Clári saga
Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
---|---|---|---|---|---|---|
Denne teksten finnes på følgende språk ► |
Clári saga[1]
Gustaf Cederschiöld
1. Þar byrjum vér upp þessa frásǫgn, sem sagði virðuligr herra Jón byskup Halldórsson, ágætrar áminningar, - en hann fann hana skrifaða með látínu í Frannz í þat form, er þeir kalla „rithmos“, en vér kǫllum hendingum, - ok byrjar svá: At Tíburcíús, Saxlands keisari, stýrði sínu ríki með miklum heiðri ok sóma. Eigi at eins var keisarinn frægr af sinni stétt ok tígn, heldr jafnvel af allra handa ǫrleik, hér með ríkdómi gullz ok gørsima ok dýrra vefja ok allra konungligra gørsima með fríðu fylgi fagrligra riddara. Hér með studdu keisarans krúnu margir ágætir hǫfðingjar, styrkjandi hans ráð ok ríki með ǫllum mætti ok megni ok sinni auðmjúkri þjónustu.
Keisarinn var kvæntr ok átti virðuliga dróttning, vel mannaða at ætt ok konungligu kyni - ok í alla staði heiðarligum hǫfðingja ynnilig.
Þau keisari ok dróttning hǫfðu átt sín í meðal einn son; sá er Clárús nefndr. Réttliga ok viðrkvæmíliga fekk hann þat nafn - því at „clárús“ þýðiz upp á várt mál „bjartr“ - sakir þess, at í þann tíma var engi vænni maðr í verǫldu með hold ok blóð. Hér eptir fór hans vǫxtr ok afl með frábærri vizku ok atgørvi.
Ok hit fyrsta er hann hefir aldr til, er hann til bœkr settr, eptir því sem ríkra manna síðr er til í þeim lǫndum með sína sonu, at svara ok spyrja af sjaufaldri list, ok til fenginn sá hinn vildasti meistari, sem í beið keisarans ríkí, honum at kenna. Ok sakir undarligrar mikillar skilningar, er hann bar yfir hvern mann, þá stendr hann eigi mǫrg ár í skólanum, áðr hann má heita yfirmeistari allra þeirra, sem í þessum þriðjungi váru, er Érópa heitir. Ok með því at keisarinn undirstendr af sinni vizku, at hans son hefir yfrin efni til at verða mikill maðr ok mektugr, þá vill hann þat nú eigi spara við hann. Ok sakir þess at honum þykkir enn oflítit numit, hugsar hann um, hvert á lǫnd hann skal þess meistara leita fara, sem enn af nýju mætti gøraz typtumeistari hans sonar ok nǫkkurra þeirra lista, sem váru úsénar ok fáheyrðar í þeim lǫndum.
2. Í þenna tíma spurðiz af einum mektugum meistara út í Árábía, sem Pérús hét at nafni, frábærrar speki ok vizku yfir fram alla menn í verǫldinni, af hverjum víða er lesit í bókum ok mǫrg æfintýr við snertr af sínum listum ok klókskap. Svá mikit berz keisarinn fyrir, at hann gørir sendiboða svá langan veg lands ok lagar, at hann lokkar til þenna meistara sik heim at sœkja með fǫgrum fébóðum ok blíðum fyrirheitum, til þess at hans son megi hluttakari verða hans margfróða meistaradóms.
Ok hvat meira? en þetta ferr fram, at keisarans sendiboðar koma aptr í mátuligan tíma með fyrr nefndan mann. Tekr keisarinn honum með hinni mestu mekt ok virðing. Ok nú þegar gengr Clárús keisarason undir hans læring. Ferr nú svá fram langan tíma, at keisarason bœtti mikit sitt næmi. Þykkir honum ok allt sem ungmennis leikr ok barna vipr, þat sem hann hafði áðr numit, hjá klerkdómi meistara Péri.
3. En sem meistari Perús hefir hér lengi dvaliz, berr svá til einn dag: sem þeir keisarason eru spázérandi úti með fríðum skara ok fagrligri fylgð sinna þjónustumanna, tekr hann svá til orðs við keisarason: „Þér skuluð dikta í nátt eina fimm versa af lítlu æfintýri ok bera fram í morgin eptir prímamál. En þetta skal efni í vera: Alexander heitir Frakkakonungr, yfrit ríkr ok mektugr. Hann á eina dóttur, geysi væna ok vel mannaða. Sú heitir Séréna. Þótt leiti um alla verǫld, finnz engi henni vitrari né kurteisari; því at sakir hennar vizku lýtr náliga at henni ǫll stjórn ríkisins jafnfram sjálfum konungi. Hon heldr einn ríkan turn í konungsins hásætisborg með LX ríkborinna meyja, ǫllum sér heimulligum til þjónustu. Hin fremsta af þeim heitir Tecla; hon er dóttir Skotakonungs. Engi karlmaðr skal inn koma í hennar herbergi fyrir útan sjálfan konunginn ok hennar þjónustusveina. Þúsund væpntra riddara vaka nátt ok dag umbergis í þeim svǫlum, sem fyrir útan eru turninn, verndandi ok geymandi frúinnar náð við ǫllum herskap ok leyniligum áhlaupum. Þat er til marks um makt ok manér þessarar konungsdóttur, at fyrir hennar fótum, þar sem hon sitr, liggr ein lééna, svá mjúk sem eitt lamb, - ok jafnfram fyrir henni rennandi, hvert er hon gengr. Svá mjǫk er hon prýdd vizku ok klerkdómi, at eigi sinnaði hon meira þínu næmi en eins akrkarls. Sé,“ segir meistari Pérús, „úti er efnit. Gør hér gott af!“
Ok nú skilja þeir sitt tal, ganga því næst til borðs - ok etr keisarason lítit, en drekkr minna - ok síðan til sængr ok sofa af þessa nátt.
At komanda morni, sem þeir finnaz, Clárús keisarason ok meistari Pérús, spyrr Pérús eptir, ef gǫr sé versin. Keisarason svarar á þessa leið: „Vakat hefi ek í alla nátt ok annat gǫrt en versat; því at mér hyggz svá at þessari jungfrú, sem þér hafið frá sagt, at ek man þar meira við skylda en einum fimm versum; því at rétt eptir sjálfs þíns sǫgn veit ek enga jungfrú minni makt ok manéri makliga fyrir útan þessa.“
Sem meistari Pérús heyrir þetta, þegir hann um stund. Ok eptir lítinn tíma segir hann af miklum móði: „Guð fyrirláti mér, at ek gaf þér svá úþarft efni! Því at ek sagða þér þat eina af þessi konungsdóttur, er gott var ok viðrkvæmiligt. En hitt er miklu fleira af henni at segja, er illt er ok úviðrkvæmiligt. Því at hversu margan dýran dreng hon daráði allt hér til með sínu kukli ok klókskap, verðr seint talit, þann sem sama erendis fór ok nú vili þér fara. Ok því gør svá vel, hinn elskuligsti son, ok leggið brott þaðan yðvarn hug! Því at engi lifandismaðr fær móti sét hennar kyndugskap.“
Ok allt um eins stendr keisarason á sinni tǫlu gallharðr, segiz aldri mega náðir fá fyrr, en hann lítr þessa jungfrú. Meistari Pérús svarar ok segir hann mikla blygð af munu fá, ef hann fæz hér í; segir hann eigi svá góðs munu verðan, at hann nái at sjá hennar ásjónu bera.
Hvat þarf hér langt um? Fám dǫgum héðan liðnum gengr Clárús keisarason fyrir fǫður sinn ok segir honum allt viðtal þeirra meistara Péri, biðjandi hér með mikilliga, at hann ljái honum sinn styrk skipa ok manna at fara bónorðsferð í Frannz at biðja jungfrú Séréne sér til handa. Slíkt hit sama bíðr hann meistara Pérum með sér fara. En hann setr þvert nei fyrir, segir verr munu farit en úfarit.
En hvat sem meistari Pérús talar hér um, þá má keisarinn hvárki né vill, sakir ástar við sinn son, synja þess, er hann bíðr. Því lætr hann í samri stund búa sex tigu skipa ok hlaða með allra handa gózi, leggjandi allan metnað upp á at gøra þessa ferð sem vegligsta. Hér til velr keisarinn allt þat mannfólk, sem vænast beið í landinu, hertuga sonu ok jarla, barúna ok riddara.
Ok at skipunum búnum ok ǫllum hlutum vel til fengnum lætr keisarason í haf með sinn skara. Gefr þeim ágætan byr ok hagstœðan. Segiz af þeirra ferð ekki fyrr, en þeir leggja sín segl á vænu lægi fyrir hásætisborg Frakkakonungs.
4. Sem Alexander konungr ok hans menn líta þessi tíðendi, þykkir þeim mikils um vert fararsnúð ok hœversku þeirra manna. Ok skjótt fyrir merkiliga sendiboða verðr hann víss, hverrar stéttar þeirra formaðr er. Ok í samri stund sem hann veit svá dýrðligan mann sik hafa heim sótt, gørir hann sína riddara á fund keisarasonar at bjóða honum heim til þriggja daga veizlu, hvat er hann tekr með þǫkk ok aufúsu.
Er nú mikill viðrbúnaðr á konungsgarðinum. Ok því næst kemr Clárús keisarason með fimm hundruðum manna. Tekr Alexander konungr við honum með allri vegsemð ok setr hann í hásæti hjá sér. Hér er nú ágæt veizla með mǫrgum fásénum ok dýrum sendingum ok konungligum drykk. Allir landsmenn ok jafnvel konungrinn sjálfr undraz ákafliga fegrð ok kurteisi, list ok hœversku Clári keisarasonar. Vex hér af skjótt mikill rómr í hǫllinni, ok eigi at eins innan hallar, heldr flýgr þetta sem sinueldr um allan staðinn, at eigi muni finnaz þvílíkr maðr, þótt leiti um alla verǫld, sem er Clárús keisarason. Jafnvel kemr þessi kvittr inn um stræti eða læst port kastalans til eyrna konungsdóttur, hvar af hana forvitnar ákafliga, hvat satt er at verða vís um. Ok nú líðr hinn fyrsti dagr veizlunnar.
5. At komanda morni annars dags veizlunnar talar jungfrú Séréna við sína þjónustumey Teclam: „Þú skalt ganga niðr af turninum með tólf meyjum í dag inn í hǫll fǫður míns ok hyggja at með allri gaumgæfi vexti ok vænleik ok ǫllu athæfi, list ok kurteisi þessa hins útlenda keisarasonar. Því at oss forvitnar, hvat satt er um þann kvitt, sem flýgr um fegrð hans ok frægð. Hygg at, svá at þú ber yfir fulla skyn, hvárt hann má makligr vera eða eigi at þiggja várt boð um eina máltíð fyrir sína hœversku, ok geym fyrir þitt líf, ok ljúg eigi at oss!“
„Mín frú!“ segir Tecla, „ek geng gjarna, sem þér bjóðið.“
Ok nú í samri stund gengr hon niðr við sínum tólf meyjum, eigi fyrr léttandi sinni ferð, en hon kemr fram fyrir hásæti Alexandri konungs, ok hneigir honum, heilsandi heiðrliga á hann ok á Clárum keisarason með ǫllu því hinu vegliga samsæti. Jungfrú Tecla var með skínandi klæðum ok allr hennar skari. Bæði var hon listug ok fǫgr með heiðrligri málsnild ok myndi þykkja hit kurteisasta konungsbarn, ef eigi hefði þvílíkr gimsteinn legit í annat skaut, sem var Séréna konungsdóttir.
Alexander konungr tók henni harðla blíðliga ok allir þeir, er inni sátu, bjóðandi henni at sitja. En hon tekr sér stǫðu frammi fyrir Cláro keisarasyni, at hon megi því betr sitt erendi annaz. Fyrirstendr keisarason skjótt fulluliga af sinni vizku, at þetta er forvitnisferð, ok lér sik fullvel liðugan hit beinasta í gegn henni. Fór þat nærri því, sem hann hugði, at þegar hon þykkiz fullgǫrt hafa sinnar frú boðskap, hneigir hon þeim, gefr góðan dag ok gengr síðan í brott með sinn skara, eigi fyrr léttandi, en hon kemr upp í turninn.
Jungfrú Séréna fagnar henni blíðliga, þegar eptirspyrjandi sínu erendi, ok hvílíkrar mektar eða manérs þessi keisarason væri. „Mín frú!“ segir Tecla, „þessi junkeri heitir Clárús, son Tíburcíi keisara af Saxlandi. En af hans yfirlitum er þat at segja, at englarnir í himinríki eru ok munu vera enn bjartari ok fegri, en hvárki munu þeir jafnstórir né sterkligir. Þar eptir ferr ǫll hans list ok hœversku, sú sem ek mátta af marka. Ok því orði vil ek á lúka, at yðr, mín frú! frátekinni, at engan mann mun verǫldin í sér hafa vænna ok at ǫllu virðuligra.“
„Bæði mun vera,“ segir frú Séréna, „at þér hefir mikit um fundiz, enda má vera, at vel sé. En nú munum vér fyrst bíða ok sjá, hversu veizlurnar ganga. Er þat vár ætlan, sem úti er konungsins boð, at keisarason mun bjóða feðr várum at þiggja veizlu í sínum landtjǫldum aðra þrjá daga. Ok at þeim enduðum munu vér taka til várra ráða; ok vér sjám, hvat títt er.“
Hvat hér meira? þetta sama ferr fram, at keisarason býðr Alexandro konungi til veizlu í sitt landtjald, hvat er konungrinn tekr með þǫkk ok þiggr þetta boð með fimm hundruðum manna. Þarf þar eigi langt um, at hér springr upp svá fǫgr veizla, at sjálfr konungr er þat sannandi ok allir hans menn, at enga þá hann ferskari bæði sakir allra tilfanga ok mektugra þjónustumanna. Gengr nú svá fram næstu þrjá daga.
Ok at endaðri veizlunni talar frú Séréna við sína þjónustumey Teclam: „Nú skaltu ganga með þínum tólf meyjum niðr til landtjalda keisarasonar ok bjóða honum í dag upp á turninn í várt samsæti með svá mart fólk, sem honum líkar.“
„Skyldug em ek, mín frú!“ segir mærin, „at gøra yðart boð. En biðja vil ek yðr, at þér hǫndlið þenna mann heiðrliga, traktérandi hann, sem yðarri tígn byrjar ok honum bezt líki, fyrir útan allt fals ok prett.“
Nú, sem frú Séréna heyrir hennar framburð, svarar hon þegar mjǫk ygld: „Þegi þú!“ segir hon, „ok gakk í samri stund, ok gør várn boðskap, en gef oss engi ráð út fyrr, en þú ert til kvǫdd!“ Ok nú skilja þær talit.
6. Nú á næsta dag eptir, sem enduð er veizlan Clári keisarasonar, á þriðju tíð dags gengr jungfrú Tecla niðr af turninum með sínum tólf meyjum, léttandi eigi sinni ferð, áðr hon kemr í landtjald Clári keisarasonar; gengr þegar fram fyrir hann með mikilli list ok hœversku, hneigir honum ok heilsar hœverskliga. Hann tekr henni mjǫk blíðliga, eptirspyrjandi, hver hon sé. En hon segir sitt nafn ok kyn. Ok því næst talar hon til keisarasonar: „Ek ber yðr boðskap minnar frú, Séréne, Frakkakonungs dóttur. En þat er svá mikit, at hon býðr yðr í dag til máltíðar upp á sinn turn með svá mǫrgu fólki sem yðr þykkir mest sœmð í vera.“
Sem Clárús keisarason heyrir meyjarinnar orð, verðr hann geysi glaðr ok segir svá: „Þat boð, sem þér, jungfrú! berið oss til eyrna, viljum vér gjarnara þiggja en allt þat rautt gull, sem í bíðr Arábíalandi.“ Þetta land, Arábía, er gullauðgast allra jarða undir heimssólinni. Ok fyrir því tók hann þat hér til, at hann virði enskis allan heimsins ríkdóm ok metorð móti þeim fagnaði, er honum var nú til boðit. „Munum vér,“ segir keisarason, „koma með sex tigu manna, várt vildarfólk, ef yðr þykkir þat eigi ofmart vera.“
„Þat þykkir oss vera fátt, en eigi ofmart,“ segir Tecla, „þvílíkum herra, sem þér eruð, ok slíks mannz boð, sem þér þiggið.“
Ok nú þegar hneigir hon ok gefr góðan dag keisarasyni, ok gengr í brott með sinn skara. Kemr nú aptr í turninn ok segir konungsdóttur, at keisarason hefir þegit boðit. Segir enn sem fyrr, at sjálf frú Séréna mun þat sanna, at eigi kom þar þvíllkr fyrri.
Er nú þegar mikill viðbúnaðr í turninum um fram dagligan vana. Er þar allt tjaldat með gulligum purpura ok guðvefjarpellum ok ǫðrum hinum dýrustum vefjum, svá at hvergi sá bert á útan þar, sem þat sómði betr.
Ok at albúinni veizlunni kemr Clárús keisarason undir turninn með sínum mǫnnum. Ok er þar fyrir jungfrú Tecla, leiðandi hann þegar inn um port kastalans með allri vegsemð ok hans menn allt upp í þá hǫll, sem hofit var fyrir búit. Ok þegar sem hann kemr inn um dyrrin, eru þar fyrir þjónustumeyjar með munnlaugum af brendu gulli gǫrum. Svá mikil birti var hér, at hneppiliga mátti í gegn sjá. Því at allt ráf var lagit ok laugat í brendu gulli. Ǫll var hon pentuð ok purtréuð innan með stjǫrnugang ok alls kyns margfrœði. Hon ilmaði ǫll af hinum dýrustum jurtum. Ok aldri kom enn svá mikill meistari inn um þær dyrr, at eigi mætti nema enn meira, en hann kunni áðr, af þeim meistaradóm, sem þar mátti líta. Svá ferska lykt gaf þeim hér at kenna at þeir hugðuz í páradisum komnir vera. Ok þó at Clárús keisarason væri fœddr í hásæti heimsins, þá þótti honum eigi at síðr mikils um vert alla þá makt ok frygð, sem þar mátti líta.
Jungfrú Séréna sat niðri á langpallinn ok þar léénan liggjandi fyrir hennar fótum. Hon var með svá tíguligum búnaði, sem ekki lifanda mannz auga leit annan mektugra. En eigi gat meistari Pérús því fjarri, at hulit hafði hon með einshverjum klókskap hina mestu fegrð sinnar ásjónu; ok var þó enn heiðrliga saman komit; dró þó af hit mesta blóm af hinu væna andliti. Ok þegar sem keisarason með sinn skara berr inn um dyrrin, stendr jungfrúin upp í móti honum, heilsandi hann hœverskliga ok alla sína boðsmenn. En hann tekr henni mjǫk blíðliga. Eru þegar gefnar laugar; ok því næst setjaz þau bæði samt í hásæti, ok út í frá Cláró er skipat hans riddurum eptir stéttum, en út af konungsdóttur sitja hennar þjónustumeyjar, en valit til framstǫðu ok þjónustu þat hit listugasta fólk, er í beið ǫllu Frannz.
Hefz hér nú hin dýrðligsta veizla með allzkyns gleði ok góðum kosti, með valit vín ok hinn vildasta drykk. Setr frú Séréna sik harðla glaða ok blíða við sitt boðsfólk. Ok nú sem ǫlit gengr um, dirfiz keisarason í rœðunni, segjandi nú jungfrúinni ljósliga allt sitt ørendi ok bónorðsferð sína; sagðiz ok því þessa við hana fyrr leita en við sjálfan konunginn, at hann hafði þat sannspurt, at sakir hennar vizku laut til hennar ǫll stjórn ok ráð ríkisins með konunginum; segiz þess ok fyrst leita vilja, at þeirra hugir væri samfœrir hér um. Konungsdóttir tekr harðla blítt hans orðum, svá at hvert hennar orð þótti við grǫs gróa. Ok eigi virðir keísarason alla sína um liðna lífsdaga meira en einn skugga hjá þeim fagnaði ok gleði, sem nú þikkiz hann með hǫndum hafa af viðtali ok blíðu frú Séréne konungsdóttur.
7. Seint er nú at telja alla þá dýra rétti ok fáséna, sem fram kómu í þessari veizlu; ok því munum vér þar um líða ok þar til víkja, sem á er rétt fyrir keisarason ok konungsdóttur. Ok í hinn síðarsta rétt kemr inn blautsoðit egg, sem mǫrgum hœverskum manni þikkir gott at súpa eptir mat sinn. Ok nú tekr konungsdóttir upp eitt eggit ok spyrr keisarason, svá segjandi: „Herra Clárús!“ segir hon, „vili þér sakir hœversku halda mér eggit til hálfs ok hafa hinn síðarra hlut?“
„Gjarna, jungfrú!“ segir hann.
Ok nú þegar hallar hon at sér ok lætr, sem hon drekki, ok réttir síðan at keisarasyni.
Hann var svá búinn, at hann hafði einn guðvefjarmǫttul ok undir myrkbrúnan kyrtil af ciclade, allan skínanda, með gullhlǫðum ok gimsteinum settan um háls ok handvegu. Hann var þá orðinn XVIII vetra gamall.
Ok nú býz hann at taka við egginu sem einn hofmaðr. En svá sem hann tekr við, þá fitlar hon til fingrunum. Ok allt saman af hálleika skurnsins ok hennar tilstilli verðr honum laust eggit ok steypiz upp í fang honum, svá at stropinn strýkr um bringuna ok kyrtilinn allt niðr at belti.
Hér verða skjót umskipti, þvílík sem grimm hríð kœmi í móti blíðu sólskini eða þvert veðr kœmi at skipi siglanda áðr góðan byr; ok betr má hon nú kallaz Severa en Serena; því at skírleikinn kastaði hon, því at hon tekr sér þann vargham, at hér á ofan skemmir hon hann með svá fǫllnum orðum: „Sé hér,“ segir hon, „leiðr skálkr ok fúll farri! hvílíkr þú vart, ok hversu þú drótt þinn flatan fót úsynju út af þínu móðurhúsi, meðan þú kunnir eigi svá mikla hoftypt, at þú mættir þér skammlaust mat at munni bera hjá ǫðru góðu fólki. Ok nú í samri stund verð úti, vándr þorpari! af þvísa herbergi með ǫllum þeim fǫntum ok ribbǫldum, er þú drótt hér inn, svá framt sem þú vilt úskemðr vera!“
Hvat þarf hér langt um? þetta sama ferr fram, at upp er haldit borðunum, ok gengr keisarason úþveginn af veizlunni með sínum mǫnnum, svá útskýfðr um portit, at þegar er læst eptir. Sitr konungsdóttir nú eptir glǫð ok kát ok þykkir vel hafa gengit. En hann ferr til landtjalda sinna svá rjóðr ok reiðr, at hann þóttiz fára penninga verðr; ok ljúfara vildi hann mist hafa mikinn hluta þess heiðrs, sem hann var til borinn, en slíka skǫmm fengit hafa. Ok þó varð svá búit at vera.
Ok þegar fára daga eptir býðr hann sínum mǫnnum at búaz brott. Hvat langt? hit fyrsta sem byr gefr, hefir hann sik brott, hvárki sinnandi konunginum né ǫðrum. Kyrtil þann hinn myrkbrúna leggr hann í læsta kistu með listu þeiri, sem hann hafði fengit í heimboði frúinnar. Siglir hann nú ok verðr enn sem fyrr vel reiðfara í þeiri grein, því at hann kemr með heilu ok hǫldnu heim til Saxlands. Fagnar keisari honum virðuliga ok meistari Pérús, sem ván var, eptirspyrjandi innvirðiliga, hvert hans erendi varð. En Clárús hefir fátt um fyrst. Ferr ok fyrst mjǫk af hljóði um ferð keisarasonar, því at engir vissu hans smán nema þeir, er í turninum váru með honum, ok hafði hann við lagt dauðasǫk hverjum þeira, ef nǫkkut brygði af eða segni frá.
8. Lítlum tíma héðan liðnum ganga þeir einn dag á málstefnu, keisari ok Clárús, son hans, ok meistari Pérús. Segir nú keisarason feðr sínum alla sína sǫgu út til enda, biðjandi þá nú báða tillaga, keisarann sakir frændsemi, en Pérum sakir meistaradóms, hversu hann mætti hefna sinnar svívirðingar.
Keisarinn verðr úmáttans reiðr þessi sǫgu, þykkir mjǫk niðrat vera sinni tígn hér í ok kvez gjarna vilja til leggja allt þat, er hann mætti, at þessarar svívirðu yrði hefnt, en segir í annan stað ljósliga sik engan ráðagørðarmann vera, svá at hann sjái hér efni á, en vili gjarna hug á leggja, þó at kosti helming ríkisíns.
Meistari Pérús segir, at úvízka sé í at eiga við slíkan úfagnað lengr, sem er Séréna konungsdóttir, segir hann því verra munu af fá, sem þau eigaz lengr við. Keisarason segir, at honum sé sjálfrátt at véla svá um með sínu viti ok klókskap ok klerkdómi, at hefnt verði. En meistari Pérús lætr eigi því meir ok segir illa gefaz munu, allt þar til, er Clárús tekr hann orðum, svá mælandi: „Til hvers kom þat mínum feðr keisaranum at láta gøra eptir þér, bannsettum manni, allt út í Arábíam, svá sem mér til nǫkkurs styrks ok auka mannanar ok vizku, ef þú komt hér til enskis nema spá mér illspár? Ok aldri steigt þú enn lengra fram með þitt vit en einn nautreki eða rotit laukshǫfuð. Nú gør annat hvárt: at ek skal mínu sverði þitt hit bannsetta hǫfuð ok hit þrifnaðarlausa af slá, ella tak þú af jǫrðu þitt vit, ef þú hefir nǫkkut til, ok gef út þat ráð, at hefnt verði minnar skemðar, svá at þar af fáim vér fremð ok heiðr, en þú lof ok frægð fyrir þína kunnustu!“
Nú þikkir meistara Péró nǫkkut vanda ok þikkir nú hótum framar en fyrr ok svarar af annarri stundu: „Þó at þar gangi til allr styrkr ríkisins ok þar með þat lítit vit, sem ek hefi, þá veit ek eigi, hvárt ríkara verðr, skǫmm eða sœmð. En ef ek skal mik til bera, þá er engi annarr vegr, en þér verðit upp at leggja allt ríkit í mína hǫnd um III ár.“
Nú þó at keisara þœtti þetta mikit til mælt, þá játar hann þessu. Ferr nú þetta fram, at meistari Pérús tekr í sitt vald allar keisara féhirzlur ok stjórn ríkisins, svá at allir iðjumenn ok annat fólk skulu hlýða hans boði ok banni.
9. Á hinu fyrsta ári ríkis meistara Péri kallar hann saman þá steypara, sem hagasta beið í ǫllu Saxlandi, ok lætr efna til mikillar smíðar. Hann lætr steypa hǫfuð ok knappa með stǫngum af kopar í þat form, sem dýrum hǫfðingjum er títt at hafa í landtjǫldum. Ok þetta lætr hann allt grafa ok gullleggja með frábærum hagleik. Ok at þessu enduðu lætr hann semja til klæði með allra handa lit fǫgrum, en ekki foraðsdýrum. Lætr hann hér af gøra eitt landtjald svá mektugt, sem nǫkkurs mannz augu lysti at sjá.
Frammi fyrir landtjaldinu lætr hann steypa einn híðbjǫrn vel stóran með hinum sama málmi ok lauga allan í gulli. Sinn maðr mátti í vera hverjum fœti bjarnarins; var hann svá liðugr ok með mikilli vel gǫrr, at í þann tíma, er menn váru í honum, sýndiz hann ganga, hvert er honum var vísat. Hér með lætr hann gøra eitt helsi um háls bjarnarins ok þar af eina taug aptr með báðum síðum; ok annarr endir þessar taugar var fastr í miðju brjóstinu fyrrnefnds landtjalds; ok sem til skipaðir menn reiddu fœtr bjarnarins með fyrrsǫgðum hætti, sýndiz, sem bjǫrninn þrammaði fyrir tjaldinu ok flytti þat til fyrir ætlaðra staða.
Ǫllum fannz mikit um þenna hagleik, sem hér var á kominn. Varð þessi smíð algǫr á hinu fyrsta ári ríkis meistara Péri.
10. Á ǫðru ári ríkis meistara Péri lætr hann efna aðra smíð mjǫk líka ok fyrri. Þat var annat landtjald, miklu ríkara; því at allir knapper ok veðrvitar með hǫfðum ok stǫngum þessa tjalds váru af brendu silfri, gyldir ok grafnir, ok með víravirkjum allt unnit ok sett með stórum kurelum. Hér með lætr hann vanda sem bezt allt kyn klæðanna með þessu tjaldi, svá at hér er ekki til nýtt nema skarlak, blíat, víolat, exími ok aðrir dýrir vefir. Því ǫllu var ok meir vandat vǫxtr ok smíð á þessu en hinu fyrra tjaldi, sem þetta var með dýrra kosti.
Fram fyrir þessu landtjaldi lét hann steypa yfirvættis stóran león, með brendu gulli búinn, en sjálfan hann af skíru silfri - allr sem lifandi væri - í allt eitt form sem híðbjǫrninn ok á þann hátt með tengðan þessu tjaldi, svá at hann sýndiz þetta tjald flytja í hvern þann stað, sem honum var boðit.
Sannaði hverr, sem þetta smíði leit, at annat myndi ekki slíkt finnaz af manna hǫndum gǫrt. Nú var ok liðit annat ár ríkis meistara Péri.
11. Á hinu þriðja ári ríkis meistara Péri lét hann efna hina þriðju smíð. Þat var enn landtjald. Allar stengr ok knappar, hǫfuð ok veðrvitar þessa tjalds váru af brendu gulli, ok allt sett með skínandi gimsteinum, ok svá dýrðligum hagleik, at miklu þótti meira um vert þann meistaradóm, er þar var á kominn, en um sjálfan málminn. Hér til velr hann allt þat klæðakyn, sem ríkast kann fá, sem gullskotit pell, purpura ok bissum, guðvef ok cicladem ok mǫrg þau fleiri, sem vér kunnum eigi nefna. Allar taugir þessa tjalds váru snúnar af gulli, en knappr á þeirri stǫng, sem upp stóð af miðju tjaldinu, var sem logandi eldr af þeim karbunculó, er þar var í settr.
Frammi fyrir þvísa tjaldi lét hann gøra einn gamm af brendu gulli, þann sem með úskiljanligri list sýndiz fljúga fyrir þessu tjaldi, flytjandi þat svá eptir sér, hvert sem meistari Pérús býðr, hafandi enn sem fyrr eitt helsi með gulligu togi af hálsi gamminum framan í brjóst landtjaldsins.
Ok sem þetta hit ágæta smíði téðiz, undraz hverr, er sér, svá at nú þótti lítils um vert þau, er fyrr hǫfðu gǫr verit; var þat ok því stœrra en hin fyrri, sem þat var at kostinum dýrri. En engi veit enn til fulls, til hvers koma myndi, nema meistari Pérús. Endiz nú ok algøriz þessi smíð á hinu þriðja ári ríkis meistara Péri.
Þessu næst lætr hann saman lesa ǫll þau skip, sem hann fekk stœrst, LX at tolu, ok búa með ágætum reiða ok ríkuliga út frykta með allra handa dýr þing, gulls ok silfrs ok dýrra vefja, með vín, flúr ok hveiti ok hunang ok alls kyns krydd ok fásénar jurtir. Einn ágætan dreka lætr hann búa sjálfum keisarasyni til stjórnar, undarliga spízaðan með frábærum ríkdómi. Hann velr hér til allt þat lið, sem hann fær stœrst ok sterkast um allt landit, með ágætum vápnaafla, ok ekki svá dávænt.
Ok at skipunum albúnum taka þeir Clárus ok meistari Pérús orlof af keisara til brottferðar. Ok því næst láta þeir í haf með þenna skipaflota ok sigla nú til Frakklands. Ok sem eigi er langt til þeirrar hǫfuðborgar, sem í sitr Alexander konungr, býðr meistari Pérús leggja seglin. Ok því næst býðr hann at skjóta einum espingi ok bíðr þá keisarason róa til lands tvá saman, en herrinn bíði meðan. Ok svá gøra þeir. Ok nú ganga þeir í eitt dalverpi, ok þá mælti meistari Pérús til keisarasonar: „Hversu ætlar þú til um þína ferð? hyggr þú slíkr at fara í augsýn konungsdóttur? eða mun hon eigi skjótt kenna þik ok forsmá sem einn hera?“
„Þú skalt nú fyrir sjá!“ segir Clárus.
Ok nú tekr meistari Pérús ór sínum pússi einn klút ok leysir til, ok er þar í þvílíkt sem aska. Þessu ríðr hann yfir alla ásjónu keisarasonar ok lætr fylgja hǫndina stundar fast, svá at hitnar undir. Síðan tekr hann einn spegil ok biðr keisarason sjá sik, at honum sé engi smán gǫr. Sér hann nú, at hans litr er orðinn nǫkkut bleikr, sem þeim mǫnnum er náttúruligt, er langt eru útan ór heiminum undan sólarhita. Nú mælti meistari Pérús: „Þess væntir mik, at frú Séréna mun nú eigi kenna þik. Skal nú bæði skipta við þik um nafn ok ættland: þú skalt heita Eskelvarð ok kallaz son konungs af Blálandi, ok þú ætlir at fara bónorðsfǫr til Sérénam konungsdóttur. Ok þetta yðart nafn skulu þér láta lýsa yfir ǫll yður skip, leggjandi við hálsins þínu, ef nǫkkurr bregðr af.“ Ok nú róa þeir aptr til skipanna. Lætr nú Clárús lýsa þessu yfir ǫll skip sinna manna, en allir játa at gøra, sem hann býðr.
Síðan draga þeir upp segl ok leggja eigi fyrr en fyrir hásætisborg Frakkakonungs. Ok nú bera þeir festar á land ok búaz um mjǫk kurteisliga. Þykkir landsmǫnnum mikils um vert list ok kurteisi þessara manna ok frábæra hœversku. Ganga nú ok drekka ok síðan til svefns ok sofa af nóttina.
12. At komanda morni ríss upp Clárús keisarason með sínum mǫnnum. Munu nú skjótt koma í ljós listir meistara Péri; því at landtjaldit hit fyrsta er nú reist frammi á þiljum á drekanum, ok þrammar híðbjǫrninn fyrir upp á land, þar til sem honum gøriz signum, hvar tjaldit skal stanða; ok nú nemr hann stað ok snýz hit beinasta í móti landtjaldinu. Er þeim ok mikil gleði at birninum, þar sem hann stendr.
Ok rétt í þessu gengr frú Séréna upp til eins glugga at skemta sér; getr nú líta þenna hinn nýkomna skipastól ok þar með þetta hit ágæta tjald, sem líkt var, ok í loga sæi, við morginsólinni. Hér af fyldiz hennar hjarta af II hlutum, undran ok ágirni; því at hana lysti at eiga, hvat er hon sá dýrmætt; kallar þegar til sín sína þjónustumey Teclam ok biðr hana skyndiliga niðr ganga við sínum meyjum ok forvitnaz, hvat er títt er.
Nú gørir hon, sem frúin bauð, ok gengr niðr af turninum með sinni fylgð ok fram at landtjaldinu. Ok þar mœtir hon riddurum Alexandri konungs, þeim sem farit hǫfðu til skipanna, ok spurði þá eptir, hverr fyrir réði þessum skipastóli. En þeir sǫgðuz þat eigi vita, sǫgðu þeirra hǫfðingja svá stólzan ok stóran, at þeir fengu engi orð af honum. Ok þó gengr hon fram at tjaldinu; ok því nærr ferr henni um en konungs riddurum, at hon spurði af merkiligum mǫnnum af fylgðinni bæði nafn ok ættland þeirra hǫfðingja; snýr nú brott við svá búit ok segir sinni frú, at þessi hǫfðingi heitir Eskelvarð ok er son konungs af Blálandi.
Ok nú mælti konungsdóttir: „Auðsýnt er á þeirra fararblóma, at verǫldin er mjǫk úlík út þangat ok hegat til vár sakir ríkleika. Ok aldri sám vér meiri gersemi en þetta landtjald, er þeir hafa. Vildim vér þat gjarna fá at kaupi eða gjǫf, ef næðiz. Ok til samtals þar um skaltu í samri stund niðr ganga af turninum með þínum XII meyjum ok bjóða herranum hinum blálenzka í várt boð þegar í dag með svá mart fólk, sem honum líkar.“
„Hversu má ek,“ segir Tecla, „ganga til tals við úkunnan hǫfðingja ok útlendan, þann sem svá er stolz ok stórr, at riddarar konungsins, fǫður yðars, báru þat vitni um, at engi mætti orðum við hann koma?“
„Þú skalt ganga fyrir þín augu!“ segir konungsdóttir. „Ok kann vera, at hann gøri sér ekki alla menn jafna.“
Ok hvárt sem þær tala hér um langt eða skamt, gengr Tecla með sínum meyjum til landtjaldsins; ok gengr nǫkkut úframliga, ok beiðir orlofs til inngǫngu ok fær þat; gengr þegar fyrir herrann ok heilsar á hann mjǫk kurteisliga. En hann svarar heldr lágt ok ríkmannliga. Ok nú mælti Tecla: „Ek ber yðr, herra! boð minnar frú Séréne, Frakkakonungs dóttur; en þat er svá fallit, at hon býðr yðr í dag í sitt boð upp á turninn með svá mart fólk, sem yðr þykkir mestr sómi í vera.“ Herrann svarar seint; en þó kemr þar at siðustu með fulltingi meyjarinnar, at hann játar at fara. Ok síðan gengr hon í turninn ok segir sinni frú, at þegit er boðit.
Er nú mikill viðbúnaðr í turninum, mjǫk líkt ok fyrri. Ok í settan tíma kemr herrann hinn blálenzki með LX manna undir turninn. Er þar fyrir á sǫmu leið sem fyrr jungfrú Tecla ok leiðir hann inn með allri sœmð ok hans menn. Fagnar frú Séréna nú sínum boðsmǫnnum með mikilli hœversku ok list ok skipar þeim viðrlíkt ok fyrri.
13. Nú byrjaz upp sem fyrr ágæt veizla. Setr herrann sik heldr úþýðan. En frú Séréna setr sik harðla glaða ok blíða, leitandi á allar lundir at gleðja hann. Ok sem ǫlit gengr um, blíðkaz hann heldr. Ok nú spyrr jungfrúin hann fyrst at nafni ok ættlandi; en hann segir. Þá mælti Séréna: „Auðsýnt er þat á yðrum fararblóma, at verǫldin er úlík suðr þangat ok hegat til vár sakir ríkdóms ok gersima; því at eigi sám vér mektugra grip ok klénna en þat hit ágæta landtjald, sem þér eigið. Var þat ok í nǫkkurri deild várt erendi við yðr at kaupa tjaldit, ef falt væri, gjarna ok þiggja, ef þér vilið gefit hafa.“
Herrann svarar seint, segir ekki falt vera ok sik ekki þat erendi haft hafa at gøraz kaupmaðr. Ok því meirr sem hann ferr undan, því meirr sœkir konungsdóttir þetta mál. Ok hvárt er hér er um talat lengr eða skemr, kemr þar, at hann leggr verð á tjaldit, segir, at þat gengr fyrir ekki út nema sjálfrar hennar blíðu. Ok nú þagnar konungsdóttir um stund; ok sem hon hefir auga yfir rent, hvat klókt hon kann, segir hon svá: „Þetta byrjar oss eigi at gøra fyrir enskis konar skyld, at selja svá svívirðliga várn heiðr ok sœmð, útan með einni grein: vili þér játta mér ok sverja, at þér skuluð fá mín eptir fǫður míns ráði til dróttningar sem útekit konungsbarn ok oss skal hér engi opinber blygð í verða, þá munum vér á þetta hætta.“
Ok hvat meira? þetta hit sama ferr fram, at herrann trúlofar þetta; fara nú í leyndarmál ok fullr trúnaðr; er nú svá sett ráðit, at hann skal ganga tímanliga af veizlunni, en aptr um kveldit einn samt undir turninn; skal þá þar fyrir vera Tecla ok leiða hann inn. En hann játtar at skipa svá fyrir, at tjaldit sé laust um morgininn fyrir þeim, sem frúin sendir eptir.
Hvat þarf hér langt um? Þetta ferr allt fram eptir fyrir skipuðu, at herrann gekk af veizlunni tímanliga til sinna manna, en um kveldit seint aptr undir turninn; er þar fyrir Tecla ok leiðir hann inn ok svá upp í þat sólaríum, sem konungsdóttir svaf í. Ok er hon í sæng komin ok sitr upp í sínum silkiserk gullsaumuðum ok fagnar með allri blíðu herranum. Ok nú afklæðir Tecla hann, ok því næst stígr hann upp í sængina. Ok frú Séréna bíðr Teclam gefa þeim svefnker. Ok þá tekr Tecla eina litla kǫnnu ok lætr í kerit ok fær jungfrúnni. Ok nú mælti frú Séréna til herrans, eptirspyrjandi, hvárt hann vill drekka fyrr eða síðar. En hann biðr hana fyrri drekka. Ok hon gørir svá ok drekkr af. Síðan lætr hon á kerit annan tíma. En herra Eskelvarð tekr við ok drekkr; ok þegar í stað fellr hann sofinn aptr í sængina.
En konungsdóttir stendr upp ok klæðir sik. Ok nú biðr hon Teclam kalla sér V húskarla af undirhúsinu ok með hinn stœrsta líma hverjum þeirra. Ok þegar sem þeir kómu inn, mælti frúin til þeirra: „Takið þann drenginn, er í sænginni liggr, ok steytið honum fram á gólfit ok strjúkið hann svá, at hann megi vel muna þat í morgin, sem hann vaknar!“
Sé, þetta hit sama gøra þeir, varpa honum fram á gólfit sem einni hálmvisk, strjúka svá af honum alla húð milli hæls ok hnakka, at hvergi bíðr heilt eptir, en húðin ok kjǫtit með blóðinu liggr á límunum eptir. Eigi vaknar hann því heldr á þeirri nátt ok eigi fyrr en um morgininn, er langt er sól farin ok landtjaldit er sótt ok inn vaktat í konungsdóttur féhirzlur.
En hann, háðuliga útskýfðr af turninum, gengr nú til sinna manna, svívirðliga hneistr; ok þykkir enskis verð vera hin fyrri sín skǫmm hjá þeirri, sem nú hefir hann fengit. Meistari Pérús harmar ok mjǫk, segir mikla úvizku í vera at fáz við slíkan úfagnað framleiðis, sem konungsdóttir var. En konungsson ámælir honum í mót, segir hann enn eigi meira frammi standa með allt sitt vit en einn smárakka. Ok nú drekkr hann þó með sínum mǫnnum um daginn; ok fyrir því at maðr var ungr, þá styrkiz hann skjótt; en var við hjálpat í allri grein, sem bezt mátti.
14. Nú líða héðan fáir dagar, ok einn morgin berr enn svá til, at frú Séréna sitr enn við einn glugga ok getr nú líta þá sýn, sem eigi beit lítt hennar hjarta: sér nú, hvar hit loganda léónit fyrir tandrauðu gulli leiðir eptir sér landtjaldit af drekanum, svá tíguligt, at slíkt sá hon aldri fyrr. Ok eigi þykkir henni nú þat, sem hon hafði fengit, meira vert hjá þessu en einn hálfr skerfr; verðr nú harðla hrygg fyrir þann hinn mikla ágirndarflekk, sem brennir hennar hjarta, en hugsar, hversu hon hefir sína sǫk til búit. Ok þó í annan stað gefr hon sér gott traust enn með ráðum sínum ok umgǫngu sinnar þjónustumeyjar Tecle.
Ok þegar í stað kallar hon hana til sín, svá mælandi: „Hvar munu dœmi til finnaz í verǫldu, at nǫkkurr maðr muni auðgaðr at svá mǫrgum dýrgripum sem þessi, er hér er kominn? Ok nú í stað skaltu ganga ok freista at slétta svá um með þínum fortǫlum, at hann vili þiggja várt boð.“
Nú svarar Tecla: „Hversu má ek þat gøra, mín frú! at ganga í augsýn herranum, slíka blekking sem hann fekk áðr af mínum orðum? ok eigi minni ván, at hann láti slá af mér hǫfuðit eða mik kvika í eldi brenna, ef ek kem í hans augsýn.“
„Nei,“ segir konungsdóttir, „allt mun betr verða, ok gef þér gott traust með várri hamingju!“
Ok hversu lengi sem þær tala hér um, kemr hér enn á, at Tecla gengr niðr til landtjaldsins með sínum meyjum, biðr enn orlofs til inngǫngu sem fyrr, berr nú herranum kveðju konungsdóttur, segir hana ákafliga iðraz, hversu hon hefir hann svikit, ok hon þykkiz nú sjá, hverr ágætismaðr hann er, ok hon vill þat allt betra ok bœta eptir hinu fremsta megni, sem hon hefir brotit, ef hann vill hana heim sœkja.
Meistari Pérús lætr svá fallit at trúa henni eigi, sagði ráðligra upp at taka landtjaldit ok sigla, en hon sæti eptir í sínum ágirndareldi. Konungsson segir hitt betr fallit at trúa henni enn, en segir hana hafa til þess burði, at hon megi eiga sinn bata, segir at „eigi verr einn eiðr alla“. Lýkr enn svá, at Tecla biðr ok ferr við þat aptr, at hon segir sinni frú, at herrann hefir enn játat at koma. Þakkar hon henni nú vel sína ferð.
Þarf hér eigi til orðalengnar at draga, at konungsson kemr á turninn. En þann fagrgala, sem konungsdóttir berr á hann, er seint at telja, ok hversu hon afsakaði sik með slœgjum málkrókum marga vega. Kemr enn hér á um síðir, sem ǫlit gengr um ok herrann gleðz, at hon falar tjaldit. Er þar skjótt af at segja, at allr verðr inn leiddr hinn sami skilmáli, sem fyrr var. Ok hversu hann gengr út, er skjótt at reikna: Eskelvarð gengr til sængr um kveldit, drekkr ok sofðar, er húðstrokinn ok útskýfðr með samri skǫmm ok fyrr, en landtjaldit inn vaktat í konungsdóttur féhirzlu.
Kemr hann svá til sinna manna hneistr ok svívirðr. Verða nú kaldligar kveðjur millim meistara Péri ok konungssonar: ámælir meistari Pérús honum, hversu hann ferr leitandi um heiminn at sinni úgiptu, en hann fæz við þann úvin, er hann fær slíka úgiptu af, svá víða sem hamingjan breiðir blíða faðma í móti honum. Hér í móti segir konungsson, at meistari Pérús veldr allri þessi úgiptu, ok hann hefði fyrir hans geip leitt sik hér eptir, en nú stendr hann eigi fyrir meira mann en einn soðfantr eða nautreki; ok hann skal endiliga hans hǫfuð af slá ok svá herða á honum alla sína úgiptu, ef hann um gengr eigi svá, at þessi svívirðing sneriz á þann í síðustu, sem upp hóf.
Sitja þeir nú enn um kyrt nǫkkura daga, ok batnar konungssyni enn skjótt.
15. Þar er nú enn frá at segja einn morgin í ár, at frú Séréna gengr til síns glugga, svá sem leitandi atburða eða æfintýra, ef eitthvert bæri fyrir eyru eða augu. Ok nú lítr hon, hvar gammrinn flýgr með glóandi gullvængjum útan af drekanum með þat hit gǫfugliga tjald, sem hon sá hvárki slíkt áðr né síðan. Settiz hann með því uppi á grundinni frá skipunum. Því þótti henni líkt, sem allt ljós sólarinnar fyriryrði sik með ǫllu af þeirri hinni fásénu birti, er gimsteinarnir með þessu smíði gáfu af sér. Náliga sígr á hana ørvit eða úmegn hér af, því at hennar hjarta fyllir af II hlutum: þat var annat sem fyrr úseðjanlig ágirni, en annat skemð úfremðar; því at svá mikla fýsi fær hon til þessa tjalds, at bæði þau, sem hon hefir áðr fengit, virðir hon hér hjá eigi meira en eitt rotit laukshǫfuð. Í annan stað órvilnaz hon, at þessi hinn góði maðr mun henni eigi um aldr ok æfi trúa, sem hon hefir tvá tíma órskemmiliga svikit. Ok enn sem hon hverfr aptr til sjálfrar sinnar ok séz um nǫkkut, gefr hon sér enn gott traust með ǫllu, þat hugsandi, at enn má verða sem fyrr með ráðum ok umgǫngu Tecle.
Ok í samri stund kallar hon hana til sín ok mælti svá: „Heyr, mín sœta vina!“ segir hon; „munu nǫkkur dœmi til finnaz í heiminum, at einn tíginn maðr hafi auðgaðr verit svá mǫrgum ok fásénum dýrgripum sem þessi?“
Ok nú svarar Tecla: „Því heldr, mín frú!“ segir hon, „sem þér sjáið þenna mann meiri makt ok heiðr yfir bera alla aðra í verǫldinni, því æ undarligra má lítaz, hví þér vilið svá við hann skipa ok ǫllum eitt baka. Er ok ugganda, at einhver komi yðr mikil hefnd í síðustu fyrir yðra skipan.“
„Þegi!“ segir konungsdóttir, „ok spá oss engar illspar! Ok enn í stað skaltu fara ok bjóða honum til vár með allri sléttmælgi, sem þú kannt framast.“
„Ljúfara vilda ek,“ segir Tecla, „brott ór yðarri þjónustu ok þola hvers kyns nauð en gøraz lengr blekkingarmaðr ok ljúgari fyrir svá dýrum hǫfðingja.“ En hversu sem þær tala hér um langt, ferr enn sem fyrr, at „hinn ríkari verðr ráð at segja“; ok gengr jungfrú Tecla enn með sinni fylgð niðr at landtjaldinu.
En nú skal segja einn lítinn títul, er til bar ok gørðiz í landtjaldinu, áðr hon kom inn. Meistari Pérús berr útan af skipinu eitt lítit hrauktjald; þetta hit sama setr hann í miðju landtjaldinu því hinu stóra. Ok í durum þess tjalds setr hann einn límitem (þat kǫllum vér þreskǫld); hér á rístr hann ok eða skrifar eitthvert. Í þetta tjald kallar hann konungsson. Ok er þeir hafa niðr settz, mælti hann: „Því breyti ek svá,“ segir hann, „at úti er mín kunnátta, ef þetta brestr. Er þat fyrst, at jafnframmi ok sú jungfrú, er bóðskapinn berr yðr, kemr inn um þessar dyrr, má hon eigi annat en venda ǫllum sínum trúnaði til yðar. Hér er eitt gull, er þér skuluð við taka, ok jafnframmi sem hon kemr inn, þá tak þú hennar hǫnd ok dragið upp á gullit ok haldið ǫllu samt, svá at hitni undir hendinni, ok biðið hana veita yðr dygð ok segja, hvat til beri, hví þit konungsdóttir drekkið svá af einni kǫnnu, at hana skaðar ekki, en þú fær af hinu sama dauðasvefn. Heit henni ok falslaust, ef hon tér yðr í þessari nauðsyn sína dygð, at hon skal heim með yðr ok vera yður dróttning, útan sjálf hon vili þat upp gefa.“
Ok nú sem þeir hafa þetta at tala, kemr Tecla inn í landtjaldit ok séz um, ok sér hvergi herrann; spyrr nú eptir, en fylgðin segir henni, at hann sitr í því hinu lítla tjaldi, er þar stóð hjá henni. Ok nú víkr hon at durunum mjǫk úframliga ok biðr þó orlofs, ok at því fengnu gengr hon inn. Ok jafnfram sem hon kemr inn um þreskǫldinn, bregðr hon lit, sem eitthvert kastiz í hug henni, þat sem eigi hafði fyrr. Ok þó berr hon fram eigi at síðr sitt erendi með mikilli snild ok orðfœri. En konungsson tekr hennar hǫnd ok dregr á gullit ok mælir við hana ǫllum þeim orðum, sem áðr var fyrir hann lagt. Ok nú anzar mærin með mikilli áhyggju: „Ek fyrirstend eigi, hvat umskipti orðit er með mér; því at ek vilda eigi rjúfa trúnað minnar fru; en í annan stað fyrirstend ek, at ek vilda nú ekki vita yðart mein heldr en sjálfrar minnar. Ok hvat sem til berr, mun svá fara, sem mik varir, at rjúfaz mun trúnaðrinn, hvárt þat er heldr mín vǫld eða annat kynstr.“
Ok nú leggr til meistari Pérús ok segir svá: „Gør svá vel, sœti minn!“ segir hann, „at þú byrla honum eigi lengr þann bragðadrykk, ok veit honum nú dygð! því at svá ertu honum nú skyldug sem þínum eiginbónda fyrir ykkur einkamál.“
„Svá mun nú vera verða,“ segir hon. „Er þat þá fyrst at segja, at sú kanna, sem þit drekkið af, er með tveim gólfum, ok drekkr hon sameigit ǫl af hinu efra plázinu; en sú er milskan klókari, sem þer drekkið af hinu neðra ok yðr svæfir.“
„Gør svá vel,“ segir konungsson, „ok gef mér eigi lengr þann drykk!“
Hon segir: „Hversu má ek þat gøra fyrir mitt líf? því at hon sér í kerit ok kennir þegar, ef umskipt er; ok em ek þá ráðin til písla.“
Þá leggr enn til meistari Pérús ok mælti til Teclam: „Þú skalt taka þann hinn linasta drykk, sem þú kannt fá, ok líkastan at lit hinum, ok blanda í hinum til hálfs í þat gólf, sem hann drekkr af; ok þá mun hon eigi kenna. Kann þá vera eptir náttúru, þó at hann sofi fyrst, at sá svefn sé eigi jafnsterkr né langr sem hinn fyrri.“ Nú ráða þau þetta hit sama sín í millim.
Ok því næst gengr hon aptr til sinnar frú ok hefir fengit mjǫk rauðan lit. Fagnar frú Séréna henni nú vel, eptirspyrjandi hennar erendi, eða fyrir hverja skyld hon bakar svá heitt.
„Undr þykkir mér,“ segir Tecla, „hví þér spyrið slíks, at eigi myndi einu meybarni verða framafátt í síðustu at fara með slíku falsi fyrir svá dýran hǫfðingja, sem ek verð dag eptir dag; ok þó at nú liggi við myrkvastofan sjálf, geng ek aldri tíðara þessa erendis. En þó fekk ek enn þat syst, at þegit er boðit.“
„Haf nú þǫkk fyrir,“ segir frúin; „ok þetta skal þér góðu launa.“
Nú þarf eigi langt um, at konungsson kemr enn á turninn ok þiggr veizluna; en hvern fagrgala ok friðmæli með mjúkri tungu ok mikilli snild konungsdóttir hefir frammi, er seint at telja. Verðr hér ok allr samr skilmáli inn leiddr sem tvá tíma áðr; en hversu hann gengr út, er skjótt at reikna: konungsson drekkr, sofnar ok er húðstrokinn sem fyrr, svívirðr ok niðr skýfðr á gólf.
En þat fór, sem meistari Pérús gat til, at þessi svefn var eigi jafnþungr sem hinn; því at hann vaknar at miðri nátt; ok þótt hann væri nǫkkut stirðr, man hann þó fullvel, hvert hann á hvíldar at vitja, stígr nú upp í sængina konungsdóttur ok hefir þar blíða nátt allt til morgins.
Ok sem sól skínn, gengr Tecla at sænginni, eptirspyrjandi, hvárt eigi mun tími til at klæðaz eða inn at vakta landtjaldit. Þá svarar konungsdóttir: „Lat stanða kyrt!“ segir hon. „Oss þykkir nú jafnvel þar komit sem hér.“
„Þat er mikil gleði ok góð saga, mín fru!“ segir Tecla; gengr brott síðan. Því næst klæðiz konungsson ok gengr til sinna manna.
Er hér skjótt yfir at fara, at hann sefr hálfan mánuð hverja nátt í turninum hjá konungsdóttur; ok at þessu liðnu hefir hann uppi sín erendi við konunginn, ok fær hennar nú með ǫllum sóma ok konungligum metnaði til eigindróttningar, sem hann hafði svarit. Ok leysir konungr út mund hennar í allra handa gœzku, gulli ok dýrgripum; var þat svá mikit, at engi mátti á vag fœra. Er þessi ríkdómr allr á skip borinn. Ok litlu síðar býr konungsson ferð sína, ok er innan fára daga albúinn, svá af ǫll þing eru á skipum útan þat hit stóra landtjald, sem þau sváfu í hjónin hin ungu. Ok allr herrinn liggr nú hina síðustu nótt á skipum útan fáir herbergissveinar inni í tjaldinu hjá þeim. Sofnar konungsdóttir nú með góðri gleði ok miklu ynði í faðmi síns herra allt til morgins.
16. Nú vaknar frú Séréna snimma ok bregðr augum sundr ok séz um, ok henni þykkir nǫkkut undarliga við bregða: horfit sér hon landtjaldit ok alla sína þjónustumenn; brottu eru skipin ǫll, horfin er nú gullstǫfuð sæng ok purpuri með gullsaumuðum línlǫkum, en í staðinn kominn skarpr skinnstakkr. Raptar eru þar niðr lagðir á sléttum velli ok við bundnir staurar með skǫrpum álum, sem féhirðar eru vanir at búaz um. Til hœgri handar í sænginni sér hon liggja einn dólg eigi lítinn ok heldr úsýniligan; hann var svartr sem hrafn, nef hans var langt ok bjúgt; at ǫllu var hann afskapligr. Hann horfir upp í lopt ok hrýtr sem einn dverghundr. Ein úfǫgr lista hekk af hans nǫsum ok niðr í munninn; dró hana ýmist út eða inn fyrir andardrættinum. Engan hlut hafði konungsdóttir af allri sinni prýði útan ígangsklæði hlaðbúin; þau eru þar hjá henni.
Sem hon sér þetta allt saman, undraz hon ákafliga ætlandi fyrst, at hana mundi dreyma. Ok nú leggr hon saman augun ok greinir sína samvizku alþingis heila at skynja bæði um liðit ok nálægt. Ok nú liggr hon svá lengi fram á dag, þar til at þessi hinn illi hundr vaknar í sænginni hjá henni, ok lítr þegar til hennar með eldligum augum ok grimmligum, svá mælandi með mikilli reiði til hennar: „Hví liggr þú hér, vánd púta?“ segir hann. „Skríð í brott ok heim til fǫður þíns! Úti er sá tími, er ek vil þér sinna. Vel ok sœmiliga seldir þú þinn jungfrúdóm, makliga kom þinn metnaðr niðr ok kyndugskapr þér í kǫll. Sé nú þina ágirnd! Hugleið nú inniliga, hvern Eskelvarð þú hefir kosit þér, ok hverjum þú gaft á vald þinn jungfrúdóm! Hér er nú Eskelvarð konungsson með sín hin fríðu landtjǫld ok annan ríkdóm. Makliga várt þú dáruð fyrir þitt forz: eigi nœgðiz þér at þér at leggja einfaldan fǫrumann eða ribbalda, útan heldr þann sem allt er annat verr gefit, sem ek em.“
Nú svarar konungsdóttir af móði miklum: „Se svá orðit, sem mér þykkir nú líkt um, at mitt gjaforð sé heldr orðit lægra, en ek hugða, þá mun mér þat vera makligt. En hvat er hér um meira? Hverr mun makligri vera at njóta minnar listar ok kurteisi en sjálfr þú? Gørum nú þat af þessu máli, sem bezt sómir: ek skal elska þik í alla staði með hreinni ást sem minn eiginbónda, enda skalt þú eigi fyrirláta mik. Ok vil ek borga þér upp á mína trú, at þú skalt verða Frakkakonungr. Eða hvar mun þat lands eða lagar, at nǫkkur kurteis kona gefi sínum unnasta þat at sǫk, þótt hann sé ekki svá fríðr skapaðr? Munt þú ok allr þykkja annarr, ef ek fjalla um þik með góðum klæðum.“
„Þú fjalla um mik!“ segir hann. „Vei verði þér fyrr! Ok ek skal þik svá strjúka, at eigi skal harðari í þér hryggr en magi, ef þú skríðr eigi heim aptr til fǫður þíns.“
„Hvat er kostar,“ segir hon, „skal ek þér fylgja, meðan líf vinnz.“
Hvat hér meira? hann upp til handa ok fóta ok í skinnstakkinn ok skekr hann; grípr síðan eina skáldpípu, er hekk á staurnum hjá honum ok til þess er gǫr, at fantar leika með sér til matar, ok kastar um herðar sér, ok hleypr svá rauðagalinn, at hann biðr hana hvárki heila né sæla, svá at skjótt er hann á einn augabragði svá fjárri, at hon sér hann eigi.
Þar sér hon hjá sér þau klæði, sem hon fór af um kveldit, ok þeim klæðir hon sik sem snarast. Ok í samri stund hefir hon sik fram í veginn þenne hinn sama, sem ribbaldinn hleypr undan. Ok með því at hon er ekki vǫn stórgǫngu, mœðiz hon skjótt. Ok bíðr hann drengrinn á einu leiti til þess, er hon kemr eptir, ok eigi til annars, en hann gefr henni snauð orð, segiz endiliga skulu brjóta í henni hvert bein, „ef þú vendir eigi aptr“. En hon segir æ honum fylgja skulu, hvat illt er hon þolir, meðan hon má standa á sína fœtr.
Hvat þarf hér langt um? svá fara þau allan þenna dag allt til kvelds, at aðra stund hleypr hann svá undan, at hneppiliga eygir hon til hans, en aðra stund bíðr hann til þess at gefa henni háðulig orð með heitan í hvern tíma, sem hon kemr eptir honum. Ok eigi því helder viknar hon fyrir, ok er þó sárliga mœdd af hungri ok þorsta með dagligum sólarhita; því at engu hafði hon bergt þann dag.
Ok sem kveld kemr, koma þau fram í eitt þorp. Ok þar váru fyrir vagnamenn nǫkkurir nýkomnir, er óku um landit með kaupeyri sinn, ok hǫfðu tekit sér herbergi ok drukku gott vín glaðir ok kátir. Hér gengr fantrinn inn ok spyrr þegar, ef kaupmenn vilja hafa leika ok gefa í móti mat ok drykk. Þeir sǫgðuz heyra mega, hvat hann leikr. Ok nú ferr hann til ok leikr á allar lundir með lausung ok trumbar sem einn dári, svá at allir hlæja ok halda hann fyrir fant, þeir sem inni eru. En Séréna liggr í hálminum lágt, svá mikla angist berandi, sem varla mundi nǫkkurr maðr ætla kunna. Ok at enduðum leiknum, fær ribbaldinn svá mikinn mat ok drykk, sem mestan vill hann gapa yfir. Ekki vætta gefr hann konungsdóttur, útan fleygjandi til hennar herfiligum pǫrum ok beinum. Ok sakir náttúrligrar nauðsynjar líkamans verðr hon nú þetta at eta; ok aldri á daga sína fyrr fekk hon svá herfiligan matbúning.
Ok sem fantrinn hefir etit ok drukkit ínóg, kastar hann sér niðr í halmínn. Ok sem hon ætlar niðr hjá honum, stendr hann þegar á henni með forzi ok heitan, ef hon kemr nærri honum. Ok eigi nær hon nærri honum at liggja, en tveggja manna rúm væri í milli þeirra. Hrýtr hann sem annarr dverghundr. Sefr hon nú harðla lítit þessa nótt, sem ván var.
17. Ok þegar at komanda morni stendr þessi hinn bannsetti hundr á henni, sem hann vaknar, með sǫmum illyrðum ok fyrr, segir þat úsynju, at hon rekiz í svá dýrum klæðum, fúl ambatt, en hann svelti í staðinn, segir betr fallit, at hann kaupi sér þar með magfylli. Hon svarar með mjúkum orðum, segiz allt þar vilja til gefa fyrir útan rif sér, at honum sé þá borgnara en áðr. Ok nú gørir hann, sem hann heitr, flettir hana ór guðvefjarkyrtli hlaðbúnum, hleypr svá á torg ok selr, tekr fyrir eina magfylli, etr síðan ok drekkr, en skiptir við hana eptir venju herfiliga.
Ok sem hann hefir gǫrt sik ǫlóðan, hleypr hann fram í veginn, þar sem vagnamenninir fóru undan. Ok hér eptir í húmóttina allt eins ok hinn fyrra dag ferr konungsdóttir. En hann gørir ýmist, bíðr hennar ok illyrðir hana, eða hleypr fram undan. Ferr svá allt til kvelds. Svá mikla armœðu þolir hon af erfiði, hita ok hungri, at hneppiliga fyrirstendr hon, hvárt hon má þetta lengr bera.
Ok at kveldi koma þau í þorp annat, þar sem hinir sǫmu vagnamenn váru fyrir. Gengr hér allt einninn til ok hit fyrra kveld, at fantrinn leikr til matar, en hon liggr harmþrungin sem fyrr, fándi hvárki at bíta né súpa útan þat, sem honum fellr um hendr. Fara hvílubrǫgð allt eins ok fyrr. Ok at morni gørir hann kyrtilssǫlu aðra til magfylli; ok nú tekr hann í verðit eitt herfiligt strigaslitri ok kastar því til hennar ok segir henni þetta helzti gott at hylja sik í.
Ekki er hér meira af at segja, en svá fara þau dag fyrir dag æ þar eptir, sem þessir vagnamenn fara undan. Þolir frú Séréna hér svá mikit válk af alls kyns harðretti, at undarligt mátti þykkja, at þessi manns líf þolði slíkt, er svá sælligt uppfœði hafði haft. Optast gekk hon berfœtt, þolandi þar með hungr ok þorsta, hita ok kulða, ok hér á ofan illyrði ok úróa af þessum fjanda, er henni fylgði ok hana únáðaði nátt ok dag. Svá gekk fram hennar æfi um alla XII mánaði; hafa þau hvert kveld frá ǫðru hit sama herbergi sem þeir vagnamenninir, sem áðr váru greindir; ok nú gøriz hon mjǫk máttdregin af allri þessari mœði.
Ok nú kemr svá einn dag, at hon sér fram fyrir sik eina geysi stóra borg, svá at enga leit hon slíka fyrr; allir hennar turnar ok vígskǫrð loguðu sem eldr fyrir gulli. Hér óku vagnamenn inn um borgarhliðin. Ok nú hleypr fantrinn svá mikinn, at hon kemz hvergi nær honum, svá at hann hverfr henni. Hon skyndir nú eptir harðla fast, þar til er hon sér, hvar hann liggr á veginum ok hefir nú brotit fót sinn í smán mola, svá at úti eru leggjabrotin; gengr nú at fram, þegar eptirspyrjandi með gráti, hví svá aumliga hefir tekiz. En hann svarar þegar af mikilli úlfuð ok reiði, at þetta ok allt annat illt hlýtr hann af henni, ok hon myndi eigi fyrri létta, en hon hefði ór honum lífit.
„Tala eigi svá, sœti minn!“ segir hon; „því at þar vilda ek allt við gefa, at þér væri þá borgnara en áðr.“
“Þat má nú skjótt reyna,“ segir hann; „eða þykkir þér mér þat líkast til lífs at liggja hér sem lengst?“
„Hvat fæ ek at gǫrt, minn sœti?“ segir hon.
„Freista, vánd skepna! at þú fáir borit mik í baki þér fram í staðinn,“ segir hann.
„Gjarna,“ segir hon.
Þetta hit sama ferr fram, at hon gengr undir hann, ok hann sakir vaxtar dregr eptir sér fœtrna langa verǫld; ok því þiggr hann þjónustuna heldr meinliga; en hon sálug yrkir á, slíkt er hon getr, at draga hann. Ok hér af mœðir hana svá sárliga, er hon stritaz við þenna fjanda, at allt þykkir henni enskis vert, þat sem hér til hefir um gengit; ok nú hit fyrsta þykkiz hon vita, hvat vesǫldin er. Þó kemr þar í síðustu, at hon fær dregit hann fram undir staðinn ok at portinu. Ok nú þykkir henni eigi batna hljóðit í sǫgunni; því at þegar sem hann séz um ok kennir sik, mælti hann svá: „Se!“ segir hann, „lǫngu áðr vissa ek, at þú, vánd skínntík! vildir hafa brott af mér lífit; en nú kom alþingis þín illzka í ljós, er þú fluttir mik hegat; því at hér er sá staðr, er flestar dauðasakir hefir á mér ok flest illt hefi ek í gǫrt; ok jafnframmi sem ek kom inn um þetta port, em ek hengðr. Ok því ver eigi svá djǫrf, at þú dragir mik hér innan staðar!“ Nú verðr hon af nýju harmsfull, eptirspyrjandi, hvat þá skal ráða taka. „Hér er,“ segir hann, „fǫrumanna hreysi annars vegar undir múrinn skamt í frá portinu; drag mik þar inn!“ En þótt við sprenginn gengi, fekk hon þetta sýst í síðustu. Ok hér kastar hon sér niðr í hja honum, svá móð ok máttdregin, at hvergi þykkiz hon héðan mega hrœra sik.
Eigi hefir hon þó lengi legit, áðr hann getr eigi lengr þolat, at hon sé í náðum, ok yrkir á hana, svá talandi: „Hversu ætlar þú nú til?“ segir hann; „skal ek hér nú deyja af bjargleysi fyrir einn saman þinn illvilja ok atferðarleysi?“
„Hvat fæ ek at gǫrt, sœti minn?“ segir hon.
„At gǫrt!“ segir hann. „Gakk inn í staðinn ok bið mér ǫlmusu!“
„Hversu fæ ek þat gǫrt,“ segir hon, „vesǫl ok fátœk ok sjálf at þrotum komin? en ek kenní hér engan mann.“
„Hér skamt fyrir innan portit af þessi ætt, sem erum vit,“ segir hann, „stendr eitt mynstr, ok þar fyrir er fátœkra manna pláz ok þar sœkir til dagliga fjǫlði staðarmanna ok gefaz jafnan stórar ǫlmusur. Ligg þar við dyrrin í nátt! ok er ráðin ǫlmusan. En þó er eigi úlíkligt, at ek sjá dauðr, áðr þú kemr aptr; ok þat vildir þú.“
18. Nú hvárt sem hon hefir meiri mótmæli eða minni, ferr þetta fram, at hon skríðr heldr en gengr inn í staðinn, eigi fyrr léttandi, en hon kemr fram fyrir kirkjudyrrin; liggr þar um nóttina, nærri nǫkkvið, hungruð ok kalin undir hélu ok frosti, svá at engi maðr kemr til hennar. Ok sem mornat er mjǫk, rennr á hana hǫfgi. Ok nærri hinni þriðju tíð dags vaknar hon við þat, at tekr undir mikinn gný; getr nú líta mikinn skara ok fagrliga búinn út ganga af musterinu með ýmisligu hoffólki. Ok nú getr hon líta þá sýn, sem eigi beit lítt hennar hjarta: í miðjum þeima skara þykkiz hon kenna Clárum keisarason, svá búinn, at hann var í myrkbrúnum kyrtli ok ein lista gekk niðr í fangit allt at belti. Engi af þeima hoflýð virðir hana svá mikils, at líti til hennar, þar sem hon sitr sálug, útan einn samt Clárús keisarason: hann víkr at henni ór flokkinum, ok eigi til annars, útan gefr henni svá þungan pústr undir eyrat, svá at hon tekr annan meira af múrinum hjá sér, svá at náliga er hon í svima. Gengr hann síðan veg sinn ok talar ekki við hana.
Ok þegar hon réttir við, leitar hon út af staðnum hit sama stræti ok hon gekk inn, nú enn af nýju harmsfull; því at hennar samvizka brennir hana sárliga, at Clárús keisarason muni hana kent hafa með einhverju æfintýri, þótt hon væri harðla úkennilig; því at enn var eigi svá dauðr með henni metnaðarandinn, at henni þœtti þat eigi hverju áfelli þyngra, ef hon mœtti slík af honum kennaz.
Ok nú sem hon gengr fram um strætit, kemr móti henni maðr í þat form sem einn bóndi, heilsandi henni kurteisliga, ok mælti til hennar: „Fyrirstend ek þat, sœti minn!“ segir hann, „at þú munt hafa verit harðla fagrt ok lystiligt líf, áðr en nǫkkur úgipta hefir fyrir fœtr þér fallit. Ok seg mér, hvat þik angrar mest!“
„Mart angrar mik,“ segir hon, „en þat fremst, at ek á útan borgar einn ǫlmusumann fótbrotinn ok at dauða kominn, ok hefi ek ekki þat, er ek mega hjálpa honum.“
„Þat er góðmannlig sǫk,“ segir hann; „ok nú þigg af mér svá marga penninga, at ykkr nœgiz til kostar báðum í dag!“
„Haf fyrir guðs ást!“ segir hon; „en sakir þess, at ek kenni hér engan mann ok ekki torg veit ek hér, þá bið ek fyrir guðs sakir, at þú verndir penningunum fyrir mik ok fáir mer kostinn.“
„Þat skal ek gjarna gøra, ef þér þykkir svá betr,“ segir hann.
Ok nú í samri stund gengr hann brott ok kemr skjótt aptr, fœrandi henni yfrinn kost til dags ok eina kǫnnu. Tekr hon nú við fús ok fegin, þakkandi honum fagrliga sinn velgørning; þykkiz nú nær enskis meins kenna, er hon hefir nǫkkut at fœra karli sínum; því at hon þóttiz vita, hvat henni myndi fyrir hǫndum, ef hon kœmi svá aptr, at hon hefði ekki at fœra honum.
Léttir hon nú eigi fyrr, en hon kemr til hans. Er þar enn hit sama fyrir, at hann stendr á henni með forzi ok illyrðum, segir hana því svá seint komit hafa, at hon vildi endiliga ór honum hafa lífit, ok sett sér fjǫrráð sakir hungrs ok kulða. En hon svarar hverju orði ǫðru mjúkara, segiz því síðr sløkkva vilja hans líf, at hon vildi gjarna gefa sitt líf út, ef honum væri þá borgnara en áðr. Ekki mýkiz hann við slík orð; en þó setz hann upp ok etr geysi gráðugliga - ok alllítt má þat á sjá, at honum leggi fótbrotit fyrir brjóst, - en skiptir herjansliga við hana, sem hann var vanr, ok af lítlum drengskap.
Þat er hér skjótast af at segja, at hann skipar henni aðra nátt hina sǫmu útivist ok fyrri. En hversu þat gengr út, má í fám orðum greina: hon sitr með samri pínu ok fyrr, fær pústr annan, finnr mann hinn sama ok þiggr ǫlmusu með samri grein ok hinn fyrra dag, kemr svá heim, at hon fær sǫm erfiðislaun sem fyrr, en þat er heitan ok illyrði.
Enn skipar hann henni útivist hina þriðju nátt. Mæliz hon nú mjǫk undan; því at fyrir allt fram kvíðir hon mest við fundi þeirra Clári keisarasonar. Ok þó verðr hon enn at fara. Þarf hér eigi langt um, at hon vakir nátt hina þriðju ok fær pústr hinn þriðja, gengr við þat í brott ok mœtir á strætinu hinum sama manni ok tvá tíma fyrr. Ok nú talar hann svá til hennar: „Ek sampínumz þér, guðs skepna!“ segir hann, „er þú gengr hér dagliga með hinum sama harmi æ grátandi. Nú gør svá vel, gakk heim til herbergis með mér ok hjálp þínu lífi, þar sem þú ert at þrotum komin!“
„Engan veg má ek þat,“ segir hon. „Mér haldkvæmiz eigi hjálpin, ef sá hinn fátœki veslingr fær enga hjálp, sem liggr útan borgar ok mun skjótt deyja, ef hann fær enga bót.“
„Gør, sem ek bið!“ segir hann; „því at vera kann, at sá hinn kranki maðr hafi nú fengit góða hvíld.“ Ok nú tekr hann í hennar hǫnd ok leiðir hana nær hálfnauðga heim með sér til herbergis; því at varla fær hon trúat fyrir elskunni, hvat er hann segir henni um hvíld hins kranka mannz.
Ok þegar sem hon kemr í hans herbergi, setr hann fram fyrir hana hinn ríkasta kost með valit vín ok sitr við sjálfr ok nœrir ok huggar með fǫgrum fortǫlum, segjandi héðan af um munu batna, ok af muni gengit hit þungasta um hennar æfi. Tekr hon nú ok nǫkkut svá at kvikna ok gleðjaz af þessu ǫllu samt, svá sem hon kendi nǫkkura lysting sinnar hinnar fyrri æfi.
19. Sem hon er orðin vel mett ok drykkjuð, ríss húsbóndínn upp ok gengr at henni; leggr nú hendr á hana ok rífr niðr af henni þau slitti, sem hon stendr í, en klæðir hana í staðinn tíguligum búningi, slíkum sem hon bar fyrri. Þessu næst tekr hann í hǫnd henni ok leiðir hana hvert herbergi af ǫðru, þar til sem þau koma í eitt tvídyrt herbergi, foraðs stórt.
Ok nú þykkir henni nǫkkut undarliga við slá: hér þykkiz hon kenna koma í móti sér sína hina kæru þjónustumey Teclam með mikinn meyjaskara, ok þegar í stað allar fram fallandi ok svá mælandi: „Guð gefi yðr góðan dag, mín hin sœta frú!“ Ok nú leiða þær hana milli sín með allri sœmð ok mekt. Varla undirstendr hon nú, hverju hon má af trúa, þó at nǫkkut beri skemtiligt fyrir augu; því at harmaþoka hefir svá hulit hennar hugskotsaugu af þeim hvirfilvindum, sem nú hefir hon í reikat um stund, at nær dylz hon við, at blíðari dagar myni koma, ætlandi sik nær dreyma, hvat er fyrir berr.
Allt leiða þær hana þar til, er þær koma í eitt herbergi harðla vænt, en ekki mjǫk stórt. Ekki er þar mjǫk mannmart inni. Hér sér hon sitja fyrir hásætinu Clárum keisarason, ok hefir nú kastat listukyrtlinum. Ok þegar sem hon kemr inn um dyrrin, ríss hann upp móti henni harðla hœverskliga ok tekr í hǫnd henni ok minniz við hana ok setr hana niðr í hjá sér ok biðr hana vera guði vel komna. Ok síðan talar hann svá til hennar: „Nú eru þér, frú Séréna!“ segir hann, „her komnar, ok hafi þér þolat fáheyrt válk ok vandræði um stund ok um borit með frábærri þolinmœði ok sjaldheyrðri dygð. Mun ok hvárttveggja í minnum haft vera langan tíma, hverr grimdarmaðr þér váruð fyrrmeirr eða hverr dygðarmaðr þér varuð síðarmeirr í jafnmikilli raun. Sé hér nú,“ segir hann ok réttir hǫndina niðr á langbekkinn, „þann hinn fótbrotna drenginn, er yðr hefir fylgt, angrat ok úróat um allt þetta hit næsta ár með sínu kukli ok klókskap! En þetta er engi maðr útan meistari Pérús. Nú fyrir yðra staðfestu ok fáheyrða dygð dœmum vér yðr alþingis kvitta ok sátta við oss fyrir yður brot ok í alla staði verðuga þvílíks heiðrs, sem þér eruð til bornar. Ok fyrirstandið nú, at fleiri menn kunna enn nǫkkut klókt, en þér einar! En til yðar, frú Tecla! hǫfum vér þat at tala, at vér kennumz við, at vér játuðum yðr endiliga í Frannz, þá er þér leystuð várt vandræði, at þér skylduð heim með oss til Saxlands ok gøraz vár dróttning; ok þat hit sama viljum vér enn staðfastliga halda eptir því hinu bezta, sem vér hǫfum játtat, útan sjálfar þér vilið þat með blíðri samþykt upp gefa.“
Nú svarar frú Tecla, segiz gjarna vilja vægja fyrir sinni frú ok gefa henni upp frjálsan ok liðugan sinn herra ok bónda með allri þeirri tígn ok heiðri, er hon fekk hann ok guð gaf henni á brullaupsdegi. „En þar í móti vænti ek þess, at þér ætlið eitthvert gott ráð fyrir mér, eptir því sem yðr þykkir mér stanða eptir burðum.“ Lýkr hon svá sinni rœðu, at í upphafi Clárús ok frú Séréna með allri alþýðu þakkar henni sína dygð.
Ferr nú þetta hit sama fram, at frú Séréna er upp hafin í alla dróttningliga tígn ok sómasamligan metnað ok í fulla sætt ok ástsemð við sinn herra Clárum keisarason. En hann giptir frú Teclam þeim hinum framasta manni, er í beið ǫllu Saxlandi, svá at hon unði harnla vel sínum hlut.
Má nú kalla, at sagan sé úti; en nú má með fám orðum ljósliga skýra, hversu þetta allt kom til: þetta allt saman varð af engu vætta útan ráðagørð Clári keisarasonar ok listum meistara Péri, svá sem í hefnd móti þeim dáraskap, sem hon hafði áðr leikit keisarasyni. Hafa þat ok flestir fyrir satt, at meistari Pérús myndi mátt hafa fyrr til sín tekit, ef hann hefði viljat, en þótti engu varða í fyrstu, þótt Clárús keisarason fengi þvílíkt klódrep af henni, með því at hann vildi ekki hans ráðum hlíta. Var þat eptir því, sem henni þótti, at þá hina sǫmu nátt, sem konungsdóttur hurfu landtjǫldin, sigldi Clárús keisarason heim með ǫllum sínum skipaflota til Saxlands ok með honum frú Tecla, en setti eptir Sérénam ok meistara Pérum at dára hana með miklu kukli ok þeim listum ok klókskap, sem nú var frá sagt um hríð. En þeir vagnamenninir, sem getit var, váru til fengnir af Cláró keisarasyni at segja þeim leið ok vakta þeim dagligan kost. Gørðu þeir þetta allt svá sem til prófs hennar staðfestu; því at þeir hirðu aldri, hvárt hon reyndiz vel eða illa, ok þótti jafnvel, at hon hefði aptr snúit til fǫður síns. En hon þolði allan þenna tíma angist ok armœðu fyrir ekki vætta útan fyrir sína eiginliga dygð ok einfaldleik, er hon hugðiz þeim hinum ljóta dreng samrekkt hafa, sem henni fylgði ok hana úróaði dag eptir dag; ok þetta allt lagði hon at baki sér ok þar með fǫður, frændr ok vini ok allan heimsins metnað, upp takand, viljanligt fátœki með þessum hinum herfiliga stafkarli, gefandi svá á sér ljós dœmi, hversu ǫðrum góðum konum byrjar at halda dygð við sína eiginbœndr eða unnasta. Fór þat ok eptir verðugu í síðustu, at hon fekk þat, er hon var maklig fyrir sína fáheyrða staðfestu, at eigi fordrifiz af fátœki svá mektug kona; heldr varð hon yfirdróttning allz Saxlands, hafandi alla gǫtu síðan með mikilli gleði við sinn herra auð ok æru, sœmð ok sælu með konungligum metnaði.
Ok lýkr svá at segja í frá Cláró keisarasyni ok frú Séréne, Frakkakonungs dóttur.
Fotnote:
- ↑ Forordet og de detaljerte gloseforklaringene/fotnotene, begge deler på tysk, er utelatt i denne utgaven.