatt saman vélar. Sitjandi í gegn bræður þínum mæltir þú, og í gegn syni móður þinnar lagðir þú hnöggving. Þessa hluti gjörðir þú, en eg þagða. Ætlaðir þú að hefna hörðu vondur og hitt, að eg muna vera þér glíkur. Ávíta mun eg þig og setja í gegn augliti þínu. Skiljið ér þessa hluti, er gleymið Guði, að eigi þrífi hann of síðan og sé eigi sá, er frelsi." Guð mun koma berlega, góðir menn, Guð vor, og mun hann eigi þegja. Eldur mun brenna í augliti hans og hríð ákafleg umhverfis hann. Þá mun hann til kalla himin ofan og jörð að skilja þjóð sína. Þá munu brenna fjöll in hæstu, enda munu skjálfa allir helgir. Mikil mun þá ógn í heimi vera, er konungur vor kemur reiður. En að því skulum vér nú hyggja iðulega, hvað þá skulu inir vesölstu syndgir menn, þeir er þá eru settir fyr auglit sín sjálfra, svo að þeir sjá sjálfir þá öll verk sín og hugskot, og þeir skammast þá synda óbættra, er iðrun er án hjálp. Hvað skulum vér þá, vesalir og syndgir, mæla eða gera, er vér höfum vættki góðs að bera fyrir Guð almáttkan, dómara vorn?
   Nú skulum vér tína siðu óra og hjörtu og flæja syndir og kosta að vér séim verkmenn Drottins, að við oss verði mælt af Drottni: "Maklegur er verkmaður verkkaups síns." Vér skulum vaka, bræður mínir, og vera varir of oss, af því að vér vitum hvorki dag né tíð, og líta vandlega á orð Drottins, er hann mælir: "Biðjið ér, að eigi verði flótti yðvar á vetri eða hríðardegi." Hríð þröngir fæti manns á veturinn, en lög hefta menn frá göngu á hvíldardegi. Í sótt manns er ósýn iðrunin til hjálpar, en eftir dauðann má eigi flæja syndir, ef maður vill eigi áður iðrast, af því að þá þröngva kvalar syndgum, og er öngum lofað þá að vinna sjálfum sér til hjálpar.
   Nú eigum vér að biðja Drottin vorn, að hann sé nú á þessi tíð hjálpari vor og miskunn ór, því að sjá tíð er þægileg til iðrunar og nú er dagur þrifsamlegur. Sé Guð Drottinn hjálperi vor, að vér megim flæja syndir órar og gera verk góð, svo að hann vilji vera viðtakari vor eftir þetta líf.
   Eggjumst vér á það að biðja Guð og svo gera sjálfir, að eigi sé sýslulaus miskunn hans í oss, það er skírn og kristindómur, svo að vér verðim með fornum klæðum á dómsdegi frá Guði reknir, það er með syndum í helvítis kvalar, heldur fylgim vér svo trúu og góðum verkum, að vér megim laðaðir vera með hjörðum Guðs og til himna, skrýddir dýrð eilífri af syni Guðs, er með feður og anda helgum lifir og ríkir per omnia secula seculorum.


[Jól]

Það er af miskunn guðdómsins, inir kærustu bræður mínir, að sá dagur er nú kominn yfir oss, er vér skulum halda með miklum fagnaði, burðartíð vors lausnera. Og af því bið eg og áminni eg, að svo leitim vér við óra hjálp nú sem mest megum vér með Guðs fulltingi, að á þeim degi megim vér með svo hreinu hjarta, að vér vitim gott eitt á hendur oss og hreinum líkama ganga til altera að taka hold og blóð vors Drottins, eigi til áfallsdóms, heldur til þess að vér náim að taka til endurbótar andar vorrar. Því að í Krists líkama er líf vort, alls svo mælti hann sjálfur: "Nema ér etið," kvað hann, "hold sonar manns og drekkið blóð hans, þá munuð eigi hafa líf í yður."
   Skipti sá nú lífinu, er taka vill lífið, því að við annan kost spillist meir við þess lífs tekju en bætist, og meir deyr við en kykni. Og svo er sem postulinn mælti, að sá er Krists líkama etur og hans blóð drekkur ómaklega, hann etur sér áfallsdóm og drekkur. Og þótt oss sé á hverri tíð það eitt fallið að skrýða oss góðum verkum og prýða, þá skulum vér allra helst þó á burðartíð Drottins, sem hann sjálfur mælti í guðspjalli: "Sé nú, eg stend fyr durum, og ber eg á hurð, hvergi er upp rís, og lýkur mér upp hurðina, þá mun eg inn ganga til hans og hafa nátturð með honum og hann með mér." Og mun sæl sú önd, er svo kostgæfir með Guðs fulltingi að stýra lífi sínu, að hún nái að hafa Krist gest og íbyggvara sinn, svo sem þar í gegn er sú vesöl og mikils gráts verð, er svo blóðgar sig í illum verkum, að í henni hvílist eigi Kristur, heldur hitt, að í henni taki djöfull orð að hafa. Slík önd, ef eigi helpur henni brátt iðrunar lækning, verður myrkrum horfin, ljós andvana og allra hóginda, en full allrar vesaldar. Dauðinn fargar henni, en lífið fyrlætur hana. Þeygi skal sá efa of Drottins mildi að heldur, þótt slíkur sé, og eigi örvilnast, heldur renni hann aftur til iðrunar sem bráðast og hafi svo við sig heilsamlegar lækningar, meðan enn er nú og vörm syndasár hans. Því að læknir vor er almáttugur, og svo er hann vanur að græða sár ór, að hann lætur eigi örin á sjá eftir.
   Svo jafnt nú og þá, bræður mínir, sem á hverri tíð varnið ér við inum hörmulegum og inum örmum byrgiskonum. Svo skuluð ér og bindast við konur sjálfra yðvar mjög marga daga, fyr en ér haldið annað tveggja, Drottins burðartíð eða aðrar hátíðir. Flæið æ ofdrykkjuna fyr hvetvetna fram og óstillta reiði. Flæið ér og þær leyndar syndir, þær er ér vitið, að Guð muni styggur við verða, því að þótt Kristur, Drottinn vor, hafi eftir písl sína risið upp af dauða og stigið upp til himna, þá sér hann þó að því, er vér trúum, og miðar glöggt, hversu hvergi þræla sinna kosti að halda sig frá ágirni og reiði, frá ofmetnaði og lostasemi til að halda hans burðartíð, og veitir af því hverjum sem einum gjöf sinnar miskunnar, sem hann sér hann búinn vera góðra verka skrúði. En ef hann sér manninn klæddan gæskuljósinu og skrýddan miskunnar gimsteinum, hreinan, lítillátan, góðgjarnan, miskunnsaman og dágjarnan, þá mun hann gefa þeim af þjónustu presta sinna hold sitt og blóð, eigi til áfallsdóms, heldur til lausnar. En ef hann sér nakkvern manns konu misþyrmt hafa eða ofdrykkjumann, ágjarnan eða ofmetnaðarmann, þá uggi eg, að það verði við hann mælt, er Drottinn mælti í guðspjallinu: "Þú, vinur, hví máttir þú hér inn ganga, svo að þú hafðir eigi það klæði, er að brúðkaupi sæmir að hafa?" Og það uggi eg honum enn, er þar fylgir, og það er Guð láti eigi við oss mælt verða: "Bindið ér hendur hans og fætur, og verpið honum í myrkur in ytri, þar er vera mun grátur og gnísting tanna." Heyrið þar ér nú, hvílíka bölvun sá tekur á dómsdegi, er til Drottins hátíðar kemur í lastasaurinum volkaður, svo að hann hefir eigi iðrun tekna.
   Á burðartíð Drottins, inir innilegu bræður, er Kristur tengdur við brúði sína, kristnina sjálfa, svo sem að andlegu brúðkaupi. Þá er ið sanna af jörðu upp runnið og þá leit réttlætið úr himni ofan til jarðar. Þá gekk brúðguminn úr hvílugólfi sínu. Hvað en heldur en orð Guðs úr meyjarkviði? Hann gekk þaðan með sinni brúði. Það er svo að skilja, að hann tók þá mannskapinn á sig.
   Nú þá, er oss er boðið til þess ins svo helga brúðkaups og vér skulum inn ganga til samkundu föður og sonar og ins helga anda, þá hyggið ér gjörla að, með hvílíkum klæðnaði vér skulum skrýddir vera. Að þessum hlutum skulum vér hyggja, inir kærstu bræður, eigi lauslega, heldur með mikilli hræðslu. Vér erum laðaðir til borðs þess, er eigi aðeins er manna fæðsla er á borin, heldur bæði og heilagra engla brauð. Og fyr því skulum vér að hinu hyggja, að eigi verði svo illa, að innan í öndinni, þar er vér skyldim góðra verka gimsteinum búnir vera, að þar sýnimst vér vafðir í fornum tötrum. Þá er hreinlífið sýnir þá menn bjarta, er fyr Guðs augum eru góðir, þá mun lostalífið sýna þá menn saurga, er óráðvandir eru. Af því skuluð ér og þá eigi aðeins við inu illa byrgiskvenna samlagi varna, sem eg oft áminni, heldur bæði og við samlagi yðvarra heimilla kvenna. Meguð ér og varna marga daga áður fyrir það, er ér haldið jólatíð eða aðrar hátíðir. Leggið niður allt óskap. Og þær syndir, er fyr voru gjörvar, verði af leystar með aflátsiðrun og ölmusugerðum. Vergi við engi mann hatur haft. Sá er hingað til eyddi í drykkju og í áti fénu, hann taki nú að gefa aumum mönnum. Þótt ávallt sé gott að gefa aumum mönnum, þá skulum vér þá gera meira þó að, er vér höldum hátíðirnar. Gefið ei til þess mestan kost, að ér kallið ina aumu til yðvars fagnaðar. Eigi er það rétt, að á heilagri hátíð skuli í kristnum lýð, þeim er allir ætla sér til eins góðs að koma, að þar skuli sumir of drukknir vera, en sumir svelti. Bæði vér og allur kristinn lýður erum eins Drottins þrælar og einu verði úr ánauð leystir, komum og með jöfnum rétti í þenna heim, munum glíkum skilnaði við heiminn skiljast. Og ef vér gerum vel, þá skulum vér og allir saman til einnar fullsælu koma. Hví skal vesalingurinn eigi taka fæðsluna með þér, sá er taka skal himinríki með þér? Hví skal inn aumi eigi taka með þér þó fornan kyrtil þá, sá er með þér skal taka eilífisprýðina? Hví skal inn aumi eigi ná á brauði þínu að bergja, sá er ná skyldi skynsemi skírnar með þér? Hví skal sá eigi maklegur þykja til að neyta krása þinna með þér, er með þér skal taka fæðslu englanna? Heyrið ér, bræður, eigi mitt boðorð, heldur Drottins, það er til allra manna tekur. Svo mælti hann í guðspjalli: "Þá er þú fremur dögurð eða nátturð, þá hirð þú eigi að bjóða auðgum mönnum, þeim er þér bjóði í gegn, heldur bjóð þú vesalingum og höltum mönnum, og muntu af því sæll verða, því að þeir eigu ekki til að launa þér, en þér verður launað í upprisu réttlátra manna."
   En svo mælir nekkver nú: "Svo segir þú nú, að hvorki skal bjóða vinum né frændum." Bjóða skal þeim, en eigi skulu óstillilega mikil tillög vera í krásum eða í drykkju, heldur skal hagspaklega vera og þó sæmilega, að eftir sé það, er inir aumu styðjist við, til þess að þá, er dómsdagur kemur, skylim vér eigi með þeim mönnum, er auma menn fyrlíta, heyra þetta við oss mælt nú: "Hverfið á braut ér frá mér, inir bölvuðu menn, í eldinn eilega," heldur til þess að vér heyrim með inum réttlátum mönnum þetta við oss mælt nú: "Komið ér nú, inir blessuðu menn, og takið himinríki, því að mig hungraði, og gáfuð ér mér þá að eta. Enda þyrsti mig, og gáfuð ér þá mér að drekka." Komi og það ið girnilega mál þar með til vor, er í guðspjallinu er mælt: "Ei þú heill, inn góði þræll og inn tryggvi. Af því nú að þú varst tryggur of þessa ina fáu hluti, þá mun eg nú setja þig of marga hluti, gakk inn þú nú í fögnuð Drottins þíns."
   Og enn mun eg inna fám þeim orðum, það er nú mælta eg, til þess að bæði sé, að ér munið að lengur og skiljið að betur.
   Á það minntum vér, bræður mínir, að þaðan af, er nú nálgast burðartíð Drottins, búimst vér of alla jólaföstuna við henni sem við brúðkauplegri og himneskri samkundu, svo að vér séim skírir allrar lostasemi og skrýddir góðum verkum og gefim fé aumum mönnum og rekim ólund eða hatur úr hjörtum órum sem eitur mundum vér. Hafið hreinlífi við yðrar konur þegar. Verið eigi málgir í kirkju. Kallið auma menn til samkundu yðvarrar. Komið snemma til kirkju fyr hátíðir og fjölmennið mjög. Þá er ér standið í kirkjunni, þá gjörið ér annað tveggja, að ér biðjið fyr yður eða ér syngið Guði lof. Gjörið svo of þau orð, er að öngu þarf að hafa eða veraldleg orð eru, að ér mælið þau eigi sjálfir, heldur hitt, að ér stöðvið aðra að mæla þau. Hafið frið við alla sjálfir, en þá er ér sjáið sundurþykkja, þá skuluð ér til samþykkis færa.
   Nú ef ér viljið trúlega fylla þessa hluti með Krists fulltingi, þá munuð ér mega bæði í þessi veröldu örugglega taka Drottins hold og blóð og í annarri veröldu komast sællega til innar eilegu sælu með þess fulltingi, er lifir og ríki heldur fram í veraldir veralda.

Útgáfa Guðrúnar Kvaran og Gunnlaugs Ingólfssonar frá 1993 er hér lögð til grundvallar.