Fjörutíu Íslendinga þættir: Þiðranda þáttr ok Þórhalls
| Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Denne teksten finnes på følgende språk ► |  |
 |
||||
|
|
Þiðranda þáttr ok Þórhalls
Þórleifur Jónsson gaf út
Reykjavík, 1904
Þórhallr hét maðr norrœnn; hann kom út til Íslands á dögum Hákonar jarls Sigurðarsonar. Hann tók land í Sýrlœkjarósi, ok bjó á Hörgslandi. Þórhallr var fróðr maðr ok mjök framsýnn, ok var kallaðr Þórhallr spámaðr. Þórhallr spámaðr bjó þá á Hörgslandi, er Síðu-Hallr bjó at Hofi í Álftafirði, ok var með þeim hin mesta vinátta. Gisti Hallr á Hörgslandi hvert sumar, er hann reið til þings. Þórhallr fór ok oft til heimboða austr þangat, ok var þar löngum. Sonr Halls hinn elzti hét Þiðrandi; hann var manna vænstr ok efniligastr; unni Hallr honum mest allra sona sinna. Þiðrandi fór landa í milli, þegar hann hafði aldr til. Hann var hinn vinsælasti, hvar sem hann kom, því at hann var hinn mesti atgervismaðr, lítillátr ok blíðr við hvert barn. Þat var eitt sumar, at Hallr bauð Þórhalli vin sínum austr þangat, þá er hann reið af þingi. Þórhallr fór austr nökkuru síðar enn Hallr, ok tók Hallr við honum sem jafnan með hin mesta blíðskap. Dvaldist Þórhallr þar um sumarit, ok sagði Hallr, at hann skyldi eigi fyrri fara heim enn lokit væri haustboði.
2. Þat sumar kom Þiðrandi út í Berufirði. Þá var hann átján vetra. Fór hann heim til föður síns. Dáðust menn þá enn mjök at honum sem oft áðr, ok lofuðu atgervi hans; enn Þórhallr spámaðr þagði jafnan, þá er menn lofuðu hann mest. Þá spurði Hallr, hví þat sætti, „er þú leggr svá fátt til um hagi sonar míns Þiðranda? því at mér þykkir þat merkilegt, er þú mælir, Þórhallr“, segir hann. Þórhallr svaraði: „Eigi gengr mér þat til þess, at mér mislíki nökkurr hlutr við hann eðr þik, eðr ek sjái síðr enn aðrir menn, at hann er hinn merkilegasti maðr, heldr berr hitt til, at margir verða til at lofa hann, ok hefir hann marga hluti til þess, þó at hann virði sik lítils sjálfr. Kann þat vera, at hans njóti eigi lengi, ok mun þér þá œrin eftirsjá at um son þinn svá vel mannaðan, þó at eigi lofi allir menn fyrir þér hans atgervi“. Enn er á leið sumarit tók Þórhallr mjök at ógleðjast. Hallr spurði, hví þat sætti. Þórhallr svarar: „Illt hygg ek til haustboðs þessa, er hér skal vera, því at mér býðr þat fyrir, at spámaðr mun vera drepinn at þessi veizlu“. „Þar kann ek at gera grein á“, segir bóndi; „ek á uxa einn, tíu vetra gamlan, þann er ek kalla spámann, því at hann er spakari enn flest naut önnur. Enn hann gkal drepa at haustboðinu, ok þarf þik þetta eigi at ógleðja, því at ek ætla, at þessi mín veizla sem aðrar skuli þér ok öðrum vinum mínum verða til sœmdar“. Þórhallr svarar: „Ek fann þetta ok eigi af því til, at ek væra hræddr um mitt líf, ok boðar mér fyrir meiri tíðindi ok undarligri, þau er ek mun at sinni eigi upp kveða“. Hallr mælti: „Þá er ok ekki fyrir at bregða boði því“. Þórhallr svarar: „Ekki mun tjóa at gera þat, því at þat mun fram ganga sem ætlat er“.
3. Veizlan var nú búin at vetrnóttum. Kom þar fátt boðsmanna, því at veðr var hvasst ok viðgerðar-mikit. Enn er menn settust tilborðs um kveldit, þá mælti Þórhallr: „Biðja vilda ek, at menn hefði ráð mín um þat, at engi maðr komi hér út á þessi nótt, því at mikil mein munu hér á liggja, ef af þessu er brugðit, og hverigir hlutir, sem verða í bendingum, gefi menn eigi gaum at, því at illu mun furða, ef nökkurr anzar til“. Hallr bað menn halda orð Þórhalls; „því at þau rjúfast ekki“, segir hann, „ok er um heilt bezt at búa“. Þiðrandi gekk um beina; var hann í því sem öðru mjúkr ok lítillátr. Enn er menn gengu at sofa, þá skipaði Þiðrandi gestum í sæng sína; enn hann sló sér niðr í sæti yztr við þili. Enn er flestir menn váru sofnaðir, þá var kvatt dyra, ok lét engi maðr sem vissi. Fór svá þrisvar. Þá spratt Þiðrandi upp, ok mælti: „Þetta er skömm mikil, er menn láta hér allir sem sofi, ok munu boðsmenn komnir“. Hann tók sverð í hönd sér, ok gekk út; hann sá engan mann. Honum kom þá þat í hug, at nökkurir boðsmenn myndi hafa riðit fyrr heim til bœjar, ok riðit síðan aftr í móti þeim, er seinna riðu, Hann gekk þá undir viðköstinn, ok heyrði, at riðit var norðan á völlinn. Hann sá, at þat varu konur níu, ok allar í svörtum klæðum, ok höfðu brugðin sverð í höndum. Hann heyrði ok at riðit var sunnan á völlinn, þar váru ok níu konur, allar í ljósum klæðum ok á hvítum hestum. Þá vildi Þiðrandi snúa inn, ok segja mönnum sýnina; enn þá bar at konurnar fyrr, hinar svartklæddu, ok sóttu at honum; enn hann varðist drengiliga. Enn langri stundu síðar vaknaði Þórhallr, ok spurði, hvárt Þiðrandi vekti, ok var honum eigi svarat. Þórhallr kvað þá mundu of seinat.
4. Var þá út gengit; var á tunglskin ok frostviðri. Þeir fundu Þiðranda liggja særðan, ok var hann borinn inn. Ok er menn höfðu orð við hann, sagði hann þetta allt, sem fyrir hann hafði borit. Hann andaðist þann sama morgun í lýsing, ok var lagðr í haug at heiðnum sið. Síðan var haldit fréttum um mannaferðir, ok vissu menn ekki vánir óvina Þiðranda, Hallr spurði Þórhall, hverju gegna myndi um þenna undarliga atburð. Þórhallr svarar: „Þat veit ek eigi; enn geta má ek til, at þetta hafi engar konur verit aðrar enn fylgjur yðrar frænda. Get ek, at hér eftir komi siðaskifti, ok mun því næst koma siðr betri hingat til lands. Ætla ek þær dísir yðrar, er fylgt hafa þessum átrúnaði, munu hafa vitat fyrir siðaskifti, ok þat, at þér munit verða þeim afhendir frændr. Nú munu þær eigi hafa því unat, at hafa engan skatt af yðr áðr, ok munu þær því hann haft hafa í sinn hlut; enn hinar betri dísir mundri hafa viljat hjálpa honum, ok komust eigi við at svá búnu. Nú munut þér frændr þeira njóta, er þann hinn ókunna sið munut hafa, er þær boða fyrir ok fylgja“.
5. Nú boðaði þessi atburðr fyrir, sem Þórhallr sagði, ok margir hlutir þvílíkir, þann fagnaðartíma, sem eftir kom, at allsvaldandi Guði virðist at líta miskunnaraugum á þann lýð, er Ísland byggði, ok leysa þar fólk fyrir sína erindreka af löngum fjandans þrældómi, ok leiða síðan til samlags eilífrar erfðar sinna œskilegra sona, sem hann hefir fyrir heitit, alla þá, er honum vilja trúlega þjóna með staðfesti góðra verka; svá ok eigi síðr sýndi óvinr alls mannkyns opinberliga í slíkum hlutum ok mörgum öðrum, þeim er í frásagnir eru fœrðir, hversu nauðigr hann lét laust sitt ránfengi ok þann lýð, er hann hafði áðr allan tíma haldit hertekinn í villuböndum sinna bölvuðu skurðgoða, þá er hann hvessti með slíkum áhlaupum sína grimdarfulla reiði á þeim, sem hann hafði vald yfir, sem hann vissi nálgast sína skömm ok makligan skaða síns herfangs.
6. Enn Halli þótti svá mikit lát Þiðranda sonar síns, at hann undi eigi lengr at búa at Hofi; fœrði hann þá byggð sína til Þváttár. Þat var einn tíma at Þváttá, þá er Þórhallr spámaðr var þar at heimboði með Halli, (at) Hallr lá í hvílugólfi ok Þórhallr í annarri rekkju; enn gluggr var á hvílugólfinu. Ok einn morgin, er þeir vöktu báðir, þá brosti Þórhallr. Hallr mælti: „Hví brosir þú nú“? Þórhallr svarar: „At því brosi ek, at margr hóll opnast, ok hvert kvikindi býr sinn bagga, bæði smá ok stór, ok gera fardaga“. Ok litlu síðar urðu þau tíðindi, sem nú skal frá segja: (þ. e. kristniboð Þangbrands prests á Íslandi).
