Jacobs saga postola

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Postola sögur

Jacobs saga postola

I.

630. qv

I dag holldum ver messudag Jacobo postola broður Johannis, i þa minning er hann tok pining fyrir guðs nafni ok sotti með piningarvætti ok sigri til himinrikis dyrðar ok eilifrar sælu. Jacobus var systrungr drottins at iarðligri frændsemi. Zebedeus het faðir hans, en Maria moðir, ok var hon Salome dottir, en Anna var hennar moðir ok sva Mariu drottningar. Drottinn kallaði þa Johannem ok Jacobum brøðr a enum sama degi til sinnar fylgðar sem þa Petrum ok Andream, ok letu þeir bæði foður sinn ok farkostinn með, ok fylgðu drottni varum i mikilli sømd ok virðingu af honum; kallaði hann þa brøðr nokkurum sinnum með Petro til sva mikils trunaðar ok haleitra virðinga, sem engum var oðrum slikt veitt hans lærisveinum. Jacobus hafði kvangaðr verit, ok var kona hans ỏnduð, ok lifði hann eptir hana fagrligu bindanda lifi. Eptir piningartið guðs sonar ok hans upprisu ok uppstigning, ok eptir þat er postolar hofðu þegit gipt heilags anda, þa foru guðs postolar, eptir þvi sem hann hafði sialfr boðit þeim fyrir sina uppstigning, at þeir skylldu naliga um allan heiminn fara ok kenna hans kenningar allri skepnu. Segir sva Speculum Ecclesie, at Jacobus hafi farit a Hispanialand at kenna monnum retta tru. En þa er hann feck þvi eigi a leið komit fyrir sakir otruar þeira ok illzku, þa for Jacobus aptr til Gyðingalandz at styrkia tru með þeim lærisveinum, er þar voru. Jacobus for um allt Gyðingaland ok Samariavelldi, ok gekk inn i þinghus Gyðinga ok syndi þeim helgar ritningar, þær er a þeira bokum stoðu af drottni varum Jesu Kristo, vera þa fylldar ok framkomnar.

Ruben:
Jacobus postola

2. Jacobus postoli drottins vars Jesu Kristz, broðir Johannis evangeliste, for ok kendi tru a ỏllu Gyðingalandi ok Samaria, en þat er land, ok gekk hann a þing ok samkomur Gyðinga, ok syndi þeim af helgum ritningum ok af spamannabokum ỏll vitni, er þeir baru af drottni Jesu Kristo. En fiolkunnigr maðr, sa er Ermogenis het, sendi lærisvein sinn, sa het Filetus, ok nokkura Gyðinga með honum, at hann þreytti i gegn Jacobo postola ok sannaði þat i orðum sinum, at Jesus Kristr væri eigi sannr sonr guðs, sem Jacobus sagði. En Jacobus postoli eyddi með krapti heilags anda alla malkroka hans, ok syndi hann af dømum heilagra boka, at Jesus er sannr guðs son. Þa hvarf Filetus aptr til Ermogenis ok mællti við hann: „Þat skalltu vita, at Jacob, sa er kallaz þræll ok postoli Jesu Kristz ma alldri verða yfirstiginn, þviat ek sa hann i nafni drottins Jesu Kristz reka diofla fra oðum mỏnnum, ok gefa sion blindum ok heilsu likþram, en vinir minir letuz set hafa hann reisa menn af dauða. Allar ritningar helgar man hann boklaust, ok synir þaðan af, at engi er annarr sannr guð, en sa er Gyðingar krossfestu. Lattu þer lika rað mitt, ok kom þu til til hans ok bið þer liknar af honum. En ef þu vill þat eigi gera, þa mun þer at engu duga fiolkyngi þin; ok þat skalltu vita, at ek mun aptr hverfa ok biðia at ek verða hans lærisveinn.“ Þa fylldiz Ermogenis ỏfundar, er hann heyrði þetta, ok batt hann Filetum, sva at hann matti sik hvergi hrøra, ok mællti við hann: „Siam, ef Jacob þinn kemr at leysa þik or bỏndum þessum.“ Þa sendi Filetus svein sinn til Jacobum. En er sa kom ok sagði þetta, þa sendi Jacobus sveitaduk sinn ok mællti: „Taki Filetus duk þenna ok mæli sva: drottinn Jesus Kristr reisir upp þa er falla ok leysir bundna.“ En sa for, er sendr var, ok selldi Fileto sveitadukinn. Þa losnaði hann or bỏndum Ermogenis ok hlo at fiolkyngi hans ok rann til postolans. Þa reiddiz Ermogenis, er lærisveinn hans hlo at honum, ok vakti upp diofla ok sendi þa ok mællti: „Fari þer ok leiðit hingat Jacobum til min ok Filetum lærisvein minn, at ek hefnumz við þa, at eigi þori aðrir lærisveinar minir at hlæia at mer.“ En dioflarnir komu þar, er Jacobus var a bønum. Þa toku þeir at yla i lopti ok mælltu: „Jacob, postoli guðs, miskunna þu oss, þviat ver brennum fyrir tið bruna vars.“ Jacob mællti: „Til hvers komu þer hingat?“ Dioflarnir svara: „Ermogenis sendi oss, at ver leiddim þik til hans, ok sva Filetum; en þegar er ver komum hingat, þa batt oss engill guðs elldligum bondum, ok brennum ver.“ Jacobus mællti: „I nafni fỏður ok sonar ok anda heilags leysi yðr engill guðs, ok fari þer aptr, ok leiðit Ermogenem hingat bundinn, ok meiðit hann at engu.“ Þa foru dioflar, ok bundu hendr Ermogenis a bak aptr með reipum, ok leiddu hann til Jacobum ok mælltu: „Þu sendir oss, er ver brunnum ok vorum kvaldir miok.“ Þa mællti Jacob við Ermogenem: „Þu hinn versti maðr, hvi treystiz þu at hafa trunað undir ovin mannanna, ok hugðir þu eigi at, hversu þu bazt at senda þer engla at granda mer. En ek let þa hina sỏmu syna þer reiði sina.“ Þa kolluðu dioflarnir ok mælltu við Jacobum: „Gef oss leyfi i gegn honum, at ver megim hefna þinna meingerða ok varra kvala.“ Jacobus mællti: „Fyrir hvi taki þer eigi Filetum, er her stendr fyrir yðr?“ Diofiarnir mælltu: „Ver megum eigi þann taka, er i þinni varðveizlu er.“ Jacobus mællti við Filetum: „Su er kenning drottins mins Jesu Kristz, at hverr launi goðu illt, Ermogenis batt þik, en þu leys hann nu, ok lat hann fara i friði fra diofli.“ En er Filetus hafði leystan hann, þa stoð hann ok drap niðr hofði ok þorði hvergi at fara i braut. Jacobus mællti við hann: „Far þu nu frials, þangat er þu vill, þviat eigi er var kenning, at maðr snuiz nauðigr til truar.“ Ermogenis svarar: „Ek kenni reiði dioflanna, at þeir munu þegar drepa mik, er ek geng heðan, nema þu gefir mer nokkut þat, er ek mega hafa með mer.“ Jacobus mællti: „Taktu staf minn, ok farðu ỏruggr, þangat er þu vill.“ Þa tok Eimogenis staf postolans ok for oruggr til hus sins. Þa tok hann kistur sinar ok lagði a bak ser ok lærisveinum sinum, fullar fiolkyngisboka, ok kastaði niðr fyrir føtr postolanum ok villdi brenna þær i elldi. Jacobus mællti við hann: „Kasta þu grioti ok blyi i kisturnar, ok sokk þeim i sæ niðr, at eigi fai menn skaða af dauni þeira, er þær eru brendar.“ Ermogenis kom aptr, er hann hafði þat gert, ok fell til fota postolanum, ok bað ser liknar ok mællti: „Þu lausnari anda, tak þu iðran þess, er hingat til hefir andskoti verit ok amælandi þinn.“ Jacobus svaraði: „Ef þu førir guði sanna forn ok iðran, þa muntu sanna miskunn taka af honum.“ Ermogenis mællti: „Þat er at marki, at ek føri sanna iðran guði, at ek hefi nu a braut kastat ollum bokum minum, þeim er a var oll olofuð dirfð, ok hefi ek neitt allri fiolkyngi ovinarins.“ Jacobus svaraði: „Far þu til husa þeira manna, er þu hefir svikit, ok kalla þa aptr til guðs, er þu kallaðir fra guði; seg þat satt vera, er þu sagðir logit, en þat logit, er þu hafðir sannat; briot þu ok skurðgoð, þau er þu hafðir gofgat, ok otru þa alla, er þu hafðir fylgt; fe þat er þu eignaðiz af illu verki, veittu nu þat við goð verk; ok sva sem þu vart sonr diỏfuls, þa er þu liktiz honum, sva ver þu nu sonr guðs ok likz honum, er hvern dag veitir goðgerninga sina overðum ok gefr føzlu omakligum. Ef guð var milldr við þik, þa er þu vart illr, þa mun hann vera miklu miskunnsamari við þik, ef þu lætr af at misgera.“ En er Jacobus hafði þetta mællt, þa gerðiz Ermogenes hlyðinn þessum hlutum ok varð algỏrr i guðs ast, sva at hann matti margar iartegnir geta af guði, ok sneruz margir vinir hans ok lærisveinar allir ok margir aðrir til truar drottins vars Jesu Kristz af kenningum hans ok fyrirletu villu Gyðinga.

3. En er Gyðingar sa, at Jacobus hafði snuit þeim manni til truar, er þeir hugðu alldri mundu verða yfirstiginn, þa gafu þeir fe tveimr hundraðshofðingium, þeim er voru i Hierusalem, at þeir tøki Jacobum ok setti i bond; en annarr þeira het Lisias, en annarr Theokristus. Þeir kvỏddu motz ok letu þangat leiða Jacobum ok døma um hann at lỏgum þeira. En er hann var þangat leiddr, þa mælltu Gyðingar við hann: „Fyrir hvi truir þu a mann dauðan, þann er ver vitum allir, at krossfestr var með þiofum?“ En Jacobus fullr hins helga anda svaraði: „Hlyði þer mer, brøðr, ok allir, er eruð synir Abrahe! Guð het þvi feðr varum Abrahe, at i hans kyni myndi allar þioðir þrifaz. En kyn hans er kallat fra Israel en eigi Ismael, þviat Ismael var þyborinn ok braut rekinu með møðr sinni fra allri erfð kyns Abrahe. En guð mællti við Abraham, at fra Ysaac myndi hans kyn eflaz. En Abraham var kallaðr vinr guðs, fyrr en hann tøki skurðarskirn eða helldi þvattdaga, ok fyrr en hann vissi nokkur log guðs boðorða. En hann varð vinr guðs eigi af skurðarskirn, helldr af þvi at hann truði fyrirheiti guðs, at i hans kyni myndi allar þioðir þrifaz. En ef Abraham varð vinr guðs þvi, at hann truði guði, þa er ok vist, at sa er ovinr guðs, er eigi truir guði.“ Gyðingar mælltu: „Hverr er sa, er eigi truir guði?“ Jacobus svaraði: „Sa er eigi truir þvi, at i Abrahams kyni munu þrifaz allar þioðir. Sa truir eigi guði, er eigi truir þvi, er Moyses mællti: Guð mun senda yðr mikinn spamann, honum skulu þer hlyða, hvatki er hann byðr. En Ysaias sagði, með hverium hætti koma myndi fyrirheit guðs: mær mun son ala, kvað hann, ok mun kallaz nafn hans Emmanuel, en þat þyðiz guð með oss. Heyrit Hierusalem, kvað Hieremias, koma mun lausnari þinn, ok mun þat vera takn hans, at hann man upp luka augu blindra ok gefa heyrn daufum, en lif dauðum með orði sinu. Sva mun hann koma sem sonr mannz, kvað Daniel, ok mun hann eignaz allt velldi. David mællti ok orðum sonar guðs: Drottinn mællti við mik, þu ert sonr minn. Guð mællti ok sva við David: Sa mun koma or þinu kyni, er ek mun setia yfir sess þinn. Um pisl hans mællti Ysaias: Sva er hann leiddr til pislar sem sauðr til skurðar. Daniel mællti ok orðum sonar guðs: Negldu þeir hendr minar ok føtr, ok stoðu ok sa a mik, ok skiptu með ser fỏtum minum ok logðu hluti yfir klæði min, ok gafu mer eitr at drekka, þa er mik þyrsti. David mællti um dauða hans: Likamr minn mun hvilaz i friði, þviat þu lætr eigi ỏnd mina i helviti. En um upprisu hans mællti David orðum sonar við fỏður: Upp reis ek, ok em ek nu með þer, fyrir sut aumra ok vesolld valaðra mun ek upprisa, kvað drottinn. Davið mællti ok um uppstigning hans: Drottinn ste upp til himna i fognuð. En hann sitr til høgri handar guðs foður, sva sem David mællti við drottin minn: Sittu til høgri handar mer. Þar sagði ok Davið, at hann myndi koma með ogn elldz ok døma um heim þenna: Guð mun koma syniliga, ok mun eigi gud varr þegia, elldr mun brenna i augliti hans ok hrið ogurlig umhverfis hann. En þessir hlutir allir eru fylldir ok framkomnir i drottni varum Jesu Kristo, þeir er liðnir eru, ok munu fyllaz þeir, er enn eru okomnir fram. Sva sem Ysaias mællti: Upp munu risa dauðir, ok vakna þeir er i grỏfum eru. En ef þer vilit vita, hvat þa mun verða, er dauðir menn risa upp, þa hlyði þer þvi, er David segiz hafa heyrt af guði: Guð mællti um sinn, kvað hann, þessa hluti tvenna heyrða ek, drottinn hefir velldi ok þu guð miskunnar, þviat þu munt giallda hverium sem einum eptir verkum sinum. Af þvi geri hverr yðarr iðran, brøðr minir, at eigi taki þer giolld fyrir verk yður, er nokkurn hlut attut með þeim, er krossfestu þann, er allan heim leysti fra kvolum. Þviat hann lauk upp augu þess, er blindr var borinn, ok reið hann molldu ok hraka sinum i stað augnanna, ok gaf honom syn, ok syndi þat i þessu verki, at hann hafði sialfr skapat manninn or molldu. Þviat ver spurðum drottin varn Jesum Kristum: Hverr misgerði i kyni hans, at hann skylldi blindr vera borinn? En hann svaraði oss ok mællti: Eigi misgerði hann ne frændr hans, helldr at guðs verk syndiz a honum. En siðan er hann grøddi likþra, ok gaf syn blindum, ok rak diofla fra oðum monnum, ok reisti upp dauða, þa kolluðu allir einni roddu ok toldu hann sekan ok dauða verðan. Þat sagði David fyrir ok mællti orðum guðs sonar: Þeir launuðu mer illu gott ok gulldu hatr fyrir elsku mina. Þat var ok fyrirsagt, at hann myndi selldr vera af lærisveinum sinum. Sa vellti mik, kvað David, er át brauð með mer ok ek truða. Þessa hluti alla sagði heilagr andi yðr fyrir munu spamannanna. En ef ver truum þvi eigi, þa megum ver eigi forðaz helvitis eilifar kvalir. Eða hvi munum ver forðaz pislir, ef ver erum otruir, þar er heiðnir menn trua orðum spamannanna, en ver truum eigi feðrum varum. Gratum ver ok þa, brøðr, gløpi vara, ok iðrumz með tarum þessa skamsamligra gløpa, at guð miskunnsamr þiggi iðrun vara, at eigi komi oss þau dømi, er at baruz ovinum guðs um Moyses daga, sem David mællti: iỏrð opnaðiz ok gleypti Datan ok allt lið Abirons, elldr brann i þinghusi Gyðinga, ok brendi logi synduga menn.“

En er Jacob hafði þetta mællt, þa veitti drottinn sva mikinn veg mali hans, at allir mælltu sem einum munni, þeir er heyrðu: „Misgort hofum ver, gefðu oss hialp ok seg oss, hvat ver skulum gera.“ Jacobus mællti við þa: „Eigi skulu þer ỏrvilnaz, trui þer ok latið skiraz, ok munu yðr fyrirgefaz syndir yðrar.“ En margr lyðr Gyðinga tok tru Kristz af kenningu postolans.

Þa tok Abiathar Gyðinga byskup at fyllaz ofundar ok gerði hina mestu styriolld, ok keypti fyrir fe af einum yfirgyðingi, at sa tøki Jacobum postola ok leiddi bundinn til borgar Herodis konungs. En Herodes mællti, at hoggva skylldi postolann. En er hann var til hoggs leiddr, þa kallaði likþrar maðr a hann ok mællti: „Heilagr postoli drottins Jesu Kristz, leys þu mik af sott þeiri, er kvelr alla liðu mina.“ Jacobus svaraði: „I nafni hins krossfesta drottins mins Jesu Kristz, ris þu upp heill, ok lofa guð grøðara þinn.“ Þa reis sa heill upp þegar ok rann ok lofaði nafn drottins Jesu Kristz. En sa yfirgyðingr, er til hỏggs leiddi Jacobum postola, het Josias, hann fell til fota postolanum ok mællti: „Ek bið þik, at þu gefir mer likn, ok ger mik hluttakara heilags nafns.“ Jacobus skildi, at hiarta hans var lyst af guði, ok mællti: „Truir þu þvi, at drottinn Jesus Kristr er sonr guðs lifanda, sa er Gyðingar krossfestu?“ Josias svaraði: „Su er trua min fra þessarri stundu, at hann er sonr guðs lifanda.“ Þa let Abiathar byskup taka Josiam ok mællti við hann: „Ef þu ferr eigi fra Jacobo ok bolvar nafn Jesu Kristz, þat er Jacobus boðar, þa munt þu vera hoggvinn með honum.“ Þa svaraði Josias: „Serþu bolvaðr ok allir dagar lifs þins, en nafn Jesu Kristz, þess er Jacobus boðar, se lofat um allar alldir.“ Þa let Abiathar beria hnefum i andlit honum, ok sendi bref Herodi, at hann væri hoggvinn með Jacobo. En er þeir komu til þess staðar, er þeir skylldu hoggnir vera, þa mællti Jacob við hoggvandann: „Førðu okkr vatn, fyrr en þu hoggvir okkr.“ Þa var þangat borinn sar fullr vatz. En Jacobus mællti við Josiam: „Truir þu i nafni drottins vars Jesu Kristz sonar guðs lifanda?“ Josias svaraði: „Trui ek.“ Þa hellti Jacobus vatni yfir hann ok mællti: „Gef þu mer friðarkoss.“ En siðan lagði Jacobus hendr sinar yfir hofuð honum ok gerði krossmark i enni honum. Josias varð þegar algorr i tru drottins ok þegar hoggvinn með Jacobo postola, ok gerðiz sannr piningarvattr, ok foru þeir baðir a einni stundu til drottins.

4. Þeir Ermogenis ok Filetus toku helgan dom postola guðs, at þvi er segir Speculum Ecclesie, ok førðu þa fyrst i Joppen a laun, ok eptir þetta stigu þeir a skip með helgan dom postolans. En er þeir voru a skip komnir, þa sofnuðu þeir, ok vỏknuðu eigi fyrr, en þeir voru komnir við Spanland, ok baru likama postolans af skipi ok logðu a stein einn, en hann braðnaði undir sem vax. Var þa sem i steinþro væri lagðr heilagr domrinn. Þar reð fyrir skamt fra kona ættstor, er Lupa het; hon var sva rik, at hon hafði mikinn hlut landraða, hon var heiðin sem hundr ok full upp otruar ok akefðar. Ermogenis sendi menn at forvitnaz, hvart hon villdi leysa grỏft postolans, ok þo at hon hefði omiukliga tekit hans kenningum lifanda, þa bað hann, at hon gerði nu virðing hans heilags doms, er guð hafði þangat visat. Ok er þeir komu þangat, þa let hon taka þa alla ok fiotra, ok sendi til handa konungi, at hann skylldi glata þeim. Konungr let setia þa i myrkvastofu ok biða þess liflatz, er hann hafði ætlat þeim, er þeir væri þaðan leiddir. En er konungrinn gekk til borða, þa kom engill guðs syniliga til myrkvastofunnar ok leiddi þa braut þaðan, sva at margir menn sa á. Ok er borðit var a braut farit, þa sendi konungr til myrkvastofunnar at leiða a braut bandingiana þaðan. Þeir fundu stofuna opna ok mennina a brautu, ok hurfu þeir aptr ok sogðu konungi sva komit. Hann sendi menn eptir þeim, ok var þeim bratt sagt, at þeir voru farnir yfir a þa, er fell i gegnum borgina, ok sottu þeir þangat eptir. En er þeir komu a bruna, þa brast bruin niðr, ok tynduz þeir allir i anni. En er konungrinn fra þessi tiðendi, þa varð hann ottafullr, ok let þa kalla aptr til sin með sætt ok friði, ok let skiraz, ok oll hirð hans. Þa hurfu þeir aptr til Lupam ok beiddu hana annat sinn graptar postolanum. Hon tok þa eigi ovænliga þeira mali, en var þo i illum hugum, af þvi at hon kunni hvarugi vel, þvi er þeir hofðu undan rekiz, en allra verst þvi, er konungr hafði tru tekit ok hans menn. Leitar hon ser þa nyra bragða, at hon mætti þeim tapa. Hon atti øxn i skogi otama, stora ok ygia, sva at engum var naliga i nand komanda. Þangat visaði hon þeim, er øxninir voru, ok bað þa beita fyrir vagn ok aka sva þangat i borgina með likama postolans. Þeir foru siðan eptir hennar tilvisan, ok er þeir sa øxnina oða ok østa i moti ser fara, þa gerðu þeir krossmark fyrir þeim, ok gengu þeir þa at fotum þeira sva høgir sem lomb; ok toku þeir þa siðan ok oku likama postolans i borgina rettan veg, ok foru hogliga. En er Lupa sa um langa leið þau tiðendi, þa bra henni miok við, ok sneri þa hug sinum aleiðis ok tok þa retta tru, ok gerðiz þa miuklynd ok høg, full truar ok gøzku, ok let hon holl sina vigia til kirkiu, þa er hon atti bezta, ok helga með guði hinum sæla Jacobo postola. Var hann i þeiri kirkiu leiddr, ok lagði hon þar til alla sina aleigu, at pryða þa kirkiu a alla vega, eptir þvi sem hon hafði framast fong a. Ermogenis var þar hinn fyrsti byskup, en Filetus eptir hann, ok allir vỏlduz þeir til hofuðstaða, er þangat hofðu farit með helgan dom postolans, ok urðu þar margar iartegnir i sifellu. Þangat toku menn at fara miok þa þegar af nalægum londum, þottuz fa fro meina þeir, er þess þurftu. Ok eigi þverr su virðing, er menn leggia til hinum sæla Jacobo postola enn þangat i sinni tilsokn, af þvi at nu er þangat sva mikil for, sem þa er mest hafði verit, ok er sa staðr nu sva dyrliga buinn, sem þeir er bezt eru bunir i heiminum, ok verða þar avallt iartegnir með ollu moti a siukum monnum.

Þat er sagt a bokum, at hinn sæli Jacobus postoli hafi þegit lif þeim manni til handa, er til hans villdi søkia ok sialfr hafði ser skaða gort. Sva segir Lucas guðspiallamaðr, at nærri paskum hafi verit dauðadagr Jacobus postola, en halldinn nu siðan hatiðliga sa dagr, er umbuningr var veittr hans helgum domi með iartegnum þeim mỏrgum, er þvi fylgðu. Þenna dag pryðir ok með guðs postola i sinu liflati hinn sæli ok hinn helgi Kristoforus guðs piningarvattr, er risi var at vexti, ok sva nokkut ok mattugr i taknum at sinu hofi, sem hann var vexti. Hann var fullr af helgum anda ok sneri mỏrgum þusundum manna til guðs, ok var hann eptir þat halldinn af heiðnum konungi ok i myrkvastofu møddr, iarnsvipum barðr, brendr með logum ok i ofni kvaldr, ok hlifði guð honum i ollum þessum mannraunum. Siðan var hann at skotspæni hafðr, en hoggvinn a lesti a þessum degi. En eptir hans liflat tok skirn með iartegnum konungr ok fyrirsogn Kristofori, ok allir hans menn, ok efldu þeir þaðan fra miok guðs kristni, er aðr hofðu hana miok lamda, ok þiggia menn nu hvervetna miskunn mikla af guði af arnan Kristofori, þeir er nu gera hans dyrð her i sinum lofsỏngum. Biðium nu a þessum degi þessa hina agætu guðs kappa, at þeir arni oss við guð almatkan þess, at ver megim verða með þeim luttakarar eilifrar dyrðar i himinrikis sælu an enda. Amen.

Fragment (Mmbr. 652 qv)

til husa þæira manna, ær þu hefir svikvit, ok kalla þa aptr til guðs, er þu kallaðer fra guði. Seg þat satt vera, ær þu sagðir logit, en þat logit, ær (þu) hafðir sannat. Briottu ok skurgoð(!) þau ær þu hafðir gaufgat, ok otru þa alla, ær þu hafðir fylgt; fe þat ær þu æignaðiz af illu verki, væittu nu þat við goð verk, ok sva sem þu vart sonr diỏfuls, þa er þu liktis(!) honum, sva ver þu nu sonr guðs ok likz honum, er hværnn dag væitir goðgerninga sina overðum ok gefr føzlo umakligum. Ef guð var milldr við þik, þa ær þu vart illr, ok mỏn hann vera miklo miskunnsamari við þik, æf þu lætr af at misgera.“ En er Jacobus hafði þetta mællt, þa gerðiz Ermogenes hlyðinn þessum hlutum ok varð algørr i guðs ast, sva at hann matte margar iartegnir gæta af guði, ok sneruz margir vinir han(s) ok lærisvæinar allir ok margir aðrir til truar drottins Jesus Kristz af ken(n)ingum hans ok fyrlætu villo Gyðinga. Enn ær Gyðingar sa, at Jacobus hafði snuit þæim manne til truar, ær þeir hugðo alldregi mundo verða yfirstiginn, þa gafo þeir fe .ii. hundraðshỏfðingiom, þæim ær voro i Hierusalem, at þæir tøke Jacobum ok setti i bỏnd. En annarr þæira het Lisias, en annarr Theokristus. Þeir kvỏddo motz ok leto þangat læiða Jacobum ok døma um hann at lỏgum þæira. En ær hann var þangat læiddr, þa mællto Gyðingar við hann: „Fyr hvi truir þu a mann dauðan, þann ær ver vitum allir, at krossfestr var með þiofum.“ En Jacobus fullr hins helga anda svaraði: „Hlyði þer mer, brøðr, ok allir er eroð synir Abrahe. Guð het þvi fæðr vorum Abrahe, at i hans kyne mynde allar þioðir þrifaz. En kyn hans ær kallar(!) fra Israel en æigi Ismael, þvi at Ismael var þyborinn ok braut rekin með møðr sinne fra allri erfð kyns Abrahe. En guð mællte við Abraham, at fra Ysaac mynde hans kyn æflaz. En Abraham var kallaðr vinr guðs, fyrr en hann tøke skurðarskirnn æða helldi þvattdaga, ok fyrr en hann visse nỏkkur lỏg guðs boðorða. En hann varð vinr guðs æigi af skurðarskirnn, helldr af þvi at hann truði fyrirheite guðs, at i hans kyne mynde allar þioðer þrifaz. Enn æf Abraham varð vinr guðs þvi, at hann truiðe(!) guðe, þa ær ok vist, at sa ær ovinr guðs, er æigi truer guðe?“ Gyðingar mællto: „Hverr ær sa er æigi truir guðe?“ Jacobus, svaraðe: „Sa ær æigi truir þvi, at i Abrahams kyne muno þrifast allar þioðir. Sa truir æigi gude, ær æigi truir þvi, ær Moyses mællte: Guð mỏn senda yðr mikinn spamann, honum skulo þer hlyða, hvatke ær hann byðr. En Ysaias sagði, með hveriom hætti koma mynde fyrirhæit guðs: Mær mỏn son ala, kvat hann, ok mỏn kallaz nafn hans Emmanuel, en þat þyþiz guð með oss. Hæyrið, Hierusalem, kvað Hieremias, koma maun lausnare þinn, ok mỏn þat vera takn hans, at hann mỏn upp luka augo blindra, ok gefa heyrnn daufum en lif dauðum með orði sino. Sva maun hann koma sem sonr mannz, kvað Daniel, ok man hann æignaz allt velldi. David mællte ok orðum sonar guðs: Drottinn mællte við mik, þu ært sonr minn. Guð mællte ok sva við David: Sa mỏn koma or þino kyni, ær æk mỏn setia yfir sess þinn. Of pisl hans mællte Ysaias: Sva ær hann læiddr til pislar sem sauðr til skurðar. Daniel mællte ok orðum sonar guðz: Negldo þeir hendr minar ok føtr, ok stoðu ok sa a mik, ok skipto með ser fỏtum minum ok laugðu hlute yfir kleði min, ok gafo mer æitr at drekka, þa er mik þyrste. David mællte of dauða hans: Likamr minn man hvilaz i friðe, þvi at þu lætr æigi aund mina i helvite. En af uppriso hans mællte David orðum sonar við fauður: Upp ræis ek, ok em æk nu með þer. Fyrir sut aumra ok vesolld valaðra man æk upp risa, kvað drottinn. David mællte ok um uppstigning hans: Drottinn ste upp til himna i faugnuð. En hann sitr til høgri handar guðs fauður, sva sem David mællte við drottin minn: Sittu til høgri handar mer. Þar sagði ok David, at hann myndi koma með ogn ælldz ok døma of hæim þenna: Guð mỏn koma syneliga, ok mỏn æigi guð varr þegia, elldr mỏn brenna i auglite hans, ok hrið ogurlig umhverfiss hann. En þessir hlutir allir æro fylldir ok framkomnir i drottne vorum Jesu Kristo. . . . . . . . . .

. . . . . . . . . .dyrliga buenn, sem þeir ær bæzt ero bunir i heiminom, ok verða þar avallt iartegnir með ollo moti a siukum mỏnnum. Þat ær sagt a bokum, at hinn sæli Jacobus postoli hafe þegit lif þæim manne til handa, ær til hans villde søkia ok sialfr hafði ser skaða [gort]. Sva segir Lucas guzspiallamaðr, at nære paskum hafi verit dauðadagr Jacobus postola, enn halldinn nu siðan hatiðliga sa dagr, er umbuningr var væ(i)ttr hans helgum dome með iartegnum þæim mỏrgum, ær þvi fylgðo. Þenna dag pryðir ok með guðs postola i sino liflate hinn sæli ok hinn helgi Kristoforus guðs piningarvattr, ær risi var at vexti, ok sva nokkut ok mattugr i taknum at sino hofi sem hann var væxte. Hann var fullr af helgom anda ok sneri mỏrgum þusundum manna til guðs, ok var hann æptir þat halldinn af hæiðnum konungi ok i myrkvastofu møddr, iarnsvipum barðr, brendr með logum ok i ofni kvalðr, ok hlifðe guð honum i ollum þessom mannraunum. Siðan var hann at skotspæni hafðr, enn hoggvinn a lesti a þessom degi. En æptir hans liflat tok skirnn með iartegnum konungr ok fyrirsỏgn Kristofori ok aller hans menn, ok efldo þeir þaðan fra miok guðs kristne, ær aðr hỏfðu hana miỏk lamða, ok þiggia menn nu hvervætna miskunn mikla af guði af arnan Kristifori, þeir er nu gera hans dyrð her i sinum lofsỏngum. Biðium nu a þessom degi þessa hina agęto guðs kappa, at þæir arne oss við guð almatkan þess, at ver megim verða með þæim luttakarar æilifrar dyrðar i himinrikis selo an enda. Amen.

Tillæg (Mmbr. 645 qv)

Passio sancti Jacobi apostoli

Jacobus postole [drottens vars Jesu Cristz broþer Johannis goþspiallamanz hann fór oc kendi tru a øllu Gyþingalande oc Samaria, en þat er land, oc gek hann a þing oc samcomor Gyþinga, oc syndi þeim af helgom ritningom oc spamanna bocom øll vitne, þau er þeir boro af drotten Jesum Cristum. En fiolcunnegr maþr, sa er Hermogenes hét, sendi lerisvein sinn, en sa hét Filetus, oc nøcqvera Gyþinga meþ honom, at hann þrætte i gegn Jacobo oc sannaþi þat í orþom sinom, at Jesus Cristus være eigi saþr sónr goþs, sem Jacobus postole sagþi. En Jacobus eyde meþ trausti heilax anda alla malkroca hans, oc syndi honom af dǫmum heilagra verca, at Jesus er saþr sǫnr goþs. Þa hvarf Filitus(!) aftr til Hermogenem oc melte viþ hann: „Þat scaltu vita, at Jacobus sa er callasc þræll oc postole Jesu Cristz hann má alldregi verþa ivirstigin, þviat ec sa hann i nafni drottnes reka diofla fra oþom oc gefn syon(!) blindom en heilso licþrom. En viner miner letosc sét hafa hann reisa mann af dauþa. Allar ritningar helgar man hann boclaust, oc synir þaþan þat, at engi er annarr sonr goþs nema sa er Gyþingar crossfesto. Lattu þer líca raþ mitt, oc com þu til hans oc biþ þér licnar af honom; en ef þu vill eigi gera þat, þa mun þer at engo duga fiolcyngi þin. En þat scaltu oc vita, at ec mon aftr hverfa oc biþia, at ec mega verþa hans lerisveinn.“ Þa fyldesc Hermegenes øfundar, es hann heyrþi þetta, oc batt hann Filetum, svat hann mátti sic hvergi hrøra, oc melte viþ hann: „Siom vér nu, hvart Jacobus þinn come at leysa þic or bøndom þessom.“ Þa sendi Filetus svein sinn til Jacobum. En er sa com oc sagþi þetta, þa sendi Jacobus sveitaduc sinn Filito oc melte: „Tace Filetus duc þenna oc męle sva: Drottenn Jesus Cristr reisir up þa er falla oc leysir bundna.“ En þa er sa com oc selde Fileto sveitaduc, es sendr var, þa losnaþi Filetus ór bondom Hermogenis, oc hlo hann at fio(l)kynge hans oc rann til postolans. Þa reidesc Hermogenes, es lerisveina hans hló at honom, oc vacþi up diofla oc sende þa oc melte: „Farit ér oc leiþet hingat Jacobum til min oc Filetum lerisvein minn, at ec hefnomc viþ þa, at eigi þori aþrer lerisveinar miner at hleia at mér.“ En dioflarner como þar es Jacobus var a bønum or toco at ýla i lofti os melto: „Jacobe postole goþs, miscunnaþo øss, þviat ver brennom þegar nú firir tiþ bruna várs.“ Jacobus melte viþ þa: „Til hvers como þer hingat?“ Dioflarner svoroþo: „Hermogenes sende øss, at ver leidem þic til hans oc sva Filetum. En þegar es ver comom hingat, þa batt ǫss engill goþs elldligom bǫndom or iarnrekondom oc hrennom vér.“ Jacobus melte: „I nafne føþor or sonar oc heilax anda leýse yþr engill goþs, oc fariþ ér aftr, oc leiþet hingat Hermogenem bundenn, oc meiþit at engo hann.“ Þa foro dioflar oc bundo hendr Hermogenis a bac aftr meþ reipom oc leido hann til postolans oc melto: „Þu sender øss, þa er vér vorom brender oc qvalþer mioc.“ Þa melte Jacobus viþ Hermogenem: „Þu inn heimscasti maþr! fir hvi traystesc þu at hava trunoþ under ovin mannz, oc hugþer þu eigi at, hvern þu bat senda þer engla sina at granda mer. En ec lét þa eigi ná enn at syna þér reiþe sina.“ Þa colløþo dioflarner oc melto viþ Jacobum: „Gef þu øss leyfi i gegn honom, at ver hefnem þinnar meingerþar oc varra qvala.“ Jacobus svaraþe þeim: „Hvi tócoþ ér eigi Filetum, er hann stendr fyrir yþr?“ Dioflarner melto: „Vér megom eki þess taca, es i þinne varþveizlo er.“ Jacobus melte viþ Filetum: Su er kenning [drottens mins Jesu Cristz, at hverr launi goþo illt. Nu er Hermogenes batt þic, Filetus, en þu leys hann oc lat fara i friþi fra diofli.“ En er Filetus hafþi leystan hann, þa stóþ hann oc drap niþr høfþi oc þorþi eigi a braut at fara. Jacobus melte viþ hann: „Far þu frials þingat es þu vill, þviat eigi er þat or kenning, at maþr snuesc nauþegr til tru.“ Hermogenes melte: „Ec kann reiþe diofla, at þeir muno mic þegar drepa, es ec geng heþan, nema þu gefer til friþar nacqvat, þat er ec of hava meþ mér.“ Jacobus melte: „Tac þu staf minn oc haf meþ þér, oc far ohryggr þingat er þu vill.“ Þa tóc Hermogenes stafen postolans oc for til hus sins ohrødr. Þa toc hann oc lagþi a bac sér oc lerisveinum siuum kistor fullar fiolkyngesboca oc castaþe niþr fir fǫtr Jacobo oc vilde brenna þér i ellde.“ Jacobus melte viþ hann: „Casta þu heldr griote eþa blye i kistornar, oc sǫk þeim i sę niþr, at eigi fae menn scaþa af daune þeira es þęr ero brendar.“ Hermogenes com aftr, es hann hafþi þat gert, ok fell til fóta postolanum oc baþ sér licnar or melte: „Þu lausnere anda! tac þu iþron þess, er hingat til hefer veret andscote þinn oc amęlande.“ Jacobus svaraþe: „Ef þu fører goþo sanna iþron, þa mundo sanna miscunn af honom fa.“ Hermogenes svaraþe: „Þat er at marki, at ec føre sanna iþron goþe, at ec hefi nu a braut castat ǫllom bocom minom, þeim er a var oll olofut dirfþ, oc hefi ec neitt allri fiolcynge ovinarens.“ Jacobus svaraþe: „Far þu nu til husa þeira manna, er þu hever sviqvit oc calla þa aftr til goþs, es þu leider fra goþe, oc seg þat satt vera, er þu sagþer logit, en þat logit, es þu hafþer sannat. Brióttu oc scurþgoþ þau ǫll, er þu gǫfgaþer, oc otru þa alla es þu fylgþer. Fe þat er þu eignaþesc af illu verke, veittu nu þat viþ goþ verc. Oc sva sem þu vast sonr diof(o)ls, þa er þu glicþesc honom, sva vestu nú oc sonr goþs, oc glixtu þeim, er hvern dag veiter goþgiorninga sina overþom oc gefr fǫzlo (o)vinom sinom. Ef goþ var mildr viþ þic, þa er þu var(t) illr, oc mon hann nu miclo mildare viþ þic, er þu lętr af at vera illr oc þu tecr at þiona honom i goþom vercom.“ En er Jacobus hafþi þetta melt, þa gerþesc Hermogenes hlyþenn þessom hlutom øllom, oc varþ algerr i goþs ost, svat hann matte margar iarteiner geta at goþe, oc snerosc viner hans oc lerisveinar hans aller oc marger aþrer til tru Jesu Cristz af kenningom hans oc firlęto villo Gyþinga.

En er Gyþingar só, at Jacobus hafþi snuit þeim manne til tru, er þeir hugþu aldregi monde verþa iferstigenn, þa gofo þeir fé .ii. hundraþshøfþingiom, þeim er voro i Jerusalem, at þeir tøki Jacobum oc sette i bønd. En annarr þeira hét Lisias, en annarr Peocristus. Þa qvodo þeir moz oc leto hingat leiþa Jacobum oc døma umb hann at løgom þeira. En er hann var þingat leidr, þa melto Gyþingar viþ hann: „Firer hvi truer þu a Jesum, mann þann er ver vitom aller at crossfestr var meþ þiofom?“ En Jacobus fullr ens helga anda svaraþe þeim oc melte: „Hlyþet ér mer, brøþr, oc aller þeir(!) er eroþ syner Abrahe.“ Þa hof Jacobus up tølo: „Goþ hét þvi Abrahe feþr orom, at í hans cyne mvnde allar þioþer þrivasc. En cyn hans es callat fra Israel en eigi fra Ismael, þviat Ismael var þyborinn oc braut rekinn meþ erfþ sinne fra øllo kyni Abrahe. En goþ melte viþ Abraham, at fra Isaac mønde hans cyn eflasc. En Abraham var callaþr vinr goþs, fyrr en hann tøke scurþarscirn eþa hann helde þvatdag, oc fyrr en hann visse nøkor løg goþs boþorþa. En hann varþ vinr goþs eigi af scurþarscirn, heldr af þvi at hann truþe firerheite goþs, at i hans cyne mønde þrivasc allar þioþer. En at Abraham varþ vinr goþs þvi at hann truþi goþe, þa er oc vist, at sa er ovinr goþs, es eigi truþr goþe.“ Gyþingar melto: „Hverr er sa es eigi truer goþe?“ Jacobus svaraþe: „Sa er eigi truer þvi, at i Abrahams cyne muno þrivasc allar þioþer; sa truer eigi goþe, es eigi truer þvi es Moises melte þetta: Goþ mon senda yþr mikenn spamann, honom scolot ér hlyþa sva sem mér, hvatki es hann byþr. En Isaias sagþe, meþ hveriem hętta coma mønde þetta firirheit: Męr mon qviþog verþa, qvaþ hann, oc mon ala son, oc mon callasc namn hans Jesus eþa Emmanuel, en þat þyþesc goþ meþ oss. Heyrþo Jerusalem, qvaþ Jeremias, coma mun lausnere þinn, oc mon þat vera tacn hans, at hann mon upluca augo blindra oc gefa hey(r)n daufom oc qvekva dauþa til lifs meþ orþi sino. Sva mon hann coma sem sonr mannz, qvaþ Daniel, oc mon hann eignasc alt velde. David melte oc orþom sonar goþs: Drottenn melte viþ mic, þu ert sonr minn. Goþ melte oc sva viþ David: Sa mun coma ór þino cyne, es ec mon setia iver sess þinn. Isaias melte of pisl hans: Sva er hann leidr til pislar sem sauþr til scurþar. David melte oc orþom sonar: Negldo þeir føtr mina oc hendr minar, oc stoþo oc só a mic, oc scipto meþ ser fotom minom, oc laugþo hluti iver cleþi min, oc gofo mér eitr at dreca, þa er mic þyrsti. David melte svá of dauþa hans: Licamr minn mon hvilasc i friþi, þviat þu firerlętr eigi ond mina i helvite. En af upriso hans melte David orþom sonar viþ foþor: Up reis ec oc em ec nu meþ þér. Fyr sút aumra oc fyr vesolþ valaþra mun ec up risa qvaþ drottenn. David melte oc af upstigning hans: Drottenn ste up til himna meþ sigri i fagnoþ. En hann sitr til høgri handar goþs foþor, sva sem David melte viþ drotten minn: Sittu til høgre handar mer. Þat sagþe oc David, at hann mønde coma meþ ógn elz at døma af heim þenna: Goþ mun syniliga coma, oc mon eigi goþ varr þegia, heldr mon hann døma of livendr oc dauþa, oc mon hans hriþ ogorleg umbhverfis hann. En þa es þesser hluter aller ero fylder oc framcomner i drotne vorom Jesum Cristum, þeir es liþner ero, oc muno fyllasc þeir er enn ero eigi framcomner, sva sem Isaias melte: Up muno risa dauþer oc vacna þeir es i grovom ero. En ef ér vilit vita, hvat þa mon verþa, es dauþer menn risa up, þa hlyþet ér en(n), qvaþ Jacobus, þvi, er David lezc heyrt hafa af goþe, þessa tvenna hluti: Goþ hever velde, drottenn, oc miscunn a(!) þu, þviat þu munt gialda hveriom sem einom efter vercom sinom. Af þvi gere hverr yþvarr iþron, brøþr miner, at eigi takit ér giold firer verc yþor, er nøcqvern hlut ottoþ i meþ þeim, er crossfesto þann, er allan heim leysti fra qvolom, þviat hann lauc up augo þess, er blindr var borinn, oc reiþ hann moldo oc hraca sinom a staþ augnanna oc gaf honom syn, oc synde þat i þesso verke, at hann hafþi sialfr scapaþa menn ór moldo, þviat ver spurþom drotten Jesum Cristum, hverr misgert hafþi i kyni hans ens blinda, at hann scyldi blindr vera borinn, en hann svaraþi oc melte: Eigi misgerþi hann ne frændr hans, heldr til þess at goþs verc syndosc a honom. En siþan er hann græde licþra en gaf sýn blindom oc rac diofla fra oþom oc reiste up dauþa, þa cølloþo aller einne rødo, qvaþ Jacobus, oc tølþo hann sekian oc dauþa verþan. Þat sagþe oc David fyrer oc melte orþom sonar goþs: Þeir lønoþo illo gott, oc gulldo hatr firer elsco mina. Þat var firer sagt, at hann mønde seldr verþa af lerisveini sinom. Sa vęlti mic, qvaþ David, es át brauþ meþ mér ec ec truþa. Þessa hluti alla sagþe yþr heilagr ande firer munn spamanna. En ef vér truum eigi þvi, þa megom vér eigi forþasc eilifar qvalar. Eþa firer hvi munom ver pisler forþasc, ef vér erom otruer, þar er heiþner menn trua orþom spamanna, en ver truem eigi feþrom orom. Grotom vér oc þa brøþr, oc iþromsc meþ torom þessa scamsamligra gløpa, at goþ miscunsamr þigge iþron ora, at eigi como iver oss þau døme, es at borosc ovinom goþs af Moises daga. Sem David melte: Jorþ opnaþesc oc gleypti Daþan oc alt liþ Abirón. Eldr brann i þinghuse þeira, oc brenndi logi synþga menn.“

En er Jacobus postole hafþi þetta melt, þa veitte drottenn sva mikenn veg male hans, at aller męlto eins munni, þeir er heyrþo: „Misgert hefom vér, gefþu oss hiolp, oc seg, hvat vér scolom gera.“ Jacobus melte viþ þa: „Eigi scolat er ørvilnasc, trueþ ér oc látez(!) scirasc, oc muno yþr firer gevasc synþer yþrar.“ En er margr Gyþinga lyþr tóc tru Cristz af kenningo postolans, þa tóc Abiathar Gyþinga byscop at fyllasc øfundar oc gerþi ena mesto styriold, oc caufti fe at einom ivergyþinge, at sa tøke Jacobum oc leide hann hingat bundenn til bøiar Herodes konongs. En Herodes melte, at høgva scylde postolann. En er hann var til høgs leidr, þa callaþi licþrar maþr a hann oc melte: „Heilagr postole Jesu Cristi, leystu mic af sótt þessi, er qvelr alla liþo mina.“ Jacobus svaraþe: „I namni ens crossfesta Jesus Cristz [drottens mins, ristu up heill oc lofa græþera þinn.“ Þa reis sa heill up þegar oc rann oc lovaþi namn drottens Jesu Cristi. En sa ivergyþingr er til høggs leide Jacobum, sá hét Josias, hann fell til fota postolanom oc melte: „Ec biþ þic, at þu gever mer licn oc gører mic hluttacanda heilax namns.“ Jacobus scilþe, at hiarta hans var lyst af goþe oc melte: „Truer þu þvi at drotten Jesus Cristus es sonr goþs livanþa, sa er Gyþingar crossfesto?“ Josias svaraþi: „Su er trua min alt fra þessi stundo, at hann es sonr goþs lifanda.“ Þa lét Abiaþar byscop taca Josias oc melte viþ hann: „Ef þu ferr eigi fra Jacobo oc vill eigi bolva namn Jesu Cristi, þa mundo høggvenn vera meþ honom.“ Josias svaraþe: „Serþu bolvaþr oc aller dagar lífs þíns. En namn Jesu Cristi, þess er Jacobus boþar, er lofat af allar alder.“ Þa let Abiaþar beria hnefom i andlit honom oc sende rit Herodi oc baþ þess, at hann være hoggvenn meþ Jacobo. En er þeir como til staþar þess, er þeir scylde hǫggner vera, þa melte Jacobus viþ høggvandann: „Førþu ǫss vatn fyrr en þu høggver ocr.“ Þa var þingat borinn sár fullr vatz. En Jacobus melte viþ Josiam: „Truer þu i namni [drottens vars Jesu Cristi sonar goþs lifanda?“ Josias svaraþi: „Trui ec.“ Þa helti Jacobus vatni iver hann oc melte viþ hann: „Gefþu mer nu friþarcoss.“ En siþan lagþi Jacobus hendr iver høfot honom oc gerþe crossmarc Cristi i enni honom. En Josias var algerr i tru [drottens vars Jesu Cristi oc þegar høggvenn meþ Jacobo postola, oc gerþesc saþr piningarvattr goþs, oc foru þeir baþer a einne stundo til drottens, þess er vegr er oc dyrþ of allar allder alda.

II. Fasc. 655 qv. XIII B

Passio Jacobi aposteli

I dag holldum ver messudag Jacobo postola broður Jons guðspiallamannz i þa minning, er hann toc pisl firir guðs nafni oc sotti meþ piningarsigri til himinrikis dyrþar oc eilifrar sęlu. Jacobus var systrungr drottins at iarðlegri frændsemi, Zebedeus het faþir hans, en Maria moþir, oc var hon Salome dottir, en Anna var hænnar moþir oc sva Mario drotningar. Drottinn callaþi þa brœþr Jacobum oc Johannem a hinum sama degi til sinnar fylgþar sem þa Petrum oc Andream. Letu þeir oc bæði faþurinn oc farscostinn oc fylgþu drotni varum oc varo i mikilli sœmð oc virþingo af honum. Callaþi hann þa brœþr nocqveriom sinnum meþ Petro til sva mikils trunaðar oc heileitrar(!) virðingar, sem engom var aðrum slict veitt hans lerisveinum. Jacobus hafþi kvangaþr verit, oc var onduð kona hans, oc lifþi hann eptir hana siþan fagrliga bindandi livi. En eptir pining guþs sonar oc upriso hans oc upstigning til himna, oc eptir þat er postolar hofþu þegit gipt hins helga anda, þa foru postolarnir, eptir þvi sem hann hafþi þeim boþit firir sina upstigning, at þeir scylldu naliga um allan heim fara oc kenna hans kenningar allri skepno. Sva segir Speculum Ecclesie, at Jacobus havi farit a Hispanialand at kenna þar retta tru. Oc er hann feck þvi eigi a leið (comit) firir sakir utru þeira oc illzcu, þa for Jacobus aptr til Gyþingalandz at styrkia tru meþ þeim lærisveinum er þar varo. Jacobus for þa um allt Gyþingaland oc Samariavelldi, geck hann inn i þinghus Gyþinga oc syndi þeim spamanna ritningar helgar, þær er a þeira bocum stoðu, af drotni Jesu Cristo vera þa fylldar oc framcomnar.

Þar var þa fyrir fiolcunnigr maðr, sa er Ermogenes het, hann var i kerleicum miclum við Gyþinga. Hann sendi lærisvein sinn, er Philetus het, meþ yfirgyþingum at eyþa kenningar postolans, oc hann gerþi sem honum var boþit, sagþi hann þann eigi sannan guþs son vera, er Jacobus boðaþi. En Jacobus sannaþi sina kenning meþ trausti heilags anda, en eyddi hans villu. Hvarf þa Philetus aptr til Ermogenis oc mællti við hann: „Vita scallt þu þat, at þu mannt eigi mega sigrasc a Jacobo, er sic segir vera þion Jesus Cristz oc hans postola. Ec sa hann i nafni drottins reca diofla fra oðum monnum, geva sion blindum oc reinsa licþra; sogþu oc vinir minir mer þat, at þeir hofþu set hann reisa dauða menn til lifs. Recr hann allar ritningar til þess, at engi se annarr guþs sonr, en sa er Gyþingar crosfesto. Nu lyþ þu raþi minu oc far a fund hans oc sæzc viþ hann, þvi at þer man ecki annat stoþa, man ec oc aptr hverva til hans oc beiðaz, at ec verþa hans lærisveinn.“ Ermogenes varð þa reiðr miok oc batt sva fast Philetum, at hann matti engan lut rœra a ser oc mællti siþan: „Siam nu, ef Jacobus þinn leysi þic af þessum bondum?“ Philetus sendi þa svein sinn scyndiliga til Jacobus at segia honum, hvat titt var. Oc er hann com þar, þa seldi Jacobus honum i hond duk sinn oc mællti: „Tac þu duk þenna oc sel honum, ok mæli hann sva: Drottinn ørðgar up bundna oc leysir fiotraþa.“ Oc er sveitaducr Jacobi com til Phileti oc hann toc viþ honum, þa losnuþo oll bond af honum, oc rann hann þa til Jacobus oc gambraþi yvir Ermegene oc hans illzscu. Ermogenes varþ þa reiþr mioc oc vacþi up diofla meþ fiolkyngi oc sendi þa til Jacobus oc mællti: „Farit þer nu oc leiðit hingat Jacobum oc Philetum svein minn, at ec hefna sva þessum, at eigi fysi annan slic firn til at taca.“ Oc er dioflarnir como þar at, er Jacobus var, þa tocu þeir at yla i loptino oc mællto sva: „Jacobe postole guþs, miscunna þu oss, þvi at ver brennum nu firir tið bruna vars.“ Jacobus mællti: „Firir hvi komu þer til min?“ Dioflarnir svoruþo: „Ermogenes sendi oss, at ver scylldim þek oc Philetum leiða til hans. En þegar er ver comum her, batt oss engill guþs elldlegum rekendum, oc qveliomc ver nu.“ Jacobus mællti: „I nafni foþur oc sonar oc anda heilags leysi ec yþr, at þer hvervit aptr til Ermogenis, oc leiþit hann til min bundinn, en gerit honum ecki mein.“ Þeir foru siþan oc bundo Ermogenem reipum hendr hans a bak aptr, oc leiddu hann firir postolann oc mællto: „Þu sendir oss til bruna oc kvala, oc ættim ver þer grimmo at giallda.“ Þa mællti Jacobus viþ Ermogenem: „Þu enn heimscasti maþr, nu mant þu sia, meþ hveriom þu hevir haft rað oc trunað, uvini allz mannkyns, oc sendir þu þa mer til meins oc hasca, er nu myndo þeir þic i helio hava, ef ec stœþvaða þa eigi.“ Dioflarnir colluþu þa oc mællto: „Gefþu oss valld til, at ver hefnim bæþi þinna meingerþa oc varra bruna.“ Jacobus mællti: „Hvi taki þer hann nu eigi?“ Þeir svoruðu: „Megum ver at siþr honum granda, at ver megum eigi einn mol taca, þann er i gezlu þinni er.“ Jacobus mællti þa viþ Philetum: „Vit þu þa vera kenning drottins Jesus Cristz, at menn launi goðu illt. Hann batt þic, en þu leys hann nu; hann villdi þic geva a diovols valld, en þu lat hann fara frialsan af diofla valldi.“ Philetus leysti hann þa. En Ermogenes stoþ oc drap niþr hofþi. Jacobus mællti þa: „Far þu nu frials, hvert er þu vill, þvi at engum scal nauþga til at snuasc eptir varri kenningu.“ Ermogenes mællti: „Ec veit gerst reiði dioflanna; ef ec hevi eigi af þer traustit, þa mono þeir þegar vilia taca mic oc kvelia.“ Jacobus mællti: „Tac þu staf minn oc far þa oruggr.“ Hann gerþi þa sem hann bauð, oc for siþan heim til innis oc samnaði saman ollum galldrabocum sinom oc lagþi a herþar lærisveinum sinum, en sialfr tok hann sumar. Þeir costuþe þeim firir fœtr Jacobo postola, oc gaf hann þær upp allar oc bauð at brenna þær i elldi. Jacobus mællti: „Eigi scal þær i elldi þrenna, at menn fai bana eþa mein af reyk þeim er af verþr, helldr scal þeim sockva i sævar diup meþ miclum þunga.“ Oc er þvi var lokit, þa hvarf Ermogenes aptr oc fell til fota postolanum oc mællti: „Þu ert sannr frelsari andanna, tak [þann mann] i sætt iþranda sinna afgerþa, er þu hevir aðr micla scapraun af hafþa oc borit þolinmoþliga.“ Jacobus mællti: „Ef þu synir guþi sanna iþran, þa mont þu oðlasc sanna licn.“ Ermogenes mællti: „I þvi mant þu marca mina tru oc sanna iþran, at ec hevi eytt ollum minum bocum oc neytt(!) allum hinum fyrra minum atrunaþi.“ Postolinn mællti: „Far þu nu oc snu þeim aleiþis, er þu hevir aðr villta, seg þu nu þat satt vera, er þu sagþir fyrr logit, oc þat logit, er þu hafþir aðr sannat. Eyð þu ollum scurþgoþum oc blotscap, þeim er þu hevir her til a truat. Veit þu nu meþ goðvilia allt þat fe, er þu hevir aþr fengit meþ rangendum oc slœgþ. Oc sva sem þu vart sonr diofulsins, meþan þu licþisc honum i þinum verkem, þa gersc þu nu sva guðs sonr oc liksc honum heþan fra i þinum verkum. Veit nu gœþi þeim, er þer ero uþeckir, þu att þatt(!) guþi at launa, þvi at þa er þu vart honum illr, þa var hann þer goþr, en midu mun hann þer nu betri, er þu tecr honum at þiona oc staðfestisc i goþum verkum.“ Oc er Jacobus hafþi þetta mællt, þa gerði hann eptir þvi sem postolinn hafþi kent honum, oc toc Ermogenes skirn oc retta tru oc Philetus oc oll su sveit, er meþ þeim hafþi verit. Oc gerþisc Ermogenes sva algerr i sinni tru, at guþ let hann iartegnum skina.

En er Gyþingar verþa þessa varir, at Ermogenes var undan þeim spanþr oc fiolþi annarra manna, þa baro þeir fe undir tva hundraþshofþingia i Jorsalaborg, het annarr Lissicus en annarr Theocristus, oc tocu þeir postolann oc hofþu i sinni gezlu. Eptir þat var hann leiddr a þing Gyþinga, at hann vęri dœmþr at þeira logum, oc mællto yvirgyþingar viþ postolann: „Hvi boþar þu oss Jesum, þann mann er crosfestr var meþ illvirkiom?“ Jacobus mællti: „Hlyþit mer, brœþr allir, þeir er erot synir Abrahe. Guþ het þvi Abrahe, at hann myndi hans ætt lata erfþar niota. Abraham callaþi guð vin sinn, oc mest af þeiri tru, er hann hafþi til guþs umfram aðra menn“ Þa mællto Gyþingar: „Hverr myni eigi trua guþi?“ Jacobus svaraði: „Sa truir eigi guði, er eigi truir sem Abraham truþi, eþa guþs vinr Moises, oc sagþi hann sva i sinni boc: up mon guþ reisa spamann mikinn, lyþi þer þvi ollu er hann byþr yþr. Um þenna enn sama spaþi Ysaias, hveriom hætti hann myndi coma: Mær mun qviþug verþa oc son bera, oc er nafn hans guþ meþ oss. Hieremias segir sva: Coma mon lausnari i Jorsalaborg, oc man þat marc hans vera, hann mon luca up augu blindra manna, mon hann heyrn geva daufom, en vekia dauða menn til lifs meþ orþum einum. Ezechiel mællti sva: Coma man til þin, Jorsalaborg, konungr þinn litillatr, oc mon hann endrbœta þic. Daniel segir sva: Sva mon hann coma sem sonr manz, oc man hann oðlasc allt velldi oc hofþingscap. Daviþ mællti oc orðu(m) sonar guþs: Drottinn mællti við mic, sonr minn ert þu, i dag gat ec þic. En þetta mællti hann roddu foþur: Sialfr mon hann calla mic, faþir minn ert þu, en ec man setia hann allum konungom hæra. Oc siþan mællti guþ viþ Daviþ: Af metti qviþar þins er sa er ec man setia yfir sæti þitt. Um pining hans rœþir Ysaias sva: Hann man leiddr vera sem sauðr til scurþar. Davið segir sva um pining hans: Grovo þeir hendr minar oc fœtr oc tolþu bein min oll. Skiptu þeir cleþum minum oc logþu luti a, gavo þeir mer gall til fœzlu oc byrluþo mer olyfian, þa er mic þyrsti. En þetta mællti hann um dauða hans: Holld mitt mon i friþi hvilasc oc eigi mant þu firirlata ond mina i helviti . . . . . . . . . . . . . . . . . oc meþ þer vera. Oc enn i aðrum stað: Firir sakir ỏreiga vesalþar oc syting(!); fatœcra mon ec up risa. Um upstigning hans mællti hann sva: Leiddi hann meþ ser tekit herfang upstigandi i hæþ. Oc enn i aðrom stað: Drottinn ste up meþ gleþi. Sva sagþi oc Anna moþir Samuel: Drottinn ste up til himna. Oc enn segir David sva: Sagþi drottinn drotni minum, sittu til hœgri handar mer

III. Mmbr. 656 qv.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . [Gefðu] Ermogenem i v[alld var]t, at ver megim reka harma þ[inna oc qvala var]ra oc hefna þess er ver brunnum firir hans sakir.“ Jacobus postuli mællti: „[Firir h]vi taki þer eigi Filetum, þar er hann stendr iafnt firir yðr nu.“ D[io]flarnir svoruðu: „Hó, hó, vær megum eigi ne einn gripa, þann er i þinni varðveizlu er.“ Þa mællti Jacobus við Filetum: „Leystu nu Ermogenem, at hann viti, at þat er kenning drottins vars Jesus Cristz at giallda goðo illt; þviat hann batt þic, þvi giorðu hann frialsan af dioflum.“ Enn þa er Filetus hafði hann leystan, þa stoð hann hneckðr oc lutr oc locði af(!) hendr niðr. Þa mællti Jacobus postuli við hann: „Farðu nu frials hvert er þu vill, þviat þat er vár kenning, at engi snuizt nauðigr til tru.“ Ermogenes svaraði: „Ek kann reiði dioflanna, þeir munu þegar taka mic oc deyða með pislum ymisum, nema þu gefir mer nacqvat, þat er ec mega hafa með mer avallt.“ Jacobus mællti við hann: „Taktu farastaf minn oc far auruggr með hann.“ Þa tok Ermogenes stafinn oc for i huss sitt oc lagði a bak ser oc lærisveinum sinum kistur oc hirðslor, þær er fullar voro upp boka, oc bar hann til Jacobus postula oc villdi brenna þær i elldi. Þa mællti Jacobus við hann: „Haufgaðu hirðzlur þessar með grioti oc sauck þeim i siofar diup, at eigi qveli brunaþefr bokanna þa menn, er viltir eru af diofli.“ Enn þa er Ermogenes hafði þetta giort, þa for hann oc fell til fota postolanum oc mællti sva: „Heyrðu lausnari andanna, taktu nu iðranda mann, þann er þic aufundaði allt hingat til oc við þic var bacmalugr.“ Jacobus svaraði: „Ef þu færir sanna iðrun guði, þa muntu sanna likn fa af honum.“ Ermogenes mællti: „Sva mioc færi ec guði iðrun, at allar bæcr minar bær(!) ec a sæ ut oc sǫckða með grioti, þær er villa var a, oc þar með neiti ek aullum illzkuiþrottum ovinarins.“ Þa mælti Jacobus við hann: „Farðu nu of hús oc heruð oc kalla þu aptr þa alla, er þu hefir aðr vilta, at þu gialldir þa drottni sinum, er þu toct a braut fra honum fyrr. Seg þu nu þeim þat vera skrauc, er þu sagðir fyrr satt, enn þat satt, er þu sagðir aðr lyli(!). Enn þu trui þat vera sk[urðg]oð, er þu gaufgaðir aðr, oc firirspa[r lygn]ar er þu ætlað[ir munu framf]ara, firir þat briottu þau i sundr; fe þat er þu tokt af illum v[elum ok il]lum verkum þinum veittu þat nu i goðum verkum, oc sva se[m þu þu vart] diofuls sonr i eptirglikingu hans, sva giorztu nu guðs [sonr] or gior hans eptirglikink(!) oc goðra manna, oc sa er hversdagliga veitir kauplaust goðgiorninga. Þa mun guð þeim giallda firir þat allt siðarr hundraðfaulldum avexti. Nu ef guð var goðgiarn við þic, þa er þu vart illr við hann, sva myclu meiri gæzku mun hann þer veita, ef þu lætr af at gera a mot honum oc þionar honum i goðum siðum, sva at honum liki þat vel.“ Enn meðan heilagr Jacobus sagði þessa hluti oc þessum glika, þa hlyddi Ermogenes aullu þvi er hann sagði, oc varð hann algiorr i hræzslo oc i ast drottins Jesus Cristz, sva at drottinn varr veitti morg tacn oc iarteinir firir hans sakar. Enn er Gyðingar sa þenna sva mioc snuiz hafa, er þeir ætluðu auruggan i kyngi sinni vera mundu, at hann oc allir vinir hans, þeir er hann hafði aðr vilta, truðu a Jesum Crist firir kenningar Jacobus postula, þa baru þeir fe undir tva hundraðshofðingia, annan Lisiacem enn annan Theocristum, enn þeir voru þa i Jorsalaborg. Þeir toko Jacobum postula oc settu hann i varðhalld. Enn eptir þat var hann framleiddr til þingmotz með mikilli styriolld, oc villdu þeir heyra laugmal hans oc kenningar, oc mælto þeir við hann: „Til hvers boðar þu atrunuð(!) a Jesum, þann mann er ver vitum allir at krosfestr var a millum illvirkia tveggia.“ Þa mælti Jacobus fullr af helgum anda: „Heyri þer, bræðr oc synir Abrahams! Guð het feðr varum Abraham, at i kyni hans mundi allar þioðir arf taka. En Ismael er eigi með kyni Abrahams, helldr eru Gyðingar komnir fra Abraham, þviat Ismael var a braut rekinn með mæðr sinni Agar fra kynsmaunnum Abrahams, oc var sagt Abraham af guði, at fra Ysaac mundi auka ky(n)sloð Abrahams. Enn Abraham var vinr guðs kalla(ð)r fyrr enn hann tæki skurðarskirn oc fyrr en hann helldi þvattdaga oc fyrr en hann vissi ne eitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

---

Fotnoter