Ívens saga
| Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Denne teksten finnes på følgende språk ► |  |
Ívens saga[1]
Altnordische Saga-Bibliotek
1. Enn ágæti Artus konungr réð fyrir Englandi, sem mǫrgum mǫnnum er kunnigt. Hann varð um síðir keisari yfir Rómaborg. Hann var allra konunga frægstr, þeira er verit hafa þenna veg at hafinu, ok vinsælstr annarr en Karlamagnús konungr. Hann hafði þá rǫskustu riddara, sem í váru allri kristninni. Þat var einn tíma, sem jafnan var, at hann hafði stefnt til sín ǫllum enum ágætustum mǫnnum ok helt mikla hátíð at pikkisdǫgum, er vér kǫllum hvítasunnu; ok svá sem konungr sat í hásæti sínu, ok fólkit var sem glaðast, þá fell svá mikill þungi á konung, at hann varð fyrir hvetvetna fram út at ganga í sitt herbergi, at sofa. Þetta undruðu allir menn, þvíat aldri fyrr hafði hann þetta gǫrt. Dróttning var hjá honum í herberginu. Fyrir svefnhúsdurunum váru konungsriddarar þessir: Lancelot, Kalebrant, Sighamors, herra Valven, Íven, Kæi. Ok svá sem þeim leiddiz þar at vera, þá hlutuðu þeir, hverr þeira segja skyldi æventýr, ok hlaut Kalebrant. Hann hóf þar upp eina sǫgu, þá er heldr var honum til vanvirðu en til sœmðar. Þetta heyrði dróttning ok gekk út til þeira ok bað hann segja æventýrit, svá at hon heyrði.
Kalebrant svarar: „Fyrr vilda ek þola mikit meinlæti, en nǫkkut frá þessu at segja. En þó vil ek eigi angra yðr, ok skal ek gera yðvart boð, ef þér gerið, sem ek segi. Verið vel skiljandi ok eyru til leggjandi, þvíat heyrð orð eru þegar týnd, nema hugr hirði þat, er eyra við tekr. Þeir verða margir optliga, er þat lofa, at þeir gá eigi at skilja, ok hafa ekki meira af, en þeir heyra, meðan hugrinn gleymir at skilja. Þvilíkt sem vindr fljúgandi, er hvergi fær stað, svá fara þau orð, er heyrð eru, nema hugr sé vǫkull til við at taka; þvíat þeir, er mín orð skilja, leggi við bæði eyru ok hjarta, þvíat ek vil eigi telja þeim draum né hégóma, eða þat, sem efan er á at trúa, heldr at ek heyrða ok sá.“
2. „Svá bar at fyrir VII vetrum, at ek reið einn saman, mart íhugandi, herklæddr ǫllum herklæðum, er riddara til heyrir, ok fann ek þá einn veg í mǫrkina fram. Hon var þrǫng ok mjǫk klungrótt, ok reið ek allan daginn, ok at kveldi kom ek ór mǫrkinni, ok sá ek einn lítinn hellisskúta ok einn heslisskóg, ok reið ek þar eptir. Því næst sá ek einn trékastala ok eitt djúpt díki umhverfis. Ok á brúinni, er til lá kastalans, stóð einn riddari, er kastalann átti, ok bauð hann mér í sitt herbergi, ok þat þá ek. Ok som ek kom í hans hǫll, þá hekk þar eitt borð af klukkumálmi. Þá tók húsbóndi upp einn hamar, er þar hekk, ok laust þrysvar á borðit, svá at þeir menn, er uppi váru í turninum, heyrðu þytinn ok gengu þegar ofan í garðinn ok tóku minn hest. Síðan gekk at mér ein fríð mær, at fegrð ok vexti ǫll œskiliga orðin. Allr minn hugr forvitnaði at sjá hana. Hon var tíguliga búin. Hon tók þegar af mér min herklæði. Því næst klæddi hon mik einu ríku skrúði af góðu skarlaki með hvítum skinnum. Ok gengu allir menn í brott frá okkr, svá at þar var engi maðr nema vit tvau, ok fýsti mik engan at sjá nema hana. Síðan leiddi hon mik á grasvǫll svá fagran ok ynniligan, at ek hygg, at eigi sé annarr jafnfagr í allri verǫldu, þvíat þar ilmaði et bezta balsamum. Þar fann ek hana svá vel kurteisa, svá vel siðaða ok sœmiliga, svá orðblíða ok svá glaða vera ok lítilláta, at ef ek mætta ráða, þá mundi mik aldri þaðan fýsa, ok þat þótti mér þá mest í móti, at sá enn sami riddari kom þar at leita mín, þá er náttverðr var búinn, ok mátta ek þar þá eigi lengr dveljaz, þvíat matmál var komit, ok gerða ek þá, sem riddarinn bauð. En um náttverð þarf ek eigi mart at tala, þvíat ek kunna eigi vildra at œskja. Mærin settiz þá fyrir mik ok mataðiz. Sem riddarinn var mettr, talaði hann þá, hversu lǫngu næst hann herbergði þann riddara, er atburða fœri at leita ok sigraðiz, þóat hann hefði optliga mǫrgum þar fagnat. Síðan bað hann mik vitja sín í aptrferðinni, ok ek sagða, at ek skylda þat gjarna gera. Náttin var ljós, en himinn bjartr. Ok í dagan var hestr minn búinn, sem ek hafða beðit húsbónda. Síðan þakkaða ek riddaranum ok hans fǫgru mey margfaldliga fagnað, ok tók ek orlof af þeim, vel at fara. Ek fór þá í brott ok litlu síðar fann ek í kjǫrum nǫkkurum villigraðunga ok leóparða. Þetta barðiz allt med hræðiligum gný. Ek nam staðar, ok sá ek einn leiðiligan blámann sitja á einum stofni. Hann hafði ok eina marsleggju mikla í hendi. Hann hafði meira hǫfuð en asni. Upp stóð allt hans hár. Enni hafði hann skǫllott ok II spanna breitt, eyru mjǫk opin, ok innan hári vaxin, augu kolsvǫrt ok krókótt nef, svá víðan munn sem á leóni. Tenn hafði hann hvassar ok digrar sem villigǫltr. Hár hafði hann mikit ok skegg sítt sem hesttagl. Haka hans var gróin við bringuna. Hann hafði langan hrygg ok kúlu vaxinn, ok hallaðiz fram á sleggju sína. Hann hafði hvárki í klæðum sínum ull né lín; heldr hafði hann fest um sik II nýflegnar griðunga eða ǫldunga húðir. Hann hljóp upp á einn stofn átta alna hávan, er hann sá mik, ok leit til mín ok mælti þó eigi, ok því hugða ek, at hann væri vitlauss.
Dirfðumz ek þá ok mælta: ‘Hvárt ertu maðr eða andi eða ǫnnur vættr?’
Hann mælti: ‘Slíkr maðr em ek, sem nú máttu sjá. Aldri skipta ek skepnu minni.’
Þá spurða ek, hvat hann gerði í mǫrkinni.
Hann svarar: ‘Geymi ek kvikendi þessi, er þú sér hér.’
Ek spurða, hversu hann mætti þeira geyma, er svá váru ólm ok víðræs.
Hann sagði: ‘Þegar þau sjá mik, þá þora þau engan veg at ganga, þvíat ef eitt vill í brott hlaupa, þá hleyp ek eptir því, ok gríp ek um horn því með digrum hnefum mínum ok hǫrðum, ok slít ek af þeim hǫfuð. Ok þegar ek tek eitt, þá skjálfa þau ǫll af ógn ok hræzlu, ok safnaz ǫll um mik, sem þau biði miskunnar. En ef nǫkkurr maðr ferr at þeim annarr, drepa þau þann þegar. Með þeim hætti em ek forstjóri dýra minna. Eða hvat manna ertu?’
Ek sagða, at ek var einn riddari, leitandi æventýra þeira, er ek mætta reyna mína hreysti ok riddaraskap, ‘ok bið ek þik, at þú segir mér þar til.’
Hann svarar ok kvez aldri hafa heyrt getit æventýra. ‘En ef þú ferr skamt heðan til einnar keldu, þá muntu þaðan komaz eigi háskalaust, nema þú gjaldir þat, sem rétt er; ok ef þú ríðr þenna litla veg, þá kemr þú skjótt til þessarar keldu. Hon er kaldari ǫllum vǫtnum, en hon vellr þó harðara en nǫkkurr hituketill. Ok yfir keldunni hangir mundlaug fest við rekendi, ok má síga ofan í kelduna. Hjá keldunní stendr einn stólpi, ok þar hjá ein kapella fǫgr. Ef þú tekr vatnit með mundlauginni ok steypir yfir stólpann, þá mantu þegar fá stormfullt veðr, ok ǫll dýr ok fuglar munu í brott flýja, þau sem í nánd eru. Þá mantu sjá eldingar ok reiðarþrumur þjóta ok mikinn við brotna af stofnum ok mjǫk rigna. Ok ef þú brott kemz þaðan án meinsemða, þá kann þér betr at falla en nǫkkurum riddara fyrir þér!’
Síðan reið ek brott þaðan þann veg, sem hann vísaði mér, ok at miðjum degi sa ek vínvið yfir kapellunni. Ok var þat sá enn fríðasti viðr, er á jǫrðunni má vaxa. Ek sá, hvar mundlaug hekk. Hon var gǫr af brendu gulli, ok svá hlekkirnir. En keldan vall svá, at alla vega kastaði um, ok var hon þó sjálf ískǫld. En stólpinn var ór enum fegrsta smaragdo. En niðr undir stólpanum váru fjórir ruðjar rauðir, ok glóðu sem roði fyrir sólu upp rennandi, er hon skínn í austri. Þá tók ek mundlaugina ófyrirsynju, ok fylta ek ofmjǫk, ok sló ek ofmiklu vatni á stólpann, þvíat þegar sá ek himin hulðan með myrkum skýjum, ok jafnskjótt laust betr en sextigu eldinga í andlit mér; en ór myrkri skýjanna kom regn, snær ok hagl. Svá var stormrinn mikill ok ógurligr, at C sinnum kom mér í hug, at ek munda deyja skulu af eldingum, er á mik fellu, ok stórum viðum ok ofviðri. Ok viti þér fyrir víst, at þá óttuðumz ek mjǫk ok sturluðumz ek allr af hræzlu, allt til þess, er veðrit tók at hœgjaz ok storminn at minka, en guð sá til mín, at þessi vandræði stóðu skamma stund, ok fell vindrinn í logn. Síðan at ek sá, at af himnum hreinsaðiz, þá glǫddumz ek með miklum fagnaði. En ef ek hefi rétt gleði reynt, þá gleymir gleði skjótt hugsótt ok huggar hug ok brott rekr hryggleik. Sem stormrinn var í brott, þá sá ek á vínviðinum ódœmiligan fugla fjǫlða, svá at þeir hulðu alla kvistu viðarins, svá þykt sitjandi, at eigi gat ek sét viðinn fyrir þeim. Allir þessir fuglar sungu sínum rǫddum svá samþykkiliga, sem allir hefði eina raust; en þó sǫng hverr þeira sinn sǫng, svá at engi sǫng annars sǫng. Ok hugguðumz ek þá af fagnaði þeira ok til hlýdda ek þar til, er þeir luku sǫng sínum ok tíðum, er þeir sungu. Heyrða ek aldri, ok aldri trúi ek, at nǫkkurr hafi heyrt jafnfagran sǫng, nema sá, sem ferr at heyra þenna. Svá lengi hlýdda ek, ok svá vel líkaði mér þeira sǫngr, at ek fann síðan, at ek var af því ofheimskr, þvíat ek dvǫlðmuz þar svá lengi, at ek heyrða komanda riddara. Hugða ek, at eigi væri færri en X, svá mikit hark ok háreysti gerði einn at eins riddari, er þangat kom. Sem ek leit, at hann var einn saman, þá tók ek hest minn, ok hljóp ek á bak honum. En hinn þegar leiðr ok illgjarn hleypti, sem hann mátti skjótast. Svá fram sem ek gat sét hann, þá heitaðiz hann við mik ok mælti:
‘Gaurr!’ kvað hann, ‘mikla svívirðing hefir þú gǫrt mér ok skǫmm, at þú skyldir hafa stefnt mér til einvígis, ef þú hefðir mér sǫk at gefa, eða ella biðja mik bœta, ef ek hefða við þik misgǫrt; en nú gerðir þú mér saklausum ófríð. Vittu nú at vísu gaurr! ef ek má, at þú skalt hljóta enn hæðiligsta hlut þungra vandræða. Þú mátt sjá, hvern skaða þú hefir gǫrt á mínum skógi, ok vit þat fyrir víst, at þú átt hvárki af mér at vænta griða né trygða.’
Sem hann hafði þetta mælt, þá mœttumz vit, sem hestarnir báru okkr skjótast. Hann var hǫfði ok hálsi hærri en ek, miklu sterkari en ek, ok svá hans hestr, ok því var mér ekki fallit við hann at eiga. En þó at ek fenga þar svívirðing, þá skal þó eigi af leggja at segja sem sannast.
Ek lagða af ǫllu því afli, sem ek hafða til, í skjǫld hans, svá at spjótskurfarnir flugu þegar upp yfir hǫfuð mér. En hann skaut mér aptr af mínum hesti með sínu digra spjóti, svá at ek lá opinn á jǫrðinni svívirðr ok yfirstiginn. Hann tók minn hest ok reið brott með, ok vildi eigi vírða sik þess at sjá mik, þvíat ek sat eptir skemðr ok svívirðr, ok vissa ek eigi, hvat ek skylda ráðs taka. Hugsaða ek þá at leggja niðr vápnin ok ganga aptr til míns húsbónda. Ok ek svívirðr ok skammfulligr kom aptr um kveldit til herbergis míns húsbónda. En hann blíðr ok glaðr gekk þegar í móti mér ok fagnaði mér með sama hætti ok et fyrra kveldit, ok svá hans dóttir. Allir tǫluðu um í hǫllinni, at aldri kœmiz brott fyrri maðr þaðan, svá at þeir vissi, sá er ekki hefði verit drepinn eða í járnum haldinn.
Nú hefi ek yðr sagt, hversu heimsliga ek fór, eða hversu mikla svívirðing ek fekk.“
3. „Guð veit,“ kvað herra Íven, „þú ert minn skyldr frændi, ok þú gerðir eigi vel, at þú leyndir mik þessu svá lengi. Ok því játa ek, ef guð vill, at ek vil hefna þinnar svívirðingar.“
Þá svarar Kæi: „Nú megu vér finna, at herra Íven er vel mettr. Þú hefir fleiri orð en fullr pottr víns. Kátr er fullr kǫttr. Nú er eptir mat, ok viltu nú drepa herra Nádein. Segið mér, herra Íven! hvárt viltu í brott fara í dag eða á morgin til þessa einvígis? Herra! gerið vel ok segið mér: vér viljum allir fylgja yðr. Nú ræð ek þér, sem falla kann: vit fyrst, hvat þik dreymir í nátt, ok vænti ek, at þú vilir dveljaz með oss í morgin.“
Þá mælti dróttning: ”Þú ert œrr, Ksei! tunga þín talar æ þat er illt er, ok kann ekki þat er gott er. Þín tunga sé bǫlvuð, at hon kann aldri yfir sinni illsku at þegja, ok jafnan spottar þér betri, ok allir hata þik fyrir þína tungu, þeir er til þín spyrja, ok æ mun þíns nafns at illu getit, meðan heimrinn stendr.“
„Frú,“ segir Íven, „skiptið ekki orðum við hann, þvíat þat megu menn sjá, at gjarna spottar hann ókunna menn, er hann hrópar sína hirðbrœðr ok félaga.“
Í þessu gekk konungr ór því herbergi, sem hann hafði sofit í, ok spyrr, hvat þar var talat. En dróttning sagði honum með mikilli snild alla sǫgu Kalebrans. Ok er konungr hafði þetta spurt, þá sór hann, at innan hálfsmánaðar skyldi hann heiman fara með allri sinni hirð ok koma til keldunnar et seinasta at Jónsvǫku. Nú hugsaði Íven sitt mál, at ef hann væri með konunginum, þá mundi Kæi enn gabba hann, ok eigi væri víst, at honum mundi þessa einvígis vera unnt, ok hugsar þar svá, at hann skal einn samt í brott fara. Ok þegar í stað gekk hann til síns herbergis ok bað sinn skjaldsvein taka bæði sinn hest ok vápn ok fœra út undir borgarvegginn leynilega. En herra Íven sté upp á sinn gangara ok reið út af staðnum. Skjaldsveinninn kom eptir honum ok fekk honum vápn sín. Hann sté síðan upp á hest sinn ok reið einn saman allt þar til, at hann kom til kastalans, ok hafði þá enn blíðari viðtǫkur en Kalebrant af herra kastalans ok jungfrúinni. Þaðan reið hann í skóginn til blámannsins, er villidýrin geymði ok graðunga; vísaði hann honum veg til keldunnar. Ok þegar greip hann upp mundlaugina ok fylti hana, sem mest mátti hann, ok steypti ǫllu vatninu yfir stólpann, ok gerðiz þegar ákafr vindr ok mikit vatnfall, ok slíkr stormr, sem vant var. Síðan sem guð lét lugna storminn, þá settuz fuglarnir á vínviðinn ok sungu þar með miklum fagnaði. En fyrr en þeir legði sinn sǫng, þá kom þar einn riddari með vellandi reiði, með svá miklum gný, sem hann ræki hjǫrt með hundum af skógum. En þegar er hvárr sá annan, þá mœttuz þeir með svá ógurligum ok opinberum fjándskap, sem hvárr ætti ǫðrum dauðasǫk at gefa. Hvárrtveggi hafði et harðasta ok et digrasta spjót, ok brynjur biluðu, en spjótin brotnuðu, ok flugu kurfarnir í lopt upp. Þeir skunduðu þá báðir at neyta sverðanna, ok hjogguz þeir þá með sverðunum, en hlífðuz með skjǫldunum, ok bǫrðuz þá svá í ákafa ok miklu kappi, at skildirnir flugu í sundr í smá hluti ok fellu niðr, ok var þá ekki lengr með þeim at hlífaz; svá hǫfðu þeir hǫggvit þá í smá hluti, at sverðin niðr kœmi á herðar þeira ok handleggi, á lær eða lendar fljúgandi. Svá kappsamliga, ágjarnliga ok vaskliga bǫrðuz þeir, at hvárrgi ók fyrir ǫðrum; svá sátu þeir fast, sem stokkr eða steinn væri. Aldri sá nǫkkurr maðr II riddara svá skunda hvárr ǫðrum til dauða. Hvárrgi vildi týna sínum hǫggum; svá hugðu þeir vandliga at, hvar niðr skyldi koma, svá at hjálmar þeira klofnuðu fyrir hǫggum, hringarnir af flugu brynjunum, ok er undarligt, at svá harðr ok grimmr bardagi skyldi svá lengi standa. En hvárrtveggi var enn hugdjarfasti, svá at hvárrgi vildi undan ǫðrum aka einnar spannar, nema þar, sem kominn var, bíða sigrs eða dauða. En í því gerðu þeir sem enir kurteisustu riddarar, at hvárrgi vildi skeina annars hest. Jafnan helduz þeir á hestunum, svá at hvárrgi sté niðr. En um síðir hjó herra Íven í hjálm riddarans svá mikit hǫgg, at riddarinn var sem hǫfuðœrr; óttaðiz hann af því, at hann kendi aldri slíkt hǫgg fyrr, þvíat hjálmrinn bilaði, en brynjuhattrinn slitnaði, ok klauf sverðit hausinn. Ok er Íven kipði sverðinu at sér, þá blóðgaði hann allan brynjuhattinn af blóðinu ok heilanum. Ok þóat hann flýi nú, þá er honum eigi ámælanda, þvíat hann kendi sik sáran til ólífis. Honum téði þá ekki at verjaz; ok er hann vitkaðiz, sneri hann undan, sem skjótast mátti hann. Ok þeir er í kastala váru, sá flótta hans ok létu ofan síga brúna, ok jafnskjótt upp luku borgarhliðit. En herra Íven hleypði eptir honum með ǫllum skunda, svá sem grávalr, er hann trǫnu eltir. Reið nú hvárrtveggi, sem mest mátti, þvíat Íven lagði á þat alla stund at ná honum annathvárt lífs eða dauðum, þvíat hann undirstóð háð ok gabb Kæi, at hann mundi segja, at hann hefði ekki fundit hann, ef hann hefði engar jartegnir af honum. Þeir koma at kastala þeim, er riddarinn átti. Herra Íven ferr eptir honum svá um stræti staðarins, at þeir fundu engan mann, þar til at þeir kómu at garðshliði riddarans. Þar var svá mjótt, at eigi máttu meir en II senn ríða jafnfram. Yfir því hliði var dregin upp fellihurð ein. Hon var þung, mikil ok hvǫss neðan sem sverðsegg. Hon var sett upp sem lásbogi. Aldri kom svá lítit við hana, at eigi væri niðri. En er þeir kómu í hliðit, þá var herra Íven svá nærri riddaranum, at hann mátti ná hendi sinni á sǫðulboga hans. Í því hljóp ofan hurðin ok hjó hestinn undir honum, ok lagði svá nær honum, at báðir sporarnir flugu í sundr fyrir áfalli hurðarinnar, ok skeindi þó eigi sjálfan hann. Fell hann af því felmsfullr á jǫrð. En skamt frá þeim var eitt mikit garðshlið ok ramligt, ok var en þykkvasta hurð fyrir. Um þetta garðshlið reið riddarinn inn, ok at honum inn komnum lukðiz aptr hliðit eptir honum. Með þeim hætti var hann tekinn ok inni læstr, mjǫk angraðr ok áhyggjufullr í hǫllinni byrgðr, er alla vega var læst um hann. Hallarveggir váru allir steindir með dýrum steinum hverskonar litum ok brendu gulli lagt. En af því var hann hryggastr, at hann vissi eigi, hvar riddarinn var kominn eða hvern veg hann hafði farit. Nú þaðan skamt sem hann var, sá hann, at ór einum klefa gekk ein fǫgr mær, fríð ok œskiliga vaxin. Hon læsti þegar hurðinni eptir sér, ok er hon fann herra Íven, þá ógnaði hon honum mjǫk í fyrstu.
„Guð veit, herra riddari,“ sagði hon, „ek óttumz, at þú sér hér eigi vel kominn. Ef menn verða varir við þik ok þína hingatkvámu, þá hǫggva þeir þik í smá stykki. Mínn herra er mjǫk sarr, ok veit ek, at þú hefir drepit hann. En mín frú hefir fengit mikinn harm, ok allt lið hennar, þat er hjá henni sitr, svá at náliga springa allir af harmi. Allir menn vita, at þú ert hér í hǫllinni; en þeir mega eigi drepa þik fyrir harmi, eða hǫndum taka, þvíat þú ert í þeira valdi, nær sem þeir vilja þik hǫndum taka.“
Þá svarar Íven: „Guð veit,“ kvað hann, „aldri skulu þeir því hrósa, at þeir taki mik hǫndum!“
„Svá skal vera,“ segir hon, „ef guð lofar, þvíat ek skal hjálpa þér, þat er ek má; þvíat ek hygg, at þú sér einn dugandi maðr, þvíat þú óttaz eigi, þóat þú sér ógurliga niðr kominn; þvíat ek skal veita þér alla þá sœmð, er ek bezta má ok þér er gott at þiggja, þvíat þú sœmðir mik í hirð Artús konungs nǫkkurn tíma, þá er mín frú sendi mik þangat. Ok þó at ek kynna at verða eigi svá hœversk, sem hirðinni hœfði, þá vartu þó svá hœverskr, at þú þjónaðir mér sem dugandismaðr, þóat ek væra þess eigi verðug. Veit ek ok, at þú ert sonr Úriens konungs ok heitir herra Íven. Nú skal ek þér þjóna ok endrgjalda þér svá hœversku þá, er þú gerðir mér. Ver ǫruggr, ok aldri skaltu hér verða tekinn, ef þú fylgir mínu ráði. Ek hefi eitt fingrgull, þat er ek vill fá þér, en þú munt aptr skila, þá er þú ert frelstr þaðan. En náttúra steins þess, er í fingrgullinu er, er sú, at hverr sem hefir lokit steininum inn í lófann, ok lýkr síðan hnefann, þá mega eigi dauðligs manns augu sjá hann.“
Íven þakkaði henni þessi orð.
Hon mælti: „Stíg upp í þessa sæng ok sit hér!“
Síðan bar hon honum mat ok drykk, ok sem hann er mettr, þá heyrði hann mikit óp ok kall, at herra þeira var dauðr. En þeir leituðu þess, at hann hafði drepit.
Þá kom mærin til herra Ívens ok mælti: „Guð geymi þik! Ok gakk eigi ór þessi hvílu, ok hrœr þik hvergi heðan! Þú mant sjá þá, er þín leita, at þeir fara sem œrir menn, er sjá ekki. Ok er þér þat mikil gleði ok skemtan - þvíat þú ert ekki hræddr - at sjá þá blinda ok ørvita. En brott verð ek nú at ganga at sinni.“
4. Þegar í stað sem hon var brott gengin, þá kómu margir í hǫllina ok hugðuz mundu hefna herra síns, þvíat þeir gengu með brugðnum sverðum; þeir sá hestinn dauðan við garðshlið, ok hugðu, at vegandi væri inni. Þeir fóru leitandi ok fundu hann eigi. Þeir undu upp fellihurðina þá, er mǫrgum manni hafði illt gǫrt, ok hittu þeir hann eigi þar. Þeir gengu þá inn í hǫllina ok leituðu hans með fullum grimmleik.
Ok sem þeir fundu hann eigi, þá mæltu þeir: „Hvat mun því máli valda, er vér skulum eigi þenna mann finna? Þvíat ór þessi hǫll má ekki kvikt komaz, nema fugl fljúgandi ok íkorni eða hreysikǫttr. En nú finnu vér ekki af honum úti nema spora hans brotna.“
Ok fóru enn at leita hans af nýju. Þá leita þeir hans um alla hǫllina ok í sængunum ok undir fótskǫrunum. En ekki kómu þeir í þá hvílu, er hann var í. Ok í þann tíma, var borit lík riddarans um hǫllina. En eptir líkinu gekk ein frú svá fǫgr, at í allri verǫldu mátti eigi finnaz hennar noti. Hon syrgði ok œpði sinn herra; stundum féll hon í óvit. Allir menn váru þar harmsfullir, ok sem líkit kom í miðja hǫllina, tóku ǫll sárin at blœða, svá at blóðit rann alla vega af bǫrunum. Þeir vitu þá: „Vissuliga er sá maðr hér inni, er várn herra hefir drepit, ok fǫrum nú at leita hans!“
Eigi fundu þeir hann nú heldr en fyrr. Ok er þeim þótti liðin ván, at þeir mœtti finna hann, þá gáfu þeir upp at leita hans. En sú virðulega frú sprakk náliga af harmi ok mælti:
„Ef þú, enn vándi svikari! ert hér inni, er minn bónda hefir drepit, þá gakk fram til mín, ef þú ert eigi huglauss, svá at ek mega taka á þér svá framt sem ek veit, attu hefir drepit hann með svikum, þvíat í ǫllum heiminum eigi var hans jafningi at vaskleik ok atgervi ok vápnfimi.“
Ok á þessum hætti kærðu sik allir þeir, sem í hǫllinni váru, ok hǫrmuðu herra sinn, ok með þat fluttu þeir hann til kirkju ok í jǫrð grófu. Ok síðan ganga þeir heim.
Litlu síðar kom mærin til herra Ívens. Hann fagnaði henni ok mælti:
„Vildir þú svá vel gera, at ek mætta sjá þá frú, er hér gekk í gegnum hǫllina?“
En mærin sýndi honum einn glugg, er á var hǫllinni. Ór þeim glugg mátti hann sjá, hvár sú frú kastalans sat ok syrgði bónda sinn. En herra Íven var þat enn mesti harmr, er hann mátti ekki tala við hana. En hon veinaði ok kærði sik, en stundum fell hon í óvit, stundum kyrkti hon sik ok vildi sjálf drepa sik. Ok því meir lysti hann, at sjá hana, ok elskaði hana af ǫllum hug, ok vildi gjarna tala við hana, ok svá mikla ást hafði hann á henni, at heldr vildi hann deyja þar, en tala eigi nǫkkut við hana, ok freista, ef hann mætti fá hennar ást. Í þessu kemr jungfrúin sú gangandi, er hann varðveitti, ok sá hann íhugafullan ok ástbundinn, sem hann vissi eigi, hvat hann vildi.
Hon mælti: „Herra Íven, hvat hefir þú í lífi þínu?“
„Þann hug,“ segir hann, „sem mér vel líkar.“
Hon mælti: „Fyrir guðs sakir, leyn mik eigi þat, sem satt er: hversu má þeim vel líka, er óvinir vilja drepa, nema hann girniz meir dauða en líf?“
„Guð veit, jungfrú!“ kvað hann, „víst eigi girnumz ek dauða minn; heldr líkar mér vel þat, er ek hefi sét, ok líka skal, meðan ek lifi.“
Hon mælti: „Fullvel undirstend ek, hvár til þín rœða horfir. En í stað má ek þér í brott koma, ef þú vill brott fara.“
Hann svarar: „Fyrr skal ek deyja, en í þessum sjau nóttum brott fara.“
Þá mælti mærin: „Þá skaltu fara í klefa minn ok bíða þar til þess, at ek get fullgǫrt þat, sem ek sé, at þér er mestr hugr á, attu fengir náð.“
5. Þessi mær óttaðiz ekki, at segja frú sinni þat, sem hon vildi, þvíat hon var hennar meistari ok ráðgjafi. Hon gekk þá til hennar ok mælti:
„Undarligt þikki mér yðvart framferði, eða hyggiz þér munu kalla aptr af dauða yðvarn bónda í slíkum harmi, sem þér píniz í?“
„Nei,“ kvað hon, „eigi er svá. En þó er betra at deyja af harmi ok angri ok fylgja bónda mínum, en at lifa.“
Mærin mælti: „Guð láti aldri svá verða! Gefi hann þér jafngóðan bónda ok jafnvaskan ok jafnmátkan, þvíat guði er ekki ómegn.“
Frúin mælti: „Aldri laugtu slíka lygi, þvíat aldri fær í heiminum hans jafningja.“
„Júr,“ kvað hon, „ok miklu vildra, ef þú þorir at giptaz honum.“
Frúin mælti: „Þegi ok gakk brott!“
Mærin spyrr: „Hverr skal verja ríki þitt fyrir þér, þá er Artús konungr kemr í annarri viku til keldunnar ok steinstólpans? Ok látið af gráti yðrum, ok hyggið at sœmð yðvarri, þvíat engi er sá riddari með yðr, at skjǫld þori at kljúfa eða spjótskapt at brjóta eða nǫkkura atreið þori at gera á enum minnsta hans riddara, þá er hann kemr hér með sinn her, ok ertu þá sjálf ok allt þitt ríki í hans valdi.“
Nú fann hon, at mærin réð henni heilt, en hon hafði þann sið, sem aðrar konur hafa, at neita því, sem þeim er hugr á at hafa.
„Gakk brott!“ kvað hon, „ok get slíks eigi optar; en ef þú talar þetta optar, þá skaltu gjalda þess. Svá mælir þú mart, at orð þín angra mik.“
„Frú mín,“ kvað hon, „guð signi þik! Sýnt er nú, at kona ertu, ok kvenna sið hefir þú, er firraz má ok felaz, þá er þeim er gott boðit ok heilt ráðit.“
Eptir þat gekk mærin í brott, en frúin var eptir, íhugandi orð meyjarinnar, ok fann, at hon hafði sannara, ok vildi gjarna vita, hvár sá riddari mætti finnaz, at jafngóðr eða vildri væri en hennar riddari, ok gjarna vildi hon þessa vís verða; en hon fyrirbauð henni, at hon gæti ekki.
Mærin mælti þá: „Frú!“ kvað hon, „eigi er þat fagrt, attu drepir þik sjálf af sorg ok harmi. Þyrm lífi þínu: þungligt þykki mér ókynni svá virðuligri frú, at pína sik í svá lǫngum sorgum ok hugsóttum; íhuga sœmð þína ok eiginliga kvennsku, at verja ríki þitt! Hyggr þú, at allr riddara vaskleikr ok drengskapr sé dauðr í bónda þínum einum? Jafngóðr riddari eða vildri mun finnaz í heiminum.“
„Þú lýgr!“ kvað frúin. „En eigi at síðr nefn mér þann, at jafnvaskr sé mínum herra, sem hann var alla sína lífdaga!“
„Þú munt kunna mér óþǫkk fyrir, ef ek kenni þér heilt, ok angraz, ef ek segi þér satt.“
„Þat skal ek eigi gera,“ segir frúin.
Mærin mælti: „Ef II riddarar herklæddir mœtaz, hvárr þeira hyggr þú at vildri sé, ef einn vápnsœkir annan ok sigrar?“
„Sá sýniz mér vildri,“ kvað frúin, „er sigraz, en hinn, er vápnsóttr er ok yfirkominn.“
„Þá dœmir þú,“ segir mærin, „rétt, at sá er vaskari, er yfirkom bónda þinn ok elti hann hingat allt í garðinn.“
Hon svarar: „Jafnan mælir þú illsku ok óvizku. Þú ert full af illum anda. Skríð brott heðan sem skjótast ok kom aldri mér í augsýn, slík orð at vekja!“
„Frú,“ kvað mærin, „þat vissa ek, at ek munda illar þakkir hafa fyrir, ef ek réða þér heilræði ok sjálfrar þinnar nauðsynjar.“
Síðan gekk mærin brott ok til herra Ívens, ok þjónaði honum eptir vanða. Frúin sat eptir ok hugsaði, hvat mærin hafði sagt, ok at hon hefði henni heilt ráðit, ok hon hafði at rǫngu ásakat hana.
Ok morguninn árla kom mærin aptr. Frúin mælti þá: „Jungfrú mín!“ kvað hon, „ek bið þik, at þú fyrirlátir mér þat, er ek mælta til þín harðliga í gær. Ek vil nú,“ segir frúin, „þínum ráðum hlíta. Seg mér, ef þú veizt þenna riddara, er þú hefir svá mart frá sagt fyrir mér! Hvat manna er hann eða af hverri ætt? Ok ef hann er svá mannaðr ok ríkrar ættar, at hann sami mér, þá vil ek játa þér, at gera hann minn herra ok míns ríkis. En þó verðr þetta svá at gera, at eigi hrópi menn mik ok mæli svá: ‘Þessi er sú, er giptiz þeim, er drap bónda hennar?’“
Mærin svarar: „Ekki þurfi þér þat at óttaz, þvíat hann er sá enn vaskasti, er í er heiminum, at ǫllum hlutum, er kom or Ábess ætt.“
„Hvat heitir hann?“ kvað frúin.
„Herra Íven,“ kvað mærin.
„Guð veit,“ kvað frúin, „þat hefi ek fregit, at hann er enn hraustasti riddari ok enn mesti ok enn kurteisasti sonr Úríens konungs. Nær má ek sjá hann?“
„Á sjau nátta fresti!“ kvað mærin.
„Þat er allt oflangt,“ segir frúin. „Eða má ek sjá hann á morgun?“
„Þat veit menn,“ kvað mærin, „at, þóat hann væri einn fugl, at hann mætti eigi hér koma.“
Frúin mælti: „Ofseint er þá.“
Mærin svarar: „Ek skal senda eptir honum, svá at hann komi hér á tveggja nátta fresti. En á þessum tíma samir yðr at kalla saman menn yðra ok spyrja þá ráðs um konunginn, er hingat er á ferð, hvárt þeir ráða at halda siðum yðrum at verja keldu yðra; ok segið þeim, at einn riddari frægr ok ættgóðr biðr yðvar ok vill púsa yðr; en þú vilt gera þat með þeira ráði. En ek veit bleyði þeira, at engi þeira þorir til þessa at ráða, ok munu þeir allir játa yðrum vilja.“
Þá svarar frúin: „Þat veit trú mín,“ kvað hon, „at svá hafða ek ætlat at vera skyldi, ok þessu vil ek játa, at svá standi. Gakk nú skjótt ok dvel eigi lengr, ok ger þat, at hann sé í þínu valdi sem fyrst. En ek mun safna mǫnnum mínum.“
Ok svá lúka þær sinni rœðu.
6. Nú lætr mærin svá fyrir frú sinni, sem hon hefði eptir sent herra Íven. Hon gerði honum hvern dag laug, þvær honum ok kembir ok bjó honum ríkan gangara af nýju skarlaki ok gullsylgju, setta dýrum gimsteinum, ok belti gǫrt einkanligri gullsmíð með margháttuðum hagleik; beltispúss gullofinn með svá smágerðu starfi, sem kvenna hagleiks kunnasta finnr vildast at gera. Hon bjó herra Íven þá allsœmiliga. Hon gekk þá til sinnar frú ok sagði henni í einmæli, at sendimaðr hennar var af ferð kominn ok hafði sýst sitt eyrindi sem hygginn sveinn, allt þat er henni líkar.
„Hvé nær mun Íven koma?“ kvad frúin.
„Mín frú!“ sagði hon, „hann er nú kominn, ok er í minni geymslu.“
„Gangi hann hingat sem skjótast,“ kvad frúin, „í leynd, meðan engi maðr er í nánd oss! Gæt vandliga, at ekki komi fleiri!“
Í því gekk mærin at hitta herra Íven - en eigi birti hon honum í yfirsýn sinn fagnað hjarta ok hugar síns - ok mælti: „Nú er frú mín sannfróð á þat, at ek hefi þér leynt hér, ok vinnr þér nú ekki lengr at leynaz, þvíat frú mín veit nú allt, hvat títt er, ok ávítar mik mjǫk, ok finnr mér margar sakir. En þó hefir hon gefit mér frið, ok þú skalt nú fara með mér til hennar: þó skal hon eigi misgera þér né angra þik - fyrir því óttaz ekki! - nema þat, at mér samir eigi at ljúga at þér eða svíkja þik, þvíat mín frú vill hafa þik sem hertekinn mann í sínu valdi, svá vandliga, at eigi skal hugr þinn né hjarta ór hennar valdi vera.“
„Guð veit, þat vill ek gjarna gera,“ segir hann, „þvíat þat má eigi angra mik. Hjá henni vil ek víst vera hertekinn.“
„Fylg mér nú,“ kvað hon; „hræz ekki ok íhuga eigi, at þú munir hér vera angraðr!“
Med þessum hætti ógnaði hon honum, ok því næst gerði ǫruggan um þat, er hann beiddi. En þó má vera, at hon talaði til ástar hertǫku, ok kallaði hann fyrir því hertekinn: ok sá er hverr hertekinn, er mikit ann.
Mærin leiddi herra Íven þangat, sem honum vel líkar. Hann óttaðiz nú, at hann mundi vera blektr, ok er eigi kynligt, at hann óttaðiz, þvíat hann vissi eigi fulls friðar ván. Sem þau inn kómu, þá sat frúin á einu rauðu silkikulti, ok mælti hon ekki í ínngǫngu þeira, er þó var mikil fýst hennar, at sjá herra Íven. Ok þá nam hann staðar, ok stóð fjarri henni.
Þá mælti mærin: „Vei sé þér ok því ófrelsi, er býr í ríkrar frúr herbergi, ok svá þeim riddara, er hvárki hefir mál né vizku, tungu né minni!“
Síðan mælti hon til hans: „Gakk hingat,“ sagði hon, „ok sez niðr hjá frú minni, ok óttaz ekki, at hon bíti þik! Bið hana heldr friðar ok sættar, ok skal ek hjalpa þér ok biðja með þér, at hon fyrirgefi þér dráp ok dauða bónda síns, Nádis ens rauða!“
Ok herra Íven helt þegar hǫndum saman ok settiz á kné fyrir hana ok mælti: „Frú!“ kvað hann, „eigi vil ek biðja miskunnar, heldr ek þakka yðr, hvat sem þér vilið af mér gera; þat mun mér aldri mislíka.“
„Já,“ kvað hon, „hvat hefir þú, ef ek læt drepa þik?“
„Frú!“ kvað hann, „guð pakki yðr! Aldri skal ek annat mæla.“
„Aldri sá ek þann mann fyrr,“ kvað hon, „er jafnorðsamliga ok at fullu upp gæfi sik undir kurteisi mína ok kvennsku, ok nauðga ek þik eigi til slíks.“
„Frú!“ kvað hann, „engi nauðsyn er svá ǫflug sem sú, er mik nauðgar, svá at gera, at hlýðaz þér til alle þess, er þú vill mér bjóða svá gersamliga um allt. Þat, er þér vel líkar, skal ek gjarna gera, ok eigi óttumz ek, þóat enn mesti háski á liggi. En ef ek mætta bœta dauða þess, er ek drap ok ek misgerða við, þá skylda ek svá vel þat gera, at engi skyldi at mega telja.“
„Seg mér nú,“ kvað hon, „ok ver frjáls af allri klandan: misgerðir þú þá eigi við mik, er þú drapt minn herra ok bónda?“
„Frú!“ kvað hann, „guð þakki yðr! Ef herra þinn réð á mik, í hverju misgerða ek þá, er ek varða hendr mínar? Sá er tapa vill ǫðrum ok drepa, ok ef sá hann drepr, er sik verr fyrir honum, seg mér, ef hann misgerir nǫkkut í því?“
„Nei,“ kvað hon, „þat má engi at sǫnnu gera. Fyrir því,“ kvað hon, „vissa ek, at þat mundi ekki bœta mitt mál, at ek hefða látit drepa þik. En þat vilda ek vita, hvat afli þat er, er þik nauðgar; ok hvaðan kemr þér sá góðvili, er þú vilt at ǫllu svá gersamliga hlýðaz mér ok minn vilja gera? Allt skal upp gefit, þat er ek kærða ok þú misgerðir við mik. Sit hér nú hjá mér ok tel mér, með hverjum hætti þú ert svá góðviljugr til mín!“
„Í slíkan vilja nauðgar mik hjarta mitt,“ segir hann.
„Fyrir hverjar sakir?“ segir hon.
„En fýsiliga fegrð þín,“ kvað hann.
„Hvat hefir fegrð misgǫrt við þik?“ kvað hon.
„Frú!“ kvað hann, „þvíat hon gerir mik elska.“
„Hvern?“ kvað hon.
„Þik sjálfa, mín kæra frú!“ kvað hann.
„Já, já,“ kvað hon, „með hverjum hætti?“
„Með svá miklum ákafa,“ kvað hann, „at engum kosti má meiri; svá mjǫk, at hvat sem ek at hǫfumz, þá býr minn hugr allr með þér, ok má aldri í ǫðrum stað vera, svá mjǫk, at mér líkar með þér at vera, bæði lifa ok deyja.“
„Muntu,“ kvað hon, „þora at verja keldu mína fyrir mínar sakir?“
„Já, guð veit,“ kvað hann, „fyrir hverjum dauðligum manni!“
„Vittu þat at vísu,“ kvað hon, „at þá eru vit sætt til allra þeira hluta, er þér vel líkar.“
Með þeim hætti sættuz þau með fám orðum. En frúin hafðí áðr verit á stefnu með mǫnnum sínum, ok mælti þá til herra Ívens: „Gǫngum nú heðan í hǫllina inn, þar sem mínir menn bíða okkar, er mér réðu at giptaz sakir mikilla þurfta, er þeir sjá nú, hvat við liggr, ok svá vil ek, sem þeir réðu mér. Ok nú gef ek þér sjálfa mik, þvíat eigi samir mér at synjaz góðum riddara ok konungssyni.“
7. Mærin hafði at sýst allt þat, er henni vel líkar. Sú en fríða frú leiddi síra Íven inn í hǫllina, er ǫll var skipuð ríkum mǫnnum ok riddurum. Herra Íven var enn fríðasti maðr, svá at allir þeir, er fyrir sátu, undruðu vaskligan vǫxt hans ok vænleika ok frítt yfirbragð, ok stóðu upp allir í mót honum ok heilsuðu honum ok lutu, mælandi í milli sín:
„Þessi er sá enn virðuligi herra, er skal púsa vára frú. Vei sé þeim, er þat illa líkar, þvíat opinberliga sýniz hann giptuligr! Guð veit, at Rómaborgar dróttning væri vel púsuð svá tíguligum manni! Makara væri nú, at þau hefði hǫndum saman tekit.“
Svá mæltu allir þeir, er í hǫllinni sátu. Því næst settiz sú en fríða frú í et hæsta sæti hallarinnar, svá at hon mátti þaðan yfir alla líta ok allir yfir hana. En herra Íven sakir lítillætis ok at tígna sœmð hennar, léz vilja sitja at fótum hennar. En hon tók í hægri hǫnd hans ok skipaði honum et næsta sér í et hæsta sæti. Síðan kallaði hon ráðgjafa sinn ok bað hann birta ráðagerð sína, svá at allir megi þat heyra. Því næst stóð upp ráðsmaðrinn. Hann var enn snjallasti ok mælti svá hárri rǫddu, at allir hjáverandi heyrðu orð hans:
„Herrar,“ kvað hann, „oss hœfir við at sjá vandræðum ok ætla at verjaz at ófriði ok óvinum, þvíat ǫll þau mein, er menn varaz ok sjá, mega minna skaða gera, en þau, er á óvara koma. Artús konungr býr nú ferð sína hvern dag, hingat at fara með miklum fjǫlða valðra hǫfðingja ok riddara, at eyða borgir várar. En þá er frú vár giptiz, leitaði hon ráðs við alla yðr. Ok eru enn varla liðnar sjau nætr, síðan herra hennar var feldr, ok er henni þat mikill harmr. En kvennmaðr má eigi riddari vera né vápn bera. En nú verðr hon at hafa einn vaskan riddara; aldri fyrr var hon svá mjǫk þurfi. Nú ráðið henni allir heilt, at hon giptiz ok fái sér ok oss herra ok hǫfðingja, heldr en niðr falli sá siðr, er upp hefir verit haldit betr en sextigi vetra!“
Sem hann hafði þetta mælt, þá svǫruðu allir með samþykkum orðum, at frú þeira samði vel at giptaz. Ok gengu allir at knésetjaz fyrir hana, ok báðu hana hafa ok halda þat, sem enu vildustu vinir hennar réðu henni. Ok lét hon mjǫk lengi þurfa at biðja sik, sem henni væri þat eigi at skapi, er henni líkaði betr en hverjum þeira, þvíat hon mundi eigi at síðr frammi hafa sinn vilja, þó at allir þeir hefði í móti mælt, fyrir því at þat er flestra kvenna siðr ok náttúrlig kynfylgja, at þat, sem vel líkar, hvárt þat dugir eða meiðir, þá skal þat fram, sem þeim er í hjarta. Fyrir þat verðr mǫrgum vant við at sjá kvenna hverflyndi.
Þá mælti frúin: „Góðir riddarar!“ segir hon, „hér sitr hjá mér sá enn ágæti riddari, er mín biðr. Hann heitir herra Íven, er þér hafið opt heyrt getit. Ek hefi frétt mart gott um athœfi hans ok lofsæla framferð. En hann er son Úriens konungs ok enn hraustasti riddari; miklu er hann tígnari en mér byrjar.“
Þeir stóðu upp allir ok fellu á kné fyrir hana ok báðu hana lengi, at hon skyldi giptaz herra Íven. Um síðir játaði hon sem fyrir þeira bœn, er hon hefði þó gǫrt, at ǫllum þeim líkaði eigi. Stóð herra Íven þá upp ok festi frúna, ok gaf hon þá sik honum í vald ok allt sitt hertogadœmi, þat er átt hafði Laudun, faðir hennar, er ágætastr hǫfðingi hafði verit einn í Englandi, ok eru af honum gǫr en fegrstu hljóð, er syngja Valir ok Bretar. Var nú þangat boðit biskupum, jǫrlum, barónum ok riddurum. Ok var nú drukkit brúðhlaup þeira með allskyns sœmð ok nógum tilfǫngum. Stóð þat framan til Jónsvǫku aptans. Veittu nú allir herra Íven tígn ok lotning ok gleymðu þeim, sem dauðr var.
8. Nú er at segja frá Artó konungi, at hann býz heiman. Svá vandliga fóru þar hans riddarar með honum, at engi sat eptir, at sjá þau undr, er þeir fregit hǫfðu um kelduna ok stólpann. Konungr setti nú landtjǫld sín umhverfis kelduna. Ok er konungr sat í landtjaldi sínu, þá mælti Kæi:
„Eigi sé ek herra Íven hér kominn, er sagði þá, er hann var víndrukkinn, at hann skyldi hefna frænda síns. Nú má sjá, at hann hefir undan flýit, ok víst var hann þá heimskr, er hann talaði á sik ljúganda lof.“
Þá svarar herra Valven: „Þar ámælir þú þér betra manni, ok haf skǫmm fyrir þín orð, ok svá skaltu, ef þú þegir eigi!“
Kæi svarar: „Eigi mun ek nefna hann í degi, er ek sé, at yðr mislíkar.“
Konungr tók þá gullmundlaugina ok fyldi sem mest hann mátti af vatni ór keldunni, ok steypti yfir stólpann. En þegar í stað rigndi ok hegldi ok flugu eldingar ok gerðuz þrumur ógurligar. Svá sem því létti, kom herra Íven ríðandi í mǫrkina vel vápnaðr á góðum vápnhesti, sterkum ok vel huguðum. Þetta sá Kæi ok bað konung lofa sér, at ríða til einvígis við þenna mann. Svá sem Kæi fekk orlof af konungi, þá sté hann þegar vel vápnaðr upp á sinn vápnhest, ok reið sem ákafast móti síra Íven, ok hvárr í mót ǫðrum. Herra Íven kendi Kæi af vápnabúnaði. Svá sem þeir mœtaz, leggr hvárr spjóti til annars, ok gekk í sundr spjótskapt Kæi.
En herra Íven bar hann spjóti langt aptr af sínum hesti; sneri þá niðr hǫfði, en upp fótum, en festi hjálminn í leirinum, ok kom hann nauðugliga ór hvirflinum; sneriz hann þa á grúfu ok þorði eigi upp at standa. En herra Íven tók hestinn ok vildi eigi gera honum meira. Eptir þat reið Íven at herliði konungsins ok mælti:
„Herra!“ kvað hann, „látið varðveita hest þenna, þvíat þá munda ek ofmikit misgera við yðr, ef ek vilda nǫkkut þat hafa, er ekki sómði tíguligri tígn yðvarri.“
Þá svarar konungr: „Hvat manna ert þú, riddari? þvíat ek má eigi kenna þik, útan ek hafa heyrt þik nefndan.“
„Herra!“ kvað hann, „ek heiti Íven.“
Nú liggr Kæi svívirðr, saurugr ok harmsfullr, hneistr ok yfirkominn ok makliga leikinn, þvíat hann hafði sagt, at herra Íven mundi eigi þora at bíða hans. En því fǫgnuðu allir hans misfǫrum, þvíat hann hafði enga vini í konungs hirð. Konungr sjálfr gerði ok gaman at þat, er Kæi hafði sjálfviljandi, útan nǫkkurs eggjan, fengit þessa svívirðing. En herra Valven varð allra fegnastr, þvíat hann elskaði herra Íven yfir alla riddara fram.
Konungrinn bað herra Íven með mǫrgum blíðum orðum, at hann skyldi segja honum, hversu hann var þar kominn. Síðan sagði herra Íven alla atburði, hversu hann drap riddarann ok hversu hann púsaði þá frú, ok sagði, at hon byði Artó konungi til veizlu, ok konungrinn játaði því blíðliga. Ok sendi þá herra Íven einn skjaldsvein konungsins, at segja þeim þangatkómu konungs ok láta búa herbergi ok hallir. Ok þegar frúin spurði þetta, þá lét hon búa ǫll sín hús, ok herbergi tjalda guðvef ok pellum. Hon sendi fimm hundruð riddara ríðandi út í moti konungi. Var nú Artús konungr leiddr í þenna kastala með ǫllum veg. Sjálf frúin gekk í móti konunginum ok ætlaði at taka í hans ístig. En konungrinn sté þegar áðr af hestinum ok gekk í móti frúinni ok mintiz við hana með fǫgrum halsfǫngum ok hvárt þeira við annat; ok leiddi hon svá konunginn inn í kastalann, ok var konunginum fylgt í ena fegrstu hǫll, er í kastalanum var. Hœverskar meyjar gengu út í mót konungs riddurum. Jungfrú Lúneta, sú er hjálp hafði veitt herra Íven, gekk at herra Valven ok mintiz við hann, ok leiddi til herbergis. Þau tǫluðuz við, ok sagði hon honum, hversu hon hafði við hjálpat herra Íven; ok kom svá þeira tali, at hvárt þeira játaði ǫðru sína ást, ok hon skyldi vera hans jungfrú. Konungr var at þeiri veizlu VII nætr, ok svá sem hann bjóz í brott, þá talaði herra Valven við herra Íven, at hann skyldi í brott fylgja konunginum ok þar eigi lengi vera í þeim kastala, ok fordjarfa svá sinn riddaradóm ok atgervi. Ok þar til getr herra Valven talt fyrir herra Íven, at hann játaði at fylgja honum, svá framt sem hann fengi leyfi af frú sinni.
Íven gekk til frú sinnar ok mælti: „Mín fríðasta frú! Þú ert líf mitt, líkamr, huggan ok heilsa ok gleði. Játa mér eina bœn, er ek bið þik, mér til frægðar ok báðum okkr til sœmðar!“
En hon þegar svarar: „Þat er þér vilið mér bjóða ok yðr líkar, skal allt eptir yðrum vilja vera, þvíat þú ert minn herra.“
Þá mælti Íven: „Ek bið, at þú lofir mér at fylgja í brott Artús konungi ok vera í atreiðum með hans riddurum, svá at þeir haldi mik eigi fyrir meira bleyðimann en áðr.“
Hon svarar: „Meðr einum skildaga lofa ek þér, at koma aptr á XII mánaða fresti ok sjau náttum. En ef eigi gerir þú svá, ok hafnar mér, ljúgandi orð þín, þá skaltu af setjaz allri minni ást um alla þína lífdaga ok vináttu, sneyptr í milli allra dugandi manna, þeira er með sœmðum geta púsaðra kvenna, ef þá eigi ertu hér með mér.“
Herra Íven mælti mjǫk andvarpandi: „Þú setr mér oflangan stefnudag, þvíat ek vil æ sem optast finna yðr. En þau forfǫll mega mér meina, ef ek em sjúkr eða sárr eða hertekinn.“
„Herra!“ kvað hon, „ek skal at því gera, at þat skal þik ekki tálma, ok eigi hitta muntu í vandræði, meðan þú ert mín íhugandi. Tak nú fingrgull þetta á fingr þinn, er ek lé þér! En þessi steinn hefir þá náttúru, at eigi má sá vera hertekinn, ok engi járn bíta hann né ǫnnur misfelli, ef hann berr þenna stein. Engum riddara vilda ek þetta ljá né gefa.“
Síðan tók hann orlof af frú sinni, ok svá Artús konungr, ok riðu þeir heim, ok skilðuz herra Íven ok frú hans með miklum harmi.
Þeir herra Valven riðu út, ok var engi sá riddari, er í móti mætti standa herra Íven, ok liðu svá út XII mánaðir ok nær þrjú misseri. Allir tígnuðu hann ok lutu honum. Ok svá sem systir jarlsins helt mikla veizlu inni, var þangat boðit konunginum ok ǫllum hans enum œztum riddurum. Herra Valven ok herra Íven kómu þá heim ór atreið. Þá slógu þeir tjǫldum sínum útan borgar, ok er konungr vissi þat, þá reið hann sjálfr út til þeira ok fagnaði þeim; settiz hann niðr hjá þeim. Ok litla stund hafði hann þar áðr setit, en Íven til hugsaði, at um var liðit þann tíma, er frú hans setti honum. Var hann nu svá harmsfullr, at náliga gekk hann af vitinu, ok skammaðiz sjálfs síns fyrir ǫðrum riddurum.
9. Sem hann sat með harmi slíkt íhugandi, þá kom ríðandi ein jungfrú fyrir landtjaldit. Hon steig þar af sínum hesti ok kastaði af sér sitt yfirklæði, ok gekk svá inn í landtjaldit fyrir konunginn ok heilsaði honum ok herra Valven ok ǫllum þeim riddurum, er inni váru, ok bar þeim kveðju frú sinnar; útan Íven kallaði hon sannan svikara ok lygimann ok falsara. Hon kvað opinberliga ljóst, at hann kvez vera øruggr í ástar trúleik, hollr í heitum, sannr í orðum.
„En þú ert undirhyggjumaðr, svikull þjófr! Mín frú ætlaði þik heilhugaðan, ok kom henni þat aldri í hug, at þú mundir stela ást hennar ok svíkja hana. En þú, Iven! hefir drepit frú mína, þvíat síðan liðnir váru XII mánaðir ok átta dagar, svá sem þú héz henni aptr at koma, þá hefir hon legit í sínu svefnhusi, full sótta ok sorgfull, ok fær hvárki hvíld dag né nótt. Nú sendi hon þér þau orð, herra Íven! attu vitir hennar aldri optar ok sendir henni fingrgull sitt.“
Herra Íven þagnaði ok vissi eigi, hverju hann skyldi svara, þvíat bæði hvarf honum mál ok vizka. En mærin hljóp at honum ok þreif af honum fingrgullit, ok mælti síðan, at konungrinn siti gættr ok geymdr, heill ok haldinn ok guði signaðr ok hans hirðlið allt, nema Íven einn. En hann angraðiz mjǫk af harmi ok vildi nú þangat fara, sem engi maðr kendi hann. Hataði hann þá ekki jafnmjǫk sem sjálfan sik, ok féll svá mikil œði á hann, at hann vildi hefna á sjálfum sér, þvíat hann hefir nú týnt allri sinni huggan. Ok létu þeir hann þá fara einn saman, þvíat hann vildi eigi huggaz af orðum þeira. Hann hljóp þá fram frá landtjaldinu til skógar, ok týndi hann þá mjǫk svá ǫllu vitinu ok reif af sér klæðin. Ok er hann hafði lengi hlaupit, þá mœtti hann einum sveini, er bar einn boga ok ǫrvar fimm. Hann tók af sveininum bogann ok ǫrvarnar; hljóp hann í mǫrkina ok skaut dýr ok fugla ok át hrátt kjǫt þeira. Ok er hann hafði lengi hlaupit um mǫrkina, þá kom hann at húsi eins heremita. Ok er einsetumaðr sá hann, þá fann hann, at hann hafði eigi fullt vit sitt. Hann gaf honum brauð ok vatn af því sem hann fœddiz á, þvíat hann hræddiz hann, ok vísaði honum síðan í brott ok bað þess guð, at hann léti hann þar aldri koma optar. Íven át brauðit, þóat þat væri illa bakat, þvíat þat var blautt ok sáðugt. Aldri át hann verra brauð, ok þegar hann var mettr, þá hljóp hann aptr í mǫrkina. Hann mundi þá gǫrla þat gott, er hann hafði af einsetumanninum, ok kom engi sá dagr síðan, at hann fœrði honum eigi eitt dýr. En sá enn góði maðr gerði honum þat til matar ok gaf honum þar með vatn at drekka. Ok sem hann hafði svá lifat lengi, þá lá hann sofandi einn dag í mǫrkina fram. Þá fundu hann þar III meyjar liggjanda, er riðu um mǫrkina, ok fylgði þeim frú þeira. Sem þær litu hann sofanda, þá steig ein þeira af hesti sínum ok gekk þangat, sem hann lá, ok hugði mjǫk lengi at honum, áðr hon kendi hann, þvíat hann var þá ólikr því, sem hann hafði fyrr verit. Ok sem hon kendi hann um síðir sakir þess sárs, er hann hafði í andliti - henni þótti þetta mjǫk undarligt, ok steig upp á sinn hest ok reið til sinnar frú grátandi ok mælti:
„Frú, ek hefi fundit herra Íven, enn bezta riddara, er vápn hefir borit. En eigi veit ek, fyrir hverja sǫk eða misverka hann er svá þungliga haldinn. En þat grunar mik, at hann hafi ofmikinn harm, ok hafi hann þar fyrir týnt viti sínu, þvíat eigi mundi hann ella halda sik svá, ef hann væri í fullu viti sínu. Makara væri nú, at hann hefði fulla sína skynsemð, sem þá, er hann hafði bezta, ok at honum líkaði at dveljaz með yðr ok hjálpa yðr, þvíat Alies jarl hefir mikinn skaða gǫrt yðr í ófriði þeim, er hann hefir reist. En ef þessi fengi hjálp ok heilsu, þá mundi hann skjótt hrinda óvinum þínum.“
„Ottaz ekki,“ kvad frúin, „með guðs hjálp skulu vit at vísu ór koma hǫfði hans ok hug œðistormi þeim ok óvizku, er hann kvelr, nema hann undan flýi. En vit skulum nú heim skunda, þvíat mér kemr í hug, at ek á smyrsl þau, er mér gaf mín frú, Morgna en hyggna, ok sagði hon mér, at aldri mætti œði né óvit spilla þess manns hug né hǫfði, ef smurðr verðr með þessu smyrsli.“
Þær fóru þegar sem skyndiligast heim til kastalans, ok tók frúin þá buðkinn, er í váru smyrslin, ok fekk meyjunni, ok bað hana með mikilli varan, at hon væri eigi ofmild af smyrslunum, nema smyrja hǫfuð hans ok háls, en ekki víðara. Hon fekk henni nýjan gangara af skarlaki, ok en smæstu línklæði ok góð skófǫt, ok leiddi með sér II hesta, enn bezta vápnhest ok hœgjan gangara. Ok er hon kom í mǫrkina, þá festi hon hestana. Því næst gekk hon at honum sofanda ok smurði hann með smyrslum, þar til sem allt var ór buðkinum. Síðan lét hon hann liggja í sólarhita, ok þornuðu svá smyrslin á honum, er hann lá í sólarhitanum. Hon lagði niðr hjá honum gangverann ok gekk í brott síðan. Ok er hon var eigi langt komin, þá nam hon stað ok vildi sjá, hvat hann hafðiz at. Litlu síðar vaknaði herra Íven ok hafði fengit vit sitt. Sá hann sik svartan ok sólbrunninn, hneistan ok nǫkðan, ok vissi eigi, hvat valda mundi. Hann sá liggja hjá sér nýjan gangara; tekr hann þat til ráðs, at hann klæðiz. Ok sem hann var klæddr ok skyldi ganga, þá var hann ordinn svá máttlítill, at hann gat eigi gengit. Hann sa, hvár mærin sat á einum gangara ok hafði annan í togi. Mærin reið at honum ok léz eigi kenna hann ok spurði, hvat manna hann væri.
Hann svarar: „Ek bið þik, attu spyrir mik eigi eptir nafni mínu. En ger vel: ljá mér eða sel hestinn, er rennr hjá þér í togi!“
Hon svarar: „Gjarna gef ek þér þann sama gangara, ok skaltu fylga mér til míns kastala!“
Þá stígr hann á gangarann, ok ríða þau nú bæði samt til kastalans ok í hǫll frúinnar. Frúin gekk þegar í mót honum ok tók við honum með miklum fagnaði. Hafði hann nú þar með þeim allskonar hóglífi, þat er hann lysti at hafa. Hann var þar sex vikur ok hafði þá aptr fengit allan sinn enn fyrra lit.
10. Þenna tíma stríddi á kastalann Alies jarl ok á annat ríki frúinnar. Hann brendi þá eitt þorp, er skamt var frá kastalanum. Þetta ser herra Íven ok biðr frúna láta blása út her sínum í mót jarlinum. Herra Íven bað þá fá sér vápn þau, er hann hafði valit sér til handa af ǫllum þeim, sem í váru kastalanum. Ok hljóp hann síðan upp á eitt et bezta ess ok ríðr svá með herinn allan út af kastalanum. Ok þegar sem þeir mœttuz, þá skaut Íven spjóti í gegnum einn riddara ok kastaði honum dauðum á jǫrð. Í þessari framreið drap hann X riddara. Þeir, er fylgðu, dirfðuz nú af hans framreið, hreysti ok riddaraskap ok riðu fram djarfliga ok bǫrðuz. Í þenna tíma gengr sú en ríkja frú upp í vígskǫrð á kastala, at sjá þeira bardaga, ok mikit fólk með henni.
„Sé,“ kváðu þeir, er í kastala váru, „hversu þessi riddari rǫskliga reyniz einn fyrir alla, eða hversu hans herklæði eru ǫll lituð í blóði þeira, er hann hefir drepit, eða ríðr í gegnum lið þeira!“
Ok svá hjuggu þeir vandliga skjǫldinn af honum, at ekki var eptir. En á þeim, er nǫkkut hǫgg hjó hann, þá hefndi hann sín svá skjótt ok vaskliga, at eigi fýsti þann optar, til hans at hǫggva, þvíat hann svæfði hann svá þungum svefni, at engi hans kumpánn gat vakt hann. Sem skjǫldrinn ónýttiz fyrir honum, þá braut hann svá mǫrg spjót á óvinum sínum, at vel váru hundrað, fyrr en kveld kom; ok var þat mest mannspell á óvinum hans, er hann gerði á þeim með spjótum. En á milli þess, er hann braut spjót ok fekk annat, þá neytti hann sverðsins. Sem meyjar kastalans litu hann í bardaganum, at hann var svá hraustr riddari, þá mæltu þær:
„Sæl væri sú, er svá dýrligr riddari hefði gefit ást sína, þvíat hann er svá máttugr í vápnum, at engi riddari stendz honum. Svá er hann einkanligr fyrir aðra riddara, sem vaxkerti yfir flotkyndla eða sólar geisli yfir tungls ljós. Guð láti oss þat bíða,“ kváðu þær, „at þessi fái várrar frú ok ráði ǫllu ríki hennar.“
Jarlinn helt þá undan ok allir þeir, er eptir lifðu. En herra Íven ok hans riddarar ráku flóttann svá ǫruggir fyrir hans vǫrn, sem steinveggr stœði um þá, ok drapu þá óvini sína. Jarl flýði undan, en herra Íven eptir honum, ok elti hann allt til þess, at hann kom í einn brattan veg skamt frá kastala, ok nam hann þar staðar. Ok tók herra Íven hann ok reiddi at honum sverðit, at drepa hann. En hann bað sér griða ok gaf sik upp í vald herra Ívens, þvíat hann mátti hvárki undan flyja né verjaz. Eptir þat leiddi herra Íven hann eptir sér ok gaf hann upp í vald óvina hans, ok hugguðuz þeir þá með miklum fagnaði. Frú kastalans reið út í móti þeim með fjǫlða karla ok kvenna ok fagnaði herra Íven. En hann fekk henni jarlinn, ok festi hann þá henni trú sína, at gera allt þat, er hon léti sér líka. Þat trygði hann henni með góðum vǫrzlumǫnnum ok festi með ǫruggum eiðum, at hon ok allt hennar ríki skal hafa fríð fyrir honum framleiðis ok ǫllum þeim, er hann mátti valda, ok allan skaða aptr gjalda, þann er hon kann kæra. Nú sem allt var skilt um sættargerðina á milli þeira, svá sem henni líkar, þá tók herra Íven leyfi til brottferðar, þvíat með engum kosti vildi hann þar lengr vera, nema hann fór svá skyndiliga á brott, at ekki vann at letja hann, ok engum lofaði hann at veita sér fylgð. Þá sneri hann á þann veg, er hann fór þangat, ok sat þar eptir honum sú en ríkja frú ok en fríða frú reið ok ǫngruð, af því at hann vildi þar eigi lengr dveljaz. Hon vildi gjarna tígna hann ok sœma, ok gera hann herra allra sinna eigna, ef honum hefði þat líkat.
Nú ferr herra Íven leiðar sinnar ok ríðr gegnt einum djúpum dal ok kom í þykkvan skóg. Hann heyrði hǫrmuligt óp ok læti ok stefndi þangat þegar hesti sínum. Hann sá eitt mikit leó þar í hrísinu, ok orm einn, er helt á hala hans ok brendi hann af eldi ok eitri, er hann blés á hann, svá at lendar leónsins sviðnuðu ok brunnu af eldi ok eitri ormsins. Ok sem herra Íven sá þenna enn kynliga atburð, þá íhugaði hann með sér, hvárum hann skyldi veita ok hjálpa. Hann steig af hesti sínum ok batt hann, at eigi skyldi ormrinn granda honum. Hann brá þá sverðinu, en hulði sik skildinum, at eigi skyldi honum granda eldr sá, er ormrinn blés ór sínum kjǫptum, er svá váru stórir sem ofns munni. Ok hversu sem þeir leó skipta síðan með sér, þá vill hann nú gjarna hjálpa honum, þvíat hann undirstóð, at leónit œpti á hann sér til náða. Hann hǫggr þá orminn í sundr í miðju, ok síðan í sundr í smá stykki. Síðan sem leónit var laust, þá hugði herra Íven, at hann mundi vilja hlaupa á hann, ok bjóz at verja sik. En leónit skreið at honum ok sneri þá upp á sér maganum ok vætti sitt trýni með tárum, ok gaf sik svá í vald herra Ívens. En hann tók þat glaðliga ok þakkaði guði, at hann hafði sent honum slíkan fylgjara, ok reið nú herra Íven fram á veginn, en leónit rann fyrir honum. Þeir váru þá hálfan mánað inni á skógum, ok veiddi leónit þeim dýr til matar. Hann kom þá fram hjá einum vínviði. Þar sá hann kelduna fyrr nefnda undir ok kendi stólpann ok kapelluna, ok þegar í stað fell á hann svá mikil œði, at náliga fell hann í óvit. En sverðit nýhvatt fell ór slíðrum; í œrslum hans ok umbrotum skeindi hann sik á hálsinum ok undir geirvǫrtunum. En þegar leónit sér þetta, tekr hann sverðit með tǫnnum ok dregr þat brott frá honum ok setti þat í einn stofn, svá at þat stóð fast. Leónit hljóp umhverfis hann ok hugði hann dauðan, ok vildi gjarna drepa sik, ok heyrði engi maðr verri læti, en þat hafði. Hann þóttiz sinn herra tapat hafa. Ok í því vitkaðiz herra Íven, ok er leónit sá þat, þá nam þat staðar. Herra Íven kærði heimsku sína, at hann hafði lofat trú sína ok rofit við frúna, ok æpti með miklum harmi:
„Til hvers skal mér at lifa? Vesall maðr em ek svá ógeyminn. Hvat skal ek útan drepa mik sjálfr? Ek hefi týnt huggan ok fagnaði mínum ok um snúit af sjálfvǫlðum glœp virðing minni í vesald, tígn minni í týning, ynði mitt í angrsemi, líf mitt í leiðindi, hjarta í hugsótt, unnustu mína í óvin, frelsi mitt í friðleysi: hví dvel ek lengr at drepa mik?“
Þetta heyrði vesǫl kona ein, er inni var byrgð í kapellunni, ok kallar á hann ok spyrr, hvat manna hann er. Hann spurði hana, hví hon væri þar eða hver hon væri.
„Ek em einn veslingr,“ kvað hon, „svá vesǫl, at ekki kvikindi er mér vesalla, harmsfullara né hugsjúkara.“
„Þegi!“ kvað hann, „Harmr þinn er huggan hjá mínum harmi.“
„Hversu má þat vera,“ kvað hon, „þar sem þú ert frjáls, at fara þangat sem þú villt? En ek em svá hertekin ok inni byrgð, ok þau ørlǫg gefin mér, at á morgin skal ek vera drepin sakir illgerða þeira, er mik hata. Aldri þjónada ek til þessa saka, er þeir segja á mik. Þeir kalla á mik fyrir svikræði, nema ek finna nǫkkurn þann, er veri fyrir mik, þvíat á morgin brenna þeir mik á báli eða hengja á gálga eptir þjófa hætti.“
„Nú et fyrsta,“ sagði hann, „mátta ek sanna, at ek hefi meira harm en þú, þvíat þú matt frjálsaz, en ek eigi.“
„Nei,“ kvað hon, „ek má eigi frjálsaz, af því, at þeir eru II einir riddarar í ǫllum heiminum, er þori at berjaz einn við III.“
Herra Íven mælti: „Hví skal einn berjaz við III?“
Hon mælti: „Þvíat þeir III kenna mér svik.“
Íven spurði: „Hverir eru þeir tveir riddarar, er svá mikit vilja gera fyrir þínar sakir?“
„Þat er herra Valven ok herra Íven: fyrir hans skuld verð ek at deyja saklaus á morgin.“
Hann svarar: „Ef þú ert sú jungfrú, sem ek hygg at þú sér, þá skaltu eigi deyja á morgin, Lúneta, er mér gaft líf í kastala minnar frú. Ok ef þú ert sú, þá em ek Íven. Eða hverir eru þeir, er svik sanna á hendr þér?“
Hon svarar: „Ek em sú víst, er þér hjálpaði, þá er þú vart nauðstaddr, er ek olla, at mín frú vildi púsaz þér. Ok svá sem þú hafðir rofit stefnudag við mína frú, þá gaf hon mér sǫk ok varð mér reið. Sem hennar ráðsmaðr, sá sem hana hafði jafnan stolit sínu gózi, fann nú, at hann mátti mér hefna - þvíat ek vissa hans lǫstu, svá sem frú mín hafði sagt mér áðr - hataði hann mik nú af ǫllu hjarta, ok vildi látá drepa mik fyrir svik, þau sem hann sagði at ek hefða gǫrt minni frú í ykkru sambandi. Engi talaði fyrir mik útan ek. Kom þá svá um síðir, at mér var dagr settr, at ek fenga nǫkkurn þann riddara, er mik vildi frelsa, svá at einn riddari vildi berjaz við þrjá, þá sem frœknastir eru í hirð minnar frú. En ek hefi riðit í hirð Artús konungs, ok fekk ek þar engan þann, er mér vildi við hjálpa, þvíat einn riddari hafði tekit í brott dróttningina, ok reið herra Valven eptir honum; en til herra Ívens kunni engi at segja.“
Þá mælti Íven: „Min kæra!“ segir hann, „ver þar um ǫrugg, at ek skal frelsa þik í morgin, eða deyja at ǫðrum kosti.“
Síðan reið herra Íven í brott, at fá sér herbergi um náttina, ok leó hans með honum. Ok er hann hafði skamma stund riðit, þá kom hann fram ór skóginum ok sá einn kastala mikinn ok ríkuligan. En allar eignir umbergis váru eyddar, svá at aldri var einn kotbœr á. Hann reið at kastala, ok þegar í stað seig niðr vindabrú, ok reið hann inn í kastalann. Menn óttuðuz hann sakir dýrsins ok báðu hann þó vera vel kominn, ok báðu hann binda dýrit. En hann sagði, at þá skyldi ekki saka. Hann reið inn í hǫllina, ok kómu þar riddarar ok allskyns hǫfðingjar, frúr ok heyskar meyjar, ok bjóða honum, sem best mátti, með allskyns blíðu. En þegar þat fólk gekk frá honum, þá var þat allt með hrygð ok angri. Þetta þótti Íven undarligt, ok spurði húsbónda, hví þat sætti.
Herra kastala mælti: „Ek vilda segja yðr gjarna, ef ek vissa, at þik angráði eigi.“
Íven mælti: „Ek bið yðr, herra! at þér segið mér.“
Hann mælti: „Einn jǫtunn hefir gǫrt mér mikinn skaða. Hann vildi, at ek gæfa honum dóttur mína, er fríðust er allra meyja. Þessi jǫtunn heitir Fjallsharfer. Ek átta sex sonu, ena fríðustu menn ok ena vǫskustu riddara. Hefir hann II drepit í augsýn minni, en fjóra ætlar hann at drepa á morgin, útan ek gipta honum dóttur mína. Hann hefir eytt allt landit umkringis.“
11. En er herra Íven hafði heyrt orð hans, þá mælti hann: „Hví sendir þú eigi menn eða fórt sjálfr til hirðar Artús konungs ens kurteisa, at leita í hans hirð hjálpar? þvíat æ finnz sá í hirð, at þora mun at striða í mót jǫtninum.“
Húsbóndi mælti: „Lǫngu hefða ek nóga hjálp, ef herra Valven hefði verit innan hirðar, þvíat mín kona er hans samfœdd systir. En einn riddari kom til konungs hirðar ok hafði í brott með sér dróttningina, þvíat hon var í geymslu Kæi, ok hefir Valven farit þeira at leita; ok víst var hon þá heimsk, at hon gaf sik í geymslu slíks riddara.“
Sem herra Íven hafði heyrt hans harmtǫlur, þá mælti hann: „Í þenna háska vil ek gjarna sjálfr gefa mik, ok dveli mik þat eigi oflengi, á morgin fyrir sonu þína ok dóttur við jǫtuninn, þvíat ek hefi játat með handsǫlum, at vera at miðjum degi í ǫðrum stað.“
Húsbóndi þakkaði honum mikilliga sinn góðvilja. Herra kastala sendi þegar eptir konu sinni ok dóttur ok sagði þeim, at þar var kominn sá riddari, er berjaz vill við jǫtuninn á morgin. Ok í stað gengu þær fyrir hann ok vildu falla til fóta honum. En hann þegar hljóp upp í móti þeim ok reisti þær upp ok bað þær ekki sér til fóta falla, ok sagði, at fyrir sakir herra Valvens skyldi hann þeim við hjálpa. Er hann þar um náttina í góðum fagnaði. Váru nú allir glaðir ok hǫfðu fullt traust á, at hann mundi frelsa þeira kastala sakir síns vaskleiks ok þess kumpáns, er honum fylgir, er leónit var. Fór hann síðan at sofa.
Ok um morgininn, er ljóst var, sá þeir, hvár jǫtunninn fór til kastala, ok hafði stóran járnstaf á herðum, en svipu í hendi. Hann rak fyrir sér fjóra riddara, sonu hertugans af kastala. Hann barði þá sem hann mátti tíðast; en þeir váru klæðlausir ok magrir. Enn dvergr digr ok þrútinn leiddi þá. En jǫtunninn gekk eptir ok barði þá með svipunni.
Jǫtunninn œpti þá hárri rǫddu á herra kastala: „Í stað drep ek þína sonu fyrir þínum augum, útan þú gefir mér dóttur þína!“
Ok er þetta heyrði herra Íven, þá reið hann herklæddr út af kastala hart á móti jǫtninum. En þat fólk, er í kastala var, bað fyrir riddaranum, at guð skyldi geyma hann fyrir þessu trǫlli. Nú hljóp jǫtunninn þegar í mót honum, með mikilli ógn. En herra Íven rendi djarfliga at honum ok lagði spjóti sínu í hans brjóst afarliga, svá at þegar gaus blóðit út. En í því sló jǫtunninn til herra Ívens með járnstafnum, ok barg þá guð, at eigi tók Íven. Ok er þetta sá leónit, at jǫtunninn vildi gera mein meistara hans, þá hljóp hann upp á herðar jǫtninum, ok beit á hálsinn honum ok reif kjǫtit af honum allt ofan á lendar. Ok er jǫtunninn vildi snúa á mót leóninu, þá hjó herra Íven á ǫxl jǫtninum, ok tók af hǫndina, ok fell niðr járnstafrinn. Hann hjó þegar annat hogg á hálsinn, svá at af tók hǫfuðit, ok steyptiz þá jǫtunninn til jarðar, ok varð þar svá mikill gnýr af, at ǫll jǫrð skalf í sundr. Þetta sá hertuginn í kastala ok allt hans fólk, hlupu þegar út af kastala í móti herra Íven ok buðu honum kastala ok sjálfa sik í vald ok báðu hann með sér vera.
Hann svarar: „Með engum kosti má ek þat gera.“
Hertuginn bauð honum sonu sína ok dóttur til fylgðar.
Hann neitaði því ok mælti: „Vili þér nǫkkut þat gera, sem ek vil, at þann tíma, sem þér fréttið, at herra Valven kemr til hirðar Artús konungs, þá sendið honum sonu yðra ok dóttur ok þenna sama dverg.“
„Minn herra!“ segir hertugi, „ek bið, at þér segið mér nafn yðvart.“
„Ekki verðr þat at sinni,“ sagði hann.
„Hvat skulum vér þá segja?“ sagði hertugi.
„Segið honum, at ek kǫllumz leóns riddari, ok em ek honum mjǫk kunnigr ok hann mér; ok ef þú finnr hann, seg honum ekki fleira. En vér verðum nú hér at skilja, ok angrar mik þat mest, er ek hefi hér oflengi dvaliz, þvíat áðr miðr dagr er liðinn, þá mun ek hafa œrit at vinna í ǫðrum stað, ef ek kem þar í tíma.“
12. Nú reið síra Íven sem hann mátti ákafligast, þar til er hann kom til kapellunnar. Þá sá hann þar mikit bál hlaðit ok meyna bundna bæði hǫndum ok fótum. Hon var í engum klæðum útan náttserk, ok var þá búit, at hon mundi vera kǫstuð á bálit. Þar var mikill mannfjǫlði. Hann hleypti sem ákafast í miðjan flokkinn ok gafz honum þegar rúm. Hann hleypti þegar at bálinu ok skar af henni bǫndin ok spurði, hvár sá var, er henni gaf sakir: „þvíat ek em kominn, at verja þitt mál.“
Mærin svarar: „Hefði þér síðar komit, þá væra ek skjótt eldr ok aska. En guð gefi þér svá styrk ok mátt, sem ek veit mik saklausa þeira saka, er þeir gefa mér.“
Þá mælti ræðismaðr ok II brœðr hans: „Mikit kannt þú ljuga, ok er sá vesall, er þér truir heit þín ok fagrmæli, ok tekr sá mikit hlass á hendr sér, er hér vill deyja fyrir þik. Hann er einn, en vér erum III, ok ræð ek honum, at hann flýi undan sem skjótast, áðr meira sé at gǫrt.“
Herra Íven svarar honum: „Flýi sá undan, er hræddr er; en vitið at sǫnnu, meðan ek em heill, skal ek eigi flýja fyrir yðr þrimr! Ek ræð þér, at þú gefir upp sakir þær, er þú berr at meyjunni, þvíat hon hefir sagt mér upp á sína trú, at aldregi gerði hon sinni frú sǫk né sveik hana; ok skal ek verja sǫk hennar, meðan ek má.“
Þá svara þeir: „Búinn er þér dauði, ef þú kýss þat; en gæt, at eigi grandi oss león þitt!“
Síra Íven svarar: „Eigi hafða ek león þetta hingat til þess, at þat væri berserkr eða hefði einvígi, ok eigi beiddumz ek vildara, en ek halda sjálfr. En ef svá verðr, at hann hleypr á yðr, þá veriz honum, þvíat ek vil eigi ábyrgjaz verk hans.“
Þeir svara: „Nema þú refsir dýri þínu, þá far leið þína, þvíat þú hefir hér ekki at gera, þvíat um allt þetta fylki er ǫllum mǫnnum kunnigt, hversu hon sveik sína frú. Væri þat makligast, at hon taki fyrir svik sín loga ok bruna.“
Þá svarar Íven: „Heilagr andi láti yðr þat aldri gǫrt fá! Ek veit allt þat, er sannast er í þessu máli, ok láti guð mik eigi fyrr heðan fara, en ek hefi frelst hana!“
Því næst mælti hann til leónsins: „Gakk frá oss,“ segir hann, „ok ligg kyrr!“
En hann gerði þegar, sem hann mælti.
Ok því næst hleyptu þeir allir senn at honum. En hann sneriz í móti þeim ok vildi eigi í fyrstu ákafliga taka í móti þeim, en þeir brutu spjót sín; en hann helt spjóti sínu heilu; en þeir brutu í skildi hans spjótin.
En hann þegar hleypti hesti sínum brott frá þeim ok þegar aptr sem skjótast, ok mœtti hann þá ráðsmanninum, er fremstr var þeira, ok bar hann af hestinum, ok varð honum svá þungt af því spjótlagi, at hann lá lengi í óviti.
En hinir tveir riðu þá at honum ok hjuggu hann stór hǫgg. En miklu fengu þeir stœrri í móti, ok varðiz hann svá vel móti þeim tveimr, at ekki gátu þeir at honum gǫrt.
Því næst stóð upp ræðismaðrinn ok gerði slíkt illt, er hann mátti. Sem leónit sá, at þeir veittu herra hans svá stór hǫgg, þá vildi hann eigi lengr dvelja at hjálpa honum, þvíat honum finnz, at hann þurfi þá liðveizlu hans.
En konur þær allar, er nær þeim váru, báðu þess guð, at þeir skyldu eigi sigraz á honum.
Þá kom leó ok réð þegar á ræðismanninn, er á fœti var, svá at brynjuhringar hans flugu af honum, sem sáðir væri, ok kipði honum með svá miklu afli, at allt holdit ok húðin gekk af ofan af ǫxl ok á síðuna, svá at ǫll sýnduz innyflin hans. Ok þegar hljóp leónit í móti hinum, ok eigi vildi þat aptr snúaz hvárki fyrir hǫggum né heitum, er herra hans heitaðiz við hann, ok kostaði með ǫllum mætti, at stǫðva hann ok aptr at reka. Ok eigi at síðr hljóp hann á þá grimmliga, svá at þeir kærðu mjǫk áhlaup hans, ok særðu þeir hann þá mjǫk ok mœddu, at Íven reiddiz mjǫk með harmsfullu hjarta ok skundaði þá með ǫllu megni at hefna hans, sœkjandi þá svá ákafliga, at þeir máttu eigi verjaz honum né standaz hǫgg hans, ok gáfu þeir sik upp í hans vald sakir viðrhjálpanar þeirar, er leónit gerði honum, er þá var mjǫk sárr orðinn, svá at herra Íven angraðiz af hans sárum. Herra Íven var ok mjǫk sárr, ok þótti honum þat enskis vert hjá því, er dýrit var sárt. En nú var annat sem hann vildi. Nú var jungfrú frjálsuð af dauða ok í fullri sætt við frú sína. Síðan eptir dómi váru þeir brendir á báli, er meyna fyrirdœmðu. Nú er Lúneta mær frjáls ok fegin, er frú hennar var sátt við hana ok samþykk, ok buðu þau þá herra sínum fǫgnuð ok þjónustu, sem þeim sómði, ok þekðu þau hann ekki, né frú hans, er hafði hirt hug sinn ok hjarta. En þó bað hon hann mǫrgum bœnum, ef vili hans væri til, at dveljaz þar með þeim svá lengi sem hann vildi, ok hœgja sér ok leóni.
Hann segir: „Þat má eigi vera daglangt, at ek dveljumz hér, fyrr en sú frú fyrirgefr mér illvilja sinn, er reiði hefir á mér.“
„Guð veit,“ segir hon, „þat mislíkar mér, er þú vill eigi dveljaz hér hjá mér. En eigi kalla ek þá frú kurteisa, er reiði hefir á þér. Aldri samði góðri konu at synja garðshlið sitt svá góðum riddara, sem þú ert, nema hann hafi ofmikit við hana misgǫrt.“
„Frú!“ segir hann, „eig eigi lengr við mik, þvíat hvat til sakanna er, vil ek engum segja, nema þeim er kunnigt er.“
„Veit engi þá sǫk, nema þit tvau?“ sagði hon.
„Frú!“ kvað hann, „þú ert en þriðja.“
„Seg mér, herra!“ segir hon, „ok far síðan frjáls!“
„Þat verðr mér eigi,“ kvað hann, „þvíat ek á meira at gjalda, en ek mega áleiðis koma, ok eigi síðr samir mér at leyna þik, en ek kǫllumz riddari leóns.“
„Herra!“ segir hon, „hvat þýðir þat, er þú vill svá heita? Ver hǫfum eigi fyrr sét yðr né heyrt yðvar getit.“
„At því megi þér vita, at ek em eigi frægr maðr.“
„Herra!“ segir hon, „ef yðr mishugnaði eigi, vilda ek enn biðja, at þér dvelðiz hér.“
„Eigi dveljumz ek, nema ek vissa fyrir satt, at ek væra sáttr við mína frú.“
„Góði herra!“ segir hon, „guð gefi yðr vel at fara, ok snúi harmi yðrum ok hryggleik í huggan ok fagnað, til friðar ok frelsis, ynðis ok hóglífis!“
„Guð heyri orð þín!“ segir hann, ok mælti þá lágt milli tanna sér: „Fá þer lykil at kistu! Þú ert lássinn, en ek lykillinn. Þú ert huggan mín þér óvitandi.“
13. Nú fór hann þaðan ok fann engan þann, er hann þekði, nema Lúnetam. Hon fylgði honum langt á leið, ok bað hann, at hon skyldi eigi láta upp koma, hverr sá var, er einn barðiz við III, at frelsa hana undan dauða.
„Herra!“ segir hon, „eigi skal þat upp koma af mínum orðum.“
Hann bað hana ok með fǫgrum orðum, at þá er hon fengi tíma til, skyldi hon minnaz hans ok sætta hann við frú sína. Hon sagðiz þat gjarna skyldu gera, ok skilðuz þau með þvi. Var hann nú mjǫk hryggr af sárum dýrsins, er þat mátti eigi fylgja honum. Hann gerði honum þá rekkju á skildi sínum af mosa ok lagði hann þar í ok bar hann svá allt saman, þar til er hann kom í annat garðshlið eins mikils herra. Garðrinn var húsaðr stórum herbergjum ok sterkum, ok fann hann hlið, ok var aptr læst, ok kallaði hann, ok var þegar upp látit fyrir honum. Sem hann var inn kominn í garðinn, þá mœtti hann þar miklum hirðfjǫlða, ok allir fǫgnuðu honum ok tóku við hesti hans ok vápnum. Þegar sem herra þess ens ríka garðs frá þangatkomu hans, þá gekk hann út í garðinn at fagna honum, ok með honum hans en fríða púsa ok synir þeira ok dœtr, ok herbergði hann með miklum fagnaði . . .
. . . . di sá þér ófagnað, er þér vísaði þangat.“
Hann segir: „Þat er eigi hœverskligt, at fagna svá ókunnum manni.“
Þessi kastali var kallaðr finnandi atburðr. Hann reið nú inn í kastala, ok mær hans með honum. Hann sá einn sléttan vǫll ok þar á vel CCC meyja. Þær váru magrar ok klæðlausar, ok þó allar enar fríðustu. Hann reið í hǫllina, er í var kastala. Þar var mikit folk fyrir, ok var engi svá hœverskr, at við hans hesti vildi taka eða honum heilsa. Fekk hann þar ekki nema spott ok háðung. Þaðan reið hann í einn fagran grasgarð. Þar var fyrir einn ríkr herra, sá er hann hugði at kastala ætti, ok hans dóttir, et fríðasta kreatýr. Þau fǫgnuðu honum með allri blíðu, ok allir þeir, er þar váru. Ok váru þegar teknir hestar þeira, ok váru þau þar um nóttina í enni vildustu gleði; ok þjónaði dóttir húsbóndans herra Íven. Ok um morguninn bað herra Íven orlofs húsbóndann, at ríða veginn.
En hann svarar: „Herra! gjarna vil ek lofa þér brott at fara. En ek hefi þar eigi vald á, þvíat tveir jǫtunssynir eru hér, er þú verðr endiliga at stríða við, áðr þú ferr heðan, ok svá marga menn hafa þeir svívirt ok yfirkomit, sem þér máttuð sjá tǫlu þeira meyja, sem í gærkveld sátt þú, er þeir hafa hér síðan í þrældómi haldit. Nú vil ek gefa þer dóttur mína ok kastala ok allt mitt ríki, ef þú getr þá yfirunnit.“
Herra Íven segir: „Guð láti mik eigi hana kaupa, heldr skal hon jafnan frjáls fyrir mér.“
Húsbóndinn svarar: „Þat sé ek, at hugleysi þitt hafnar dóttur minni, ok verðr þú þó at berjaz allt at einu!“
Í því kómu fram II bannsettligir menn, stórir sem jǫtnar ok alla vega illiligir. Þeir hǫfðu tvær klumbur, settar allar járngǫddum, ok tvá kringlótta buklara. Sem leó leit þá, þá tók hann at grenja ok reiddiz af angri ok knýttiz allr saman sem ígulkǫttr ok barði jǫrðina með hala sínum.
En sem þeir sá leónem, þá mæltu þeir til síra Ívens: „Gaurr! rek þú brott león þitt af þessum velli ok kom honum í nǫkkurn þann stað, er hann má ekki mein gera, ok kom þangat á vǫllinn, at skemta þér með okkr. En leóninn mun gjarna hjálpa þér, ef hann verðr nær staddr.“
„Þat sé ek,“ sagði herra Íven, „at þit óttiz leónit. En vel mundi mér líka at ek sæa hann nǫkkut þjóna ykkr.“
„Menn veit,“ sǫgðu þeir, „eigi skal svá vera; heldr skalt þú einn saman atgera slíkt, er þú mátt.“
„Hvat vili þit, at ek láti léonit?“ segir Íven.
Þeir sýndu honum einn lítinn klefa ok báðu hann læsa þar inni. Þar var sem þeir beidduz. Því næst herklæddiz herra Íven ok sté upp á sinn hest; en þeir II gengu at honum ok gáfu honum svá stór hǫgg með sleggjunum, at lítil hjálp varð honum at hjálminum, brynju eða skildi, þvíat þegar þeir lustu á hjalminn, þá bilaði hann ok bognaði, ok skjǫldrinn brotnaði. Leó er nú harmsfullr ok hryggr í klefanum ok vildi gjarna út komaz, ok hugði hann þá vandliga at, ef hann mætti nǫkkur út komaz, þvíat hann heyrði út hǫggin. Brauz hann þá um ok fann um síðir eina smugu undir syllina ok komz þar út. En herra Íven var þá mjǫk móðr, þvíat hann hafði fengit stór hǫgg ok mǫrg af þessum djǫflasonum, ok í engum stað hafði hann getit skeint þá, þvíat þeir váru ofmjǫk lærðir at skylmaz; en buklarar þeira váru svá harðir, at engi stállig sverð máttu á bita. Í þessu kom leó á vígvǫllinn ok hljóp á annan þeira svá hart, at hann fell allr til jarðar, ok man aldri upp rísa, nema hann fái skjóta hjálp. Ok hljóp þá þangat félagi hans, at duga honum ok verja sjálfan sik fyrir leóninu, þvíat þat hafði af þeim slitit hǫndina í axlarliðnum, er undir honum lá. Hann varð nú hræddari fyrir leóninu en herra hans, ok sneri baki við herra Íven. Sem hann sá þat, at berr var háls hans, þá hjó hann þegar á hálsinn, svá at fjarri kom niðr hǫfuðit á vǫllinn; ok sté hann þá þegar af hestinum, at taka þann af leóni, sem hann helt, ok lá hann þá dauðum líkr, þvíat hann mátti hvergi hrœra sik.
En mæla mátti hann ok sagði svá: „Góði herra! tak af mér león þinn, at hann slíti mik eigi meir, þvíat þú mátt nú gera þat sem þú vill! En hverr maðr á at finna miskunn, er hennar biðr, nema hann finni þann, er enga miskunn hefir, þvíat ek má eigi lengr verjaz, ok upp gef ek mik svá gersamliga, at eigi þarftu mik at óttaz.“
Þá svarar Íven: „Þá hefir leónit fest þér frið, ef þú mátt lifa.“
14. Því næst kom þangat allt folkit hlaupanda ok stóð umkringis hann, ok sá enn ríki maðr ok hústrú hans fǫgnuðu honum ok báðu, at hann skyldi vera herra þeira ok hǫfðingi.
„Þess bið ek,“ sagði hann, „at þér gefið mér frjálsar allar þessar meyjar fátœku, sem hér hafa píndar verit.“
Herrann mælti: „Þat geri ek gjarna. En ef þú vill vel gera, þá fá nú dóttur minnar, ok gef ek þér þar með allt mitt ríki.“
Íven svarar: „Ek má eigi fá yðra dóttur sakir undarligra tilfella, ok einkanliga sakir meyjar þeirar, er mér fylgir, þvíat ek hefi játat henni at stríða fyrir hana ok frelsa hennar mál, ef mér endiz líf til.“
Herrann bauð honum þá svá mikit gull, sem hann vildi sjálfr hafa. En hann neitaði því, ok tók hann orlof af húsbóndanum ok dóttur hans ok reið brott af kastala, ok mær hans með honum. Allar þær meyjar, er hann hafði frelsat, fylgðu honum ór kastala ok lutu honum þakkandi sína lausn ok báðu hann fara í guðs geymslu. Allt staðarfolkit bað hann miskunnar fyrir þau heimslig orð, er þeir hǫfðu til hans talat um kveldit. Síðan reið hann ok mær hans, þar til er þau kómu til þeirar borgar, er Artús konungr sat í með hirð sinni. Þá var kominn sá dagr, er meyjunni var eindagi settr, at koma með sinn riddara, ok ef þá kemr riddarinn eigi, þá skyldi systir hennar eignaz allt hennar góz. Þá nótt tóku þau sér herbergi útan borgar, þar sem engi maðr kendi þau. Herra Valven hafði riðit áðr fyrir nǫkkurum dǫgum ór borginni. Hann kom þenna dag ríðandi aptr með þeim vápnum, er engi maðr þekði hann. En áðr mátti hann jafnan þekkja at vápnum. Ok er liðinn var miðr dagr, þá mælti mærin, sú er aferfa vildi systur sína - hon hafði jafnan verit með hirðinni, síðan þær systrnar skilðuz - hon mælti til konungs ok hirðar hans:
„Nú bið ek, herra! at þér dœmið mér allt þat góz, er faðir minn átti, þvíat nú er sýnt, at systir mín hefir engan riddara fengit fyrir sik, þvíat nú er liðinn enn síðasti dagr okkarrar stefnu.“
Í því kom Íven ríðandi, ok mærin með honum. En hann hafði byrgt leónit í því húsi, er hann hafði verit um nóttina. Þetta sér konungr, at mærin var komin ok hafði fengit riddara fyrir sitt mál.
Gekk hon þá fyrir konung ok heilsaði honum ok mælti: „Þessi enn kurteisi riddari fylgði mér hingat, at verja mitt mál, sem guð þakki honum, ok hafði hann þó nógar nauðsynjar, þar sem hann var. Nú bið ek, at þú, systir! fáir mér mitt góz, þvíat eigi vil ek einn pening af þínu gózi hafa, til þess at góðir riddarar beriz eigi fyrir okkra skyld.“
Þá svarar en ellri systir: „Fyrri skal ek brend í eldi, en ek gefa þér nǫkkut til hjálpar.“
Þær léttu þá sinni þrætu, ok leiddi þá hvár fram sinn riddara. Hljóp þá allt folkit til, at sjá þenna bardaga. Hér varð undarligr hlutr, þvíat hér bǫrðuz þeir tveir menn með heipt, er hvárr vildi sitt líf gefa fyrir annars líf. En nú váru þeir dauðligir óvinir, ok hvárr vildi ǫðrum fyrirkoma.
15. Nú riðr hvárr ǫðrum at, ok sem þeir saman kómu, þá brutu þeir báðir þau en digru spjót, er þeir hǫfðu. Hvárrgi mælti orð við annan. En þegar í stað brugðu þeir sverðum, ok hjó hvárr til annars með svá ákafri sókn, at engi maðr sá þvílikt einvígi II manna. Svá urðu miklir brestir af hǫggum þeira, at heyra mátti IV mílur, er stálin mœttuz. Þá váru hǫggnir mjǫk skildir þeira, hjálmar brotna, en brynjur slitna, en báðir váru sárir ok móðir, ok þeir urðu af at fara hestunum. Þá mælti folkit, at þær systr skyldu sættaz, ok skyldi en yngri hafa þriðjung eða fjórðung af gózinu. En en ellri vildi þat með ǫngum hætti, þvíat hon þóttiz fengit hafa þann riddara, er engi mundi standaz í ǫllum heiminum. En hon var bæði heimsk ok illgjǫrn. Þetta heyrðu riddarar ok hlupu upp ok bǫrðuz hálfu snarpligar en fyrr. Ǫllum þótti undarligt, er svá jafnt var í millum þeira. Bǫrðuz þeir nú svá lengi, at daginn tók at kvelda ok ljósit minka, Þá váru þeir svá móðir, at armleggir þeira gátu eigi upp lypt sverðunum, ok var þeim svá heitt, at blóðit vall í sárunum, ok líkaði hvárigum at berjaz lengr, þvíat myrk nátt gekk yfir þá. Óttaðiz þá hvárr annan mjǫk, þvíat hjálmar þeira váru vandliga farnir, ok nam þá hvárrtveggi staðar.
Þá mælti enn kurteisi Íven: „Herra riddari,“ kvað hann, „þat hygg ek, at engi maðr þurfi nú at ámæla okkr, þvíat náttin hefir okkr skilit. En svá mikit vil ek um mæla af minni hálfu, at þú ert mikils lofs verðr, ok aldri tók ek á minni ævi þvílíkan bardaga, at mik virkti svá af, ok aldri hugðumz ek mega finna þann riddara, er mér kynni svá mǫrg ok stór hǫgg at veita.“
„Guð veit,“ segir herra Valven, „þú mant eigi svá mjǫk sturlaðr af mínum hǫggum eða móðr, sem ek em miklu móðari af yðrum hǫggum.“
Þá mælti herra Íven: „Ek hygg, ef ek vissa, hvat manna þú værir, þá mundi mik eigi mjǫk angra.“
Valven svarar: „Ef þú hefir undir nǫkkurum mínum hǫggum verit, þá hefir þú þat vel goldit. En eigi skal ek leyna þik nafni mínu: ek heiti Valven, sonr Loti konungs.“
Sem herra Íven heyrði þetta, þá skalf hann allr af angri, ok sverðit, er hann helt á, er allt var blóðugt, fleygði hann langt á vǫllinn, ok skjǫldinn, er klofinn var, braut hann allan í sundr, sté þegar af hestinum ok mælti:
„Dróttinn guð,“ segir hann, „hǫrmulig torkenning ok mikit misfall, er vit skyldum eigi fyrr kennaz, þvíat ef ek hefða vitat, hefða ek aldri vápn á þik borit; heldr skylda ek þegar í fyrstu hafa mik upp gefit vápnsóttan ok yfirkominn á vígvelli. Ek em Íven, er ann þér yfir alla lifandi menn, þvíat þú hefir mik jafnan tígnat, virt ok sœmt í ǫllum hlutum, hvar sem ek hefi verit, hvár meir en sjálfan þik. Nú fyrir þat, er ek hefi misgǫrt við þik óvitandi, þá vil ek gefa mik yðr í vald yfirkominn, þvíat ek em svá sárr ok móðr, at ek má eigi lengr berjaz.“
Þá svarar Valven: „Ek em svá vandliga yfirkominn af þínum stórum hǫggum, ok mæli ek eigi þetta þér til hrósanar, heldr fyrir því, at þott þú værir mér með ǫllu ókunnigr, þá vilda ek gefaz þér í vald, en fleirum hǫggum við þik skipta.“
Ok þegar í stað mintuz þeir við, ok kallaðiz hvárr fyrir ǫðrum yfirkominn. Þetta sér konungr ok hirðin, ok fóru til, viljandi vita, hvat olli þeira fagnaði eptir svá mikla hrygð ok langan bardaga. Konungrinn frétti, hverir þeir váru eða hvat olli þeira gleði.
Þá svarar herra Valven: „Ek em Valven, yðvarr systurson, ok í þessum bardaga þekða ek eigi minn félaga Íven, er nú stendr hér fyrir yðr, til þess er hann frétti nafns míns, ok sagði þá hvárr ǫðrum. Ef vit hefðim lengr bariz, þá hefði hann efanarlaust drepit mik, ok hefða ek þá illa farit, þvíat ek fylgða rǫngu máli.“
Þá mælti herra Íven: „Góði herra!“ sagði hann, „ok mér enn kærasti, þat þori ek rétt at segja mínum herra konunginum ok hans mǫnnum, at ek em at vísu yfirkominn af þessum bardaga ok vápnsóttr af herra Valven.“
Ok var þat lengi, at hvárr kendi ǫðrum sigrinn. Sem konungrinn heyrði þetta, þá mælti hann: „Með því móti, at hvárr ykkarr kennir ǫðrum þenna sigr, þá vil ek vera dómandi ykkarr ok allra yðvar.“
Ok festu þau þetta í dóm konungs.
Riðu þeir þá heim til herbergis, ok váru dregin af þeim klæðin. Í þessu kom leónit hlaupanda, ok urðu menn hræddir mjǫk. En herra Íven bað þá eigi hræðaz, „þvíat þetta er minn kumpánn, ok ek skal borga fyrir hann.“
Leónit hljóp at herra Íven ok fagnaði honum, sem hann kunni. Nú undirstóð herra Valven, at þetta var sá maðr, er leóns riddari var kallaðr ok mesta frægð hafði unnit ok frelsat hafði systurbǫrn hans, „ok hefi ek því,“ segir herra Valven, „alla vega órétt við þik gǫrt, ok því bið ek þik fyrirláta mér þat.“
Síðan váru bundin sár þeira ok fengnir til enir beztu læknar. Ok sem þeir váru báðir heilir ok vel fœrir, segir konungrinn upp sætt þeira, þat fyrst, at herra Valven ok herra Íven skyldu vera brœðr, sem fyrr hǫfðu þeir verit. En meyjarnar skyldu skipta til helmings allt þat, er þær erfðu eptir fǫður sinn. En þeir Íven ok Valven skyldu ok vera jafnir riddarar kallaðir um alla verǫldina síðan.
16. Nú sem herra Íven hafði lengi verit með konungs hirð, þá kom honum í hug sá sami harmr, sem fyrr hafði hann borit fyrir sína frú, ok hugsaði þá enn, at fara brott ór konungs hirð á launungu ok ríða til keldunnar ok gera þar mikinn gný ok storm, svá at frú hans skyldi verða at sættaz við hann, „ella skal ek aldri af láta, at gera henni ór keldunni eldingar.“
Ok því næst fór hann brott ór hirð konungs, svá at engi vissi. En león hans fylgði honum, þvíat aldri, meðan hann lifir, vill hann láta hans félagskap. Ok fóru þeir þar til, er þeir kómu til keldunnar, ok gerði hann þá svá miklar eldingar, at allir óttuðuz þeir, er í borginni váru með frú hans, ok hugðu, at ǫll mundi hon niðr hrapa, ok vildu heldr vera á Persidalandi en innan þeira veggja, er svá mjǫk váru skjálfandi.
Svá váru þeir hræddir um líf sitt, at þeir bǫlvuðu sínu forellri ok mæltu: „Vei sé þeim, er fyrstir settu í þessu fylki bygð ok hús, þvíat í ǫllum heiminum er engi sá staðr, er mǫnnum sami meir at hata en þenna, þar sem einn maðr má svá pína oss ok skelfa.“
Þá mælti Luneta: „Fru!“ segir hon, „yðr samir, at leita ok góð ráð til gefa. Þér munuð engan þann finna, at yðr megi hjálpa í þessi þraut, nema fjarri sé leitat, þvíat engan hafi þér þann í yðru ríki, at hjarta hafi til, at verja kelduna ok halda upp sœmð yðvarri.“
Frúin mælti: „Ekki þarf þess folks at geta, er hér er. Ok af því at þú ert vitr, þá gef nú góð ráð til, þvíat í þǫrf skal vinar neyta!“
Hon segir: „Guð gefi, at vér mœttim þann vaska riddara finna, er jǫtuninn drap ok sigráðiz einn á III riddurum, ok leónit fylgir, ok vildi þér hann sætta við frú sína, er hann er ósáttr við, ok hann elskar framar en líf sitt; ok ef hann væri hér, mundi hann frjálsa yðr ok yðvart ríki.“
Frúin segir þá með harmi: „Ek bið þik, at þú farir at leita hans, ok skal ek þá festa þér, at allt skal ek þat halda, er nú hefir þú talat.“
Mærin mælti: „Min frú! kunnið mik eigi, er ek vil tala svá, at ek vil þessi heit yður hafa staðfǫst, at ek segi honum eigi lygi, ok vil ek heyra eið yðvarn þar um.“
„Þat geri ek gjarna,“ segir frúin.
Lúneta tekr þá helga dóma ok fær frú sinni ok mælti: „Eigi vil ek, at þér kennið mér í morgin, at þér sverið þenna eið sakir mín, heldr sakir sjálfrar yðvarrar nauðsynjar.“
Síðan stafaði hon frú sinni eið á þann hátt, at sá riddari, er león fylgir, skal sættaz við frú sína, ok hvárt þeira við annat, sem þá er blíðast var með þeim. Ok sem þessi eiðr var unninn, þá var sǫðlaðr einn hœgr gangari, ok þegar í stað sté hon upp á hann ok reið, til er hon kom til keldunnar. Þar sá hon herra Íven ok león hans. Sté hon þegar af hesti sínum ok fagnaði honum með mikilli gleði, ok hvárt ǫðru.
„Svá fegin em ek yðrum fundi, at aldri, síðan ek var fœdd, varð ek jafnfegin, útan þá, er ek sá þik ríða at bálinu, þvíat ek hefi eið fengit af minni frú, at hon skal vera þín frú, en þú hennar herra.“
Ok er hann heyrði þetta, þá varð hann svá undarliga feginn, þvíat hann hugðiz aldri þessi tíðindi spyrja, ok mælti:
„Þat hræðumz ek, at ek fái aldri launat þér þinn góðvilja ok þjónustu,“ ok kysti hana optsinnis.
Mærin mælti: „Lǫngu áðr hafi þér þessa þjónustu af mér skyldat.“
Síðan stígu þau á hesta sína ok riðu til kastala. En er frúin spurði, at mærin var komin, ok með henni sá riddari, er león fylgir, varð hon harðla fegin, þvíat hon girntiz mjǫk at sjá hann.
Ok sem síra Íven leit hana, þá lagðiz hann niðr fyrir fœtr henni herklæddr, en Lúneta stóð hjá ok mælti:
„Frú!“ segir hon, „haldið vel eið yðvarn ok samþykkið hann við frú sína! En því má engi á leið koma, nema þú ein.“
Hon tók til hans ok reisti hann upp ok sagðiz allt þat skyldu gera, er hon mætti honum til sœmðar.
„Guð veit,“ segir Lúneta, „hans sǫk er undir yðrum vilja ok valdi, ok aldri fái þér vildara vin, en þessi er; guð vili, at með yðr búi friðr ok óbrigðilig ástsemð, sú er aldri hverfi, meðan þit lifið bæði. Fyrirgefið honum, frú mín! nú reiði yðra, þvíat hann á enga frú nema yðr. Þessi er at sǫnnu herra Íven, yðvarr húsbóndi.“
Frúin hljóp þá upp við ok mælti: „Illa hefir þú svikit mik með vélum þínum, þvíat þú hefir nauðgat mik til, at unna þeim, er aldri unni ok enskis virði mik. Nú hefir þú dáliga sýst ok illa mér þjónat; heldr vilda ek alla mína lífsdaga upp neyta við vatn ok vind, eldingum ok illviðri. En ef eigi væri mér hróp eða brigsli ok synd, at sverja meineiða, þá skyldi hann aldri með mér fá sætt né samþykki, fríð né fagnað, sakir enskis þess, er hann mætti at gera, fyrir þann harm, er enn sitr í hug mér, ok hann gerði mér af sínum svikum, lygi ok hégóma. En hversu mikit mér þykkir at því vera, þá þarf þat nú eigi upp at telja, þvíat ek verð við hann at sættaz ok samþykkjaz.“
Ok sem herra Íven heyrði þetta, þá mælti hann: „Frú! miskunn beiðaz misverkar. Ek hefi dýrt keypt heimsku mína ok óvizku: því gef ek mik sekjan yðr í vald; ok ef þú vill nú taka við mér, þá skal ek aldri optar misgera við þik.“
Hon svarar: „Gjarna vil ek taka við þér, þvíat ek vil eigi rjúfa eið minn, ok vil ek nú gera ørugga sætt með okkr ok samþykki ok óspilliligan frið ok undarligan fagnað.“
Þá mælti sira Íven: „Þat veit ek, at engi þessa heims hlutr gerir mik fegnara.“
Nú hefir herra Íven fengit þann fagnað, er hann hefir lengi til lyst; ok má því nú hverr maðr trúa, at aldri, síðan hann var fœddr, varð hann jafnfeginn. Hefir hann nú góðri lykð komit á sitt starf, þvíat hann elskar nú frú sína ok hon hann, ok gleymir hann nú ǫllum vǫlkum ok vandræðum af þeim mikla fagnaði, er hann hafði af unnustu sinni.
Ok lýkr hér sǫgu herra Ívens, er Hákon konungr gamli lét snúa ór Franzeisu í Norrœnu.
Fotnote:
- ↑ Forordet og de detaljerte gloseforklaringene/fotnotene, begge deler på tysk, er utelatt i denne utgaven.
