Heimslýsing ok helgifrœði

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Hauksbók


Heimslýsing ok helgifrœði


Finnur Jónsson og Eiríkur Jónsson


Det kongelige nordiske Oldskrift-selskab

København 1892-1896



Heimslýsing ok helgifrœði (redigert)[1]

August Fredriksen
Heimskringla.no © 2019


Brunnr er einn i paradiso. er or falla fiorar ar hingat i þenna heim. En heitir Phison. hon fellr a India-lande. onnor heitir Gion oc Nil oðru nafne. hon fellr vm Blaland oc Egifta land. þriðia heítir Tigris. hon fellr vm Serc land. fiorða heitir Eufrates hon fellr vm Mesopotamía. Pactol heítir a. a Asialande. þar er gull í sondum hía. Cog heítír a. a Spanie. þar ero gull sandar. Ermonol heítír a. þar ero enn gull sandar i hia. Rín heítir á. a Saxlande. þar er enn gull i sondum hía. Tanais heitír a. er skilr Europa fra Asia. Dun heitir a. er mest vatn er a Europa. þar falla i 60 stor a. oc kemr i 7 stoðum i sę. mikil i ollum stoðum. I þeím lut heimsíns ero þessar aðrar storaer. Nepr oc Nyia. Seimgol. Duna. Olkoga. Vina. Kuma. Saxelfr. Padus. Tifr. Rodon. Betus.

Uotn oc tiarner ero með morgu moti. sum ero suort. en sum ero skír. Dauða sior heítir a Gyðinga lande. þat er atta tigi skeiða langt hins atta hundraðs. En halft annat hundrað breitt. I einu skeiðe ero fim faðmar oc 20 annars hundraðs. A vatne þessu er bics litr. þar ma ekki lifanda vera i þui vatne. þui at alt flytr meðan lifir en sꝍckr þegar dautt er. þar ero enger fiskar i. oc eigi setiast þar fuglar a. oc eigi er þar skipum farit yfer. þuiat menn dꝍyia ef yfir fara. en þa sꝍckr þegar er andar missir Ef kerti er latet í vatnet. þa flytr meðan logar. en sꝍckr þegar slocnar. Auernus heitír vatn i Campania. þar er daunn sua illr. at af dꝍyr alt þat er af kennir. oc ecki fliuga fuglar yfir þat vatn. þuiat þeir dꝍyia ef þeir kenna af. A Italia er brunnr sa er heítír Ciceron. hann grꝍðir augna mein. ef þui vatne er a riðit. þar er brunnr er Cíneus heitír. sa tekr af lostasemi. ef maðr dreckr af huart sem er kall eða kona. Er sa brunnr enn er kueikir losta semi beði monnum oc bufe. Su tiorn er a Blalande. er sa tekr vatnz sott er af dreckr. I Sikíl ꝍy ero 2 brunnar. annar gerir þau kycuendí frio. er aðr ero vfrío. en annar gerir þau vfrio þo at aðr se frio. A Girclande er a su er savði gerir huita þa er af drecka. en su er onnor er alla gerir suarta. verða oc fleckotter ef af ymsum drecka. Siden heítir sior a India lande. þar sꝍckr alt er a kemr. vatn heítir Algus þar sꝍckr ecki þat er a kemr. Marsidia heítir vatn. þar vaxa steinar i. Iobs brunnr heítír a Idumea. hann skiftir lit 4 sinnum a tolf manaðum. hann er vm varet grar. en um sumaret rauðr sem bloð. vm haustet er hann grꝍn sem sior. vm vetrenn gagn senn sem skirt vatn. vatn er þar er þrysvar er ramt a tueim dꝍgrum en gott þess a milli iafnan. Er oc sa brunnr er sua er kaldr huern dag at eigi er dreckr. En vm netr er sua heítr at vdreckr er. þat vatn er enn at sua huerfr stundum at ekki er eftir. nema leirur. oc veit engi ner brott man huerfa. En forðum hafðe horfet brot 3 daga i viku huerri. I Sardínar ꝍyiu er varmr brunnr. þar bꝍtist manne augna meín ef ber i augu ser. en ef þiofar bera þat vatn i augu ser þa verða þeir blindir. þat vatn er enn er log brennande sloꝍckna ef i vatn. enn þegar kemr loget a kertin er or vatne kemr upp. votn ero þau er sua ero heit at þegar brennr er við mann kemr. þau votn ero enn er snarast i loft vpp þa er minst varer. sua at þar ser ecki til vatns eftir. En ef hia er þeim latet liggia kleði eða vll eða smo tre. þa verðr alt at steíní.


Prologus

Þat er sagt at Moyses tꝍki þat rað fystr. at skrifa a bokum at burð tiðenda þeira er verit hafa fyrr i heímínum. oc vm þat er guð skop þenna heím. oc sagðe þat er mestum stormerkium setír. oc hinn helgi ande kendi honum. oc hafa þar eftír mynt þeír er helgar bꝍkr hafa gort siðan. En þau tiðendi er eigi fylgir nytsemí. oc er þo froðleikr i oc gaman. at vita. þa gerði sa maðr er sagt er at Daríus frígíus het. hann sagðe sogu fra sameign Gírkia oc Troea manna. oc ritaðe viðar laufe. En ecki hafðe þat fyr gort verit. at skrifa tiðendi þau er gorðst hofðu. oc skylldi þo þat eítt rita er maðr hefði sett eða hann metti muna. En mioc miclu siðar sogðu sogur þeír er hofðu frega spioll til. oc fyrr hofðu oc verit myclu. Herodítus hinn girski oc sa froðleiks maðr er Feredcides het. oc namo þar siðan aðrer eftír þeim at skrifa a bokum þau tiðendi er eigi skyldi or minni liða.


Fra paradiso

Sva er sagt at paradis er hinn ꝍsti lutr þessarar veraldar. þar var Adamr settr oc etlaðr til dyrðar ef hann heldi þat er guð bauð honum. þar er sua goð vist at þar ero blomar oc viðir oc oll gros með hinni somo fegrð iafnan. þar er huarke ofhítí ne kuldi. þar stendr þat tre er maðr kennír eigi sottar ne meínsemdar ef hann bergír þar af. oc heítír þat lifs tre. aller þessa heims koster fylgia þar en engir ero þar anmarkar. brunnr er sa þar er fylgia oll vatns friðendi. þanan falla or 4 aer i þenna heim. Phison. oc Gion. Tigris. oc Eufrates. paradis er i austri heímsens. oc veria biorg oc hitar at menn skili eigi þangat komast.


Her segír fra þui huersu lond liggia i veroldenní

Þessarar bygðar þa er Indialand yst. þar er sua með morgu mote beði friðendi landz kosta oc gessyma þeira er þar getr i gimsteínum oc grosum oc viðum at a engu lande getr þeskyns iam margt. þar ero storer anmarkar a lande. beði firir dyrum illum oc þioðum mann skꝍðum. oc ormum oc eitr kycuendum. þar kemr vt haf austan oc sunnan. en fioll þau firir norðan er Kapagus heíta. a firir vestan er Idus heítír. i hafenu hía Índia lande ligia ꝍyiar goðar. Taphana heítír ꝍy þar ero 2 sumar oc 2 vetr a tolf manaðum oc er hon si grꝍn iafnan. þar er gnott dyrra gímsteína. þar er ꝍy er Tile heítír þar flosna aldrigi blomar. A sialfo India lande ero fioll þau er gull er sua auð gett sem griot i oðrum fiollum. En þar er torsott til firir þui at þar geta drekar storer. oc dyr þau er grifes heita. oc þioðer þer er 12 alnar ero langer oc ero þeir mann skꝍðir. En dyr þau er grifes heita ero fram sem ernír en aftr sem hit o arga dyr. oc sua skiot oc sterc sem þau. oc vengir ero a þeím oc ero flꝍyg sem ernír. Mantikꝍra heítír dyr. þar er a manz anlít oc þrefaldar tenn i hofðe. bolr sem híns varga dyrs. sporðr sem a dreka. gull augu i. rodd sem hogg orms. oc rennr harðare en fugll flíugí. oc er þat mann æta. a þetta Índia land for Bartholomeus postole. þar ero stor heroð 44. Nest Indía lande er Pardia land þat tekr til ar þeirrar er fellr or paradiso er heítír Tigris. þar ero stor heroð 34. I þui tac marke var Assur sonr Sems Noa sonar. oc heítír þar Assirio. þar er oc Persidia land. þar bygði Elam annar Sems sonr. þessi lond cristnaðe Tomas postole. oc ero þetta oft kallað Índia lond. fra Tigris a. oc til þeirar er er Eufrates heitir su fellr or paradiso. oc heítír þat land Mesopotania a þui lande gerði Nemroð rísi oc aðrer risar með honum borg mikla oc stopul i borgenni sa het Babell. hann var orðenn fiugura þushundrað skrifa har aðr en guð brygði verki þeira sua at þa nam engi huat annar sagðe oc vurðu þat 2 tungur oc 70. var siðan borg su kallað Babilon. þar fellr Eufrates i gegnum. hon var lengi fiolmenn. til þess er þar vuxu usiðir sua at guð let þar vaxa orma fiolda til þess er menn matto þar eigi byggia. oc ero ormar þeir þar iafnan siðan.

A Mesopotania stendr su borg er Niníue heítír. þar er þriggia daga ganga eftir endilangre borgenní. I þui tac marke er Kaldea land. þar bygdi fyst Arfaxað sonr Sems hinn þriði. þar er oc land er Arabia heítir. þar getr rꝍykelsi mest. þar er fiall þat er Sínaí heitir. a þuí gaf guð log Moyse þau voro kallað Moyses log. vm þessi lond kendi kenníngar Tomas postole. En er liðr Eufrates a. þa heitir Syrland alt til Girclands hafs. þar bygði Aram sonr Sems hinn fiorðe. þar er borg er Antiochia heitir. þar var Petr postole 7 vetr. þar stendr borg er Damaskum heítir. þangat for Pall postole þa er guð kallaðe hann fra Gyðinga villu. þar stendr oc fiall er Libanus heítír þar ero tueim megím votn þau er annat heítir Ior. en annat Dan. oc fellr a or huaro tueggia vatnenu oc mꝍtast hia fiallenu. oc heítír su a Iordan. þar var guð skirðr i. hon fellr hia Gyðinga lande. þar kollum ver firir vttan Serkland. A Gyðinga lande stendr Iorsala borg er guð var píndr i. oc þar er Beðleem er hann var borenn i. oc þar vatn er Dauða sior heitir. þar fellr Iordan i. En a Serklande er Babilon agetast borga. þar i nand liggr Egifta land. þar fellr a eftir er Gion heítír. hon fellr or paradiso. þar er i aar kuislum gofug borg er Alexandria heítír. þar var Petr postole 5 vetr. Egifta land bygði fyst Mesraím sonr Kams Noa sonar. Til norðr ettar fra India lande er nest Bactria land oc þar er Quenland a þui lande ero engir kallar. þar i hia er Albania land. þar ero menn borner sua huítir sem snior. en þeir sortna sua sem þeir eldast. þar er kalldast þess er byct er i heiminum. þar ero hundar sua storer oc sterkir at þeir bana yxnum. oc oarga dyrum. þar liggr Irchanía land þar ero fuglar þeir er lysir vm netr af vengium þeira. þar nest liggr Armenia oc Erm land hit micla þar ero fioll þau er Noa ork nam staðar i milli. heítír annat Tabor en annat Ermon. þar ero enn fioll þau er heita Cereneus. I þeim fiollum koma aer upp þer er or paradiso falla Tigris oc Eufrates. hia Armenia er Capadocía. þar nest Asia land. þar kendi Ioan postole kenningar þar heitir borg Effesum. þar er grof Ioans postola. þar er riki er Bithínía heitir.

Þar er borg er Nícea heítír. I þeiri borg setti Konstantínus keisari at raði Síluestro pafa byskupa þing at raða huessu cristin dom skildi setia. a þui þingi voro 18 híns fiorða hundraðs byskupa. oc stoð þat þing mioc marga vetr. þar er riki er Frigia heitir þar stendr borg er Troea heítír. þar voro orostr storar forðum. vm þa borg sato Girckir mioc marga vetr aðr en hon yrði vnnin. þar fellu af Girkia liði 7 þushundrað hins atta tigar hins níunda hundraðs. En af Troea manna liði 6 þushundrað hins níunda tigar hins 7 hundraðs. firir Girkia liði reð mest Agamenon. oc Menelaus konungr. En firir Troea liði reð Priamus oc synír hans Ector oc Alexander. hann hafðe tekit Eleno a brott kono Menelaus konungs. þar er enn riki þat er Cilicia heítír. þar er Tharsus borg í. þar var Pall postole. þat riki er þar enn er Licia heítír. þar er Mírrea borg þar var Nicolaus byskup a seldr. En þetta er nu eru riki or told. þa kalla Norðmenn Gircland. En hit micla Asia ero kallað oll riki þau er told ero af Índia lande alt híngat til. oc þangat huerfr sum Suíþioð hín micla. alsz ero told i Asia 406 þioð lond. en þat ero tungur 27.

I þeim lut heímsens er Europa. oc er austast Suíþioð hin micla. þangat kom at cristna Philippus postole. I þui riki er þat er Ruzcia heítír. þat kollum ver Garðariki. þar ero þessir hofuð garðar. Moramar. Rostofa. Surdalar. Holmgarðr. Syrnes. Gaðar. Palteskia. Kꝍnugarðr. þar bygði fyst. Magon sonr Iafeths Noa sonar. Hia Garða riki liggia lond þessi. Kirialir. Refalir. Tafeistaland. Virland. Eistland. Lifland. Kurland. Erm land. Pulína land. Víndland. er vestast nest Danmork. En austr fra Polena er Reiðgota land. oc þa Hunland. Germania riki heitir þat er ver kollum Saxland. þat er alvitt riki. Danubium heítír a. hon fellr or Alpia fiollum. hon er sua mikil at 60 stor a falla i hana. hon kemr i siau stoðum til sefar. oc mikil i ollum stoðum. firir vttan sua heítír Tracia. þar stendr su borg er Konstantínopolím heítir. hana let gera Constantinus konungr. þa borg kalla menn Miclagarð. A Tracia bygði fyst Tiras sonr Iafeths Noasonar. fra honum er komen þioð su er Tyrkir heíta. þat er oc mioc margra manna mal at þuí er fornar bꝍkr visa til at af þui lande bygðist Suiþíoð. en Noregr af Suiðioð. en Island af Noregi. en Grꝍnland af Islande. hia Tracia er Ungara land. þanan var Martinus byskup æskaðr. þar nest er Bolgara land. þat heítir Gírc land við þat er Girgía konungr kendr. a Girclande stendr fiall þat er Olimpus heítír. þat tekr upp or skyum þar getr stein þann er abeston heítír sa ma eigi kolna ef hann er heitr gorr vm sinn. vm Gircland kendi kenningar. Andreas postole. þar ero þer hofuð borger. Adenas. Corínthos Þebas. Thesaloníca. Dyrakr. þat land heítír Apulea er nest liggr Gírclandsz hafe. þar ero hofuð borger margar. Brandeís oc Bar er Nicolaus byskup huilir í. oc Montecasin. þar er mest dyrkaðr Benedíctus abote. þat munclífí er agetast a latínu tungu a Pulí er Monte gargan. þar er hellír sa er Michaell engill dyrkaðe i sínní tíl komo. Norðr fra Pulí er Ítalía land. þat kollum ver Rumaborgar land. þar stendr Ruma borg a. þa er Lumbarða land. þar er Meínlangs borg a. í henní var Ambrosius byskup.


Vm þat huaðan otru hofst

Líufír brꝍðr. Sua segía oss helgar rítníngar huersu ver skolum a drottenn varn trua oc melír sua. at einn er guð oc 1 er almennileg tru oc einn er cristinn domr. oc einn er guð alz faðer. oc alz er gerande oc valdande oc raðande. En hann eigum ver at lofa oc dyrka firir þui at hann skóp hínn fysta mann Adam oc hans kono Euam er ver erom aller fra komner. Guð bauð þeím boð orð sín at geta oc sagðe þeim ef þau gaum gefe. at þau skilldu fꝍðast oc fulla tru gera. oc fylla hímín rikí þann lut er englar tꝍmdu firir míkíleti sínu. oc firir of pryðí. oc firir þer sakar at þeír brutu log víð drottenn varn. En þa er slict líf var Adame skapat oc þeim híunum baðom sua at þau skylldu ecki erfeði drygia. fyst þa stund er þau gettu boðorða guðs. þa matte þeim ecki at angre verða. eígí brunnu þau þo at þau gengi i eld brennanda eígí sucku þau þo at þau gengí á se. eigi grandaðe þeím þo at þau ormar hyggi. eígí sakaðe þau þo at þau dyr bítí. huarke var þeim at meini hungr ne þorsti. heitt nema kalt huarke kostaðe þau meðan þau gerðu sua sem þeím hafðe guð boðet. þa geck hinn flerðar fulli fiandi i ofund við þau beði híun. sem hann gerir nu við oss alla siðan. firir þui at hann vill alla þioð suickia til heluítís. sua sem hann sueic þau beði híun at þau brutu boðorð guðs. En þegar er þau hofðu brotet þat. þa skílldu þau lata af þeiri hínní miclu selo oc lifa við vil oc við erfeði. Oc þa skilldu þau beði varna við elldi oc við vatne. oc þo matto þau varla halda sic oc sín born sua at þeím i cne fellí. en þat er at þau brutu guðs boðorð. Míkít gerði Adamr oc þau beðí híun oss ollum. firir þui at nu er heimr þessí morgum lutum verri en fyrst var hann skapaðr af þeira misgerníngum er þau híun gerðu. firir þui at þa var sol 7 lutum biartare en nu er hon. oc tungl var fyst sua líost sem nu er sol til þess er Adamr bra af þui sem guð bauð honum. en þat verðr eftir doma dag er þau skolu iam lios vera beði sol oc tungl sem þau voro fyst. oc verðr þat at tungl þuerr ecki oc stendr fullt iafnan.

Ver megom nu með orðe oc með verki oc með erfeði varo oc olmoso til þess gera at ver skilldum með guði vera. oc með hans helgum monnum i liose oc i fagnaðe er ver heðan forum ef ver villum guðs vilia gera. Sua segia oss heilagar bꝍcr at engi maðr skal blota heiðnar vettír firir þui at þat gerðu menn firir Noa floð. en af þui varð su hín mícla floð at guð vildi firir farast lata alt þat hit synduga folk af þeira misgerníngum er þeir gerðu i hordome oc flimsku oc i meín eiðum. i mutu. oc í mann drape firir vttan Noa oc sono hans þría. oc þeira 4 konor. þanan reis fyst sa villu domr oc utru. fra þeim monnum hínum miclu er forðum varo. þeir toko til oc letu gera stopul or griote sua hafan at þeir vildu með þuí koma i hímíríki. En þa sa drottenn var mikileti þeira. oc kom þar sialfr er þeir varo er þa gerníng skildu gera. oc uilti sua firir þeím at engi uissi huat annar sagðe eða gerðí. en þeír menn voro 72. En af þui ero nu sua margar tungur i þessum heímí. En þeír menn aller er þar voro vrðu sua vsattir at huerr þeia for a sins vegar. En su gerning fell oll niðr. þa foro þeír til ymísa landa. en mann kyni vox þa ofund oc varð suíkit af hínum sama diofli er Adam sueíc fyrr. sua at þeir gerðu ser guð oc sao eigi skynsemdar augvm a varn drottenn er þa skop. Sumir blotaðu sol. Sumír mana. Sumir stiornur. Sumir æld. Sumir vatn. Sumír iorð. firir þui blotaðu þeir hana at þar fꝍðist huatvetna við hana. firir þui vatn. at alt míndi dꝍyia ef þat veri eígi. firir þui æld at hann er varmr við at sítia. en af þui sol oc oll hímín tungl. at þaðan kemr lios alt i heím þenna. En þeir mattu þat eígí uita ef þeir vildi at þui hyggia at sa er einn guð er þat alt skop monnum til hialpar. Enda fengu þeír enn meíri villu dom oc blotaðu. menn þa er rikir oc ramir varo i þessum heímí siðan er þeír voro dauðír. oc hugðu þat at þeir míndu orka iam míclu dauðír sem þa er þeir voro kuíkir.

Maðr var sa einn míoc rikr oc bio i ꝍy nokorre. er het Saturnus. En hann Saturnus var illr maðr. hann drap sono sína alla huerrn sem borenn var oc gerði at mat ser oc at siðan. Einn let hann lifa en sa het Iupiter. en hann var illr oc grimr sua at hann rak foður sínn or ꝍy þeiri er hann bio i. oc vildi honum at bana verða ef hann metti taka hann. En sa Iupiter var sua quensamr. oc daðalaus at hann hafðe systur sína at kono ser. en su het Íuna. oc gat með henni dꝍtr 2. onnor het Minerua en onnor Vena. þer baðar dꝍtr sinar hafðe hann at kono ser. oc hueria sína frend kono hafðe hann at skom oc cleke. þa hína meín fullu menn oc hína fulu hofðu þeir þa at bestum guðum ser. En sa Íupíter var þeira alra rikastr hinna heiðnu manna. er sumír menn kalla Þor. en sa var allr einn en hann blotaðo menn a danska tungu allra mest. En hans sonr het Mars. hann vildi æ oc æ i illu standa oc i hernaðe oc i orostu. En þeir hínír heiðnu menn aller blotaðu hann dauðan aðr en þeír fꝍri til orostu. oc hugðu þeír at hann metti þeim þa hialpa. firir þa soc at hann stoð i hernaðe i morðe oc i mann drape.

En var eínn maðr sa er Merkuríus het en hann var sua fars fullr oc suíka at hann for at flerð eínní at stela oc líuga. þann gerðu þeír heiðin mann at guði ser. oc blotaðu hann at brauta eða gatna moti oc a hestum biorgum. en hann het Oðenn a donsku. kona ein var su er het Vena. su var Iofis dotter. En hon var sua mann giorn. oc sua org oc sua ill at hon la með feðr sínum. oc með morgum monnum oc hafðezt sua sem port kona. En firir henni ꝍrðust oc heiðnir menn oc kallaðu hana gyðíu oc sins guðs dottor. мart var þess alsz er menn kallaðu guð vm allann Miðgarð. hinn illi diofull hafðe sua suícna þa hína heiðnu menn. at þeir toko illa kalla oc argar konor. oc blotaðu guð sín þa menn er þat eitt gerðu er fianda vili var. sua var mann kynít suikit til þess er var drottenn gaf þeím enga gaúm.

A marga vega varo menn viltír sua at þeír gafo sol oc mana daga oc oðrum guðum sínum. Sol gafo þeir sunnu dag. En mana mana dag. En tysdag gafo þeír Marti. hinn fiorða dag gafo þeír Mercurio. þann er ver kollum Oðenn. En hinn setta dag gafo þeír hinni orgu Venu. er heítír Frígg a donsko. hinn 7 dag gafo þeír Saturno er var hinn ellsti faðer þeira allra guða. þa gerðu þeir hinír heiðnu menn man likan or rauðu gulli. oc or huítu silfri. suma gerðo þeir or steínum suma or stockum. gerði e huerr or þui er efni hafðe til. oc gerðu þeím hus oc kallaðu þat hof þeira. oc settu þau mann likan þar inní. oc baðo ser goðs til. þar sao þeír diofla er þa hafðe aðr suícna. oc hiní fogru man likan oc flugu þar i þeím. oc meltu þaðan við þa hína ormu menn. oc villu menn oc lerðu þa til þess er þeír komu salum þeira oc sialfum þeím i heluítí. Sumír gerðu man likan með miclum hannerðum. oc seldu með verði suma við mínna en suma við meíra. sua huern sem koma matte. мeðan þeir gerðu þa þotte þeím gaman eítt at. En þa er gort hofðu oc þeír guð kallaðu þa stoð þeím age af oc voro aller reddir við þa.


Ver hofum lesit a boc þeiri er heítír Liber Regum at þeir hínír heiðnu menn af lande þuí er heítír Philistim borðust oft við Iraels folk. en þeír eínír menn hofðu þa retta tru til vars drottens sua sem Abraham hafðe firir þeím aðr. En þa varð þat i eitt huert sinn firir syndum þeira hínna cristnu manna at þeír hínír heiðnu menn hofðu gagn. oc fengu af þeím orc þa er mikill heilagr domr la i. þar la i vondr sa er Moysess hafðe er var drottenn sialfr seldi i hond honum. en þeím vendi laust Moyses a hafet rauða þa er Farao konungr for eftír þeím með sínn her oc vildi drepa þa alla. En þa stoð hafet tueím megím sem steín veggr. En Moyses geck yfir haf þurrum fotum. En Farao oc lið hans for eftír þeím þa hína somo leið. þa laucst hafet saman en þeir drucnaðu þa aller. þar la oc i orc þeiri steín spiold þau er var drottenn feck sialfr i hendr Moysi oc hann hafðe skrifat a log oll með boc stofum. er menn skilldu þa hafa oc nu i þessum heímí. þar la oc i manna en þat var fꝍsla su er var drottenn sendi or hifnum Moysi. oc hans liði er hann sendi þa 40 vetra i ꝍyði morc.

Þa fꝍrðu þeír hínír heiðnu menn þa orc með þeim miclum helgum dome. er or hifnum kom til sins hofs. oc settu vpp hia sínu guði. en þat kallaðu þeír Dagon. en yfir honum letu þeír heiðnir menn mioc dyrlega. þat var einn morgon arla er þeír komo inn i hof sítt. þa fundu þeír guð sitt a golfe liggia firir orkenni níðrí sem hann beði friðar. þa toko þeir enn Dagon oc settu vpp i sama stað sem hann stoð aðr hía hínum helga dome. þa como þeir at oðrum morne at vita huessu þa fꝍri. þa funnu þeir Dagon guð sitt i durum vti hofuð lausan. oc hendr af baðar. firir þui for þat sua at eigi matte alt vera saman drottens vars sendíngar oc diofuls manlikan. þa varp guð reíði sínní a þa þíoð oc sendi til þeira mann dauða oc varan firir þer saker at þeir hofðu þar hit helga skrín i sínu heiðna hofe. мys ok lemendr oc maðkar a lande þui ato korn alt firir monnum oc gras retr oc viðar retr. oc firir foro landenu ollu. þa fꝍrðu þeír lands lyðren þat hit helga skrín til annarar borgar fra annare. þa var þar mann dauði hinn mesti sem þat hit helga skrín kom. þa spurðu þeir at spaca menn huart fleirum þotte rað at fara með þui skríní heím. eða hafa með ser lengr. þa gerðu þeír þat rað aller at heím skildi senda. þa meltu þat hínír spakastu menn: «Lotum fylgia með þui hínu helga skríní fagrar gersímar.» þeír toko þa til oc gerdu rínga or gulli oc messíng. þat reðo þeír oc at gera skildi vagn oc beita firir kyr 2. þer er alldrigi kuemí aðr undír oc sua vngar kyr þer er hinn fysta kalf hofðu boret. oc baðu taka þa kalfa oc setia ínn. oc vita huert þer kyr vildi ganga oc melti sua: «Ef þer kyr uildi brott ganga fra kalfum sínum eða leið hína somo með þui hínu sama helga skríní sem heilagr domr var ínní. þa vitum ver full giorlla at þat eítt olde vgagne þuí er ver fengum.» þa gengu þer kyr með þeim vagne til Iraels landz. oc beliaðu harðla at kalfum sínum. oc hurfu eigi aftr at heldr aðr en þer komo heím með þeim helga domæ sem hann hafðe aðr verít. þeír hínír heiðnu menn fengu þa ar oc frið oc batnaðe þa oc let af mann dauða oc varane. En þeir Irraels þioð hurfu eínart til guðs. En drottenn var barg þeím val siðan sua at þeír hofðu betr huar sem þeir komo saman. með Samuels liði er þeira var byskup oc hofuðs maðr. af sliku megum ver víta huert megin þau híní heiðnu guð hofðu við varn drotten er alsz er valldande. þat varo eigi guð. þat varo grímmír dioflar oc salo suícarar. oc upphaf allra synda. oc þeír fꝍra sína embettis menn í eld þann er alldrigi slocnar. oc er þat full kunníct huat sa hinn riki konungr er het Nabogudonosor gerði. hann toc drengi 3 þa er truðu a einn guð oc gerðu eigi honum luta. oc let casta þeím i ofn brennanda. En guð getti þeira sua at þeír gengu þar i obrunnír sua at eígi suiðnaðe eitt har a hofðe þeím.


A þuí lande hínu sama var sa propheti er het Daníel guðs vínr oc hans hinn besti þegn. oc heilagr maðr sua at hann melti við varn drottenn þegar er hann villdi. En hann Daníel var með konungi þeim er het Dari. oc þottí honum all goðr. þa gerðu hans rað giafar þat firir ofund er þeir hofðu við Daníel at konungr skilldi sua bioða at engi maðr skildi guði luta nema ser goðs biðia til guðs 3 daga. En þuí vildu þeir Daníel suickia. en Daniel gerði sem hann var vanr. geck i loft sitt oc bað ser þar til almattegs guðs. en þeir stiltu um huset er i ofund gengu við hann oc sogðu konungi at Daniel gaf eigi gaum hans boð orðe. oc letu hann þess verðan at honum veri kastat i grof þa er dyrin oorgu lago i 7. en konungren varðe þat mal oc quast þat eigi vilia. en þeir vurðu þo ricari er fleri voro saman. þa toko þeir Daniel oc kastaðu honum i grof firir dyrín vorgu.

En konungr geck at sialfr oc byrgði aftr þa grof. oc melti sua við Daníel: «Nu hialpe þer þinn guð ef hann er sua goðr sem þu segir at hann se.» oc geck a brott i illum hug oc matte huarke eta ne drecka ne sofa a þeiri natt.

Þa geck konungr þegar at morne at vita huat or Daniel veri orðet. oc kallaðe a hann oc melti sua: «Lifir þu guðs maðr eða matte þinn guð þer hialpa. við þessum dyrum hínum olmu.»

En Daniel suaraðe: «Lifir þu konungr lifi ec harðla vel firir þuí at minn guð sendi sínn engil til mín. En bant þessi dyr sua at þau matto eigi munní gína. eða mer at angre verða firir þui at ec hafða ecki misgort við þic.» En konungren fagnaðe þuí harðla oc bauð sinum monnum at drega Daniel upp or grof þeirí. En hínum i at kasta er hann hofðu rꝍgðan. með konum oc bornum. En þeim var ollum kastat i hína somu grof en dyrín toko við þeim þegar a lofte oc rifu i sundr þau oll. þa sendi sa konungr boð þegar sínum lands lyð ollum. oc bað þeím segia sínn vilia at þeír skildu trua allir a ein guð sannan firír þuí at ver vítum þat at hann er guð almattegr er slikar iartegnir gerði at hann helt Daniel við þuí at eigi biti hann þau híní olmo dyr. Daniel var siðan lengi með þeim konungi oc þotti honum all goðr.

Þa varð sa konungr dauðr en annar feck konung dom þann. En sa het Círus. þa var Daníel en motu nautur hans. þa var en i Babilon hínní miclu en heiðít guð eítt oc het Bel en þat sogðu þeir menn aller er embettu Bel at hann þurfti mat sua mikinn at engi kunní þess dꝍmi. En konungr var til þess skylldr at fꝍra honum huern dag tolf sefsteri víns oc sald miols oc 40 sauða. þat skildi bera lata alt firir Bel oc konungr geck þangat huern dag at biðia ser goðs til Bels. en Daniel sa enskis heiðar a Bel. oc bað ser til eíns guðs.

Þa spurði konungren Daníel: «Huí vilt þu eigi biðia þer goðs til Bels?»

En Daniel suaraðe: «Ec bið mer aldrígi til þess guðs er þer hafet gort yðr firir þui at ec bið mer til þess guðs er lífír oc e man lífa. huat man ec biðia mer til Bels dauðs.»

Konungr suaraðe: «Eigi þickír þer sua Daniel sem Bel se lifande guð meðan hann melir við oss. oc matar nꝍytír» quað konungr.

«Nei» quað Daniel «hann at alldrigi matar bíta.»

Þa varð konungr reiðr harðla oc lastaðe sogu Daniels. oc bauð embettiss monnum Bels ollum at koma til mals við sic. oc spurði at huat or þeím mat yrði ollum er borenn er firir Bel: «Ef þer segit mer þat satt at hann etr þat alt þa skal drepa Daníel. er hafðe Bel at haðungu.»

Þa melti Daníel: «Stande þat þítt orð konungr oc rꝍynum vit huat satt er.»

En þeír gengu þa aller til hofs þess er Bel var ínní. En þa toc konungr sialfr mat oc vín oc setti firir Bel. oc rac vt þa embettis menn alla. þa toc Daniel osku oc saðe vm alt golf. En konungr lauc áftr sialfr durum oc geck vm morgonen at rꝍyna sogu Daniels. «Se þu nu Daníel» quað konungr «nu er matrenn allr ettinn er ec setta firir Bel.»

«Se her konungr» quað Daniel «spor manna er ec hygg at etit hafe mat Bels.»

Þa geck konungr til oc sa þa beði þar vaxenna manna spor oc barna. þa nꝍyddi konungr þa til embettis menn Bels alla at segia honum sanna sogu til huat yrði or mat Bels. En þeir mattu eigi þess lengr dylia. oc sogðu hit sannasta at þeír hofðu sialfer etit. en hann toc þa alla oc let drepa en hann bað Daniel gera or Bel guði þeira slíct sem hann vildi. þa toc Daniel Bel oc braut allann i sundr oc kastaðe i eld. þa var enn i borg þeira dreki einn sa er þeír hofðu firir guð.

Þa melti konungr við Daniel: «Mant þu þess dylia at þessi se lifande guð er ver blotum nu þo at þu letír eígi Bel vera sua.»

Þa suaraðe Daniel hogla konungi: «Ef þu lꝍyfir mer þa man ec drepa þann dreka er þer kallet a guð sua at ec hafa ecki vapn við.»

Þa lꝍyfði konungr honum sua at hann drepi þann orm oc hefðe ecki vapn við hann þa geck Daníel oc gerði honum mat. hann toc bic oc bustír oc istr oc veldi. alt saman oc gaf honum at eta. þa bolgnaðe hann allr oc brast i sundr.

En Daniel melti við hans embettis menn: «Nu megut þer sea a huern þer truðut.» þeir vrðu reddir borgar menn aler oc letust vbota bol hafa fengit af Daniel. oc gengu aller til konungs oc buðu honum koste tua at hann seldi þeím i hendr Daniel. elligar skylldi þeír drepa hann sialfan oc alla hans ætt. en sakar þessa nauðar kostz toko þeír hann oc kastaðu honum i hína somo dyra grof er hann var aðr firir dyrín oorgu. oc voro lion suelt aðr 6 daga til. huern dag skildu þau dyr lionen hafa. tua laupa brauðs. oc tíu sauði til fꝍslu. en tolf dꝍgr var þeím ecki gefít til þess at þau skilldu Daniel eta oc honum grímlega bana.

Sa maðr uar einn i Iherusalem er Abbacuc het. oc var propheta. En hann skildi fꝍra verc monnum sínum fꝍslu þeim er skoro akr hans. þa kom engill guðus til hans oc bauð honum at hann skildi fꝍra Daníele fꝍslu þa er hann hafðe þar til Babilon. oc til liona grafar þeírar er Daníel la i.

Abbacuc suaraðe: «Huert skal ec þa fara herra mínn quað hann er ec sa eigi þa borg eða hꝍyrða oc eigi sogur til haft?» þa greip enggillin i har honum. oc flaug með honum oc með fꝍslu verc mannana til grafar þeirar er Daniel la i.

Þa kalaðe Abbacuc a Daniel: «Tac þu uið feslu þessare er guð sendi þer.»

En Daniel toc þa við fegínn oc at oc þackaðe guði oc melti sua: «Lof se þer guð almattegr er engan fírír letr þann er a þic truír oc lꝍysir alla þina víní or nauðum. oc virðist at vítía mín oc hialpa i sua mikilli nauð sem ec em nu staddr.» En engillenn toc þa Abbacuc propheta oc fꝍrðæ heim aftr til lands síns. um mioc langan veg. þa a hinum 7 degi gecc konungr til grafar þeirar er Daniel var i castat. i ryggum hug oc vildi vita huat or honum veri gort oc sa i grofena. en Daniel sat þa heill i grofenni milli dyranna. þa meltti konungr. oc quað þat hit fysta orð. Einn er guð almattegr sa er Daníel truír a mikill erttu oc goðr oc rikr oc ramr er þu orkar þui er þu vilt. en hann varð harðla fegín oc bauð monnum sínum at draga Daníel upp or þeiri liona grof. oc let þeim casta i er Danielem hofðu rꝍgðan en þeír vurðu aller þegar slitnír i sundr fyrr en konungr gengi fra þeím. Margt kunnum ver oc aðrer froðer klerkar segia fra lausungar guðum. En nu er þat lanct oc leiðent at huessu illfus þau voro. oc huessu þau drogo fram sina embettis menn. til huersuetna er ilt var oc vmenska var i. til morðs oc til manndraps. til hordoms oc til alskonar saurlifis. þeir menn voro þeim guðum virkastir er mestar vdaðer e gerðu. oc ferlígast lifðu oc mest letu eftir líkams fystum oc heimsens hꝍgoma. En var drottenn Iesus Christus kom til þessa heíms a hinni setta olld þeírrí sem verðr. En fimm voro aðr gengnar. eín var Adams old. onnor Noa old. þriði var Abrahams old oc Moyses. fiorðe Dauiðar old. fimta herleiðing Gyðinga af Babilonium en vm þessar allder matte engi maðr koma til himíríkis er nu ero taldar til þess er hinn helgi Cristr let hingat berast af hínní helgu Maríu oc lꝍysti alt mann kyn fra heluitis pinslum þa er hann toc pinsl oc dauða. a hinum helga crosse.


Fra þuí huar huerr Noa sona bygði heíminn

Synir Noa voro 3. þeir skiftu ollum heímí með ser huar kyn huers þeira skilldi byggia. Sem hafðe þann lut heímsens er Asia heítír. þat er kallat helmíngr heímsens. En Iafeth sonr Noa skilldi byggia norðr halfo heímsens. þat er kallat Europa. En Kam hinn þriði Noa sonr. hann skildi byggia þat land er Africa heitir. þat er um vt suðus ett heímsens. Sem Noa sonr atte 5 sono oc bygðu þeir vm austr halfo heímsens. Eínn þeira het Elam. annar Assur þriði. Arfaxað fiorðe Nudi fimti Aram. þessi ero þioð lond i þeim lut heímsens. India land. oc Perfidia land. Elam. Assiria land bygði Assur. Meidia land Arfaxað. Kalldea land Nudi. En Aram Syrland. Bactria land. Albanía land. Kuna land. Suiþioð hína míclu. En alsz ero told þioð lond i þeim lut heímsens 406. En þa er tungur skíftust þa kom i þann lut 27. Iafeth Noa sonr atte 7 sono. þessi ero nofn þeira Gomer. Magon. Madia. Ioban. Tubal. Mosok. Tiras. þessi ere þar þioðlond. Magon reð Suiþioð hinní miclu sumri. en Madia Kylfínga lande þat kollum ver Garða riki. Ioban Gírclande. Tiras Bolgara lande oc Vngara lande. Saxlande oc Fraclande. Tubal Spanía lande oc Rumuería lande Suiþioð oc Danmorc oc Noregí. en Gomer reð Gallia. en Mosok Kapadocía. En alsz ero told þar þioð lond 250. en tungur 23. Cam Noa sonr atte 4 sono. einn het Kus. annar Mesraím. þriði Puth. fiorðe Chanaan. þessi ere þar þioð lond. Kus reð Ethiopia lande. Mesraím Egífta lande. Puth Libia lande. Kanaan Rabíta lande. Serc lande. Getula lande. Numida lande Maurítanía lande þar er enn Bla land. þar ero tungur 22. En þioð lond 6 mínna en 400. þa verða tungur alsz 72. en þioð lond. þushundrað.


Her segir fra marghattaðum þioðum

Nürnberg-krøniken 1493:
Cenocefali hafa hunds hofuð oc hafa þeir gauð firir mal. Klœr ero a fíngrum oc a taom en engír negll.

Sva segia froðar bꝍkr at i heímínum se sua marg hattaðar þioðer beði at vexti oc at eðli. Risar ero kallaðar þioðer þer er stercastar ero. þeir ero sumír viðr eígnar sem aðrer menn en sumír ero mannskꝍðir. A Blalande er þioð su er Panfagi heitir. þeir eta alt þat er tonn festír a. Trogedite heíta þeir er renna hueríu dyri harðare. Aptropofagi ere mann etor. Antiofagi nyta ecki til matar vttan fiska eína. Arðabaðíte ero bíugír sem fenaðr oc eta ecki nema ratt se. oc eta beði menn oc dyr. Su þioð er þar er ala sem feitast foðr sínn oc moður þa er þau eldast en siðan bioða þeír til sin vínum sínum oc frendum. skal þa drepa þau oc eta þau at erfi sínu. oc þickia þeír illa gera er þau lata biða elli oc vꝍgendi oc dꝍyia þau magr. Ein fꝍtíngar hafa sua mikinn fot við iorð at þeír skykgia ser i suefní við solo. þeir ere sua skioter sem dyr oc laupa við stong. Su þioð er i Afrika er eigi sakar orma eítur oc born i voggu leíka með eitr ormum. þeir ero enn þar er hofuð lausir ero en a bringunní er beði munnr oc augu. sumír hofuð lausir þa er munnren ofan a bukenum. en augu a herðar bloðum. oc er har a sem a dyrum. Satiri heíta þeir menn a Índía lande er sua ero bíugleítír at crocar ere a nefíum þeím. oc vex horn i enní oc ero fꝍtr þeira vaxner likast geita fotum. þeír ero enn þar er a bac aftr horfa ter. oc ero 8 a huarum fꝍti. Cenocefali hafa hunds hofuð. oc hafa þeir gauð firir mal. klꝍr ero a fíngrum oc a taom en engír negll.

Cikoplex heita menn er auga er eítt i hofðe. en þat er i miðiu enni. þar ero sumír tolf alna langer þeír heita Akrobi. sumír ero alnar hafaer þeír heita Pígmeí. þar ero konor þer er born ala 5 vetra gamlar oc lifir engi vm atta vetr. Ermofrodite heita menn er geir vertu hafa hína hꝍgri sem kallar en hína vínstri sem konor þeír mega vera beði feðr oc mꝍðr barna sínna. þat er enn þar kueɴa eðli sumra at eitt megu barn ala alz a efi sínní. en þat barn er huítt firir herum ny alet en sortnar þa er aldr fer yfír. þeír menn lifa 200 vetra oc rymiast ecki nema eldast. Ilia fosse þeím er gengr af Paradisar bergi er þioð su er eigi hefir munn. en þeír lifa við ilm þann er verðr af eplum oc grase. þar ero viðir þeir er vttan vex a sem vll se oc hafa þeír þat eítt kleða er þadan er gort af. En þeir dꝍyia þegar er þeir mego eígí ilma af grasenu. oc aldenenu. þeir ero enn þar er loðner ero aller sem dyr oc hafa engi fot. oc ero 9 feta hafer. En sumir menn ero eigi skemrum i votnum en a lande oc hafa enga fꝍslu nema raa fiska oc vatns dryck. Albaní þeír ero huítír sem sníor beði a hars lit oc a horund þegar er þeir ero alner. þeir hafa augu gul i hofðe oc sia betr vm netr en vm daga. Heítír enn Quenn land. þar ere oft orostr miclar oc eiga þær sialfar iafnan bardaga sín a milli vm ríki sítt slict sem kallar annars staðar. oc ero þer konur ecki vstyrkare ne hug mínní en kallar. Eru þar þeir menn er nef lausir ero oc er slett anlit nema munnur oc augu. Sumír hafa vor hína neðri sua míkla at þer kasta henní aftr yfir hofuð ser við solo oc skur meðan þeír sofa. Sumír ero munn vana oc drecka or pipu. Sumír ero tungu lausir oc merkia alt at bendingum. Ciromandari er vttan ero tínduttir sem biarn igull. þeir bua i skogum oc hafa gul augu oc tenn sem i hundum oc hafa ęigi manz rodd nema mal. Panaðios heita þeir menn er ꝍyru hafa sua mikil at þeir hylia allan likam sinn með þar ero þeir menn er hafa rossa fꝍtr. Er su þioð er Horn fínnar heita þeím er horn niðr biugt i enní. oc ere mann etor. þar ero menn þeir enn er haka er groen við bríngu niðr. þat heita Hundíngiar. þeir ere sua við menn sem olmer hundar.


Her segir . . . . . . . . . .

Hin helgi byskup er heitir Augustinus melti við þa menn er hann var kennímaðr yfír:

«Goðer brꝍðr» quad hann. «oft vara ec yðr. oc kenní ec yðr sua sem faðer skal kenna bornum sínum at þer fylgit eigi golldrum nema gerníngum. illum. Faret eigi með taufr nema lyf. oc engi hindr vítni ef þer vilit hialpa sal yðare. Uer lerðir menn eigum at kenna yðr retta tru. oc at bioða yðr guðs boð orð. En þer eígut bliðlega við at taka oc at halda siðan. Nu hialpum ver beði oss oc yðr er ver kennum yðr rettar kenníngar. Þa níoteð þer storlega ef þer nemít. en glateð sarlega ef þer firir glꝍymið. oc leggið orꝍct a. Eigi skolu cristnír menn spyria galdra menn nema gernínga at heilendis fare sínu. nema oðrum fear lutum. oc eigi at þui huería kono maðr skal hafa. þo at þeír kunni nokot fra segia sua sem eftir gengr. firir þui at þeir hafa spaer fengit af diofuls villu.

Diofull er allz til marguis oc flygr oc fer yfir alt. oc verðr margs vis. oc segir sínum speíngum oc galdra mennum slict af sem hann reðr. en þeir segia oðrum siðan fram a leið þeím er þui vilia lyða. Sumar konor ero sua vit lausar oc blíndar vm þurft sína at þer taka mat sínn oc fꝍra a rꝍysar vt eða vndir hella. oc signa land vettum oc eta siðan. til þess at land vettír skili þeím þa hollar vera. oc til þess at þer skili þa eiga betra bu en aðr. En þær ero sumar er taka born. sin oc ganga til gatna motz. oc draga þau þar i giognum iorð. til heilsu þeim. oc til þess at þau skili þa betr haldast oc væl hafast. oc vitu þer eigi þa huessu míoc er þer festa þa born sín oc sialfar sic a hendi dioflenum. nema þer iðrist oc beri til skrifta. Nu verðr kenní maðr marct at rꝍða huar tueggia þat er fagrt er oc sua þat er o fagrt er. firir þui at marct er oskynsamlect i veroldenní. Nu er sa sell er sitt marc kennír eigi a þeím lutum er guði er osꝍmd i. oc aldrtelí þeím er gerír. Nu mego aller hꝍyra vara rꝍðu goðer menn oc grand varer. oc alra helst hínír er mikil mein hefír a hendr boret firir synda sakar. firir þuí at sua segir boc. Sa er rettr stendr se hann við at hann falle eigi. En hinn er fallenn er kosti hann. oc risi upp sem skiotast. Nu er oc engi sua goðr nema grand var at ser megi ꝍruent lata at hann hitti i hofuð syndir storar. aðr en hann skilist við veroldena. oc engi er sua illr oc ælegr at hann skili ꝍr vilnast guðs miskunnar. Nu ero þeir sumír menn er sua obeint sea sitt mal. at þeir drygia hordom saman fyst oc gera born saman. En siðan þa tuefallda þau sua sínn glꝍp. at þau kosta þess at firir fara barnenu. fyr en fꝍtt verðí. firir þui at menn skolu eigi vita glꝍp þeira oc ero þau reddare við mennena en við guð. En þeira misgerníngar ero ogorlegar oc enda laust morð. þa firir ferst barnet heiðit. oc sua sa hinn illi faðer oc sua su hín illa moðer. nema þau gange til skrifta oc iðrist æ meðan þau lifa. En þer ero sumar koner er gera drycki oc gefa gilmonnum sinum. til þess at þæír skili þa unna þeim væl. oc hafa þer at konum ser. en hínar af hendi lata er rett fengnar ero. En þer arg holur er með slicu fara víta seti sitt æ i brennanda ældi. oc i enda lausum quolum. nema þer gange til skrifta oc bꝍtí glꝍp sínn.

Nu firir byð ec yðr i guðs forboðe oc heilagra manna at leita yðr heilsu eða bu fe yðru af galdra monnom eða af gernínga monnum. þeim er með taufr fara eða með lyf eða með spar þuí at þat er fianda villa oc diofuls þionasta. En huer maðr þeira er fer með goldrum oc gerníngum illum oc með híndr vítní oc sua sa er segir spar sínar sem volur oc skrattar forðum. oc huerr þeira manna er þui lyðir oc a truír oc leitar ser þaðan hialpar oc bu fe sínu. þeír ganga aller saman af cristnum dome sínum. oc af guðs rette. oc ero þeir or abyrgð guðs oc sua or varðveizlu varre kenní manna. til þess er þeír af lata oc yfír bꝍta oc til skrífta ganga. firir þui at guði þickír ser engi osꝍmd onnor meiri gorr i verolldu. helldr en su er maðr truír betr eða trꝍystist goldrum eða gerníngum illum ser til heilsu eða bu fe sínu en guðs miskunn. Menn skolu ecki dag raðs leita at syslu sínní eða heíman forum sínum. firir þui at guð skop daga alla goða 7 ero dagar i huerri viku. En goðr maðr oc skynsamr skal hefia syslu sína eða for sina a þeim degi er honum lizt ser haglegastr oc veðr er gott. oc mela sua at ec byria verc mitt eða for mína i nafne almattegs guðs. hann se hialp mín oc fulting a þessum degi. oc sua a hueríum annara er yfir mic kemr. ver skolum var væl geta með diofuls suícum oc sua oss vandlega signa með guðs pinslar marke. en þat er cross drottens vars. ver skolum gera hann a oss með retri tru. oc lata oss þann cross þa i hug koma er drottenn var var píndr a. þa er fíandenn reddare við hann helldr en við ecki vapn annat huarke suerð nema ꝍxi. firir þui at þa er var drottenn heriaðe i heluítí. oc bant diofulenn. þa setti hann kross i munn honum oc kom með þui yfir hann. oc bauð oss með þui sigr marke at veria oss dioflum oc illum vettum.

En ec veit eigi nema yðr se eigi kunnict huí drottenn var villdi a crosse lata pínast. heldr en annat andlat hafa. En crossenn hefir miclar iartegnir með ser. Nu ef crossenn er lagðr níðr a iorð. þa synir hann sic yfir 4 halfor heimsens. ᴀustr oc vestr. ɴorðr. oc suðr. Nu villdi drottenn var firir þer saker a þui tre heldr lata pínast en a oðru. ᴀt hann kom vm allar halfor heímsens at lꝍysa alt mann kyn. er aðr var firir faret. Nu bꝍtti drottenn var a trenu þat er Adamr hafðe a trenu misgort. En ef crossenn er upp reistr. þa tacnar hann beði hifneska luti oc iarðneska. En tre þat er upp er fra þuer trenu. iartegnír van goða þa er ver eigum til skapara vars uppi i hífnum. En þuer tre þat er hendr drottens vars voro vt a þandar. oc a nelgdar. iartegnir ast þa er ver skolum hafa beði við guð oc við menn. En tre þat er neðan er til þuer tressens. iartegnir staðfesti goðra verka. sua sem drottenn sialfr melti i eínu guðspialle. Qui perseuerauerit vsque in fínem hic saluus erit. Sa er staðfastr er i goðum verkum. ivan laust verðr hann holpenn oc grꝍddr. En sa lutr er i iorð niðr er settr iartegnir lꝍynda doma guðs. En ver skolum nu guð lofa með tungu varre. oc með hiarta varo. oc með ast semd oc með ollum goðum vilia. oc sua vill var drottenn at ver hafem sam þycki oc sam sette var a milli. skepnu born hans. oc þa vill hann hꝍyra bꝍnir varar alhugat. oc til varrar þurftar lyða. Nu hialpe oss almattegr guð. oc unni oss af latz synda vara. oc le oss toms at bꝍta syndir varar. til þess at ver megim fyr skiliast við misgerníngar varar en við þenna heím. Nu kenne yðr guð þat at gera a nott oc a degi. er hans er vili til oc yðr se þurt. beði þessa heíms oc sua annars. þat se. A-M-E-N.»


Her segir huaðan blot skur guða hofust

Discipulus: «Ef aller gofgaðu einn guð fyst i upp hafe. huaðan hofust blot skurguða?»

Magister: «Risar gerðu stopul þann er Babell var kallaðr. en hann var 64 mílna har. I þeím stað var fystr konungr. Nembroth. þar hafðe siðan veldi Ninus. hann let gera licneskíu eftir feðr sinum dauðum en hann het Belus. oc bauð hann allre þioð rikiss síns at gofga lícneskit. En þar namo aðrer eftír oc gerðu licneski eftír ast vínum sínum. eða eftír hínum rikastu konongum. dauðum oc buðu lyðínum at blota þa sua sem Ruma borgar menn Romulum. Critar menn Þor eða Oðenn. Sua sem sagt er. Rezla ioc i ollum heímí holdum drottna fiolda. En dioflar gengu inn i licneskín oc tælto lyðenn i suorum sínum.»

Discipulus: «Uar var Babel?»

Magister: «I stað þeím er nu er hin micla Babilon. su er Semíramís drottneng let gera. En su borg var 60 mílna long oc sua breið. I þeiri borg hofust blot skur guða. oc man i þeiri borg Antíchristus lata berast sua sem rítat er. Or Babilonie man vt fara hogg ormr sa er suelgia man allann heim.»


Her segír fra draumum

Discipulus: «Huaðan koma draumar?»

Magister: «Stundum af guði þa er o orðnir lutír vitrast. Sua sem Ioseph var vítrat firir stiornur oc korn bundín. at hann míndi verða hofðingí brꝍðra sínna. Eða þa er nauðsynlegir lutir ero kendir. sua sem engill mínti Ioseph at flya a Egifta land oc þaðan. Stundum verða draumar af diofle þa er nokot vsið lict drꝍymir eða þat er firir goðo verki stande. sem sagt er fra kono Pilati i pínsl drottens vars. Stundum af siolfum manne. þa er hann drꝍymir þat er hann ser eða hꝍyrir. hyggr eða reðezt eða vettir.»


Her segir fra Antíchristo

Discipulus: «Lofat se mal muns þins oc orð guðs þat er mer syndi lꝍynda luti firir munn þinn. en nu villda ec at þu segðír mer fra Antichristo ef ec þorða at biðia.»

Magister: «Antichristus man berast i Babilon hínni miclu or kyni Dan fra port kono oc fyllist hann þegar af diofle i moðor quiði. Fiolkunnigír menn mono hann fꝍða i Corozaím. oc yfir ollum heimi man hann riki hafa. oc leggia vndír sic alt mann kyn a fiora vega. fyst gofga menn með auðefum. þeím er hann gefr þeím gnott þui at hann veit oll folgen fe. Annan veg skelfir hann ogofga menn með mikilli rezlu oc ogurlegom pínslum. þui at hann er hinn grímmaste með guðs víní. þriðia veg suicr hann kenní menn með speki oc melsku. þui at hann kann allar iþrotter. oc veit allar rítníngar. fiorða veg telír hann munca. hann gerir miclar iartegnir oc morg vndr. hann letr falla ælld af hífní yfir ouiní sína. oc letr hann vpp risa dauða menn. oc bera ser vítní.»

Discipulus: «Reísír hann vpp dauða at sonno?»

Magister: «Með ollu eígí. þui at diofull gengr inn i licam híns dauða oc melír firir hann oc synist hann þa sem hann lífí er hann rꝍrist. oll tacn hans ero lygín. hann man endr nya hína fornu Iorsala borg. þat er Iherusalem. oc lata sic þar gofga sem guð. við honum monu Gyðíngar taka fegensamlega. oc koma til hans or ollum heímí. En þeír monu snuast til tru af kenníngum Enocs oc Elias. oc taka mioc sua aller harðar píníngar firir guðs nafne. discipulus Með hueríum alldre koma þeír Enoc oc Helias. Magister með þeím alldre sem þeir voro vpp numnír en þeir monu drepnír verða af Antichristo. en hann man hafa veldi 7 miserí. oc man hann siðan setia tiald buð sína í fiallenu Olíueti oc beriast i gegn rett latum. En þar mann hann finnast drepinn braðum dauða með anda muns guðs. þat er at boðorðe hans sem ritat er. drottenn man stꝍypa hofðingia allrar iarðar i helgu fialle Olíuetí.»

Discipulus: «Ero þa dagar skemri en nu? þuí at sua er sagt i bokum at dagar monu skemmast firir helga menn.»

Magister: «Iam langer ero þa dagar sem nu. Sua sem Dauid melti. A þínní skipan halldast dagar. En dagar segiast af þuí skemmast at Antichristus hefir litla stund velldi. þat er 3 vetr. En þa monu menn mínní vera vextí en nu sua sem ver erum mínní en hínír fyrru menn.»

Discipulus: «Huat verðr þa siðan?»

Magister: «40 daga ero veíttír til iðranar. þeim er viltír vrðu firir ogn Anta crist. eða flerð. en siðan veit engi a hueríum degi eða stundu doma dagr verðr.»


Vm uprisu kuícra oc dauðra

Discipulus: «Hvat er hit ꝍfsta mot horn?»

Magister: «Mot horns rodd var hœyrð forðom þa er guð drottenn gaf log i fialle. sua taka englar þa likame oc mot horn or lofte. oc veckia allann heim með ogorlegri mot horns roddu. til doms sem ritat er. Mot horn man syngia oc risa upp dauðer. oc enn er sua melt. A miðri natt gerðist kall mikit.»

Discipulus: «Huer er hin fysta upprisa?»

Magister: «Sua sem dauðar ero 2 sua ero upp risur tuer. onnor andar en onnor likams. þa dꝍyr ond er maðr misgerír. þuiat hon firir lítr hit sanna lif guðs oc er hon grafen i likam. En er hon huerfr aftr til lifs firir iðran. þa ris hon vpp af dauða. En onnor er likams upp rísa a hínum ꝍfsta degi.»

Discipulus: «Ero nokorer menn þa i heímí?»

Magister: «Sua er þa heímr manna fullr sem nu. oc ero menn þa at verki sínu sem nu. sumir eria en sumir fara a skípum eða gera aðra syslu.»

Discipulus: «Huat verðr þa or þeím?»

Magister: «Þa er rett latir risa upp þa tacast þeir þegar i loft af englum a mot Cristi. En þeir er aðr lifðu dꝍyia i sialfre upp numníngu. oc endr lifna þegar. þessa upp risu hofðu þau Maria oc Iohannes. Maria toc licam eftír dauða oc groft. oc var upp nomín siðan i dyrð. En Iohannes do i sialfre upp numníngu. oc endrlifnaðe. En vander dꝍyia af rezlu engla raddar. oc endrlifna þegar. þetta er at dꝍma lifendr oc dauða.»


Vm ímbru daga hald

Moyses bauð Gyðingum forðum i logum at hallda ímbru daga ferna a hueríum 2 miserum. eina vm vetr aðra vm var. þriðíu um sumar fiorðu vm haust. A huerri tið þessa 4. þat er vars oc sumars haustz oc vetrar bauð hann lyð sínum 3 daga fostu. en þat verða 12 dagar alz. sua sem tolf manaðer verða i. tueim miserum. En hann setti fostu þessa til ars at menn skildu biðia guð miskunnar at hann gefe regn a iorð oc avoxt. þann er alþyða metti við biargast. Sua sem merkir nafn þat er ver gefum þessare fostu. er ímbress heita skurír a latínu. En ver blondom saman latinu oc norrꝍnu þa er collum ímbru daga þat er skur daga. þui at þeir voro fyst til regns settír. Imbru dagar vm vetr ero til þess settír at guðs miskunn lati eigi sua mikinn þela verða i iorð at eigi megi seði i iorð coma a sínní tið. Imbru dagar vm var ero til þess settir at guð late sað rꝍtast i iorð oc vpp renna. þat er hann let fyst saet verða. Imbrudagar vm sumar ero til þess settir at sa acr rꝍkist oc friofest til skurðar. er guð let saenn verða oc vpp renna. Imbru dagar vm haust ero til þess settir. at guð late hirðast oc haldast upp skoren korn af þeim acre er hann lett frefast oc upp renna.

En oll boð orð. þau sem i fornum logum voro boðen licamlega veíta oss micla hialp ef ver skilium þau vanlega oc andlega. Fernír ímbru dagar merkia boð orð 4 guð spialla 3 ímbru dagar fiorum sínnum haldnir merkia þrinníngar tru. þa sem oss er synd i fiorum guð spiollum. Tolf samtaldir ímbru dagar merkia kenning 12 postola. En sa heldr vanlega ímbru daga er varðveítír þrínníngar tru. oc gerist lyðinn boð orðum 4 guð spialla oc kenningu 12 postola. En ma þetta a annan veg skiliast. Ond var hefir 3 ofll i ser. þat er minní oc skilning oc vili. En likamr er skapaðr af fiorum hofuð skepnum. þat er af iorðu oc sæ. oc ælldi. oc víndi. Sa heldr vanlega þriggia ímbru daga fostu 4 sinnum a eínu are er i eíns guðs tru varðueítir ond sína fra syndum með 3 oflum hennar. þat er með mínní oc skilníng oc vilia. þat er ímbrudags hald at fasta beði dag oc nott. vm dag nꝍyta vm sinn en vm nattena við bindast. þuiat dagr merkir farselo heíms en nott merkir v farselo. En þat er at fasta dag oc nott andlega at varna við allre rangre heíms agírní. i farselum oc sea við meínum i þolenmꝍði. En þesser imbru dagar. ero haldande vm var oc sumar haust oc vetr. Var merkir ꝍsku vara. þui at vm var þat er i ꝍsku þroast licams afll. sem solar gangr vm var. Sumar merkir fulltiða alldr þui at þa hefir licamr alt afl sítt. sumar hefir allann solar híta. haust merkir ælli. þui at sua þuerr licams afl með ælli sem solar gangr vm haust dag. Vetr merkir ꝍruasa alldr þui at þa er licamr þrotenn af ollu afle oc kolnaðr sua sem vetr er kaldr oc sol laus. En sa heldr rett ímbru daga vm var oc sumar haust oc vetr. er trulega þíonar boð orðum guðs fra upp runa sinum til enda. þat er i ꝍsku oc a fulltiða alldre. i ælli oc a ꝍrvasa alldre. Enn ma þetta skiliast a annan veg. fernir imbru dagar. þat er vetrs oc vars sumars oc hausts. voro til þess settir at guð skildi er a iorðu setía. Sua skolum ver nu þa halda til þess at ver naím andlegu are. i hiortum vorum.

Sua sem imbru dagar ero haldnir til þess at guð reki þela or iorðu sua at sað metti niðr komast sua skolum ver nu halda þessa hina somo imbru daga. til þess at guð fꝍri or brioste varo syndir oc ofundar þela sua at orða sað hans megi koma i hiortu var þa kemr orða sað guðs i hugskots iorð vara er ver gírnumst at hꝍyra helgar kenníngar. oc rekum fra oss ilzsku kulda. En huat stoðar oss at hꝍyra orð guðs. nema ver hirðim þau i mínníngu. af þui holdum ver aðra. imbru daga þat er vm var til þess at guð late rꝍtast i mínníngu orða sað sítt er hann saðe i hiortu vor. þa rꝍtist orða sað guðs er ver leggíum hug a kenníngar hans. oc synum sua sem upp rennanda akr af saðe guðs. þa er ver sꝍckium oft til bꝍna oc keninga.

En þa stoða bꝍnir til heilsu er ver pryðum þer goðum verkum. þui at til þess ero oss keningar veíttar at lif vart batne af þeim. af þui holldum ver hína þriðiu imbru daga at guðs acr frefist sa er rꝍttist. oc vpp rann i hiortum vorum. þa frefast acr guðs i hiortum varum er ver fꝍrum guði avoxt. goðra verka af kenningum þeim er ver hꝍyrðum oc ælskaðum. En þa ero verc var þægeleg guði er ver hirðum þau i lítileti. oc i guðs ælsku alt til enda lifs. Sua sem sialfr drotten melti. Qui perseuerauerit usque in finem hic saluus erít. þat er a vara tungu. Sa er guðs vilia iðnar til enda lifs. hann eignast guðs miskunn. Af þui holldum ver hína fiorðu imbru daga at hirðist oc haldest i lítílete oc i staðfesti rettrar tru goðgerningar varrar. at eigi bere ofmetnaðar veðr þann avoxt i brott er guð gaf oss af goðum verkum. þa holdum ver alla þessa imbrudaga ef ver girnumst i fystu at gera gott. En siðan munum oc ælskum þat er ver girntumst oc fyllum i goðum verkum. þat er ver namum oc ælskaðum. oc varðveítum staðfastlega alt til enda lifs. goðverc þau er ver geðum. En firir þui callast þessi fasta imbru dagar. þat ero skurdagar. með þui at eigi þurfe regn a ollum þeim tiðum er þessi fasta er halden. En þat er merct í nafne þessarar fostu at ver skolum guð þess regns biðia er ver þurfum iafnan at hafa. þat ero tar i bꝍnum varum. Af þui ero maclega fernír ímbrudagar haldnir at af fiorum viðr komníngar brunnum veckiast tar i bꝍnum. þat er af míníngu synda oc af ogn heluítis pinsla oc af fysi til hímírikis. Þessir imbru dagar ero 3 saman i eínní vícu. þui at ver skolum tar fella firir þat er ver misgerðum i þrímr lutum. þat er i hugskotum oc i orðum oc i verkum. Nu ef ver holldum a þessa lund tacn ímbru daga sem nu er skilt. þa man drottenn var gefa oss ar oc frið a iorðu oc leiða oss eftir doms dag i eilifa dyrð með ser a hífna. Sa er lifir oc rikir með feðr oc syni oc anda helgum vm allar allder i einum guðdome. A -


Vm regnboga

A ʀegn boga ero þrir lítír. vatnz lítr oc ældz lítr oc brenno steíns loga litr. þat minnír oss a at ottast þrefallda reiði guðs þa er kemr oc komet hefir yfir heímenn. Vatn kom i Noa floð. Brennu steins loge kom yfir Sodomam oc Gomorram. ælldr man ganga yfir allan heímenn firir doma dag. þessir hínír somo lítír regnboga 3 мerkia þrefallda firir gefníng synda. Ein er i skírn heilagre. onnor er i iðran synda. hín þriðia er liflat þeira er píndír ero firir guðs sacar. vatnz litr iartegnír fírír gefníng synda i skírn heilagre. þui fylgir blíðleikr míkill en eí toruelde. Brenno steins loge merkir iðran synda. þui fylgír beiskleicr mikill. Eldz litr merkír firir gefníng synda i liflate firir guðs sakar. þui fylgir ogn mikil oc biartleikr mikill. þessa þrefalda ogn oc reiði guðs tacnar regnbogenn. hann var eigi senn firir Noa floð. Siðan er hann syndr i míníng vítnís burðar guðlegs satt mals oc friðsemdar þeírar er guð het Noa at vera skildi millím guðs oc mann kynsens meðan regn bogenn seist oc nokor miseri síðan at eigi skilldi oftar floð koma þat er heímen ꝍyddi sua sem a hans dogum hafðe orðet.


Vm solstoðr

Þa er laupar hefer veret um varet aðr a þeim degi er 10 netr ero til Ions messo þa ero sol huorf er sol er i míðíu landsuðrí. en vm vetren eftir at miðri natt 10 dogum firir iola nott. En annat sumar a hínum sama degi er sol er i ut suðri miðíu. En vm vetrenn eftír er sol er i austri miðíu hína somo nott. En hit þriðia sumar hinn sama dag. þa er sol er i ut norðre miðíu. En vm vetrenn eftir at miðium degi þeim er hinn 10 er firir iola nott. En hit fiorða sumar þann dag er viij. netr ero til Iohannis messo er sol er i land norðre miðíu. en vetren eftir er sol er i vestri miðíu. þa nott er 9 dagar ero til iola netr.


Vm vppstigníng solar oc niðr stigníng

En huern vetr hina nestu viku sol huorfum eftir. munar sol vm halft huel upp. En aðra um huel fult. En þriðiu vm halft annat. En fiorðo vm 2. En fímtu vm halft þriðia. En settu vm 3. En siondu vm halft 4 En otto vm 4. En 9 vm halft 5. En 10 vm 5. En 11 vm halft 6. En 12 vm 6. En 13 vm halft 7. Nv er solar gangr half vaxenn þat er faom nattum eftir Gregorius messu. En hína 14 viku munar sol vm halft 7 huel. En 15 vm 6. En 16 vm halft 6. En 17 vm 5. En 18 vm halft 5. En 19 vm 4. En 20 vm halft 4. Ein oc 20 vm 3. Tuer oc 20 vm halft 3. Þriar oc 20 vm 2. Fiorar oc 20 vm halft annat. Fím oc 20 vm eítt. Sex oc 20 vm halft. Þetta ero sol huorf sumars. En siðan hína nesto viku þa legrist solar gangr halfo huele. En aðra huele fullu. Siðan þuerr at hinum sama hette sem ox. En solar gangr er half þuorrenn at exaltacio sancte crucis. Sia er solar gangr at tolo Stiorno-Odda norðan a Islande.


Vm borga skipan oc legstaðe heilagra мanna

Rvma borg er yfir ollum borgom. oc i hia henni ero allar borger at virða sem born. þuí at iorð oc steinar oc strete oll ero roðen bloðe heilagra manna. oc þui at þar ero hinír bestu hofðingiar. Petrus oc Paulus oc Laurencius oc heilagr domr Andree apostoli. hann var píndr i borg þeiri er heítír Patras a Girclande. I Ruma borg ero 5 yfir mysteri. i þeira hueriu ero 7 cardenales. hit attanda þeira mystera er þat er þeir huila i Petrus oc Paulus. annat er Maríu mysteri þriðia þar sem hofuð sancti Pauli er. þar heítír uia ostensi fiorða sancti Laurencíj vttan borgar. En hit fimta er i Latran. þar er cros Iohannis baptista. oc þar er heimili pafa. þar ero aller cardenales. oc byskupar aller. þar ma engí syngia messu miðr vigðr maðr en byskup. þui at þar er bloð Crist i allteri. oc cleði Maríu. flest oll beín Iohannis baptista.

I Beneuent huílír Bartholomeus postole. hafðr af hínu ysta Indía lande. I Salerní huílír heilagr Matheus hafðr af Bla lande. I Pul er Sípont oc Monte Gargan. þar er hellír híns helga Michaels oc Monta casin. þar var Benedíctus muncur. oc Scolastica systir hans þar huílír hon. en Benedictus firir norðan fiall a Vest fraclande i borg þeírrí er heítír Floríca. I Bar huílír heilagr Nícholaus. hann var borenn oc alenn i borg þeiri er heítír Pata. hann var byskup i stað þeím Mírrea heítír. þaðan fꝍrðo kaupmenn hann i Bár oc komo 6 nattom eftír cross messu vm varet i Bár með helgann dóm hans. I Pul er borg er heítir Traon. þar huíla þeír Símon oc Iudas þar er borg er Cappa heítír. þar huílír Thomas postole hafðr af Syrlande. Meílans borg oc Vafey ero í milli Munbarða oc fíalla þeíra er heíta Alpes. við Erepeta botnn heítir Rensna þar er erchi stoll. þar er oc borg er heítír Friscae þar ero oc Fennꝍyíar þar huílír Marcus ewangelista. fꝍrðr vttan af Egiftalande. or borg þeirri er heítír Alexandria. A Spania huílír heilagr Víncencius. I Galízo huílír Iacobr broder Iohannis. Martínus byskup hinn hælgi huílír i Turrons borg. Egidíus huilir i Prouíncía Sanctus Dionisíus huílír i Paris. Sanctus Remigíus i Reíns borg.

I Micla garðe i kirkíu þeírrí er heitir Egesif þar er cross drottens vars sa er Elena hafðe þangat. i þeiri borg huila þeir Philippus oc Iacobr. Lvcas oc Thimotheus. oc hín hꝍgre hond híns helga Stephaní. Kyrtill drottens vars. hofuð Iohannis baptiste oc hofuð Abrahams. Isaacs Iacobs. Eta su er var drottenn var i lagðr. A Asia lande er borg su er Effesus heítír. þar er leiði Iohannis ewangeliste. I Micla garðe i Polotom eínum fornum er rit þat er drottenn var rítaðe með sínum bleszaðom hondom oc kꝍyri sprote. Spiot oc naglar. Suipa oc ker. Kyrtill Scoar. þorn giorð. Mottull. Steín sa er la vndír hofðe drotne varom i grofenní. oc lic blægior með sueita duc oc bloð Crist oc munlaug su er hann þo með fꝍtr postola sinna. oc duki þerði hann sa ducr er þar oc. Gyrðill hínnar heilogu Maríu oc stafr henar. hofuð Iohannis baptiste oc armlegr hans með hendi. vondr Moíses. Cufl híns helga Elias propheta. horn er smurðir voro konongar Gyðinga með. þar er oc armlegr hins helga Andres postola. oc híns helga Pals postola. hofuð Lucas euuangelista. hofuð Theodoníní. hofuð Thomas postola með fíngrí hans. hofuð Gregoríj erchibyskups hins мicla Ermína lands. lær híns helga Gregori Nascensem. cleðe Demetríj мartíris. Stoll Dauiðs konongs. Beíszl Constantíni konongs oc Elenar moðor hanns. bloð Pantaleonis martíris með míolko er or sare hanns rann þa er hann var hogguenn. oc af bondom hins . . . . . . .


Heimslýsing ok helgifrœði

|[2] Brunnr[3] er [einn i paradiso. er [or falla fiorar ar[4] hingat[5] i þenna][6] heim. En[7] heitir Phison. hon fellr [a India[8]-lande. onnor heitir] Gion [oc Nil oðru nafne. hon fellr vm[9] Bla[land oc Egifta land. iii] heítir [Tigris. hon fellr vm Serc land[10]. fiorða heitir Eufrates hon fellr vm [Mesopotamía. Pactol heítir[11] a. [a Asialande[12]. þar[13] er gull í sondum hía. Cog[14] heítír a. a Spanie. þar ero gull sandar. Ermonol[15] heítír a. þar ero enn gull sandar i hia. [Rín heítir á. a Saxlande. þar er enn gull i sondum hía. Tanais heitír a. er skilr Europa fra Asia[16]. Dun heitir a. er mest [va]tn er a Europa. þar falla i .lx. stor[17] a. [oc kemr i[18] .vij.[19] stoðum [i sę.[20]] mikil i[21] ollum st[oðum.] I þeím lut heimsí[ns ero[22] þessar[23] aðr[ar storaer[24]]. Nepr[25] [oc] Nyia[.] Seimgol. Duna. Olkoga. Vina. Kuma[26]. Saxelfr. Padus. Tifr[27]. Rodon. Betus. Uotn[28] oc tiarner ero m morgu moti[29]. sum ero suort[30][.] en sum ero skír. Dauða sior heítir[31] a Gyð[inga] lande. þat er atta tigi skeiða langt hins atta hundraðs. En halft annat hundrað breitt. I einu skeiðe[32] ero fim faðmar oc .xx. annars hundraðs. A vatne þessu er bics litr. þar ma[33] ekki lifand[a] vera i þui vatne. þui at alt [flytr me]ðan[34] lifir[35] en sꝍckr þegar dautt er. þar ero enger[36] [fiskar i. oc eigi[37]] setiast þar fuglar a. oc eigi er þar skipum [farit yfer. þuiat menn dꝍ[38]]yia ef yfir fara. en þa sꝍckr [þegar er] andar[39] missir E[f kerti[40] er] latet í vatnet. þa [flytr meðan] logar. en sꝍckr [þegar[41]] slocnar[42]. Auernus heitír vatn i Campania. þar er daunn sua illr[.] at[43] af[44] dꝍyr alt þat er af kennir. oc ecki fliuga fuglar yfir þat vatn. þuiat þeir dꝍyia ef þeir[45] [kenn]a af. A Italia er brunnr sa er heítír Ciceron[46]. hann grꝍðir augna mein. ef þui vatne er a riðit. þar er brunnr er Cíneus heitír. sa tekr af lostasemi. ef maðr dreckr af huart sem er kall eða kona. Er sa brunnr enn er kueikir losta semi beði monnum oc bufe. Su tiorn er a Blalande. er sa tekr vatnz sott er af dreckr. I Sikíl ꝍy ero .ii. brunnar. annar gerir þau kycuendí frio. er aðr [ero] vfrío. en annar[47] gerir þ[au vfrio[48] þo at aðr] se frio. [A] Girclande er |[49] a su er savði gerir huita [þa er af drecka[50]. en[51] su er onnor er alla gerir suarta. verða oc fleckotter ef af ymsum drecka. Siden heítir sior a India lande. þar sꝍckr alt er a kemr. vatn heítir Algus þar sꝍckr ecki þat er a kemr. Marsidia heítir vatn. þar vaxa steinar i. Iobs brunnr heítír a Idumea. hann skiftir lit .iiij. sinnum a tolf manaðum. hann er vm varet grar. en um sumaret rauðr sem bloð. vm haustet er hann grꝍn sem sior. vm vetrenn gagn senn sem skirt vatn. vatn er þar[52] er [þrysvar er ramt a tueim[53] dꝍgrum[54] en gott þess a milli iafnan. Er oc sa brunnr er sua er kaldr huern dag at eigi er dreckr. En vm netr er sua heítr at vdreckr er. þat vatn er enn at sua huerfr stundum at ekki er eftir. nema leirur. oc veit engi ner brott man huerfa. En forðum hafðe horfet brot .iij. daga i viku huerri. I Sardínar ꝍyiu er varmr brunnr. þar bꝍtist manne augna[55] meín ef ber i augu ser. en ef[56] þiofar bera þat vatn i augu ser þa verða[57] þeir blindir. þat vatn er[58] enn er log brennande [sloꝍckna ef i vatn[59] ero laten[60]. enn[61] [þegar kemr[62] [loget a kertin er or vatne kemr[63] upp. votn[64] ero þau er sua ero heit at þegar brennr er við [mann kemr[65]. þau[66] votn ero enn er snarast[67] i loft vpp [þa er minst[68] varer. sua at þar ser ecki til vatns eftir. En ef hia er þeim latet liggia kleði eða vll eða smo tre. þa verðr alt at steíní.


Prologus[69]

Þat er sagt at Moyses tꝍki þat rað fystr. at skrifa a bokum at[70] burð tiðenda þeira er verit hafa fyrr i heímínum. oc vm þat er guð skop þenna heím. oc sagðe þat er mestum stormerkium setír. oc hinn helgi ande kendi honum. oc hafa þar eftír mynt þeír er helgar bꝍkr hafa gort siðan. En þau tiðendi er eigi fylgir nytsemí. oc er þo froðleikr i oc gaman. at[71] vita[72]. þa gerði sa |[73] maðr er sagt er at Daríus frígíus het. hann sagðe sogu fra sameign Gírkia oc Troea manna. oc ritaðe viðar laufe. En ecki hafðe þat fyr gort verit. at skrifa tiðendi þau er gorðst hofðu. oc skylldi þo þat eítt rita er maðr hefði sett eða hann metti muna. En mioc miclu siðar sogðu sogur þeír er hofðu frega spioll til. oc fyrr hofðu oc verit myclu. Herodítus hinn girski oc sa froðleiks maðr er Feredcides het. oc namo þar siðan aðrer eftír þeim at skrifa a bokum þau tiðendi er eigi skyldi or minni liða.


Fra paradiso

Sva er sagt at paradis er hinn ꝍsti lutr þessarar veraldar. þar var Adamr settr oc etlaðr til dyrðar ef hann heldi þat er guð bauð honum. þar er sua goð vist at þar ero blomar oc viðir oc oll gros m hinni somo fegrð iafnan. þar er huarke ofhítí ne kuldi. þar stendr þat tre er maðr kennír eigi sottar ne meínsemdar ef hann bergír þar af. oc heítír þat lifs tre[74]. aller þessa heims koster fylgia þar en engir ero þar anmarkar. brunnr er sa þar er fylgia oll vatns friðendi. þanan falla or .íííj. aer i þenna heim. Phison. oc Gion. Tigris. oc Eufrates. paradis er i austri heímsens. oc veria bio(r)g[75] oc hitar at menn skili eigi þangat komast.


Her segír fra þui huersu lond liggia i veroldenní

Þessarar bygðar þa er Indialand yst. þar er sua m morgu mote beði friðendi landz kosta oc gessyma þeira er þar getr[76] i gimsteínum oc grosum oc viðum at a engu lande getr þeskyns iam margt. þar ero storer anmarkar a lande. beði firir dyrum illum oc þioðum mann skꝍðum. oc ormum oc eitr[77] kycuendum. þar kemr vt haf austan oc sunnan. en fioll þau firir norðan er Kapagus heíta. a firir vestan er Idus heítír. i hafenu hía Índia lande ligia ꝍyiar goðar. Taphana heítír ꝍy þar ero .íj. sumar oc .íj. vetr a tolf manaðum oc er hon si grꝍn iafnan. þar er gnott dyrra gímsteína. þar er ꝍy er Tile heítír þar flosna aldrigi blomar. A sia(l)fo[78] India lande ero fioll þau er gull er sua auð gett sem griot i[79] oðrum fiollum. En þar er torsott |[80] [til firir þui at þar geta drekar[81] storer. oc dyr þau er grifes heita. oc þioðer þer er .xíj. alnar ero langer oc ero þeir mann skꝍðir. En dyr þau er grifes heita ero fram sem ernír en aftr sem hit o arga dyr. oc sua skiot[82] oc sterc sem þau. oc vengir ero a þeím oc ero flꝍyg sem ernír.[83] Mantikꝍra heítír dyr. þar er a manz anlít oc þrefaldar tenn i hofðe. bolr sem híns varga dyrs. sporðr sem a dreka. gull augu i. rodd sem hogg orms. oc rennr harðare en fugll flíugí. oc er þat mann æta.[84] a þetta Índia land for Bartholomeus postole. þar ero stor heroð .iiij. oc .xl. Nest Indía lande er Pardia land þat tekr til ar þeirrar er fellr or paradiso er heítír Tigris. þar ero stor heroð .iiij. oc .xxx. I þui tac marke var Assur sonr Sems Noa sonar. oc heítír þar Assirio. þar er oc Persidia land. þar bygði Elam annar Sems sonr. þessi lond cristnaðe Tomas postole. oc ero þetta oft kallað Índia lond. fra Tigris a. oc til þeirar er er Eufrates heitir su fellr or paradiso. oc heítír þat land Mesopotania[85] a þui lande gerði Nemroð rísi oc aðrer risar[86] með honum borg mikla oc stopul i borgenni sa het Babell. hann var orðenn fiugura þushundrað skrifa har aðr en guð brygði verki þeira sua at þa nam engi huat annar sagðe oc vurðu þat[87] .ij. tungur oc .lxx. var siðan borg su kallað Babilon. þar fellr Eufrates i gegnum. hon var lengi fiolmenn. til þess er þar vuxu usiðir sua at guð let þar vaxa orma fiolda til þess er menn matto þar eigi byggia. oc ero ormar þeir þar iafnan siðan. A Mesopotania stendr su borg er Niníue heítír. þar er þriggia daga ganga eftir endilangre borgenní. I þui tac marke er Kaldea land. þar bygdi fyst Arfaxað sonr Sems hinn þriði. þar er oc land er[88] Arabia heítir. þar getr rꝍykelsi mest. þar er fiall þat er Sínaí heitir. a þuí gaf guð log Moyse þau voro kallað Moyses log. vm þessi lond kendi kenníngar Tomas postole. En er liðr Eufrates[89] a. þa heitir Syrland alt til Girclands hafs. þar bygði Aram sonr Sems hinn fiorðe. þar er borg er Antiochia heitir. þar |[90] var Petr postole .vij. vetr. þar stendr borg er Damaskum heítir. þangat for Pall postole þa er guð kallaðe hann[91] fra Gyðinga villu.[92] þar stendr oc fiall er Libanus heítír þar ero tueim megím votn þau er annat heítir Ior. en annat Dan. oc fellr a or huaro tueggia vatnenu oc mꝍtast hia fiallenu. oc heítír su a Iordan. þar var guð skirðr i.[93] hon fellr hia Gyðinga lande. þar kollum ver firir vttan Serkland. A Gyðinga lande stendr Iorsala borg er guð var píndr i. oc þar er Beðleem er hann var borenn i. oc þar vatn er Dauða sior heitir. þar fellr Iordan i. En a Serklande er Babilon agetast borga. þar i nand liggr Egifta land. þar fellr a eftir er Gion heítír. hon fellr or paradiso. þar er i aar kuislum gofug borg er Alexandria heítír. þar var Petr postole .v. vetr. Egifta land bygði fyst Mesraím[94] sonr Kams Noa sonar. Til norðr ettar fra India lande er nest Bactria[95] land oc þar er Quenland[96] a þui lande ero engir kallar. þar i hia er[97] Albania[98] land. þar ero menn borner[99] sua[100] huítir sem snior. en þeir[101] sortna[102] sua sem þeir eldast[103]. þar[104] er[105] kalldast[106] þess er byct er i heiminum. þar ero hundar sua storer oc sterkir at þeir bana yxnum. oc oarga dyrum. þar liggr Irchanía land þar ero fuglar þeir er lysir vm netr af vengium þeira. þar nest liggr Armenia oc Erm land hit micla þar ero fioll þau er Noa ork nam staðar i milli. heítír annat Tabor en annat Ermon. þar ero enn fioll þau er heita Cereneus. I þeim fiollum koma aer upp þer er or paradiso falla Tigris oc Eufrates. hia Armenia er Capadocía. þar nest Asia land. þar kendi Ioan postole kenningar[107] þar heitir borg Effesum. þar er grof Ioans postola. þar er riki er Bithínía heitir. þar er borg er Nícea heítír. I þeiri borg setti Konstantínus keisari at raði Síluestro pafa byskupa þing at raða huessu cristin dom skildi setia. a þui þingi voro .xviij. híns fiorða hundraðs byskupa. oc stoð þat þing mioc marga vetr. þar er riki er Frigia heitir þar stendr borg er Troea heítír. þar voro orostr[108] storar forðum. vm þa borg sato Girckir mioc marga |[109] vetr aðr en hon yrði vnnin. þar fellu af Girkia liði .vij. þushundrað hins atta tigar hins níunda hundraðs. En af Troea manna liði .vi. þushundrað hins níunda tigar hins .vij. hundraðs. firir Girkia liði reð mest Agamenon. oc Menelaus konungr. En firir Troea liði reð Priamus oc synír hans Ector oc Alexander. hann hafðe tekit Eleno a brott kono Menelaus konungs. þar er enn riki þat er Cilicia heítír. þar er Tharsus borg í. þar var Pall postole. þat riki er þar enn er Licia heítír. þar er Mírrea borg þar var Nicolaus byskup a seldr. En þetta er nu eru riki or told. þa kalla Norðmenn Gircland. En hit micla Asia ero kallað oll riki þau er told ero af Índia lande alt híngat til. oc þangat huerfr sum Suíþioð hín micla. alsz ero told i Asia .cccc. oc .vi. þioð lond. en þat ero tungur .vij. oc .xx. I þeim lut heímsens er Europa. oc er austast Suíþioð hin micla. þangat kom at cristna Philippus postole. I þui riki er þat er Ruzcia heítír. þat kollum ver Garðariki. þar ero þessir hofuð garðar. Moramar. Rostofa. Surdalar. Holmgarðr. Syrnes. Gaðar. Palteskia. Kꝍnugarðr. þar bygði fyst. Magon sonr Iafeths Noa sonar. Hia Garða riki liggia lond þessi. Kirialir[110]. Refalir[111]. Tafeistaland. Virland. Eistland. Lifland. Kurl(and). Erm l(and). Pulína land. Víndland. er vestast nest Danmork.[112] En austr fra Polena er Reiðgota land. oc þa Hunland. Germania riki heitir þat er ver kollum Saxland. þat er alvitt riki. Danubium heítír a. hon fellr or Alpia fiollum. hon er sua mikil at .lx. stor a falla i hana. hon kemr i siau stoðum til sefar. oc mikil i ollum stoðum. firir vttan sua heítír Tracia. þar stendr su borg er Konstantínopolím heítir. hana let gera Constantinus konungr. þa borg kalla menn Miclagarð. A Tracia bygði fyst Tiras sonr Iafeths Noasonar. fra honum er komen þioð su er Tyrkir heíta. þat er oc mioc margra manna mal at þuí er fornar bꝍkr visa til at af þui lande bygðist Suiþíoð. en Noregr af Suiðioð. en Island af Noregi.[113] en Grꝍnland af Islande. hia Tracia er Ungara land. þanan var Martinus byskup æskaðr. þar nest er Bolgara land. þat heítir Gírc land við þat er Girgía[114] k(onu)ngr[115] kendr. a Girclande stendr fiall þat er Olimpus heítír. þat tekr upp or skyum þar getr stein þann er abeston heítír sa ma eigi kolna ef hann er heitr gorr vm sinn. vm Gircland kendi kenningar. Andreas postole. þar ero þer hofuð borger. Adenas. Corínthos Þebas. Thesaloníca[116]. Dyrakr. þat |[117] land heítír Apulea er nest liggr Gírclandsz hafe. þar ero hofuð borger margar. Brandeís oc Bar er Nicolaus byskup huilir í. oc Montecasin. þar er mest dyrkaðr Benedíctus abote. þat munclífí er agetast a latínu tungu a Pulí er Monte gargan. þar er hellír sa er Michaell engill dyrkaðe i sínní tíl komo. Norðr fra Pulí er Ítalía land. þat kollum ver Rumaborgar land. þar stendr Ruma borg a. þa er Lumbarða land. þar er Meínlangs borg a. í henní var Ambrosius byskup.


Vm þat huaðan otru hofst

Líufír brꝍðr. Sua segía oss helgar rítníngar huersu ver[118] skolum a drottenn varn trua oc melír sua. at einn er guð oc .i.[119] er almennileg tru oc einn er cristinn domr. oc einn er guð alz faðer. oc alz er gerande oc valdande oc raðande. En hann eigum ver at lofa oc dyrka firir þui at hann skóp hínn[120] fysta mann Adam oc hans kono Euam er ver erom aller fra komner. Guð bauð[121] þeím boð orð sín at geta oc sagðe þeim ef þau gaum gefe. at þau skilldu fꝍðast oc fulla tru gera. oc fylla hímín rikí [þann lut er[122] englar tꝍmdu firir míkíleti sínu. oc firir of pryðí. oc firir þer sakar[123] at þeír brutu log víð drottenn varn. En þa er slict líf var Adame skapat oc þeim híunum baðom sua at þau skylldu ecki erfeði drygia. fyst þa stund er þau gettu boðorða guðs. þa matte þeim ecki at angre verða. eígí brunnu þau þo at þau gengi [i eld[124] brennanda[125] eígí sucku þau þo[126] at þau gengí[127] á se. eigi grandaðe þeím þo[128] [at þau ormar[129] hyggi. eígí sakaðe þau þo[130] at þau dyr bítí. huarke var þeim at meini hungr ne þorsti. heitt nema kalt huarke kostaðe þau meðan þau gerðu sua sem þeím hafðe guð boðet. þa geck[131] hinn flerðar fulli fiandi i ofund við þau beði híun. sem hann gerir[132] nu við oss alla siðan. firir þui at hann vill alla þioð suickia til heluítís. sua sem hann sueic þau beði híun at þau brutu boðorð guðs. En þegar er þau hofðu brotet þat. þa skílldu þau lata af þeiri hínní miclu selo oc lifa við vil oc við erfeði. Oc þa skilldu þau beði varna við elldi oc við vatne. oc þo matto þau varla halda sic oc sín born sua at þeím i cne fellí. en þat er at þau brutu guðs boðorð. Míkít gerði Adamr oc þau beðí híun oss ollum. firir þui at nu er heimr þessí morgum lutum[133] verri en fyrst[134] var hann[135] skapaðr af þeira misgerníngum |[136] er þau híun gerðu. firir þui at þa var sol .vij. lutum biartare en nu er hon. oc tungl var fyst sua líost sem nu er sol til þess er Adamr bra af þui sem guð bauð honum. en þat verðr eftir doma dag er þau skolu iam lios vera beði sol (oc)[137] tungl sem þau voro fyst. oc verðr þat at tungl þuerr ecki oc stendr fullt iafnan. Ver megom nu m orðe oc m verki oc m erfeði varo oc olmoso til þess gera at ver skilldum með guði vera. oc m hans helgum monnum i liose oc i fagnaðe er ver heðan forum ef ver villum guðs vilia gera. Sua segia oss heilagar bꝍcr at engi maðr skal blota heiðnar vettír firir þui at þat gerðu menn firir Noa floð. en af þui varð su hín mícla floð at guð vildi firir farast lata alt þat hit synduga folk af þeira misgerníngum er þeir gerðu i hordome oc flimsku oc i meín eiðum. i mutu. oc í mann drape firir vttan Noa oc sono hans þría. oc þeira[138] .iiij. konor. þanan reis fyst sa villu domr oc utru. fra þeim monnum hínum miclu er forðum varo. þeir toko til oc letu gera stopul or griote sua hafan at þeir vildu m þuí koma i hímíríki. En þa sa drottenn var mikileti þeira. oc kom þar sialfr er þeir varo er þa gerníng skildu gera. oc uilti sua firir þeím at engi uissi huat annar sagðe eða gerðí. en þeír menn voro .ij. oc lxx. En af þui ero nu sua margar tungur i þessum heímí. En þeír menn aller er þar voro vrðu sua vsattir at huerr þeia for a sins vegar. En su gerning fell oll niðr. þa foro þeír til ymísa landa. en mann kyni vox þa ofund oc varð suíkit af hínum sama diofli er Adam sueíc fyrr. sua at þeir gerðu ser guð oc sao eigi skynsemdar augvm[139] a varn drottenn er þa skop. Sumir blotaðu sol.[140] Sumír mana. Sumir stiornur. Sumir æld. Sumir vatn. Sumír iorð. firir þui blotaðu þeir hana at þar fꝍðist huatvetna við hana. firir þui vatn. at alt míndi dꝍyia ef þat veri eígi. firir þui æld at hann er varmr við at sítia. en af þui sol oc oll hímín tungl. at þaðan kemr lios alt i heím þenna. En þeir mattu þat eígí uita ef þeir vildi at þui hyggia at sa er einn guð er þat alt skop monnum til hialpar. Enda fengu þeír enn meíri villu dom oc blotaðu. menn þa er rikir oc ramir varo i þessum heímí siðan er þeír voro dauðír. oc hugðu þat at þeir míndu orka iam míclu dauðír sem þa er þeir voro kuíkir. Maðr var sa einn míoc rikr oc bio i ꝍy nokorre. er het Saturnus. En hann[141] Saturnus var illr maðr. hann drap sono sína alla huerrn[142] sem borenn var oc gerði at mat ser oc at siðan. Einn let hann lifa en sa het Iupiter[143]. en hann var |[144] illr oc grimr sua at hann rak foður sínn or ꝍy þeiri er hann bio i. oc vildi honum at bana verða ef hann metti taka hann. En sa Iupiter[145] var sua quensamr. oc daðalaus at hann[146] hafðe systur sína at kono ser. en su het Íuna[147]. oc gat m henni dꝍtr .íj. onnor het Minerua en onnor Vena[148]. þer baðar dꝍtr sinar hafðe hann at kono ser. oc hueria sína frend kono hafðe hann at skom oc cleke. þa hína meín fullu menn oc hína fulu hofðu þeir þa at bestum guðum ser. En sa Íupíter[149] var þeira alra rikastr hinna heiðnu manna. er sumír menn kalla Þor. en sa var allr einn en hann blotaðo menn a danska tungu allra mest. En hans sonr het Mars. hann vildi æ oc æ i illu standa oc i hernaðe oc i orostu. En þeir hínír heiðnu menn aller blotaðu hann dauðan aðr en þeír fꝍri til orostu. oc hugðu þeír at hann metti þeim þa hialpa. firir þa soc at hann stoð i hernaðe i morðe oc i mann drape. En var eínn maðr sa er Merkuríus het en hann var sua fars fullr oc suíka at hann for at flerð eínní at stela oc líuga. þann gerðu þeír heiðin mann[150] at guði ser. oc blotaðu hann at b(r)auta[151] [eða gatna[152] moti oc a[153] hestum biorgum. en hann het Oðenn a donsku. kona ein var su er het Vena. su var Iofis dotter. En hon var sua mann giorn. oc sua org oc sua ill at hon la m feðr sínum. oc með morgum monnum oc hafðezt sua sem port kona. En firir henni ꝍrðust oc heiðnir menn oc kallaðu hana gyðíu oc sins guðs dottor. мart var þess alsz er menn kallaðu guð vm allann Miðgarð. hinn illi diofull hafðe sua suícna þa hína heiðnu menn. at þeir toko illa kalla oc argar konor. oc blotaðu guð sín þa menn er þat eitt gerðu er fianda vili var. sua var mann kynít suikit til þess er var drottenn gaf þeím enga gaúm. A marga vega varo menn viltír sua at þeír gafo sol oc mana daga oc oðrum guðum sínum. Sol gafo þeir sunnu dag. En mana[154] mana dag. En tysdag gafo þeír Marti. hinn fiorða dag gafo þeír Mercurio. þann er ver[155] kollum Oðenn. En hinn .vi. dag gafo þeír hinni orgu Venu[156]. er heítír Frígg a donsko. hinn .vij. dag gafo þeír Saturno er var hinn ellsti faðer þeira allra guða. þa gerðu þeir hinír heiðnu menn man likan or rauðu gulli. oc or huítu silfri. suma gerðo þeir or steínum suma or stockum. gerði e[157] huerr or þui er[158] efni[159] hafðe[160] til[161]. oc[162] gerðu þeím hus oc kallaðu þat hof þeira. oc settu þau mann likan þar inní. oc baðo ser goðs til.[163] þar sao þeír diofla er þa hafðe aðr suícna. oc hiní fogru man likan oc flugu þar i þeím. oc meltu þaðan við þa hína ormu menn. oc villu menn oc lerðu þa til þess er þeír komu salum þeira oc sialfum þeím i heluítí. Sumír gerðu man likan m miclum |[164] hannerðum. oc seldu m verði suma við mínna en suma við meíra. sua huern sem koma matte. мeðan þeir gerðu þa þotte þeím gaman eítt at. En þa er gort hofðu oc þeír guð kallaðu þa stoð þeím age af oc voro aller reddir við þa. Ver hofum lesit a boc þeiri er heítír liber regum at þeir hínír heiðnu menn af lande þuí er heítír Philistim[165] borðust oft við Iraels[166] folk. en þeír eínír menn hofðu þa retta tru til vars drottens sua sem Abraham hafðe firir þeím aðr. En þa varð þat [i eitt[167] huert sinn firir syndum þeira hínna cristnu manna at þeír hínír heiðnu menn hofðu gagn. oc fengu af þeím orc þa er mikill heilagr domr la i. þar la i vondr sa er Moysess hafðe er var drottenn sialfr seldi i hond honum. en þeím vendi laust Moyses a hafet rauða þa er Farao konungr for eftír þeím m sínn her oc vildi drepa þa alla. En þa stoð hafet tueím megím sem steín veggr. En Moyses geck yfir haf þurrum fotum. En Farao oc lið hans for eftír þeím þa hína somo leið. þa laucst hafet saman en þeir drucnaðu þa aller. þar la oc i orc þeiri steín spiold þau er var drottenn feck sialfr i hendr Moysi oc hann hafðe skrifat a log oll m boc stofum. er menn skilldu þa hafa oc nu i þessum heímí. þar la oc i manna en þat var fꝍsla su er var drottenn sendi or hifnum Moysi. oc hans liði er hann sendi þa .xl. vetra i ꝍyði morc. þa fꝍrðu þeír hínír heiðnu menn þa orc m þeim miclum helgum dome. er or hifnum kom til sins hofs. oc settu vpp hia sínu guði. en þat kallaðu þeír Dagon. en yfir honum letu þeír heiðnir menn mioc dyrlega. þat var einn morgon arla er þeír komo inn i hof sítt. þa fundu þeír guð sitt a golfe liggia firir orkenni níðrí sem hann beði friðar. þa toko þeir enn Dagon oc settu vpp i sama stað sem hann stoð aðr hía hínum helga dome. þa como þeir at oðrum morne at vita huessu þa fꝍri. þa funnu þeir Dagon guð sitt i durum vti hofuð lausan. oc hendr af baðar. firir þui for þat sua at eigi matte alt vera saman drottens vars sendíngar oc diofuls manlikan. þa varp guð reíði sínní a þa þíoð oc sendi til þeira mann dauða oc varan firir þer saker at þeir hofðu þar hit |[168] helga skrín i sínu heiðna hofe. мys [ok lemendr[169] oc maðkar a lande þui ato korn alt firir monnum [oc gras retr oc viðar retr.[170] oc firir foro landenu ollu. þa fꝍrðu þeír lands lyðren þat hit helga skrín til annarar borgar fra annare. þa var þar mann dauði hinn mesti sem þat hit helga skrín kom. þa spurðu þeir at spaca menn huar(t)[171] fleirum þotte rað at fara m þui skríní heím. eða hafa m ser lengr. þa gerðu þeír þat rað aller at heím skildi senda. þa meltu þat hínír spakastu menn. lotum fylgia m þui hínu helga skríní fagrar gersímar. þeír toko þa til oc gerdu rínga or gulli oc messíng[172]. þat reðo þeír oc at gera skildi vagn oc beita firir kyr .ij. þer er alldrigi kuemí aðr undír oc sua vngar kyr þer er hinn fysta kalf hofðu boret. oc baðu taka þa kalfa oc setia ínn. oc vita huert þer kyr vildi ganga oc melti sua ef þer kyr uildi brott ganga fra kalfum sínum eða leið hína somo m þui hínu sama helga skríní sem heilagr domr var ínní. þa vitum ver full giorlla at þat eítt olde vgagne þuí er ver fengum. þa gengu þer kyr m þeim vagne til Iraels[173] landz. oc beliaðu harðla at kalfum sínum. oc hurfu eigi aftr at heldr aðr en þer komo heím m þeim helga domæ[174] sem hann hafðe aðr verít. þeír hínír heiðnu menn fengu þa ar oc frið oc batnaðe þa oc let af mann dauða oc varane. En þeir Irraels þioð hurfu eínart til guðs. En drottenn var barg þeím val siðan sua at þeír hofðu betr huar sem þeir komo saman. m Samuels liði er þeira var byskup oc hofuðs maðr. af sliku megum ver víta huert megin þau híní heiðnu guð hofðu við varn drotten er alsz er valldande. þat varo eigi guð. þat varo grímmír dioflar oc salo suícarar. oc upphaf allra synda. oc þeír fꝍra sína embettis menn í eld þann er alldrigi slocnar. oc er þat full kunníct huat sa hinn riki konungr er het Nabogudonosor (gerði)[175]. hann toc drengi. iij. þa er truðu a einn guð oc gerðu eigi honum luta. oc let casta þeím i ofn brennanda. En guð getti þeira sua at þeír gengu þar i obrunnír sua at eígi suiðnaðe eitt har a hofðe þeím.


A þuí lande hínu sama var sa propheti er het Daníel guðs vínr |[176] oc hans hinn besti þegn. oc heilagr maðr sua at hann melti við varn[177] drottenn þegar er hann villdi. En hann Daníel var m konungi þeim er het Dari. oc þottí honum all goðr. þa gerðu hans rað giafar þat firir ofund er þeir hofðu við Daníel at konungr skilldi sua bioða at engi maðr skildi guði luta nema ser goðs biðia til guðs .iij. daga. En þuí vildu þeir Daníel suickia. en Daniel gerði sem hann var vanr. geck i loft sitt oc bað ser þar til almattegs guðs. en þeir stiltu um huset er i ofund gengu við hann oc sogðu konungi at Daniel gaf eigi gaum hans boð orðe. oc letu hann þess verðan at honum veri kastat i grof þa er dyrin oorgu lago i .vij. en konungren varðe þat mal oc quast þat eigi vilia. en þeir vurðu þo ricari er fleri voro saman. þa toko þeir Daniel oc kastaðu honum i grof firir dyrín vorgu. En konungr geck at sialfr oc byrgði aftr þa grof. oc melti sua við Daníel. nu hialpe þer þinn guð ef hann er sua goðr sem þu segir at hann se. oc geck a brott i illum hug oc matte huarke eta ne drecka ne sofa a þeiri natt.[178] þa geck konungr þegar at morne at vita huat or Daniel veri orðet. oc kallaðe a hann oc melti sua. lifir þu guðs maðr eða matte þinn guð þer hialpa. við þessum dyrum hínum olmu. En Daniel suaraðe. lifir þu konungr lifi ec harðla vel firir þuí at minn guð sendi sínn engil til mín. En bant þessi dyr sua at þau matto eigi munní gína. eða mer at angre verða firir þui at ec hafða ecki misgort við þic. En konungren fagnaðe þuí harðla oc bauð sinum monnum at drega Daniel upp or grof þeirí. En hínum i at kasta er hann hofðu rꝍgðan. m konum oc bornum. En þeim var ollum kastat i hína somu grof en dyrín toko við þeim þegar a lofte oc rifu i sundr þau oll. þa sendi sa konungr boð þegar sínum lands lyð ollum. oc bað þeím segia sínn vilia at þeír skildu trua allir a ein guð sannan firír þuí at ver vítum þat at hann er guð almattegr er slikar iartegnir gerði at hann helt Daniel við þuí at eigi biti hann þau híní olmo dyr. Daniel var siðan lengi[179] m þeim konungi oc þotti honum all goðr. þa varð sa konungr dauðr en annar feck konung dom þann. En sa het Círus[180]. þa var Daníel[181] en motu nautur[182] hans. þa var en i Babilon hínní miclu en[183] heiðít guð eítt oc het Bel en þat sogðu þeir menn aller er embettu Bel at hann þurfti mat sua mikinn at engi kunní þess |[184] dꝍmi. En konungr var til þess skylldr at fꝍra honum huern dag tolf sefsteri víns oc sald miols oc .xl. sauða. þat skildi bera lata alt firir Bel oc konungr geck þangat huern dag at biðia ser goðs til Bels. en Daniel sa enskis heiðar a Bel. oc bað ser til eíns guðs. þa spurði konungren Daníel. huí vilt þu eigi biðia þer goðs til Bels. en Daniel suaraðe. ec bið mer aldrígi til þess guðs er þer hafet gort yðr firir þui at ec bið mer til þess guðs er lífír oc e man lífa. huat man ec biðia mer til Bels dauðs. konungr suaraðe. eigi þickír þer sua Daniel sem Bel se lifande guð meðan[185] hann melir við oss. oc matar nꝍytír quað konungr. nei quað Daniel hann at alldrigi matar bíta. þa varð konungr reiðr harðla oc lastaðe[186] sogu Daniels. oc bauð embettiss monnum Bels ollum at koma til mals við sic. oc spurði at huat or þeím mat yrði ollum er borenn er firir Bel. Ef þer segit mer þat satt at hann etr þat alt þa skal drepa Daníel. er hafðe Bel at haðungu. þa melti Daníel. stande þat þítt orð konungr oc rꝍynum vit huat satt er. En þeír gengu þa aller til hofs þess er Bel var ínní. En þa toc konungr sialfr mat oc vín oc setti firir Bel. oc rac vt þa embettis menn alla. þa toc Daniel osku oc saðe vm alt golf. En konungr lauc áftr sialfr durum oc geck vm morgonen at rꝍyna sogu Daniels. se þu nu Daníel quað konungr nu er matrenn allr ettinn er ec setta firir Bel. se her konungr quað Daniel spor manna er ec hygg at etit hafe mat Bels. þa geck konungr til oc sa þa beði þar vaxenna manna spor oc barna. þa nꝍyddi konungr þa til embettis menn Bels alla at segia honum sanna sogu til huat yrði or mat Bels. En þeir mattu eigi þess lengr dylia. oc sogðu hit sannasta at þeír hofðu sialfer etit. en hann toc þa alla oc let drepa en hann bað Daniel gera or Bel guði þeira slíct sem hann vildi. þa toc Daniel Bel oc braut allann i sundr oc kastaðe i eld. þa var enn i borg þeira dreki einn sa er þeír hofðu firir guð. þa melti konungr við Daniel mant þu þess dylia at þessi se lifande guð er ver blotum nu þo at þu letír[187] eígi Bel vera sua. þa suaraðe Daniel hogla konungi ef þu lꝍyfir mer þa man ec drepa þann dreka er[188] þer kallet a[189] guð sua at ec hafa ecki vapn við. þa lꝍyfði konungr honum sua at hann drepi þann orm oc hafðe[190] ecki vapn við hann þa geck Daníel oc gerði honum mat. hann toc bic oc bustír oc istr oc veldi. alt saman oc gaf honum at eta. þa bolgnaðe hann allr oc brast i sundr. En Daniel melti við hans embettis menn. nu megut þer sea a huern þer truðut. þeir vrðu reddir borgar menn aler oc letust vbota[191] bol hafa fengit af Daniel. oc gengu aller til konungs oc buðu honum koste tua at hann seldi þeím i hendr Daniel[192]. elligar [skylldi þeír drepa hann sialfan oc alla hans ætt. en sakar þessa nauðar kostz toko þeír[193] |[194] hann oc kastaðu honum i hína somo dyra grof er hann var aðr firir dyrín oorgu. oc voro lion suelt aðr .vi. daga til. huern dag skildu þau dyr lionen hafa. tua laupa brauðs. oc tíu sauði til fꝍslu. en tolf dꝍgr var þeím ecki gefít til þess at þau skilldu Daniel eta oc honum grímlega bana. Sa maðr uar einn i Iherusalem er Abbacuc het. oc var propheta. En hann skildi fꝍra verc monnum sínum fꝍslu þeim er skoro akr hans. þa kom engill guðus[195] til hans oc bauð honum at hann skildi fꝍra Daníele fꝍslu þa er hann hafðe þar[196] til Babilon[197]. oc til liona grafar þeírar er Daníel la i. Abbacuc suaraðe. huert skal ec þa fara herra mínn quað hann er ec sa eigi þa borg eða hꝍyrða oc eigi sogur til haft. þa greip enggillin[198] i har honum. oc flaug m honum oc m fꝍslu verc mannana til grafar þeirar er Daniel la i. þa kalaðe[199] Abbacuc a Daniel tac þu uið feslu þessare er guð sendi þer. En Daniel toc þa við fegínn oc at oc þackaðe guði oc melti sua. lof se þer guð almattegr er engan fírír letr þann er a þic truír oc lꝍysir alla þina víní or nauðum. oc virðist at vítía mín oc hialpa i sua mikilli nauð sem ec em nu staddr. En engillenn toc þa Abbacuc propheta oc fꝍrðæ[200] heim aftr til lands síns. um mioc langan veg. þa a hinum .vij. degi gecc konungr til grafar þeirar er Daniel var i castat. i ryggum hug oc vildi vita huat or honum veri gort oc sa i grofena. en Daniel sat þa heill i grofenni milli dyranna. þa meltti konungr. oc quað þat hit fysta orð. Einn er guð almattegr sa er Daníel truír a mikill erttu oc goðr oc rikr oc ramr er þu orkar þui er þu vilt. en hann varð harðla fegín oc bauð[201] monnum sínum at draga Daníel upp or þeiri liona grof. oc let þeim casta i er Danielem hofðu rꝍgðan en þeír vurðu aller þegar slitnír i sundr fyrr en konungr gengi fra þeím. Margt kunnum ver oc aðrer froðer klerkar segia fra lausungar guðum. En nu er þat lanct oc leiðent |[202] at[203] huessu illfus þau voro. oc huessu þau drogo fram sina embettis menn. til huersuetna er ilt var oc vmenska var i. til morðs oc til manndraps. til hordoms oc til alskonar saurlifis. þeir menn voro þeim guðum virkastir er mestar vdaðer e gerðu. oc ferlígast lifðu oc mest letu eftir líkams fystum oc heimsens hꝍgoma. En var drottenn Iesus Christus[204] kom til þessa heíms a hinni .vj. olld þeírrí sem verðr.[205] En .v. voro aðr gengnar. eín var Adams old. onnor Noa old. ííj. var Abrahams old [oc Moyses. .iiij. Dauiðar[206] old. [fimta herleiðing Gyðinga af Babilonium[207] en vm þessar allder matte engi maðr koma til himíríkis er nu ero taldar til þess er hinn helgi Cristr let hingat berast af hínní helgu Maríu oc lꝍysti alt mann kyn fra heluitis pinslum þa er hann toc pinsl oc dauða. a hinum helga crosse.


Fra þuí huar huerr Noa sona bygði heíminn

Synir Noa voro .iij. þeir skiftu ollum heímí m ser huar kyn huers þeira skilldi byggia. Sem hafðe þann lut heímsens er Asia heítír. þat er kallat helmíngr heímsens. En Iafeth sonr Noa skilldi byggia norðr halfo heímsens. þat er kallat Europa. En Kam hinn þriði Noa sonr. hann skildi byggia þat land er Africa heitir. þat er um vt suðus[208] ett heímsens. Sem Noa sonr atte .v. sono oc bygðu þeir vm austr halfo heímsens. Eínn þeira het Elam. annar Assur .iij. Arfaxað .iiij. Nudi .v. Aram. þessi ero þioð lond i þeim lut heímsens. India land. oc Perfidia[209] land. Elam. Assiria land bygði Assur. Meidia land Arfaxað. Kalldea land Nudi. En Aram Syrland. Bactria land. Albanía land. Kuna land. Suiþioð hína míclu. En alsz ero told þioð lond i þeim lut heímsens .cccc. oc .vi. En þa er tungur skíftust þa kom i þann lut .vij. oc .xx. Iafeth Noa sonr atte .vij. sono. þessi ero nofn þeira Gomer. Magon. Madia. Ioban. Tubal. Mosok. Tiras. þessi ere þar þioðlond. Magon reð Suiþioð hinní miclu sumri. en Madia Kylfínga lande þat kollum ver Garða riki. Ioban Gírclande. Tiras Bolgara lande oc Vngara lande. Saxlande oc Fraclande. Tubal Spanía l(ande) oc Rumuería lande Suiþioð oc Danmorc oc Noregí. en Gomer reð Gallia. en Mosok Kapadocía. En alsz ero told þar þioð lond .l. oc .cc. en tungur .iíj. oc .xx. |[210] Cam Noa sonr atte .íííj. sono. einn het Kus. annar Mesraím. þriði Puth. fiorðe Chanaan. þessi ere þar þioð lond. Kus reð Ethiopia lande. Mesraím Egífta lande. Puth Libia lande. Kanaan Rabíta lande. Serc lande. Getula l(ande). Numida lande Maurítanía lande þar er enn Bla land. þar ero tungur .ij. oc .xx. En þioð lond .vi. mínna en .cccc. þa verða tungur alsz .ij. oc .lxx. en þioð lond. þushundrað.


Her segir fra marghattaðum þioðum

Sva segia froðar bꝍkr at i heímínum se sua marg hattaðar þioðer beði at vexti oc at eðli. Risar ero kallaðar þioðer þer er stercastar ero. þeir ero sumír viðr eígnar sem aðrer[211] menn en sumír ero mannskꝍðir. A Blalande er þioð su er Panfagi[212] heitir[213]. þeir eta alt þat er tonn festír a. Trogedite heíta þeir[214] er[215] renna[216] hueríu dyri harðare. Aptropofagi ere mann etor. Antiofagi nyta ecki til matar vttan fiska[217] eína. Arðabaðíte ero bíugír sem fenaðr oc eta ecki nema ratt se. oc eta beði menn oc dyr. Su þioð er þar er ala sem feitast foðr sínn oc moður[218] þa er þau eldast en siðan bioða þeír til sin vínum sínum oc frendum. skal þa drepa þau oc eta þau at erfi sínu. oc þickia þeír illa gera er þau lata biða elli oc vꝍgendi oc dꝍyia þau magr[219]. Ein fꝍtíngar hafa sua mikinn fot við iorð at þeír skykgia ser i suefní við solo. þeir ere sua skioter sem dyr oc laupa við stong. Su þioð[220] er i Afrika er eigi sakar orma eítur[221] oc born i voggu leíka m eitr ormum. þeir ero enn þar er hofuð lausir ero en a bringunní er beði munnr oc augu. sumír hofuð lausir þa er munnren ofan a bukenum[222]. en augu a herðar bloðum. oc er har a sem a dyrum. Satiri heíta þeir menn a Índía lande er sua ero bíugleítír at crocar ere a nefíum þeím. oc vex horn i enní oc[223] ero fꝍtr þeira vaxner likast geita fotum. þeír ero enn þar er a bac aftr horfa ter. oc ero vííj. a huarum fꝍti. Cenocefali hafa hunds hofuð. oc hafa þeir gauð firir mal. klꝍr ero a fíngrum oc a taom en engír negll. |[224] Cikoplex heita menn er auga er eítt i hofðe. en þat er i miðiu enni. þar ero sumír tolf alna langer þeír heita Akrobi. sumír ero alnar hafaer[225] þeír heita Pígmeí. þar ero konor þer er born ala .v. vetra gamlar oc lifir engi vm atta vetr. Ermofrodite heita menn er geir vertu hafa hína hꝍgri sem kallar en hína vínstri sem konor þeír mega vera beði feðr oc mꝍðr barna sínna. þat (er)[226] enn þar kueɴa eðli sumra at eitt megu barn ala alz a efi sínní. en þat barn er huítt firir herum ny alet en sortnar þa er aldr fer yfír. þeír menn lifa .cc. vetra oc rymiast ecki nema eldast. Ilia fosse þeím er gengr af Paradisar bergi er þioð su er eigi hefir munn. en þeír lifa við ilm þann er verðr af eplum oc grase. þar ero viðir þeir er vttan vex a sem vll se[227] oc hafa þeír þat eítt kleða er þadan er gort af. En þeir dꝍyia þegar er[228] þeir[229] mego eígí ilma af grasenu. oc aldenenu. þeir ero enn þar er loðner ero aller sem dyr oc hafa engi fot. oc ero .ix. feta hafer. En sumir menn ero eigi skemrum i votnum en a lande oc hafa enga fꝍslu nema raa fiska oc vatns dryck. Albaní þeír ero huítír sem sníor beði a hars lit oc a horund þegar er þeir ero alner. þeir hafa augu gul i hofðe oc sia betr vm netr en vm daga. Heítír enn Quenn land. þar ere oft orostr[230] miclar oc eiga þær[231] sialfar iafnan bardaga sín a milli vm ríki sítt slict sem kallar annars staðar. oc ero þer konur ecki vstyrkare[232] ne hug mínní en kallar. Eru þar þeir menn er nef lausir ero oc er slett[233] anlit[234] nema munnur[235] oc augu. Sumír hafa vor hína neðri sua míkla at þer kasta henní aftr yfir hofuð ser við solo oc skur meðan þeír sofa. Sumír ero munn vana oc drecka or pipu. Sumír ero tungu lausir oc merkia alt at bendingum. Ciromandari er vttan ero tínduttir sem biarn[236] igull. þeir bua i skogum oc hafa gul augu oc tenn sem i [hundum oc hafa ęigi[237] manz rodd nema mal. Panaðios heita þeir menn er[238] ꝍyru[239] hafa sua mikil at þeir hylia allan likam sinn m þar ero þeir menn er hafa rossa fꝍtr. Er su þioð er Horn fínnar heita þeím er horn[240] niðr[241] biugt[242] i enní. oc ere mann etor. þar ero menn þeir enn er[243] haka[244] er groen við bríngu niðr. þat heita Hundíngiar. þeir ere sua við menn sem olmer hundar.


Her segir . . . . . . . . . .[245] |[246]

Hin helgi byskup er heitir Augustinus melti við þa menn er hann var kennímaðr yfír. Goðer brꝍðr quad hann. oft vara ec yðr. oc kenní ec yðr sua sem faðer skal kenna bornum sínum at þer fylgit eigi golldrum nema gerníngum. illum. Faret eigi m taufr nema lyf. oc engi hindr vítni ef þer vilit hialpa sal yðare. Uer lerðir menn eigum at kenna yðr retta tru. oc at bioða yðr guðs boð orð. En þer eígut bliðlega við at taka oc at halda siðan. Nu hialpum ver beði oss oc yðr er ver kennum yðr rettar kenníngar. Þa níoteð þer storlega ef þer nemít. en glateð sarlega ef þer firir glꝍymið. oc leggið orꝍct a. Eigi skolu cristnír menn spyria galdra menn nema gernínga at heilendis fare sínu. nema oðrum fear lutum. oc eigi at þui huería kono maðr skal hafa. þo at þeír kunni nokot fra segia sua sem eftir gengr. firir þui at þeir hafa spaer fengit af diofuls villu. Diofull er allz til marguis oc flygr oc fer yfir alt. oc verðr margs vis. oc segir sínum speíngum oc galdra mennum slict af sem hann reðr. en þeir segia oðrum siðan fram a leið þeím er þui vilia lyða. Sumar konor ero sua vit lausar oc blíndar vm þurft sína at þer taka mat sínn oc fꝍra a[247] rꝍysar vt eða vndir hella. oc signa land vettum oc eta siðan. til þess at land vettír skili þeím þa hollar vera. oc til þess at þer skili þa eiga betra bu en aðr. En þær ero sumar er taka born. sin oc ganga til gatna motz. oc draga þau þar i giognum iorð. til heilsu þeim. oc til þess at þau skili þa betr haldast oc væl hafast. oc vitu þer eigi þa huessu míoc er þer festa þa born sín oc sialfar sic a hendi dioflenum. nema þer iðrist oc beri til skrifta. Nu verðr kenní maðr marct at rꝍða huar tueggia þat er fagrt er oc sua þat er o fagrt er. firir þui at marct er oskynsamlect i veroldenní. Nu er sa sell er sitt marc kennír eigi a þeím lutum er guði er osꝍmd i. oc aldrtelí[248] þeím er gerír. Nu mego aller hꝍyra vara rꝍðu goðer menn oc grand varer. oc alra helst hínír er mikil mein hefír a hendr boret firir synda sakar. firir þuí at sua segir boc. Sa er rettr stendr se hann við at hann falle eigi. En hinn er fallenn er kosti hann. oc risi upp sem skiotast. Nu er oc engi sua goðr nema grand var at ser megi ꝍruent lata at hann hitti i hofuð syndir storar. aðr en hann skilist við veroldena. oc engi er sua illr oc ælegr at hann skili ꝍr vilnast guðs miskunnar. Nu ero þeir sumír menn er sua obeint sea sitt mal. at þeir drygia hordom |[249] saman fyst oc gera born saman. En siðan þa tuefallda þau sua sínn glꝍp. at þau kosta þess at firir fara barnenu. fyr en fꝍtt verðí. firir þui at menn skolu eigi vita glꝍp þeira oc ero þau reddare við mennena en við guð. En þeira misgerníngar ero ogorlegar oc enda laust morð. þa firir ferst barnet heiðit. oc sua sa hinn illi faðer oc sua su hín illa moðer. nema þau gange til skrifta oc iðrist æ meðan þau lifa. En þer ero sumar koner er gera drycki oc gefa gilmonnum sinum. til þess at þæír skili þa unna þeim væl. oc hafa þer at konum ser. en hínar af hendi lata er rett fengnar ero. En þer arg holur er m slicu fara víta seti sitt æ i brennanda ældi. oc i enda lausum quolum. nema þer gange til skrifta oc bꝍtí glꝍp sínn. Nu firir byð ec yðr i guðs forboðe oc heilagra manna at leita yðr heilsu eða bu fe yðru af galdra monnom eða af gernínga monnum. þeim er m taufr fara eða m lyf eða m spar þuí at þat er fianda villa oc diofuls þionasta. En huer maðr þeira er fer m goldrum oc gerníngum[250] illum oc m híndr vítní oc sua sa er segir spar sínar sem volur oc skrattar forðum. oc huerr þeira manna er þui lyðir oc a truír oc leitar ser þaðan hialpar oc bu fe sínu. þeír ganga aller saman af cristnum dome sínum. oc af guðs rette. oc ero þeir or abyrgð guðs oc sua or varðveizlu varre kenní manna. til þess er þeír af lata oc yfír bꝍta oc til skrífta ganga. firir þui at guði þickír ser engi osꝍmd onnor meiri gorr i verolldu. helldr en su er maðr truír betr eða trꝍystist goldrum eða gerníngum illum ser til heilsu eða bu (fe)[251] sínu en guðs miskunn. Menn skolu ecki dag raðs leita at syslu sínní eða heíman forum sínum. firir þui at guð skop daga alla goða .vij. ero dagar i huerri viku. En goðr maðr oc skynsamr skal hefia syslu sína eða for sina a þeim degi er honum lizt ser haglegastr oc veðr er gott. oc mela sua at ec byria verc mitt eða for mína i nafne almattegs guðs. hann se hia(l)p[252] mín oc fulting a þessum degi. oc sua a hueríum annara er yfir mic kemr. ver skolum var væl geta m diofuls suícum oc sua oss vandlega signa m[253] guðs pinslar marke. en þat er cross drottens vars. ver skolum[254] gera hann a oss m retri tru. oc lata oss þann cross þa i hug koma er drottenn[255] var var píndr a. þa er fíandenn reddare við hann [helldr en við[256] |[257] ecki vapn annat huarke suerð nema ꝍxi. firir þui at þa er var drottenn heriaðe i heluítí. oc bant diofulenn. þa setti hann kross i munn honum oc kom m þui yfir hann. oc bauð oss m þui sigr marke at veria oss dioflum oc illum vettum. En ec veit eigi nema yðr se eigi kunnict huí drottenn var villdi a crosse lata pínast. heldr en annat andlat hafa. En crossenn hefir miclar iartegnir m ser. Nu ef crossenn er lagðr níðr a iorð. þa synir hann sic yfir .íííj. halfor heimsens. ᴀustr oc vestr. ɴorðr. oc suðr. Nu villdi drottenn var firir þer saker a þui tre heldr lata pínast en a oðru. ᴀt hann kom vm allar halfor heímsens at lꝍysa alt mann kyn. er aðr var firir faret. Nu bꝍtti drottenn var a trenu þat er Adamr hafðe a trenu misgort. En ef crossenn er upp reistr. þa tacnar hann beði hifneska luti oc iarðneska. En tre þat er upp er fra þuer trenu. iartegnír van goða þa er ver eigum til skapara vars uppi i hífnum. En þuer tre þat er hendr drottens vars voro vt a þandar. oc a nelgdar[258]. iartegnir ast þa er ver skolum hafa beði við guð oc við menn. En tre þat er neðan er til þuer tressens. iartegnir staðfesti goðra verka. sua sem drottenn sialfr melti i eínu guðspialle. Qui perseuerauerit vsque in fínem[259] hic saluus erit. Sa er staðfastr er i goðum verkum. ivan laust verðr hann holpenn oc grꝍddr. En sa lutr er i iorð niðr er settr iartegnir lꝍynda doma guðs. En ver skolum nu guð lofa m tungu varre. oc m hiarta varo. oc m ast semd oc m ollum goðum vilia. oc sua vill var drottenn at ver hafem sam þycki oc sam sette var a milli. skepnu born hans. oc þa vill hann hꝍyra bꝍnir varar alhugat. oc til varrar þurftar lyða. Nu hialpe oss almattegr guð. oc unni oss af latz synda vara. oc le oss toms at bꝍta syndir varar. til þess at ver megim fyr skiliast við misgerníngar varar en við þenna heím. Nu kenne[260] yðr guð þat at gera a nott oc a degi. er hans er vili til oc yðr se þurt. beði þessa heíms oc sua annars. þat se. A-M-E-N.


Her segir huaðan blot skur guða hofust

Ef aller gofgaðu einn guð fyst i upp hafe. huaðan hofust blot skurguða. M(agister) Risar gerðu stopul þann er Babell var kallaðr. en hann var .lx. oc .iiij. mílna har. I þeím stað var fystr konungr. Nembroth. |[261] þar hafðe siðan veldi Ninus. hann let gera licneskíu eftir feðr sinum dauðum en hann het Belus. oc bauð hann allre þioð rikiss síns at gofga lícneskit. En þar namo aðrer eftír oc gerðu licneski eftír ast vínum sínum. eða eftír hínum rikastu konongum. dauðum oc buðu lyðínum at blota þa sua sem Ruma borgar menn Romulum. Critar menn Þor eða Oðenn. Sua sem sagt er. Rezla ioc i ollum heímí holdum drottna fiolda. En dioflar gengu inn i licneskín oc tælto lyðenn i suorum sínum. D(iscipulus) huar var Babel. M(agister) I stað þeím er nu er hin micla Babilon. su er Semíramís drottneng let gera. En su borg var .lx. mílna long oc sua breið. I þeiri borg hofust blot skur guða. oc man i þeiri borg Antíchristus lata berast sua sem rítat er. Or Babilonie man vt fara hogg ormr sa er suelgia man allann heim.


Her segír fra draumum

Huaðan koma draumar. M(agister) Stundum af guði þa er o orðnir lutír vitrast. Sua sem Ioseph var vítrat firir stiornur oc korn bundín. at hann míndi verða hofðingí brꝍðra sínna. Eða þa er nauðsynlegir lutir ero kendir. sua sem engill mínti Ioseph at flya a Egifta land oc þaðan. Stundum verða draumar af diofle þa er nokot vsið lict drꝍymir eða þat er firir goðo verki stande. sem sagt er fra kono Pilati i pínsl drottens vars. Stundum af siolfum manne. þa er hann drꝍymir þat er hann ser eða hꝍyrir. hyggr eða reðezt eða vettir.


Her segir fra Antíchristo

Lofat se (mal)[262] muns þins oc orð guðs þat er mer syndi lꝍynda luti firir munn þinn. en nu villda ec at þu segðír mer fra Antichristo ef ec þorða at biðia. M(agister) Antichristus man berast i Babilon hínni miclu or kyni Dan fra port kono oc fyllist hann þegar af diofle i moðor quiði. Fiolkunnigír menn mono hann fꝍða i Corozaím. oc yfir ollum heimi man hann riki hafa. oc leggia vndír sic alt mann kyn a fiora vega. fyst gofga menn m auðefum. þeím er hann gefr þeím gnott þui at hann veit oll folgen fe. Annan veg skelfir hann ogofga menn m mikilli rezlu oc ogurlegom pínslum. þui at hann er hinn grímmaste[263] m guðs víní. þriðia veg suicr hann kenní menn m speki oc melsku. þui at hann (kann)[264] allar iþrotter. oc veit allar rítníngar. fiorða |[265] veg telír hann munca. hann gerir miclar iartegnir oc morg vndr. hann letr falla ælld af hífní yfir ouiní sína. oc letr hann vpp risa dauða menn. oc bera ser vítní. d(iscipulus) Reísír hann vpp dauða at sonno. M(agister) m ollu eígí. þui at diofull gengr inn i licam híns dauða oc melír firir hann oc synist hann þa sem hann lífí er hann rꝍrist. oll tacn hans ero lygín. hann man endr nya hína fornu Iorsala borg. þat er Iherusalem. oc lata sic þar gofga sem guð. við honum monu Gyðíngar taka fegensamlega. oc koma til hans or ollum heímí. En þeír monu snuast til tru af kenníngum Enocs oc Elias. oc taka mioc sua aller harðar píníngar firir guðs nafne. d(iscipulus) M hueríum alldre koma þeír Enoc oc Helias. M(agister) m þeím alldre sem þeir voro vpp numnír en þeir monu drepnír verða af Antichristo. en hann man hafa veldi .vij. miserí. oc man hann siðan setia tiald buð sína í fiallenu Olíueti oc beriast i gegn rett latum. En þar mann hann finnast drepinn braðum dauða m anda muns guðs. þat er at boðorðe hans sem ritat er. drottenn man stꝍypa hofðingia allrar iarðar i helgu fialle Olíuetí. d(iscipulus) Ero þa dagar skemri en nu. þuí at sua er sagt i bokum at dagar monu skemmast firir helga menn. M(agister) Iam langer ero þa dagar sem nu. Sua sem Dauid melti. A þínní skipan halldast dagar. En dagar segiast af þuí skemmast at Antichristus hefir litla stund velldi. þat er .iij. vetr. En þa monu menn mínní vera vextí en nu sua sem ver erum mínní en hínír fyrru menn. D(iscipulus) huat verðr þa siðan. M(agister) xl. daga ero veíttír til iðranar. þeim er viltír vrðu firir ogn Anta crist. eða flerð. en siðan veit engi a hueríum degi eða stundu doma dagr verðr.


Vm uprisu kuícra oc dauða[266]

Hvat er hit ꝍfsta mot horn. M(agister) mot horns rodd var hœyrð forðom þa er guð drottenn gaf log i fialle. sua taka englar þa likame oc mot horn or lofte. oc veckia allann heim m ogorlegri mot horns roddu. til doms sem ritat er. Mot horn man syngia oc risa upp dauðer. oc enn er sua melt. A miðri natt gerðist kall mikit. D(iscipulus) huer er hin fysta upprisa. M(agister) Sua sem dauðar ero .ij. sua ero upp risur tuer. onnor andar en onnor likams. þa dꝍyr ond er maðr misgerír. þuiat hon firir lítr hit |[267] sanna lif guðs oc er hon grafen i likam. En er hon huerfr aftr til lifs firir iðran. þa ris hon vpp af dauða. En onnor er likams upp rísa a hínum ꝍfsta degi. D(iscipulus) Ero nokorer menn þa i heímí. M(agister) sua er þa heímr manna fullr sem nu. oc ero menn þa at verki sínu sem nu. sumir eria en sumir fara a skípum eða gera aðra syslu. D(iscipulus) huat verðr þa or þeím. M(agister) þa er rett latir risa upp þa tacast þeir þegar i loft af englum a mot Cristi. En þeir er aðr lifðu dꝍyia i sialfre upp numníngu. oc endr lifna þegar. þessa upp risu hofðu þau Maria oc Iohannes. Maria toc licam eftír dauða oc groft. oc va(r)[268] upp nomín siðan i dyrð. En Iohannes do i sialfre upp numníngu. oc endrlifnaðe. En vander dꝍyia af rezlu engla raddar. oc endrlifna þegar. þetta er at dꝍma lifendr oc dauða.


Vm ímbru daga hald

Moyses bauð Gyðingum forðum i logum at hallda ímbru daga ferna a hueríum .ij. miserum. eina vm vetr aðra vm var. þriðíu um sumar fiorðu vm haust. A huerri tið þessa .íííj. þat er vars oc sumars haustz oc vetrar bauð hann lyð sínum .ííj. daga fostu. en þat verða .xij. dagar alz. sua sem tolf manaðer verða i. tueim miserum. En hann setti fostu þessa til ars at menn skildu biðia guð[269] miskunnar at hann gefe regn a iorð oc avoxt. þann er alþyða metti við biargast. Sua sem merkir nafn[270] þat er ver gefum þessare fostu. er ímbress heita skurír a latínu. En ver blondom saman latinu oc norrꝍnu þa er collum ímbru daga þat er skur daga. þui at þeir voro fyst til regns settír. Imbru dagar vm vetr ero til þess settír at guðs miskunn lati eigi sua mikinn þela verða i iorð at eigi megi seði i iorð coma a sínní tið. Imbru dagar vm var ero til þess settir at guð late sað rꝍtast i iorð oc vpp renna. þat er hann let fyst saet verða. Imbrudagar vm sumar ero til þess settir at sa acr rꝍkist oc friofest til skurðar. er guð let saenn verða oc vpp renna. Imbru dagar vm haust ero til þess settir. at guð late hirðast oc haldast upp skoren korn af þeim acre er hann lett frefast oc upp renna.

En oll boð orð. þau sem i fornum logum voro boðen licamlega veíta oss micla hialp ef ver skilium þau vanlega oc andlega. Fernír[271] ímbru dagar merkia boð orð .íííj. guð spialla .iij. ímbru dagar fiorum sínnum haldnir merkia þrinníngar tru. þa sem oss er synd i fiorum guð spiollum. Tolf samtaldir |[272] ímbru dagar merkia kenning .xij. postola. En sa heldr vanlega[273] ímbru daga er varðveítír þrínníngar tru. oc gerist lyðinn boð orðum .iiij. guð spialla oc kenningu .xij. postola. En ma þetta a annan veg skiliast. Ond var hefir .iij. ofll i ser. þat er minní oc skilning oc vili. En likamr er skapaðr af fiorum hofuð skepnum. þat er af iorðu oc sæ. oc ælldi. oc víndi. Sa heldr vanlega þriggia ímbru daga fostu .iiij. sinnum a eínu are er i eíns guðs tru varðueítir ond sína fra syndum m .iii. oflum hennar. þat er m mínní oc skilníng oc vilia. þat er ímbrudags hald at fasta beði dag oc nott. vm dag nꝍyta vm sinn en vm nattena við bindast. þuiat dagr merkir farselo heíms en nott merkir v farselo. En[274] þat er at fasta dag oc nott andlega at varna við allre rangre heíms agírní. i farselum oc sea við meínum i þolenmꝍði. En þesser imbru dagar[275]. ero haldande vm var oc sumar haust oc vetr. Var merkir ꝍsku vara. þui at vm var þat er i ꝍsku þroast licams afll. sem solar gangr vm var. Sumar merkir fulltiða alldr þui at þa hefir licamr alt afl sítt.[276] sumar hefir allann solar híta. haust merkir ælli. þui at sua þuerr licams afl m ælli sem solar gangr vm haust dag. Vetr merkir ꝍruasa alldr þui at þa er licamr þrotenn af ollu afle oc kolnaðr sua sem vetr er kaldr oc sol laus. En sa heldr rett ímbru daga vm var oc sumar haust oc vetr. er trulega þíonar boð orðum guðs fra upp runa sinum til enda. þat er i ꝍsku oc a fulltiða alldre. i ælli oc a ꝍrvasa alldre. Enn ma þetta skiliast a annan veg.[277] fernir imbru dagar. þat er vetrs oc vars sumars oc hausts. voro til þess settir at guð skildi er a iorðu setía. Sua skolum ver nu þa halda til þess at ver naím andlegu are. i hiortum vorum. Sua sem i(mbru) d(agar) ero haldnir til þess at guð reki þela or iorðu sua at sað metti niðr komast sua skolum ver nu halda þessa hina somo imbru daga. til þess at guð fꝍri or brioste varo syndir oc ofundar þela sua at orða sað hans megi koma i hiortu var þa kemr orða sað guðs i hugskots iorð vara er ver gírnumst at hꝍyra[278] helgar kenníngar. oc rekum fra oss ilzsku kulda. En huat stoðar oss at hꝍyra orð guðs. nema ver hirðim þau i mínníngu. af þui holdum ver aðra. imbru d(aga) þat er |[279] vm var til þess at guð late rꝍtast i mínníngu orða sað sítt er hann saðe i hiortu vor. þa rꝍtist orða sað guðs er ver leggíum hug a kenníngar hans. oc synum sua sem upp rennanda akr af saðe guðs. þa er ver sꝍckium[280] oft til bꝍna oc keninga. En þa stoða bꝍnir til heilsu er ver pryðum þer goðum verkum. þui at til þess ero oss keningar veíttar at lif vart batne af þeim. af þui holldum ver hína þriðiu imbru d(aga) at guðs acr frefist sa er rꝍttist. oc vpp rann i hiortum vorum. þa frefast acr guðs i hiortum varum er ver fꝍrum guði avoxt. goðra verka af kenningum þeim er ver hꝍyrðum oc ælskaðum. En þa ero verc var þægeleg guði er ver hirðum þau i lítileti. oc i guðs ælsku alt til enda lifs. Sua sem sialfr drotten melti. Qui perseuerauerit usque in finem hic saluus erít. þat er a vara tungu. Sa er guðs vilia iðnar til enda lifs. hann eignast guðs miskunn. Af þui holldum ver hína fiorðu im(bru) d(aga) at hirðist oc haldest i lítílete oc i staðfesti rettrar tru goðgerningar varrar. at eigi bere ofmetnaðar veðr þann avoxt i brott er guð gaf oss af goðum verkum. þa holdum ver alla þessa im(bru)d(aga) ef ver girnumst i fystu at gera gott. En siðan munum oc ælskum þat er ver girntumst oc fyllum i goðum verkum. þat er ver namum oc ælskaðum. oc varðveítum staðfastlega alt til enda lifs. goðverc þau er ver geðum. En firir þui callast þessi fasta imbru d(agar). þat ero skurdagar. m þui at eigi þurfe regn a ollum þeim tiðum er þessi fasta er halden. En þat er merct í nafne þessarar fostu at ver skolum guð þess regns biðia er ver þurfum iafnan at hafa. þat ero tar i bꝍnum varum. Af þui ero maclega fernír ímbrudagar haldnir at af fiorum viðr komníngar brunnum veckiast tar i bꝍnum. þat er af míníngu synda oc af ogn heluítis pinsla oc af fysi til hímírikis. Þessir imbru dagar er(o)[281] iij. saman i eínní vícu. þui at ver skolum tar fella firir þat er ver misgerðum i þrímr lutum. þat er i hugskotum oc i orðum oc i verkum. Nu ef ver holldum a þessa lund tacn ímbru daga sem nu er skilt. þa man drottenn var gefa oss ar oc frið a iorðu oc leiða oss eftir doms dag i eilifa dyrð m ser a hífna. Sa er lifir oc rikir með feðr oc syni oc anda helgum vm allar allder i einum guðdome. A -[282]


Vm regnboga

A ʀegn boga ero þrir lítír. vatnz lítr oc ældz lítr oc brenno steíns loga litr. þat minnír oss a at ottast þrefallda reiði guðs þa er kemr oc komet hefir yfir heímenn. Vatn kom i Noa floð. Brennu steins loge kom yfir Sodomam oc Gomorram. ælldr man ganga yfir |[283] allan heímenn firir doma dag. þessir hínír somo lítír regnboga iij[284] мerkia þrefallda firir gefníng synda. Ein er i skírn heilagre. onnor er i iðran synda. hín þriðia er liflat þeira er píndír ero firir guðs sacar. vatnz litr iartegnír fírír gefníng synda i skírn heilagre. þui fylgir blíðleikr míkill en eí toruelde. Brenno steins loge merkir iðran synda. þui fylgír beiskleicr mikill. Eldz litr merkír firir gefníng synda i liflate firir guðs sakar. þui fylgir ogn mikil oc biartleikr mikill. þessa þrefalda ogn oc reiði guðs tacnar regnbogenn. hann var eigi senn firir Noa floð. Siðan er hann syndr i míníng [vítnís burðar guðlegs satt mals oc[285] friðsemdar þeírar er guð het Noa at vera skildi millím guðs oc mann kynsens meðan regn bogenn seist oc nokor miseri síðan at eigi skilldi oftar floð koma þat er heímen ꝍyddi sua sem a hans dogum hafðe orðet.


Vm solstoðr

Þa er laupar hefer veret um varet aðr a þeim degi er .x. netr ero til Ions messo þa ero sol huorf (er sol)[286] er i míðíu landsuðrí. en vm vetren eftir at miðri natt .x. dogum firir iola nott. En annat sumar a hínum sama degi er sol er i ut suðri miðíu. En vm vetrenn eftír er sol er i austri miðíu hína somo nott. En hit þriðia sumar hinn sama dag. þa er sol er i ut norðre miðíu. En vm vetrenn eftir at miðium degi þeim er hinn .x. er firir iola nott. En hit fiorða sumar þann dag er viij. netr ero til Iohannis messo er sol er i land norðre miðíu. en vetren eftir er sol er i vestri miðíu. þa nott er .ix. dagar ero til iola netr.


Vm vppstigníng solar oc niðr stigníng

En huern vetr hina nestu viku sol huorfum eftir. munar sol vm halft huel upp. En aðra um huel fult. En þriðiu vm halft annat. En fiorðo vm .íj. En fímtu vm halft þriðia. En settu vm .iij. En siondu vm halft .íííj. En otto vm .íííj. En .ix. vm halft .v. En .x. vm .v. En .xi. vm halft .vi. En .xij. vm .vi. En .xiij. vm[287] halft .vij. Nv er solar gangr half vaxenn þat er faom nattum eftir Gregorius messu. En hína .xiiij. viku munar sol vm halft .vij. huel. En .xv. vm .vi. En .xvi. vm halft .vi. En .xvij. vm .v. En .xviij. vm halft .v. En .xix. vm .íííj. En .xx. vm halft .iiij. Ein oc .xx. vm .iij. Tuer oc .xx. vm halft .iij. Þriar oc .xx. vm .ij. Fiorar oc .xx. vm halft annat. Fím oc .xx. vm eítt. Sex oc .xx. vm |[288] halft. Þetta ero sol huorf sumars. En siðan hína nesto viku þa legrist[289] solar gangr halfo huele. En aðra huele fullu. Siðan þuerr at hinum sama hette sem ox. En solar gangr er half þuorrenn at exaltacio sancte crucis. Sia er solar gangr at tolo Stiorno-Odda[290] norðan a Islande.


Vm borga skipan oc legstaðe heilagra мanna

Rvma borg er yfir ollum borgom. oc i hia henni ero allar borger at virða sem born. þuí at iorð oc steinar oc strete oll ero roðen bloðe heilagra manna. oc þui at þar ero hinír bestu hofðingiar. Petrus oc Paulus oc Laurencius oc heilagr domr Andree apostoli[291]. hann var píndr i borg þeiri er heítír Patras a Girclande. I Ruma borg ero .v. yfir mysteri. i þeira hueriu ero víj cardenales. hit attanda[292] þeira mystera er þat er þeir huila i Petrus oc Paulus. annat er Maríu mysteri .iíj. þar sem hofuð sancti Pauli er. þar heítír uia ostensi .íííj. sancti Laurencíj vttan borgar. En hit .v. er i Latran. þar er cros Iohannis baptista. oc þar er heimili pafa. þar ero aller cardenales. oc byskupar aller. þar ma engí syngia messu miðr vigðr maðr en byskup. þui at þar er bloð Crist i allteri. oc cleði Maríu[293]. flest oll beín[294] Iohannis baptista. I Beneuent huílír[295] Bartholomeus[296] postole. hafðr af hínu ysta Indía lande. [I Salerní huílír heilagr[297] Matheus hafðr af Bla lande. I [Pul er Sípont[298] oc Monte Gargan. þar er hellír híns helga [Michaels oc Monta[299] casin. þar var Benedíctus muncur[300]. oc [Scolastica systir hans þar huílír hon[301]. en Benedictus firir[302] norðan fiall a[303] Vest [fraclande i borg[304] þeírrí er heítír Floríca. I Bar huílír[305] heilagr[306] Nícholaus. hann[307] var[308] borenn oc alenn i borg þeiri er heítír Pata. hann var [byskup i stað þeím Mírrea heítír. þaðan[309] fꝍrðo kaupmenn[310] [hann i Bár oc komo .ví. nattom eftír cross messu vm varet i Bár m helgann dóm hans. I Pul er borg er heítir Traon. þar huíla þeír Símon oc Iudas þar er borg er Cappa heítír. þar huílír Thomas postole hafðr af Syrlande. Meílans borg oc Vafey ero í milli Munbarða oc fíalla þeíra er heíta Alpes. við Erepeta botnn heítir Rensna þar er[311] |[312] erchi stoll. þar er oc borg er heítír Friscae þar ero oc Fennꝍyíar[313] þar huílír Marcus ewangelista. fꝍrðr vttan af Egiftalande. or borg þeirri er heítír Alexandria. A Spania huílír heilagr Víncencius. I Galízo huílír Iacobr broder Iohannis. Martínus byskup hinn hælgi huílír i Turrons borg. Egidíus[314] huilir i Prouíncía Sanctus Dionisíus huílír i Paris. Sanctus[315] Remigíus i Reíns borg.

I Micla garðe i kirkíu þeírrí er heitir[316] Egesif þar er cross drottens vars sa er Elena hafðe [þangat. i þeiri[317] borg huila þeir Philippus oc Iacobr. Lvcas oc Thimotheus[318]. oc hín hꝍgre hond híns helga Stephaní. Kyrtill drottens vars. hofuð Iohannis baptiste oc hofuð Abrahams. Isaacs Iacobs. Eta su er var drottenn var[319] i lagðr. A Asia lande er borg su er Effesus heítír. þar er leiði Iohannis ewangeliste. I Micla garðe i Polotom eínum[320] fornum er rit þat er drottenn var rítaðe m sínum bleszaðom hondom oc kꝍyri sprote. Spiot oc naglar. Suipa oc ker. Kyrtill Scoar. þorn giorð. Mottull[321]. Steín sa er la vndír hofðe drotne varom i grofenní. oc[322] lic blægior m sueita duc oc bloð Crist oc munlaug su er hann þo m fꝍtr postola sinna. oc duki þerði hann sa ducr er þar oc. Gyrðill hínnar heilogu Maríu oc stafr henar[323]. hofuð Iohannis baptiste oc armlegr[324] hans m hendi. vondr Moíses. Cufl híns helga Elias propheta. horn er smurðir voro konongar Gyðinga með. þar er oc armlegr hins helga Andres postola. oc híns[325] helga Pals postola. hofuð Lucas euuangelista. hofuð Theodoníní. hofuð Thomas postola m fíngrí hans. hofuð Gregoríj erchibyskups hins мicla Ermína lands. lær híns helga Gregori Nascensem. cleðe Demetríj мartíris. Stoll Dauiðs konongs. Beíszl Constantíni konongs oc Elenar moðor hanns. bloð Pantaleonis martíris m míolko[326] er or sare hanns rann þa er hann var hogguenn. oc af bondom hins[327] |[328]. . . . . . .




Noter:

  1. Kursiv og fotnoter er utelatt. Alle av Finnur Jónssons foreslåtte rettelser er tatt med i teksten. Dialogene er gjort mer tydelig.
  2. Her begynder mbr. AM. 544, 4º, 1a
  3. Hele denne side er meget afbleget og på sine steder umulig at læse. I AM. 765, 4º findes en afskrift af Arne Magnusson selv af bl. 1-4 (til stykket Vm þat huaðan otru hofst) og bl. 8 (om Noe-sönnernes bygd i verden) - bl. 9a (siden ned).
  4. [er understregede af AM., vistnok for at antyde, at de var utydelige.
  5. Dette ord er af AM. underprikket, vistnok for at antyde, at ordet er tilsat efter gisning.
  6. Alt hvad der her og ellers er indklamret, er tilföjet efter AM.s afskrift; han siger på en vedhæftet seddel: „fyrsta sidan, su litt læsa, i pergamentz bokinne, er accuratissime confererud“.
  7. AM. læser Ein; ordet kan næppe læses så.
  8. [er understreget.
  9. [er opfrisket.
  10. [er opfrisket.
  11. [er opfrisket.
  12. [er opfrisket.
  13. þ er opfrisket.
  14. Sål. læser AM., sikkert står der ikke Tog.
  15. Sikkert sål.
  16. [opfrisket, hvorved flere bogstaver, særlig Sax er gjort ukendelige.
  17. Over o muligens aksent.
  18. [Disse 3 ord er af AM. understregede.
  19. AM. læser viij.
  20. i af AM. understreget. Jþork. læser her oc (forkortet).
  21. Eller a.
  22. [understregede af AM
  23. þeſſ svagt.
  24. Sål. læser AM.; og det er vistnok rigtigt.
  25. Sål. AM. Ordet er opfrisket til Hepur.
  26. Sål. AM.; opfrisket til Kinna.
  27. Opfrisket til Tifur.
  28. U opfrisket til N.
  29. Sål. AM.; opfrisket, som det synes, til mote.
  30. Sål. AM.; opfrisket til skir.
  31. [Nepr-heítir er senere opfriskede; jfr. de foreg. noter.
  32. AM. læser skeiði.
  33. Meget svagt.
  34. flytr me understreget af AM.
  35. Herefter har AM. et punktum, som dog næppe findes; sml. Jþork.
  36. AM. læser engir.
  37. [ar-eigi understreget af AM.
  38. [Alle disse ord er af AM. understregede, undt. yfer, der er underprikket.
  39. [-r þegar er an er understreget af AM.
  40. Understreget.
  41. Sål. AM., Jpork. har þegar er.
  42. Næppe at læse anderledes.
  43. AM. læser sål.
  44. Dette ord er tilf. over linjen tilhöjre for at.
  45. Sål. AM; þar Jþork.
  46. AM. læser urigt. aceron.
  47. AM. læser ur. annaʀ
  48. Understreget af AM.
  49. 1b
  50. [þa-drec- er opfrisket.
  51. Opfrisket.
  52. Opfrisket.
  53. [-var-tueim opfrisket.
  54. -grum opfrisket.
  55. au meget afbleget.
  56. opfrisket.
  57. ve opfrisket.
  58. Tilf. over linjen.
  59. [-ckna-vatn opfrisket, hvorved i er blevet til j.
  60. e opfrisket.
  61. Opfrisket.
  62. [-ar kemr opfrisket.
  63. [-t(loget) - k(emr) opfrisket.
  64. otn opfrisket.
  65. [mann k. . .r opfrisket.
  66. au opfrisket.
  67. na opfrisket.
  68. (þ)a er min opfrisket.
  69. Overskriften selv er rød, men punktet sort og i nogen afstand fra overskriften.
  70. Opfrisket.
  71. Opfrisket.
  72. Opfrisket.
  73. 2a
  74. Muligvis en aksent over r.
  75. r er udeladt, men tilskrevet ovenover med nedvisningstegn af en langt yngre hånd.
  76. Rettet fra hdskrs gotr.
  77. Skr. eitı (glemt at tilfoje böjlen i r).
  78. l mgl., men er tilf. over linjen med nedvisningstegn af en langt yngre hånd.
  79. Herefter skrevet ollum, men dette er underprikket og overstreget med rødt.
  80. 2b
  81. [til - drek- opfrisket.
  82. Muligvis en aksent over i.
  83. Punktum er tilf.
  84. Punktum er tilf.
  85. Kan også læses -ma.
  86. Det første r er opfrisket.
  87. Sikkert ikke þar.
  88. Tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  89. Foran E er et betydningsløst punktum.
  90. 3a
  91. Foran h er et betydningsløst punktum.
  92. Punktum er tilf.
  93. Punktum er tilf.
  94. ra opfrisket.
  95. actria opfrisket.
  96. que opfrisket.
  97. Opfrisket.
  98. alb- opfrisket.
  99. Opfrisket.
  100. Opfrisket.
  101. Opfrisket.
  102. Opfrisket.
  103. -ast opfrisket.
  104. Opfrisket.
  105. Opfrisket.
  106. kalld- opfrisket.
  107. Forkortelsesstregen står over i.
  108. Således.
  109. 3b
  110. Det som her gengives ved ir er et forkortelsestegn, som i höj grad ligner det sædvanlige tegn for er, men da det dog synes at have en lidt særegen form og går for neden helt ind til l, er det et spörgsmål, om ikke der bör læses Kirjalaland. Refalaland. I det mindste er pluralformen Kirjálir usædvanlig, om ikke enestående.
  111. Det som her gengives ved ir er et forkortelsestegn, som i höj grad ligner det sædvanlige tegn for er, men da det dog synes at have en lidt særegen form og går for neden helt ind til l, er det et spörgsmål, om ikke der bör læses Kirjalaland. Refalaland. I det mindste er pluralformen Kirjálir usædvanlig, om ikke enestående.
  112. Punktum er tilf.
  113. Punktet står meget höjt oppe.
  114. Således.
  115. Forkortelsesstregen glemt.
  116. e er skrevet omtr. som ø, snarere end som o; ø står der i hvert fald ikke.
  117. 4a
  118. Tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  119. Ligeledes, men uden nedvisningstegn.
  120. Aksenten står bagefter n, næsten helt over det følgende .
  121. bau opfrisket.
  122. [Opfrisket.
  123. kar opfrisket.
  124. [opfrisket, hvorved i er gjort til j.
  125. renn opfrisket.
  126. Tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  127. e tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  128. Tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  129. [at u or opfrisket.
  130. Tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  131. ck opfrisket
  132. ir tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  133. um er tilf. over linjen vistnok med nedvisningstegn.
  134. v er tilf. over linjen.
  135. Tilf. over linjen med nedvisningstegn. Alle de her nævnte tilföjelser er skrevne med fine bogstaver og, som det synes, med samme hånd som det øvrige; blækket er lidt mattere end ellers.
  136. 4b
  137. Glemt af skriveren.
  138. Skr. to gange, men første gang overstreget.
  139. semdar augvm er tilf. over linjen med nedvisningstegn. Jþork. mener, at skriveren først har efterladt en åben plads, som blev udfyldt med eigi skyn, og resten tilf. over linjen på grund af pladsmangel; dette er meget rimeligt, da disse ord er med lidt mattere blæk, men det synes dog at være skriveren selv, der — senere — har tilsat dem.
  140. Punktum er tilf.
  141. Herefter er het tilföjet, men da det er mere afbleget, end det øvrige, synes det at være noget udskrabet og bestemt til at udgå.
  142. Således.
  143. Først skrevet íouí, hvilket sikkert er fejllæsning af iouis, men dette er overstreget og iupiter skrevet neden for i margen med en rød, rund streg omkring.
  144. 5a
  145. Først skr. iovis, men dette er overstreget med rødt og iupiter skrevet ovenover.
  146. Tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  147. Således, ikke iuno.
  148. Sål. først skrevet, derpå synes a at være udraderet og us (forkortet) tilsat over n.
  149. Dette ord er skrevet over noget, der er udraderet (rimeligvis iovis).
  150. Vistnok en fejl for heiðnu menn.
  151. r er glemt og ordet er skrevet over et raderet sted.
  152. [Disse to ord er tilf. over linjen; det første er ikke ganske tydeligt; der står vistnok .l. med streg gennem l, = vel = eða. Disse tilföjede ord er ikke raderede.
  153. Senere tilföjet af skriv.
  154. Dette ord er skrevet over linjen; det foranstående En synes at være raderet.
  155. Tilföjet over linjen.
  156. Er muligvis senere rettet til Veneri.
  157. Overstreget af opfriskeren.
  158. Overstreget af opfriskeren.
  159. fni opfrisket; herefter har opfriskeren tilskrevet er over linjen med nedvisningstegn.
  160. af opfrisket.
  161. Opfrisket.
  162. Opfrisket.
  163. Punktum er tilf.
  164. 5b
  165. im er senere tilskrevet.
  166. Således.
  167. [meget afbleget.
  168. 6a
  169. [Disse to ord er tilföjede over linjen.
  170. [er tilskrevet ude i margen med en rød, rektangulær streg omkring og et rødt henvisningskors oven over; desuden er der en sort, skrå henvisningsstreg over oc og en tilsvarende i teksten; i denne er der også to røde klatter (men ikke et kors).
  171. t glemt.
  172. Her er or gulli tilföjet, men - mulig senere - overstreget.
  173. Et ſ er skrevet over linjen med nedvisningstegn, men med langt yngre hånd.
  174. æ rettet i hdskr. fra a.
  175. Mgl. i hdskr.
  176. 6b
  177. r er tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  178. Punktum er tilf.
  179. g er i hdskr. rettet fra
  180. Således ser dette ord nu ud, men det er opfrisket; af det oprindelig skrevne ses kun nogle ubestemmelige træk af en stor initial.
  181. Skr. da | daníel (ved linjeskifte).
  182. Således.
  183. Urigtig gentaget.
  184. 7a
  185. e er i hdskr. rettet fra forkortelsestegnet for eð (m).
  186. ðe er tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  187. Skr. to gange.
  188. Synes først at være skrevet eꝼ, men derpå rettet til er.
  189. Urigtig tilf.
  190. Vistnok en fejl for hefðe.
  191. Dette ord er afbleget, men dog sikkert; det er skrevet over noget andet, som imidlertid nu er fuldstændig ulæseligt.
  192. Herefter er et ord i slutningen af linjen (den sidste på siden) udskrabet og over det er elligar skrevet.
  193. [er skrevet under linjen med en anden hånd og omgivet med en rød og tildels med en sort streg; m. h. t. de enkelte ord er at mærke, at þessa er utydeligt, det sidste bogstav i kostz ligeledes (kosta?). Efter þeír er endnu tilföjet Daníel, hvilket er urigtigt.
  194. 7b
  195. Således.
  196. Dette ord er udstreget og i margen skrevet (med henvisningstegn og omgivet med en rød streg): ætlat verk monnum sinum; samme hånd, som på det nederst på forrige side tilskrevne.
  197. Herefter er der over linjen tilskrevet borgar, næppe med samme hånd.
  198. Således.
  199. Således.
  200. Således.
  201. Skr. baauð.
  202. 8a
  203. Her mgl. vistnok segia.
  204. Forkortet ıħc xp̄c.
  205. Punktum er tilf.
  206. [Synes at være skrevet (med samme hånd, som det øvrige) over nogle helt udskrabede ord.
  207. [er - med samme hånd, som det øvrige - tilföjet ude i margen med henvisningstegn og omgivet med en rød streg.
  208. Således.
  209. Således.
  210. 8b
  211. Det sidste r opfrisket.
  212. i opfrisket.
  213. Hele ordet er opfrisket og ser nu nærmest ud som hettr el. heitr.
  214. Opfrisket.
  215. Opfrisket.
  216. r . . . a opfrisket.
  217. Over f en betydningsløs prik.
  218. u er i hdskr. rettet fra ꝛ.
  219. a (næppe at læse som o) er i hdskr. rettet fra e.
  220. þi opfrisket, i øvrigt er blækket i dette og det følgende ord løbet ud.
  221. Således.
  222. k er i hdskr. rettet fra c.
  223. Rettet i hdskr. fra er.
  224. 9a
  225. Således.
  226. Mgl. i hdskr.
  227. Opfrisket.
  228. Opfrisket.
  229. Opfrisket, hvorhos et punktum er sat over i.
  230. Således.
  231. æ er i hdskr. rettet fra a.
  232. v utydeligt på grund af et lille hul på perg., men næppe et o.
  233. Opfrisket.
  234. Opfrisket.
  235. Således.
  236. r er tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  237. [er alt opfrisket.
  238. Opfrisket.
  239. opfrisket.
  240. Opfrisket.
  241. Opfrisket.
  242. biu opfrisket.
  243. Opfrisket.
  244. Opfrisket.
  245. Resten af overskriften er ulæselig.
  246. 9b
  247. Tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  248. Aksenten står egentlig over te.
  249. 10a
  250. r er tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  251. Mgl. i hdskr.
  252. l mgl. i hdskr.
  253. Forkortelsestegnet er opfrisket.
  254. Opfrisket.
  255. rot opfrisket.
  256. [Opfrisket.
  257. 10b
  258. Således.
  259. Rettet fra hdskrs ſínem.
  260. e (det sidste) er i hdskr. rettet fra i.
  261. 11a
  262. Mgl. i hdskr.; indsat efter Jþork.
  263. Skr. grímnaste.
  264. Mgl. i hdskr.; indsat efter Jþork.
  265. 11b
  266. Rimeligvis en fejl for dauðra.
  267. 12a
  268. r er glemt i hdskr.
  269. Tilf. over linjen med nedvisningstegn.
  270. Den nederste del afer omtr. helt udvisket.
  271. Det første r er skr. over linjen med nedvisningstegn.
  272. 12b
  273. Over n er en lille, fin skrå streg, der sikkert ikke er forkortelsestegn.
  274. n synes rettet fra e.
  275. For ar er det sædvanlige forkortelsestegn for ir.
  276. Punktum er tilf.
  277. Punktum er tilf.
  278. er i hdskr. rettet fra e.
  279. 13a
  280. œ er i hdskr. rettet fra e.
  281. o mgl.
  282. Utvivlsomt begyndelsen til A-M-E-N.
  283. 13a
  284. Skr. over linjen med nedvisningstegn; taltegnene er ikke ganske regelmæssig skrevne, og de to første streger ligner et n, den tredje et ꝛ; der er dog næppe grund til f. eks. at læse regnboganz.
  285. [Er skrevet ude i margen med et kors inde i teksten som henvisningstegn og et lignende i margen.
  286. Mgl. i hdskr.; indsatte efter Jþork.
  287. Skr. ved linjeskifte to gange.
  288. 14a
  289. Således.
  290. Rettet fra hdskrs oddae.
  291. ap meget udvisket.
  292. Fejl for œzta, jfr. AM. 194, 8º. bl. 16b.
  293. Aksenten er opfrisket.
  294. Aksenten er opfrisket.
  295. Opfrisket.
  296. art opfrisket.
  297. [Opfrisket.
  298. [Opfrisket.
  299. [els oc Monta opfrisket.
  300. Således.
  301. [Opfrisket, hvorved systir er blevet til systur og þar til þuí.
  302. Opfrisket.
  303. Opfrisket.
  304. [clande i borg er opfrisket.
  305. Opfrisket.
  306. Opfrisket.
  307. Opfrisket.
  308. Opfrisket.
  309. [Opfrisket, med undt. af stregen gennem ð (stað og þaðan) og punktet.
  310. p opfrisket.
  311. [Opfrisket, med undt. af stregen gennem ð (við l. 30) og punkterne; over y (vafey) er to prikker anbragte.
  312. 14b
  313. f ikke ganske tydeligt.
  314. Meget utydeligt.
  315. Meget utydeligt.
  316. Meget utydeligt.
  317. [-at. i þeiri meget utydeligt.
  318. otheu meget utydeligt.
  319. Skr. to gange ved linjeskifte.
  320. Således.
  321. ll opfrisket.
  322. Over dette ord er ero(?) skrevet, uden at det er tydeligt, at det skal indsættes (foran oc?).
  323. Således.
  324. Det første r er skrevet over linjen med nedvisningstegn.
  325. Skr. to gange.
  326. l er skrevet over linjen med nedvisningstegn.
  327. Angående det, som her mangler, henvises til fortalen.
  328. Her slutter 14. mbrblad og dermed de under titlen „Nokkur blöð úr Hauksbók“ af Jón Þorkelsson udgivne blade.