Karlamagnus saga ok kappa hans

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Karlamagnús saga ok kappa hans

Karlamagnús saga ok kappa hans

Sá konúngr hefir raðit fyrir Frakklandi er Pippin hét, vitr konungr ok vinsæll ok harðla ríkr; hann átti sér dróttningu er Berta hét, ok var kölluð Berta hin fótmikla. Þau áttu son er Karl hét ok dœtr tvær, hét hin ellri Gilem, en Belesem hin yngri. Þá hafði Karl 2 vetr ok 30, er Pippin konungr andaðist. En eptir dauða konungs vildu þeir menn sem verit höfðu riddarar hans drepa Karl, en allsvöldugr guð, sá er fyrir hafði hugat þessum ágæta konungssyni hina hæstu sœmd konungligrar sœmdar í allri veröldunni, lét þat eigi fram fara, ok sendi engil sinn at segja Karli, at þeir höfðu ráðit honum bana; ok þá fór hann at hitta ráðgjáfa sína ok sagði þeim þessa vitran. En þeir urðu fegnir vitraninni, en þótti mjök illa er þessi svik váru brugguð, ok vissu þá eigi fljótliga hvat af skyldi ráða, fyrr en þeir vissi hverir þeir væri. Réðu þeir þá Karli fyrst at forða sér, ok eptir þat fóru þeir brott leyniliga allir saman ok kómu í Ardenam til þess riddara er Drefia hét, ok sögðu honum sín erendi. En hann var góðr maðr ok trúlyndr ok mikils valds ok vel ríkr, ok sagðist aldri skyldu Karli bregðast. Þá spurði Karl, hvert ráð hann skyldi gera fyrir systrum sínum. En Drefia bað hann senda eptir þeim, ok skal ek geyma þeirra, þvíat ek em þinn maðr ok mínir fjárhlutir eru í þínu valdi. Karl svaraði: Ek hefi engan mann at senda eptir þeim, ok bið ek, at þú sendir eða farir sjálfr, ok þó leyniliga, svá at engi várr úvin verði víss um vára hérvist. Ok eptir þat fór Drefia ok sótti jungfrúrnar ok aðrar tvær meyjar með þeim; hét sú önnur Oden ok var dóttir Videluns hertoga, en önnur hét Beatrix, dóttir Valams jarls af Alemavi. Ok þá er þær kómu þangat, varð Karl feginn þeirra komu. Ok er þau váru mett at náttverði, fóru þau at sofa. Ok er Karl var sofnaðr, kom guðs engill einn til hans ok bað hann upp standa ok fara at stela. En honum þótti þat kynligt, at engillinn bað hann þetta gera, eðr hversu hann skyldi at fara, er hann kynni ekki at. Engillinn mælti, at hann skyldi senda eptir Basin þjóf, ok skyldi þeir fara báðir saman, fyrir því at af þessu efni máttu öðlast ríki þitt ok hafa líf þitt ok sœmd, ok er flest til þess vinnanda. En er hann vaknar, segir (hann) drauminn, ok létu þeir þegar leita Basins, til þess er hann fannst. En í fyrstu er Basin sá Karl, hræddist hann; en hann stóð þegar upp í móti honum ok mælti: Velkominn Basin, vit skulum vera kumpánar ok förunautar ok stela báðir samt. Basin svaraði: Lávarðr, ek vil feginn vera þinn þjónostumaðr. Karl játaði því, ok gerðist Basin honum handgenginn. Ok eptir þetta er Karl hafði tekit hann til trúnaðarmanns, þá kallar hann til sín ráðgjafa sinn þann er Namlun hét, ok sagði honum, at hann vildi fara með Basin at stela sér, sem guð hafði boðit honum fyrir engil sinn. Nú vil ek, at þit Drefia báðir samt geymit vel systra minna, meðan ek em í þessarri ferð. Þeir játuðu því ok sóru við guð ok [trú sína] at þeir skyldu þeirra [vel geyma. Namlun] þessi var son Videluns . . . . . .

2. Eptir þat bjoggust þeir Karl ok Basin brott um morgininn eptir, ok fóru þeir Namlun ok Drefia á leið meðr þeim langt brott or bœnum, ok varaði Namlun Basin við, at hann skyldi aldri nefna Karl réttu nafni sínu. En hann spurði, með hverju nafni hann skyldi þá nefna hann; en Namlun svaraði: Magnús skaltu nefna hann, þvíat ef fjándmenn hans verða varir viðr hann, þá óttumst ek þá. Karl sagði, at þetta mætti vel verða. Namlun tók eitt fingrgull af hendi sér ok fékk Karli ok mælti við hann: Þat sem þér berr at hendi, þá skrifa bréf ok innsigla meðr fingrgullinu ok send mér, þá man ek kenna. Síðan mintust þeir viðr Karl klökkvandi ok skildust svá. Riðu þeir nú um miðja Ardenam til þeirrar borgar er Tungr heitir, ok dvöldust um daginn í skóginum undir borginni í húsi hjóna tveggja fátœkra, en um nóttina riðu þeir í borgina undir einn eyðivegg, ok stigu þeir þar af hestum sínum, ok stóð Magnús þar eptir hjá hestunum, en Basin gékk í höllina jarlsins er Renfrei hét. Hann fór hljóðliga ok [hlýddist um, ok sváfu þeir allir er inni váru. Hann gékk til kistu einnar ok lauk upp ok ætlaði sér byrði af gulli ok silfri ok góðum klæðum ok bar þat til Magnús félaga síns, ok bað at þeir mundu brott fara. Magnús svaraði: Eigi skal svá vera; nú skal ek fara ok prófa, hvers ek verð víss. Þá svaraði Basin: Ek skal fara með þér, þvíat þú stalt aldri enn, ok vil ek þat nú kenna þér. Þeir fœrðu þá hesta sína í eitt leyni langt í brott, svá at eigi skyldi heyra til þeirra; síðan géngu þeir inn í höllina. Þá mælti Basin við hann: Stattu hér sem ek býð þér ok hrœr þik hvergi, til þess er ek kem aptr til þín. Síðan leiddi Basin hann til hvílu Renfreis jarls ok lét hann standa millum þils ok tjalds. Basin gengr þá til hestahúss Renfreis ok vildi taka hest hans. En er hestrinn varð varr við hann, þá tók hann at frýsa ok at hristast, ok gerði mikit um sik, svá at Renfrei vaknaði við ok bauð hestasveininum at forvitnast hvat hestinum væri. En er Basin heyrði þat, þá réð hann upp á bitann ok lagðist þar endilangr. En hestasveinninn gengr til hestsins, ok vildi hann aldri kyrr vera, fyrr en allir vöknuðu þeir er inni váru. [Renfrei jarl spurði, hvat hestinum væri, en hann varð við ekki varr. Fór sveinninn í hvílu sína, ok sofnuðu allir nema jarl, hann mælti við [frú sína: Sjá er einn lutr, frú, er ek vil segja þér, ok skaltu honum vel leyna. Herra, segir hon, skyld em ek þess. Hann mælti: Þú veizt nú, at Pippin konungr er andaðr, en hann á eptir einn son er Karl heitir. Hann er svá ágjarn maðr, at hann vill allar þjóðir undir sik leggja; hann ætlar at láta vígja sik til konungs at jólum í Eissborg ok bera kórónu. En vér 12 er ríkastir erum í konungsins veldi, höfum svarit eið, at vér skulum hann sigra ok eigi hans ofsa né yfirgang yfir oss hafa; ok svá skulum vér at honum vinna, sem nú man ek þér segja: Vér höfum látið gera 12 knífa tvíeggjaða af hinu harðasta stáli, ok á jólakveldit, er hann hefir haldit hirð sína, skulu vér drepa hann ok alla menn hans. Síðan skulum vér saman samna öllum várum vinum, ok skal vígja mik til konungs hér í Tungr. Þá svaraði frúin: Herra, segir hon, ekki stendr yðr svá at gera, fyrir því at þú ok þínir ættmenn hafa æfinliga þjónat hans foreldrum, ok því átt þú hans þjónostumaðr at vera, ok ger eigi þetta hit illa verk, ver heldr vin hans traustr, ella geldr þú þess ok þitt afsprengi. Þegi fól, segir hann, svá skal vera sem ráð er fyrir gert. Frúin mælti: Hverir eru þessir þínir vinir, er þú trúir svá vel til slíkra stórráða, at þér skulut gangs móti réttum konungi, þeim sem borinn er til ríkis ok tignar? Hann mælti: Þar er fyrstr maðr Heldri bróðir minn, annarr Annzeals af Hoenborg, þriði Jsinbarðr af Jref, ok með honum kumpán hans Reiner, hinn fjórði Segbert af Salimborg: með þeirra fulltingi skulum vér eignast Bealfer ok Alemanniam ok Langbarðaland; þá er hinn sétti Tankemar af Vensoborg ok Tamr bróðir hans, átti Jngelrafn af Rodenborg: meðr þeim þremr skal ek eignast Danmörk ok Frísland; hinn 9di Rozer af Orlaneis, hinn 10di Folkvarðr af Pirapont, hinn 11ti Rezer af Jrikum, hinn 12ti Valam af Brittollis: meðr [þessum fjórum skulu vér eignast Peitu ok Nordmandi, Bretland ok Angiam ok Meniam, Bealfes ok Dukames, Hia, Paris ok Leons ok alla Kartaginem. Heldri bróðir minn skal vera hertogi, en ek keisari í Rómaborg. Frúin mælti: Herra, segir hon, hversu hafi þér þetta ráð staðfest? Hann svaraði: Svá, segir hann, at vér höfum svarit eiða við alla guðs helga menn, at vér skulum allir at einu [ráði vera ok drepa Karl á þann sama dag sem hann er vígðr. Skulu vér ganga inn í svefnhús hans, ok hafa sinn kníf hverr várr í sinni ermi, ok þá skulu vér vega at honum allir í senn. Herra, segir hon, ilt ráð ok armt hafi þér meðr höndum, þar sem þér várut allir handgengnir föður hans Pippin konungi, en hann gerði yðr ríka menn, skemmiliga launi þér honum fagrar sœmdir. Hó hó, Karl, mikill harmr er þat, ef þú skalt svá úvirðuliga deyja. En jarl varð reiðr mjök ok laust meðr hnefa sínum á munn hennar ok nasir, svá at hvártveggja blœddi. En hon laut fram or hvílunni ok vildi eigi láta blœða á klæðin. En Karl sópaði blóðinu í glófa sinn hœgra, en hon lagðist þá aptr upp í hvíluna. En Basin sté þá hljóðliga niðr af bitanum ok gékk um höllina í hring, ok gat svá gert með sínum klókskap, at allir menn [í höllinni sofnuðu. Síðan gékk hann til hvílu jarls ok tók sverð hans, ok kom eptir þat til Magnús ok kallaði hann til ferðar með sér, sagði hann þá jarlinn sofa ok alla menn aðra. Basin tók þá söðul ok beisl er jarlinn átti ok fór enn til hestsins ok ætlaði at taka, en hestrinn frýsti sem fyrr ok lét illa, ok mátti Basin eigi nær honum koma, ok varð hann þessu mjök reiðr ok lét sem hann vildi höggva hestinn með sverðinu. En Magnús stöðvaði ok tók af honum beislit ok lagði við hestinn, ok síðan söðlaði hann hestinn. Stóð hann þá svá kyrr sem hann væri grafinn niðr. Síðan sté hann á bak honum. Þá vaknaði frúin ok sá ljós mikit í höllinni, ok vakti hon jarlinn ok sagði honum; en hann hljóp upp við ok í dyrrnar, ok þótti þetta þó kynligt. En Basin hafði lokit upp höllinni, ok váru því opnar dyrr hennar.

3. Eptir þetta géngu þeir til hesta sinna, ok bundu fjárluti [sína á hest Basins, en Magnús reið jarls hesti, ok Basin þeim sem Karl hafði riðit áðr. Þeir fóru nú til húsa fátœka manns, er þeir höfðu fyrr með verit, ok dvöldust þar um hríð. Geymdi fátœki maðr hesta þeirra ok þinga. Ok er þeir váru mettir, fóru þeir at sofa; fátœki maðr lauk aptr dyrum. [Ok enn vitraðist Magnúsi guðs engill ok mælti viðr hann: Farðu sem skjótast ok hugga móður þína ok systr, þvíat þær eru mjök hryggvar af þínu brotthvarfi. En móðir þín er með barni, þvíat hon varð hafandi nökkuru áðr en faðir þinn andaðist, ok man hon meybarn fœða, ok skal hon Adaliz heita. Ok eptir þat vaknaði hann ok þakkaði guði vitran þessa, ok vakti Basin ok bað þá búast. En hann spurði, [hvert þeir skyldu þá fara. Til Peituborgar til móður minnar. Síðan fóru þeir þaðan, ok gáfu fátœka manni mikit af fjárlutunum, ok fóru alla þá nótt. Ok at miðjum degi kómu þeir til borgarinnar ok riðu fram fyrir hallardyrr móður hans, ok stigu þar af hestum sínum. Ok stóð Basin úti ok hélt hestum þeirra, en Magnús gékk inn í höllina til dróttningar, þar sem hon lá. En henni þótti kynligt, hví hann fór einnsaman, ok stóð upp í móti honum ok kysti hann. Síðan settust þau niðr í hvíluna, ok bað hon hann fara af klæðum sínum. Hann bað fyrst láta hesta þeirra á stall ok ganga eptir félaga sínum. En hon bauð Berarði hestasveini sínum geyma hestanna ok varðveita vel. Þá vildi Karl ganga eptir Basin, en dróttning spurði, hverr Basin sá væri. En hann sagði, at hann væri hinn bezti vinr hans. Dróttning bað Huga þjónostumann sinn gangs eptir honum. Ok þá er Basin kom inn, stóð Karl upp í móti honum ok bað hann sitja hjá sér í hvílunni. Dróttning mælti: Er þessi félagi þinn? sagði hon. Já, sagði hann, þessi er minn bezti kumpán ok vinr. Basin mælti: Magnús, sagði hann, skulum vit hér dveljast í nótt? Seg vinr, kvað [hon, gefr þú Karli þetta auknefni? En hann svaraði: Þessa nafns hefir hann allmjök þurft fyrir úvinum sínum, er hann vilja svíkja. En hon spurði hann þá sjálfan, hversu hann yrði þess víss? En hann svaraði: Með guðs miskunn, þvíat engill hans bauð mér at stela með Basin þjóf. En hon varð felmsfull viðr þetta, ok spurði, ef hann væri kristinn. En hann kvazt vera skírðr en eigi byskupaðr. Ok er hon heyrði þat, þá sendi hon þegar menn til Trevisborgar eptir Rozeri erkibyskupi, at hann skyldi koma til móts viðr hana. Ok þá er erkibyskupinn kom, varð hann feginn aptrkvámu Karls. Dróttning mælti við erkibyskup: Því senda ek eptir yðr, herra, at ek vilda, at þér fermdit Karl son minn ok snerit nafni hans. Erkibyskupinn sagði svá vera skyldu með guðs vilja. Skrýddist hann þá þegar svá sem til messu, ok spurði síðan, ef hann skyldi Karl heita. Hon sagði hann með því skírðan hafa verit, en þeir Basin hafa nú snúit nafni hans ok segja hann nú Magnús heita. Erkibyskup mælti: Vel má hann nú Karlamagnús heita. Ok fermdi hann síðan meðr þessu nafni ok blezaði.

4. Nú eptir þessa luti fylda géngu þau á eintal Rozer erkibyskup ok dróttning ok Karlamagnús, ok þá mælti dróttning: Ljúfi son, sagði hon, nú heitir þú með guðs vilja Karlamagnús; seg nú mér ok herra erkibyskupi, hvar þú hefir verit um hríð. Hann hóf þá upp alla sögu ok segir alt um sína farlengd, svá sem verit hafði. En dróttning bað hann senda eptir Namlun. En hann svaraði því, at hann vildi engan mann láta þat vita, at hann var þar kominn. En erkibyskup sagði, [at hann skyldi, þar at sinni á laun vera, ok skal dróttning senda eptir Namlun. Kallar hon þá til sín Jadunet rennara ok bað hann fara meðr bréfi Karlamagnús. En erkibyskup skrifaði bréfit ok setti þar á nöfn allra svikaranna [: Renfrei ok Heldri, Andeals ok Jsinbarðr félagi hans, Segbert, Tankemar ok Tranr, Jngilrafn ok Rozer, Folkvarðr, Rezer ok Vadalin. Karlamagnús spurði, ef Jaduneth væri tryggr, en móðir hans sagði, at eigi mundi annarra maðr tryggvari. Þá tók Karlamagnús bréfit ok innsiglaði meðr fingrgulli Namluns, ok fékk síðan rennaranum bréfit. En hann fœrði Namluni ok Drefiu, ok bað þá fara sem tíðast á fund erkibyskups ok dróttningar. En þá er Namlun sá ritit, kendi hann innsiglit ok braut síðan upp bréfit. Ok er hann sá nöfn svikaranna, þótti honum mjök undarligt, at þeir skyldu vilja svíkja hann, sem faðir hans hafði gert ríka menn.

5. Riða þeir síðan til Peituborgar ok fundu þar Karlamagnús, ok géngu þeir þegar á einmæli, ok Rozer erkibyskup ok dróttning, ok spurði Karlamagnús þá þau öll samt, hversu hann skyldi þá breyta um ríkisstjórn eptir föður sinn. Þá mælti erkibyskup, at hann skyldi senda eptir Videlun af Bealfer föður Namluns ok jarlinum Hatun, þeir eru œztir höfðingjar af Almannia, vitrir menn ok heilráðir. Bauð erkibyskup Karlamagnúsi at fara þessa ferð, en hann sagðist þat gjarna vilja, ok bjóst erkibyskup í stað ok reið síðan til Prumensborgar. Ok váru þeir þar báðir fyrir hertoginn ok jarlinn, [ok váru báðir hugsjúkir um Karl lávarð sinn ok systr hans ok dœtr sínar meðr þeim, er þeir þóttust þá náliga tapat hafa. En meðan þeir rœddust þetta við, kom Rozer erkibyskup, ok var þeim mikill fagnaðr í hans þarkvámu, ok stóðu upp í móti honum ok mintust við hann; [settust síðan niðr allir saman, ok spurði Hatun jarl, hvaðan kómu þér til, herra? sagði hann. Erkibyskup svaraði: Ek kom af Peituborg frá dróttningu Bertu ok Karli syni hennar, ok þau sendu yðr guðs kveðju ok sína, ok báðu þess, at þit skyldut til þeirra koma sem skjótast. Þeir urðu þessum tiðendum fegnir ok fóru í stað ok kómu á fund Karlamagnús, ok varð þar mikill fagnafundr meðr þeim, mintust þeir [ok báðir við Basin eptir boði Karlamagnús.

6. Síðan géngu þau öll í eitt herbergi, þá mælti Karlamagnús: Ek em nú vel kristinn ok heiti ek Karlamagnús, þvíat ek var meðr því byskupaðr, ok vil ek at þér vitit þat. En nú bið ek yðr, at þér séð vinir Basins. Ok þeir hétu því allir. Þá tók Namlun bréfit ok fékk erkibyskupi, ok bað hann lesa. Ok hann gerði svá, ok nefndi þá alla á nafn er svíkja vildu Karlamagnús, ok svá hversu þeir ætluðu hann af [lífi at taka. Öllum þeim þótti þetta undarligt, er þessir menn vildu svíkja hann, er honum áttu beztir at vera. Hatun jarl spurði, hversu hann varð þessa víss. En hann svaraði: Með guðs miskunn, kvað hann, ok meðr brögðum Basins. Ok sagði þá allan atburð, hversu þeir fóru at stela, ok hversu þeir urðu vísir, at þeir höfðu látit gera 12 knífa at drepa hann með, Renfrei skyldi vera konungr yfir Vallandi. Þá spurði Videlun: Munu þeir nökkurn kost eiga undan at fœrast. Karlamagnús kvað þá engan kost eiga á því, þvíat sjálfir dœmdu þeir sik. Lávarðr, sagði hann, hversu vartu þessa víss? Af konu Renfrei, kvað hann, hon mælti móti, en hann varð reiðr ok laust hana hnefa sínum á tenn henni, svá at blœddi, en ek tók blóðit ok lét ek í glófa minn af hœgri hendi. En þá er ek fór brott, tók ek hest hans, svá at hann sá á sjálfr, en þat víssi hann eigi, hverr tók. Þá spurði Namlun, hvárt þeir mundu í gegn ganga. Karlamagnús kvað þá eigi dylja mega, fyrir því, sagði hann, at þá er ek kem í Eiss at láta kóróna mik, ok lið mitt er þar komit, ok ek sit í hásæti í höll minn, þá koma þeir allir til mín sem í hlýðni, svá sem við föður minn, ok ætla þá til mín at ráða, er ek em einnsaman ok lið mitt er brottu frá mér, en þeir hafa lið mikit meðr sér. Namlun mælti: Ráð verðu vér hér móti setja. Basin mælti: Ek man ráða yðr heilt, gerit eptir öllum höfðingjum þeim sem í yðru ríki eru, ok látit þá hér koma með miklu liði hvern þeirra, ok gerit síðan ráð allir saman. Namlun sagði þat gótt ráð, ok er [gott um örugt at búa. Karlamagnús spurði, hverjum fyrst skyldi bjóða. En erkibyskup nefndi þar til Milonem páfa ok rómverskan lýð með honum. Namlun spurði: Nær vili þér [láta vígjast herra? sagði hann. Karlamagnús svaraði: Á þriggja missara fresti, sagði hann, á hvítasunnudegi, ef guð lofar ok yðr þikkir þat fallit vera, þvíat þá er [nóg stund eptir liði at senda, eða hvern skal ek senda til Rómaborgar at kalla til vár páfann ok Rómverja? Rozer erkibyskup bauzt til þeirrar ferðar. Karlamagnús þakkaði honum, ok bað hann bjóða öllum lendum mönnum sínum þangat at fara, bið koma Ranzeon af Vizstur, hann er ágæztr af mínum vinum, Huga af Langbarðalandi, Peuin ok Marter af Bonifatius borg ok Huga af Moren, ok Milon hertoga af Pul, ok Maurum af Mundio, Gimen ok Toteam, Drefi konung af Petturs borg, Herburt sterka af Burgoins ok Vildimer bróður hans, Bjarnarð jarl af Markun ok Huga bróðurson hans, Vilhjálm jarl af Clerimunt ok Estvendil jarl. Bið þá [svá koma með liði ok vápnum, sem þeir skuli 7 vetr samt berjast. Erkibyskup [spurði, hvert þeir skyldu koma? Til Eiss segir hann. Þá spurði Karlamagnús, hvern hann skyldi senda til Bretlands. En Basin bauzt at fara. Þá nefnir Karlamagnús höfðingja til ferðarinnar: fyrstan Geddon af Brettollia, ok Jui son hans, ok Theobaldus brœðrungr hans, ok Hoel jarl af Hontes, [Heimir hertogi af Angels, Jofreyr jarl af Suz ok Valtir jarl af Beis borg, Rozer jarl af Andror, [Bernarðr af Gunels bœ, Tebun af Mansel, ok Balduini frændi hans, Roser af Orliens, Vaduin af Beðuers, Guazer af Terus ok Venelun, Hugi hertogi, Folkvarðr af Pirapont, Rozer af Nido, Sebert af Brittollia, Rozalin af Bialfer ok Rikarðr gamli af Norðmandis ok jarl af Akrsborg, Saer hertogi af Romenia ok Konstantinus af Dullo, Varin af Poer ok Beluin jarl af Flæmingjalandi, Jngelrafn af Rodenborg, Tankemar Veisus ok Tanier bróðir hans, ok Vazier af Holandi, Reimbaldr fríski ok Löðver af Uterkr, Folkuini af Testanbrand, Geirarðr af Homedia, Rozer jarl ok Geirarðr jarl af Drefia, Rensalin jarl af Rasel ok Herfi hertogi af Kolni, Hollonin jarl af Jmlla, ok Bartholemeus jarl ok Gillibert jarl af Kasena, Vazalin jarl af Trekt, ok Herman jarl af Los, Renfrei af Tunger ok Helldri bróðir hans, Reiner jarl af [Brusalz af Lofagio, hertoginn af Lens, Friðmundr ok Talmer bróðir hans, Markis af Tabar, Vazalin af Flecken ok Folkvin jarl af Kretest, Jofreyr jarl af Thuns ok Vigardr jarl af Dyrbo, Reinir af Fialli ok Erpes jarl af Eysu, Balduini jarl af Vino, Arnulfus af Blancea, Sæuini jarl af Dara ok Fulbert jarl af Tangber, Philippus af Misera [frændi hans, Roðbert af Klerimunt ok Lambert af Munfort, Reimundr af Tolosa, Rikarðr jarl af Provinzia, Geirarðr gamli af Rosilia ok Fremund gamli af Rauðafjalli, Engiler af Gastun, [Jfori ok Jvi, Boui hinn skegglausi ok Landres hertogi af Anzeis, Varun jarl af Means, Segbert af Salernisborg ok Anzeals af Hoenborg, Jsenbarðr af Trifers.

7. Karlamagnús bað nú erkibyskup gera bréf ok nefna alla þessa menn, ok svá at Milon páfi skyldi erkibyskupa ok ljóðbyskupa láta þangat koma ok alla Rómverja sterkliga búna, þvíat ek þarf nú liðveizlu þeirra, ok ef guð vill mik hefja, þá skal ek hefja helga kristni ok efla fátœka byskupstóla, ok klerka hans [þá er hann vill skal ek gera kappa mína ok kapalína í Vallandi. Karlamagnús bað setja kveðju á öll bréfin ok vináttumál mikil, ok bið [at þeir komi allir til mín at öðrum hvítasunnudegi, svá búinn hverr sem bezt má at liði, vápnum ok klæðum, ok vil ek þá vera kórónaðr [til konungs. En erkibyskup gerði bréfin svá sem hann bað, ok setti nöfnin öll á. En þá er ger váru bréfin, bað erkibyskup hann innsigla, ok váru innsigluð öll með innsigli dróttningar ok fingrgulli Namluns. Tók erkibyskup síðan þau er hann skyldi hafa með sér ok geymdi, en Basin þau sem honum heyrðu til. Þá bauzt Namlun at fara til Saxlands, en Karlamagnús vildi þat eigi. Þá bauð [Drefja at fara, en hann kvað þá heima skyldu vera báða at varðveita systr hans, en [ek veit eigi, sagði hann, hvern ek skal þangat senda. En Hatun bað hann senda eptir Gerarði af Numaia, hann er góðr riddari ok vitr maðr ok vin þinn. En Namlun kvað því vel ráðit, ok svá var gert, ok kom hann. Eptir þat sendi dróttning Jadunech rennara til Puleis borgar með bréfum. Fór hann ok fram kom, fann [hertogann heima ok fékk honum bréfit. En hann lét Vilbald kapalín sinn ráða. En þat hljóðaði svá: Karl Pippins son ok Berta dróttning senda kveðju guðs ok sína Frera erkibyskupi ok Herfa bróður hans frændum sínum með vináttu. Sú er bœn vár, at þér komit sem skjótast á várn fund [ok verit oss at liði meðr 2 þúsundum, ok svá búnum sem móti heiðnum lýð skuli berjast. Lifit í guðs friði. Hertoginn tók þessu vel, en Freri erkibyskup talaði svá: [Senniliga eigu vér koma, sem Karl beiðir; hann sendir oss orð um 2 þúsundir manna, en vér skulum koma með þremr. En jarlinn sagði, at hann skyldi hafa 40 manna lendra vel búna; hverr þeirra skal hafa annat tveggja val á hendi eða gáshauk eða sparhauk eða af beztum fuglum þrímutaðum, otrhunda fagra, smárakka ok fljóta villisvína hunda. Þá mælti erkibyskup: Ek skal hafa meðr mér 2 byskupa ok 5 ábóta, 15 klerka, ok skulu allir vera fríðir menn ok fagrir, ok halft annat þúshundrat riddara ok alla þjóna þeirra, ok alla hestasveina mína ok [fjóra tigi kertisveina, ok skutilsveina ok vínbyrla ok garðvörðu, ok skal ek hafa allan kostnað sjálfr, svá at Karl skal eigi kosta eitt hestverð. En hertoginn sagði: Vel hefir þú til fundit, ek skal ok hafa halft annat þúshundrat riddara með alvæpni ok hestum, ok alla þjóna þeirra ok hestasveina ok byrla ok constafla ok bogmenn 10 ok alla veiðimenn mína ok öll kyn af hundum mínum, ok fim leikara þá sem skemta skulu hirðinni ok oss. Ok eptir þetta bjoggu þeir ferð sína, eptir því sem þeir höfðu nú rað fyrir gert, baðu síðan lifa í guðs friði húsfrúr sínar ok heimamenn, lyptu síðan ferð sinni í veg ok riðu brott, létu nú þeyta lúðra sína, ok fylgðu þeim á leiðina 10 þúsundir riddarar, en af ábótum ok munkum, klerkum ok ungum mönnum ok gömlum kunni engi at telja. En þá er þeir váru komnir fjórar mílur brott af borginni, stöðvaði hertoginn hestana ok bað lýðinn aptr snúa, en sendi hestasveina þeirra at taka þeim herbergi. Erkibyskup sté niðr á sínum hesti ok tók stolam ok kross ok blezaði lýðinn áðr aptr hyrfi, en þeir herbergðu í Mystrs borg. En snemma um morgininn eptir söng erkibyskup messu ok fór síðan til Peituborgar, ok var þar fyrir Karlamagnús ok móðir hans ok alt lið þeirra. En þá var Rozer erkibyskup farinn til Rómam, Basin til Bretlands, en Geirarðr til Saxlands ok Flæmingjalands.

8. Herfi hertogi ok erkibyskup herbergðust sœmiliga í Peituborg um náttina, ok alt lið þeirra. En um morgininn eptir hlýddu þeir messu, ok bauð hertoginn ok erkibyskupinn öllum sínum mönnum, at þeir skyldu sœmiliga þjóna Karlamagnúsi, ok géngu síðan til þeirrar hallar, sem hann sat í ok Berta dróttning móðir hans ok fjöldi liðs þeirra, kvöddu þeir hertoginn ok erkibyskupinn Karlamagnús sœmiliga ok dróttningina, ok varð þar meðr þeim mikill fagnafundr. En dróttning tók í hönd erkibyskupi, en Karlamagnús í hönd hertoganum, ok settust niðr í svefnhöllinni. En Hatun ok Videlun, Namlun ok Drefia ok byskup af Mystr ok herra Valtir byskup af Jntreitt ok þeir sem komu af Saxlandi með erkibyskupi af Kolni, 5 ábótar ok 15 klerkar, géngu allir inn í höllina meðr þeim. Þá mælti erkibyskup: Karlamagnús ok dróttning hafa sent orð, at vér skylim honum at liði verða með 2 þúsundir manns, en vér erum nú komnir með þrjár yðr til sœmdar, ok viljum vér yðr þjóna með öllum várum styrk, fyrir því at þú ert réttr konungr yfir þínum lýð. En dróttning þakkaði honum alla þá sœmd ok virðing, sem þeir veittu Karlamagnúsi hennar syni: En sú er bœn mín til yðar, segir hon, at þér séð honum heilráðir, þvíat þess þarf hann mest. Þá stóðu þeir upp báðir Herfi hertogi ok erkibyskup ok géngu til handa Karlamagnúsi, ok allir þeir menn er inni váru gerðust hans menn, en síðan géngu þeir út í höllina, þar sem riddararnir váru. Ok stóð Karlamagnús upp á einu borði ok fagnaði öllum lýð, er þar var kominn, ok þakkaði þeim öllum góðvilja, er honum sýndu hann. En síðan mælti hann við þá alla saman: Ek vil at þér vitið, at ek em bæði skírðr ok byskupaðr, ok heiti ek nú Karlamagnús; nú vil ek at þér gangit allir senn til handa mér. Ok svá gerðu þeir. Hét hann þeim [þar í móti sínu trausti ok vináttu, meðan hans ríki stœði. Síðan bað hann þá ganga til herbergja sinna, er þeir váru móðir. En Herfi hertogi ok erkibyskup, Videlun ok Hatun, Namlun ok Drefia, Vilhjálmr byskup, ok Valter byskup af Nasten dvöldust eptir meðr Karlamagnúsi. Dróttning Berta tók þá í hönd Karlamagnúsi ok leiddi hann á eintal, ok mælti síðan við hann: Ek veit eigi, kvað hon, hví þat sætir; [þat var nú fyrir hálfum mánaði, at faðir þinn andaðist Pippin konungr, ok síðan hefir mér verit ekki létt, stundom varmt, stundum kalt, neytt lítt matar ok mungáts, hvárt sem þat er sakir andláts hans ok [harma þeirra er ek hefi af brotthvarfi þínu eða af öðru. Karlamagnús svaraði: Móðir mín, sagði hann, vér eigi úglöð, þvíat engill guðs kom til mín, sá er mér sagði, at þú mundir meybarn fœða, ok sagði hann, at sú mær skyldi Adaliz heita, ok mun þat vera þér sýn huggan, ok vil ek, at vit segim þat vinum okkrum. Ok svá gerði hann, en þeir þökkuðu guði.

9. Eptir þetta leitaði hann ráðs við þá, hversu hann skyldi breyta sínu ráði, ok sagði þeim sín vandræði, þau er hann átti viðr at sjá. Erkibyskup spurði, hvaðan hann frétti þessa luti. En hann svaraði, at Reinfrei sagði honum sjálfr. Þá spurði Valtir byskup, hvar hann sagði honum. J höll sinni, sagði hann, um nótt er ek var genginn at stela ok vit Basin; hann tók byrði af fé hans, en ek tók hest hans ok blóð er rann af nefi kónu hans ok munni; en hann laust hana fyrir þat at hon tók orðum fyrir mik, ok hefi ek hér glófann, [sem í fór blóðit. Ok [er ek fór brott, sá hann á, þó at hann vissi eigi, hverr væri. Erkibyskup spurði, ef hann hefði [at geyma hestinn. Já, sagði hann, geymdr er hann; Drefia konungr lét taka hann í sína varðveizlu, en Herfi hertogi bað Karlamagnús senda eptir liði, en hann kvazt svá gert hafa, ok sagði honum, at Rozer erkibyskup fór til Róms eptir páfanum ok Rómverjum, en Basin til Bretlands, en Geirarðr til Saxlands ok Flæmingjalands eptir höfðingjum mínum, er ek ætla at hér skyli koma á hvítasunnudegi. En Freri erkibyskup spurði, hví hann trúði Basin svá vel þjóf þeim. En Namlun sagði hann vera kurteisan mann ok mikinn skörung, ok með [hans viti ok ráði með guðs miskunn er hann þessa víss orðinn, ok [hann er hans maðr.

10. Þat var einn dag, at Herfi hertogi talar við Karlamagnús: Vér skulum til Eiss ok styrkja hana með kastalum ok torghúsum ok borgarveggium, ok erum vér þá nær Rómaborg at fregna hvat títt er, þvíat eigi er betra lið í ríki þínu, ok munu þá landsmenn flytja þann veg vín ok mat ok [alt þat er nauðsynligt er. En Karlamagnús bad móður sína fara meðr sér. Ok bjoggust þau ok fóru á þriðja deginum með öllu. Dróttning bauð Bartholomeo greifa at varðveita borg sína eptir. En Drefia fór með hestinn leyniliga um náttina til borgarinnar Prumeth, ok bað Roðbert bróður sinn svá geyma hestinn, at engi yrði varr við. En Hatun jarl fór heim ok Videlun at varðveita turna sína ok aðra fjárluti, ok bjoggu ferð sína í tíma til Karlamagnús bæði með riddarum ok bogmönnum ok þjónostumönnum, [trésmiðum ok járnsmiðum, flytjandi spjót ok sverð, brynjur ok hjálma ok skjöldu, korn ok kjöt, vín ok klæði, ok þá reiðu aðra er þeir þurftu at hafa. Síðan sendu þeir eptir riddarum sínum, svá at þeir höfðu nær þremr hundruðum báðir. Þá báðu þeir konur sínar varðveita jörðum sínum ok svá öðrum fjárlutum með umsjón vina sinna sem heima váru. Ok blésu [jarls menn í horn sín ok lúðra, ok léttu eigi fyrr en þeir kómu á fund Karlamagnús, en borgarmenn fylgðu þeim á leið til vatns þess er Ermasteis heitir, ok fóru yfir vatnit ok svá um mitt landit til Ardens borgar ok sendu Gothsvin fyrir at búa þeim herbergi. En sem þeir kómu til borgarinnar, þá váru þar Karlamagnús ok dróttning fyrir ok lið þeirra. Lét [Karlamagnús þá senda eptir systrum hans. Fór þá Namlun ok 50 riddara með honum ok sótti jungfrúrnar, ok fóru þær til fundar við móður sína ok bróður, ok varð meðr þeim mikill fagnafundr, [svá at Karlamagnús ok móðir hans géngu út á móti þeim ok kystu þær meðr miklum fagnaði, ok dvöldust þar öll samt um náttina. Karlamagnús mælti við Gilem systur sína, at hon skyldi varðveita glófann hans, ok hon tók við ok hélt í hendi sinni, ok spurði hvat í væri, [ok þótti henni þetta vera kynligt. En hann kvað hana vísa mundu verða þess síðar; ok hon læsti hann í silfrkistli sínum, ok fékk dóttur Videluns jarls at varðveita lykilinn, ok báð hana fá sér, þá er þær kœmi til Eiss. Um morgininn eptir, er þau váru klædd, géngu þau til kirkju, ok söng erkibyskup sjálfr messu ok tók kross sinn ok blezaði alt fólkit. Karlamagnús kallaði þá til sín Namlun ok Drefiu ok alla þiónostumenn, ok bað þá fara fyrir í Eiss at búa þeim tjöld ok herbergi ok [mæla við Macharium brytja ok Vinant, at þeir búi œrnar vistir liðinu. Ok þeir fóru fyrir með 300 manna, ok gerðu alt sem þeim var boðit.

11. Um morgininn kom Karlamagnús í Eiss meðr lið sitt alt, en þat váru 10 þúsundir riddara, var þar vel fyrir búizt ok ríkuliga; [átta daga bjoggu þeir til herbergi sín. En Karlamagnús fór á veiðar ok reið um heraðit, at sjást um, ok sýndist mjök skemtiligt ok kvazt þar skyldu opt vera. Síðan sendi hann eptir trésmiðum ok steinsmiðum þeim er hagir váru, ok þar kómu 300 smiða meðr öllum sínum smíðartólum. Þá mælti Karlamagnús við Vinant ok Macharium, at þeir skyldu láta höggva perutré þau öll, er þeir fundu, ok flytja þangat öll í vögnum, ok allan þann [bezta við er vér fám flytit til vár; ek skal láta reisa eina stóra höll. Síðan spurði hann ráðgjafa sína, hvar höllin skyldi standa. En Namlun bað setja við vatnit, kvað þar vænst at gera herbergi upp með berginu ok ánni, en kirkjuna í skóginum, en á hœgra veg borg mikla, en á vinstra veg herhergi þau er ríkir menn skulu í vera, er jafnan váru með honum. Ok svá lét hann gera. Ok þá er kirkjan var alger, fór erkibyskupinn til með kennimönnum ok vígði hana til dýrðar heilagri Maríu, ok hann fyrirgaf af guðs hálfu öllum þeim mönnum er at kirkjuvígslunni váru, ok hverr þar kœmi meðr trú innan næstu 12 mánaða, allar syndir [er þeir hefði gert síðan þeir váru skírðir. En hverr sá klerkr er þar var skyldi syngja hvern dag öllu kristnu fólki til hjálpar á þeim 12 mánaðum Credo ok Pater noster ok 7 psálma, ok sungu Tedeum. En síðan fal hann á hendi Karlamagnúsi ok dróttningu kirkjustöðuna, at þau haldi uppi ok bœti; síðan kallaði hann þá sjálfsetta í bann er þangat kœmi með svikum. Eptir þat fóru þeir þangat sem höllin skyldi standa, ok blezaði erkibyskup hallarstaðinn ok garðsefnit ok skóginn ok vatnit.

12. Svá er sagt at nú væri saman komit í Eiss svá mikit grjót ok viðr, at smiðir ok verkmenn allir hefði (í) nóg at gera. Karlamagnús skipaði þeim öllum starfa; stóðu þá menn í miklu starfi. Svá er sagt at kirkjan væri af engu öðru ger en marmaragrjóti, þökt með mersing ok silfr ok blý, víða gylt þar er bœta þótti. Karlamagnús sá á, ok þótti kirkjan lítil ístöðu, ok bað til guðs at hann léti vaxa, svá at hirð hans öll mætti rúmliga inni vera at biðja sér miskunnar, ok svá varð með guðs vilja. Síðan héldu þeir á smíð sinni, ok lét Karlamagnús gera 12 herbergi harðla sœmilig. Svá er sagt, at þar væri einn harðla vænn grasdalr, ok þar lét hann gera laug, svá at vera mátti hvárt sem vildi köld eða heit, ok um marmaraveggi. Hann bað smiðina vel gera ok sagðist þeim lúka mundu leiguna því betri.

13. Þá er Reinfreir ok bróðir hans Heldri spurðu, at Karlamagnús lét svá sœmiliga húsa í Eiss, fóru þeir þangat með 100 manna at sjást um, ok riðu til landtjalds Karlamagnús ok heilsuðu honum. En hann bað hjálpa þeim guð, eptir því sem þeir væri hans trúir vinir, ok spurði ef þeir væri hans menn. En þeir sögðu svá vera. Hann mælti þá: Ek skal vígjast undir kórónu hér í Eiss at hvítasunnudegi, ok vil ek at þit séð hér þá báðir, þvíat engir menn eru ríkari en þit í mínu ríki. Reinfreir stóð þá, hugsaði sik ok svaraði engu. En Namlun leit til Herfa hertoga, ok hvárr til annars. Karlamagnús mælti: Hafit enga öfund til mín, þviat allan yðarn illvilja má ek ambana. En Heldri svaraði: Herra, koma skulum vit ok gera svá alla luti sem þér bjóðit. Síðan tóku þeir orlof ok fóru í brott.

14. Nú er komit at þeim tíma, er dróttningin skyldi barn fœða, ok með guðs vilja fœddi hon meybarn vænt. Þat var sagt Karlamagnúsi, kom hann til at sjá barnit, ok með honum erkibyskupinn ok Herfi hertogi ok öll hirðin. Þökkuðu nú allir samt mjúkliga guði. Erkibyskup skírði barnit, en Videlun jarl ok ein harðla sœmilig frú veittu því guðsifjar, ok var sú mær nefnd Adaliz.

15. Rozer erkibyskup er nú kominn til Rómaborgar til páfans, ok bar honum kveðju Karlamagnús ok dróttningar. Hann segir honum alla atburði, þá sem fram fóru um háttu Karlamagnús, ok fékk honum bréfit, en páfinn las ok kvazt svá mundu gera sem þau beiddu. Hann sendi bréf sín 12 lendum mönnum í Rómaborg ok bað þá búast vel ok tigulega með honum at fara at kóróna Karlamagnús í Eiss á hvítasunnudag, ok þar til nefndi hann 6 þúsundir riddara, legata, lýðbyskupa, ábóta ok einkannliga cardinales ok erkibyskupa, ok biðr þá komna vera alla í Eiss aðr hann kemr þar. Þeir gerðu allir svá sem páfinn bauð. Tók þá Rozer erkibyskup orlof af páfanum í brott at fara; en páfinn tók stólam ok kross ok blezaði hann með guðs blezan ok heilags Petri postola, en erkibyskup kysti hönd hans ok fór til herbergis ok bjóst síðan brott.

16. Nú er at segja af ferðum Basin. Hann kom til Bretlands ok fann þar Geddonem mikinn höfðingja ok fékk honum bréf ok innsigli konungs ok dróttningar, en hann fékk til ferðarinnar 6 jarla ok sik hinn 7da. Erkibyskup fór einn með honum ok 12 aðrir byskupar, eptir því sem páfinn hafði skipat, ok 15 þúsundir riddara, sem Karlamagnús hafði boðit í bréfum sínum með Basin. Síðan tók hann leyfi ok fór þaðan til Gajadum ok fann Godfrei meistara í Vallandi; hann afhendi bréfin öllum höfðingjum sem honum var boðit. Ok svá bjoggust þeir hverr eptir sínum mætti, nema Varner af Pirapunt, hann brást sjúkr af ráðum Folkvarðs, ok Rozer af Rikon ok Vazalin af Brettollia.

17. Geirarðr af Numaia er nú kominn til Flæmingjalands til Baldvina [Serens í Arraz borg, ok fann hann þar, ok bar honum kveðju Karlamagnús ok dróttningar, [svá sem vin sínum skyldi, at hann skyldi koma þangat til vígslu hans með þeirri ást sem hann hafði [við Pippin konung föður hans, [er honum gipti systur sína. Ok fékk honum ritit, en Fremundr kapalín hans réð. Hann svaraði, at hann skyldi fara, en fjölmennari en honum var boðit, ok kvezt mundu hafa 3 byskupa ok 10 ábóta eptir boði páfans ok 50 þúsunda riddara: Karlamagnús er bróðurson konu minnar, ok vil ek [honum feginn þjóna. Ek á tvá sonu hans frændr, Örnolf ok Baldvina, [þeir skulu mér fylgja ok honum þjóna, ok af hans valdi munu þeir ríkir verða. Sendi síðan 2 riddara með riti ok innsigli sínu til jarlsins af [Buluina, ok jarlsins af Gines ok jarlsins af Palsborg, ok Roðbert af Perun ok Bertrams af Henaug [ok til byskupa ok ábóta af sínu ríki, at þeir fari ríkuliga, sem Karlamagnús hefir þeim boð sent. Geirarðr tók leyfi ok fór til Saxlands eptir öðrum höfðingjum, svá sem honum var boðit, ok fékk sitt rit hverjum. Ok [var þá er saman kom í Eiss alt liðit 400 þúsunda riddara fyrir utan lið páfans. En Geirarðr fór heim til [Numaia ok bjóst þaðan kurteisliga ok fékk 20 þúsundir riddara ok fór til Eiss ok kom mánaði fyrr en annat liðit.

18. Maðr er nefndr Eim af Galiz, einn góðr maðr, hann fór á fund Karlamagnús, þegar hann frá at hann skyldi vera kórónaðr. Hann fór til Eiss með 60 riddara. Moysa heitir á su er á veg hans var, þar var ekki vað á ok engi brú ok engi farkostr; þá urðu þeir at fara langt af leið sinni it ytra. Þar mœttu þeir þeim manni er Reinbaldr fríski hét. En er þeir fundust, spurði Reinbaldr formann þeirra at nafni. Eim svaraði: Sá einn em ek, at ek mun ráða hálfri stöngu við þik. Reinbaldr kvað hann eigi mundu fyrr ríða sína leið en þeir hefði áðr reynt með sér, hvárr annan bæri afli. Þá mælti Eim at hann skyldi ríða aptr nakkvat með lið sitt, ok ek mun ok svá gera, ok gefum rúm, ok sé riddarar okkrir kyrrir, en vit ríðumst at ok freistum hvárr okkarr meira má, eignist sá okkarr annan sem meira má. Reinbaldr hvarf aptr um tvau örskot, báðir váru þeir vel vápnaðir ok lustu hesta sína sporum ok riðust at, lagði hvarr í annars skjöld, svá sköptin géngu í sundr; þá drógu þeir sverðin or slíðrum, ok hjó hvárr í höfuð öðrum, svá í hjálmunum nam staðar. Þá er Reinbaldr sá at Eim var slíkr riddari, þá gerðist honum vingan við hann, ok dróst á bak aptr fjóra tigi feta, ok spurði hvat hann hét. Hann svarar: Ek heiti Eim af Galiza, ok lát mik ríða yfir ána, ek vil vera þinn vin ok mínir riddarar, þvíat ek vil fara á fund Karlamagnús til Eiss. Reinbaldr svarar: Ek vil ok þangat fara. Eim mælti, at þeir skyldu sverjast í brœðralag; þeir gerðu svá, lögðu niðr vápn sín ok settust niðr ok rœddust við. Síðan fóru þeir til Eis, ok sendu tvá riddara fyrir til Karlamagnús at taka þeim herbergi. Hann sendi þá til Namluns ok Drefiu til herbergis, ok þeir herbergðu þá vel ok tiguliga. Siðan fóru þeir á fund Karlamagnús ok fylgði Namlun þeim til landtjalda hans, ok bað at hann skyldi taka við þeim ok tigna þá. Hann gerði svá, en þeir géngu til handa honum, hann kvezt slíka sœmd þeirra gera skyldu, sem hann féngi ráðgjafa sinna ráð til. Síðan tóku þeir leyfi ok fóru til herbergis síns.

19. Milun páfi sendi [fyrir menn sína á fund Karlamagnús at taka sér herbergi, en [hann vísaði þeim til Namluns ok Drefiu. Þeir tóku honum fagran völl til herbergis ok Dreia konungi af Peitrs þar í hjá, ok nú ferr páfinn með honum ok þeir af Veskunia ok alt lið þat er af þeirri hálfu kom; [þar næst Geddon af Brettania ok [hans liði, þá Baldvina Serins ok öllum Flæmingium ok Söxum ok þeirra liði, þá Rikarðr gamli af Norðmandi ok öllu hans liði. En Namlun vísaði [hverjum í sinn stað sem vera skyldi. Þá kom Renfrei ok Heldri ok þeir tólf félagar ok 100 þúsunda riddara. Namlun skipaði þeim öllum í miðjan völlinn, en þeir héldu [sinni ætlan, at þeir skyldu því fram koma sem þeir vildu.

20. Nú er öllu liðinu skipat ok [er æfar mart. Þar kómu landsmenn til markaðar með allskonar vistum, svá at eigi skorti. Um nóttina hvíldi Karlamagnús alt til dags, þá stóð hann upp ok fór til hallar sinnar, hon var þá fullger, ok lét setja ara á höllina mikinn með þeirri jarteign, at Valland er hæst í keisara ríki. Ok þau tólf hús eru öll ger er hann bauð: í einu er dróttningar herhergi, i öðru er Herfi hertugi af Kolne, í þriðja Videlun af Bealver, í fjórða Hatun af Alimania, í fimta Balduini Serins, í sétta Dreia konungr af Peites, í 7da Geddon af Brettania, í átta Geofrey af Aldegio, í níunda Rikarðr gamli af Norðmandi, í 10da Rozer erkibyskup, í 11ta Milun páfi; en Karlamagnús sjálfr í höllinni miklu, ok með honum Namlun ok Drefia, Reinbaldr fríski, Eim af Galiza, Geirarðr af Numaia. Um aptan kom Basin ok fór til Karlamagnús, þvíat hann var hans maðr. Þá bauð Karlamagnús öllum járnsmiðum sínum, at þeir skyldu gera haug af stáli, at sveinar skyldi reyna sverð sín í. Þeir fœrðu þangat tvá stafi af marmarasteini ok lögðu umhverfis, tóku síðan stál ok báru þar á ok brutu smátt ok lögðu milli stafanna. Síðan fœrðu þeir þangat vagna 10 hlaðna af kolum ok tóku eldingarsteina ok lögðu umhverfis ok báru til eld ok lögðu í, tóku síðan 20 blástrbelgi ok lögðu umhverfis ok blésu, ok varð þar mikill eldr, ok tók alt stálit at vella ok rann í einn haug fyrir garðinum sem inn skyldi ganga í höllina. Þá mælti hann við menn sína, at þeir skyldi varðveita höllina, svá at engi kœmi inn fyrir utan hans leyfi. Síðan sendi hann eptir pávanum ok öllum hinum mestum höfðingium, ok bað þá koma til heilræðis við sik ok móður sína. Ok þá er þeir kómu þar, kystust þau öll, ok varð þar fagnafundr mikill.

21. Þá mælti Karlamagnús: Góðir vinir, segir hann, mikla sœmd hafit þér mína gerva í hingatkvámu yðvarri. Nú vil ek segja yðr leynda hluti: hér eru þeir menn komnir er líf mitt vilja hafa á morgin, þeir er ríkir eru af föður míns veldi. Páfinn spurði, hverir þeir væri. En hann nefndi þá alla. Þá signdi páfinn sik ok spurði, hversu hann yrði þess víss. Hann sagði honum, at þeir höfðu svarizt saman, ok skyldi hverr þeirra hafa tvíeggjaðan kníf af stáli gervan í ermi sinni, er þeir kœmi þar at drepa mik með; nú vil ek at þér ráðit mér heilt. Geofrey af Andegio mælti, at Namlun skyldi taka þá alla í þá höndina, er knífrinn var í, ok leiða í klefa einu, ok beri knífana fram fyrir þik, síðan haf við ráð vina þinna, hversu þú skalt gera. Þetta var svá gert sem hann réð. Síðan sendi hann menn at segja öllum lýð, at hann skyldi til konungs vígja um morguninn eptir, ok lét frið setja allra manna millum; en ef nökkurr stæli þar eða gerði aðra illsku, þá væri hann aldri svá ríkr, at hann skyldi eigi uppi hanga eða höfuð af höggva. Þá svarðu allir eiða, at þeir skyldi þenna frið vel at öllum hlutum halda.

Albrecht Dürer: Karl den store

22. Um morguninn eptir var Karlamagnús dubbaðr til riddara. Páfinn skrýddi hann með góðum klæðum, sem bezt samdi; Dreia konungr af Peitrs dubbaði hann til riddara ok fœrði hann í brynju ok setti hjálm á höfuð honum ok gyrði hann sverði, ok hengdi skjöld blán á háls honum. Þá tók hann hest einn mikinn rabít, ok setti hann þar á, ok sýndist hann öllum mikill á hestinum, ok þökkuðu guði, at svá lítill maðr sem Pippin konungr var skyldi eiga svá mikinn son sem Karlamagnús var. Þá mælti Dreia konungr: Nú ertu riddari, sagði hann, guð haldi þik nú vel. Síðan gerði (hann) 100 riddara annarra ungra með honum. Síðan skrýddist páfinn til messu ok allir lærðir menn hans; síðan tók hann kross sinn ok signdi alla riddarana með vápnum á hestum sínum ok mælti við Karlamagnús, at hann skyldi halda vel guðs lög. Karlamagnús tók spjót sitt ok skaut í brott ok mælti við Geofrey af Andegio, at hann skyldi varðveita merkisburð hans jafnan í móti heiðingjum ok styðja kristindóm. Geddeon af Bretolia fékk hann skjöld sinn, Hatun jarl tók brynju hans, Baldvini Serius tók sverð hans, Videlun af Bealver fékk hann hjálm sinn. Dróttning gerði Namlun ríkan jarl með lofi Karlamagnús. Þá vigði páfinn konungsklæðin ok kórónu af Franz, ok fœrðu Karlamagnús í. Rikarðr gamli af Norðmandi ok Hugi hertogi af Paris géngu á sína hönd honum hvárr. Karlamagnús offraði 40 þorpa inni helgu Maríu til upphalds kapellu sinni í Eiss. Síðan offraði hann páfanum höfuð sitt ok hyggju ok allan sik ok þar með helgum anda at halda kristindóm ok guðs lög. Síðan leiddu þeir hann til sætis. Dreia konungr sat fyrir honum ok Herfi hertogi af Kolne, en páfinn sjálfr söng messu, Rozer erkibyskup af Triuers las pistil, Freri erkibyskup las guðspjall, ok váru báðir skrýddir, ok Bjarnarðr af Romeis ok erkibyskup af Reins báru kertistikur, en erkibyskupar ok ljóðbyskupar, kardinálar, legátar, ábótar ok allir klerkar sungu vel ok tiguliga. Konungrinn offraði ok 7 hundruð þúsunda riddara hans, ok var allmikil offerenda at messu páfans. J messunni gékk páfinn á kór upp ok fjórir tigir af lærðum mönnum hans hinum ágætustum, en allir menn aðrir þeir sem inni váru sátu hljóðsamir. Páfinn mælti þetta ok mart annat vitrliga: Ek býð yðr öllum í guðs nafni ok heilags anda ok sancte Marie, at þér [séð hlýðnir Karlamagnúsi konungi ok haldit hann vel, þvíat hann er réttr keisari um allan heim. [Ok blezaði þá alla ok fyrirgaf þeim allar syndir er þeir höfðu gert síðan þeir váru skírðir, ok með réttri trú váru þangat komnir, ok öllum þeim er þar kœmi fyrir trú sakir innan tólf mánaða. Síðan [bannsetti hann alla þá er með illum vilja eða svikum váru þangat komnir ok eigi vildu Karlamagnúsi konungi tryggir vera, ok kastaði þrysvar kertinu or hendi sér loganda, gékk síðan til altaris ok söng messu þar til er lokit var. Síðan fór hann or messufötum ok tók í hönd Karlamagnúsi konungi ok leiddi hann til altaris. Freri erkibyskup af Kolne tók kórónu af höfði honum ok hirði ok öll kórónuklæði, [ok lagði yfir hann hvít skinn; géngu síðan [inn í höllina ok stigu upp yfir borð til matar síns. Páfinn signdi matinn. Síðan gékk konungr í hvíluhöllina, er hann var mettr, ok ríkismenn hans með, ok lét varðveita höllina.

23. Nú váru menn greiddir til at taka þá svikarana [æ sem þeir kœmi inn. [Fyrst kom Renfrei ok Heldri, Namlun ok Makarias tóku þá báða ok knífa þeirra; þá kom Jsinbarðr ok Askalin, þá tók Drefia ok Basin. [Síðan váru menn til fengnir at taka þá höndum alla, ok leiddu þá fyrir konung ok lið hans ok tóku or ermum þeirra knífa tvíeggjaða ok sýndu, ok [vissu eigi hverju svara skylda. Þá mælti Namlun: Hér megit þér sjá svikarana ok knífa þeirra [með þeim, er þeir vildu drepa Karlamagnús konung með. Renfrei kvað hann ljúga. Karlamagnús svarar: Ek skal reyna yðr, sagði hann, ok lét kalla systur sína Gelem. Hon fékk honum glófann með blóðinu. Þá spurði [Karlamagnús Renfrei ef hann kendi blóðit. Renfrei kvað hann undarliga mæla. Karlamagnús svarar: Undarligar hefir þú gert, þetta er blóð konu þinnar. Hann kvazt aldri hafa sét blóð hennar. Karlamagnús mælti: Renfrei, sagði hann, [kemr þér eigi í hug þá er þú látt heima í hvílu þinni í Tungr, er þú kvezt skyldu drepa mik at jólum með þessum knífum, ok bróðir þinn Heldri ok þessir 10, er hér [eru með þér, ok alla hirð mína, ok fara síðan [til Tungrs ok vera þar vígðr til konungs; ok skyldir þú vera keisari, en Heldri bróðir þinn hertugi í Megenz ok Bealver. En konu þinni þótti illa ok bað þik nefna þá félaga þína, er þér réðu þetta, en þú nefndir þá alla sem nú eru hér. Hon [bað þik hætta þeirri illsku, en þú vart reiðr ok laust hana, svá blœddi, [en ek var þar ok lét ek blóðit í glófa minn. En Renfrei kvað konu sína hafa svikit sik. En Karlamagnús sór, at hann laug, þvíat ek var þar, þá er Basin tók fé þitt ok sverð, en ek tók [blóðit ok hest þinn. Renfrei svaraði: Skömm hugða ek [at þér mundi þikkja at stela. Karlamagnús bað Drefiu taka hestinn. Hann gerði svá. Þá spurði Karlamagnús, ef Renfrei kendi hestinn; Hann gékk þá í gegn öllu. [Herfi hertugi bað kasta þeim í myrkvastofu ok hengja um morguninn. Namlun kvað þá hafa mikit lið í hirðinni, ok sagði þá eigi lausa skyldu fara. Karlamagnús spurði, hverr þeim vildi varðveita. En Baldvini Serius ok Dreia konungr af Peitrs ok Geddeon af Brettannia kváðust mundu taka þá á sitt vald. Eptir þat fór Herfi hertugi til með lið þeirra allra ok tók hvern þeirra í sínu herbergi, þvíat þá kendi hann þá alla. En þeir hugðu at þeim væri leiks, ok spurðu hví þeir tœki þá. Herfi sagði, [at lávarðr þeirra var tekinn, sakir þess at þér hafit svikit Karlamagnús konung. En þeim þótti illa at þeir vissu þat eigi fyrr, ok mundu þeir þá eigi láta takast.

24. Um morguninn gékk páfinn ok Karlamagnús konungr til kirkju ok lið þeirra, ok [lét hann legáta sinn syngja messu, góðan mann ok trúfastan, er hét Gilia ok var fœðingi í Provincia. En páfinn gaf þeim blezan, ok géngu síðan [inn í höllina. Þá gaf Karlamagnús konungr höfðingjum sínum jarðir ok aðra fjárhluti ok þakkaði þeim sinn góðvilja. Páfinn [mælti mörg vináttumál við Karlamagnús konung ok setti hann í hásæti sitt ok bað hann vel varðveita kristin lög. [Síðan talaði Karlamagnús konungr eintal við páfann ok alla aðra ina stœrstu höfðingja, þá er þar váru komnir, ok bað þá heilræðis, hversu hann skyldi fara við þá svikarana, sagðist þá sét hafa alla, at þeir höfðu hér knífana er þeir vildu hann af lífi taka með, heyrðut er at þeir géngu í móti illsku sinni, ok megu þér sjá hér nú knífana, dœmit þeim nú af því rétten dóm. En allir svaruðu, at þeir vildu at hann sjálfr dœmdi, eptir því sem þín eru sannendi til. Þá nefndi hann til einn höfðingja af liði sínu með 400 riddara at hengja þá tólf. Þeir bundu hendr þeirra á bak aptr með hjartarleðrs þveng ok leiddu þá sem þjófa, at þeir skyldu eigi í braut hlaupa. Þá kom Karlamagnúsi konungi í hug, at konu Reinfreis þótti illa ráð þeirra, ok [bað þá hálshöggva en eigi hengja. Þeir gerðu svá, ok létu þá liggja þar alla eptir, géngu í brott síðan ok aptr til konungs. Þá spurði Karlamagnús hvat gera skyldi við [þá er þeim hefði fylgt. Namlun mælti, at hann skyldi láta varðveita þá.

25. Karlamagnús kallaði Basin ok fékk honum glófa sinn af hœgri hendi ok mælti: Þú skalt hafa Tungrs ok konu Renfreis ok jarldom ok fé hans alt. Basin gékk fram ok tók glófann ok kysti fót hans. Rozeri erkibyskupi gaf hann Triversborg, en páfinn [sjálfr þakkaði honum ölmosu þá er hann gerði kristninni. Namlun gaf hann Ozborg ok Salenborg ok alt fylkit með ok [20 þúsundir riddara í sínu veldi. Hann tók gjöfina ok gékk til fótar hans, ok Videlun faðir hans ok jarlinn af Alimania, Reinbaldr fríski, Eim af Galiza, Basin jarl, Dreia prófastr, ok 300 riddara, allir fyrir ástar sakir við Namlun, ok gerðist konungr glaðr við. Namlun bað konunginn gefa sér fjallit milli Muso ok Sambr at gera kastala í, ok er Franz at ríkari. Hann gaf honum ok skóginn med, ok [hann gaf honum Foma ok skóginn allan ok Faumana með. Ek skal gera þér, sagði Karlamagnús, 3 kastala í millum Moysa ok Ardena. Namlun gaf þeim nafn sitt með leyfi Karlamagnús Namluni til virðingar. Karlamagnús gaf honum spjót ok hvít merki ok með jarlsdóm, ok kallaði kastalann Namrus. Þá mælti Karlamagnús: Ser þú nú at mér er ást á þér? Hann þakkaði honum, ok bað hann gefa sér þá menn er hann hélt í prísund af hans landi, þvíat þeir eru enskis verðir af illráðum. Hann gerði svá. Basin gaf hann sína menn, Rozere erkibyskupi gaf hann sina menn. Þeir þökkuðu honum ok tóku þá út or myrkvastofunni ok létu þá sverja eiða Karlamagnúsi konungi. Eim af Galiza gerði hann konstabl sinn ok lét hann varðveita knífa þeirra svikaranna, hann lét ok alla aðra ganga or myrkvastofnnni á sitt vald.

26. Reinbaldr fríski hóf bónorð sitt ok bað Gelem systur Karlamagnús konungs. En sakir þess at konungi var áðr kunnikt bæði ætt hans ok atferð, þá var þat af tekit, at hon var honum gift með miklu landi er Veisa heitir, þat hafði átt Tangemar, ok alla hans eigu ok eigu bróður hans Tamara, ok fjóra jarldóma með öllu ríki ok alt Lingeraf, ok alt landit frá Flæmingjaland til Danmerkr, ok þrjú spjót með hvítum merkjum. Karlamagnús bað páfann fá sér klerka sína nökkura til kapalína. Hann gaf honum Gilliam góðan mann ok trúfastan, hann var legatus af Rómaborg, annan Turpin bróður Hatuns jarls, hann skyldi vera kanziler konungs; tvá menn gaf (hann) til at þjóna at kapellu hans, annarr hét Vibald, en annarr Balduini. Ok þakkaði Karlamagnús konungr honum vel. Þá mælti hann við Freri erkibyskup, at hann skyldi setja kanunka til kapellu hans svá marga sem þarf. Hann skipaði þar til 40 kanunka ok fjóra presta. Karlamagnús konungr gerði munklífi ok nunnusetr, ok hvártveggja auðigt at fé. Síðan dubbaði hann til riddara 80 sveina, þá sem farit höfðu með Freri erkibyskupi ok Herfa hertuga. Þá kaus Karlamagnús konungr eptir hjá sér Bofa inn skegglausa, Jforia ok Jvin, Engeler af Vaskunia, Bæring af Hatun, Gelin ok Gerer, Samson ok Anselin, Valter af Terins, Akarð af Mesines, Hoel af Naanaz, Geofrey af Orliens, Hatun af Kampaneis, Venelun af Kastalandum, Arned af Bollandi, Beirarðr af Peduers, Odun af Marke, Vaker af Kornelia. Þessa 20 riddara hafði hann jafnan með sér, þvíat þeir váru góðir drengir. Videlun, Namlun, Hatun, Reinhald fríska, Turpin, Gilliam, þá hafði hann sér at ráðgjöfum. Sjau hundruð riddara hafði hann með sér hvern dag, þá tók hann sér þjónustumenn at hafa í herhergjum sínum. Roðbert bróður Dreiu gerði hann meistara yfir hestasveina sína. Nú hefir hann sýst sér alt lið sem hann þarf.

27. Síðan bauð hann öllum höfðingjum, er þar váru komnir, at halda frið í landi hans; þar með bað hann páfann ok alt lið hans, at þeir skyldu vera í Rómaborg á tólf mánaða fresti ok sagðist þá vildu vera vígðr til keisara. Hann hét því þegar. Síðan þakkaði hann þeim öllum þangatkvámu sína, ok gaf þeim leyfi at fara heim hverjum til síns ríkis. Páfinn tók þá stólu sína ok fingrgull ok kross ok blezaði þá alla ok bað þá alla vera hlýðna Karlamagnúsi konungi, ok fór brott eptir þat hverr til síns lands. En Karlamagnús konungr dvaldist eptir ok fyldi kirkjugerð sína til þess er lokit var. Namlun fór heim at styrkja kastala sína ok varðveita land sitt. Eim af Galiza fór í Jrikun með 300 riddara at varðveita kastalann ok alt fylkit, ok Hugi hertugi af Paris fór með honum aptr í sitt land, en Eim fór til Jrikun með liði sínu.

28. Nú hefir Varner af Pirafunt fregit, at Karlamagnús var til konungs tekinn ok hann hafði drepa latit þá er mót honum váru, þá kom honum í hug, at hann þóttist mikit mega ok vera sterkr maðr ok eiga marga kastala ok sterka ok þrjár borgir Reins ok Loun ok Anuens, ok hann var höfðingi af öllum þeim löndum, er um þær borgir eru. Hann heyrði sagt, at konungr hefði tekit Jrikun, ok þótti honum þat illa. Hann stóð upp einn morgin ok fór með 100 riddara til Pirafunt ok tók kastalann ok setti lið sitt í, ok sendi síðan eptir lið í land sitt ok fékk tvær þúsundir riddara; fór síðan til Orliens ok bygði kastalann ok tók borgina ok styrkti, ok lét borgarmenn sverja sér eiða ok allan landslýðinn ok lét gæta kastalans. Síðan fór hann til Brettolia ok gerði slíkt it sama ok svá í Jrikun, ok ætlaði at standa móti Karlamagnúsi konungi, sagðist hann fyrr skyldu hafa þessar borgir allar ok landit með, en hann skyldi honum til handa ganga.

29. Eim af Galiza spyrr, at þat land var alt tekit er hann hét konstabl (yfir). Hann sendi þá menn til Varnis, at hann skyldi ganga til handa Karlamagnúsi konungi ok hafa síðan land sitt. Varner varð reiðr við þat, ok sendi Eim rit sitt ok innsigli, ok sagði at Karlamagnús var rangliga til konungs tekinn, þvíat (hann) var þjófr, ok skal ek ganga með því sannmæli á holm móti Eim eða Reinbaldi fríska. Eim tók rit þetta ok fœrði Karlamagnúsi konungi. Hann spurði: Býðr Varner mér þetta ok kallar mik þjóf, illa gerir hann þat. Reinbaldr spurði, hver orð Varner hefði sent. Hann hefir tekit borgir mínar ok kallar mik þjóf ok rangtekinn til konungs, ok vill þar fyrir bjóða mér hólmgöngu eða mönnum mínum. Reinbaldr mælti: Gef mér eina gjöf! Konungr spurði, hvat gjöf þat væri. Reinbaldr svaraði: Lát mik ganga í mót honum. En Karlamagnús lofaði honum at vinna þat sœmdarverk, ok bað guð at hann skyldi hef(j)a hann til þess. Síðan fór Reinbaldr til fundar við Eim, ok fóru báðir saman með 400 riddara, ok Turpin með þeim, til Namluns ok sögðu honum at Reinbaldr skyldi ganga á hólm við Varni. En Namlun lét kynliga yfir, ok spurði ef tekin væri hólmgangan með þeim. Reinbaldr sagði, at mælt var til. Þeir tóku leyfi ok vildu fara. Namlun svaraði: Ek skal fara með ýðr með 7 þúsundir riddara, at hann svíki yðr eigi. Þaðan fóru þeir allir saman til Jrikun ok váru þar um nóttina.

30. Um morguninn sendi Namlun menn til Luon á fund Varnis, at hann skyldi fara til Eiss ok ganga til handa konungi, en ef hann vill þat eigi, þá skal hann lífit láta. Þá er Varner heyrði, þá varð hann reiðr ok sór við krapt guðs, ef hann sendi optar nökkura menn slíkra eyrenda, þá skyldi út stinga bæði augu þeirra. Sendimenn spurðu, ef hann vildi ganga á hólm á móti Reinbaldi fríska um þat at konungr væri rangvígðr eða þjófr. Hann gékk í gegn, at hann kallaði hann þjóf. En Geirarðr af Numaia var sendimaðr; þá er hann heyrði þetta, þótti honum svá illa, at hann fýsti at bregða sverði sínu, en hann vildi þat eigi, fyrir því at þat mundi kallat heimskuverk, ok tók með þeim hólmgönguna. Geirarðr spurði, nær þeir skyldu saman ríða. Varner svarar: Á týsdaginn undir Pirafunt, ok einn í mót einum. Hann sagði þeim, er hann kom aptr.

31. Reinbaldr stóð upp snemma um morguninn á týsdaginn ok bjóst vel, gékk til skripta ok tók húsl ok blezan, en Turpin bauð honum af guðs hálfu at ganga á hólm fyrir Karlamagnús konung. Síðan [veitti hann tíðir sínar ok kysti Reinbald í [þá minning er guð kysti postula sína, er hann hafði sigrat helvíti. Síðan blésu þeir í lúðra sína ok fóru í brott af Jrikun fjórar mílur um skóg þann er Eisa heitir, [ok þar fór Reinbaldr í brynju sína. Turpin setti hjálm á höfuð honum, Namlun gyrði hann með sverði, en Eim hengði skjöld á hals honum, Geirarðr fékk honum spjót. Ljóp hann þá á hest sinn, [Turpin hélt ístigi hans, hestr hans var hvítr ok öll hans vápn, sjálfr hann var ok hvítr, mikill ok styrkr. Geirarðr tók skjöld hans ok spjót ok gékk til staðarins, þar sem þeir skyldu berjast. [Namlun hafði vápnat hest sinn ok reið í skóginn, svá at engi maðr mátti sjá hann, sem hann mætti næst komast.

32. [Varner er í Pirapunt ok hafði heyrt messu ok tekit skript ok húsl. Hann er svartr, ok svá hestr hans ok öll vápn hans ok klæði ok merki, ok reið móti Reinbaldi fríska, ok spurði ef hann vildi sættast við hann af hendi Karlamagnús konungs at þeim kosti, at hann hefði allar eigur sínar ok Pirapunt ok Orliens ok Brettoliam, [ok hæddi at. Reinbald svaraði: Þú hefir talat heimsliga, segir hann, þú kallaðir konunginn þjóf, ok er af því nefnd hólmganga með okkr, [ek skal vera verndarmaðr lávarðs míns Karlamagnús konungs með guðs miskunn; ella far þú til Eiss [ok gerst maðr Karlamagnús konungs ok þigg hans miskunn. En Varner svarar því háðuliga ok kvezt aldri hans maðr vera skyldu. Eptir þat tóku þeir til vápna sinna ok riðust at, ok lagði Varner hann af hestinum þegar ok mælti við hann, at hann skyldi gefast upp ok segjast yfirkominn. Reinbaldr sagðist þat eigi gera mundu. Síðan lagði Reinbaldr spjótinu í lær Varni svá fast, at stóð í, ok brá síðan sverði sínu. En Varnir laut niðr ok tók spjót sitt ok laust Reinbald á hœgri hönd. Reinbaldr tók til ok laust í höfuð honum, svá at hann féll af hesti sínum í svima. Síðan lagði hann sverðinu undir brynju Varnis til hjartans, ok hafði hann bana. En Geirarðr tók spjót hans ok skjöld ok hest ok fór brott með, en Namlun tók líkit með [vápnum ok öllum klæðum til Karlamagnús konungs í Eiss, ok báru inn fyrir konung. Þá er Karlamagnús konungr sá þá, þakkaði hann guði. Um morguninn snemma stóð Reinbaldr upp ok 10 þúsundir riddara, ok fóru til Leunz, ok [sögðu Manases jarli föður konu Varnes at hann skyldi [taka dóttur sína Aein ok fara með til Karlamagnús konungs. Hann gerði svá. [En Karlamagnús tók í hönd Aein ok gaf hana Eim af Galiza ok allar eigur Varnes, Jrikun ok Pirapunt ok land sitt sjálft Galiza, ok hann fékk hennar þar í Eiss. En Karlamagnús konungr fór til Orliens ok bar þar kórónu, en sendi Namlun til Ammiensborgar at taka hana, ok lét þá alla sverja sér eiða, at þeir skyldu vera konungi hlýðnir. En Karlamagnús fór aptr til Eiss.

33. [Þa er Karlamagnús kom í Eiss, þá var dróttning sjúk ok lifði átta nætr síðan. En er Namlun kom heim, þá þótti honum mikit andlát dróttningar. Karlamagnús konungr varð ok úglaðr, ok lögðu líkit á börur ok bjuggu vel um ok báru til Arieborgar ok jörðuðu á miðju kirkjugólfinu hjá legi Pippins konungs. Karlamagnús konungr setti til 30 kanoka ok fjóra presta at veita sálutíðir fyrir sálum þeirra, ok fór aptr til Eiss síðan. Reinbaldr tók konu sina Belisent ok fór til Fríslands með.

34. J þetta mund kom Bofi hinn skegglausi af Viana til hirðar Karlamagnús konungs, ok son hans með honum, við 100 riddara ok hundrað sveina, ok bað konung at hann skyldi gera son hans riddara. Karlamagnús gerði svá, ok alla sveinana með honum fyrir hans sakir. Þá bað Karlamagnús Bofa hertuga, at fara til Rómaborgar ok biðja Hatun konung af Spolia at fara með sér at hvítasunnudegi, ok sagðist þá skyldu vera kórónaðr. En Bofi hertugi fór þegar sem konungr bauð, en Geirarðr son hans var eptir meðan. Bofi hertugi kom til fundar við Hatun konung ok sagði honum orðsending Karlamagnús konungs. En Hatun konungr hét ferðinni. En er Bofi hertugi var aptr á leið, þá tók hann sótt, þá er hann leiddi til bana. En Karlamagnús konungr bað Umant af Lamburg, at hann skyldi fóstra vel Adaliz systur hans, en hann fékk Gelem systur sína í hendr Makario, at hann skyldi hana vel varðveita.

35. [Eptir þat bjó Karlamagnús konungr ferð sína til Róms ok hafði af Saxlandi 100 þúsunda riddara ok hirð sína, ok kómu til Rómaborgar með öllum höfðingjum af Saxlandi. [Roðbert erkibyskup af Reins ok byskupinn af Miliens önduðust í þessi ferð. En Karlamagnús konungr var með hirð sína til Pétrs kirkju ok lét sik þar kóróna. Páfinn var skrýddr ok tók kórónu ok setti á höfuð honum ok blezaði hann, Hatun konungr af Spolia bar sverð hans, Dreia konungr af Peitrs bar spjót hans, hertoginn af Brettania ok hertuginn af Bealver géngu á tvær hendr honum, er hann gékk til altaris at offra guði sjálfan sik. Síðan leiddu þeir hann til sætis síns, ok sitr hann í sæti Pétrs postula. En páfinn gékk á kór upp ok predikaði, ok þakkaði þeim þangatkvámu ok bauð þeim í guðs hlýðni ok sancte Marie ok Pétrs postula, at þeir skyldu halda vel frið [ok kristni við Karlamagnús keisara af Rómaborg. [Síðan gékk hann til altaris ok söng messu, þá tók hann kórónu af höfði Karlamagnúsi keisara ok öll kórónuklæði ok hirði, en spjótit ok sverðit geymdi Namlun. Géngu síðan allir inn í höllina. En er þeir höfðu af sér lagt klæði sín, þá kom maðr ok sagði andlát Bofa hertuga ok þeirra byskupanna. En Karlamagnúsi konungi þótti þat mikill skaði, ok gaf þá Geirarði syni hans Vianam eptir [hann ok hertugaríkit ok jarldóm með tveim sveitum ok hvítum merkjum. Síðan gipti hann honum Ermengerði dóttur Varnes af Muntasaragia. Síðan gékk hann til Karlamagnúsi konungs, ok Hatun konungr með honum ok Dreia konungr af Peitrs, ok [kystu hönd konungs ok þökkuðu honum þá sœmd, sem hann hafði honum gert. Síðan fór Geirarðr til Muntasaragiam ok tók konu sína ok fór til Vianam með hana.

36. Síðan kallaði Karlamagnús konungr til sín Turpin kapalín sinn ok gaf honum erkibyskupsstólinn í Reins, en Rikarði ritara sínum byskupsstólinn í Miliens. Páfinn vígði þá báða, ok tóku síðan allir leyfi ok fóru heim. Karlamagnús konungr fór til Eiss ok fann þar Gelem systur sína ok leiddi hana [í svefnhöll sína, ok svaf hann hjá henni, svá at hann lagði ást við hana, til þess er lag þeirra varð. Síðan gékk hann til kirkju ok [gékk til skripta við Egidium fyrir allar syndir sínar nema þessa. En Egidius blezaði hann ok fór til messu. En er hann söng lága messu, kom Gabriel engill guðs ok lagði rit á patenuna. En þat [var á ritinu, at Karlamagnús konungr hafði eigi til skripta géngit fyrir allar syndir sínar: hann hefir legit með systur sinni: ok mun hon fœða son er heita skal Rollant. Ok skal hann gipta hana Miluni af Angrs, en eptir sjau mánaði skal hon verða léttari síðan þau kómu bæði í eina hvílu, ok skal [hann þat vita, at hann er hans sun, [ok þó systur sinnar, ok láti hann vel varðveita sveininn, því(at) hann mun hans þurfa. Egidius tók ritit af patenunni ok gékk þegar skrýddr til Karlamagnús konungs ok las fyrir honum. Hann gékk við því ok féll til fóta honum ok bað fyrirgefningar ok hét því, at hann skyldi aldri optar þá synd gera, ok tók skript ok gerði alt sem ritit bauð honum, gipti systur sína Miluni ok gerði hann hertuga yfir Brettanna. En sveinninn var fœddr 7 mánuðum síðar. Karlamagnús sendi Namlun ok Giliam eptir sveininum ok báru til kirkju í Eiss. En [Ligger ábóti skírði ok kallaði Rollant ok fékk kanunkum at fœða hann upp, ok bað ábóta guðföður hans, at hann skyldi vel varðveita hann ok kenna honum á bók. Abótinn tók við ok fékk honum 4 fóstrur. En er hann var 7 vetra gamall, þá fœrði ábóti hann Karlamagnúsi. Konungrinn sá, at hann var vænn ok mikill, ok gladdist hann mjök við, ok kallar Rollant til sín ok spurði hann: kennir þú mik, sagði hann. Sveinninn svaraði: Kenni ek þik, lávarðr, segir hann, þú ert móðurbródir minn. Þá er Karlamagnús heyrði, þá hló hann at [ok mælti til Dreiu prófasts ok Geirarðs af Numaia, at þeir [skyldu varðveita hann. En Namlun bað þá koma opt með sveininn til herbergja hans, því(at) ek em fóstrmeistari hans.

37. Eptir þat fór Karlamagnús konungr til Orliens [ok með honum jungherra Rollant ok varnaðarmenn sveinsins báðir. En síðan lét konungr senda eptir Miluni mági sínum ok Gelem systur sinni, at þau skyldu koma til hirðar, en þau kómu [með 7 þúsundum riddara, ok fundu þar Rollant, er þau lönguðu mest eptir, þvíat þau áttu [ekki barn nema hann. Karlamagnús konungr kystu þau bæði ok setti þau [í hásæti hjá sér ok lét kalla til sín Rollant. Þeir fóstrar hans leiddu hann þangat [vel klæddan í kyrtli, var af kviðhlutum góðum, ok í skyrtu undir af inum bezta líndúki, ok kordúnaskúar mærðir með dýrinu úarga. Geirarðr ok Dreia leiddu hann milli sín, en 40 ríkra manna sonu lét Karlamagnús konungr ganga með honum til skemtanar ok virðingar; þessi eru nöfn þeirra: Balduini ok Aurnolfr systrungar Karlamagnús konungs, Vilhjálmr son Dreia konungs af Peitrs, ok [Estant son Hatuns, ok Anherri af Burgunia, Reinar son hertuga af Paris, Hugi son [Valtirs af Ternis ok Valtir bróðir hans, Bertram ok Eimund af Burdelia, Aumeri af Berin ok Lambert bróðir hans, Manaser son jarls af [Deremunt, Veler af Bealfer bróðir Namluns, Pippin ok Karl bróðir hans synir hertugans af Kolne, Jozelin af Provencia, Baldvini af Blesborg, Bernarðr son [Otram af Pursals, Joceram son Ralfs af Vtrefs, Rikarðr son Rikarðar gamla af Norðmandi, Benzalin son Huga af Puntis ok [Todbertr bróðir hans, Thedbaldr son Segrins af Aspremunt, Roðbert son Roðberts af Angeo, Hugi son Huga af Nenzu ok Reinar bróðir hans, Vazer son Geofrey af Korlin, Makin son hertuga af Ansers, Geirarðr ok Teorfi bróðir hans, Aurnolfr son Geirarðar af Defa, Ornolfr son jarlsins af Los ok Lödfer bróðir hans, Gudifrey son jarlsins af Brusela, Fromundr son Aflens, Pétr son Roðberts af Seruni, Segun son jarls af Vegia, Folkvini son konungs af Spolia. Þessir allir fylgðu Rollant [fyrir Karlamagnús konung. Milun stóð upp í móti honum ok tók hann í fang sér ok kysti hann, ok bar til Gilem ok [setti hann niðr á milli þeirra, ok sátu svá meðan veizlan stóð. En at veizlu liðinni bað Gilem konung, at hann mundi leyfa at Rollant fœri með þeim í Brittaniam ok láta menn þar ná at kennast við hann. En hann veitti henni þegar þat er hon bað. Síðan tóku þau heimleyfi ok fóru síðan heim, ok allir þessir 40 hínir ríkustu manna synir með Rollant í Vallandi. En er Milun kom heim til Anglers ok Gilem, ok Rollant með þeim, þá var þar skemtan mikil, ok létu varðveita hann ok alt lið hans með inni mestu sœmd er til mátti fást. En Karlamagnús konungr fór aptr til Eiss.

38. Nú tekr Geirarðr af Viana [mikil úskil til, ok tók hvervetna at gera í mót Karlamagnúsi konungi lávarði sínum ok hans mönnum. En er Karlamagnús konungr varð þessa varr, þá sendi hann honum orð, at hann skyldi koma á hans fund til Eiss eða Leons eða Orliens, ef hann vill hafa Vianam eða fé sitt eða líf. En er þessi orð kómu til Geirarðs, þá svaraði hann: Faðir minn átti Vianam ok tók eptir Gundeblif bróður sinn, en hann vann af heiðnum mönnum ok kom aldri í konungs eign, ok eigi mun ek koma, [höfum vér kynsmenn átt vel 30 vetra. En Karlamagnús varð reiðr mjök ok samnaði liði ok fór til Vianam ok hafði [7 þúsundir riddara, ok sátu um borgina, svá at [komast mátti engi maðr or borginni, ok hann lét kalla ok blása um allan herinn, at engi fœri brott fyrr en hann hefði tekit Vianam, ok bauð öllum [at varðveita boðorð sín ok gæta vápna sinna ok sjálfra sinna, svá at engum stœði mein af, nema hann mælti þat ok sór at skeggi sínu, at sá skyldi dýrt kaupa, ef eigi héldi þat, ok setti grið síðan allra manna í millum. [En Milun hertugi gerir nú Rollant son sinn riddara ok 40 riddara með honum, ok vápnaði þá vel alla ok gyrði sverði. En Rollant var svá ungr ok lítill, at hann hengdi sverðit á hals honum. Hann fékk þeim 4 meistara yfir þjóna sína: einn varðveitti mungát, annan hússýslumann, 3 búsýslumann, fjórða konstabl; ok fékk þeim mikit fé ok sendi þá til Karlamagnús konungs ok bað þá herbergjast hjá landtjaldi Namluns ok enga sýslu aðra hafa en þá er hann réði þeim, ok hafa hann at ráðgjafa. Síðan bundu þeir klæði sín, ok kysti Rollant föður sinn ok móður, ok blésu siðan í lúðra sína ok hljópu á hesta sína, ok tóku leyfi ok fóru brott af Angler ok kómu til Viane at miðjum degi.

39. [Á þeirri tíð kom riddari einn ok reið [yfir Peitenam á mót þeim, ok sá Rollant at hann [herbergðist með öðrum riddurum. Rollant bað fá sér vápn sín, hann vápnaðist skjótt, tók skjöld sinn ok spjót sitt ok merki ok sté á hest sinn ok [reið or borginni at sjást um. Hann spurði hvers þessi riddari leitaði eða hvat hann heitir. Hann kvezt heita Bernarðr af Averna frændi Geirarðs hertuga, [eða hvert er þitt heiti. Hann svaraði: Ek heiti Rollant systurson Karlamagnús konungs, [ok gerum svá vel, at kostgæfum at sætta þá Karlamagnús ok Geirarð, ok gefi hann upp Vianam. Bernarðr svaraði: Mæl eigi þat, sagði hann, því at Geirarði er [engi tíðkan á at sættast, eða komtu [til þess hingat? Nei, segir Rollant, ek kom til þess at vita, hvat ek má. Bernarðr svarar: [Þú mátt nú reyna þik. Rollant hafði numit [í Brettania at skylmast. Þeir hjuggu síðan hesta sína sporum ok hleyptust at, ok lagði hvárr [til annars, svá at spjótsköptin brotnuðu, ok [féll hvárgi af hestinum. Rollant tók þá sverð af hálsi sér ok brá. Bernarðr brá ok sínu sverði, er hann var gyrðr með. En Rollant laust [hann í höfuðit, svá at Bernarðr féll af hestinum ok vissi ekki til sín. [Síðan ljóp Rollant af baki ok laust hann svá annat sinn, at hann vissi lítið í þenna heim, ok gaf upp sverð sitt ok gékk til handa Rollant ok bað [sér grið(a). Rollant hét því ok sté á hest sinn, en Bernarði gaf hann grið. En allir Valirnir [undruðust, hvat manna sjá mundi vera, er með Rollant reið til tjalds. Þeir stígu þá af hestum sínum. Rollant bað Bernarð fara af brynju sinni. Litlu síðar kom Namlun á fund Rollants ok heilsaði honum ok bað hann vel kominn. En svá er háttat, góði félagi, segir hann, at þú hefir brotit boðorð Karlamagnús konungs frænda þíns, þau sem hann hefir sett ok svarit við skegg sitt, at ef nökkurr maðr yrði svá djarfr, at hann misþyrmdi nökkurum manni fyrr en hans boð kœmi til, at hann skyldi engu fyrir týna nema lífinu; þikki mér ván, at hann sé þér reiðr vorðinn. Nú skulum vit fara á fund Karlamagnús konungs ok freista at þit sættizt. Eptir þat gékk Namlun á fund Karlamagnús konungs ok bað hann gefa sér gjöf eina. Konungr spurði, hver sú var. Namlun svaraði: Fyrirgef Rollant frænda yðrum ina fyrstu sök, er hann braut boð yðvart; hann hefir unnit Bernarð at Aferna. Karlamagnús bað hann ganga eptir honum sem skjótast. Síðan gékk Namlun ok leiddi þá alla á konungs fund. Rollant hafði Bernarð með sér. Namlun leiddi Rollant fyrir konung ok mælti: Sé hér nú systurson þinn, tak nú við honum ok fyrirgef honum þotta verk. Karlamagnús kysti hann ok varð feginn ok mælti: Ek fyrirgef þér, góði systurson, þessa sök. Síðan setti hann þá alla hjá sér, ok spurði hvart þeir væri herbergðir. Rollant sagði, at þeir væri herbergðir hjá Namlun. Karlamagnús bað Namlun [sjá til hags þeirra. Rollant tók Bernarð ok fékk konungi, ok bað hann þó eigi drepa hann. Karlamagnús mælti: Bernarðr skal vera með [mér ok eigi drepinn, þvíat [þú hefir unnit hann, heldr skal ek gefa honum Aufernam ok þar með jarldóm. Síðan gékk Bernarðr á hönd Karlamagnúsi konungi, ok gaf konungr honum hvítt merki ok spjót ok jarldóm með Jdremunt ok alt Auernaland, ok bað hann vera með Rollant ok styrkja lið hans.

40. [Um morguninn eptir gékk Rollant á fund Karlamagnús konungs frænda síns ok mælti: Gerum svá vel ok förum at herklæða lið várt, ok forum til Vianeborgar, ok freistum at vér megim vinna hana. Konungr segir svá vera skulu. Eptir þat var blásit í lúðra ok sótti liðit at borginni. En hon var svá sterk, at þeir sátu um hana 7 vetr í bili, ok gékk engi sá dagr, er þeir berðist eigi. Rollant gerði einn leik, hann reisti upp eitt tré ok hengdi þar á [einn skjöld, ok lét lið sitt ríða at með spjótum [at skildinum. Geirarðr ok Oliver [systurson hans sátu í borginni með miklu liði. Einn tíma riðu þeir út af borginni með 10 þúsundum riddara [at sjá leikinn. Rollant hafði skipat undir borgarveggjanunum með alvæpni 10 þúsundum riddara. Geirarðr ríðr nú til með alvæpni ok höggr ofan leikinn fyrir háðungar sakir. Rollant ríðr [nú til með sitt lið ok slær þegar í hinn mesta bardaga. Oliver ríðr at þeim manni er Lambertr hét ok feldi hann af hesti sínum til jarðar. Geirarðr var góðr riddari ok brá sverði sínu ok [drap margan mann en elti suma. En Rollant tók þá at [kalla úskjáflandi röddu ok styrkti síðan liðit, ok riðust þeir at ok gerðu mikla orrostu. Rollant hjó þann mann er bar merki Geirarðs á hjálminn aptan í hnakkann með sverði, svá at staðar nam í nösum. Þá vápnaðist Karlamagnús konungr ok allr herrinn ok [ætluðu til at ríða. En er Geirarðr sá þat, ríðr hann aptr í borgina, [ok féllu 19 riddarar af liði hans áðr þeir næði borginni. Oliver tók Lambert ok flutti með sér í borgina ok skildust at kveldi, ok báru [hvárirtveggju sína menn til grafar. Karlamagnús konungi þótti [mikill skaði er Lambert var tekinn.

41. Snimma um morguninn stóð Geirarðr upp ok kallar Oliver systurson sinn, ok mælti: Þú skalt fara á fund Karlamagnús konungs ok hafa með þér Lambert Berfer at biðja oss miskunnar, ok vil ek [gefast (í) hans vald ok miskunn, þvíat ek em hans maðr, ok hann dubbaði mik til riddara ok gaf mér veldi ok ríki, ok vil ek eigi halda frænda hans hér. [Hann fór ok bar konunginum þau tíðendi. Karlamagnús svaraði, at Geirarðr var sannr svikari. Oliver [varð reiðr mjök ok kvað engan þann mann er hann vildi eigi hólmgöngu reyna við fyrir þat at hann var eigi sannr svikari. Rollant varð svá reiðr, [at allar æðar pipruðu móti Oliver, ok sór at Geirarðr hafði fyrirlogit trú sinni. Oliver svaraði: [Ek skal gera þik ljótliga aptr at þessu, ok megum vit reyna með okkr. Síðan tóku þeir með sér hólmgöngu undir borgarveggjum Viane. Lambert jarl kallaði Namlun ok sagði, at [sú ætlan var illa við komin, þvíat Rollant er systurson Karlamagnús konungs, en Oliver er systurson Geirarðs, ok væri betr at þeir sættist, ok hefði Geirarðr Vianam ok allar eigur ok ríki af völdum Karlamagnús konungs. Namlun sagði, at þat var vel mælt. [Hann bauzt at fara til Vianam at finna Geirarð.

42. Síðan fóru þeir báðir Oliver ok Lambert [á fund Geirarðs. Hann spurði, hvat þeir höfðu sýst. Oliver kvað hann vera kallaðan lygimann ok tryggrofa, en ek skal [vera mótstöðumaðr þess máls, ok hefi ek [tekit hólmgöngu móti systursyni Karlamagnús konungs. Lambert svaraði: [Látum liggja þá heimsku, segir hann, þú [átt þér systur, er heitir Adein, gipt hana Rollant ok verið vinir; gangit til handa Karlamagnúsi ok gefit honum borgina. Geirarðr mælti, at hann skyldi fara aptr ok koma af hólmgöngunni; ef Rollant er af lífi tekinn, þá mun Karlamagnúsi illa [þikkja; en ef ek missi systursonar mins, þá verð ek aldri glaðr. [Fái hann Adeini systur(dóttur) minnar ok verum vinir, hon er dóttir Reinalds jarls af Laramel, en ek hafi Vianam ok alla sœmd af konungi, ok hans máðr vil ek vera. [Lambert jarl fór á fund Karlamagnús ok bað fella hólmgönguna með þeim kosti, at Rollant fái systurdóttur hertugans Adeini, ok gerist þeir Oliver vinir, því þeir eru báðir góðir drengir. [Namlun kvað þat vera gott sáttmál. Konungr svarar þá: [Sjáit svá fyrir, at systurson minn sé vel sœmdr af. Namlun svaraði: [Þér skulut fara til vígvallarins, þá er þeir eru búnir at berjast ok á völl komnir, ok taka af þeim spjótin, því at til þess hafi þér vald. Farið síðan til Viane ok sættumst at heilu. Lambertr fór nú ok sagði Geirarði þessa fyrirætlan, en hann játaði því. Um morguninn eptir váru þeir Rollant ok Oliver báðir vápnaðir ok á völl komnir. Þá reið til Karlamagnús konungr sjálfr ok tók spjótin af þeim, ok fór síðan í Vianam. En Namlun ok Lambert leiddu þá Rollant ok Oliver fyrir konung ok kystu báðir hann ok sórust síðan í brœðralag. Rollant sór ok Adeini, at hann skyldi hana eiga at konu, ef guð gæfi honum líf til. En hon sór at eiga Rollant, ok með henni Geirarðr ok Oliver.

43. Nú er Karlamagnús konungr kominn í Vianam, ok þeir Geirarðr hertogi alsáttir. En litlu síðar kom þar Malakins af Jvin ok bað, at Karlamagnús konungr mundi gefa lausn Abraham bróður hans, þar sem hann hafði í prísund verit meir en 14 vetr, en ek hefi þrjú sverð er bezt munu vera, Galant smiðr af Englandi hefir gert ok veldi 7 vetr í afli, en Faber konungr lagði mér at at veði 7 hundruð bisunda gulls; sverðin váru góð ok heilög. Nú vilda ek gefa þér sverðin ok biðja þik, at þú leystir bróður minn. Karlamagnús játtaði, ef sverðin væri svá góð sem hann sagði. Malakin kvað þau en betri, því engi keisari bar þvílík sverð fyrr. Þá kallaði Karlamagnús konungr á Geirarð hertuga ok mælti: Gef mér eina gjöf. Geirarðr svaraði: Sá er engi hlutr í Viana, at ek man synja þér. Karlamagnús mælti: Gef mér Abraham af Jvin. Geirarðr ok Oliver géngu eptir honum ok leiddu hann fyrir konung. En konungr þakkaði honum vel ok fékk hann í hendr Malakins. Hann gékk til konungs ok þakkaði honum vel, tók síðan sverðin ok fékk hónum, fór heim eptir þat. En konungr fékk Difu féhirði sínum at varðveita. Síðan lét hann blása í lúðra sína, ok fór hverr heim til síns lands, en Karlamagnús fór heim til Eiss.

44. Þegar Karlamagnús konungr kom heim, þá kallaði hann til sín Namlun ok bað hann fœra sér sverð þau er Malakins af Jvin fékk honum. Síðan dró hann sverðin or slíðrum ok leit á, ok sýndust góð. Eptir þat gékk hann til stálhaugs fyrir höll sinni ok hjó einu sverðinu í handar breitt, ok varð í lítið skarð. Menn veit, segir konungr, þetta er gott sverð, ok skal þetta Kurt heita. Síðan hjó hann í öðru handar breitt eða meira, ok kallaði þat Almaciam ok kvað þát gott at höggva heiðna menn með. Hann hjó þá inu 3, ok hraut af meir en hálfs fótar manns, ok mælti: Þetta sverð skal heita Dyrumdali, ok hafði þat með sér, því at þar var honum mikil elska á.

45. Nú er Karlamagnús konungr heima, þá kom rit páfans til hans ok sagði, at úfriðr var mikill af Lungbörðum ok Bretlands mönnum, ok gera mikit ilt Rómverjum. Konungr úgladdist mjök við þat, ok gerði rit ok bað þá alla er úsáttir váru koma til sín í Moniardal, ok sór við skegg sitt, at sá er vildi koma til sáttar skyldi uppi hanga. Hann fór í brott ok lét blása í lúðra sína. En er hann kom í Moniardal, þá váru þeir allir þar komnir sem hann hefði orð sent. Hann bað þá alla sættast, ef þeir vildi líf sitt hafa, ok bauð páfanum, at hann skyldi rétta með þeim þat sem þá skildi á. Um nóttina eptir er Karlamagnús lá í hvílu sinni, kom Gabriel engill til hans ok sagði, at heilagr dómr dýrligr var í sverði hans: þar er í ein tönn Pétrs postula, ok af hári Marie Magdalene, ok af blóði Blasii byskups, ok skaltu gefa Rollant frænda þínum sverðit, þá er vel niðr komit. Karlamagnús gerði sem engillinn bauð honum, fékk Rollant sverðit ok gyrði hann með ok laust á háls honum ok mælti: Góði systurson, haf nú Dýrumdala ok njót manna bazt í þá minning sem guð gaf postulum sínum paradísar vist. Um morguninn eptir fór páfinn til Róms at sætta þá sem úsáttir váru. En Karlamagnús konungr sendi þá Rollant ok Oliver til Nobilisborgar at sitja um Ful konung, ok fékk þeim 200 þúsunda riddara. Þeir fóru ok sátu um borgina, þar var úfriðr mikill milli Spania ok kristinna manna, en Fulr konungr bjóst við 20 vetra vörn í borginni.

46. En er Karlamagnús konungr var kominn heim til Eiss, kómu honum orð af Saxlandi, at Vitakind konungr hafði tekit Mutersborg ok brenda alla ok tekit byskupinn ok meiddan. En Karlamagnúsi konungi þótti þat svá illa, at hann varð aldri svá úglaðr síðan móðir hans andaðist. Hann sendi þegar eptir liði ok fór til Saxlands. En er hann kom til Rínar, þá mátti hann eigi yfirkomast, þvíat hon var eigi œð, ok engi var brú eða farkostr yfir. Síðan lét hann mæla hversu breið áin var, ok bauð herinum at gera brú yfir. Þeim Lungbörðum ok Pizaramönnum bauð hann at telgja steininn ok fœra til, en Burguniarmenn gerðu tólin, en þeir af Bealver hjuggu eiki ok fœrðu til, en Ardenamenn skyldu gera brúna, en allir aðrir veita lið at, ok höfðu nú sýslu á ok váru þar 3 vetr, ok var ekki at gert nema fengit til. Þá mælti konungr: Mikils er einn góðr maðr verðr, segir hann, er Rollant hefði hér verit, þá væri nú ger brúin ok drepinn Vitakind konungr.

47. Síðan lét hann senda eptir þeim báðum fóstbrœðrum Rollant ok Oliver ok liði þeirra. Þeir fóru þegar ok fundu Karlamagnús konung, ok varð þar fagnafundr, ok bað þá láta gera brúna. Þeir fóru þegar til ok létu telgja grjótit ok fœra í ána, ok lögða hvern stein á annan ofan, ok létu steypa blýi á millum grjótsins ok höfðu þat fyrir límit, ok gerðu járnrekendr tvá vega brúarinnar um þvert ok festu endana á landi; ok fékk Rollant ok Oliver gert á einu misseri, svá at allr herrinn mátti vel yfir fara. Síðan fóru þeir Rollant ok Oliver yfir, ok alt lið þeirra, ok létu skera díki mikit, at Saxar skyldu eigi mega með her yfir komast til Karlamagnús konungs, ok létu gera herbergi sín umhverfis. Þá fór Karlamagnús yfir brúna með her sinn til Vesklaraborgar. En Vitakind konungr var þar ok þorði eigi at bíða þeirra ok fór til Triverisborgar ok sat þar um þrjá vetr. Þá fór Rollant ok Oliver jarl ok Bovi inn skegglausi til Vesklara með 300 þúsunda riddara, ok sendi Rollant Bofa til borgarhliðsins með 10 þúsundir riddara. En sá maðr er yfir var skipaðr borgina hét Sævini, hann fór í mót með borgarlýðinn. En er Rollant sá þat, þá hleypti hann til, ok féngu unnit borgina en tekit Savina höndum. Síðan setti Rollant Bofa eptir í borginni til geymslu með 20 þúsundum riddara, en hann sjálfr ok Oliver fóru aptr til Trimonieborgar, ok fundu þar Karlamagnús konung ok sögðu honum, at þeir höfðu unnit Vesklaram, ok féngu honum Sæfina í vald. En konungr þakkaði þeim ok bað þá fara til Trimonieborgar ok vinna hana en drepa Vitakind konung. Rollant varð við þat glaðr mjök, ok blésu (í) lúðra sína. En guð gerði mikla jartegn fyrir sakir Karlamagnús konungs, at borgarveggrinn féll allr niðr. En Karlamagnús fór í borgina ok alt lið hans, ok drápu Vitakind konung ok frelstu Saxland, ok fóru síðan til Vesklara ok váru þar um nóttina, ok setti Karlamagnús konungr Bofa hinn skegglausa til varðveizlu landsins eptir ok 100 þúsunda með honum. Karlamagnús konungr sendi Geirarð heim til Numaiam a(t) búa veizlu í móti sér, því at hann ætlaði þar at vera at hvítasunnudegi, en hann sjálfr fór fyrst heim til Eiss.

48. Þá er Karlamagnús konungr stóð við glugg einn í höllinni ok sá út á Rín, leit hann hvar svanr einn kom upp í vatninu ok hafði silkistreng um háls sér, ok hékk þar á bátr einn. En á bátinum var riddari einn vel vápnaðr ok hafði rit eitt á hálsi sér. En er riddarinn kom at landi, þá fór svanrinn út aptr, ok sá engi maðr hann síðan. Namlun gékk á mót manninum ok tók í hönd honum ok leiddi hann fyrir konung. Þá spurði Karlamagnús konungr þenna mann at nafni. En hann kunni eigi máli ok fékk honum ritit. En ritit sagði, at Geirarðr svanr var kominn at þjóna honum til lands ok konu. Namlun tók vápn hans ok klæði ok hirði. En Karlamagnús konungr gaf honum skikkju góða ok gékk síðan til borðs. En er Rollant sá þenna hinn nýkomna riddara, þá spurði hann, hvat manna sá væri. Karlamagnús konungr svarar, at þann riddara hafði guð sent honum. Rollant spurði, hvat hann hét. Karlamagnús sagði, at hann hét Geirarðr svanr. Rollant svarar: Víst er sá maðr höfðingligr. Konungr bað þjóna honum vel. Geirarðr var vitr maðr ok þjónaði vel Karlamagnúsi konungi, ok þótti hverjum manni hann góðr, ok nam skjótt mál ok var góðr riddari ok vænn maðr. Karlamagnús konungr var honum ráðhollr ok gipti honum Adaliz systur sína ok gerði hann hertuga yfir Ardena.

49. Litlu síðar sendi Karlamagnús konungr orð Videlun hertuga af Bealfer ok bað hann koma á sinn fund til Eiss. En er hann kom, tók Karlamagnús við honum með fagnaði ok kallaði hann á málstefnu ok Rollant frænda sinn, ok Oliver ok Geirarð svan, Herfa hertuga af Kolne ok Freri erkibyskup, Turpin erkibyskup ok byskup af Trivers, Eim af Galiza ok Hatun jarl, konunginn af Peitrs, hertugann af Paris, jarlinn af Flæmingjalandi. Þá mælti Karlamagnús konungr: Góðir vinir, segir hann, ek em nú með guðs miskunn konungr í Franz ok keisari í Rómaborg; nú með yðru ráði vil ek kvángast ok fá dóttur Videluns hertuga af Bealver Adeini systur Namluns. En þeir svöruðu allir, at þeim þótti því vel ráðit. Síðan gerði Karlamagnús konungr til hennar brullaup ok festi hana. Erkibyskupar þrír vígðu þau saman. En er þau höfðu verit á samt tvá vetr, þá áttu þau son saman, er kallaðr var Löðver. En er sveinninn var fœddr, þá hét Karlamagnús Jórsalaför at sœkja gröf dróttins várs ok biðja sér miskunnar ok syndalausnar. Hann bjóst ok réð til ferðar með sér Videlun hertuga mág sinn, Hatun ok Namlun, Turpin erkibyskup ok Geirarð af Numaia, Giliam kapalín sinn ok þjóna sína ok 300 riddara, ok bauð Bova inum skegglausa ok Geirarði svan at varðveita Saxlandi, en Oliver konungsríkit í Vallándi, en Rollant í Rómaborg keisaraveldit.

50. Síðan fór Karlamagnús konungr út til Jórsala ok aptr um Miklagarð. Tyrkir ok heiðit fólk börðust við Grikkja konung í þenna tíma til gersima hans. En er Grikkja konungr sá Karlamagnús konung, þá varð hann feginn ok bauð þeim öllum til sín, ok bað Karlámagnús konung veita sér lið at berjast móti heiðnum lýð. En Karlamagnús sagðist eigi fyrri heim koma en þar væri siðat ok friðr góðr. Keisarinn girzki kunni honum fyrir þat mikla þökk, en heiðingjum þótti þat enskis tvert, ok bjuggust mót þeim djarfliga ok börðust, ok féll mestr hlutr af heiðnum lýð. Karlamagnús konungr ok Namlun ok lið þeirra tóku höfðingja alla heiðinna manna ok fœrðu Grikkja konungi. Hér fór Karlamagnús konungr mikinn skaða af manna tjóni; þar féll Videlun hertugi mágr Karlamagnús konungs ok 50 riddara með honum ok þrír aðrir ríkir menn. Miran hét inn heiðni konungr, hann vann Grikkja konungi eiða, eptir því sem Karlamagnús konungr skilði fyrir; hann skyldi fá honum á hverjum 12 mánuðum fimtán hundruð marka gulls ok 10 múla ok 7 úlfalda. Síðan tók Karlamagnús leyfi til heimferðar, en Grikkja konungr bauð at gefa honum Miklagarð ok gerast hans undirmaðr. Karlamagnús konungr svaraði: Guð bjóði mér þat eigi at gera, þar sem þú ert keisari ok höfðingi allrar kristni; vil ek biðja yðr heldr, at þér gefit mér helga dóma nökkura at hafa með mér heim í Valland. En keisarinn kvezt þat gjarna vildu. Hann gaf honum af sveitadúk dróttins várs, er hann þerði sér með er hann hafði talt fyrir fólki, ok hosu hans, af krossinum helga, ok oddinn af spjótinu er lagt var í síðu honum, ok spjót hins helga Merkurii. Karlamagnús konungr laut til jarðar niðr, svá at hendrnar tóku gólfit, ok tók síðan leyfi ok fór feginn heim aptr lofandi guð. En Grikkja konungr fylgði honum á leiðina til borgar þeirrar er armleggr ins helga Gregorii er í, ok kystust ok skildust síðan, ok fór Karlamagnús aptr til Franz, ok kómu til Triverisborgar ok fóru þaðan til Eiss, ok létu eptir hosuna, en dúkinn í Komparins, krossinn helga í Orliens; spjótit ok spjótsoddinn hafði hann með sér ok lét koma undir hjaltit efra á sverði sínu, fyrir því kallaði hann þat Giovise því at hann hafði gefit honum, því kalla allir riddarar, er þeir eggjast á, mungeoy.

51. Nökkurri stundu síðar en Karlamagnús konungr var heim kominn, lá hann í hvílu sinni um nótt heima í Eiss, (þá) kom Gabriel engill til hans ok bað hann bjóða út liði um alt land sitt at stefna í Spanialand. En Karlamagnús konungr gerði sem guð bauð honum; hann sendi boð um alt landit, ok lét svá við búast sem þeir skyldi í braut vera æ ok æ ok hafa með sér konur ok börn. Valirnir kómu til Karlamagnús konungs ok báðu, at konur þeirra ok dœtr skylda heima vera, at eigi hefði menn at háðungu dœtr þeirra í herinum. En Karlamagnús konungr sór við skegg sitt hvíta, at aldri lægi svá ríkr maðr með úríks manns dóttur, at hann skyldi eigi eiga hana; en ef sá újafnaðr er á, at hann metr sik eigi verðan at fá hennar, þá skal ek dœma yfir með þeim. Síðan gaf hann þeim tveggja vetra frest at búast við. Á þriðja ári váru þeir búnir 10 hundruð þúsunda riddara, ok bað þá Karlamagnús konungr sína menn hafa marga vagna hlaðna af hnotum ok af kornum at sá í Spania, ok sagði þat upp skyldu vaxit áðr þeir hyrfi aptr, ef þeir féngi eigi kristnat landit. Þá fór Karlamagnús á ferð með sitt lið ok kom til ár þeirrar er Gerund heitir, ok fundu þar hvárki vað né annan farkost, ok víssu eigi hversu þeir skyldu yfir komast. Þá féll Karlamagnús konungr til bœnar ok bað, at guð skyldi greiða för þeirra yfir ána, ef hann vildi för þeirra í Jspaniam. En guð gerði þá jarteign fyrir Karlamagnús konung, at hind ein hvít óð yfir þvera ána, en þeir riðu þar eptir. Þá sendi Karlamagnús konungr þá Rollant ok Oliver fram fyrir ok alla hinu beztu drengi með þeim at sitja um Nobilis.

52. En er þeir kómu þar, þá hafði Fulr konungr skipat mikit lið at móti þeim. Þá mælti Rollant við Oliver: Vilt þú heyra heimsku, félagi, segir hann. Oliver svarar: Ek hefi œrna heyrða, eða hvat er þat? Rollant svarar: Karlamagnús frændi minn, sagði hann, bað oss eigi drepa Ful konung, er enn er útekinn. Oliver svarar: Undrum verði sá, segir hann, er hann hirðir, ef ná má honum. Síðan vápnuðust þeir allir ok skipuðu liði sínu í þrjár fylkingar, 100 þúsunda í hverja, Rollant ok Oliver váru í fjórða stað. Fulr konungr var með 7 þúsundir riddara, ok allir vel vápnaðir ok skipaðir í 7 fylkingar. Rollant ok Oliver hjuggu hesta sína sporum ok hleyptu fyrstir fram or fylkingunni á mót Ful konungi. En Fulr konungr laust í skjöld Olivers spjóti sínu, svá at fast var. En Rollant hefndi hans vel ok lagði í miðjan skjöld konungs spjótinu í gegnum skjöldinn ok í síðu honum ok bar hann af hestinum. Í því bili hjó Oliver til Ful konungs með sverði sínu í hnakkann í gegnum hjálminn ok höfuðit, svá í hökunni nam staðar. Síðan kom til alt lið þeirra, ok var drepinn mikill hluti af heiðnum lýð, ok jafnvel þá sem í borginni váru, ok tóku borgina ok gættu til handa Karlamagnúsi konungi. Síðan fóru þeir Rollant ok Oliver ok alt lið þeirra ok þógu ok þerðu allan vígvöllinn, at Karlamagnús konungr skyldi eigi sjá blóðit er hann kœmi. Þá kom hann at borginni tekinni ok spurði hvar Fulr konungr var. Rollant sagði, at hann var drepinn. Konungr varð reiðr ok laust glófa sínum á nasar honum, svá at blœddi, þvíat hann hafði boðit þeim at fœra sér hann lifanda.

53. Annan dag eptir fóru þeir til Mongardigborgar ok sátu um hana. En er konungrinn af Kordrs heyrði, at Fulr konungr var drepinn en borgin Nobilis unnin, ok keisarinn af Rómaborg fór at þeim með her ok sat um Mongardig, ok skipuðust við ok fór mót þeim með her miklum. En er Karlamagnús konungr frá þat, þá bað hann lýðinn höggva sundr spjótsköptin ok setja niðr í jörðina alla hlutina. Þá (gerði) guð þá jartegn, at þar uxu af kvistir ok lauf, ok varð þat at skógi sem áðr var völlr. Síðan vápnuðust þeir þar ok riðu at móti þeim ok drápu mikinn fjölda af heiðingjum. En konungr flýði til borgar sinnar Kordu, en Karlamagnús fór til Mongardig ok tók borgina. Síðan fór hann til Kordu ok braut borgina ok vann hana ok drap konunginn. Þaðan fór hann til borgar einnar á miðju Spanialandi, hon heitir Saraguz. Konungr sá er nefndr Marsilius er fyrir réð borginni; hann sendi menn á fund Karlamagnús keisara, ok sagðist vildu ganga undir kristni ok honum til handa, ef hann vill mik láta halda ríki mínu. Karlamagnús konungr varð feginn ok þakkaði guði, ok spurði hvern hann skyldi senda at reyna vilja hans. Rollant bauzt til fararinnar. Konungr vildi þat eigi ok sendi Basin ok Basilium bróður hans þessa eyrendis. En er þeir kómu á fund Marsilii konungs, sögðu þeir honum orð Karlamagnús konungs, at hann skyldi hafa land sitt, ef hann vildi kristnast. Marsilius konungr varð við þetta mjök reiðr, ok lét taka þá báða brœðr ok drepa. En Karlamagnús konungr kunni því verki stórilla.

54. Þá kom maðr einn ok sagði Karlamagnúsi konungi andlát Miluns hertuga af Anglers. En konungi þótti þat mikill skaði, ok spurði hvorjum hann skyldi gipta Gelem systur sína. En Namlun réð honum at gipta hana Guenelun, því at áðr hafði hann litlu mist konu sinnar. Síðan fékk hann Gelem, ok gaf Karlamagnús konungr honum jarldóm í Korbuillo. Því næst áttu þau son saman, er hét Baldvini. Guenelun unni Rollant sem syni sínum, en Rollant unni Guenelun sem feðr sínum, ok sórust í brœðralag. En síðan fundu lærðir menn frændsemi milli þeirra Gueneluns ok Gelem at fjórða manni hvártveggja, ok váru síðan skild, ok gipti Karlamagnús hana þá Efrarði hertuga, ok áttu þau tvá sonu Aðalrað ok Efrarð. En Guenelun fékk systur Efrarðs hertuga.

55. Þessu næst kómu sendimenn til Karlamagnús konungs af Vallandi, ok sögðu þaðan mikil rán ok þjófnað. En Karlamagnús konungr sendi þeim Rollant at siða landit. Þat hafði verit fyrr þá er Karlamagnús konungr hafði unnit Trimoniaborg ok drepit Vitakind konung, þá sendi hann rit til Danmerkr á fund Jofreys konungs, at hann héldi af honum Danmörk, ok skyldi hann senda honum í gísling Oddgeir son sinn ok Erber byrla sinn; ef hann vill þat eigi, þá verðr hann þola her. Þá er Jofrey heyrði þetta, treystist hann eigi at móti mæla, ok sendi þá til Eiss ok bað Karlamagnús ok dróttningu, at þau skylda vera vel til þeirra, ok þau játuðu því blíðliga.

56. Þá er Rollant fór heim til Eiss, bað Karlamagnús konungr hann bera kveðju sína dróttningu ok Löðvi syni sínum, ok vil ek, at þú fœrir mér Oddgeir danska ok sverð mín Kurt ok Almaciam, ok friða vel landit. Guenelun bað Rollant koma til heimilis síns í Kastalandum ok bera kveðju hans Geluviz konu hans. Rollant tók leyfi ok fór til Eiss ok friðaði landit, ok bar dróttningu kveðju Karlamagnús konungs, ok bað fá sér Oddgeir danska ok sverðin at fœra konungi. Síðan tók Rollant leyfi ok fór til Kastalandum. Honum var þar vel fagnat, ok friðaði þar sem honum var boðit, ok bar frúinni kveðju Gueneluns. Þá er þau sátu bæði saman ok drukku Rollant ok Geluviz, þá sagði hon honum, at Guenelun hafði boðit henni, at hon skyldi honum vel fagna: Nú vil ek senda til þín í nótt eina mey væna, er ek á, ok dýrligrar ættar, ok mun hon eigi fyrr koma en sofnat er alt liðit, ok skaltu eiga kost at leika við hana slíkt sem þú vilt. Rollant svaraði: Þess bið ek þik eigi, því at ek hefi svarit Adeini systur Olivers, at ek skal enga konu eiga nema hana, ok ef guð vill, at ek koma heill or Spania, þá skal ek fá hennar. En hon kvezt at vísu mundu senda honum hana. Hann bað hana gera sem henni sýndist. Eptir þat géngu menn at sofa. En Rollant var mœddr ok sofnaði þegar. Þá er allir menn váru sofnaðir, þá stóð upp Geluviss ok tók möttul sinn ok gékk til hvílu, þar sem Rollant svaf í, ok þreifaði um fœtr honum alt upp til knjá, en hann hrœrðist hvergi við. Síðan fór hon í hvíluna ok lagðist sem hon var löng í hjá honum, ok tók at klappa honum ok kyssa hann. Hann snérist til hennar ok átti lag við hana tysvar. Hon talaði við hann ok kvezt mikit unna honum, ok skal ek gera alt þat sem þú vill. Honum þótti þat illa, er hann hafði svarit Adeini, ok þakkaði henni sinn góðvilja. Síðan spurði hann hana, hvat hon hét. Hon sagði, at þar var Geluviz kona Guineluns, ok mátt þú hafa af mér þat alt er þú vill. Hann stóð upp ok iðraðist, er hann hafði svikit félaga sinn, ok bað hana fara í brott. Hann stóð upp snemma um morguninn ok fór í brott ok tók eigi leyfi, ok fór til Orliens ok þaðan í Spanialand, ok kom til Namluns, ok sagði honum öll tíðendi, ok svá þat er konan hafði svíkit hann. Namlun bað hann leyna vel ok ganga til skripta, ok sagðist hann skyldu fasta með honum. Rollant kvezt skyldu segja honum sjálfr, því at ek hét at segja honum öll misverk, þau er ger væri at heimili hans, ok er engi jafnmikil sem þessi er ek ger(ð)a. Namlun þótti þat illa. Síðan sagði Rollant Guinelun einum saman allan atburð. Guinelun bað hann leyna vel ok sagðist ekki mundu honum fyrir þetta reiðr vera, þar sem hon olli sjálf. Þaðan af gerðist hugr hans illr til Rollants, ok þóttist aldri mundu verða glaðr, meðan hann lifði, fyrir þá svívirðing er hann hafði honum gerva.

57. Eptir þat géngu þeir Namlun ok Guenelun til Karlamagnús konungs ok sögðu honum at Rollant ok Oddgeirr váru komnir. Karlamagnús bað ganga eptir þeim, ok svá var gert. En er þeir kómu fyrir konung, kvaddu þeir hann. Síðan spurði hann þá tíðenda. Þeir sögðu alt kyrt. Rollant sagðist sýst hafa þat sem honum var boðit. Konungri þakkaði honum þat. En er Karlamagnús konungr sat undir matborði, ok Rollant á aðra hönd honum en Guinelun á aðra hönd honum, þá spurði Karlamagnús ef hann skyldi dubba Oddgeir til riddara. Rollant kvað þat vel fallit, þvíat hann er bæði mikill ok sterkr. Þá svarar Guenelun ok bað hann heldr uppi hanga. Konungi þótti þetta kynligt, ok spurði hverja sök at hann hefði til þess. Guenelun sagði hann unna dróttningu. Konungr varð við þat úglaðr. En er konungr var mettr, þá kallaði hann Namlun á eintal ok sagði honum hvat Guenelun hafði mælt. Þá svaraði Namlun: Þú skalt því eigi trúa, ek veit annat sannara. Konungr spurði, hvat þat væri. Namlun bað hann leyna. Konungr kvað engan vita skyldu. Namlun mælti: Spyr at Rollant, hversu kona Gueneluns herbyrgði hann. Karlamagnús spurði Rollant, en hann sagði honum hit sannasta. Konungr svaraði: Menn veit, segir hann, Guenelun hatar Rollant. Namlun mælti: Trú honum eigi ok dubba danska mann til riddara. Konungr kvað svá vera skyldu.

58. Eptir þat bað konungr fá sér brynju ok hjálm ok tók sverð sitt Kurt ok gyrði Oddgeir með ok hengdi skjöld á háls honum. Síðan bað hann fá sér hest nökkurn; honum var fœrðr hestr grár at lit, er hann hafði fengit í Spania. En er konungr sá þenna hest, þá mælti hann: Þenna hest skal ek hafa sjálfr, ok skal hann heita Tengardus. Þá var fram leiddr rauðr hestr mikill, er átt hafði Fulr konungr, ok gaf hann Rollant. Jnn þriði hestr var fram leiddr brúnn at lit, mikill ok fríðr Brocklafer, þann gaf hann Oddgeiri ok laust hann hálsslög ok fékk hann síðan riddaraklæði. Turpin erkibyskup bað Karlamagnús konung fá sér vápn at berjast mót heiðnum lýð. Hann kvezt þat gjarna vildu. Síðan fœrði konungr hann í brynju ok setti hjálm á höfuð honum ok gyrði hann með Almaciam sverði sínu. Síðan var leiddr til hans hestr svartr, er átt hafði konungr af Kords. Turpin erkibyskup ljóp þá á bak hestinum. En Rollant fékk honum spjótit. Síðan reið hann fyrir Karlamagnús konung með vápn sín ok kvaddi konung ok laut honum. En allir Valirnir œptu senn ok mæltu: Almáttigan klerk eigum vér oss. Þá spurði Rollant Karlamagnús konung, ef hann vildi lofa honum at dubba til riddara Teorfam bróður Geofrey af Mundegio. Karlamagnús konungr svarar: Góði systurson, ger sem þér líkar bezt. Síðan gaf Rollant Teorfu hest sinn Kastalein, sá var beztr í öllu Vallandi, með þvílíkum hætti gaf hann honum riddaraklæði, ok dubbaði hann með honum aðra riddara 19 ok alla tiginborna.

59. Einn tíma þá er Karlamagnús konungr sat í höll sinni ok eignarmenn hans með honum, talaði hann til þeirra: Með guðs miskunn ok yðrum vilja þá vil ek velja mér 12 liðs höfðingja fyrir her mínum ok (til) framgöngu öruggrar móti heiðingjum. En allir svöruðu ok báðu hann fyrir sjá. Þá mælti konungr: Þar vil ek fyrst telja Rollant frænda minn, annan Oliver, þriðja Turpin erkibyskup, fjórða Geres, fimta Gerin, setti Bæringr, sjáundi Hatun, átti Samson, níundi Engeler, tíundi Jvun, ellefti Jforas, tólfti Valter. Þessa höfðingja sét ek til stjórnar móti heiðnum lýð í þá minning sem guð skipaði 12 postulum sínum at predika guðs eyrendi um allan heim; ok svá vil ek, at hverr yðvarr styrki annan ok styði í hverigum háska, sem þér séð holdligir brœðr. En þeir játtuðu því blíðliga. Lýkst hér nú inn fyrsti hlutr sögu Karlamagnús konungs.

____

Recension B og b

b:

18. Reimbaldr fríski tók sér 40 riddara ok fór til Karlamagnús í Eirs. En Heimar af Galizu einn góðr maðr bjóst með gáshauka ok sparhauka rétta götu í Eirs. Moisa heitir á ein mikil, á henni var engi brú ok ekki vað ok engi farskostr, því urðu þeir at fara af leið sinni, ok mœttust þeir Reimbaldr ok Heimar, þar sem þeir skylda yfir fara ána. Þá mælti Heimar við Reimbald: Þú maðr, lát mik fyrri yfir fara ána. Reimbaldr svarar: Hvat manni ertu þess, at ek muna þik láta fyrri yfir fara? Sá maðr er ek, segir Eimar, at ek man ráða hálfri stöngu við þik. Reimbaldr segir at hann mundi eigi fara at öllu úreyndu. En Eimar bað hann víkja aptr nökkut með lið sitt, ok ek man svá gera, ok gefum rúm gott, ok sé riddarar okkrir kyrrir, en vit ríðumst at tveir. Reimbaldr snöri þá aptr hesti sínum um tvau ördrög. Báðir váru þeir vápnaðir vel. Lustu þeir síðan hesta sína sporum ok riðust at, lagði hvárr til annars, svá at spjótsköptin géngu í sundr. En er Reimbaldr sá, at Eimar var slíkr riddari, þá mælti hann vináttuliga með hann ok spurði hvat hann héti. Hann sagðist heita Eimar af Galizuborg, ok spurði í móti hvat hann héti. Ek heitir Reimbaldr hinn fríski, sagði hann. Þá mælti Eimer, at þeir skyldu gerast félagar ok sverjast í fóstbrœðralag, ok svá gerðu þeir. Fóru síðan til Eirs ok sendu vini sína 2 at taka þeim herhergi. En Karlamagnús sendi þá til Nafluns ok Drefiu til herbergis, ok þeir herbergðu þá vel ok tiguliga. Síðan fóru þeir til Karlamagnús ok Naflun með þeim ok gerðust hans menn. Síðan tóku þeir leyfi ok géngu aptr til herbergis síns.

B (her, og de følgende):

26. Karlamagnús keisari kallaði þá enn til sín alla höfðingja sína ok hóf svá sína rœðu: Góðir herrar, sagði hann, ek á tvær systr fyrir at sjá, ok nú vil ek gipta aðra með yðru ráði röskum manni Reinaldi fríska. Öllum þeim þótti þetta vel ráðit. Síðan gipti hann Belisem systur sína Reinaldi fríska með miklu ríki ok eignum, þvíat þau skyldu eignast öll þau ríki sem Tankemar ok Tamar bróðir hans höfðu átt ok 4 jarldóma með öllu ríkinu ok allt Lingerafn. En þetta ríki var alt af Flæmingjalandi til Danmerkr. Ok hér meðr gaf hann honum 3 spjót með hvítum merkjum. Ok þá gerði (hann) Eimi af Galizu constafl sinn, ok lét hann geyma knífa þeirra svikaranna. Síðan váru þeir allir leystir af myrkvastofunni sem meðr svikarum höfðu verit, ok sóru þeir allir Karlamagnúsi eiða, at þeir skyldu honum vera dyggir ok trúir.

Herra Millon páfi fékk nökkura klerka sína Karlamagnúsi til fylgdar ok sœmiligrar þjónustu: var einn af þeim Gileas góðr maðr ok réttlátr, hann var legatus af Rómaborg, skyldi hann vera kapalín keisarans; annarr var Turpin bróðir Hatuns jarls, hann skyldi geyma innsigli hans ok hafa bréfagerðir, ok því má vel nefna hann konungsins kanceler. Tvá aðra klerka gaf pávinn honum at þjóna í kapellu hans. Síðan skipaði Karlamagnús með herra páfans ráði ok erkibyskupa samþykki fjóra tigi kanunka til kapellunnar, þvíat þat sýndist þeim vel nœgjast. Svá lét hann ok setja svartmunkaklaustr í öðrum stað ok nunnuklaustr í þriðja stað. Sveina þá alla sem kómu af Kolni með hertoganum ok erkibyskupinum gerði hann at riddarum, en þeir váru nær 80. En þessa kjöri hann meðr sér at hafa: Bofa hinn skegglausa, Jvora ok Jva, Engiler af Gastun, Bæring ok Hatun, Gerin ok Geres, Samson ok Anzilin, Valltara af Akarð ok Hoel, Geofrey ok Hatun, Guenelun af Kastalundum ok Arnald ok Berarð, Oduin ok Vasker. Tólf riddara af þessum hafði hann jafnan með sér, þvíat þeir váru góðir drengir. En Videlun ok Naflun, Hatun ok Reinald fríska, Turpin ok Giliam hafði hann sér at ráðgjöfum. 7 hundruð riddara hafði hann dagliga með sér ok umfram þjónastumenn í sínum herbergjum. Ok nú hefir hann sýst sér lið, sem hann vill hafa.

27. Öllum sínum höfðingjum bauð hann fríð at halda hverjum við annan um alt sitt ríki. Síðan birti hann herra páfanum, at á 12 mánaða fresti ætlaði hann sér til Rómaborgar at vígjast þar til keisara, ok herra páfinn hét honum þar at vera meðr allan sinn skara. Ok eptir þat þakkaði hann mikiliga páfanum ok öllum öðrum sína þangatkvámu ok gaf þeim öllum leyfi at fara í sitt ríki. En herra páfinn stóð upp ok blezaði [þá alla ok bað þá hlýðna vera Karlamagnúsi konungi. Fóru síðan heim í sitt ríki. En Karlamagnús dvaldist eptir ok lét gera kirkjuna til fulls; en Naflun fór heim at styrkja kastala sína ok geyma ríki sín, en Eimir af Galizu fór í Jrikun með 300 riddara ok með honum Hugi hertogi.

28. Nú hefir Varner af Pirapont fregit, at Karlamagnús er vígðr ok hann hefir drepit þá alla sem í móti honum stóðu, ok þóttist hann vera gildr fyrir sér ok mikill kappi, þvíat hann átti marga kastala sterka ok þrjár borgir mjök fjölmennar. Hann heyrði þá sagt, at Karlamagnús hafði látið taka Jrikun ok líkaði honum þat illa, ok fór þegar um morgininn til Pirapont meðr hundraði riddara ok setti lið sitt í kastalann, en samnaði síðan at sér liði ok fékk sér tvær þúsundir riddara, fóru síðan til Orliens ok tóku borgina ok bygðu kastalann ok styrktu, létu síðan borgarmenn sverja sér eiða ok allan landslýð; slíkt hit sama fór hann til Brettolliam ok tók hana á sama hátt, ok svá Jrikun, ok sagðist skyldu standa á móti Karlamagnúsi með allan sinn styrk ok afla, en aldri honum á hönd ganga, medan líf væri með honum.

29. Þetta fréttir Eimir at Varnir hefir undir sik tekit öll þau lönd sem hann var constafl yfir, ok sendi hann menn sína til hans ok bað hann ganga á hönd Karlamagnúsi konungi ok hafa síðan lönd sín í friði. En hann varð mjök reiðr við ok sendi Eimi bréf sitt ok kvað Karlamagnús rangtekinn til konungs, því at hann er þjófr, ok skal ek þat sanna meðr minni hólmgöngu viðr þik Eimir eðr Reinbald fríska. En Eimir tók þessi bréf ok fœrði Karlamagnúsi konungi, ok er hann sá bréfit, mælti hann: Býðr Varnir þetta ok kallar mik þjóf, illa gerir hann þat. En Reinbaldr spurði, hver orð hann hefði send. Karlamagnús svaraði: Hann hefir tekit borgir mínar ok ríki mitt, en kallar mik þjóf ok segir mik rangliga tekinn til konungs, ok býðr mér eðr mínum mönnum hólmgöngu. Reinbaldr sagði: Gef mér herra eina gjöf! Konungrinn spurði, hver sú væri. Látið mik ganga á hólm við hann. Já, sagði konungrinn, guð styrki þik til at vinna þat sœmdarverk. Þeir Reinaldr ok Eimir fóru síðan meðr 6 hundrað manna, ok Turpin meðr þeim, til Nafluns, ok sögðu honum at Reinaldr skyldi ganga á hólm við Varner, en Naflun lét kynliga yfir því, ok spurði ef tekin væri hólmgangan með þeim. En Reinaldr kvað [mælt til. Þeir tóku þá orlof ok vildu fara, en Naflun sagdi: Ek skal fara meðr yðr með 7 þúsundir riddara, at hann svíki yðr eigi. Nú fóru þeir til Jrekun ok váru þar um náttina.

30. En Namlun sendi mann til Varners á laun ok bað hann fara til Eirs ok ganga á hönd Karlamagnúsi konungi, en ef hann vill þat eigi, þá skal hann lífit láta. Ok er Varner heyrði þetta, sór hann við guðs krapt, at ef sendir verða fleiri menn þessa örendis, skal þeim augun út stinga. En sendimaðr spurði, hvárt hann vildi á hólm ganga móti Reinaldi fríska um þat at konungrinn væri rangtekinn eðr þjófr. En hann gékk með því, at hann kallaði hann þjóf. En Geirarðr af Numax var sendimaðr, ok er hann heyrði þetta, þótti honum illa ok réð at bregða sverði, en því [gerði hann þat eigi, at þat mundi kallat heimskuverk, ok tók hann með þeim hólmgöngu á týsdag undir Pirapont, einn einum móti. Ríðr hann aptr ok sagði at tekin var hólmgangan.

34. Bovi hinn skegglausi af Viana, kom til hirðar Karlamagnús konungs með hundraði riddara ok son sinn ok hundrað sveina með honum; hann var hertogi, ok bað son sinn gerast riddara ok alla sveina hans með honum, fyrir ástar sakir viðr hann. Ok þetta veitti Karlamagnús honum, at hann dubbaði þá alla til riddara. Karlamagnús bað Bova fara til Spoliamborgar til Hatuns konungs, ok bað þá koma báða saman til Rómaborgar at hvítasunnudegi: Ek skal þá vera kórónaðr. Ok hann fór ok fann Hatun konung, ok hét hann ferðinni; Geirarðr son Bova var eptir með Karlamagnúsi. Ok í þessi ferð andaðist Bovi, en Karlamagnús bauð Vinant af Landber fóstra son hans.

---

Fotnoter