Fjörutíu Íslendinga þættir: Gull-Ásu-Þórðar þáttr

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif


Fjörutíu Íslendinga þættir

Gull-Ásu-Þórðar þáttr

Þórleifur Jónsson gaf út
Reykjavík, 1904




Um daga Eysteins konungs Magnússonar berbeins kom útan af Íslandi sá, maðr, er Þórðr hét, austfirzkr at ætt ok félítill. Hann var gerviligr maðr ok föður-betringr, ok helt sínum hluta fyrir jafnaðar-mönnum sínum; skáld var hann gott. Ok sem hann kom í bœinn, var fátt til forgiftar at taka. Hann kom um kveldit í garð konu þeirar, er Ása hét. Hon var ættstór ok auðig mjök; hon var náskyld þeim Bjarkeyingum ok Viðkunni Jónssyni ok öðrum frændum þeira. Hon tók við Þórði um vetrinn. Hann skemmti vel ok kunni gott umskifti á skapsmunum Ásu. Vel rœttist um vist hans, ok var hann þar um vetrinn með kærleiknm, ok í því meiri sóma, sem hann var lengr, ok mæltu þat margir menn, at með þeim væri hin nákvæmasta vinátta; sátu þau löngum saman á einmœli. Ása var eigi ung kona. Um várit sagði hon Þórði, at henni hefði vel til hans líkat: „Ok mun ek fá þér fé nökkut til Englands farar, ok eigum bæði saman, ef nökkut á grónar“. Ok svá gerir hann. Tekst honum vel kaupferðin; kom heim at hausti ok sat heima um vetrinn. Svá ferr nökkur sumur;. gengr mjök í vöxt efni þeira, ok gerist því meiri hans frami, sem hann var lengr með Ásu. Er hann nú kallaðr Gull-Ásu-Þórðr. Frændum hennar þótti óvirðing í þessu, ok lögðu á hann óþokka mikinn, enn hann lætr sem hann heyri ekki. Þat var einn dag, at Ása kom að máli við Þórð ok mælti: „Hingat er ván Viðkunns, frænda míns; vil ek at þú leitir honum allrar virðingar í þjónustu þinni, ok þœtti mér ráð, at þú yrktir um hann drápu, ok bœrir fram, áðr hann ferr í brott ok sœmdir hann mjök í kvæðinu, því at höfðingjum flestum þykkir lofit gott, enn vit munum þurfa at stilla til, ef honum skal allvel líka, enn þér þó ekki minna á liggr nökkurum orðum; enn þú ert hólpinn, ef þú fær hans vináttu, við hvern sem þú etr kappi hér í Noregi“. Þórðr kvaðst mundu til hætta;; ok yrkir síðan kvæðit. Eftir þat kemr Viðkunnr með mikla sveit manna, ok tekr sér skytning. Ok einn dag gekk Þórðr fyrir Viðkunn, kvaddi hann ok mælti: „Kvæði lítit hefi ek at fœra yðr, er ek hefi kveðit, ok vil ek at þér hlýðit“. „Þat skal vera“, segir Viðkunnr, „ok hefir þú fyrst orðit til at kveða um mik. Mun þér nökkuru skifta, Þórðr, hvern veg mér virðist kvæðit, því (at) ekki ann ek þér svá mikit, sem Ása frændkona mín“. Síðan hóf hann kvæðit, ok var þat fimmtug drápa, ok var þetta stefit:


Hart reiðir Hildar birti
hjálmfaldinn í gný málma
Jóns ættstuðill einatt
allfróðr í styr þjóða.


Ok sem úti var kvæðit, lögðu margir lofsorð til, enn Viðkunnr þakkaði mest, ok skifti skjótt skaplyndi við Þórð, ok gaf honum gullhring, er stóð mörk. Þórðr lézt eigi fé þurfa, enn beiddist vináttu hans, ok því hét Viðkunnr, ok var hann út leiddr með góðum gjöfum. Líða nú stundir, ok eitt sumar, er Þórðr kom af Englandi, lagði hann upp í ána Nið; Eysteinn konungr var þá í bœnum ok margt stórmenni með honum: Sigurðr Hranason ok Viðkunnr Jónsson ok Ingimarr af Aski, hinn ríkasti maðr ok hinn mesti ofsamaðr. Hann hafði lagt í lægit, áðr enn Þórðr kom at. Menn rœddu um, at honum væri vænast, at leggja upp í öðrum stað. Þórðr kvaðst ekki mundu til saka, ok lét þá kyrrt. Ok er þeir rœddu um þetta ok ruddu skipit, finnr Þórðr ekki stafntjaldit. Hann gengr þá á skip Ingimars, ok finnr þar svein einn, ok hafði sá sveipat undir sik tjaldinu. Þórðr tekr sveininn með tjaldinu, ok rekr heim í garð sinn, ok skipar upp síðan farmi sínum. Brátt kemr þessi saga fyrir Ingimar, ok verðr hann reiðr mjök, ok gengr at garði Þórðar, ok biðr hann skjótt selja fram manninn. Þórðr segir svá: „Þat mun varla hlýða at sleppa þjófnum, þó (at) hann væri hans maðr“. Ingimarr mælti: „Eigi muntú, Gull-Ásu-Þórðr, lengi halda mínum mönnum, eðr gera þá at þjófum; má ek þá ok varla lendr maðr heita, ef ek læt göngumann þinn draga menn af mér“. Þá svarar Þórðr ok kvað:


Nú tekr ýgr at œgja
ofrkúginn mér drjúgum;
þinn hefir höldr of hlannat
hjaldrgegninn mik tjaldi;
trautt man'k lausan láta,
linnbóls gjafi! at sinni
vísan þjóf, þótt váfi
ván þín of hlut mínum.


Ingimarr gengr þá í burt, ok er mjök reiðr. Ása bað Þórð senda eftir Viðkunni, ok reyna vináttumálin ok kvæðis-launin: „Því at þungt er at etja, þar sem Ingimarr er“. Þórðr gerir nú svá, ok brást hann við hit bezta, ok kvað skyldu-ferð, ok kemr í loftit til Þórðar með mikla sveit manna. Eigi líðr langt, áðr enn þeir heyra gný mikinn, ok ferr þar Ingimarr, ok biðr Þórð lausan láta manninn, ella muni hann at sœkja. Viðkunnr mælti: „Þat er sannligast, at mál þetta komi í lögmannsdóm, ok hefir Þórðr þat at gert, er hann átti, er hann batt þann, er stolit hafði; ella var hann sekr. Ingimarr mælti: „Stingit mér í, kvað reka, hon stóð einsaman, ok Viðkunnr er kominn hér; þat er ok mátuligra, at vit eigim saman, heldr enn Þórðr mágr þinn, enda muntú ætla at launa honum dræplinginn, er hann flimti um þik"; ok snýr þegar í brott, Þá mælti Viðkunnr: „Nú skal senda til Sigurðar Hranasonar vinar míns, ok biðja hann hér koma, ok ef hann hefir nökkut mótmæli, þá minnit hann á, hverr honum dugði bezt, þá er Finnar tóku bú hans í Bjarkey“. Síðan fara þeir ok segja orðsending hans. Hann lét vel á komit, þó at þeir Ingimarr reyndi með sér: „Því at þar þykkist hvárr öðrum meiri“. Þeir minntu hann þá ályktar Viðkunns. Sigurðr svarar: „Satt var þat, at engi dugði mér svá vel sem hann, ok víst þykkir honum varða, at komit sé, ok stöndum upp“. Síðan gengu þeir til lofts Þórðar. Innan lítils tíma verða þeir við mannsöfnuð varir um strætin, því at lið Ingimars hafði dreifzt víða um bœinn. Kom þá hinn mikli flokkr allr til lofts Þórðar. Þá mælti Ingimarr: „Nú munu vér eftir leita manninum, Viðkunnr, ef hann er eigi fram leiddr, ok er nú ekki betr enn fyrr“. Þá mælti Sigurðr: „Förum at vægiliga, Ingimarr; þat er of mikill óréttr, ef þú brýtr hús á oss, ok rænir oss, ofan á þat eftir, konungsfanga; munu menn ætla at hafa rétt af þér, þó (at) þú sér kappi mikill“. Ingimarr mælti: „Eigi er hana at borgnara, þótt hœna beri skjöld, ok kaupist nú þó mikit á, er þit erut í móti mér einum, ok hvárrtveggja þó lendr maðr ok hinn vaskasti, ok mun ek enn frá hverfa, enn koma skal ek í þriðja sinn“. Eftir þat sendir Sigurðr menn til Eysteins konungs, ok biðr hann koma til með þeim: „Ok segit honum svá, at í síðasta lagi ætlaða ek at skilja við föður hans vestr á Írlandi“. Þeir koma ok segja konungi orð Sigurðar, enn hann lét þeim afburðarmönnum þat eigi ofrefli tveimr, at eiga við Ingimar. Þeir sögðu konungi þá öll orð Sigurðar. Konungr mælti þá: „Undir þykkir honum þá, at ek koma, enda skal svá vera“. Síðan fór konungr með mikit fjölmenni, ok hittir Sigurð. Litlu síðar kemr Ingimarr, ok hefir nú fjögur hundruð manna, ok gengr síðan at loftinu, ok lætr nú meiri ván, at þeim muni saman lenda, ef þeir láta eigi lausan manninn“. Konungr segir þá: „Eigi sómir þér, Ingimarr, at gera hér svá mikla styrjöld í bœnum, eðr draga at mönnum stóra flokka ok reisa svá hernað í landinu, ok munum vér eigi uppgefast at óreyndu“. Ingimarr svarar: „Úrt járn, kvað kerling, ok átti kníf deigan; nú gerast mikil efnin. at konungr sjálfr er til kominn, at skakka með oss, ok mun ek nú verða frá at hverfa at sinni“. Ok svá varð. Síðan lætr konungr kveðja þings. Var þá þangat leiddr þjófrinn, ok var tjaldit á baki honum. Síðan var hann dœmdr, ok eftir þat upp festr út á eyri. Þá mælti konungr: „Hvat ætlar þú nú, Ingimarr, at þjófrinn muni hafa“? „Þat vil ek ætla“, segir Ingimarr, „at þessi muni gott hafa maðrinn, er drepinn var fyrir litlar sakir“. „Nei“, segir konungr, „hann mun hafa helvíti“. Ingimarr mælti: „Mislagðar eru þér hendr, konungr, er þú dregr fram hluta mörlandans, enn svívirðir sjálfs þín menn, enn heftr enga framkvæmd né hug til at hefna föður þíns, er drepinn var á Írlandi, sem hundr á hræi nýbitnu, ok þat hygg ek, at hann hafi helvíti, er hann barðist til þess, er hann átti ekki í“. Ok eftir þat snöri hann til skipa sinna, ok fór austr, ok drap þrjá konungsmenn í Víkinni. Síðan fór hann suðr til Danmerkr, ok staðfestist þar. Enn þat er sagt af Þórði, at hann átti síðan Ásu með ráði Viðkunns ok konungs, ok þótti vera hinn vaskasti maðr, ok var hann í Noregi til deyjanda dags. Ok lýkr hér þætti Gull-Ásu-Þórðar.