Duggals Leizla

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Heilagra Manna Sögur

Duggals Leizla
(Cd. 681^a qv., A; 624 qv., B; 681^c qv., C; 681^b qv., D)

C. R. UNGER

Christiania 1877

Ef þu villt madr holpinn vera, [þa sa þvi fręi nidr, sem þu villt upp skera; allt þat er þu matt gott gera ok þu veizt þer bera, ver þu skiotr þat at vinna, þa mantu goda ombun finna. Þetta lif er litid ok skamt ok gengr monnum [miog misiafnt; einir lifa rettvisliga, adrir illa ok syndugliga; en þu ifaz alldri um þat, tru þu þvi, er gud segir; goda ombun eigu godir. En þeir sem af illsku eru alldregi modir, fa heitt ok myrkr ok hord hybyli, þau er til [þionar þeira illvili. Þar verdr hverr slikr at vera, sem hann vill her til gera; allar syndir eigu refsingar sinna verka ok hardar piningar. Alldri væri pislir ne helviti, ef eigi væri synda viti. Sa er ann syndum [fær bardaga, en þeir allir, er ser vel haga, þiggia af gudi rikuliga himneska dyrd uendiliga. Þat [synir oss þessi bok. Hakon konungr or latinu tok ok let noræna til [umbotar monnum ok hugganar, at þeir fagni, er gott gera, en hinir hrædiz, er misgera; her megu hvorir heyra sinn dom, ef þeir fa skilning ok gott tom at vera skilvisliga þat skiliandi, er þessi bok er framteliandi. Gud gefi konunginum fyrir sitt starf eilifa dyrd ok himneskan arf, eptir þenna heim gott langlifi, tign heilagra i eilifu lifi. Amen.

1. Þessi bok synir, hversu einn hirdmadr var snarliga tekinn or likam sinum at sia annars heims lif til umbotar þeim, er i [þessa heims lifi lifa, ok gerdiz þetta a Irlandi. En Irland er eyland ok [liggr i vestrætt, ok horfir [annarr endir eyiarinnar i sudr, en annarr i nordr. Ok [hefir þessi ey morg stoduvotn ok margar ar godar ok gnogar med allzkonar vatnfiskum, ok er [miok skogvaxin ok (hin) nægsta med hveiti ok allzkonar frioi, hin rikazta med allzkonar dyraveidi, hin bezta at siofiska fongum, [aud at vingordum en rik at vinum; sva hrein ok heilog fyrir ollum eitrkykvendum, ormum, yrmlum, pauddum, froskum; sva kroptug, at vidr sa er vex i eyiunni, hudir ok horn, er verda a bufe, ok molld, su er tekin er af iordu, sigraz a ollum eitrum; ok þat er morgum kunnigt, at opt er sannliga reynt. Þessi ey helgaz af allzskonar skipan heilagra manna, munklifum ok nunnusetrum. Þessi ey er herklædd med allzkonar dyrligum vapnum (ok) ogurlig ovinum. I sudrætt liggr England miog nalægt; i austrætt bua Skotar [ok Bretar, er sumir kalla Valesa; en i nordrætt liggr Katanes ok Orkneyiar. Odrum megin gagnvart þessarri ey liggr Spanland. Þessi (ey) hefir fiorar hofutborgir ok þriatigi, ok i ollum byskupsstolar, en i tveimr erkibyskupsstoll; [i hofudborg þeiri, er Tikona heitir, þar er erkibyskupsstoll, sudr i eyiunni er hofutborg annars erkibiskupsstols, er heitir Kaselensis.

2. I [borg Kase(l)ensis var fæddr madr, sa er Duggall het, [hans grimleikr var helldr mikill; guds miskunn ok milleikr gerdiz ok gaf efni til þessarrar bokar. Þessi madr var ungr at alldri, dyrligr at ætt, fridr at andliti, blidr i rædu; en at sonnu, þat sem varla er harmlaust at segia, þa trudi þessi Duggall sva miog ꜳ fegrd likams sins ok styrk ættar sinnar, at hann vanrækti alla lifsgæzlu sina, ok hirti allz ecki um hialp salu sinnar. Ok sva sem hann taldi oss sialfr sidan opt med idran ok tarum, þa var honum angr at hverium, er hann minnti nokkut ꜳ gott at gera. Hann hafnadi iafnan kirkiu, mislikadi honum at sia fatæka menn guds, ok alldri villdi hann þeim hialpa ne huggan gera. Allar landskylldir sinar ok adra fiarhluti hafdi hann giorsamliga til hegomligrar dyrdar ok veralligs skrautz. En þa er su stund var komin, er gudi likadi at onyta hans vangæzlu ok fyrirkoma hans hormuligum hegoma, þa kalladi gud hann til sin, eptir þeim hætti sem vili hans var til. Þat vottudu margir [dyrlegir borgarmenn or þeiri borg, er Duggall var, ok nær honum voru staddir, er hann la þria dag ok þriar nætr liflauss. En ꜳ þeiri stundu birti gud honum allt þat, er lif hans misgerdi þessa heims, ok þvi næst endrlifnadi hann, syndi ok sagdi, hvat hann hafdi þolat; hann var pindr morgum piningum ok otruligum þessu lifi. En skipan þeira pisla ok nofn, sem hann sialfr nefndi fyrir oss, birti ek ydr at auka ok styrkia guds vilia ok ydarn; fannzt oss ok likadi at rita þetta þeim til ꜳminningar ok umbotar, er þetta lesa eda heyra.

Þessi Duggall atti marga vini ok felaga, en einn þeira af lani þvi, er hann hafdi led honum, atti honum at giallda .iii. hesta. En er stefnudagr skulldarinnar var lidinn, þa for hann til vinar sins ok heimti skulldina. Fagnadi vinr hans honum vel ok veitti honum med godum fagnadi [þria daga. Þvi næst sem skulldarnautr hans svarar med hogværum ordum, at hann hefdi eigi fong sva skiott þa skulld at greida, þa reiddiz Duggall akafliga ok biozt heim at fara. En skulldarnautr hans villdi hugga reidi hans ok bad hann mataz med ser, fyrr en hann færi i burt. Nu sem hann þa bod felaga sins, ok hann hafdi nidr setz ok lagit ỏgsi sina hia ser ok tok at matazt med husbonda, ok sva sem hann retti hond sina fra ser, þa fekk hann eigi beygt hana til munnz. En hann iafnskiott [ogurlega æpandi mællti til husfreyio felaga sins: «Giæt, kvad hann, oxar minnar, þviat ek er nu i annlati.» En þegar er um leid, fell likamr hans til iardar nidr, sem alldri hefdi ond i verit. Þvi næst fellu oll sonn daudamork ꜳ hann: har hans folnadi, enni roknadi, augu hans um sneruzt, en nasraufar hans byrgduzt, varrar bliknudu, haka ofan seig, ok allir likams lidir hans kolnudu. Þa hliopu þionostumenn ok toku burt matinn; hans menn ok sva husbondans gretu, ok logdu nidr lik hans ok letu hringia fyrir sal hans. Þar komu kennimenn ok allr borgarlydr harmandi sva skiotan dauda duganda mannz; ok þarf þat eigi lengra at gera, en fra midium degi midvikudags til þess hins sama tima laugardags þa la hann daudr, sva at ecki lifs mark fannzt med honum nema þat, at þeir, sem gersamligazt hondludu likam hans, fundu, at nockurr ylr var i hinu vinstra herdarbladi hans. En fyrir þvi villdu þeir eigi grafa likam hans, at þeir kendu hann varman i þeiri halfu. Ok þvi næst sem mikill fioldi lærdra manna ok olærdra var samankominn at iarda lik hans, þa fek hann ond sina ok andvarpadi langa stund med þungmegnum anda. Allir hinir hygnuzstu menn, er þetta sa, undrudu ok mælltu: «[For eigi þessi aund sva fra honum, at hon viti eigi aptr likams i þessu lifi.» En med þvi at hann leit med þraungmegnu aliti til þeira, er næstir honum stodu, spurdu þeir hann, ef hann villdi hafa þionostu, ok bendi hann þeim, at hann villdi. En sidan er hann hafdi bergt, þa lofadi hann gud med þokkum ok mællti: «Drottinn, meiri er miskunn þin en illzska eda ranglæti mitt, þo at of mikit se. Miklar ok undarligar pislir syndir þu mer, margar ok illar, en miskunn þin lifgadi mik ok leiddi mik odru sinni þadan i þetta lif.» En sva sem hann hafdi þetta mællt, þa skipti hann fe sinu aullu ok gaf helgum kirkium ok fatækum monnum. Sidan let hann merkia sik med marki hins helga kross ok het gudi med stadfostu hiarta, at hann skylldi allt hit dagliga lif sitt fyrirlata ok bæta. Þvi næst [sagdi hann oss allt, þat er hann hafdi set ok þolat, med þessum hætti.

3. Sem ỏnd min skildizt vid likam minn, kvad hann, ok vissi at sonnu, at hann var daudr, þa vissi hon ok syndir sinar ok tok at hrædaz miog, ok vissi eigi, hvat hun skylldi at hafazt. Hon villdi aptr snuazt i likam, ok matti eigi inn komazt. Þa villdi hun burt fara ok hræddizt hvetvetna, sem hon fordadizt, [i þvi er hon vissi eigi, hvat hon skylldi, af þvi at hon vissi sik synduga. Þa treystizt hon guds miskunn ok tok at grata, æpa ok skialfa, veina ok kveina, ok þvi næst sa hon þar koma mikinn fiolda ohreinna anda, sva at eigi at eins var husit ok golfit allt fullt, er la likit, helldr hvert stræti ok hverr annarr stadr, er tomr var, ok flyktuz þeir umhverfis þa enu veslu sal at hryggia hana ok angra, ok mælltu þeir sin a milli: «Syngium ver, kvadu þeir, þessi veslu salu verdugan saung daudans, þviat hon er dottir daudans ok [matr ok fæda oslockviligs elldz, hon var iafnan myrkrum unnandi ok lios hatandi.» En þvi næst sneruz þeir allir at henni ok gnistu tỏnnum a hana ok slitu andlit hennar med klom sinum i reidi sinni ok illgirnd ok ædi, ok mælltu: «Se her, vesol sala, herra þina ok folk þat, er þu hefir kosit þer, med þessum skalltu brenna i eilifum elldi helvitis; þu vart rogs leidtogi ok sundrþykkis elskari, hvar er nu metnadr þinn, skart ok dramb ok hegomlig gledi? hvar er nu hlatr þinn ok spottsamligt gaman? hvar er nu afl þitt ok styrkleikr, er þu angradir margan med ok svivirdir? hvar er nu augnabending þin ok ogiptusamligr hattr, er þu hafdir vid þinn brodur? hvar er nu fotastangan þin eda likams reiting? hvar er nu su en illa hugsan hiarta þins?» Med þessum ordum ok morgum odrum heituduz þeir vid salina, hræddu hana ok hrygdu, sva at hon kveinadi ok æpti ok vænti ser einskis af þeim nema dauda ok pisla, sva sem þeir heituduzt vid hana, at eigi mundu þeir dvelia.

4. En vorr drottinn milldr ok miskunnsamr, er eigi vill dauda syndugs mannz ok mattugr er at likna ok hialpa [vandrædum ens dauda, allzvalldandi [milldr ok miskunnsamr drottinn med heilagri hialp sinni skipadi eptir sinum vilia ok minkadi þessa vesolld; þviat þa sendi hann engil sinn i moti þessarri salu. Ok er hon leit hann [langt um komanda biartan sem dagsbrun, þa hafdi hon ohverfanliga ok stadfasta syn a hann, væntandi ser hialpræda af honum. En sva sem engillinn nalgadizt hana, þa heilsadi hann henni med eiginnafni: «Heill þu, Duggall, sagdi hann, hvat hefztu nu at?» En [hann hormuligr siꜳndi þa hina fridu skepnu guds ollum sonum manna fegri ok æskiligri, en heyrdi sialfan sik nefndan eiginnafni med hræzlu ok nykomnum fagnadi, þa svarar hann englinum med þessum ordum: «Vei er mer, herra fadir, sagdi hann, helvitis pislir ok sorgir hverfa um mik, ok gilldra daudans hefir fyrir tekit alla vegu mina.» Þa svarar engillinn: «Nu kallar þu mik herra ok fodur, ok virdir þu mik alldri fyrr sva mikilligs nafns.» En þa svarar salin: «Herra, kvad hon, hvort sa ek þik nockut sinni, eda hvenær heyrda ek þina sætu rodd fyrr en nu?» Engillinn svarar ok mællti til hennar: «Ek fylgda þer iafnan, sidan er þu vart fæddr, ok hvervetna þar sem þu fort, ok villdir þu alldri minum radum fylgia.» Ok þvi næst retti hann hond sina at einum þeira dioflanna, er bolvadi henni optaz ok heitadiz vid hana mest: «Se, kvad hann, þenna felaga þinn ok radgiafa! hans ordum fylgdir þu, en minum radum ok vilia hafnadir þu at ollu. Nu med þvi at gud lætr miskunn sina yfir ganga dom sinn, þa skalltu niota miskunnar. Ver nu glod ok fegin, þvi at far pislir skalltu þola nu af sva morgum, sem þu værir verdug, ef eigi hylpi þer miskunn lausnara mannkyns. Fylg mer nu, kvad hann, ok mun þat allt skilvisliga, er ek man syna þer, þviat þu skallt aptr fara i likam þinn.» Þa hræddizt salin akafliga ok gek til engilsins fra likamanum, er hon stod [fyrr ꜳ. Ok þa er dioflarnir heyrdu rodd engilsins, ok þeir fundu, at þeir mundu eigi mega fremia þat, er þeir heituduz vid salina, þa [skelktu þeir gabbandi i lopt upp ok mælltu med ylandi roddu: «Se, kvadu þeir, hversu grimmr ok ranglatr gud er, hann drepr þa, sem hann vill, ok lifgar þa, sem honum synizt; eigi gerir hann, sem hann het, at hann skylldi dæma hvern eptir sinum verdleikum, hverr frelsar fyrirdæmdar salur ok fyrirferr saklausum.» En sva sem þeir hofdu þetta mællt, þa red hverr þeira ꜳ annan, ok borduz lengi ok særduzt storum sarum; ok þeir hryggir ok hræddir ok miog reidir hurfu burt ok blesu fulum anda fra ser med sva illum dauni, at eingi daudligr madr matti þola. Sidan gek engillinn drottins vars fyrir salinni ok mællti til hennar: «Fylg mer,» kvad hann. En hon svaradi: «Vei mer, herra, sagdi hon, ef þu gengr fyrir mer, þa taka anskotar minir mik fra þer ok munu kasta mer i eilifan elld.» «Nei, kvad hann, hræz eigi, miklu er meiri ockarr flockr en þeira; en med þvi at gud er med ockr, þa þurfum vit aungan at hrædaz i moti ockr. A vinstri hond þer skulu falla þushundrad, en a hægri hond þer .x. þusundir þinna ovina, ok skal eingi nalgaz þik, ok at sonnu skalltu þat sia med augum þinum ok a lita ombun syndugra. En þu skallt þola litlar, sem ek sagda þer fyrr, af morgum þeim pislum, er þu ert verdug.» Ok sem hann hafdi þetta mællt, þa gengu þau fram leid sina.

5. En sva sem þau hofdu lengi gengit ok hofdu ecki lios, nema þat er stod af englinum, ok um sidir komu þau i dal einn mikinn ok miog ogurligan, myrkan ok allan huldan daudans blindleik. Sa dalr var miog diupr ok fullr gloandi gloda, ok var lok a honum sex alna þykt, ok stod meiri bruni af þvi en af ollum glodum, þeim er voru i dalnum. Ok af þeim dal gek sva full daunn med allzkonar bitrleik ok sva med siukum þungleik, at hann gek yfir allar þær pislir ok vandrædilig volk, er su sala hafdi fyrr þolat. Þvi næst sigu ofan a lokit mikill vesalla salna fioldi, ok brunnu þar ꜳ med hardri ok langri pisl, til þess er þær voru kolum likari; ok sidan voru þær kreistar i gegnum iarnlokit sem rennanda vax i gegnum klędi, ok [endrskopuduz sva odru sinni til pisla ok glodunum til bruna. Sem salin sa þetta, hræddiz hon miog akafliga ok mællti til engilsins: «Vei mer, herra, sagdi hon, ek bid ydr, ef vili ydarr er til, at þer segit mer, hvat þessar aumu salur misgerdu i sinu lifi, er þær eru verdugar sva hardra ok heitra pisla.» Þa svarar engillinn: «Þessir voru, kvad hann, manndrapamenn fedra ok mędra, barna ok brædra. Þessi er en fyrsta pisl, kvad hann, allra er slikt hafa gert, ok eptir þessa pining eru þeir leiddir til þeira pisla, er meiri eru, er þa skallt sia.» En þa mælir salin: «Skal ek þola þessa pisl?» Engillinn svarar: «Longu þionadir þu til þessa pisla, en eigi skalltu at sinni þola þær, fyrir þvi, þott þu ser eigi fodurbani ne brædra, barna ok mædra, þo [er þu manndrapsmadr, ok skal þat nu eigi at sinni hefnaz ꜳ þer; en er þu kemr aptr i likam þinn, þa varaz þu, at þu þionir eigi til slikra meina ok meiri pisla.» Ok þvi næst mællti hann: «Gongum framar, mikit er eptir af leid ockarri.»

6. Sidan gengu þau leid sina til eins undarliga mikils fiallz audnar ok ognar; fiall þetta gaf þraungvan veg ollum umforundum. En þeim megin fiallzins, sem vegrinn var, þa vall upp hinn fulazsti daunn ok brennusteins logi myrkr sem kolreykr; en odrum megin i mot var isfrosinn snær ok hinir hvossuzstu vindar med hinum meinsomuzstum hoglum. Þetta fiall var buit hvarumtveggia megin med salna fiolda, fullt af leidiligum dioflum, er yfir voru þeim pislum, sva at eingi var vegr oruggr yfir at fara. En allir dioflar, er voru i þeim pislum, hofdu þrikvislada liostra ok skutu i gegnum þær salur, er þar villdu um fara, ok drogu þær til sin i pislir. Sem hinar aumu salir hofdu lengi kvalz i brennusteins bruna ok voru sem tidazt skotnar i gegnum med liostrunum, ok þvi næst kastadar i isinn nidr ok i iokulinn ok þvi næst undir haglvindana, þa var þeim hrundit i brennusteinslogann aptr. Sem salin hafdi set [þessar pislir, þa hræddiz hon akafliga med skialfta miklum ok sagdi til engilsins, er gek fyrir henni: «Herra, kvad hon, ek se berliga, at þessar pislir eru mer bunar, þviat ek komumz aungan veg yfir, hversu skal ek þetta þola?» Engillinn svarar: «Hird eigi at hrædazt, kvad hann, fylg mer eda gak fyrir.» Þvi næst gek engillinn fram, ok fylgdi hon honum sem fyrr.

7. Sem salin hafdi gengit sem næst englinum fyrir hræzlu sakir, komu þau i dal diupan ok fullan myrkra ok sarleika ok illra dauna. Þessi dalr var sva diupr, at aungum kosti gat set grunninn. Sa dalr var skipadr af salum, þar matti heyra mikinn ok hvellan þyt af straumi brennusteins, er rann or fiallinu, þar med kveinan mikils mannfiolda, er þar pinduz. En sva bitr reykr ok full daunn stod upp or dalnum, at fylldi allt loptid, ok þat var meira ollum pislum þeim, er salin hafdi fyrr sed. En bord la millum fiallanna yfir dalinn sva langt, at hvarr endir la [i sinu fiallinu, sem bru væri, ok var þat þushundrat fotskrefa langt en fetz breitt. Um þa bru komuz aungir menn nema guds kosningar. Þar sa salin marga falla af þeiri bru ok aungan yfir komaz nema prest einn. En sa prestr var pilagrimr ok bar palma a bakinu ser ok var klæddr slagningi, ok gek hann fyrstr fyrir ollum ohræddr. En er salin sa, at langr var vegrinn, þraungr ok mior, ok undir honum ogurligr ok eilifr daudi, þa mællti hon til engilsins: «Vei er mer aumri, kvad hun, hverr skal frelsa mik af þessum veg daudans?» Engillinn leit til hennar med blidu annliti ok svarar: «Hræz eigi þu, kvad hann, frials skalltu vera af þessi pisl, en þessu næst mantu þola adra.» Ok gek hann þa fyrir ok leiddi hana yfir bruna omeidda. Sem þau voru komin yfir bruna, mællti salin þa til engilsins sva oruggliga, sem hon væri komin or ollum bruna ok vandrædum: «Ek bid þik, herra, kvad hon, ef þer likar, at þu segir mer, hverra salna eru þessar pislir.» Engillinn svarar: «Þessi enn ogurligi stadr er pislarstadr metnadarmanna, en fiallit med brennusteins bruna er pisl svikalla manna, er um þat sitia odrum monnum mein at gera. Gongum nu fram til annarra pisla olikra þessum.»

8. Sem þau gengu, þa komu þau ꜳ langan ok hardan veg. En er þau hofdu gengit um stund miog erfidliga um þann myrkva veg, þa sa þau eigi fiarri ser eitt kvikendi med otruligum mikilleik ok obæriligri ogn. Þetta kvikendi af mikilleik sinum syndiz salinni vera meira en hin hæsta hæd eda mesta fiall, er hon hafdi fyrr sed. Augu þess kvikendis voru þvi likazt sem [gloandi glædr, en mudrinn sva mikill, at, eptir þvi sem salinni syndizt, þa matti þat audvelliga svelgia um sinn .ix. þushundrad herklæddra manna. En i munninum stodu .ii. iotnar, ok horfdi nidr hofudit ꜳ odrum ok stod ꜳ tonnum hins nedra gomsins, en i moti þvi þa horfdi hofut annars upp undir tenn hins efra gomsins, en iliar hans stodu ꜳ enum nedrum tonnum. Ok med þessum hætti voru þeir sem sparar eda stolpar i munninum ok gerdu þriu gardzhlid ꜳ munninum. [En oslokkviligr logi stod or munninum um þessi þriu gardzhlid, ok var morgum syndugum salum hrundit i logann. Þar stod or med loganum obæriligr daunn or munninum. Sva matti ok heyra or munninum kveinan ok ylan þess hins mikla fiolda, er pindiz i kvidinum med hordum ok grimligum pislum; ok var þat eigi kynligt, þviat þar voru morg þushundrut manna, bædi karla ok kvenna, bord ok brotin med allzkonar pislum, volkum ok vesoldum. En uti fyrir munninum var mikill diofla fioldi bolvadr, er hrundu syndugum salum naudgum inn i munninn. En þo adr þeir hryndi þeim inn i hann, þa bordu þeir þær ok særdu morgum sarum ok miklum barningum. Sem salin hafdi þetta lengi set, þa fyrirvard hon oll naliga af mikilli hræzlu ok mællti til engilsins med gratandi rodd: «Herra minn, kvad hon, þvi at þu veizt, hvat her er titt, hvi villtu sva nærri ganga?» Engillinn svarar ok mællti: «Þessi er vegr ockarr, ok megu vit eigi framkomaz, nema vit nalgimzt þessa pisl; eingi ma komaz um þessa pisl nema helgir menn guds.» Þetta kvikendi heitir Acheron ok svelgir alla sinka menn. Um þetta kvikendi mælir heilug ritning, at þat skal eigi undra, þott þat svelgi allan strauminn, ok enn segir til þess, at Iordan renni i munn honum. Strauminn kallar heilug ritning heidnar þiodir, er i þetta kvikendi koma, en Iordan eru kristnir menn, þvi at þar hofzt skirn, ok hyggst þetta kvikendi kvelia þa ok svelgia. En þessir sparar, er standa i munninum, [ok horfir hvarr i moti odrum, voru iotnar, ok um þeira daga funduzt aungir rettari i sidum sinum, en þeir voru, ok hefir þu opt heyrt getit þeira, [þvi at annarr het Fargus, en annarr Konall. Þa mællti salin: «Heyr mik, herra, sagdi hon, þat þiki mer kynligt, med þvi at þu kallar þa verit hafa rettvisa i sidum sinum, hvi gud villdi gera þa verduga þessa pisla.» Þa mællti engillinn: «Allar þessar pislir, er nu hefir þu sed, eru litlar hia þeim, er þu skallt sia, adr en þu ferr aptr i likam þinn.» Ok er hann hafdi þetta sagt, þa gek hann fyrir salinni at pislinni ok stod fyrir munni þess ogurliga dyrs. En salin, þo at eigi villdi, fylgdi honum. Sem þau stodu þar bædi saman fyrir munninum dyrsins, þa hvarf engillinn fra henni. En hun var ein saman þa ok stod þar eptir dopr. En dioflarnir sem þeir sa, at hon var ein saman ok fyrirlatin, þa særdu þeir hana ok bordu ok drogu hana i kvid dyrsins. En hvilikar eda hversu miklar pislir hon þoldi þar, þo at hon sialf hafi þagat, þa mun hverr hygginn madr finna sidan [at yfirsyn ok atferd hennar. En med þvi at ver vilium segia med skamri rædu, þa megu ver eigi allt þat telia, er ver heyrdum um þetta. En at ver fyrirlatum eigi efni rædunnar, þa telium ver fatt af morgu til umbotar aheyrundum. Þar þoldi su en auma sal hunda bit ok varga slit, barningar ok biarnar bit ok leona, orma hogg ok eitr, ok margra annarra grimligra ok ogurligra dyra. En aungar mannligar tungur kunnu nefna grimleik ok ædi, illgirnd ok ofund diofla ok þeira hogg, ellz bruna, frost iokla, sionleysi augna, skialpta tanna ok margskonar naud ok gnott allzkonar eymdar ok vesaldar. Sem hon hafdi þar þessar ok þessum likar pislir lengi aumliga þolat, þa æpti hon pislir sinar ok sleit ok reif andlit sitt af mikilli sorg ok angri, ok vænti ser aungrar hialpar. Ok er hon hræddiz at pinaz þar eilifliga fyrir sakir verdleika sinna, þa vissi hon eigi, med hverium hætti hon kendi sik or komna dyrinu. Þvi næst sem hon hafdi lengi legit i oviti ok meginleysi, þa lauk hon upp augu sin ok sa engilinn, er leiddi hana, miog nær ser, ok þo at hon hefdi miog verit pind, þa huggadiz hon, er hon sa hann, ok mællti: «Þu einka von min ok huggan, su er gud gaf mer overdugri, þu ert lios augna minna, hvi villdir þu fyrirlata mik vesla i sva mikilli pisl ok vesolld? Hvat skal ek veslug gefa gudi fyrir allt þat, er hann gaf mer, þott hann hefdi alldri mer fyrr gott gert annat en þetta, er hann sendi þik mer til hialpar. En hversu ma ek honum þetta packa?» Þa svarar engillinn: «Sva sem þu sagdir i fyrstunni, at meiri er guds miskunn en illzka þin; at sonnu ombunar gud hverium eptir sinum verdleikum, en þo dæmir hann hvern eptir idran þeiri, er hann hefir i liflati sinu. Ok fyrir þvi, sem ek sagda þer fyrr, hæfir þer at varaz, þa er þu [kemr i þitt valld, at þu þionir eigi optar til sliks.» Ok þvi næst mæilti engillinn: «Forum fram til þeira pisla, er fyrir ockr eru enn.»

9. En salin reistiz upp sem siuk ok þungmegin ok kostadi at festa fotspor sin ok matti ongum kosti fotum koma undir sik, þvi at hon hafdi verit miog adr pind. En þa hondladi engillinn hana ok huggadi, ok gek fyrir henni skyndiliga ok eggiadi hana at skunda af veg þeim, er hann hafdi sagt henni. Nu sem þau hofdu lengi gengit, þa sa þau stoduvatn med sva hvossum vindi ok odum stormi, at bylgiur gengu sva hatt, at eigi matti sia himenenn fyrir. En i þessu vatni var undarliga mikill fioldi dyra ogurligra, er goptu ok [rautudu ok kostudu eptir mætti at svelgia syndugar salur. En um breidd vazsins var bru miog long, ok var lofa breid, en lengd bruarinnar var half rỏst; ok var þessi bru bædi lengri ok miori en hin, er ver gatum fyrr. Nu var sia en miofa bru, er yfir la vatnit, oll sett stalgoddum sva hvossum, at engi fotr mannz matti yfir komaz. En oll þau hin ogurligu dyr, er þar voru i vatninu, þa somnuduz alla vega at brunni at taka þar mat sinn, allar þær salur, er eigi mattu um komaz bruna. En þau dyr voru sva mikil sem hinir hæstu turnar, ok flaug sva mikill logi or munni þeim, at vatnit allt var sem vellanda af þeim elldi. A þessi bru sa þau eina sal, miog gratandi ok æpandi syndir sinar, ok hafdi mikla byrdi ꜳ baki af siodum hveitikorns, ok var rekin naudig at ganga yfir bruna. Nu þoat iliar hennar væri i gegnum særdar af stalgoddunum, ok þo at ædi verkr væri i sarunum, þa villdi hon helldr a loda brunni en falla i vatnit vellanda ok i munn dyranna. Sva sem salin sa þessa odæmiliga pisl, þa mællti hon til engilsins: «Heyr mik, herra, kvad hon, vita villda ek, ef ydr syniz, hvi þessi sal er naudig rekin yfir bruna med sva mikla byrdi, ok hverra salna þessi pisl er einkanliga.» Engillinn svarar: «Þessarrar pislar ertu verdug ok allir þinir makar, er þiofar eru, hvart sem þeir stela meira eda minna. En þo þola eigi allir iafnt þessa pisl, þeir er meira stela eda minna, nema þat se kirkiustuldr.» Þa mællti salin: «Hvat kallar þu kirkiustuld?» Engillinn mællti: «Þa er þadan er stolit þat, er vigt er til guds þionostu, bækr eda messufot ok kalekar eda annat þesskonar, eda þo at oheilagt se, ef or kirkiu er stolit. En þeir misgera mest i stuldi, er undir hreinlifra manna bunadi stela, nema þeir bæti vel, þa eru þeir syndgazstir.» Ok þvi næst mællti hann til hennar: «Skundum nu fram, þvi at vid skulum yfir bruna.» Þa mællti salin: «Þu matt yfir komazt med gudligu valldi, en eigi vænti ek, at þu megir mik leida med þer.» «Eigi skal ek, kvad engillinn, fylgia þer, nema þu skallt ein saman fara, ok eigi tomum hondum, þvi at þu skallt leida med þer otaminn uxa, ok gefa hann mer, er þu villdir eigi selia frænda þinum, ok bid min odrum megin vazins vid bruarenda.» Þa gret salin med æpanda grati ok mællti vid engilinn: «Vei mer, kvad hon, hvi skapadi gud mer at þola slikt, eda hversu ma ek vesol leida naut eptir mer, þar sem ek man alldri komazt or þessi pisl, nema miskunn guds dugi mer?» Þa mællti engillinn: «Mun þu, kvad hann, þa ertu vart i lifi þinu, þa staltu ku gudfodur þins.» «Herra, kvad hon, gallt ek eigi aptr þetta naut, er þu rædir um, þeim er atti?» «Aptr galltu, kvad engillinn, en þo eigi fyrr, en þu mattir eigi leyna; ok fyrir þvi skalltu eigi þola alla pislina, at minni synd er at vilia illt, en at fullgera þat, en þo er hvortveggia illt fyrir gudi.» Sem hann hafdi þetta mællt, þa leit hann at salinni ok syndi henni kuna: «Her er nu kyrin, kvad hann, er þu skallt leida med þer yfir bruna.» Þvi næst sem salin sa, at hon matti eigi undan komaz þessi pisl, er hon vissi sik verduga, þa gret hon synd sina, ok hellt hon ꜳ kunni, ok bardi hon hana ollu afli at koma henni ꜳ bruna ut. En þa voru dyrin undir brunni beliandi ok rautandi ok bidu sva matar sins, er þau sa ꜳ brunni. Ok sva sem salin gek a bruna, þa villdi eigi kyrin fylgia henni; en þa er salin stod, þa fell kyrin, en er kyrin stod, þa fell salin; ok med þeim hætti gengu þau allt til þess, er þau komu ꜳ midia bruna. En er þau komu þar, þa [sa salin koma aptr i moti ser þann, er hveitiludr bar, ok mættuz þær þa æpandi ok gratandi. Su sala, er hveitit bar, bad hana, er kuna leiddi, at hon skylldi eigi talma veginn fyrir henni; en hin i moti bad morgum bænum hina vægia ser, ok sagdi sik hafa sott leidina med miklu volki ok hordum pinum. En at sonnu matti hvargi þa aptr snuazt, ok eigi þordu þær ꜳ bak ser at lita, ok fyrir þvi stod hvar i mot annarri veinandi ok kveinandi, ok var oll bruin blodug af blodi ilia þeira. Sem þær hofdu þar miog lengi stadit ok gratid syndir sinar, þa vissu þær eigi, hverium hætti hvar þeira var um komin adra. Þvi næst sa su sal, er kuna leiddi, miog nærri ser engil, er hana hafdi fyrirlatit, ok mællti (hann) til hennar med blidum ordum: «Vel komin! kvad hann, lat nu ku þina lausa, nu hefir þu golldit honum skulld sina.» Ok nu sem salin syndi honum fætr sina ok kvad sik eigi lengr ganga mega, þa svarar engillinn henni: «Mun þu nu, at skiotir voru fætr þinir til manndrapa, ok fyrir þvi var þat makligt, at pining ok vesolld var ꜳ veg þinum ok lengi mundi verit hafa, ef eigi hylpi þer guds miskunn.» Ok þvi næst hondladi hann fætr hennar ok græddi, ok gek fyrir henni. En er salin spurdi: «Hvert gongu vit nu?» Þa svaradi engillinn: «Her fyrir ockr bidr ockar einn liotr ok leidiligr pislaþionn, er heitir Pristinus, ok megum vit aungum kosti um komaz hans herbergi. En þo at hans herbergi se iafnan fullt gesta, þa fysir hann eigi at sidr at þiona nyium gestum med starfi sinna pisla.»

10. Nu sem þau gengu um myrkva stadi ok hardan veg, þa syndiz þeim hus opit ok sva mikit sem it hæsta fiall at mikilleik, en þat var kringlott sem ofn, er menn baka braud i. En sva mikill logi stod or husinu, at hann var alla vega halfa rỏst fra husinu, ok sveid allar salur, er fyrir urdu. En salin, er fyrir hafdi ordit ok þolat fyrr pesskonar pislir, þordi aungum kosti nær at ganga, ok fyrir þvi mællti hon til engilsins: «Hvat skal ek vesol nu gera, kvad hon, her er inngangr eilifs dauda, hverr skal mik hedan frelsa?» Þa svarar engillinn: «Frials skalltu vera fyrir þessum ytra loga, en at visu skalltu fara i husit, þar sem loginn kemr or.» [Ok er þau nalguduzt husit, þa sa þau marga pislaþiona med boloxum ok breidoxum ok margskonar homrum ok þexlum ok sverdum ok allzkonar tolum, med nofrum ok þvỏrum ok sogum, sigdum, liam ok grefum, med tvieggiudum handsoxum ok iarnrekum ok kesium ok margfolldum goddum ok geirum ok allzkonar tolagerdum, er þeir hofdu þar buin, at fla ok at skera, hoggva ok hamla, rista ok rifa, myrda ok meida, beria ok briota, bora ok ellta. Þetta var var fyrir dyrum i midium loganum, er þeir pindu syndugar salur, er þær voru, i millum þeira, ok pinduzt þær þar med allzkonar hattum, sem nu var sagt, otaligum pislum. Sem salin sa þessar pislir, þa virduz henni þessar meiri ollum pislum, er hon hafdi fyrr set, ok mællti þa til engilsins: «Herra, kvad hon, frels mik af þessum pislum, ok iata ek mer þeim, er okomnar eru.» Þa mællti engillinn: «Þessi pisl er vist meiri ollum pislum, er þu hefir fyrr set, en þo skalltu nu sia eina pisl, er yfir er ollum þeim, er þu megir augum sia eda hug leida. Gak inn, kvad hann, i þessa pisl! her eru bithundar, er bida þin.» En salin, hrædd ok skialfandi ok naliga af harmi fyrirverdandi, bad med allzkonar bænum, at hon skylldi frialsazt af þessarri pisl, ok gat eigi þegit. Þvi næst sem dioflar sa, at hon var þeim iatud, þa slogu þeir hring um hana ok brigsludu henni synda brigsli ok illyrdu hana med ferligum ordum ok slitu hana alla i sundr med slikum tolum, sem fyrr gatum ver, ok þvi næst særdu hana ok sundrslitna kostudu henni i midian elldinn. En fra þeim at segia, er voru i husinu, þar var hryggleikr, harmr ok op ok harmþrungin ædi, ok kveinan ok tannaskialfti; utan it hardazsta frost, en innan enn akafazsti bruni, ofyllilig agirnd ok fysi matar ok drykks, er alldregi matti fyllaz; ædi ok oþoli i þeim stodum likams þeira, sem skop þeira hofdu verit, sva at sialf skopin voru fuin ok ok sundr slitin, ok ullu þau oll modkum, bædi kalla ok kvenna, ok eigi at eins veralldar manna, helldr ok margra þeira, er menn hugdu her vera hreinlifa, ok gengu i skop þeira enu grimmuzstu dyr ok slitu þau sva med hordum piningum, at eingi ofl mattu þola. Þar var hverskonar tegund karla ok kvenna, ok voru i hverskonar bunadi, er menn bera þessa heims ꜳ sinum likam, valkut, pind ok bord ok brotin med herfiligum sarum ok svivirdligum. Sem salin var lengi pind i þessum margfolldum ok odrum otruligum pinum, þa fann hon sialfa sik synduga ok verduga slikra pisla ok vesallda. Þvi næst sem miskunn guds villdi, þa vissi hon eigi, med hverium hætti eda hverri skipan hon kendi sik or komna þessum pislum, ok sat hon þa i myrkri ok likneskiu daudans. En er hon hafdi þar nockura hrid setit, þa leit hon þat lios lifsins, er hana hafdi leitt; ok hon full angrs ok hryggleiks mællti: «Hvi, herra, kvad hon, þolda ek vesold slika ok sva miklar pislir? Hvat er þat, er hygnir menn sogdu oss, at heimrinn er fullr af guds miskunn, hverr er nu mikilleikr guds miskunnar?» Engillinn svarar: «Dottir, kvad hann, marga hafa þessi ord blekt, þa er eigi hafa fengit retta skilning þessarra orda, fyrir þvi, kvad hann, þo at gud se at sonnu miskunnsamr, þa er hann þo eigi at sidr rettvis. Rettvisi guds gerir vid hvern, eptir þvi sem hann er verdugr, en miskunn hans fyrirgefr syndir ok verdugar pislir. En þu þolir nu þessar pislir af verdugum tilverkum þinum, en þu þakka gudi, þa er þu finnr, at miskunn hans fyrirgefr þer pislir misverka þinna. En ef gud fyrirgæfi allt, til hvers skylldi madrinn vera þa rettviss, eda hvi skylldi madrinn idraz ok iata syndir sinar, ef eigi hræddizt hann gud. Þvi skipadi gud, sagdi hann, alla hluti vel, at hann stillir rettvisi med miskunn, ok miskunn med rettvisi, at hvargi se an annarri. Ok þo at hann þyrmi syndugum monnum miskunnsamliga, þa þola þeir þo pislir til hreinsonar misverka sinna. Sva ok ef gud tekr fra rettvisum monnum, medan þeir lifa i likam sinum, heilsu eda adra huggan, ok berr þa sakir sinna misverka, þa gefr hann þeim miskunnsamliga eilifa fagnadi englanna, er þeir fara or likam sinum. En þeim mun er guds miskunn meiri en rettvisi hans, at ecki vetta er þat gott gert, er eigi verdi at fullu ombunat, en morg illvirki fyrirgefr gud, þau er rettvisi hans ætti hefnd ꜳ. Þvi at eingi [er i lifi þessa heims syndalauss, ok eigi barn, þat er borit er ok eina nott lifir ꜳ iordu, en guds miskunn fyrirgefr morgum sva gersamliga, at eigi sia þeir myrkr daudans.» En þa huggadizt salin af ordum engilsins ok mællti til hans: «Herra, sagdi hon, med þvi at þer getit rettvisra manna, er sva eru sælir, at eigi koma i gardzhlid daudans, hvi eru þeir leiddir til helvitis.» Engillinn svarar: «Ef þer þikir þat kynligt, sagdi hann, hvi rettvisir menn, er eigi koma i pislir, eru leiddir at sia þær, þa er þat fyrir þvi, at þeir unni þeim mun meira gudi, sem þeir sia giorr, or hverium pislum hann frelsadi þa. Sva ok, sagdi hann, salur syndugra manna, þær er at verdleikum eru dæmdar til eilifra kvala, þa eru þær leiddar fyrst at sia dyrd heilagra manna, fyrir þvi at þær sia þa enu riku ombun rettvisra manna, er þær hofnudu; en þvi næst er þær koma i pislir, þa er þeim su aminning synd dyrdanna, er þeir hofnudu, ok er þeim þat auki sinna pisla ok vandræda ok vesællda. Þvi at eingi pisl er iafnmikil sem at vera skildr fra syn guds ok heilagra engla. En prestr sa, er þu sꜳtt sva oruggliga ganga yfir bruna, var leiddr at sia pislir, at af syn pislanna skylldi hann þvi elskuligar lofa ok dyrka, virda ok tigna almattigan gud, sem gud hafdi hann meir fra pislum tekit ok tiguligar dyrkat. Sem gud hafdi reynt hann tryggan ok hygginn i hlydni bodorda sinna, þvi gaf gud honum koronu eilifs fagnadar, er hann hefir heitit at gefa ollum ser unnandum.» Þvi næst mællti engillinn: «Med þvi, kvad hann, at vit hofum enn eigi seet allar pislir, þa dugir þer, at vit skyndim at sia þær.» Þa mællti salin: «Ef vit skulum sidan koma til dyrdanna ok hvillda, þa skyntu fyrir mer til pislanna.»

11. Sem engillinn gek fyrir salinni, þa sa þau dyr eitt olikt odrum dyrum ok ogurligra ollum þeim, er þau hofdu seet adr. Þat hafdi tvo fætr ok tvo vængi med longum halsi, þat hafdi iarnnef ok iarnklær ok bles or munni sinum æsiligum loga, ok sat ꜳ einu stoduvatni, er allt var isfrosit, ok svalg allar salur, er þat matti na. En er þær komu i kvid dyrinu med pislum, skaut dyrit fra ser þeim i vatn frosit, ok endrnyiuduzt þær svo i odru sinni til pisla. En allar salur, er i komu vatnit, svo karla sem kvenna, þa þrutnudu, sem med getnadi væri, ok bidu med miklum ymisligum pislum, til þess er þeim hæfir at bera. En i innyflum þeira ok getnadarlimum voru [yrmlur ok poddur, ok bitu ollum piningum sarara, ok sva lifdu þær veslar i þvi enu saurga vatni frosnar i isi vazins. Sidan sem timi kom burdar þeira, þa pinduz þær med svo akofum verk, at ædi ok op þeira, kveinan ok grat matti heyra um allt helviti, ok fæddu þeir orma af ser, svo karlmenn sem konur, ok eigi at eins i þeim stodum likamsins, sem natturuligr getnadr fædiz, helldr um alla likams lidu, leggi ok fætr, um bak ok hendr, sva at eingi var sa stadr likamsins, at eigi ut sprungu þau eitrlig kvikendi. En oll þau dyr, er þar fædduzt, hofdu loganda iarnhofut ok hit hvassazsta stalnef, ok slitu þar med þa hina somu likami, er fæddi þau. En halar þessarra dyra voru þrikvisladir allir med ormshofdum, ok beygduzt allir sem aunglar at slita þær salur, er [þau fæddu. En sem dyrin gatu eigi dregit hala sina or likomum salnanna, þa hiuggu þeir ok slitu vendiliga likamina med krokottum nefium sinum; ok med þessum hætti, ædi ok opi þess mikla fiolda, ok ogurligr gnyr isanna ok kveinan salnanna, [ok belian dyranna er þar fædduz, fylidi allt loptit upp til himna af aumligum latum svo hormuliga, at þo at sialfir dioflarnir stædi þar hia, þa mætti þeir hrædaz ok vorkynna þeim hinum veslum salum, er þar pinduz; þviat þau dyr hofdu ꜳ ollum limum sinum allzkonar hofut ok atu allt holldit af limum sinum til sina ok beina. Tungur þeira voru tvikvisladar sem orms, þess er aspis heitir, ok onyttu þær [hvatvetna ok oll innyfli likama sinna. En skop karla ok kvenna voru i orma likneskium ok smugu allan kvidinn innan, atu ok slitu ok drogu innyfli or likamum salnanna. Þa mællti salin: «Ek bid þik, herra, at þu segir mer, hvat illt þessar salur gerdu i lifi sinu, er slika pisl þola. Ek hygg, at þessi pisl se olik ollum þeim, er ek hefi fyrr seed.» Engillinn svarar: «Ek sagda þer fyrr, at þeir er koma i helgazsta skipan, ef þeir villaz ok misgera, sva at þeir bæta eigi, þa eru þeir dæmdir til hardazstra pisla, sva sem þar i moti, ef þeir gæta sin vid syndum, hliota þeir hina hæstu dyrd. Nu er þessi pisl munka ok allzkonar hreinlifismanna, sva karla sem kvenna, þeira sem eigi bæta þat, er þau misgerdu i heitum sinum vid gud, ok sva annarra lærdra manna, er vigdir eru til guds þionostu, er vigslur sinar svivirdu med leikmanna harskurdi ok klædabunadi ok margskonar odrum ohattum ok illum verkum, er liuga tru sina ok heit sin at gudi, ok fyrir þvi eru her allir limir likama þeira pindir ok sundrslitnir med allzkonar pislum, at þeir hofnudu at gæta sin fra bonnudum ok ferligum verkum. Þeir baru eitr i tungum sinum, þvi at þeir gættu eigi illra orda sinna, en nu brenna þeir i tungum sinum med hordum bruna. En skopin, er þeir villdu eigi hepta fra ferligu saurlifi, eru nu ormar ok pina þat, er þau misgerdu. Nu þo at þessi pisl se einkanliga þeira, er hreinlifir eru kalladir ok eru þo eigi, þa er þessi pisl eigi sidr allra þeira, er med ohreinligum ok omundangligum hætti saurlifis spilla ser; ok fyrir þvi mattu aungum kosti undan komazt þessum pinum, at medan þu vart i likam, þa skammadizt þu eigi at saurgaz med ovidkvæmiligum hætti, ok sva opt syniliga, at þu villdir optar en þu mattir.» Ok er hann hafdi þetta mællt, komu dioflar med miklum gny ok kostudu salunni at dyrinu. En er dyrit hafdi svelgt hana, þa pindiz hon i kvidi dyrsins ok þvi enu mikla vatni, eptir þvi sem fyrr var sagt. En er at þvi kom, at hon skylldi fæda ormana, þa kom engill guds med blidu andliti ok huggadi hana med godum ok sæmiligum fagnadi ok blidum ordum ok mællti til hennar: «Kom hingat, kvad hann, hin kærazta min, eigi skalltu þola lengr þetta.» Ok tok hann hana hondum sinum ok græddi hana ok eggiadi hana at fylgia ser skiott um þat, er eptir var leidarinnar. Ok foru þau þa langa leid, ok vissi salin eigi, hvert þau gengu, þviat ecki var liosit, nema þat er af englinum lysti.

12. Nu gengu þau um ogurliga stadi ok miklu hardari gotu, en fyrr hofdu þau farit, ok var þessi vegr sva mior ok þrongr, at varla matti fætr a festa, ok sva hallr, at iafnan var buit vid falli. [En þvi meir er þau nidr gengu, þvi minnr hugdi salin ser til lifs vanar. Þvi næst mællti hon til engilsins: «Segit mer, herra, kvad hon, med þvi at vit hofum seet sva margar illar pislir, at eigi mega hardari vera, ok aungum megu slikar i hug koma, hvert leidir ockr nu þessi enn hardi vegr, er sva hefir ockr nidr dregit?» Þa svarar engillinn: «Þessi vegr liggr til eilifs dauda.» En þa mællti salin: «Med þvi, kvad hon, at þessi vegr er inn þraungvazti ok hinn hardazti um at fara, ok eingi madr er ꜳ þessum veg nema vit tvau, hvat er nu þat, kvad hon, er gudzspiallit mælir: rumr er sa vegr, er til dauda liggr, þviat margir ganga um hann?» «Eigi mælir, kvad engillinn, gudspiallamadrinn um þenna veginn, helldr um synda veg ok saurlifis veg veralligs lifs, þvi at hann leidir alla þa, er hingat koma.» Sem þau hofdu lengi gengit ok miog mod, þa komu þau i dal einn, ok sa þar marga smidiubelgi ok budir, ok heyrdu þar op ok grat. Þa mællti salin: «Heyrir þu, herra minn, þat, er ek heyri?» Engillinn svarar: «Heyri ek, sagdi hann, ok veit ek, hvat þessi pisl heitir; þessi pislaþionn heitir Vulcanus, qvad engillinn, ok fyrirkemr hann morgum med velum sinum ok svikum, ok allir, er eptir lata eggian hans, eru her pindir.» «Skal ek, kvad salin, nockut þola þessa pisl?» «Skalltu at visu, kvad engillinn.» Hann gek þa fyrir, en hon fylgdi honum. Sem þau nalguduz pislina, þa hliopu dioflarnir i mot þeim ok mælltu eigi vid engilinn, nema toku salina, er fylgdi honum, med gloandi taungum ok kostudu henni i ofninn ok blesu at alla vega elldinum, sva sem menn gera vid iarn ok stal, allt til þess at sa inn mikli fioldi salna, er þar brann, var naliga at aungu ordinn. Sem þær voru sva brendar, at ecki syndiz eptir vera af þeim, nema sem vatn væri, þa skutu dioflarnir þrikvisludum slam i gegnum þær ok logdu þær a stedia ok bordu þær med miklum iarnhnydium, sleggium ok homrum, allt til þess er þeir hofdu saman barit i boll einn .xx. eda .xxx. salna eda .c., ok þat er hardara var, at þær mattu eigi deyia at helldr, en þær villdu þat giarna ok mattu aungum kosti. Þa mælltu dioflarnir: «Er nu eigi ærit at gert?» Þa svara sumir: «Kastit hingat, ver munum sia, ef ærit er.» Ok kostudu þeir þa til þeira. En þeir hendu þær iafnskiott med gloandi tongum, sva at þær komu hvergi nidr a millum. En sva sem hinir hofdu fyrr giort, sva gerdu þessir þa, kostudu hvarir til annarra, ok voru þær aumu salir hvevetna pindar, sva at hud ok holld ok sinar ok bein urdu folski af bruna ellzsins. Sem salin var pind i þessum pislum, þa kom huggari hennar ok tok hana or midium loganum ok græddi hana, sem hann var vanr, ok mællti: «Hversu mattu? Eigi voru þer sva kiærar, sem þer þotti, likams sæmdir, at þu attir at þola sva margar ok miklar pislir fyrir sakir þeira?» En salin matti aungu svara, þviat hon var sva miog pinut, ok hafdi hon ecki afl at mæla eptir sva langa eymd ok mikla. Þvi næst sem engillinn sꜳ, at hon var miog farin af vesolld pislanna, þa mællti hann til hennar med blidum ordum: «Huggaztu nu, qvad hann, þviat nu vill drottinn leida þik til helvitis ok aptr þadan. Nu tak styrk þinn ok ver oflug! Þo at þu hafir margar pislir þolat, þa eru þær myklu fleiri ok meiri, er þu skallt frials fyrir vera, ef þat er vili lausnara vors; þviat hann vill eigi dauda syndugra manna, helldr at þeir lifi ok bæti lif sitt. Allir þeir, er þu hefir enn seet, bida doms guds; en þessir er i nedrum pislum eru, ero dæmdir, ok ertu eigi enn kominn til ens nedra helvitis.» Sidan tok hann i hond henni ok huggadi hana eptir sidveniu sinni ok baud henni at fara med ser, þat er eptir var leidarinnar.

13. Sem þau gengu saman ok rædduzt vid, þa kom i moti þeim, ok þo at ovorum, hræzla mikil ok kulldi ok ogurligr daunn ok obæriligr, sva at alldri hofdu þau fyrr slikan kent, med sva miklu myrkri, at þat var yfir allar pislir þær, sem hofdu fyrr set. Ok fell þa hræzla ok angrleikr hverskonar ꜳ salina, sva at henni þotti, sem allr grundvollr heimsins skylfi, ok af þeiri hræzlu mællti hon þa til engilsins: «Herra, kvad hon, hvat velldr þvi, at ek ma eigi ꜳ fætr standa, sva em ek hrædd ok pipr, at varla hefi ek ond at at mæla. Sem hon stod ok beid andsvara engilsins, þviat hon matti ecki mæla fyrir ofmikilli hræzlu, þa hvarf engillinn or augsyn hennar, sva at hon matti hvergi sia hann. Þvi næst sem hon fann sik ollum syndgum aumari, ok frateknum sinum huggara ok liosi hvat matti henni annat i hug koma, en (at) fra henni væri tekin oll von guds miskunnar; þviat i syn heilags anda mællti Salamon, at hvarki vizska ne vinatta er i helviti, þangat er salin skundadi, fyrir þvi kunni hon þa ecki rad.

14. Sem hon hafdi um stund ein saman verit i þeim haskum, þa heyrdi hon op ok kveinan undarliga mikils fiolda, ok svo undarliga ok ogurliga, at eingi tunga kann þat at segia. Þa leit hon um sik ok villdi sia, hvadan þessi ogn kom at henni. Þa sa hon i grof eina ferstrenda, sem gia ok mikill pyttr (væri), ok stod or stolpi dynianda reyks ok loga sva har, sem hinn efri endir tæki til himins. Sa logi var fullr syndugra salna, er upp flugu med loganum, ok er reykrinn vard at aungu, þa fellu salirnar nidr i grunn pyzsins ok ofn ellzins. Sem salin hafdi seet þessa ogurligu syn, þa villdi hon firraz ok matti fætr aungan veg hræra. Sem hon opt vid leitadi ok komz hvergi, þa æddiz hon af angri ok sleit kinnr sinar med noglum fingra sinna ok æpti: «Vei mer, kvad hon, hvi dey ek eigi, hvi villdi ek eigi trua helgum ritningum, hver ærsla sveik mik?» Sem dioflar heyrþu lęti hennar, þeir er upp flugu sem folski or loganum, þa hurfu þeir iafnskiott umhverfis hana med slikum vopnum, sem þeir baru til salna pisla, ok nistu tonnum, ok brunnu allir sem elldr i klungrum, ok æptu allir einni rauddu: «Vesol sal, verdug vesælla pininga, hvadan kom þu hingat? Þu veizt aungar pislir ok aungar hefir þu enn reynt, nu it fyrsta skalltu sia verdulega pisl verkum þinum; or þeim skalltu alldri komazt, þar skalltu æ ok æ vera ok lifa ok þar æ brenna kvik utan enda; aunga huggan ok ecki lios skalltu þar finna, aunga hialp ok aunga miskunn þarftu þar at vænta. Þu skallt nu ganga i gardzhlid daudans ok vera hrundit i et nedra helviti. Sa er hingat sendi þik, sa enn sami bleckti þik, frelsi hana þik nu, ef hann ma or vorum hondum, alldri skalltu hann sidan sia. Hrygg(z) vesol, syrg ok grat, æp ok kveina, yl ok harma, nu skalltu grata med gratendum ok brenna med brennendum. Eingi er sa, er her vill nefna þik ne frelsa þik or ovina valldi.» Ok mælltu þa dioflarnir sin ꜳ millum: «Hvi dvelium ver, tokum ok synum henni grimleik þann at gefa hana Lucifero hofutdiofli at svelgia.» Þvi næst hristu þeir vopn sin at henni ok hetu henni eilifum dauda. Þessir dioflar voru allir svartir sem kol, augu þeira sem elldibrandar, tenn þeira sniohvitar, halar þeira sem orma þeira, sem skorpiones heita. Þessir ormar hafa ogurligt eitr ok hogga med holum, en adrir ormar med tungum; þeir hafa sem gamsklær hinar hvossuztu stalklær ꜳ hondum ok fotum, sem hrokva sik at, at þeir skylldi þegar taka hana, ok hon gratandi, sungu þeir henni sorgarsaung eilifs dauda. Þa kom engillinn ok rak i burt alla dioflana ok huggadi salina med fagnadarordum eptir sidveniu ok mællti: «Glez ok fagna, dottir, þviat þu skallt nu þiggia fagnat ok miskunn, en eigi dæmizt þer nu þessar pislir, en sia skalltu en eigi þola fleiri.»

Très Riches Heures du Duc de Berry: Lucifer

15. «Nu, kvad hann, skal ek syna þer enn versta anskota mannkyns.» Ok gek þa engillinn fyrir henni, ok er þau komu at helvitis gardzhlidum, þa mællti hann: «Kom, qvad hann, ok see ok vit at sonnu, at þeir er auga hafa megu her ecki sia, en þo skalltu sia þa, er her eru, en eigi megu þeir sia þik.» Sem salin nalgadiz, [sa hon diup helvitis. En hvilikar eda hversu miklar ok hardar pislir hon sꜳ þar, þo at .c. tungna væri þar i hveriu hofdi, þa mundi eigi geta upp talt. Fatt er þat, sem hann sagdi oss, ok hormuligt er at heyra, ok þo nytsamligt ok en meiri varud at firrazt i sinu lifi. Hon sa, hvar var sialfr ovinrinn ok hofdingi myrkra ok hofutovin allz mannkyns, er meiri er ollum kvikendum ok dyrum, þeim sem fyrr hafdi hon seed. Sva kvad salin likama hans mikinn, at af ollu þvi er hann hafdi seed, qvad hann ecki kunna vid at iafna, ok eigi vilium ver annat mæla, en ver heyrdum af honum; en slika sogu vottum ver, sem ver heyrdum. Þat it bolvada kvikendi var svart sem hrafn, eptir manz skepnu likams fra fotum til hofuds, nema þat umfram at þat hafdi margar hendr, eigi færi en þusund handa, ok hver hond .c. læfda laung ok .x. læfda digr, ok klær fingranna lengri spiotskoptum, ok voru klær fingra or iarni. Nef hafdi hann mikit ok digrt ok langt, ok hala hvassan ok langan ok settan umhverfis enum hvossustum goddum. Þetta et ogurliga dyr la ꜳ grufu ꜳ iarngrilli undirliggiandi glodum, ok bles þar at med belgium mikill diofla fioldi, sva at eigi mundi þvi trua, at heimrinn hafdi sva margar andir getit fra upphafi. En þessi ovin allz mannkyns var bundinn i ollum limum ok i ollum lidum hans likama med iarnrekendum morgum ok digrum. En sva sem hann velltiz a glodunum, þa angradizt hann med akafri reidi, ok snerizt hann af annarri sidu a adra, ok i þvi slo hann hondum sinum a þann inn mikla salna fiolda ok kreisti þær, sva sem hungradr ok þystr akrkarl kreistir vinberia log i munni ser, sva at eingi var su sala af þeim hinum mikla fiolda, sva at eigi sleit hann hofudit af eda adra limi. Þvi næst skaut hann ondinni fra ser ok bles umhverfis sik [ok dreifdi ollum salum i allar halfur helvitis, ok iafnskiott pyttrinn, sa er ek sagda i fra, skaut upp af ser daun ok loga. Ok sem þessi hinn grimmi vargr dro at ser ondina, þa safnadi hann salunum, er hann hafdi sundr dreift, ok svelgdi þær allar med reyk ok brennusteini; ok [sumar sva sem þær villdu komaz or hondum honum, þa laust hann þær med nefi eda hala sinum. Ok med þessum hætti þetta it auma undr var bart adra beriandi ok pint adra pinandi. Sem salin sa þetta, þa mællti hon til engilsins: «Ek þid þik, herra, attu segir mer, hvat heitir þetta it mikla undr ok hit bolvada?» «Þetta heitir, segir engillinn, Lucifer, ok hann var upphafdr ok bio i paradisar yndi. Nu ef hann væri laus, þa mundi hann angra ok fyrirfara allan heiminn ok himininn ok allt helviti. En þessi inn mikli fioldi, er her er med honum, eru sumir englar myrkra, er menn kalla diofla ok þegna fiandans; þat er ok afspringr Adams, er eigi er verdr miskunnar, þviat þeir væntu ser aungrar hialpar af gudi, ok eigi trudu þeir ꜳ hann, ok fyrir þvi þola þeir her eilifar pislir, at þeir hofnudu at þiona eilifum drottne allrar dyrdar med ordum ok verkum. Þessir eru ok þeir, sagdi hann, er dæmdir eru ok bida margra annarra, er heita gudi med ordum en hallda eigi med verkum. Slikar skulu þeir þola, er neita gudi at fullu, eda gera verk þeira, er honum nita, sem hordomsmenn, manndrapsmenn, þiofar eda mordingiar, metnadarmenn ok þeir, er eigi syna gudi litilæti i idran ok umbot synda sinna. Þat skulu þeir þola fyrst, er þu satt adan, ok sidan leidaz hingat til þessarra pisla; or þessi komaz aungir, er um sinn leidaz i þessa pisl. Her koma illir hofdingiar heimsins, er illa neyta sins valldz, [er þeim var af gudi gefit lyd sinum til traustz ok h]alldz, ok eigi verdr þeim at gagne eda hialp um þat valld, er þeir eru til skipadir, þvi at þeir trua eigi a gud, er allra vallda er giafari. Fyrir þvi mælir heilug ritning: Mattugir menn þola margar pislir.» Þa mællti salin: «Þer segit, kvad hon, at gud gefr oll volld, hvi lætr gud þa pinazt fyrir sakir valldanna?» «Valld þat, sagdi engillinn, er gud gefr, er at sonnu gott, en þat er illt at nyta þat illa.» «Hvi gefr gud þa eigi, sagdi salin, iafnan godum at eins valld at bæta ok vid at sia ok hialpa, sem hæfir, þeim er þeir eigu fyrir at sia?» «Stundum, sagdi engillinn, tekz valld fra godum monnum fyrir synda sakir lyds þess, er illa þionar undir þeira valldi, þviat illir menn eru eigi verdir godra hofdingia; sva ok stundum takaz hofdingiar godir af valldi sinu, at þeir se i minni ahyggiu ok þvi meir rækiandi forsia salna sinna.» «Ek villda vita, kvad salin, hvi hofutfiandi heitir hofdingi myrkra, med þvi at hann bergr aungum ok eigi getr sik frelsat sialfan?» «Þessi, kvad engillinn, er kalladr hofdingi eigi af valldi helldr af meinsemdum ok hordum hlutum, er hann gerir i myrkrum þessum, fyrir þvi, þo at þu sæir margar pislir, adr en þu her komt, þa er sem aungar se hia þessum odæmiligum pislum.» «Sva er at sonnu, qvad salin, þviat meir angrar mik at sia þenna pytt ok kenna þenna enn illa daun en allar pislir helvitis, er ek fyrr þolda. Nu bid ek, herra, kvad hon, tak mik hedan i burt sem fyrst, ok lat mik eigi her lengr vera ok pinazt, þvi at ek se her marga mina frændr ok adra mina kunningia, er ek gerda mer giarna at vinum i veralldarlifi, en her lati gud mik alldri hafa þeira felagskap. En þo veit ek at sonnu, ef eigi hylpi mer guds miskunn, þa væri minn verdleikr at þola slikar pislir sem þeir.» Þa mællti engillinn: «Kom hingat nu, en sæla sal, ok huggaz i hvilld þinni, þviat drottinn gerdi þer mikit gott; alldri skalltu optar slikt þola, sem nu hefir þu seed, nema þu þionir til sliks. Her til hefir þu seed myrkrastadi ovina guds, en nu framleidis skalltu sia dyrdir vina guds.

16. Sidan sneriz salin til engilsins ok fylgdi honum. Sem þau hofdu lengi gengit, þa hvarf daunn ok myrkr ok birtiz liosit, ok at hræzlunni tapadri kom i stadinn huggan ok hughreysti, ok sem salunni hvarf hryggleikr, þa fylldiz hon fagnadar, sva at hon undradi [sik sva skiott umsnuna ok mællti: «Herra minn, kvad hon, med hverium hætti er ek svo skiott umsnuin? skommu var ek sionlaus, en nu se ek; ek var hrygg, en nu em ek glod; um allan veg ockarn kenda ek fulan daun, en nu er ecki þesskonar; þa var ek hrædd ok huglaus, en nu em ek fegin ok orugg.» Þa mællti engillinn: «Blezut sertu, undra þu eigi þetta! þessi er snuning hægri handar guds; nu fỏrum vit heim um annan veg i konungsriki ockart, ok þu þacka gudi miskunn sina ok fylg mer.» Þvi næst sem þau gengu, þa sa þau hafan vegg; ok fyrir innan vegginn, þeim megin sem þau gengu, var mikill fioldi karla ok kvenna undir vosi ok vindi, ok voru oll hrygg ok hungrut ok þyrst; hofdu þau lios, ok aungan illan daun kendu þau. Þa spurdi salin: «Hverir eru þessir, er slika hvild hafa?» «Þessir eru, kvad engillinn, medalmenn, eigi [godir ok eigi illir, ok giættu sin þo somasamliga, en aunga miskunn gerdu þeir fatækum af fe sinu, ok fyrir þvi skulu þeir nockura stund þola vind ok hregg ok hafa sidan hvild goda.

17. Eptir þat gengu þau um stund ok komu at gardzhlidi, er þegar laukzt upp fyrir þeim. Ok er þau voru innkominn, þa sa þau enn fegrsta voll allan fullan blomandi grasa med godum ilm, ok þar var miog inniligt, ok var þar otaligr salna fioldi ok med miklum fagnadi. Ok var þar eingi nott, þar skein sol iafnan, ok þar var brunnr lifanda vaz. En salin eptir sva langt angr ok pislir, er hon hafdi þolat, vard fegin af sva inniligum stad ok mællti þessi ord med miklum godvilia: «Blezat se nafn drottins nu ok eilifliga, er mik frelsti or gardzhlidum eilifs dauda, ok [(fyrir) mikileik miskunna þinna leiddir mik til heilagra þinna. Nu sannreyni ek ord heilagra ritninga, at eigi megi daudlig eyru heyra ok eigi daudligr hugr hyggia, ok eigi daudlig augu um sia dyrd þa, sem gud hefir heitit sik elskundum.» Ok þvi næst mællti salin: «Herra minn, kvad hon, hverra salna er þessi hvild, ok hvat heitir þessi brunnr?» Engillinn svarar: «Her hvilazt, sagdi hann, þeir, er eigi voru at ollu godir, ok eru þo teknir or helvitis pislum ok eigi enn verdir at koma i samlag heilagra manna guds. En þessi brunnr heitir lifandi, sa er dreckr af þessu vatni skal æ ok æ lifa ok alldri þyrsta.»

18. Þadan gengu þau fram um stund, ok salin sa fyrir ser tva konunga, annan Chonchober en annan Donatum. En er salin sa þa, undradizt hon ok mællti: «Hvat er þat, herra minn, er nu se ek, sagdi hon, þessir tveir hofdingiar voru grimmir i lifi sinu ok miklir ovinir sin i millum; hverr godleikr kom þeim hingat, eda hversu voru þeir giorvir vinir?» Engillinn svarar: «Þeir idruduzt ovinattu sinnar fyrir andlat sitt, fyrir þvi var þeim eigi til pisla visat. Chonchober konungr la lengi siukr ok het gudi, at hann skylldi gerazt munkr, ef hann lifdi; en Donatus var hertekinn ok lengi hafdr i hoptum ovina sinna, ok gaf hann þa allt, þat er hann atti, fatækum monnum, ok fyrir þvi lifir rettvisi hans eilifliga. Ok skalltu allt þetta telia fyrir lifandi monnum sidan.»

19. Sem þau hofdu gengit um stund, þa sa þau haull eina dyrliga buna, ok voru veggirnir allir smidadir ok bunir gulli ok silfri ok settir med dyrligum gimsteinum, en eigi voru gluggar ne dyr ꜳ, ok þo komuz allir inn, er villdu. Hus þetta var mikit, ok margir stolpar helldu þvi uppi, ok allt var gulli ok gimsteinum sett utan ok innan. Sem salin gladdiz af syn þessarrar smidar, þa leit hon um sik ok sa eitt sæti af gulli ok gimsteinum gert ok klætt dyrligum pellum ok allzkonar agiætum bunadi, ok þar sa hon Kormak konung sitia i þvi sæti klæddan svo agiætliga, at eingi iardneskr konungr matti svo klædaz. Sem hon stod litla stund ok undradi þetta, þa komu margir menn inn i þat hus ok færdu konunginum fornir eda giafir med miklum fagnadi, ok þeir stodu fyrir sinum herra, þviat hann var þeira herra, medan hann lifdi. Þa komu ok margir prestar ok diaknar hatidliga skryddir med messuklædum ok hofdu med ser allzkonar dyrligan husbunad, er til heyrdi konungligu skrudi, med gullkerum ok silfrkerum, med filsbeinum, budkum ok bordum, ok allzkonar fogrum ok sæmiligum bunadi sva undarligum, at þo at eigi væri meiri dyrd i riki guds, þa syndizt þo ærinn. Ok þvi næst syndizt salinni, sem þeir allir, er stodu fyrir honum, felli ꜳ kne ok mælltu: «Sæll ertu, ok gott se þer! nu skalltu niota starfs handa þinna,» sogdu þeir. Þa mællti salin: «Kynligt þikki mer, herra minn, kvad hon, hvadan þessum konungi koma sva margir þionostumenn, en eingi af þessum ollum þionadi honum, medan hann lifdi.» «Eigi voru þessir or hird hans, kvad engillinn, medan hann lifdi.» «Heyrir þu eigi, kvad salin, hversu þeir mæla vid hann: Sæll ertu ok gott skal þer vera! nu skalltu niota verka þinna.» «Þessir voru, sagdi engillinn, fatækir menn guds ok utlenzskir, er konungrinn gaf olmusur sinar ok þurftargiafir, medan hann var i daudligu lifi, ok fyrir þvi gefa nu hendr þeira honum eilifa dyrd ok ombun.» «Ek villdi vita, kvad salin, ef þessi madr hefdi nockurar pislir þolat, sidan hann for or likam sinum.» «At visu, segir engillinn, ok enn þolir hann hvern dag ok þvi meir,» mællti hann. «Bidum nu, segir engillinn, litla þa stund, ok skalltu sia pisl hans.» En er þau stodu ok bidu, þa folnadi allt husit, ok hrygduzt allir menninir, er i voru husinu, ok þa stod konungrinn upp ok geck ut. Sem salin fylgdi honum, þa sa hon, at allr sa fioldi, er i var hollinni, retti hendr til himins ok (mællti) bidiandi gud med helgum vilia: «Drottinn almattigr gud, svo sem þu ert liknsamr, miskunna þu þioni þinum.» Sem salin sa til konungsins, þa sat hann i elldi allt til nafla, ok allr harklæddr upp ifra naflanum. Þa mællti salan(!) til engilsins: «Hversu lengi skal þessi sal þola þessa pisl?» «Hvern dag, sagdi engillinn, þolir hon þessa pining þriar stundir, en eina stund ok .xx. hefir hon hvild.» «Fyrir hvat, kvad salin, þolir hon þesskonar pislir?» «Þvi piniz hon i elldi, sagdi engillinn, allt til naflans, at hon giætti eigi truliga hiuskapar sins, en upp fra naflanum, sagdi hann, piniz hann i harklædum, þvi at hann let drepa iarl [i bæ heilags Patricii i trygdum, ok gerdiz i þvi eidrofi vid gud ok nidingr; en allar adrar syndir hans eru fyrirgefnar nema þessar tvær. Skundum nu, sagdi hann, at sia dyrd heilagra.

20. En er þau hofdu þadan gengit, þa sa þau hafan vegg med undarligum biartleik. En þessi veggr var allr af hinu skirazta silfri, ok syndizt salinni ecki hlid a vera, ok vissi hon eigi, med hverium hætti guddomligt valld leiddi hana þar inn. Ok leit hon þar flokk heilagra manna fagnandi ok gudi syngiandi: «Dyrd se þer, allzvalldandi fadir, dyrd se þer, allzvalldandi sonr, dyrd se þer, allzvalldandi heilagr andi.» En þessir allir kallar ok konur voru klæddir hvitum klædum ok dyrligum, þat var allt hit fridazta folk an allra lyta, iafnan gladir ok katir ok syngiandi gudi lofsaung heilagrar þrenningar. En sva var hvitleikr klæda þeira sem nyfallinn snior, þa er sol skin ꜳ. En raddir þeira voru med ymissum hattum þiotandi, gengu svo sem inir fegrstu strengleikar. Var þar biartleikr, yndi, fagnadr eilifr, samtykt ok astsemd ollum iafnmikil, hinn sætazti ilmr ok inn tilfysiligsti þess ins dyrligsta stadar, sva at yfirsteig hundradfalliga alla iardneska sætleika. Nott var þar eingi ok hryggleikr, allir voru þar i fagnadi ok i fullgiorri astsemd. Þa mællti salin: «Ek þid þik, herra minn, verum her i þessarri hvild, her likar mer vel.» «Vel se þer! sagdi engillinn, þo at þessar hvildir syniz þer miklar, miklu eru meiri ombunir heilagra manna.» «Hverra salna er þessi fagnadr?» sagdi salin. «Kvongadra manna, sagdi engillinn, er rettliga lifdu med eiginkonum sinum ok giættu heilax hiuskapar an fleck, ok vel upp helldu ok fram fluttu hyski sitt, ok huggudu fatæka menn med fe sinu, ok styrktu helgar kirkiur ok kennimenn med rettum tiundargerdum ok odrum sæmiligum hlutum ok virduligum. Til slikra skal enn rettvisi domandi sva mæla a domsdegi: Komit hingat, blezadir synir fodur mins, takit þat riki, er ydr var buit af upphafi heims! þer gafut mer hungrudum mat ok þyrstum drykk, ok klæddu þer nocktan, gestr var ek, ok olut þer mik, siukr var ek ok i myrkvastofu, ok komu þer til min. Þessir bida ennar sælu vonar ok tilkvomu dyrdar hins hæsta drottins ok hafa fagnat þessarrar hvildar. Þvi at mikil er ombun heilax hiuskapar, sa er giætir hans logliga i likam sinum, skal eignaz eilifan fagnat.» Ok [þvi næst sagdi hann: «Berr oss enn at fara upp hærra at sia þat, er þar er.» «En med þvi (sagdi salin) at þu hefir mer allt vel giort, þa villda ek her vera i þessarri hvild; eigi villda ek hedan fara, herra, ef þinn væri vili til, her er mer it kiærazta at bua, eigi beidumzt ek ne fysumzt villdara.» «Þo at þu hafir eigi til þionat, sagdi engillinn, þa skalltu sia meiri fagnadi en þessir eru.» Þvi næst gengu þau, ok þotti þeim ecki starf gongunnar, en hvarvetna gengu salirnar i mot þeim ok lutu þeim med blidum andlitum ok miklum fagnadi, ok heilsudu salinni med eiginnafni ok lofudu gud, er hana frelsti, ok mælltu: «Lof see þer, drottinn eilifrar dyrdar konungr, er eigi vill dauda syndugs mannz, helldr at hann lifi ok bætiz, þu er fyrir mikilleik miskunnsemda þinna virdizt at taka þessa sal or helvitis pislum ok gefa hana i felagskap heilagra manna þinna.»

21. Sem þau hofdu um gengit marga heilaga menn, þa syndizt þeim annarr veggr, svo nockuru har sem inn fyrri, allr brendu gulli smidadr med svo tilfysiligum almætti, at þat var meiri dyrd at sia þat en allt annat, er þeim hafdi fyrr birz. Þvi næst sem þau inn komu um þenna vegg med sama hætti ok inn fyrra, þa sa þau morg sæti af gulli gior ok gimsteinum, ok med himneskum hagleik buin ok med allzkonar gimsteinum, ok prydd med inum fegrstum pellum, ok satu i þeim stolum virduligir herrar, karlmenn ok kvennmenn, allir klæddir inum dyrstum pellum med allzkonar litum ok bunadi, ok hvitum yfirhofnum, svo at eingi daudlig tunga kann fra at segia, eda hyggia, hugsa eda auga sia, hversu andlit þeira allra, er þar voru, gloudu med svo miklum biartleik, sem sol hefir, þa er hon [kemz i hæstu gongu sina ꜳ midium degi; harit a [hofdi þeim glitadi sem brent gull, ok allir voru koronadir gulligum koronum bunum med hinum dyruzstum gimsteinum. Ok fyrir þeim stodu gullstolar, ok þar ꜳ bækr, allar ritnar gullstofum, ok sungu þessir helgir menn gudi alleluia med nyium saung ok sætri roddu, sva at ef madr hefdi heyrt um sinn, þa gleymdi hann ollum hryggleik. Þar nam salin stadar, sem hon sa helga menn ok þau hin fogru sæti. Þa mællti engillinn til hennar: «Þessir helgir menn gafu likami sina undir hardan dauda fyrir rettrar truar sakir ok astsemdar guds, ok þogu likami sina i blodi hins helga lambs. Þessir eru þeir, er giættu sin fyrir allzkonar saurlifi, en þo helldu þeir logligan hiuskap um stund, en þat er eptir var lifdaga þeira, giættu þau hreinlifis ok guds þionostugerdar, svo ok þeir er drepnir voru fyrir guds sakir, ok þeir er krossfestu likami sina med margskonar meinlætum lifandi rettvisliga, ok fyrir þat, sagdi hann, odluduzt þeir allir eilifar koronur. Þessir dyrligir menn eru vinir guds [ok uppgerdarmenn heilagrar kirkiu.

22. Sidan er salin hafdi seed umhverfis sik, þa sa hon morg landtiolld af purpura, pellum ok hvitu silki, vid gull ofin ok silfr ok med allzkonar himneskum hagleik. I þessum budum gengu þiotandi med margskonar hliodum allzkonar strengleikar, hỏrpur, gigiur, sinfonia, organa, sallterium, pipur med hinum sætuztum hliodum. Ok sem salin hafdi heyrt þetta, þa mællti hon: «Herra minn, kvad hon, hverra salna eru þessi in dyrligu landtiolld?» «Þessi hvilld, segir engillinn, er munka ok allra hreinlifismanna, karla ok kvenna, er vel helldu heit sin vid gud ok yfirboda sina i heilagrar kirkiu hlydni ok giæzlu skipana sinna, ok þionudu gudi godfusliga ok gladliga, ok helldr kioru at bera hlydnina en bioda, helldr ok undirmenn vera en yfirbodar, en hofnudu sinum vilia, en gerdu guds vilia, ok sannliga megu þeir mæla til guds: Ver forum i gegnum elld ok vatn ok freisting heimsins, ok fyrir þvi, drottinn, leiddir þu oss i hvilld. Slikir hafa hug sinn ok ahyggiu a himneskum hlutum, medan þeir eru i daudligum likam, ok hallda tungum sinum eigi at eins fra ordum med helgum þognum, helldr ok fra ollum meinsemdar hlutum, svo at þeir megu at sonnu segia: Ver þogdum ok hlyddum þer, drottinn, af heyrn bodorda þinna. Slikir eigu, sagdi engillinn, þessi hasæti ok landtiolld, ok i þeim syngia þeir eiliflig lof gudi lausnara mannkyns, er giafari er allra godra hluta.» Þa mællti salin: «Herra minn, qvad hon, ef þer lofit mer, þa vil ek ganga nær þeim ok sia þa, er her eru i landtiolldum.» «Vel likar mer, sagdi engillinn, at þu siair þa ok heyrir, en eigi skalltu inn ganga til þeira. Þessir eru iafnan i yfirsyn heilagrar þrenningar fodur ok sonar ok heilax anda, en sa er inn gengr um sinn til þeira, hann gleymir at fullu ollum vandrædum lidnum ok vesolldum ok skilzt alldri optar vid samsæti heilagra manna, nema hann hafi giætt meydoms sins, þa tekz hann upp i samneyti heilagra engla.» Ok þa gengu þau nær ok sa inn i landtiolldunum hvartveggia kallmenn ok konur, hreinlifismenn ok hreinlifiskonur i engla likneskium, en raddir þeira voru engla roddum likari en manna; ok þær salur, er þau sa fyrr med miklum biartleik, þa var þetta it mikla lios ok sætleikr ok ymr yfir alla þa dyrd, er fyrr hofdu þau seet. Allir strengleikar gengu an manna starfi, sva at eingi tok hondum ꜳ, en þo voru raddir sꜳlnanna [yfir sætleik allra strengleika, ok var salunum ecki starf at rỏddunum, svo at eigi hrærdiz mudr þeira med hliodi raddanna, nema allt gek eptir þeira vilia. En landtiolldin yfir hofdum þeira skinu med miklum biartleik, ok hengu or þekiunni rekendr gervar or hinu skirazta gulli, ok hinn hagligazti silfrþattr i millum, ok hengu þar vid bordker, gigiur ok horpur ok allzkonar strengleikatol [med lilium ofnum af gulli ok gulligum kumpasum. I millum þessa rekenda flaug mikill fioldi heilagra engla, allir med gullvængium, ok umhverfis landtiolldin med [hogværu flogi, ok sungo þeir enn sætazta saung ollum ꜳheyrundum.

23. Þa er salin hafdi fengit fagnat þessarra syna ok villdi þar nema stadar, þa mællti engillinn til hennar: «Se upp i himinenn yfir þik ok yfir hofut þer.» Ok hann upplitandi sa hann vid vaxinn med grænum berki ok i allar halfur fra ser ok med laufum allzkonar ok fegrstum blomum, ok voru allir kvistirnir fullir ok lodnir af hinu bezta alldini. A þessum kvistum sat mikill fioldi fugla med allzkonar lit, en undir kvistunum ok umhverfis vidinn at endilongum þa var lilium ok rosum ok blomum allzkonar ilmandi grasa vaxinn. En undir vidi þessum

____

Appendix

(Første Cap. samt Slutningscapitlerne af den latinske Original meddeles her efter: «Visio Tnugdali edidit Oscar Schade, Halis Saxonum 1869»)

Visio cuiusdam militis Hyberniensis ad ædificacionem conscripta.

De situ Hyberniæ primo

Hybernia igitur insula est in ultimo occidentali oceano posita, ab austro in boream porrecta, stagnis et fluminibus præcipita, nemoribus insita, frugibus fertilissima, lacte et melle omnibusque piscacionis et venacionis generibus opulenta, vinearum expers sed vini dives, serpentium ranarum bufonum et omnium animalium venena ferencium ita inscia ut eius lignum aut corrigia aut cornu aut pulvis omnia vincere noscantur venena; religiosis viris et feminis satis præclara, armis autem crudelis et inclita; cominus ad meridiem habens Angliam, ad ortum vero Scotos et Brittones, quos quidam Galenses vocant, ad boream autem Cattos et Orcados, ex adverso vero ad austrum Hyspanos. Hæc ergo insula civitates habet præcipuas .xxxiiii., quarum præsules duobus subsunt metropolitanis: Ardinacha namque septentrionalium Hyberniensium est metropolis, australium autem præcellentissima est Caselensis, de qua ortus est quidam vir nomine Tnugdalus nobilis, cuius crudelitas vel pocius in eo quod egit deo pietas nostro huic opusculo materiam dedit. Erat namque vir præfatus ætate iuvenis, genere nobilis, vultu hylaris, aspectu decorus, curialiter nutritus, veste conpositus, mente magnanimus, militari arte non mediocriter instructus, habilis affabilis atque iocundus, verum (quod ego non sine dolore possum dicere) quanto confidebat in corporis forma et fortitudine, tanto minus curabat de animæ suæ æterna salute. Nam (ut ipse modo sæpius cum lacrimis solet confiteri) gravabat eum, si quis ei de salute animæ aliquid licet breviter vellet dicere. Ecclesiam dei neglexerat; pauperes autem Christi etiam videre nolebat, scurris munus et ioculatoribus pro vana gloria distribuerat quitquit habebat. Sed cum tot malis divinæ misericordiæ finem dare placuit, eum quando voluit provocavit. Nam ut plurimi Corcagensis civitatis testantur incolæ, qui ei tunc aderant, per trium dierum et noctium spacium iacuit mortuus: þer quod spacium amare didicit quitquit antea suaviter deliquit, nam vita eius præsens testatur quæcunque paciebatur. Passus est enim plurima incredibilia et intollerabilia tormentorum genera, quorum ordinem sive nomina, sicut ab ipsius qui viderat et patiebatur ore didicimus, nos ad augmentacionem vestræ devocionis vobis scribere non gravabit. Hic igitur cum multos haberet amicos sodales, inter eos unum habuerat, qui ei conmutacionis debito trium equorum debitor erat. Hic cum statutum præstolaretur terminum, suum transacto tempore convenit aruicum. Qui cum bene receptus perendinaret tribus noctibus, cœpit tractare de creditis rebus. Cui cum ille responderet, se ad manum non nabere quæ pecierat, multum iratus iter repetere disposuerat quo venerat. Debitor vero mitigare cupiens amicum suum, rogabat eum, quatenus secum prius quam recederet dignaretur cibum sumere. Cuius cum præcibus negare nequiret, resedit et securi deposita, quam manu tenuerat, cibos cum socio sumere cœpit. Sed prevenit divina pietas hunc appetitum, nescio namque cita qua occasione percussus manum quam extenderat replicare non poterat ad os suum. Tunc terribiliter clamare cœpit suamque securim, quam antea deposuerat, uxori svi socii commendavit «custodi (inquiens) meam securim! nam ego morior.» Et tunc verbotenus corpus exanime continuo corruit, ac si nullatenus spiritus antea ibi fuisset. Assunt signa mortis: crines candent, frons obduratur, errant oculi, nasus acuitur, pallescunt labia, mentum cadit et universa corporis menbra rigescunt. Currit familia, tollitur cibus, clamant armigeri, plorat hospes, corpus extenditur, pulsantur signa, accurrit clerus, miratur populus, et tota civitas cita boni militis morte turbatur. Quid moramur? ab hora quasi decima in quarta feria usque ad ipsam eandem horam in sabbato mortuus iacebat, nullo in eo remanente vitæ signo, excepto quod calor modicus in sinistro pectore ab hijs qui diligenter corpus palpare studuerant senciebatur. Ea propter ipsum corpus subterrare noluerant, eo quod calorem in ipsa eius partiuncula senciebant. Post hæc autem præsente clero et populo, qui ad sepeliendum illum convenerant, resumpsit spiritum et debili flatu quasi per unius horæ spacium respirare cœpit. Mirantur cuncti etiam sapientes dicentes «nonne hic est spiritus vadens et rediens?» Tunc ille debili intuitu circumspiciens interrogantibus se, si vellet conmunicare, innuit afferri corpus domini; et cum illud sumeret et vinum biberet, cœpit cum graciarum actione laudare dominum dicens «O deus, maior est misericordia tua quam iniquitas mea, licet sit magna nimis. Quantas ostendisti mihi tribul[ationes] mul[tas] et ma[las] et conuer[sus] vi[vificasti] me et de ab[yssis] ter[ræ] iterum red[uxisti] m[e].» Et cum hæc dixisset, omnia sub testamento quæ habuit dispersit et dedit pauperibus, ipse vero de signo salutiferæ crucis signari præcepit et pristinam vitam in antea se relicturum omnimodis vovit. Cuncta autem quæ viderat aut passus fuerat nobis postmodo dicens narravit.

De defensoribus et structoribus ecclesiarum et gloria eorum

23. Cum enim anima hijs delectata visionibus vellet ibidem stare, dixit ei angelus «Respice!» Et respiciens vidit unam arborem maximam et latissimam frondibus et floribus viridissimam omniumque frugum generibus fertilissimam. In cuius frondibus aves multæ diversorum colorum et diversarum vocum cantantes et organizantes morabantur, sub cuius etiam ramis lilia et rosæ multæ nimis et cunctarum herbarum specierum odoriferarum genera oriebantur. Erant autem sub eadem arbore multi viri et feminæ i cellulis aureis et eburneis, et ipsi sine cessacione laudabant et benedicebant deum omnipotentem pro universis beneficijs ac donis, et habebat unusquisque illorum auream coronam in capite suo mirabiliter ornatam, et sceptrum aureum in manu sua quisque tenebat, et erant vestiti talibus vestimentis qualibus antea monachi fuerant induti. Anima autem conversa ad angelum ait «Quæ est ista arbor? et illæ quæ sub ea sunt animæ quid boni agebant, dum erant in corpore?» Et angelus ait «Hæc arbor typus est sanctæ ecclesiæ, et isti qui sub ea sunt viri et feminæ constructores et defensores erant sanctarum ecclesiarum, et pro beneficijs, quæ sanctis ecclesijs largiebantur, ipsarum fraternitatem consecuti sunt, et per illorum conmonicionem relinquentes sæcularem habitum continebant a carnalibus desiderijs quæ militant adversus animam, sobrie et iuste et pie vixerunt in hoc sæculo expectantes beatam spem, quæ, ut vides, eos non confundit.» Et addidit «Proficiscamur!»

De gloria virginum et .ix. ordinibus angelorum

24. Cumque profecti fuissent, viderunt murum pulchritudine altitudine et splendore ceteris dissimilem. Erat namque ex omnium lapidum preciosorum bene constructus varijs coloribus metallis interpositis, ita ut habere videretur aurum pro cemento. Lapides autem eius erant christallus crisolitus berillus iaspis iacinctus smaragdus saphirus onichinus topazius sardius crisoprassus ametistus tartacus atque granatus. Hijs et hijs similibus murus splendens lapidibus multum in sui amorem videncium mentes provocabat. Ascendentes ergo murum viderunt procul dubio quod oculus non vidit nec au[ris] a[udivit] nec in cor hominis as[cendit], quæ p[ræparavit] deus dil[igentibus] se. Viderunt namque ibidem .ix. ordines bonorum spirituum, videlicet angelos archangelos virtutes principatus potestates dominaciones thronos cherubin et seraphyn. Audierunt autem inenarrabilia verba, quæ nec potest homo nec licet homini loqui. Tunc dixit angelus ad animam «Audi, filia, et vi[de] et incli[na] au[rem] t[uam] et obl[iviscere] populum t[uum] et domum p[atris] t[ui] et concu[piscet] rex s[peciem] t[uam]. Quid dicam? Cunctis patet, quanta amœnitas, quanta iocunditas, quanta dignitas et qualis sublimitas sit interesse choris sanctorum angelorum patriarcharum prophetarum, cernere laudabilem numerum martyrum, videre candidatum exercitum virginum, audire novum canticum gloriosum, aspicere apostolorum chorum, confessorum mereri consorcium et, quod præcellit omne gaudium, eum, qui panis est angelorum et vita omnium, sentire clementem et pium. Ab illo ergo loco, in quo tunc stabant, non solum omnem quam ante viderant gloriam, verum et prædictarum supplicia penarum videbant, et (quod magis miramur) terrarum orbem quasi sub uno solis radio videre valebant. Non enim quitquam creaturæ poterit visum obtundere, cui semel concessum est omnium creatorem videre. Et miro modo cum starent in eodem loco, in quo prius steterant, non se vertentes in aliam partem, cunctos tamen ex eodem loco et ante et retro positos videbant. Non solum autem visus sed et sciencia dabatur ei insolita, ita ut non sibi opus esset interrogare ampli is aliqua, sed omnia sciebat apte et integre quæcumque volebat.

De sancto Rvdano confessore

25. Cum autem ita esset, affuit ei sanctus Rvdanus confessor, cum magna læticia salutans eam et amplectens intimæ caritatis visceribus ait «Dominus custodiat introitum t[uum] et ex[itum] t[uum] ex hoc nunc et u[sque] in s[æculum]! Ego sum (ait) Rvdanus patronus tuus, cui iure debitor es sepulturæ.» Et cum dixisset, stetit nil amplius dicens.

De sancto Patricio et .iiii. notis episcopis

26. Illa vero respiciens vidit sanctum Patricium Hyberniensium apostolum cum magna turba episcoporum, inter quos .iiii. sibi notos vidit episcopos, videlicet Cœlestinum Archinachanum archyepiscopum et Malachiam, qui predicto viro successit in archiepiscopatu, qui Romam tempore Innocencij papæ veniens ab ipso legatus et archiepiscopus constitutus est, qui omnia quæcumque habere poterat cœnobijs et pauperibus dividebat. Hic constructor erat .liiii. congregacionum monachorum canonicorum sanctimonialium, quibus omnia necessaria providebat et nil omnino sibi retinebat. Ibi etiam vidit Christianum Lugdunensem episcopum, ipsius prædicti Malachiæ fratrem uterinum, miræ continenciæ virum et voluntariæ paupertatis amatorem, et Neemiam Duanensis civitatis antistitem, virum simplicem atque modestum, sapiencia quoque et castitate præ ceteris fulgentem. Hos .iiii. cognovit episcopos. Erat quoque iuxta illos unum sedile mirabiliter ornatum, in quo nemo sedebat. Dixit anima «Cuius est istud sedile et quare sic vacat?» Respondit ei Malachias «Ista sella est cuiusdam de fratribus nostris, qui non migravit a corpore; sed dum migravit, in tali sede sedebit.» Sed cum in hijs omnibus anima valde esset delectata, affuit angelus domini, qui eam antecedebat et blande alloquens illam dicebat.

De reditu animæ ad corpus

27. «Vidisti (inquit) hæc omnia?» Et respondens anima dixit «Vidi, domine. Obsecro, sine me hic ess?!» Et angelus «Debes (inquit) ad corpus tuum redire et omnia quæ vidisti ad utilitatem proximorum memoriter retinere.» Verum cum anima audisset quod ad corpus eam redire oporteret, cum magna tristicia et fletu respondens ait «Domine, quid tanti mali egi umquam, ut ad corpus meum relicta tanta gloria redire debeam?» «Istam (ait angelus) non merentur intrare nisi virgines, qui corpora sua a tactu carnalis concupiscenciæ custodiunt et aduri magis pro tanta ac tali gloria quam coinquinari turpis concupiscenciæ volutabris malunt. Tu vero noluisti scripturarum verbis credere, et ideo non poteris hic manere. Revertere ergo ad corpus tuum, unde exieras, et tute abstinere ab hijs quæ ante faciebas! Consilium nostrum simul et auxilium tibi non deerit, sed præsencialiter atque fideliter tibi manebit.» Hoc cum dixisset angelus, conversa est anima, et cum se movere conaretur, sensit se cito mole corporis esse gravatam. Nullum enim intervallum nec temporis unum sensit interesse momentum, sed in uno atque eodem temporis puncto in cælis loquebatur ad angelum et in terris se sensit induere corpus suum. Tunc debilis aperuit corporales oculos et suspirans nichilque dicens respexit circumstantes clericos. Sumens igitur corpus domini cum graciarum actione, omnia quæ habuit pauperibus dispersit et signum sanctæ crucis suis vestimentis quibus vestiebatur superponi iussit. Cuncta vero quæ viderat nobis postmodum recitavit et bonam vitam nos ducere monuit, verbumque dei, quod ante nesciverat, cum magna devocione et humilitate ac sciencia prædicabat. Sed nos, quia vitam eius imitari non possumus, hoc saltem ad utilitatem legencium scribere studuimus; unde nos vestram, o preclara G, humillima et devotissima prece precamur clemenciam, ut nostri licet indigni memoriam in vestris habeatis oracionibus, quatenus illi placeamus, qui actor horum est, quæ ante diximus, Iesu Christo domino nostro, cui est honor et gloria in sæcula sæculorum. Amen. Explicit.

---

Fotnoter