Knytlíngasaga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Fornmanna Sögur

Eptir gömlum handritum

Ellefta bindi.

Útgefnar að tilhlutun hins

Norræna Fornfræða Félags

Kaupmannahöfn 1828

Hér hefr upp Knytlíngasögu

1. Haraldr Gormsson var tekinn til konúngs í Danmörk eptir föður sinn, hann var ríkr konúngr ok hermaðr mikill; hann eignaðist Holsetaland í Saxlandi, ok hafði hann mikit jarlsríki í Vindlandi; hann lét þar gjöra Jómsborg, ok setti þar herlið mikit, hann setti þeim mála ok rétt, en þeir unnu landit undir hann; [á sumrum láu þeir í hernaði, en sátu heima á vetrum, þeir voru kallaðir Jómsvíkíngar. Haraldr konúngr Gormsson réð svikum ok lífláti Haralds konúngs Gunnhildarsonar, Noregs konúngs, þá er hann féll at Hálsi í Limafirði, sem ritað er í æfi Noregs konúnga; en síðan fór Haraldr konúngr í Noreg með her sinn, ok lagði land allt undir sik, ok setti þar yfir höfðíngja Hákon jarl Sigurðarson, en Danakonúngr tók skatta af landi öllu. Á dögum Haralds konúngs Gormssonar var keisari í Saxlandi Ottó hinn rauði, hann hafði ófrið við Danakonúng, ok bauð Dönum kristni, en Danakonúngr hafði þar úti her í móti, ok vildi með öngu móti við kristni taka. Haraldr konúngr Gormsson átti mikla orustu við Ottó keisara suðr við Danavirki, þá var þar Hákon jarl af Noregi með Danakonúngi; þar fékk keisarinn ósigr, en þó vann hann landit nokkru síðar, ok kom heim þá á flótta Haraldi konúngi ok Hákoni jarli til Limafjarðar, ok allt út í Mársey. Síðan tók Haraldr konúngr við kristni, ok keisarinn veitti guðsifjar Sveini syni hans, ok gaf honum nafn sitt, ok var hann með því skírðr, at hann hét Ottó-Sveinn; var þá alkristin Danmörk, ok skildist keisarinn eigi fyrr við.

Knýtlinga saga. AM 18 fol.

Fall Styrbjarnar ens sterka

2. Á dögum Haralds konúngs Gormssonar var Styrbjörn enn sterki í hernaði í Austrveg. Styrbjörn var son Ólafs Bjarnarsonar, Svíakonúngs. Styrbjörn kom með her sinn í Danmörk, ok fékk handtekit Harald konúng; þá gipti Haraldr honum Þyri dóttur sína, ok fór sjálfr til Svíþóðar með Styrbirni. Styrbjörn brendi öll skip sín, áðr hann gengi á land upp; en er Haraldr konúngr verðr þess varr, at Styrbjörn er skipalauss, þá hélt hann skipum sínum út á Löginn ok síðan í braut, ok aptr til Danmerkr. Styrbjörn barðist á Fýrisvöllum við Eirík enn sigrsæla Svíakonúng, föðurbróður sinn; þar féll Styrbjörn ok mestr hluti liðs hans, en sumt flýði; þat kalla Svíar Fýriseltu.

Frá hernaði Haralds konúngs

3. Þá er Haraldr konúngr Gormsson hafði skírast látit, sem fyrr var sagt, þá nauðgaði hann Hákoni jarli [Sigurðarsyni at taka við trú, ok var hann skírðr ok allir menn, þeir sem þá voru með honum af Noregi; fékk Haraldr konúngr honum þá presta ok aðra lærða menn, ok bauð honum at láta skíra allt fólk í Noregi, ok hét Hákon jarl því með svardögum; en er þeir skildu konúngr ok jarl, þá fór Hákon til Noregs, en skaut enum vígðum mönnum á land at Hálsi í Limafirði, en hann kastaði kristni, ok efldi síðan hin mestu blót í Noregi. En er Haraldr konúngr spurði þat, at Hákon hafði kastat kristni, ok þat annat, at hann hafði herjat land Danakonúngs, þá fór Haraldr konúngr með her sinn til Noregs, ok eyddi land allt með sjá, svâ at allt var brennt milli Líðandisness ok Staðs, nema fimm bœir í Lœradal í Sogni, en fólk; allt flýði á fjöll ok markir með allt lausafé, þat er komizt fékk. Haraldr konúngr lá um hríð með her sinn í Sólundum, ok ætlaði þá að herja til Íslands með liði því, er hann hafði þar, ok vildi hann hefna níðs þess er íslendíngar höfðu gjört um hann, ok níddan hann. Haraldr konúngr bauð kúngum manni at fara í hamförum til Íslands, ok vita hvat hann kynni þaðan at segja konúngi; sá fór í hvalslíki umhverfis landit, ok sagði síðan konúngi at margar kúngar óvættir byggja land þat, en haf svâ mikit milli landanna, at þar var ekki fœrt lángskipum; ok er Haraldr konúngr varð þessa var, þá þóttist hann skilja, at þetta var en mesta ófœra, ok ekki mátti þessu til leiðar koma. Eptir hernat þenna, er Haraldr Gormsson hafði gjört í Noregi, þá snéri hann heim til Danmerkr með lið sitt, en Hákon jarl lét byggja land allt í Noregi, en galt önga skatta síðan Danakonúngi.

Fall Haralds konúngs

4. Sveinn, son Haralds konúngs Gormssonar, beiddist ríkis nokkurs af Haraldi konúngi feðr sínum, en Haraldr konúngr unni honum lítit, þvíat hann var frilluson, ok vildi hann ekki ríki fá honum til forráða. En er Sveinn gjörðist fullkominn maðr, þá fékk hann sér skip ok lið, ok herjaði víða bæði utanlands ok innanlands; þá varð Haraldr konúngr reiðr honum, ok safnaði liði í móti honum; þá var kominn til liðs, við Svein Pálnatóki fóstri hans, sem segir í sögu Jómsvíkínga, ok héldu þeir þá til Sjólands ok inn í Ísafjörð, þar var þá fyrir Haraldr konúngr með skipum sínum. Sveinn lagði þegar til orrostu við hann, varð þar bardagi mikill, dreif þá lið til Haralds konúngs, svâ at Sveinn varð ofrliði borinn, ok flýði hann. Í þeirri orrostu, fékk Haraldr konúngr banasár, ok var hann skotinn öru til bana, ok var hann fyrstr Danakonúnga grafinn í vígða jörð; þá hafði hann verið konúngr 80 vetra, 30 vetra at lifanda Gormi konúngi feðr sínum, 50 vetra síðan.

Frá Sveini konúngi

5. Sveinn tók konúngdóm í Danmörk eptir Harald konúng feðr sinn, hann var kallaðr Sveinn tjúguskegg, hann var ríkr konúngr. Á hans dögum fór Sigvaldi jarl, ok aðrir Jómsvíkíngar til Noregs, ok barðist við Hákon jarl á Mœri á Hjörúngavági, þar féll Búi digri, en Sigvaldi jarl flýði. Eptir þat hvarf ríki í Noregi undan Danakonúngum, en litlu síðar kom Ólafr Tryggvason til Noregs ok tók ríki. Sveinn konúngr átti Gunnhildi dóttur Búrjzlafs Vindakonúngs, ok voru þeirra synir Knútr ok Haraldr. Síðan átti Sveinn konúngr Sigríði ena stórráðu, dóttur Sköglartosta, móður Ólafs Svíakonúngs; hana hafði fyrr átt Eiríkr hinn sigrsæli Svíakonúngr. Dóttir Sveins konúngs ok Sigríðar var Ástríðr, er átti Úlfr jarl, son Þorgils sprakaleggs. Sveinn ok Björn hétu synir þeirra. Gyða hét enn dóttir Sveins konúngs tjúguskeggs, hana átti Eiríkr jarl Hákonarson í Noregi; þeirra son var Hákon jarl, ef Ólafr hinn helgi tók í Sauðúngs sundi. Sveinn konúngr tjúguskegg var at falli Ólafs konúngs Tryggvasonar með þeim Ólafi sœnska, stjúpsyni sínum, ok Eiríki jarli, mági sínum; þeir börðust við Svöldr; ok eptir fall Ólafs konúngs Tryggvasonar eignuðust þeir þrír Noreg, Sveinn Danakonúngr einn þriðjúng, annann Ólafr Svíakonúngr, enn þriðja Eiríkr jarl.

Enn helgi Játmundr drap Svein konúng

6. Sveinn konúngr var hermaðr mikill ok enn ríkasti konúngr; hann herjaði víða bæði um Austrveg ok suðr um Saxland; at lyktum fór hann með her sinn vestr til Englands, ok herjaði þar víða, ok átti þar margar orrostur; þar var þá Aðalráðr konúngr Játgeirsson. Þeir Sveinn konúngr áttu margar orrostur, ok höfðu ýmsir sigr. Sveinn konúngr vann mestan hlut Englands, var hann þá á Englandi marga vetr, ok herjaði víða landit ok brenndi, hann kölluðu þeir fjanda Engla. Í þessum ófrið (flýði) Aðalráðr konúngr landit fyrir Sveini konúngi, en Sveinn konúngr varð bráðdauðr um nótt í rekkju sinni, ok segja þat enskir menn, at Játmundr konúngr enn helgi hafi drepit hann með þeim hætti, sem hinn helgi Merkúríus drap Júlíanum níðíng.

Frá Þíngamanna liði

7. Eptir dauða Sveins konúngs héldu Danahöfðíngjar því ríki í Englandi, er þeir höfðu unnit af landinu; höfðust þá enn orrostur af nýju, þvíat þegar Sveinn konúngr var dauðr, fór Aðalráðr konúngr heim í landit, ok komst þá í ríki sitt með styrk Ólafs ens helga, svâ sem sagt er í sögu hans eptir orðum Óttars svarta skálds; hann segir svâ:

Komtu í land ok lendir

láðvörð Aðalráði

þín naut rekka rúni

ríki efldr at slíku;

harðr var fundr sá er fœrðut

friðlands á vit niðja

réð ættstuðill áðan

Játmundar þar grundu.

Í þann tíma settu Danir þíngamannalið í Englandi, þar váru þá málamenn, ok var þat eð fræknasta lið, ok héldu þíngamenn mjök upp orrostu af hendi Dana við Englismenn.

Knútr konúngr lagði England (undir sik)

8. Knútr, son Sveins konúngs tjúguskeggs, var 10 vetra, þá er faðir hans andaðist, var hann þá til konúngs tekinn í Danmörk yfir allt Danaveldi, þvíat Haraldr bróðir hans aar andaðr. Danahöfðíngjar, þeir er þá sátu í Englandi, ok þar héldu landinu, því er Sveinn konúngr hafði unnit, þá sendu þeir þau orð til Danmerkr, at Knútr konúngr skyldi koma vestr til Englands með Danaher til styrks við þá; en með því at Knútr konúngr var þá á barns aldri, ok var ekki vanr herstjórn, þá lögðu vinir hans þat ráð fyrir hann, at hann skyldi senda herlið til Englands, ok setja þar höfðíngja yfir, en fara eigi sjálfr, meðan hann var eigi meirr á legg kominn, ek svâ var gjört at konúngr sat 3 vetr í Danmörku, síðan hann tók konúngdóm; en at liðinni þeirri stundu bauð hann út herliði af Danmörku; hann sendi boð ok til Noregs Eiríki jarli mági sínum, at hann skyldi safna liði ok fara til Englands með honum, þvíat Eiríkr jarl var frœgr mjök at hreysti ok at hernaði, er hann hafði borit sigr af þeim tveim orrostum, er frægstar hafa verit á Norðrlöndum: önnur var sú, er þeir Sveinn konúngr tjúguskegg ok Ólafr sœnski Svíakonúngr ok Eiríkr jarl börðust við Ólaf Tryggvason við Svöldr; en önnur sú, er þeir Hákon jarl ok Eiríkr jarl börðust við Jómsvíkínga á Hjörúngavági. Knútr konúngr hélt her sínum vestr til Englands, ok höfðu allmikit lið. Svâ sagði Óttar svarti í Knútsdrápu:

Hrestu lit gamall lýtir

lavgreiðar fram skeiðum

fór at fylkir æri

fólk sveimaðr þér heiman;

hilmir bjóttu ok hættir

harðbrynjuð skip kynjum

reiðr hafðir nú rauðar

randir Knútr fyrir landi.

Ok enn segir hann svâ:

At fylgðu þeir Jótar

auðmildr flugar trauðir

[skaut reina bjó skreytir

Skánúnga lið vánir;

vað blés of þér vísi

vestr settir þú flesta

kunnt gjörðir þú þenna

þitt nafn í haf stafna.

Knúti konúngi fylgðu margir höfðíngjar til Englands; þar var fyrstr maðr Úlfr jarl Sprakaleggsson, mágr hans, hann átti þá Ástríði Sveinsdóttur, systur Knúts konúngs; þar voru ok þeir brœðr, synir Strútharalds jarls, Hemíngr ok Þorkell háfi, ok margir höfðíngjar aðrir. Knútr konúngr kom til Englands, ok sigldi utan at Englandi, þar sem Fljót heita. Svâ segir Hallvarðr Háreksblesi í Knútsdrápu:

Knútr léztu fram til Fljóta,

frægr leið vörðr um ægi

heipt snarr Hildar leiptra,

harðbrynjuð skip dynja;

Ullar léztu við Ellu

ættleifð ok má reifðir,

sverð manns snyrti gerðar

sund vigs flota bundit.

En þegar Knútr konúngr kom til Englands, gekk hann upp, ok herjaði landit, drap mannfólkit, en brendi bygð alla. Svâ segir Óttar svarti:

Herskjöld bartu ok hélduð

hilmir ríkr af slíku

hykkað ek þengil þektust

þik kyrsetu mikla;

ætt drap Jóta drottinn

Játgeirs í fór þeirri

þveit rakt þrár er heitinn

þeim stillis kom illari.

Ok enn kvað hann svâ:

Brunnu bygðir manna

buðlúng fyrir þér úngum

opt léztu hús ok heiptir

her kall búendr gjörva.

Landsmenn drógu her saman, ok fóru í móti Dönum, ok héldu upp orrostum. Svâ sagði Þórðr Kolbeinsson:

Gengu upp þeir er Englum

ár ramn gefendr váru

langa stund á landi

leiðir grund af skeiðum;

en í gegn þeir er gáðu

glaum skers bœi verja

galt hilmis lið hjalta

herferð búendr gjörðu.

Knútr konúngr átti ena fyrstu orrostu á Englandi í Lindisey, ok varð þar mikit mannfall, þá vann hann ok Hemíngaborg á Englandi, ok drap þar mikið fólk. Svâ segir Óttar:

Gunni léztu í grœnni

gramr Lindisey framda

beldu viðr því er vildu

víkíngar því ríki;

bíða léztu í breiðri

borg Hemínga sorgar

æst fyrir Usu vestan

Engst fólk Svía þröngvir.

Því næst átti hann miklar orrostur á Norðimbralandi við Tesu, drap hann har mikit fólk, en sumt flýði, ok týndist þar sem voru fen nokkur eða díki; síðan flutti Knútr konúngr her sinn lengra suðr á landit, ok lagði allt undir sik þar sem hann fór.

Knútr konúngr fékk Emmu

9. Aðalráðr Englakonúngr varð sóttdøðr þat sama haust eða sumar, er Knútr konúngr kom með her sinn til Englands; hann hafði þá verit konúngr í Englandi 18 vetr ok 20; en Emma drottníng, kona hans, bjóst þegar eptir andlát hans at fara af landi á brøt, hon ætlaði at fara vestr til Vallands á fund brœfða sinna, Vilhjálms ok Róberts, þeir voru jarlar í Vallandi. Faðir þeirra var Rikarð Rúðujarl Rikarðsson, Vilhjálmssonar lángaspjóts; hann var son Gönguhrólfs, þess er vann Normandí; hann var son Röghvalds Mœra jarls. Menn Knúts konúngs urðu varir við för Emmu drotníngar; þá er hon ok hennar voru búnir til hafs, þá komu þar menn Knúts konúngs, ok tóku skipit ok allt þat er á var, fluttu þeir drotníngu á fund Knúts konúngs; ok var þat ráð höfðíngja með konúngi, at Knútr konúngr skyldi fá Emmu drotníngar, ok svâ var gjört.

Frá Játmúndi konúngi

10. Eptir andlát Aðalráðs konúngs voru til konúnga teknir synir hans ok Emmu drotníngar: Játmundr hinn sterki var elztr; annar Játgeirr; þriði var Játvígr; fjórði Játvarðr enn góði. Játmundr konúngr dró nú her saman mikinn, ok fór síðan í móti Knúti konúngi, ok varð fundr þeirra þar sem heitir at Skorsteini, ok var þat en frægsta orrosta, er í þann tíma hafði verit; varð þar eð mesta mannfall í hvárutveggja liði. Játmundr konúngr reið fram í miðjan Danaher, ok kom svâ nær Knúti konúngi, mági sínum, at hann náði til hans með sverðshöggvi. Knútr konúngr skaut skildinum fram [yfir háls hestinum, er hann sat á, en höggit kom á skjöldinn litlu fyrir neðan mundriðann, ok varð höggit svâ mikit, at sundr tók skjöldinn, ok fyrir framan söðulinn klauf hann í sundr hestinn í bógunum, en þá sóttu Danir at honum svâ fast, at Játmundr konúngr snéri aptr til sinna manna, ok hafði hann þá þó áðr drepið marga Dani, en konúngrinn varð lítt sárr eðr ekki. En er konúngrinn hafði framriðit allt frá liði sínu, þá hugðu hans menn at hann mundi vera fallinn, er þeir sá hann hvergi, ok kom þá flótti í lið þeirra, en sumir sá at hann reið undan Dönum? flýðu þá allir, þeir er þat sá, en konúngr kallaði hátt, bað herinn aptr snúa ok berjast, en þá lét engi sem heyrði; flýði þá allr herinn; ok varð þá einna ákafast mannfallit, ok ráku Danir flóttann allt til nætr. Svâ, segir Óttar svarti;

Ungr fylkir léztu Engla

allnær Thesu falla

flœrði djúpt of dauða

dík Norðimbra líkum;

svefn braut svörtum hrafni

sunnar havtuðr gunnar

olli sókn enn snjalli

Sveins mögr at Skorsteini.

Frá Úlfi jarli

11. Úlfr jarl var þá enn sem optar í fremra lagi af mönnum Knúts konúngs, ok fylgði léngst flóttamönnum; hann var þá kominn í skóg nokkurn svâ þröngvan, at hann komst ekki or á allri nóttinni, fyrr enn lýsti; þá sá hann á völlum nokkurum fyrir sér at smali var rekinn, ok sveinn nokkur vel frumvaxta rak féið. Úlfr jarl gekk at sveininum, ok heilsaði honum, ok spurði hann nafns. Hann svaraði: ek heiti Guðini; eða ertu af Knúts mönnum? Úlfr jarl svarar: ek em einn víst af leiðángrsmönnum hans; eða hversu lángt er nú til skipa várra? Ekki veit ek, segir sveinninn, at þér Danir megit vænta af oss liðsinnis, ok hafi þér Danir, heldr til annars gjört. Úlfr jarl svarar: þiggja munda ek nú þó af þér, sveinn! ef þú vildir greiða ferð mína til skipa várra. Sveinninn svarar: þú hefir beint þvers farit frá skipunum, ok lángt á land upp yfir eyðiskóga, en þér Knúts menn erut ekki hér mjög þokkaðir af landsmönnum, ok þikkir mönnum þó nokkur, várkunn til þess, en nú er spurt í bygðina mannfall þat, er varð í gær at Skorsteini, ok muntu, hvergi grið hafa, ok enginn annara Knútsmanna, ef bœndr finna þik, ok svâ ef nokkur helpr þér; en svâ lízt mér á þik, sem gott mannkaup muni í þér vera, ok ætla ek þik annann mann, enn þú segir. Úlfr jarl tók þá gullhring af hendi sér ok segir: gefa vil ek þér hríng þenna, ef þú vilt fylgja mér til várra manna. Guðini sá upp á hann um stund, ok mælti seint: eigi vil ek þiggja hrínginn, en freista mun ek nú, ef ek má koma þér til þinna manna, ok vil ek heldr eiga undir þér launin, ef ek fæ þér nokkvat viðhólpit, en ef þér verðr þetta at öngri liðveizlu, þá er öngra launa fyrir vert; skaltu nú fyrst fara heim til feðr míns með mér. Þeir gjörðu svâ; en er þeir komu til bœjarins, gengu þeir til litlu stofu, ok lét Guðini setja þar borð, ok var þar gefinn góðr drykkr. Úlfr jarl sá, at þar var góðr húsabœr ok vel búinn. Þá kom til þeirra bóndi ok húsfreya, þau voru fríðir menn bæði ok vel búin; fögnuðu þau vel gestnum, ok sat hann þar um daginn, ok var hann þar í enum bezta fagnaði; en í móti nótt voru þar búnir tveir góðir hestar með enu bezta reiði. Þá mæltu þau við Úlf: far þú nú vel, ok fæ ek þér í hendr son minn, þann einn er ek á; nú bið ek, ef þú kemr til konúngsins, ok megi þín orð nákkvað standast, þá kom þú honum þar í þjónostu, því at ekki má hanm með mér vera síðan, ef várir landsmenn spyrja, at hann hafi þér á brøt fylgt, hversu sem ek fæ undan stýrt. Úlfr jarl hét því at koma Guðina þar í sveit. Guðini var enn fríðasti maðr sýnum, ok vel at orði farinn. Bóndi nefndist Úlfnaðr. Þeir Úlfr jarl ríða þá nótt alla, en at morni, þá er ljóst var orðit, koma þeir til skipa Knúts konúngs, ok voru menn á landi uppi; en er þeir sá jarl, ok kendu hann, þá hurfu menn þegar at honum allir, ok fögnuðu honum, ok þóttust hann, or helju heimt hafa, þvíat hann var svâ vinsæll, at allir menn unnu honum hugástum. Vafð Guðini þá hið fyrsta viss, hverjum hann hafði fylgt. Jarl setti Guðina í hásæti hjá sér, ok hélt hann at öllu sem sjálfan sik eða son sinn, ok er þat skjótast af at segja, at jarl gipti honum Gyðu systur sína, ok með framkvæmd Úlfs jarls ok liðveizlu, þá gaf Knútr konúngr Guðina jarldóm fyrir (sakir) Úlfs jarls mágs síns. Voru synir þeirra Guðina ok Gyðu: Haraldr Englakonúngr ok Tosti jarl, er kallaðr var tréspjót, Maurukári jarl ok Valþjófr jarl ok Sveinn jarl; þaðan er mart stórmenni komit í Englandi ok í Danmörku ok í Svíaríki ok austr í Garðaríki; eru þat konúngaættir í Danaríki. Gyða hét dóttir Haralds konúngs Guðinasonar, hana átti Valdamar konúngr í Hólmgarði; þeirra son var Haraldr konúngr, hann átti dœtr 2, er enn skal frá segja síðar.

Frá Knúti konúngi

12. Knútr konúngr átti aðra orustu við borg, þá er Brandfurða heitir, varð þar enn mikil orrosta, ok hafði Knútr konúngr sigr, en Aðalráðs synir flýðu, ok létu lið mikit, en Danir brutu borgina. Svâ segir Óttar svarti:

Fjörlausa hýr Frísi

friðskerðir þeir gjörðu

brauztu með bygðu setri

Brandfurðu þér randa;

Játmundar laut undir

ættniðr göfugr hættir

danskr her skaut þá dörum

drótt er þú rakt flótta.

Knútr konúngr átti ena þriðju orrostu við Aðalráðs sonu, þar sem heita Assatún, varð þar enn mikil orrosta, þat er norðr frá Danaskógum. Svâ segir Óttarr:

Skjöldúngr vantu und skildi

skœru verk enn sterki

fékk blóðtrani bráðir

brúnar Assatúnum;

váttu en valfall þótti

verðúng jöfurr sverði

nær [norðan fyrir stóru

nafngnóg Danaskóga.

Knútr konúngr átti ena fjórðu orrostu við Játmund konúng ok þá brœðr í Norðvík, varð þar enn mikil orrosta ok mannfall mikit, ok fékk Knútr konúngr sigr, en Aðalráðs synir flýðu. Svâ segir Óttarr svarti:

Bjóð vantu brynjur rauðar

blíð stórgjafa síðan

lætr þú önd áðr þrek þrjóti

þinn fyrir Norðvík innan.

Frá Knúti konúngi

13. Síðan heldr Knútr konúngr öllu liðinu til Tempsár, þvíat hann spurði at Játmundr konúngr ok þeir brœðr hefði flýið til Lundúnaborgar; en er Knútr konúngr kom til Tempsármynnis, þá sigldi þar af hafi utan Eiríkr jarl Hákonarson, mágr hans, ok fundust þeir þar, ok lögðu síðan upp í ána með herinn. Svâ segir Þórðr Kolbeinsson í Eiríksdrápu:

Ítr þifust jöfra hleti

eggveðrs í favr seggja

skeið hélt mörg í móðu

misslaung sem ek vissa;

bládýrum hélt báru

brands [svâ nær landi

Ullr, at enska völlu

áttstórr sjá knátti.

Ok enn kvað hann:

Enn at eyrar grunni

endr skjöldúngum renndi

sá er kjölslóðir kníði

Knútr lángskipum utan;

varð þar er vildu fyrðar

varrláð koma báðir

hjálmað jarls ok hilmis

hœgr fundr á því dœgri.

Útí ánni Temps var gjörr kastali mikill, ok settr þar í herr manns til landvarnar, at eigi skyldi skipaherr mega upp fara í ána. Knútr konúngr lagði þegar upp í ána, ok at kastalanum, ok barðist við þá, en enskir menn lögðu skipaherr frá Lundúnum ok út eptir ánni, lögðu þeir til orrostu við Dani. Svâ segir Óttar svarti:

Fram gekk enn þar er unnuð

álmr gall hátt við málma

knáttuð sæ þar er sóttuð

sverð kastala verða;

unnuð eigi minni

Úlfs gómr veit þat rómu

hnekkir hleypi blakka

hlunns á Tempsár grunni.

Atsókn Knúts konúngs

14. Knútr konúngr lagði öllum hernum upp til Lundúnaborgar, ok setti þar um herbúðir sínar; síðan veittu þeir atsókn til borgarinnar, en borgarmenn vörðu. Svâ segir í flokki þeim, er þá var ortr af liðsmönnum:

Hvern morgin sér horna

Hlökk á Tempsár bakka

skala hánga má húngra

hræskóð lituð blóði;

hve sigrfíkinn sœkir

snarla borgarkarla,

dynr á brezkar brynjur

blóð - ís, Dana vísi.

Ok enn þetta:

Margr fer Ullr í illan

od-sennu dag þenna

frár þar fœddir várum

fornan serk um bornir;

en á enskra manna

ölum gjóð Hnikars blóði

ært mun skáld í skyrtu

skœðazt hamri sœða.

Knútr konúngr átti þar marga bardaga, ok fékk eigi unnit borgina.

Frá Eiríki jarli

15. Eiríkr jarl fór með suman herinn upp á landit, ok fylgðu honum þíngamenn í móti enskum her, er fyrir réð Úlfkell snillíngr, mikill höfðíngi, varð þar orrosta, ok hafði Eiríkr sigr, en Úlfkell flýði. Svâ segir Þórðr Kolbeinsson í Eiríksdrápu:

Gullkennir lét gunni

grœðis hests fyrir vestan

Þundr vá leyfr til landa

Lundún saman bundit;

fékk regn þorinn rekka

rönn af þíngamönnum

[æglig högg þar er eggjar

[Úlfkels blá skulfu.

Aðra orrostu átti Eiríkr jarl á Hríngmaraheiði við enska menn. Svâ segir Þórðr Kolbeinsson:

Hvatr vann Freyr á flotna

fólk stafns sá er gaf hrafni

sollit hold né sjaldan

sverðs eggja spor leggi;

snjallr lét opt ok olli

Eiríkr bana þeirra

rauð Hríngmaraheiði

her Engla lið þverra.

Þar hafði Eiríkr jarl sigr. Enn segir Þórðr Kolbeinsson fleira í Eiríksdrápu frá hernaði hans:

Gengu upp þeir er Englum

ár hrafn gefendr váru

lánga stund á landi

leiðir upp frá skeiðum;

en í gegn þeir er gáðu

glaum skers bœi verja

galt hjálmað lið hjalta

herferð bœndr gjörðu.

Sætt konúnga

16. Knútr konúngr sat um Lundúnaborg, en Játmundr konúngr ok þeir brœðr vörðu borgina; þá fóru menn á millum þeirra. Knútr konúngr átti Emmu drottníngu, móður þeirra, ok kom svo, at gislar voru settir í millum þeirra, ok voru grið satt til tals ok umleitanar meiri sætta; ok á þeim stefnum var sætt gjör millum þeirra, svâ at skipta skyldi í helmínga landi með þeim, ok hafa hálft ríki hvár, meðan þeir lifði, en ef annarhvár andaðist barnlaus, þá skyldi sá taka allt ríki með frjálsu, er eptir lifði, ok var sú sætt eiðum bundin. Heiðrekr strjóna hét einn ríkr maðr, er fé tók til þess af Knúti konúngi, at hann sviki Játmund konúng, ok dræpi hann með morðvígi, ok þetta varð hans bani. Heiðrekr var þó fóstri Játmundar konúngs, ok trúði hann honum sem sjálfum sér. Síðan rak Knútr konúngr braut af Englandi alla syni Aðalráðs konúngs, ok urðu um þat orrostu-slög mörg, en eigi fengu þeir styrk fjölmennis í móti Knúti konúngi, síðan Játmundr konúngr var drepinn. Svâ segir Sighvatr skáld í Knútsdrápu:

Ok senn sonu

sló hvern ok þó

Aðalráðs eða

út flæmdi Knútr.

Synir Aðalráðs konúngs voru þá vestr í Vallandi í Normandí, ok voru þar lengi með móðurbrœðrum sínum, Róðbert ok Vilhjálmi, svâ sem sagt er í sögu Ólafs éns helga. Eiríkr jarl Hákonarson andaðist á Englandi, ok var hann þá búinn til Rómferðar; honum var skorinn úfr, ok varð eigi blóð stöðvað, fékk hann af því bana. Knútr konúngr ok Emma drotníng áttu 3 börn: Haraldr var elztr, annar Hörða-Knútr; dóttir þeirra var Gunnhildr, er síðan var gipt Heinreki keisara enum milda, er hinn þriði var sinna lángfeðga með því nafni. Sveinn hét enn þriði son Knúts konúngs; hans móðir var Alfífa en ríka, dóttir Álfrúns jarls.

Sveinn konúngr kom í Noreg

17. Í þann tíma er Knútr konúngr réð Englandi ok Danmörk, þá réð Ólafr Haraldsson fyrir Noregi. En er Ólafr. konúngr kom þar til ríkis, þá stukku or landi fyrir honum Sveinn jarl Hákonarson ok Hákon jarl Eiríksson, systurson Knúts konúngs; hann fór til Englands á fund Knúts konúngs frænda síns, ok tók hann vel við honum. Síðan ,ófriðaðist með heim Ólafi konúngi ok Knúti konúngi. Knútr konúngr ok Hákon jarl komu í Noreg með her óvígjan, var þat ovarla á dögum Ólafs konúngs, ok lögðu þeir land allt undir sik. Knútr konúngr setti þá Hákon frænda sinn til ríkis í Noregi, en hann fór þaðan til Danmerkr, en Ólafr konúngr flýði þá landit, ok fór þá austr í Garðaríki, ok kom þá aptr í Noreg tveim vetrum síðarr, ok átti þá orrostu mikla á Stiklarstöðum við lenda menn sína, er þá höfðu gjörzt honum ótrúir, ok voru þá mótstöðumenn hans; þar féll Ólafr konúngr, sem alkunna er orðit, ok er hann heilagr, ok liggr í skríni í Niðarósi. Hákon jarl Eiríksson týndist í Englandshafi einum vetri áðr Ólafr konúngr enn helgi féll. Þá kom Sveinn, son Knúts konúngs ok Alfífu, í Noreg, ok var hann þá til konúngs tekinn yfir land allt at tilskipan Knúts konúngs föður síns. Knútr konúngr setti Hörða-Knút son sinn yfir Danaveldi, ok skyldi hann þar konúngr vera. Knútr konúngr hafði ok til forráða mikinn hlut af Skotlandi, ok setti hann þar Harald, son sinn, konúng yfir, en þó var Knútr konúngr yfirkonúngr allra þeirra; hann var kallaðr Knútr hinn ríki eða Knútr gamli, hann hefir verit ríkastr konúngr ok víðlendastr á danska túngu. Knútr konúngr byrjaði ferð sína af landi í brøt, ok fór hann suðr til Rúms, ok hafði hann í þeirri ferð svâ mikinn fékostnað, at engi maðr kunni markatal um ok varla pundatal; hann hafði of lausafjár af sínu ríki, en tók keisarans fé at frjálsu, hvar sem hann vildi. Meðan Knútr konúngr var á Rúmavegi, þá þyrfti engi maðr sér matar at biðja, sá er hans fundi mátti ná, so gaf hann öllum nóga skotpennínga. Knútr konúngr gekk af Flæmíngjalandi til Rómaborgar. Svâ segir Sighvatr skáld:

Svâ mun fár ferill

fetum suðr metinn

hríngdrifr hafa

höfuð fremst jöfur.

Knútr konúngr setti spítala, þann er alla menn skyldi fœða um nótt, þá er þar kœmi af danskri túngu; víða gaf hann ok til stórfé, þar sem voru klaustr eða aðrir stórir staðir.

Andlát Knúts

18. En er Knútr konúngr kom aptr til Englands í ríki sitt, þá fékk hann sjúkleik, ok var fyrst með því móti, sem gulusótt er köllut; hann lá lengi um sumarið, ok um haustið andaðist hann iðus Nóvembris, þat var í borg þeirri [er heitir í Morstr, þat er mikill höfuðstaðr, ok er hann þar jarðaðr. Þá hafði hann at aldri 17 vetr ok 20, þá hafði hann verit konúngr yfir Danmörku 7 vetr ok 20, en ráðit fyrir Englandi 4 vetr ok 20, en fyrir Noregi 7 vetr. Þat er allra manna mál, at Knútr konúngr hafi ríkastr verit ok víðlendastr konúnga á Norðrlöndum.

Frá Knúti konúngi

19. Knútr konúngr hefir verit örvastr konúnga á Norðrlöndum, þvíat þat er sannliga sagt, at eigi hafði hann þat miðr umfram aðra konúnga, hversu mikit fé hann veitti í vingjafir á hverju ári, heldr enn hitt, at hann tók miklu meira í skatta ok skuldir á hverju ári af 3 þjóðlöndum enn hverr sá annarra, er hafði eitt konúngsríki fyrir at ráða, ok þó þat með at England er auðgast at lausafé allra Norðrlanda. Þat var eitt mark um örleik hans, at maðr er nefndr Þórarinn loftúnga, íslenzkr, hann var skáld mikið, ok hafði hann bundizt á höndum konúngum ok ríkum mönnum lánga æfi, ok var þá gamall, er hann sótti til fundar við Knút konúng, ok hafði ort kvæði um hann, en þat var þá, er hann gekk fyrir konúnginn, ok kvaddi hann, ok spurði ef hann vildi hlýða til kvæðis, er hann hafði ort um hann; en þat var þá er konúngr sat yfir borðum, ok vist var upptekin; menn nokkurir stóðu fyrir borðinu, þeir er töluðu mál sitt, ok hlýddi konúngr þeim fyrst, en er þeir luku sinni rœðu, þá mælti Þórarinn, þvíat hann var maðr konúngdjarfr, ok hafði opt flutt mál sitt fyrir höfðíngjum: herra! segir hann, enn vil ek biðja, at þér heyrið kvæði mitt, ok mun yðr þat skömm dvöl vera, þvíat þat eru fár vísur. Knútr svarar, ok leit til hans heldr reiðuliga: þat hefir engi maðr fyrr gjört enn þú, at yrkja um mik dræplínga, ok vittu þat víst, at á morgin at dögurðar máli kom þú hér, ok flyt mér þá þrítuga drápu eða lengri, þá er þú hefir nú ort um mik á þessi stundu, en at öðrum kosti skaltu deya. Þá gekk Þórarinn í brøt, ok tók at yrkja drápu um Knút konúng, ok er sú drápa kölluð Höfuðlausn, ok nýtti hann allt úr flokkinum, þat er svâ mátti, ok eptir um daginn flutti hann kvæðit at konúngs borði, ok tókst honum eð bezta. Konúngr launaði honum kvæðit, ok gaf honum 50 marka skírra. Síðan orti Þórarinn aðra drápu um Knút konúng, ok er þat kölluð Tugdrápa, þar segir svâ:

Gjöld hefi ek marka

málmdyns fyrir hlyn

fram fimm tigu

forvist borit;

þeirra er veitti

víghagr brag

mér morðstórir

mannbaldr er ek fann.

Knútr konúngr gaf Bersa Skáldtorfusyni tvá gullhrínga, er báðir stóðu mörk, ok þar með sverð gullbúit. Svâ segir Sighvatr skáld:

Knútr hefir okkr enn ítri

[all-dáðgöfugr báðum

hendr er hilmi [fundum

húns skrautliga búnar;

þér gaf hann mörk eða meira

margvitr ok hjör bitran

gulls, ræðr gjörfa öllu

gud sjálfr, en mér hálfa.

Þá er Knútr konúngr andaðist í Englandi, endist sá hinn mikli höfðíngskapr Danakonúnga, er þeir lángfeðgar höfðu haft, at hverr enn síðarri hafði meira ríki enn hans faðir.

Frá Knúti ok Sveini

20. Knútr var manna mestr vexti ok sterkr at afli, manna fríðastr, nema nef hans var þunt, ok eigi lágt, ok nákkvað bjúgt, hann var ljóslitaðr, fagrhárr ok mjök hærðr, hverjum manni var hann betr eygðr, bæði fagreygðr ok snareygðr; hann var ör maðr, hermaðr mikill ok enn vápndjarfasti, sigrsæll, hamíngjumaðr mikill um alla hluti, þá er til ríkdóms heyrði; ekki var hann stórvitr maðr, ok svâ Sveinn konúngr með sama hætti, ok enn áðr Haraldr ok Gormr, at þeir voru öngir spekíngar at viti.

Frá Hörða-Knúti

21. Hörða-Knútr, son gamla Knúts, tók ríki allt í Danmörku eptir föður sinn, en Haraldr, annarr son gamla Knúts, tók ríki yfir Englandi eptir föður sinn; þá kom til Englands Játvarðr enn góði Aðalráðsson, bróðir þeirra Haralds ok Hörða-Knúts, hafði hann í Englandi gott yfirlát, sem vert var. Tveim vetrum eptir andlát gamla Knúts andaðist Gunnhildr drottníng í Saxlandi, dóttir Knúts konúngs, er Heinrekr keisari hafði átt; en þrim vetrum síðarr andaðist Haraldr Knútsson Englakonúngr, ok er hann jarðaðr hjá föður sínum í Morstr, tók þá Hörða-Knútr bróðir hans bæði ríkin, England ok Danmörk, en Magnús son Ólafs ens helga, svarabróðir Hörða-Knúts, réð þá Noregi, svâ sem ritað er í æfi Noregs konúnga; en tveim vetrum eptir andlát Haralds Knútssonar andaðist Hörða-Knútr, var hann ok jarðaðr í Morstr hjá gamla Knúti, feðr sínum. Eptir dauða Hörða-Knúts var aldauða en forna ætt Danakonúnga. Þá var Játvarðr Aðalráðsson til konúngs tekinn yfir Englandi, var hann þar lengi konúngr, ok eignuðust Danakonúngar aldregi England síðan. En þá tók Magnús, son Ólafs ens helga, ríki í Danmörk, var hann þá þar konúngr yfir, sem segir í æfi Noregs konúnga; hann réð einn Danmörk, áðr þar hófst til ríkis í móti honum Sveinn, sá er sagt er, Magnús héti öðru nafni, hann var son Úlfs jarls Þorgilssonar sprakaleggs. Móðir Sveins var Ástríðr, dóttir Sveins konúngs tjúguskeggs, var hún systir Knúts konúngs gamla, en móðir Ástríðar var Sigríðr hin stórráða, dóttir Sköglar-Tosta, hon var ok móðir Ólafs sœnska.

Frá Dana konúng

22. Sveinn Úlfsson tók jarldóm af Magnúsi konúngi Ólafssyni, ok þar með Danaveldi til forráða ok yfirsóknar, þá er þeir fundust í Gautelfi, ok batt Sveinn eiðum sætt þeirra, fór Magnús þá norðr í Noreg, en Sveinn til Danmerkr. Þat sama haust tóku Danir Svein Úlfsson til konúngs, ok lagði hann þá land allt undir sik, [ok gjörðist konúngr yfir; þat spurði Magnús konúngr, ok eptir um várið fór Magnús til Danmerkr með mikinn her. Þat sumar barðist Magnús konúngr á Vindlandi við Jómsborg, ok fékk sigr, brendi hann borgina ok víða annarstaðar landit. Aðra orrostu átti Magnús konúngr um haustið næsta dag fyrir Mikkjáls messu á Jótlandi, skamt norðr frá Heiðabœ á Hlýrskógsheiði við Skotborgará; þá barðist hann við Vindr, þar sigraði Magnús konúngr með heilagleik ok jarteiknagjörð Ólafs konúngs föður síns, ok drap þar ógrynni hers heiðinna manna. Þat er sögn sumra manna at Sveinn Úlfsson hafi verit í þeirri orrustu með Magnúsi konúngi, ok sætt þeirra heldist þá enn. Svâ segir Þorleikr fagri í flokki þeim, er hann orti um Svein Úlfsson:

Fur sendir vann fjandum

fjörspell í gný hjörfa

[bráð fékk hrafn fyrir Heiða-

hauk storða bœ norðan;

rákust Vindr en vakar

vals ginu þeir um halsa,

dauðr lá herr á heiði

hund margr, [fáir undan.

Þat sama haust áttu þeir orrostu á öndurðum vetri, Magnús konúngr ok Sveinn konúngr Úlfsson, við Erri; þar hafði Magnús konúngr sigr, en Sveinn flýði til Jótlands. Aðra orrostu áttu þeir litlu fyrir jól, fyrir Jótlandi fyrir sunnan Árós; þar var hörð orrosta, ok mikið mannfall, þar flýði Sveinn konúngr, ok lét þar 7 skip, sem segir í sögu Magnús konúngs ens góða. Sveinn flýði fyrst til Sjólands, með [þat lið er undan hafði komizt, ok honum vildi fylgja, en Magnús konúngr sigldi þegar eptir honum, ok kom at Sveini, þar sem heitir í Höfn, lá hann þar fyrir fám skipum; varð þar skömm viðrtaka, flýði Sveinn á land upp, féll þar enn mart lið hans. Sveinn flýði þá til Fjóns, en Magnús konúngr hélt eptir honum, ok urðu [þar enn mörg slög veitt Sveins mönnum, ok voru þat ekki stórar orrostur, en þó segir Arnór jarlaskáld í Magnúsardrápu:

Fjórar hefir þú [randa rýrir

reyrar setrs, á einum vetri

allvaldr ertu ofveg kallaðr

örva hríðir frœknum gjörvar.

Sveinn konúngr gekk á skip, ok hélt austr fyrir Skáni, ok fór þar upp á land, ok svâ austr í Svíaveldi á fund Önundar konúngs Ólafssonar, frænda síns, ok dvaldist þar til várs. Magnús konúngr fór um várið til Noregs, ok dvaldist þar lengi um sumarit, en er Sveinn spurði þat, fór hann þegar út í Danmörk, ok lagði land undir sik; ok er Magnús konúngr spurði þat til Noregs, þá fór hann til Danmerkr [um haustið með her sinn, ok var fundr þeirra Sveins, þar sem heitir Helganes, þar varð allmikil orrosta, ok flýði Sveinn á land upp um síðir, ok lét öll skipin. [Svâ segir Arnór í Magnúsdrápu:

Keppinn vantu, þat er ey mun uppi

Yggjar veðr, meðan heimrinn byggist,

valgammr skók í vápna rimmu

við Helganes blóðugt fiðri;

ýngvi féktu öll með hríngum

jarl vissi sik foldar missa

þjóðkuðr en þú tókt síðan

þeirra flaust við sigri meira.

Sveinn flúði þá enn til Svíþjóðar, ok dvaldist þar annann vetr, en Magnús konúngr fór þá til Noregs; Haraldr Sigurðarson kom þat var til Svíþjóðar austan or Garðaríki, mágr Sveins. Haraldr átti þá Ellisif, dóttur Jarizleifs konúngs or Hólmgarði; móðir hennar var Íngigerðr, dóttir Ólafs sœnska, [en hann var móðurbróðir Sveins Úlfssonar. Sveinn ok Haraldr gjörðu félagskap sinn, ok drógu her saman, ok fóru síðan til Danmerkr, foru þar allt herskildi yfir, ok lögðu land allt undir sik. En er Magnús konúngr spurði þat, þá fór hann móti þeim með her or Noregi, þá fór Hallkell móðurbróðir þeirra Ólafs ens helga ok Haraldar Sigurðarsonar af Magnúsar liði á fund Haralds Sigurdarsonar, ok gjörði sætt á milli þeirra Magnús konúngs; fór þá Haraldr til Noregs, ok tók þar halft ríki af Magnúsi konúngi frænda sínum, en Sveinn flýði þá enn til Svíþjóðar, ok fór þá aptr út í Danmörk, þegar er konúngarnir voru norðr farnir, var hann í Danmörk um vetrinn, en eptir um sumarit fór Magnús konúngr ok Haraldr til Danmerkr. Sveinn var þá [á Skáni. Þat haust varð Magnús konúngr sóttdauðr á Jótlandi, en allr Norðmannaherr fylgði líki hans norðr í Noreg; en Sveinn varð konúngr at Danmörk at frjálsu, ok réð því ríki lengi síðan; en Haraldr var þá konúngr í Noregi, ok stóð lengi ófriðr milli þeirra, ok herjaði Haraldr konúngr hvert sumar í Danmörk, ok eru um þat lángar frásagnir í sögu Haralds konúngs. [þá er Haraldr hafði verit 16 vetr yfir Noregi, áttu þeir Sveinn konúngr orrostu mikla fyrir Hallandi á Jöfnfirði fyrir Nizi, þar hafði Haraldr konúngr sigr, en Sveinn konúngr flýði; þrim vetrum síðar gjörðu þeir sætt sína Haraldr ok Sveinn ok frið millum landanna; einum vetri síðarr féll Haraldr konúngr á Englandi. Sveinn konúngr hafði ok ófrið við Steinkel Svíakonung, ok fór hann með herr sinn á hendr Sveini konúngi, ok vann ekki af landi hans. [Svâ segir Þorleikr fagri:

Hætt hafa sér þeir er sóttu

Sveins fundar til stundum

lítt hefir þeir at þreyta

þrimr, bragníngum hagnað;

þó hefir höldvins haldit

(hann er snjallr konúngr) allri

Jótagrund með endum

ógnsterkr ok Danmörku.

Frá börnum Sveins konúngs

23. Sveinn konúngr Úlfsson átti Gunnhildi, dóttur Sveins jarls Hákonarsonar; þeirra sun hét Sveinn. Sveinn konúngr átti mörg frillubörn, hann átti 14 sonu, þá er or barnœsku komust: Knútr hét enn elzti, hann andaðist at lifanda feðr sínum í Rúmferð; annarr hét Haraldr; þriði Knútr enn helgi; 4ði Ólafr; 5ti Sveinn; 6ti Eríkr enn góði; 7di Þorgils; 8di Sigurðr; 9di Benedikt; 10di Björn; 11ti Guttormr; 12ti Eymundr; 13di Nikulás; 14di Úlfr, er Ubbi var kallaðr. Þær voru dœtr Sveins konúngs: Íngiríðr, er síðan átti Ólafr kyrri Noregs konúngr Haraldsson; önnur var Ragnhildr, er átti Sveinn, son Áskels Erlíngssonar, þeirra son var Knútr á Sóla. Sveinn Úlfsson var ágætr konúngr ok vinsæll, svâ at [eigi hefir einhverr Danakonúnga ástsælli verit af öllu landsfólkinu, [hann var lengi konúngr yfir Danmörk. Þorgils, son Sveins konúngs, fór austr í Garðaríki, þar átti hann móðurætt göfga, fœddist hann þar upp, ok var þar til konúngs tekinn, ok kom ekki síðan til Danmerkr. Sigurðr, son Sveins konúngs, féll á Vindlandi.

Frá Sveini konúngi

24. Þá er Sveinn konúngr hafði ráðit fyrir Danmörku 9 vetr ok 20, síðan Magnús konúngr enn góði andaðist, þá var hann staddr austr á Jótlandi; hann lét þá þíngs kveðja, ok var þar allfjölment; en er þíngið var sett, þá talaði Sveinn konúngr ok mælti: guð launi ok þakki yðr Dönum ást ok hlýðni, er þér hafit við mik lánga stund haft; vænti ek at enn muni svâ vera um þá hluti, er mér þikkja miklu máli skipta; ek hefi haldit lög forn við yðr Dani, en nú er sá hlutr í málinu, er yðr man ek þikkja taka um fram lögin, er þat ok svâ; ek vil þess biðja, at þér látit mik kjosa konúng eptir mik, bið ek þess fyrir þá sök, at ek á marga sonu ok vel mannaða; vil ek heldr skipta ríki með þeim ok konúngdómi, enn þeir deili með ófriði sín í milli, ok verði fyrir þat styrjöld í landinu ok hernaðr. [Konúngrinn talaði ekki lángt, en er hann hætti rœðunni, þá varð góðr rómr at máli hans, ok játuðu allir honum bœn sína fyrir sakir vinsælda hans ok ástar, er allt fólk unni honum, var þat þá gjört lögtekit, ok átt vápnatak at, at Sveinn konúngr skyldi kjósa þann af sonum sínum, sem hann vildi, til konúngs eptir sik í Danmörk. Þá tók Sveinn konúngr til máls ok sagði svâ: Haraldr er elztr sona minna, sem þér vitið, at vetratali, en Knútr er [röskastr í skapi ok bezt at íþróttum búinn allra sona minna, er hann nú ok reyndr at herstjórn, ok þikki mér hann bazt til konúngs fallinn af sonum mínum, vil ek hann til konúngs kjósa eptir mik. Var þá slitit þínginu.

Andlát Sveins

25. Síðan fór Sveinn konúngr aptr í þorpið, þar sem hann hafði áðr veizlu haft, þar heitir Suddaþorp. En er konúngr kom [til herbergis, þá lét hann búa hvílu sína, ok lagðist í sótt, ok leiddi sú sótt hann til bana. Lík hans var flutt til Hríngstaða, [[ok var hann þar jarðaðr. Kálfr Mánason segir svâ [í kvæði því, erh ann orti um Knút enn helga, son Sveins konúngs, at líkit Sveins konúngs var flutt á 13 dögum [sunnan af Jótlandi ok norðr til Hríngstaða með miklum prís ok virðulegri líkfylgju. Sveinn konúngr andaðist þriðja Kal. Mají, þá hafði hann verit konúngr at Danmörku 9 vetr ok 20, síðan Magnús konúngr andaðist, en áðr 2 vetr í úfriði við Magnús konúng. Sveinn konúngr andaðist 10 vetrum eptir fall Haraldanna á, Englandi. Þá voru liðnir frá andláti gamla Knúts 40 vetra. Sveinn konúngr var allra manna fríðastr, hann var ok hverjum manni meiri ok sterkari, lítillátr ok blíðmæltr, manna örvastr, snjallr í máli, stjórnsamr ok réttlátr, þolinmóðr, enn hraustasti [ok enn vápndjarfasti; ekki var hann sigrsæll í orrostum, [svâ sem hér er áðr sagt. Svâ segir Steinn Herdísarson [í Nizar vísum, er hann orti um Harald konúng Sigurðarson:

Oss dugir hrafns ens hvassa

húngr-deyfi svâ leyfa,

linns at lastim annan

látrs sveiganda eigi;

[aldregi kvöddust oddum,

annað hverjum manni

tál er um tiggja at mæla,

tveir fullhugar meiri.

Ok enn kvað hann:

Eigi mundi undan

allvaldr Dana halda,

oss dugir satt um snotran

sælínga kon mæla;

ef menn fyrir sjá sunnan

sverð reiddust at ferðir

þeir er herskildi héldu

hrafn fæði vel tæði.

Haraldr til konúngs tekinn

26. Eptir andlát Sveins konúngs varð þegar sundrþykki mikit með sonum hans, ok dró hverr þeirra at sér, vini sína, ok leitaði sér fulltíngs. Ásbjörn Eydana jarl hafði gipt dóttur sína Haraldi, syni Sveins konúngs, ok gekk hann at með enu mesta kappi, at halda Haraldi til konúngs, ok hurfu at því margir aðrir höfðíngjar með honum; drógu þeir þat fram, sem forn lög voru, at enn elzti konúngsson skyldi konúngr vera, en hirtu ekki, hvat Sveinn konúngr hafði þarum mælt, eðr hverju þeir höfðu honum heitit. Knútr, son Sveins konúngs, hafði [áðr verit í hernaði í Austrveg, ok hafði hann lið mikit ok góðan skipakost. Svâ segir Kálfr Mánason í kvæði sínu, at Knútr hafi sigrað 10 konúnga, þá er hann var í hernaði í Austrveg. Þeir báðir brœðr Knútr ok Haraldr sóttu nú til Jótlands, [þvíat þar skyldi konúng taka á Vebjarga þíngi, var þar allmikit fjölmenni. En er þíngit var sett, ok höfðíngjar þar komnir, þeir sem ván var, þá talaði [þar annar at öðrum, ok birtist þá hverr hverjum [fulltíngði; fór svâ þann dag allan til nætr, [ok var ekki þá nær lyktinni enn áðr; en annann dag, er menn komu á þíngið, ok nokkurir menn höfðu talað; þá stóð upp einn maðr í bóndaliðinu, ok talaði ok mælti svâ: vér Jótarnir höfum lengi haft vald til þess, at kjósa konúng yfir Danaveldi, höfum vér Danir verit jafnan konúngsælir, ok þessi konúngr, er nú var næstum, hafði alla hluti [þá með sér, er konúng fríðir, en þat er herða ok stjórn at gæta landsins, þvíat land várt er mjök herskátt af víkíngum; þurfum vér þann konúng, at áðr sé reyndr í bardögum ok at stjórn hersins ok þar með lands ok laga; [hafi hann ok bæði til vit ok vanda at vera höfðíngi; konúngr þarf að vera snjallr í máli ok stiltr vel, ok þó harðr til réttra refsínga, örr af fé, þvíat hann tekr af mörgum, skal hann af því mikit gefa; þat er ok hans prýði, at hann sé fríðr ok fagr, ok sæmiligr í enum bezta búnaði; tökum þann til konúngs, er þessa hluti hefir einn alla, sem nú eru upptaldir, þvíat góðr konúngr er oss betri ok nytsamligri enn öll en fornu lög vár. Knútr einn hefir þetta með sér, er nú er upptalt, [hann viljum vér til konúngs taka; var ok Sveinn konúngr svâ heilráðr sínu landsfólki, at þat mun öllum bazt gegna, at hafa hans forsjá um slíka hluti, er oss liggr svâ stórt við. Þá varð at máli hans rómr mikill, ok þótti öllum vel mælt. Eyvindr bifra hét einn ríkr maðr, vinr mikill Ásbjarnar jarls, hann stóð þá upp, ok talaði, þegar hljóð fékst, ok tók svâ til orðs: mikit vandamál egum vér [hér at kæra, en þó eigi at síðr heldr oss nauðsyn til, at taka einnhvern konúng yfir oss; allir megu þat sjá, at Knútr hefir flesta hluti til þess, að vera konúngr yfir Danmörk, þó at forn lög vár vísi heldr til annars, ok eigi vildum vér í móti honum mæla; en þó ef vér skulum lögin brjóta, þá hæfir þat, at allir landsstjórnarmenn ok höfðíngjar gjaldi þar til jáyrði, ok verði allir á eitt sáttir; Björn konúngs bróðir er eigi hér á þínginu, er einn er ágætastr af lands mönnum [ok mest ráðandi, en þetta er ekki svâ lítit vandamál, ok sýnist oss ráð, at hafa hér við alla ena beztu menn, þá er nokkurs eru ráðandi, finnumst hér á morgin, ok tökum oss þá konúng at lögom, þó at Knútr sé nú líkastr til. Sleit svâ þínginu, ok fór Knútr til skipa sinna. Á þeirri nótt áttu höfðíngjar stefnu ok [tal sitt, var þar Haraldr Sveinsson ok Ásbjörn jarl, mágr hans, Björn konúngs bróðir ok Eyvindr bifra ok margir aðrir [vinir þeirra, þeir er Harald vildu til konúngs taka. Þá talaði Eyvindr bifra, ok mælti svâ: þíng áttum vér í dag við Knút, ok fór þar, sem ek sagða yðr áðr, at Knútr, var mjök flytjandi síns máls, en hann hafði ólög at mæla, en þó kom hann svâ sínu máli, at þat þótti öllum áheyriligt, bar til þess snild hans ok prettr [sá, er hann hafði skotit í munn manni þeim, er talaði í flokki várum, svâ at allr múgr geystist fram með einu samþykki, at vilja Knút hafa til konúngs, brá ek fyrir þá sök upp þínginu, mun oss ekki annat duga, ef vér viljum þó kapp á leggja, at Haraldr verði konúngr, [at fullna þat svâ, at Knútr sé hvergi nær; skolum vér fá nú til menn at eiga þíng við Knút, þá er snjallir sé ok slægir, en sumir skolu sitja á meðan launþíng, ok taka Harald þar til konúngs. Þetta ráð líkaði öllum vel, ok var svâ gjört, var Eyvindr bifra sendr at þínga við Knút, ok með honum mikit bóndalið. En er þíngið var sett, þá kom Knútr þar, hann stóð upp, ok talaði lángt ok snjalt, ok beiddi bœndr gefa sér konúngsnafn, sem áðr var rætt. Þá svaraði Eyvindr bifra, [bað bœndr bíða þess, er jarl eða aðrir höfðíngjar kæmi til þíngsins, þeir er þángat var ván, ok þikkir oss þat meiri sœmd, at sem flestir sé við, [þeir er nokkurs sé ráðandi, enn vér væntum at hér mæli engi í móti. Síðan veik hann svâ rœðunni, [at hann taldi upp mannkosti Knúts, talaði þar um lángt ok snjalt, at hann væri bazt til konúngs fallinn [af öllum sonum Sveins konúngs, fann hann til þess mörg sönn orð; hann talaði lengi, en áðr hann hafði lokit tölunni, þá komu menn á þíngit, ok sögðu þau tíðindi, at Haraldr Sveinsson var til konúngs tekinn yfir öllu Danaveldi. En er Knútr heyrði þetta sagt, stóð hann þegar upp, ok gekk í braut ok til skipa sinna, en er hann kom á skipin, þá undruðust allir menn, þeir er hann sá, hvílíkr hann var, sumir hugðu [hann sjúkan orðinn, þvíat andlit hans var svâ rautt sem blóð; hann settist niðr á hásætis kistuna, ok mælti ekki, engi þorði at krefja hans máls, ok var svâ lánga stund dags. Eyvindr bifra fór þegar á fund [Haralds ok Ásbjarnar jarls ok [annarra þeirra höfðíngja, er at þessu ráði höfðu horfit, hann sagði þeim þessi tíðindi, ok lét þat fylgja, at hann hugði þat, at vís ván mun ófriðar í landi. Þeir segja at svâ búit mun nú standa hljóta, at þeir munu þann konúng til lands halda, er þeir hafa þá tekit yfir sik. Eyvindr mælti: þat mundi þá vera mitt ráð, at bjóða Knúti sættir, þvíat yðr mun hann verða harðr í horn at taka, ef hann snýst til ófriðar. Jarl svaraði: kunnu vér nú stórleika Knúts, at ekki mun hann gœla mega með sættarboðum. Eyvindr svarar: Knútr er grimmr ok skapstórr, vitr ok guðhræddr, mun hann sjá alla meinbugi þá, sem á eru þessu máli, at berjast við bróður sinn, [en ekki mun þurfa af at draga, nema konúngdóminn einn ef hlýða skal. Jarl svarar: hvað viltu bjóða láta? Eyvindr mælti: bjóði, þér honum jarldóm, ok þar með Sjólönd ok þar með svardaga, af öllum Danahöfðíngjum, at Knútr skal konúngr vera, ef hann lifír lengr enn Haraldr bróðir hans, hverir aðrir sem þá eru á lífi synir Sveins konúngs. Jarl svarar: ekki mun Knútr annað vilja, enn vera konúngr. Eyvindr svarar: eigi má þat,vita, fyrr enn reynt er, mun ek enn fara til Knúts með þessum boðum, ef þér vilið. Þessu játuðu þeir allir. Ferr Eyvindr á fund Knúts, ok fann hann á skipi, ok gekk fyrir hann, ok bar upp þetta erindi. Knútr svaraði seint, en er hann tók til máls, segir hann svâ: þat mun ek kjósa, er yðr mun þikkja lítilmannligra, at ek mun [þann kost upptaka, at leifa konúngsnafn, heldr enh berjast við Harald bróður minn til ríkis, ok skipti guð vár í milli. Síðan tók Eyvindr sætt þessa af Knúti, ok kysti á hönd honum, ok tók orlof af honum, at flytja svâ búit til Haralds konúngs, gekk sú sætt saman, ok var eiðum bundin.

Andlát Haralds konúngs

27. Haraldr konúngr Sveinsson tók konúngdóm í Danmörk eptir föður sinn, sem nú var sagt, var þá Knútr Sveinsson jarl yfir Sjólöndum, ok hélzt vel sætt þeirra ok frændsemi, meðan þeir lifðu, en aðrir synir Sveins konúngs, þeir sem ekki ríki höfðu til forráða, undu illa sínum hlut, ok var [órói mikill í landinu, svâ sem hér segir:

Stundu vér til stikka

styrr vex í Danmörku

er at Sveins synir sáttir

at sinn föður dauðan;

Haraldr skal vígi verja

þá er vel tamiðr stiki

jörð af ærnu magni

fyrir ellifu bræðrum.

Haraldr konúngr var maðr kyrrlátr ok fálátr, úmálugr, ekki talaðr á þíngum, urðu aðrir mjök at hafa tungu fyrir honum, var hann ok lítill atkvæðamaðr um þá hluti er þurfa þótti, engi var hann hermaðr, kyrr ok hœgr við fólkit, ok stóð lítil stjórn af honum, fór nær slíku hverr fram í landinu, sem vildi. Danir kölluðu hann Harald hein, en er hann hafði konúngr verit 4 vetr, þá varð hann sóttdauðr.

Knútr varð konúngr

28. Þá er Haraldr konúngr var andaðr, áttu Danir Vebjarga þíng; þar skulu Danir sér konúng taka jafnan á því þíngi, at ráði allra landsmanna yfir allt Danaveldi; var þá Knútr til konúngs tekinn; hann gjörðist brátt ríkr maðr ok stjórnsamr. Hann mælti svâ á einu þíngi, er hann talaði: þér Danir launuðut svâ Haraldi bróður mínum góðvilja ok linleik, þann sem hann hafði við yðr, at þér kölluðut hann Harald hein, ok gjörðut þat til spots við hann; en nú skal ek þat launa yðr, er þér kunnut þat illa at þiggja, þvíat nú skal ek vera yðr frekr harðsteinn. Knútr konúngr reið yfir landit, en er hann kom í Halland, átti hann þar þíng, ok talar hann sjálfr á þínginu, ok bað bændr játa sér [reiðskjóta, er hann færi yfir landit, þvíat hann hafði með skipum þángat farit. Einn bóndi, sá er þar var snjallastr, stóð upp ok talaði, sagði at bændr vildi ekki hafa frekari álög af konúngi, enn forn lög stæði til; en er hann hætti ræðu sinni, þá gjörðu bændr mikinn róm at máli hans, [ok sögðust í aungu vilja láta pinta sik, meir enn lög stóðu til. En er þessi kurr staðnaði, þá mælti konúngr: þér hafit vel gjört, bændr! at þér segit, at ek skal hafa lög af yðr, en eigi framar; veit ek ok þat, at þér munut láta mik ná lögum af yðr; vil ek þá hafa í frelsi eign mína fyrir yðr; ok því játuðu honum allir. Þá mælti konúngr: þá vil ek banna yðr Hallandsförum at neyta eða beita mörk þá, er ek á, ok hér liggr nær yðr, bæði svínum yðrum ok öðrum smala. Bændr urðu ókvæða við þetta, ok sáu at þeim dugði þat eigi, þvíat konúngsmörk liggr fyrir ofan allt Halland, en þeir hafa mikinn fjölda svína, er gánga í bækiskógi ok í eikiskógi. Taka bændr nú þat til ráðs, at játa konúngi þat allt, er hann beiddi. Var þat þá fest með þeim, þvíat bændr máttu eigi við hit búa. Í þann tíma var drepinn bóndi sá, er [mest hafði í móti mælt konúngi. Fór konúngr þá til Skáni, ok átti hann þar fjölmennt þíng við bændr, ok þótti bændum hann yfrit [frekt mæla í kvöðunum; æpa bœndr upp allir senn, ok neittu því er konúngr beiddi. En er hljóð fékst, þá mælti konúngr: þér Skánúngar eruð menn vitrir, skil ek þat á tiltæki yðru, at þér hafit spurt, hversu farit hafa skipti var Hallendínga; hafit þér fundit miklu snjallara ráð enn þeir, at neita því, er ek [vil kraft hafa, þvíat hér má ek nú aungum einum gefa sök á svörunum; en þess vil ek nú beiða yðr, sem fyrr Hallendínga, at þér látið mik í frelsi ráða fyrir yðr minni eign; ok þessu játuðu þeir allir. Þá mælti konúngr: þat megu nú allir menn vita hér í Danmörk, hvat hér er konúngs eign eða bænda eign, at konúngr á hér auðn alla í landi, eða hvort játit þér því? Allir játuðu því at svâ væri. Konúngr kallaði auðn sjóinn ok [aðrar óbygðir. þá mælti konúngr: þá köllumst ek eiga Eyrarsund, vil ek þá banna yðr allt fiskifáng, þat sem þér hafit þar áðr haft, ef þér vilit ekki [gjöra fyrir mín orð, ok stoða ekki mína nauðsyn. En er konúngr hafði þetta mælt, þá sáu allir, at þetta mátti þeim eigi hlýða, at bændr misti síldfiskis í Eyrarsundi. Var þat þá til ráðs tekit, at láta konúng einn fyrir ráða, ok játuðu því allir, er hann beiddist; lauk svâ því þíngi.

Frá Knúti konúngi

29. Knútr konúngr var mjök ríkr maðr ok refsíngasamr, ok hegnði mjök ósiðu. En meðan Haraldr hein hafði verit konúngr yfir Danmörk, þá höfðu lítt verit hegnðir ósiðir, bæði með innanlands mönnum ok víkíngum, er þá herjuðu í Danmörk, bæði Kúrir ok áðrir Austrvegsmenn; en er Knútr var konúngr orðinn, þá varði hann landit harðfengiliga, ok rak alla heiðíngja burt af Danaveldi, ok jafnvel af sjónum, svâ at engi þorði úti at liggja fyrir Danmörk, fyrir sakir ríkis Knúts konúngs ok herskapar; hann lét drepa hvern þann mannr er sannr varð at þjófnaði, svâ ok manndrápsmenn ok hernaðarmenn alla, hvort sem þeir voru útlenzkir eða innlenzkir; sá er manni hamlaði á hendi eðr á fæti, eðr veitti önnur meiðsl, hina sömu refsínig tók hann á sjálfum sér. Svâ mikil ógn stóð af honum ok ríki hans ok refsíngum, at engi þorði at stela í ríki hans. Svâ mælti Knútr konúngr um þann mann, er gekk frá herbergi sínu [láslausu, eða sá er hest átti fjötrlausan, ok væri stolit, ok hvers sem hann misti, svâ at stolit væri frá honum, sá skyldi til hans gánga, ok taka þar fé sitt, en konúngr vill láta refsa, þeim er stolit hafði; jafnan dóm lét hann hafa ríkan sem óríkan, en þat varð mjök öfundsamt af þeim mönnum, er létu göfga frændr sína at dómi konúngs, þó at sakir væri sannar.

Kvánfáng Knúts

30. Knútr konúngr setti Eirík bróður sinn jarl yfir Sjálöndum, ok gaf honum þat ríki, sem hann hafði áðr haft; var þeirra frændsemi góð, meðan þeir lifðu. Benedikt bróðir hans var, iafnan innan hirðar með honum, hann var mikill maðr vexti, ok hverjum manni sterkari. Ólafr Sveinsson var jafnaldri Knúts konúngs; hann var lítill maðr ok allófríðr sýnum, orðsnjallr, hermaðr mikill. Knútr konúngr átti Eðlu, dóttur Baldvina hertuga úr Flæmíngjalandi; Karl hét son þeirra.

Frá Knúti konúngi ok presti

31. Þat var eitt sinn at Knútr konúngr fór at veizlum með hirð sinni, at hann kom til einnar virðuligrar veizlu, ok hit fyrsta kveld veizlunnar sá konúngr þar eina fagra konu, svâ at hann þóttist varla séð hafa fríðari konu; hana átti einn ríkr prestr. Konúngr leit ástaraugum til hennar; hann kallaði til sín ræðismann sinn, ok sagði at hann skal svâ um búa, at þessi kona se í hvílu hjá konúnginum um nóttina; engi maðr þorði at mæla í móti konúngs vilja, en hálfu síðr gera; ok var svâ gjört, sem konúngrinn mælti fyrir. Um kveldit, er konúngr kom til hvílunnar, var þessi kona þar fyrir, ok er konúngr var afklæddr, sté hann upp í sængina, ok er menn höfðu þjónat honum eptir vanda, þá gengu þeir í burt, en konúngr legst niðr, ok snýst at henni blíðliga. Hún mælti til hans: guð gæti yðvar nú ok jafnan; gjörit nú svâ vel, sem yðvarri tign byrjar, vinn mér eigi grand en sjálfum yðr mein; svâ vel ok fagrliga sem þér siðit yðra menn í þessu landi, þá samir yðr þó at hafa fegrsta siðu, þvíat þér eruð fyrir öllum mönnum hér í landi. Nú vil ek þess biðja, þá er þér komit fyrir þann konúng, sem allsvaldandi er, at hann sé yðr svâ bæna, sem nú erut þér mér. Konúngr svarar: veita vil ek þér bæn þína, ok ek sé at þeim mun er betr, ok þú biðr þessa af svâ miklum góðvilja, ok svâ samir betr, sem þú vilt vera láta; en þó er nú at sinni nokkuð [athald í at gjöra eigi sinn vilja, er þó þetta lítit hjá stórum hlutum, er vor herra Jesús kristr hefir þolat fyrir vorar sakir. Síðan stóð konúngr upp, ok gekk í burt, ok fékk sér aðra hvílu um nóttina. Um morguninn kallar, konúngr til sín prest, þann er þessa konu átti, ok mælti til hans: þú átt góða konu, prestr! ok gjör vel til hennar, þvíat ek hygg at fáar munu finnast jafn röskvar. Konúngr tók þá fíngrgull af hendi sér, þat var bæði mikit ok gott; konúngr mælti þá: gull þetta skaltu þiggja í vinagjöf af mér, prestr! ok þar með vináttu mína, ok ef nokkurir menn gjöra þér rángt, kom þá til mín, ok skal ek þat rétta. Prestr þakkaði konúngi með mörgum fögrum orðum gjöfina ok vináttumál. Konúngr bað hann eigi þakka svâ mjök, þvíat ek vilda í fyrstu óvingast við þik, en nú bið ek þik, at þú fyrirgefir mér þat. Prestr lézt þat gjarna vilja giöra. Síðan fór konúngr þaðan til annarrar veizlu.

Frá Landsskipan í Danmörk

32. Danmörk er mikit ríki, ok liggr mjök sundrlaust; hinn mesti hlutr Danmerkr heitir Jótland, þat liggr hit syðra með hafinu; þar er hinn synzti biskupsstóll í Danmörk í Heiðabæ, ok er í þeim biskupsdóm hálft fjórða hundrat kirkna, en 100 ok 30 skipa konúngi. Annarr biskupsstóll er á Jótlandi, þar er heitir í Rípum; í því biskupsríki eru 4 kirkjur ok 20 ok 500, en 11 tigir skipa konúngi til útboðs. Þriði biskupsstóll er á Jótlandi, er heitir í Árósi, í því biskupsríki eru 200 kirkna ok 10, en konúngi 9 tigir skipa, Fjórði biskupsstóll er á Jótlandi, er heitir á Vebjörgum, í því biskupsríki eru 200 kirkna ok 50, en konúngi 100 skipa. Limafjörðr heitir á Jótlandi, þat er mikill fjörðr, hann gengr af útnorðri til suðrs; úr norðanverðum Limafirði er mjótt eið vestr til hafs, er heitir Haraldseið, þar lét Haraldr konúngr Sigurðarson draga yfir skip sín, þá er hann komst undan Sveini konúngi. Fyrir vestan Limafjörð er þat ríki, er heitir Vendelsskagi, ok víkr til norðrættar, þar er hinn 5ti biskupsstóll í Danmörk í þeim stað er heitir í Jörúngi; í því biskupsríki eru 100 kirkna ok 60 kirkna, en fimm tigir skipa konúngi. Jótlandssíða heitir allt vestan frá Vendilskaga ok suðr til Rípa. Millum Jótlands ok Fjóns gengr Meðalfararsund. Á Fjóni er hinn 6ti biskupsstóll í Danmörk í Óðinsey; í því biskupsríki eru 500 kirkna, en 10 tigir skipa konúngi. Milli Fjóns ok Sjólands gengr Beltissund. Í Sjólandi er hinn 7di biskupsstóll í Danmörk í Róskeldu; í Sjólands biskupsdæmi eru 400 ok 11 kirkjur, en 100 ok 20 skip konúngi. Fyrir norðan Sjóland er Eyrarsund; en fyrir norðan Eyrarsund liggr Skáney [ok Halland. Á Skáney er erkibiskupsstóll í Lundi, sá er hinn 8di biskupsstóll í Danmörk; í því biskupsdæmi er hálft fjórða 100 kirkna ok 3 kirkjur, en hálft annat 100 skipa konúngi; sá er biskupsstóll ríkastr í Danmörk. Millum þessara landa Jótlands ok Skáni liggja mörg stór eylönd, þau er eigi eru áðr nefnd. Sámsey er undir Árós biskup. Hlésey undir Vebjarga biskup; þær liggja vestr frá Fjóni. Alsey er undir Heiðabæ. Láland, Erri Þjórslundr, Alsey Lángaland: þessar 5 eyjar eru undir biskup á Fjóni. Mön ok Falstr eru undir biskup á Sjólandi. Borghundarhólmr liggr austr í hafit frá Skáney, þat er mikit ríki ok liggr undir [biskup á Skáney; þar eru 13 konungsbú ok 14 kirkjur. Þessi lönd, er nú voru nefnd, liggja undir Danakonúng, ok eru þau bæði víð ok fjölmenn. Voru þessi lönd at fornu margra konúnga ríki.

Upphaf Blóð-Egils

33. Ragnar hét maðr, hann var danskr, ok ættaðr suðr á Jótlandi, hann var ríkr maðr, ok bjó þar sem heita Ragnarsstaðir, þat er í Rípa biskupsríki; þar er ok vatn, þat er Ragnarssjór heitir. Ragnar hafði vefit kær vin Sveins konúngs, ok honum jafnan þjónat, meðan konúngr var á lífi. Egill hét son Ragnars, hann var mikill algjörvismaðr, manna mestr ok sterkastr, vígr hverjum manni betr, ok allmikill hermaðr.

Frá Egli

34. Sá atburðr varð í Danmörk, at þar andaðist einn ríkr maðr í Borghundarhólmi, sá er Áki er nefndr, hann hafði þar ráðit fyrir 12 konúngsbúum, er hann á í Borghundarhólmi; nú lá þar ríki autt ok höfðingjalaust; voru þá menn sendir á fund Knúts konúngs, at hann skyldi ráð fyrir gjöra, ok voru honum sögð þessi tíðindi, háðu þeir hann fá til annann yfir ríkit. Í þenna tíma kom til Knúts konúngs Egill Ragnarsson, ok býðr at hann muni gjörast hans maðr, ok þjóna honum með trúnaði: hafa ok slíkt starf haft enir fyrri frændr mínir, segir hann, sem yðr er kunnigt. Konúngr svarar: mikill maðr ertu, Egill! ok fyrirmannligr, ok eigi mun þik karlmennska skorta, en eigi ertu með öllu gæfumannligr; en með því at þú ert mikill framkvæmdarmaðr, sem vér vitum, þá mun ek fá þér ríki til forráða í Borghundarhólmi, skaltu ok skyldr til allra útgjörða ok konúngs starfs, ok þó munum vér aftaka 3 búin, þau er vér eigum þar, en þá skaltu ráða fyrir öðrum. Egill tekr þenna kost, ok gjörist valdsmaðr yfir þessu ríki; gjörist hann brátt ríkr ok fjölmennr, ok hafði með sér mikla sveit; hann var örr af fé, lifði ríkmannliga, ok var jafnan í hernaði á sumrum, ok aflaði mikils fjár, ok lagði hann þat í kostnat fyrir menn sína á vetrum; hann var vinsæll af sínum mönnum; hann varði harðfengiliga ríkit; mjök gekk upp féit fyrir honum í kostnaði, þeim er hann hafði, þvíat hann hélt [litlar veizlur, hjá því er fyrr hafði verit, en hann hafði í kostnaðinum miklu meira. Þetta líkaði Knúti konúngi lítt, ok bað Egil mínka fjölmenni sitt, ok sagðist af hafa tekit hernað innanlands.

Egill drakk blóð

35. Þat var eitt sumar at Egill fór úr landi, ok hafði 18 skip, ok er hann kom til Vindlands, herjar hann. Vindar safnast saman á móti Egli, ok er þeir finnast, verðr þar bardagi mikill, ok fellr mart af hvorumtveggjum. Egill barðist allhermannliga; þeir börðust á skipum, ok var þat næst Egils skipi, er á var höfðíngi Vinda, ok er orrustan var sem áköfust, ok menn þóttust eigi skilja, hvorir hníga mundu, þá hljóp Egill af skipi sínu ok upp á Vindasnekkjuna, ok hjó til höfðíngjans, ok veitti honum banasár, ok þegar hljóp Egill öfugr aptr á sitt skip, brestr þá flótti á Vindum, fær Egill þá ágætan sigr ok mikit fé; hann var svâ móðr, at hann féll nær í óvit, ok er hann sat upp í skipi sínu, þá bað hann gefa sér drykk. Sveinn svarar: verit hefir þat hark hér í dag á skipinu, at brotnat hafa verplar vorir allir, ok er niðr hlaupinn drykkr allr í kjöl á skipinu. Egill svarar: eigi mun ek at síðr drekka mega. Sveinn svarar: eigi, herra! segir hann, þvíat þat er meiri hlutr mannadreyri ok blóð. Egill, stóð þá upp, ok tók hjálminn af höfði sér, ok sökkr niðr í kjölinn, ok drekkr þrjá drykki mikla; eptir þat ferr Egill heim með fögrum sigri til Borghundarhólms; skortir nú eigi fé um vetrinn til framflutníngar liði sínu. Þetta spyrst víða, ok þetta kom fyrir Knút konúng, ok margir lofuðu mjök afrek Egils, ok sigr þann sem hann vann. Konúngr vað fár við þat, er honum var sagt frá drykk Egils, ok af þessum atburð var Egill kallaðr Blóð-Egill síðan.

Frá Egli

36. En er Egill hafði litla stund heima verit, þá fór hann á fund Knúts konúngs, ok fékk Egill þar sæmiligar viðtökur. Konúngr spurði at um ferðir Egils, en hann sagði frá, þvíat honum var allt létt hjalat um hernað þann, er hann hafði haft um sumarit. Síðan kallar konúngr hann á eintal, ok spyr ef þat væri satt, at hann hefði drukkit mannablóð. Egill segir at mikit væri til þess haft, en kveðst þó lítt hafa hugsað þetta fyrri. Því varð svâ illa? segir konúngr. Egill svarar: þosti svâ mikill kom at mér ok mæði, at ek þóttumst varla þola mega, en drykkr var engi annar. Konúngr svarar: þessi hlutr er harðla þúngligr vorðinn, ok mikit kristnispell í, ok þat er kallat at vér séum refsíngasamr um smærri hluti; en með því at oss líkar vel þín þjónusta svâ búit, þá munum vér eigi svâ stríðan dóm áfella at sinni, sem mörgum mun von þikja; vil ek þat ráð áleggja með þér, at þú bætir við guð ok segir sem fyrst kennimönnum, ok tak skriptir fyrir; en þar sem vorr réttr hefir brotinn verit, þá viljum vér þér þat uppgefa, en eigi sýnist mér þetta minna vera, enn þó at þú hefðir etit mannahold soðit, er þú hefir drukkit blóð þeirra. Egill heitir konúngi at hann skal svâ gjöra, ok áðr þeir skilja býðr Egill konúngi til veizlu heim til sín: vænti ek, herra! segir hann, at mér sé þat heilla vænt, at þér sækit híbýli mín. Konúngr heitir honum ferðinni, er á líðr vetrinn. Ferr Egill heim ok sitr heima í Borghundarhólmi um vetrinn.

Frá konúngi ok Agli

37. Knútr konúngr bjó ferð sína um vorit til Borghundarhólms. Egill hafði þar fyrirbúit vegliga veizlu. Konúngr kemr við miklu liði. Þar var mikil stofa, sem konúngs höll væri, hún var alskiput skjöldum. Konúngr var þar 3 nætr at veizlunni, ok var harðla glaðr. Egill leiddi konúng út með stórmannligum gjöfum. Konúngr mælti þá við Egil: hvat er nú, Egill! segir hann, hefir þú nú gaum gefit at því, er ek minta þik á næstum, at þú hafir sagt kennimönnum til misverka þíns, ok sæzt við guð? Egill svarar: eigi er þat, herra! segir hann, gleymt hefi ek nú þessu. Konúngr bað hann eigi fresta lengr. Egill sagði svâ vera skyldu, ok skiljast nú með vináttu. Egill fór í hernað um sumarit, ok aflar enn mikils fjár, ok kemr heim at hausti, ok ferr nú ekki á konúngs fund.

Frá Agli

38. Knútr konúngr spurði þetta, at Egill hafði enn verit í hernaði um sumarit, ok líkaði konúngi þat illa, þvíat hann bannaði þat mönnum, at hafa rán ok óspekt. Konúngr sendi Egli orð, at hann kæmi á hans fund. Egill fór á fund Knúts konúngs, ok fagnar konúngr honum vel; tóku þeir Egill tal sín á millum; spurði konúngr Egil, hvort hann hefði herjat um sumarit Egill segir at svâ væri. Konúngr svarar: þar tekr þú íllt ráð upp, er þú gjörir þik at víkíngi, er þat heiðinna háttr, vil ek þat þér banna; mér er ok sagt, at þú hafir með þér fjölmenni mikit sem konúngr, ok haldir þik at öllu, sem þeirra er siðr til, ok eyðir þar upp nær öllum þínum peníngum, en takir þá til annara er þik skortir; koma þeir margir á vorn fund, er slíkt kæra; vil ek, segir konúngr, at þú mínkir fjölmenni þitt, ok gjör þik eigi stærra, enn þá átt kyn til; vil ek at þú sért hófsmaðr um alla hluti, ef þú vilt oss þjóna; eða hvat er nú, Egill! segir konúngr, um þann hlut, er ek hefi nokkurum sinnum þik á mintan, ok þú mátt viðkannast, hefir þú þat nú til bóta borit? Egill segir þá heldr reiðuliga: þat væntir ek, herra! segir hann, þótt þér minnizt þess hlutar opt við mik, at sjálfum mér mun þó mest hugat um mitt. Þá svarar konúngr: nú er mér þess von, at þat komi fram, er ek sagða þér hið fyrsta sinn, er við fundumst, at þú mundir eigi vera með öllu gæfumaðr, nú ok svâ mjök sem þú úrækir nauðsyn sjálfs þíns, þá vil ek fyrir aungvan mun hafa lengr þína þjónustu, ok eigi skaltu varðveita mína eign héðan frá. Egill svarar: þér munuð ráða veizlum yðrum við mik, herra! en þat mun yðr þykja undarligt, segir hann, ef ek held mik eigi óríkmannligar, þó at ek hafi mína kosti eina, skal ek ekki biðja yðr um þjónustu, meir enn yðr líkar. Konúngr svarar: ekki þarftu, Egill! at gjöra þik svo stóran, segir hann, beygt hefi ek svíra á feitari búkum enn þú ert; ætla ek þér þat verr munu gegna enn mér, at okkra vináttu skili. Nú er þat mitt hugboð, segir konúngr, at nokkut hendi þik þat, er enn er stærra, enn þeir, er áðr eru berir vorðnir um hagi þína. Eptir þat skildu þeir konúngr ok Egill með aungri blíðu, fékk konúngr þá annann mann yfir ríkit í Borghundarhólmi. Egill mínkaði ekki fjölmenni sitt, heldr hafði hann öllu meiri rausn ok nokkuru mannfleira; sat hann nú heima í búi sínu.

Skiptjón

39.Í þenna tíma réð fyrir Noregi Ólafr kyrri Haraldsson, hann átti Íngiríði, dóttur Sveins konúngs, en systur Knúts konúngs; var þar vinátta kær með þeim mágum. Þat var eitt sumar at skip nokkurt fór af Noregi bæði mikit ok auðigt; þat skip áttu kaupmenn; þeir sigldu suðr til Danmerkr, ok austr í gegnum Eyrarsund, ok svâ austr til Borghundarhólms. Síðan hvarf skip þat, svâ at ekki spurðist til, ok ekki fannst af því skipi, ok voro hér margar getur á, hvat af mundi orðit. Noregs konúngr sendi orð Danakonúngi, mági sínum, at hann skyldi láta leita eptir skipi þessu, hvat af mundi orðit; ok hann hét því.

Dauði Egils

40. Knútr konúngr fór einu sinni til Borghundarhólms með nokkurum skipum, þar var í ferð með honum Benedikt bróðir hans ok bræðr 2, hét annar Sveinn, en annar Ástráðr, þeir voru danskir menn, ríkir ok stórættaðir, ok voro kendir við móður sína, þeir voru kallaðir Þórgunnu synir. Þórgunna móðir þeirra var dóttir Vagns Ákasonar; þeir bræðr voro kærir Knúti konúngi. Knútr konúngr siglir nú til Borghundarhólms með lið sitt; var þat mest erindi konúngs, at vita ef hann mætti verða vís um skip, þat er týnzt hafði af Noregi, því at Knútr konúngr bar hér mikla hugan fyrir, ok vildi gjarna vita, hvat af væri orðit; ok er þeir áttu skamt til Borghundarhólms, þá sigldu þeir hjá eyjum nokkurum, ok bað konúngr þar at leggja, ok svâ gjörðu þeir. Síðan gengu þeir á land. Knútr konúngr gengr eptir fjörunni, ok var þar stórgrýtt mjök. Konúngr hugði at grjótinu, ok sá þar rautt allt. Konúngr spurði menn sína, því svâ mundi vera? þeir svara: þér munuð þat bezt skynja, herra! Konúngr svarar: þat mundi ek ætla, at hér mundi um hríð hafa verit eldsneyti yfrit; mun vera at þat komi fram, er mér sagði laungu hugr um, er tekr til okkar Egils; er nú ekki því at leyna, segir konúngr, at ek hygg at þat sé af manna völdum, en brátt mun þat reynast; munu vér nú ekki hér lengr dveljast at sinni; ferr nú konúngr ok tekr veizlu skamt frá bæ Blóð-Egils. Egill hafði með sér mikit fjölmenni, ok mjök undruðust menn þat, er hann hélt svâ mikit lið, þar sem þá lágu engi brýn féfaung fyrir, þvíat Egill hætti þá hernaði. Mart ræddu menn fyrir konúngi um siðu Egils ok manna hans, ok fanst þat á konúngi, at honum var lítt at skapi. Þetta hið sama kveld lét Knútr konúngr veita heimferð at Egli, var þar höfðíngi fyrir Benedikt, ok þeir bræðr Sveinn ok Ástráðr, þeir voro saman hundrat manna. Þeir fóru þar til, er þeir komu til bæjar Egils um nóttina. Þeir Egill voro vanir at drekka til miðrar nætr; en er þeir Benedikt komu at bænum, þá gengu þeir at drykkjustofunni, þeir Egill sátu þá enn ok drukku. Þeir Benedikt slógu þá mannhríng um stofuna; en er þeir Egill urðu varir við ófrið, þá hlupu þeir til vopna sinna, ok ætluðu at verjast. Benedikt sagði at sá mundi þeirra kostr beztr, at gefast upp, ok er Egill vissi þat, at þeir höfðu her manns, þá gekk Egill út í hendr þeim. Síðan var hann handtekinn, ok fór Benedikt með hann á konúngs fund, en þeir bræðr Sveinn ok Ástráðr voro eptir með sína menn, ok skyldu geyma, at öngvir kæmist í burt af sveitúngum Egils. En er Egill kom á konúngs fund, þá mælti konúngr: lángt hefir nú verit á millum funda vorra, Egill! vilda ek nú at sjá væri hinn síðasti. Egill svarar: þér munit nú hafa vald á því at sinni, herra! vænti ek þess, segir hann, at engi kalli þik at betra höfðíngja né at meira konúng, þótt þú látir drepa saklausa menn. Þá svarar Knútr konúngr allhógliga: ek mun nú verða, Egill! at bera ábyrgð fyrir hlut mínum; ef ek drep saklausa menn, þá verð ek því at svara við guð en þó er nú, Egill! svâ komit þínum hag, at ekki mun þér nú stoða, at fara með drambi né stríðlæti, tekit höfum vér þik nú svâ í fángelsi, ok muntu nú segja verða slíkt sem yfir hefir gengit, þó at eigi sé fagrt, sem mik varir; munu við nú nær gángast um eptir leitina; skaltu segja um skipssögn, þá er vér hyggjum at þú ok menn þínir hafir myrða, en tekit féit til þín, hefir þetta helzt til lengi leynt verit; höfum vér ok þar komit, segir konúngr, ok í þann stað, at vér hyggjum þat unnit hafa verit. Egill sá þá, at sá einn var kostr til, at segja eptir því sem var, ok farit hafði; þvíat hann vissi, at svâ margir voru hans menn samvitandi þetta með honum, at til mundu verða nokkurir af þeim, ef fast væri eptir sótt, Egill svarar þá: þá er þetta skip, er nú spyrit þér eptir, lá undir þeirri sömu ey, er þér komut við, þá héldum vér njósnum til um ferðir þeirra, þar er útgrunnt, en þat vissu þeir eigi, Norðmenn, þvíat þeim var ókunnigt, ok fjaraði um nótt út undan skipinu, þá fórum vér til, segir Egill, í nætreldíng, ok var þar skammt viðrtal vort, vér tókum menn alla, er á voru skipinu ok bundum, en ræntum fé öllu; leiddum síðan skipit uppá hellurnar, ok lögðum í eld, ok brendum upp alltsaman skip ok menn, svâ at þess mætti eigi sjá merki, nema þetta eina, er grjótit var rautt eptir. En er Egill hafði þetta sagt, þá mælti Knútr konúngr: nú er sem mik varði, at þú ert ólífismaðr, lítið nú á, góðir höfðíngjar! segir konúngr, hversu vér skulum refsa slík níðingsverk. Þar voro margir frændr Egils viðstaddir, þeir er mikils voro virðir, ok buðu fé fyrir Egil. Konúngr svarar: eigi skal þat spyrjast, at ek níðumst svâ á guði mínum, at ek taka fé til nokkurra manna vináttu, at dæma svâ rángt; eru eigi slíkt ólífissakir, er þó væri svâ at einn maðr væri myrðr, þar sem nú eru margir, en fæðst síðan á því einu, er stolit er til? Nú var bæði at íllt þótti til mót at mæla, enda þorði ok engi at mæla móti konúngi. Eptir þetta var farit með Egil til skógar, var þar reistr gálgi, ok var Egill uppfestr. Síðan fór konúngr til bæjar Egils, er hann hafði átt, ok lét þá sæta refsíngum menn Egils, suma lét hann drepa, en suma lét hann meiða, suma rak hann or landi burtu, en öngvan lét hann óhegndan, þann er nokkurn hlut hafði í átt í þessari ráðagjörð, ok eyddi hann svâ þessum óaldarflokki. Þetta verk varð honum mjök öfundsamt, þvíat Egill var bæði frændmargr ok frændstór. Eptir þetta viku höfðíngjar til sundrþykkis við konúnginn, ok tóku mjök at stirðna við hann, ok þar eptir gjörði alþýðan; þótti mönnum hann ríkr ok refsíngasamr, en þeir áðr [vanir sjálfræði.

Frá Ólafi konúngi ok Knúti konúngi

41. Þat var eitt sumar, at þeir mæltu stefnu í millum sín, Knútr konúngr af Danmörk ok Ólafr konúngr af Noregi. Þeir fundust í Elfinni, ok fagnar hvorr þeirra öðrum vel; áttu þeir tal með sér. Þat var á einni stefnu at Knútr konúngr mælti svâ til Ólafs Noregs konúngs: þat hefir ek hugsat, Ólafr mágr! segir hann, ef yðr sýnist þat eigi óvænt stefnt vera, at gjöra leiðángr úr landi, ok minnast þess ríkis, er [vér frændr þikjumst mikla tiltölu eiga, en þat er ríki í Englandi; hafa vorir frændr þar haft mikit vald, sem yðr er kunnigt, þar sem Knútr hinn ríki eignaðist allt England, frændi vorr, ok réð því ríki allt til dauðadags, ok synir hans eptir hann; nú vildum vér, Ólafr mágr! hafa þartil yðvarn styrk; munum vér þar gjöra yðr kost á, at þér gjörizt höfuðsmaðr yfir þessari ferð, þvíat þér eiguð mikla harma at reka við Englands menn; viljum vér þá veita yðr lið af voru ríki, ella mun ek gjörast formaðr ferðarinnar fyrir beggja okkra hönd, þó at þat sé miðr tilfengit, en taka [þá þar til traust af yðr ok styrk fjölmennis. Þá svarar Ólafr konúngr: þetta mál, er nú hafið þér talat um hríð, Knútr konúngr! sýnist oss vænliga sett; er at því raun mikil, at þér frændr hafit gæfu tilborit, at vinna þar mikinn sóma, er þat mjök sundrleitt eða um vora frændr, þvíat vér höfum fengit þar þann mannskaða, er vér bíðum aldri bætr. Nú megum vér þat sjá, ok kunnum skilja, at þá er Haraldr konúngr faðir minn fór úr landi, þá mælti þat alþýða, at aldrei hefði fræknara lið búizt af Noregi til einnar ferðar, voro þar allir hlutir betr tilfengnir enn nú sé kostr í landinu; nú fær eigi mennina þvílíka, sem hann hafði með sér, en hitt skilr þó miklu meira um höfðíngjann, þann sem þá var fyrir ferðinni, er Haraldr konúngr var, eða þar sem ek em. Nú svâ þúng sem þá var ferðin, þá munum vér ekki ætla oss svâ mikla hamíngju raun, at brjótast til ríkis í Englandi. En með því, Knútr konúngr! at þér leitið eigi minnr eptir nauðsyn minni í slíku enn yðvarri fýst, þá viljum vér fá yðr til þessar ferðar 60 stór skip, ok velja menn til af hirðsveitum mínum, alla þá er fræknastir eru, ok skal at aungu nú minnr vanda hvorki skip né menn, enn þó at ek væri sjálfr fyrir. Knútr konúngr svarar: þetta er stórmannliga mælt ok boðit, sem von var at, ok þenna kost munum vér upptaka, en guð ráði hversu gefst. Marga hluti töluðu þeir um ríkin milli Noregs ok Danmerkr, ok fóru allar ræður vingjarnliga með þeim. Var nú þetta ráðit, at Knútr konúngr ætlaði að fara herferð til Englands, ok voro margar getur á um, hversu sú ferð mundi takast. Eptir þetta skildust konúngarnir með vináttu, ok skiptust gjöfum við, fór Ólafr norðr í Noreg, en Knútr konúngr suðr til Danmerkr.

Frá Knúti konúngi

42. Knútr konúngr lét gánga herboð um allt sitt ríki, ok kvað á, hversu mikit lið fara skyldi úr hverju héraði, ok segir almenníngr skuli úti vera at liði ok skipum; var um vetrinn mikill viðrbúnaðr í Danmörk. Eirekr jarl bjóst til ferðar þessarar með Knúti konúngi, ok þarmeð aðrir ríkismenn. Snemma um voirit lét Knútr konúngr safna saman hernum, ok stefna öllu liðinu til Limafjarðar í þenna tíma kom Norðmanna lið, sem Ólafr konúngr hafði heitit Knúti konúngi, ok var þat fólk hið hermannligasta ok at öllú vel búit. Nú dregst saman Danaher, ok var þat múgr manns. Knútr konúngr var þá enn eigi kominn, en þó sendi hann boð til þeirra, ok lét leiðángrs fólkit bíða sín, ok segir at eigi mun þurfa lengi at bíða. Liðu svâ nú 7 nætr, at konúngr kom eigi, ok líkar Dönum nú illa, er hann kom eigi; en þat olli því, er konúngr kom eigi, at þeir menn komu á konúngs fund, er sögðu honum at Vindar höfðu her úti, ok þeir ætluðu um sumarit at herja til Danmerkr, at hefna þess ófriðar, er Blóð-Egill hafði veitt þeim. Knútr konúngr sendi menn til þeirra Vinda með sættarboðum, ok biðr þá eigi at herja í Danmörk; sagði þat ekki vera þeirra færi, at berjast við sik: en þó mun í því verða gjört margra manna mein ok ónáðir; vil ek at vér setim grið ok frið millum landa, svâ at hvorugir herji á aðra. Fóru nú sendimenn á fund Vinda, en konúngr sagðist mundu bíða þeirra um 7 nætr, þvíat hann vildi eigi fara úr landi, nema þessi ófriðr stöðvaðist. Líðr nú vika þessi, ok koma eigi sendimenn aptr. Nú þikir Dönum lángt at bíða konúngs, þar er þeir liggja í safnaðinum, ok þikkir mönnum sér mikill vanhagr í, at liggja í sama stað sér at aungu nýtu; tala höfðíngjar hér um lángar tölur, kom þetta samt með þeim, at senda menn á konúngs fund, ok báðu þeir, til þeirrar ferðar Ólaf konúngs bróður; hann var ófús á at fara, kveðst þat hyggja, at konúngr mundi sjálfr vilja ráða ferðum sínum: hvat sem þér Danir kurrit; get ek hann lítit gjöra fyrir mín orð, er konúngr óáhlýðinn, hvat sem mælt er fyrir honum, en mjök einráðr, en þér Danir opt ekki fastir á velli ok meðallagi trúlyndir. En þótt Ólafr talaði slíkt, þá lét hann þó at bæn vina sinna, ok hét ferðinni, ok fór með nokkura menn á konúngs fund. En þegar Knútr konúngr sá Ólaf bróður sinn, þá mælti hann til sinna manna: takið þér Ólaf, segir hann, ok setið fjötr á fætr honum, ok gætið hans svâ, at hann komist eigi á burt; þvíat ek vil ekki orð heyra, þat er hann talar, þetta þótti mörgum undarligt, því konúngr lét þetta gjöra; en svâ stóð mikil ógn af orðum konúngs, at engi þorði at brjóta boð hans. Annann dag eptir fær Knútr konúngr menn til, at flytja Ólaf vestr í Flæmíngjaland til Baldvina hertuga mágs síns; bað Knútr konúngr svâ segja Baldvina, at hann hefði Ólaf í varðhaldi ok gæzlu, ok léti hann aldri komast út af því járni, er hann var í settr; nema ek sendi orð til. Margir menn svöruðu: þat lízt oss, herra konúngr! sem þessi dómr sé stríðr, er þér dæmit þessum manni, þvíat vér sjáum eigi at hann hafi svâ, brýnar sakir til, at koma í slíka prísund. Konúngr segir: ekki ber ek sakir á hendr, Ólafi fyrir [alþýðu manns, en vita mun allsvaldandi guð, ef þær eru nokkurar; má ok vera, segir hann, at þér vitið gjörr enn ek, hverr maðr hann er, [en þat er ætlan mín, segir konúngr, at eigi mun lángt líða, áðr at Ólafr sjálfr mun bera sér vitni, hverr maðr hann er. Þessir menn fóru með Ólaf vestr í Flæmíngjaland, sem konúngr sagði fyrir, ok komu á fund Baldvina hertoga, ok sögðu honum orðsendíng Knúts konúngs ok jartegnir, þær er fylgðu viðrtöku Ólafs. Hertoginn gjörði sem konúngr bauð, at hann setti Ólaf í einn turn háfan ok þar menn til geymslu, var þar ríkt varðhald; sitr Ólafr þar um hríð.

Frá liði Knúts

43. Nú er at segja frá þeim mönnum, er Ólafi Sveinssyni höfðu fylgt á fund Knúts konúngs, þeir urðu hræddir mjök við ófarir þær, er þeir sáu at Ólafr hafði; þeir komust í burt með hlaupi, ok komu á fund leiðángrsliðsins, ok sögðu mönnum þau tíðindi, er orðin voru; sögðu ok þat með, at Knútr konúngr mundi þar aldrei koma: hefir hann nú þat sýnt, segja þeir, hverr maðr hann er, hefir hann nú þat gjört ódæmaverk, at því er betr at fáheyrt er, hann tók nú bróður sinn saklausan ok vel til höfðíngja fallinn, ok setti í járn; hyggjum vér at honum gángi þat til, at hann hræðist þat, at höfðíngjar mundu heldr vilja hafa Ólaf fyrir konúng enn hann, ok þá mundi betr standa ríki í Danmörk, ok mundu menn eigi eiga undir slíkum ofsa at búa. Við þessa sögu brá mörgum mönnum mjök, ok áttu höfðíngjar þíng, ok töluðu um þessa tiltöku, er konúngr hafði haft, ok lagði þá hverr orð til sem sýndist. Voru þeir sumir höfðíngjar, er þat mæltu berum orðum, at aldri mundi þrífast Danaríki, meðan Knútr væri konúngr, en hinir voru miklu fleiri, er eigi gengu á berhögg um fjandskap [við konúng, svâ at alþýðan mætti þat reifa, þótt þeir væri í jöfnum hug sem hinir. Var nú ráðagjörð mikil með hernum, hvat þeir skyldu upptaka; voru þeir sumir höfðíngjar, er þat mæltu, at þeir mundu rjúfa leiðángrinn, ok gefa mönnum heimleyfi. Bændamúgrinn hljóp upp með einu samþykki, ok báðu þann aldrei þrífast, er þar lægi lengr, sögðust þá ok margir hafa nauðugir [komit í þenna leiðángr. Norðmenn báðu þá bíða, ok þola vel, ok gjöra eigi at hégómamáli orðsendíng konúngs, ok sögðu hann brátt koma mundu. Danir æptu á móti því, ok báðu Norðmenn liggja í sultar kví þeirri, svo lengi sem þeir vildi. Eptir þat raufst leiðángrinn, ok sigla allir Danir í burt ok heim, hverr til sinna híbýla; þikist sá bezt hafa, er fyrst kemr heim; ok þegar at rofinn var leiðangrinn, kom Knútr konúngr til Limafjarðar, ok þar lá fyrir Norðmannaher; fóru þeir þegar á konúngs fund, ok fagna honum æfar vel. Konúngr var þá mjök reiðr Dönum, er þeir höfðu rofit leiðángrinn, ok sagði svâ: nú hafa Danir enn sýnt trúleik sinn, nær sem vér fáum þeim goldit þetta. Konúngr var allmjök reiðr, en stilti vel orðum sínum, sem hann var jafnan vanr, þótt þeir hlutir bærist at, er honum mislíkaði allmjök. Norðmenn buðu konúngi fylgð sína at fara þángat, sem honum líkaði, Konúngr sagði þeim vel fara ok drengiliga, ok þeir höfðu vel haldit boð síns herra ok höfðíngja. Bað konúngr þá fara heim til Noregs, ok hafa mikla þökk fyrir sína þarkomu: en vér Danir munum enn verða við at leikast. Síðan sigldu Norðmenn heim til Noregs. Knútr konúngr ferr þá til Sjólands, hann hafði þá fjölmenni mikit, þá komu til hans þeir menn, er hann hafði sent til Vindlands, ok sögðu honum þau tíðindi, at Vindar tóku þat með þökkum, at halda sátt ok frið við Knút konúng, ok þeir höfðu því haft her fyrir landi sínu, at heim þótti hann vera ótrúligr, er þeir spurðu at leiðángr væri úti hafðr í Danmörk. Sendu þeir nú vináttumál til konúngs ok þar með gjafir sæmiligar, ok þótti Knúti konúngi þetta allgóð tíðindi.

Frá Knúti konúngi

44. Eptir þetta ferr Knútr konúngr suðr til Fjóns, ok átti þar þíng við bændr, ok veitti þeim stórar átölur fyrir þá svívirðíng, er hann kallar at þeir hefðu gjört honum; segir hann at þar fyrir skuli þeir sæta afarkostum af sér. Eirekr jarl flutti mál bænda við konúng; sagði þeim eigi svâ mikinn illvilja til hafa gengit við konúng: er þat, sem yðr er kunnigt, herra! segir hann, at alþýðan hlýdir því, er þá er talat, ok þikir þat vænast ráð, er þá er nýgjört; nú var þat flutt til þeirra, at þér mundit hvergi nær koma þeim her, er þar var samankominn. Talar jarl hér um lángt, ok flutti vel ok drengiliga fyrir bænda hönd. Konúngr var heldr styggr, ok var ekki hægt orðum við hann at koma; sagði at bændr skyldi ná sættum við sik, en hann vildi þú einn ráða þeirra á millum. Síðan festu bændr konúngi sjálfdæmi, lagði konúngr stór gjöld á þá, er hann hafði mest sakir á hendi; létu margir hér stór fé fyrir, ok þótti mönnum þetta mikill afarkostr, en þó þótti sá nú hinn bezti til, at láta konúng einn ráða þeirra á millum, sem þá var komit, en Knútr konúngr vægði þeim ekki, þvíat þann dóm, lét hann hvern hafa, sem honum þótti þeir sakir til hafa, hvört sem hann var ríkr eðr óríkr; en þat þótti, höfðíngjum ofrausn, ok settu mjök hug sinn við, en þó bar engi traust til at mæla á móti Knúti konúngi.

Frá Knúti konúngi

45. Knútr konúngr fór þá suðr til Jótlands, ok kom þar mart lið til hans. Konúngr hefir þá miklu meira lið enn hann var vanr, ok lét bjóða upp fyrir sér veizlur, þar sem hann vildi dveljast, ok lét bændr hafa þar allan kostnað fyrir. Í hverju héraði þíngar hann við bændr, ok hefir þetta eð sama mál upp, ok berr þat á hendr bændum; kallar at þeir hafi gjört honum svívirðíng, er þeir vildu eigi veita honum hlýðni: eptir því sem [þér voruð skyldir til. Konúngr talar lángt ok snjalt ok stirt á hendr bændum, ok fanst þar mart í orðum hans, er til sakargipta var við þá. Bændr svöruðu fyrir sik, ok færðust undan öllum sökum, en þó í annann stað sáu þeir, at þeir máttu eigi deila kappi við Knút konúng, þvíat hann hafði mikinn styrk fjölmennis, þvíat hann hafði til sín boðit mörgum ríkismönnum. Þar var þá með Krúti konúngi Eiríkr jarl, bróðir hans, [ok Benedikt, Sveinn ok Ástráðr Þórgunnu synir; þar voru ok með konúngi, bræðr 2, hét annar Pálmar, en annar Blakkmar, þeir voru fóstbræðr Eðlu drotníngar, er Knútr konúngr átti; þeir voru miklir menn ok sterkir, ok höfðu gott yfirlát af konúngi. Margir menn voru þeir með konúnginum, er mikils voru verðir.

Frá Þórði skora

46. Þórðr skori hét maðr, en annarr Tólar verpill, þeir voru sýslumenn Knúts konúngs vestr á Vendilskaga, þar sem heitir Hjarranda sýsla; þat er einn útskagi vestr af Jótlandi. Þetta ríki er fátækt hjá því sem annat ríki í Danmörk. Þaðan voru þeir ættaðir Ásbjörn jarl ok Eyvindr bifra; þar heita síðan Ásbjarnarbúðir ok Eyvindarbúðir, er þeir voru fæddir. Þeir Þórðr ok Tólar spurðu, at Knútr konúngr var á Jótlandi, ok þat með, hvar sem konúngr fór, átti hann þíng við bændr ok stefnur, ok lagði á þá stór gjöld. Þeir spurðu ok at konúngr ætlaði þeim slíkan kost Vandilsbyggjum sem öðrum mönnum, ok við þessa frétt stefndi þíng Þórðr við bændr, ok boðar þar til öllum sínum mönnum, sem helzt voru þar ráðsmenn ok nökkurs virðir, ok er þíng var sett, var þángat komit mikit fjölmenni. Þá stóð Þórðr skoriupp ok mælti svâ: spurt munut þér hafa til konúngs þessa, er hann ferr yfir landit með rán ok hrips; hefir hann ok safnat at sér miklu Vendil fólki mörgum til óþurftar; er þó þess at vænta, at sjálfum honum gegni þó verst; þvíat hann hefir nær öngva dugandi menn með sér; ok er þess von at fáir munu til verða at þjóna honum, þeir er manndómsmenn vilja vera; þvíat hann er ótrúr maðr ok ágjarn, svâ at hann kann ekki hóf, því má hann heldr kalla at réttu víkíng enn konúng, hefir hann nú suma höfðíngja drepna, ok gjört at óbótamönnum, svâ at frændrnir skulu önga sæmd fyrir taka, suma hefir hann af landi rekit fyrir öngvar tilgjörðir, en alla lagit í þján ok í þrælkan; mán þetta ófrelsi ok ánauð aldri afgánga, meðan hann lifir, ok er þat furða, er menn þola honum hverja óhæfu, er hann tekr til; nú mun ek birta minn vilja hérum, at ek vil eigi hafa hans ofsa yfir mér; sé ek eigi mun duga svâ fátæku fólki, sem hér er með oss, at hafa slíkar pyndíngar af honum, sem annarstaðar hefur nú viðgengizt; nú er híngat torfæra mikil, sem þér vitið, fyrir sakir fena ok vatna, ok ef yðr lízt sem mér, þá munum vér eigi bíða heima þessa vanréttar. Nú vil ek at þér segið yðvarn vilja hérum, eða hvört þér vilit því játa, sem ek vil upp taka, eða vilið þér taka yðr annat ráð. Þeir kvoðust hans forsjá hlíta mundu um þetta vandkvæði, höfum vér þat reynt lengi, at þín forsjá hefir oss vel í hald komit. Þórðr svarar eigi vil ek til þessa ens mikla vandamáls, sem mér lízt þetta, einsaman vera, heldr allir í einu jáyrði vera, þvíat mér kemr þat í hug, ef Knútr konúngr kemr hér at vitja vor, ok eigi hann tal við yðr, at hann flyti svâ sitt mál, at yðr þiki þat sannast, sem þá talar hann, þvíat hann er maðr orðsnjallr ok brögdóttr ok undirhyggjumaðr mikill; mun yðr hann vera slægvitr, ok vandséð er við honum, ef þér hlýðit nokkut því, er hann mælir. Nú vil ek at þér festið með því trúnað yðvarn við mik, at hverr sá maðr, er nokkut er eigandi, fái mér í hendr lausafé sín öll, ok vil ek þat varðveita, þar til er nokkur úrskurðr verðr þessa máls; en ef þér erut trúir við mik, at halda þetta, sem nú höfum vér mælt, þá skulu þér taka við fé yðru, en ef þér bregðizt mér í trúnaðinum, þá mun auðsærr minn kostr, ok verði konúngr vís þessarar ráðagjörðar, at þér munut fá af honum stórar refsíngar, þótt þér haldit lífinu, ok mun þó kallaðar nógar sakir til. Tólar verpill svarar: vitum vér um þetta alþýðu vilja, at engi vill hér leggja sitt mál á konúngs vald, þótt hann gjöri sik svâ stóran, at hann hyggist muni gánga með ófriði um allt þetta land; er þat vor vili, at nú taki menn nokkut skjótt ráð; viljum vér, Þórðr! at þú sér fyrir þessu liði öllu, þvíat þú ert vor vitrastr. Þá mælti Þórðr: hvört er þetta vili allra ok samþykki, þeirra sem nú eru hér samankomnir. Því játuðu þeir allir, er þar voru. Þat ráð vil ek furst gjöra, sagði Þórðr, at vér haldim safnaðinum, svâ at vér látim öngvan í braut, er nú er hér kominn, heldr söfnum vér við, förum síðan til ár þeirrar, er á veg Knúts konúngs er, ef hann vill híngat fara til vor; ok ef þeir vilja híngat leita til vor, þá skulum vér verja þeim vaðit. Eptir þetta var slitit þínginu, ok fóru þeir með allan þenna her, þar til er þeir koma til árinnar. Þar spurðu þeir þau tíðindi at Knútr konúngr var eigi þaðan lángt í burt at veizlu, þar sem heitir at Sævarenda, þat er í innanverðum Limafirði; gjörðu þeir þá frá sér njósnarmenn, ok létu vita um Knút konúng eða fjölmenni hans.

Frá Knúti konúngi

47. Knútr konúngr var á veizlu á Sævarehda, sem fyrr var sagt. Konúngr ætlaði at senda menn vestr til þeirra Vendilskaganna ok leggja giald á þá. Knútr konúngr nefnir til þessarar ferðar Svein ok Ástráð Þórgunnu syni, þeir höfðu með sér 60 manna; ekki höfðu þeir spurt liðsafnaðinn þeirra Þórðar. Þeir bræðr fóru til þess, er þeir komu að einni mikilli á, öðrumegin árinnar var her mikill með alvæpni, ok fylktu þegar á árbakkanum við vaðit, er þeir bræðr riðu at ánni. Þá mælti Sveinn Þórgunnuson: þessir gánga vel í móti at færa oss skattinn ok gjaldit, munu þeir ok vita at oss er ókunnigt, hafa þeir miklu betr gjört enn margir hafa til getið, skulum vér þá vel flytja þeirra mál. Ástráðr svarar: ekki veit ek þat, mér þikkja þeir ekki Vera svâ trúligir. Þeir Þórðr heyrðu hvat þeir töluðu, ok þá svarar Tólar verpill: þér skulið eigi svâ verða bráðfegnir, þvíat ek vænti þess at sama gjald hafit hér héðan, sem yðr er makligt; er þat hin mestu firn, at þér ætlit fyrir at leggja á allt fólk ánauðarok, er ok þess von at þér finnit sjálfa yðr fyrir; eru menn þess latari þó, en líkindi stæði til, munut þér ok yðrum ójafnaði annarsstaðar meirr framkoma enn hér, ok sækit at, ef þér þorit. Þá svarar Sveinn Þórgunnuson: þessir eru orðstórir, eða hvað lízt yðr ráð? skulu vér ekki ráða til árinnar? Ástráðr svarar: nú fór sem mik grunaði, að þeir mundu eigi færa oss neitt gjald, þat er konúngi sé gagn í, ok ekki sýnist oss þat ráð at ríða á ána, þvíat þeir hafa her manns; en nú þarf ekki at dyljast við, hvar þeir vilja. Sveinn svarar: ekki mun konúngi þikja rekit erindi sitt, er þat ok svâ, ef vér eigumst ekki fleira við, ok ekki er þat mitt ráð at vér flýjum fyrir stóryrði ein saman; skulum vér víst herða áfram, ok svâ gjöra þeir. Hinir skjóta þegar á þá ok grýta; geingr þeim seint framreiðin, hlífar þeirra lömdust af grjóti, en urðu sjálfir sárir af skotum. Þá mælti Ástráðr: snúum aptr, segir hann, ok hefði betra fyrr verit. Sveinn kvað þat aldrei vera skyldu, ok keyrði hestinn með sporum. Þá tók Ástráðr í beizlis taumana, ok snéri aptr hestinum undir honum, ok lét hann þessu eigi ráða, þvíat hann sá at þat var hin mesta ófœra. Hann var manna sterkastr, ok mátti Sveinn öngu um ráða; snúa þá ok aptr allir förunautar þeirra. Sveinn var nú hinn reiðasti, ok fór aptr til þess, er [hann fann Knút konúng, ok sögðu honum sín erindi. Konúngr var þá búinn af veizlunni á Sævarenda. Konúngr varð styggr við þessa ræðu. Sveinn var hinn óðasti, ok bað konúng senda eptir mönnum allavega, ok fara síðan til móts við þessa menn, ok berjast við þá, ok reka slíkaar vanmennur af sér: eru þetta hin mestu firn, segir hann, er þeir hafa upphlaupit til ófriðar, ok gjört styrjöld á móti yðr, sem enskis eru verðir; skyldum vér þeim þann ófagnað gjöra, er þeir mætti lengi muna. Konúngr svarar: óðr er Sveinn nú, ok ekki væri þeir þess ómakligir, en þó munum vér annat ráð hér fyrr gjöra, enn berjast við menn mína; munum vér enn senda menn vora til þeirra, mun þá þessi ófriðr stöðvast, en ek mun fara norðr til Fjóns, sem ek hefi ætlat. Konúngr kallar þá til sín höfðíngja, þann er Tóli hét, hann var kynstórr ok hinn kurteisasti maðr. Konúngr mælti til hans: þú skalt fara til móts við Vendilskagana, ok seg þeim at þeir fari heim til hýbýla sinna, ok eyði flokki sínum, fari síðan á minn fund, ok semjum þá sættir vorar. Eptir þat ferr Knútr konúngr norðr til Fjóns, ok fór þar at veizlum. Tóli fór ok sinnar ferðar, ok hafði 60 manna.

Fall Tóla

48. Þat er að segja frá ferðum þeirra Þórðar skora, at þeir stefna þá, ena sömu leið, sem þeir Þórgunnu synir höfðu undanfarit; gjöra þeir þat nú öllum mönnum kunnigt, at þeir ætli með her þenna á móti Knúti konúngi, ok fór þetta lið æst mjök; ok svâ sem menn spurðu þessa nýjúng, þá hljóp þar hverr til, sem kominn var, ok áðr var staddr, ok sögðust æ vilja í flokkinn; varð þetta brátt múgr manns, ok hvar sem þeir komu, höfðu þeir þat sem þeir vildu. Þetta spurði Tóli ok hans menn, voru þeir þá komnir hjá þorpi einu, er þeir sáu herinn. Þeir Tóli gengu upp í staðinn, þvíat menn eggjuðu þá þess, sögðust þat ætla at þeir mundu [fáss letjast at gera, er höfðíngjar voru fyrir liðinu. Tóli gengr upp í einn turn, ok nokkurir menn með honum, ok vildi sjá herinn, er þar færi hjá, vildi hann skynja sem gerst, hve mikit lið þetta væri; hann ætlaði ok at tala þaðan konúngs erindi. Þeir Þórðr höfðu spurt áðr, at konúngr hafði sent menn til móts við þá, ok svâ hvar þeir væri nú komnir. Þeir fara nú fram hjá staðnum, ok stöðva þá herinn. Þórðr spurði hvört nökkurir konúngsmenn væri þar í staðnum, Honum var sagt at þeir væri þar, ok vildu hann finna. Þórðr gekk þá upp í staðinn með mikla sveit manna í ok þángat til er Tóli stóð í turninum, ok spurði hvört erindi hann vildi flytja. Tóli mælti svâ: hvert ætlið þér her þessum, er mörgum mönnum þar forvitni á, hví þér hafit þetta hendr tekizt, at efna til ófriðar hér innanlands, ok muntu ok hafa einurð til at segja, hvat þér berizt fyrir. [Þórðr svarar: rétt gaztu þar, Tóli! at ek skal hafa dreingskap til ok framkvæmd til þess, at segja þér þetta, þó at þú sért allmikill vin konúngsins: vér ætlum þessi ferð eigi fyrr at létta, enn vér finnum konúnginn, ef hann þorir at bíða vor, ok ef svâ ferr sem vér vildum, þá mun Knútr konúngr eigi kunna at segja frá tíðindum. [Þá svarar Tóli: þessi ætlan er stórum óheppilig, ok mun yðr at illu verða, sem makligt er, ef þér haldið þessu fram; gjörið heldr, sem yðr samir, snúið sem skjótast frá þessu óráði, er þat með öllu ógjöranda, at hatast við svâ dýran herra, sem vér eigum. Þjónum heldr honum, sem vér kunnum bezt, þat er vor skylda, þvíat vér eigum konúng ríkan ok stjórnsaman, trúan ok siðgóðan, vitran ok örlátan, ok at öllu betr mentan enn allir aðrir í þessu landi; mun þá raun ágefa um konúnginn, at munu sannorðari menn hans, er til hans mæla vel, enn hinir, er honum hallmæla. Nú er þat boð konúngs til allra þeirra manna, er undir hans ríki búa, ok hafa nokkut gjört aflaga við hann, at hann vill unna þeim sætta við sik; vill hann at menn leggi sitt mál á hans vald ok miskunn, sem vera á; vill hann ok halda við yðr Dani lög ok fornan landsrétt, en hafa þar á móti hlýðni ok trúliga fylgð. Lítið nú á, hvat yðr samir, en þótt þér hafit mikit fjölmenni nú, þá mun þó vera mikill hamíngjuskortr við Knút konúng, þvíat svâ hefir þeim verit, er meiri stórbokkar ok ríkari hafa verit enn þér. Gjörið nú fyrir guðs sakir, góðir drengir! segir hann, ok yðra nauðsyn, setið niðr þenna storm, ok víkizt til sætta við konúng yðvarn, mun yðr þat enn auðvelt vera, þegar hann sér, at þér þikizt ofgjört hafa, þvíat hann líknar hvers manns máli, því meir sem stærra hefir afgjört verit við hann; skulum vér ok flytja yðvart mál, sem vér kunnum, ef þér vilit þetta gjöra nú fyrir mín orð. En er Tóli lauk máli sínu, þá svarar Þórðr skori: þessi maðr hefir mart mælt um hríð ok flest ósatt; er hann raunar einn falsari, skuluð þér ekki hans orðum trúa; hefir konúngr sett hann til at tala mál sitt, ok ætlar at menn skuli trúnað á leggja á slíkt; nú gefum vér öngvan gaum at því, er hann flytr! Margir menn mæltu, at Tóli hefði vel mælt ok sannliga, ok væri þat nú ráð at víkjast eptir hans orðum, ok sættast við konúng. Þórðr tók þá spjót úr hendi manni, er stóð hjá honum, hann skaut spjötinu upp í turninn, þar er Tóli stóð, ok kom á hann miðjan, ok fékk hann þegar bana; þótti þetta mörgum manni mikill skaði.

Frá Þórði skorða

49. Eptir þetta héldu þeir Þórðr fram ferð sinni, þartil er þeir komu til Sævarenda á veizlu, þar sem Knútr konúngr hafði verit; þat var eitt ríkt konúngsbú, ok réð þar fyrir ármaðr konúngs; þeir drápu ármanninn, en ræntu fé öllu; þeir spurðu at Knútr konúngr var farinn norðr til Fjóns, ok hafði lítit lið. Þeir sendu nú orð höfðíngjum þeim, er þar voru næstir ok ríkum bændum, ok létu segja þeim, í hvert efni komit var um þessa ráðagjörð; báðu þá nú minniga vera þeirra mótgjörða, er Knútr konúngr hafði veitt þeim. Þetta þikir öllum mönnum mikil undr, at þessir menn hafa gjörzt til svâ mikils stórræðis, er náliga voru með öngum merkjum. Nú kom þat fram, er fyrr var ritat, at margir höfðíngjar voru mjök fjandskapaðir við, Knút konúng, þvíat þeir þoldu honum eigi réttindi, voru því flestit fljótir til uppreistar í móti honum, ok þurftu litla frameggjan aðra. Bjóst nú svâ hverr, sem spurði þessi tíðendi, var þar á fáum dögum svâ mikill her saman kominn at varla fékst talit; voro þá ok í því liði margir stórir höfðíngjar. Þar var kominn Ásbjörn Eydana jarl ok Eyvindr bifra, þvíat þar voru áðr í lið með Þórði margir frændr þeirra ok vinir ok kunníngjar, er komnir voro vestan af Vendilskaga. Tók þá Ásbjörn jarl alla stjórn á þessu liði. Fóru þeir þá með her þenna norðr í Randárós, ok dvöldust þar nokkrar nætr; kom þar enn mart lið til þeirra.

50. Knútr konúngr var norðr á Fjóni, þá er hann spurði dráp Tóla ok liðsdrátt bænda, ok þann er höfðíngjar höfðu samandregit á móti honum, ok þat með at þeir höfðu óflýanda her, ok þat eina at þeir ætluðu at honum at stefna. Hann stefndi til sín liði þar af héruðum, ok lagði ríkt við, en þar höfðu allir ein svör fyrir sér, at hvorigum mundu þeir veita, konúngi né bændum. Knútr konúngr sendi ok menn á fund Eðlu drotníngar, konu sinnar, ok bað hana fara af landi í brott sem fyrst, á fund Baldvina hertuga föður síns í Flæmíngjaland, ok hafa með sér Karl, son þeirra Knúts konúngs, ok allt lausafé, þat er hún mætti með komast, ok dýrgripi, þá er hún mætti vel með fara.

Frá bóndum

51. Nú er at segja frá bændum ok her þeirra, at þeir voru í Randárósi, ok afla sér þar skipa, ok ætla at flytja herinn norðr yfir sundit. Þá kvaddi Ásbjörn jarl þíngs, ok talar fyrir liðinu ok mælti svâ: hverja ætlan hafi þér á um fund þenna, er þér skulið eiga við Knút konúng; nú þó at hann hafi lítið lið hjá her þeim enum mikla, er þér hafið, þá mun þó þurfa nokkut ráð annat fyrir at gjöra, ef hlýða skal, þvíat hann hefir einvala lið, ok kænt í orrostu ; mun yðr Knútr konúngr verða brögðóttr ok slægvitr, hefir hann fengit njósn af ferð vorri; þætti mér ráðligt at nokkur vitr maðr færi á konúngs fund af liði voru með sættarboðum, ok mætti þá skynja fjölmenni hans eðr ráðagjörð hans, hvat hann ætlast fyrir. Þetta þótti mönnum þjóðráð, en þó voru menn til þessar ferðar ófúsir, þá mælti jarl: mun eigi þat ráð, at ek fara þessa ferð á fund konúngs, við höfum opt brögðum beizt. Síðan fór jarl á skip yfir sundit með nokkura menn, en annat liðit fluttist síðar yfir sundit. Eyvindr bifra var þá fyrir liðinu, ok var engi grimmari konúngi né verri í sínum tillögum, ok meiri hvatamaðr, at þetta skyldi sem fyrst framgengt verða. Var svâ tilætlat at jarl skyldi koma aptr til liðsins, er hann hefði áðr fundit Knút konúng, ok skynjat liðsfjölda hans ok ráðagerðir. Ok er liðit bjóst til skipferðar or Randárósi, þá mælti Þórðr skori við Tólar verpil félaga sinn: nú munum vér snúa aptr með vort lið, þvíat nú eru hér komnir svâ margir ríkir menn ok stórir höfðíngjar, at til vor mun nú þikja lítit ráðaskot, en nú höfum vér mikit áunnit í vorri ferð; þvíat þess er nú mest von, at þessi herr stöðvist eigi fyrr, enn þat er [í-gert, er öllum er mest nauðsyn í [ok happ, at Knútr konúngr sé drepinn. Síðan skildust þeir úr hernum með sína menn, ok gaf engi maðr at því gaum, miklu var meiri þys ok kall um herinn allan.

Frá Ásbirni jarli

52. Ábjörn jarl fór nú á fund Knúts konúngs með sínum mönnum; en er hann kemr á fund Knúts konúngs, gekk hann fyrir hann, ok heilsar uppá konúnginn. Konúngr tók ekki kveðju hans. Jarl mælti svâ: spurt munuð þér hafa þau tíðindi, herra! at ófriðr er hafðr í móti yðr; er at þessu orðinn svâ mikill máttr, at hér eru við [vafðir margir ríkismenn, sýnist oss þetta hið mesta vandræði ok níðíngsskapr, er þessir menn ætlast fyrir; ok eigi mun ek af mér bera, herra! at eigi hafi ek í liði verit með þeim; er þetta fólk svâ íllt ok ært, at þeir vilja öngvan gaum at gefa, því er nýtt er; en fyrir þá ásök fór ek [í flokkinn, at ek vildi forvitnast, ok svâ helzt vís verða, hvat þeir berast fyrir; en ek hugsaða þat með sjálfum mér, sem mér samir, ok ek veit at mín skylda er, at bregðast yðr aldri, ok fara þegar á yðvarn fund, ok gjöra yðr kunnigt, hversu háttat er, veita yðr ok slíkt lið ok allt, sem ek em í færum um, ef þér þurfit manna við; sjáið þer nú fyrir, ok takit nokkuð gott ráð ok skjótt. Konúngr þakkaði honum, ok kvað hann betr hafa farit í þessu máli, enn aðrir gátu til eða hvað sýnist yðr ráðligast, jarla? legg nú til nokkut; þvíat þú ert vitr maðr, ef þú ert oss svâ hollr, sem þú segir. Jarl svarar: eigi kann ek yðr ráð at kenna, en skyldr em ek at tala þat hér um, sem mér sýnist ráðligast; þér hafit lítit lið ok vandat mjök, sýnist mér þat ráð at þér leitið undan við svâ búit, þángat sem landsmegin er meira, ok munuð þér þá brátt fá meira lið; leitið síðan til fundar við bændr, væri þá níðíngar barðir til batnaðar. Þessu ráði samþykti Eiríkr jarl ok margir aðrir höfðíngjar. Þá svarar Benedikt konúngs bróðir: aldri viljum vér á flótta leggja fyrir Dönum; væri þat fyrst mitt ráð, at jarl þessi væri höndum tekinn, svâ at hann kæmist eigi með lífi á burt, ok víst er þat undarligt, herra! er þér trúið orðum Ásbjarnar jarls, ok sé ek glöggt at hann er einn falsari ok drottins svikari. Konúngr svarar: þetta ráð skulum vér hafa, Benedikt! at flýja eigi fund óvina vorra, ráði guð fyrir, hverr hann verðr; en þú, Ásbjörn jarl! far aptr sömu leið til bænda, ok seg þeim svâ, at vér viljum sættast; vil ek þat bjóða af minni hendi, at þeir hafi í hvern stað fullan rétt sinn, sem forn lög standa til hér í Danmörk, hafa svâ gjört fyrri landshöfðíngjar; en er ek þikjumst eiga saknæmt við þá, þá vil ek eiga þar dóm á, ok eigi vil ek at, bændr dæmi mitt mál; skaltu nú þetta flytja við bændr, kom aptr snart, ef þeir vilja neita friðinum, ok ver oss nú trúr, þvíat þat er þín skylda, þvíat þú ert minn undirmaðr, ok heldr ríki af mér; en ef þú gjörir öðruvís, þá mun guð hefna þér, ok margir trúa þér illa; kom nú snart aptr á minn fund, þvíat vér munum hér bíða þín. Já, herra! segir hann, ek skal skjótt aptrkoma, ef þér vilið ekki mínum orðum hlýða, ok allir mínir menn, þvíat nú þurfit þér liðs við. Síðan laut hann konúnginum, ok gekk á burt til sinna manna. Þat var síð dags, er þeir skildu við konúnginn; þat var á Fjóni í þeim stað, er heitir í Óðinsve, þar var Knútr konúngr á veizlu með öllu liði sínu um nóttina.

Frá svikum

53. Ásbjörn jarl fór nú til þess, er hann kom á fund bænda, var þá liðit komit yfir Meðalfararsund, ok komit af skipum sínum; spurðu menn þá at fjölmenni konúngs eða um ráðagjörðir. Jarl sagði þá, hvers hann var vís orðinn, sagði at hann þóttist eigi vita, hversu at hans mál mundi snúast. Jarl segir, hvar konúngr er, eða hvar hann mundi vera um nóttina; kvað þat nú vera ráð at vitja hans, [ok bað þá nú eigi dvelja; kveðst nú vænta, at nú mundi yfirtaka, ef auðna vildi til falla með þeim. Voru þá ok bændr svâ óðir, at þeir vildu þegar fara að konúnginum; þeir komu nú at á þeirri, er næst er staðnum í Óðinsve, þar sem Knútr konúngr [var á veizlu; þessi á heitir Kalfá; bændr komu þar snemma um morgunin, svâ at sól var skamt farin. Ásbjörn jarl skaut þá á húsþíngi, ok talaði fyrir fólkinu ok mælti svâ: ek fór á fund Knúts konúngs, sem menn vissu, forvitnuðumst ek um ráðagjörðir hans ok um fjölmenni hans, er þat þar frá at segja, at ek talaða við konúng, ok fanst mér þá þá í orðum hans, at hann mundi aungum manni rétts vilja unna, hét hann ok yðr bændum hinum mestum afarkostum, þegar hann mætti viðkomast, hefir hann aldri verit orðstærri til yðar Dana, enn svâ sem nú var hann. Nú er yðr þat at segja í annann stað, at ek hygg þat at konúngrinn sé feigr, svâ lízt mér nú á hann, var hann nú með öllu ráðlaus, en þat hefir honum ekki orðit fyrr, þvíat hann er vitr maðr, hann hefir ok lítit lið, en þó hyggst hann einn munu öllu orka; nú mætti svâ vel verða, at á þessu yrði skjótt endir, ok mætti þá vita, hvort hann væri sér þá einn ærinn, er hann vill einskis manns mál meta; kalla ek nú yðr einsætt, at fresta eigi at veita konúnginum atgaungu, skal ek ok mínir menn fyrst atgánga, þvíat þat kalla ek hið mesta nauðsynjaverk; [er sá nú ok ekki at manni, er nökkut óttast í þessu verki, at drepa Knút konúng, eða hversu margir höfðíngjar eru hér nú samankomnir, at hann hefir eigi stórar sakir viðgjört, drepit frændr þeirra eða mága, féit tekit upp fyrir sumum, eðr gjört aðra skömm; nú mun yðr lítit stoða frameggjan orða, ef þér vilið eigi slíkt minnast; munum vér hér í landi aldri fá frelsi vort, meðan Knútr konúngr er á lífi; hugsit nú ok, ef konúngr kemst undan, hverr kostr yðr er þá hugaðr, ef yðr þótti hann þá grimmr, er þér höfðut minna til gjört; segi ek yðr þat með sönnu, ef Knútr konúngr fær enn vald yfir Danmörk, at hann geldr grimmu nokkurum þeim, er nú efla þenna ófrið. Nú vildum vér gjarna eigi til þess hætta, viljum vér hafa þann konúng, at hann sé hófsmaðr um alla hluti, ok sé oss eigi of stór, eða fari eigi með svâ mikilli frekju, sem konúngr þessi. En er jarl lauk tali sínu, þá mælti Eyvindr bifra: þessa manns máli höfum vér nú hlýtt um hríð, er bæði er vitr ok góðgjarn, ok er fyrirmaðr þessa hers, er mönnum nú ok einsætt at hafa hans heilræði, svâ vel sem nú er til efnat, at þetta ráð mætti framkvæmt verða; hafa menn nú ok gjört sik svâ bera í fjandskapnum við konúnginn, at íllt er nú at hætta á hans miskunn; er ok ekki at leyna yðr því, at ek ætla mér at bera vopn á konúnginn, ok meta þat ekki við aðra menn, ok er þat hugboð mitt, at mér verði þat auðit. Ok er Eyvindr hætti sinni ræðu, stóð upp annarr af öðrum, ok töluðu lángt erindi, en þó kom allt í einum stað niðr, þar sem jarl hafði fyrst talað, ok skorti Dani þá eigi stór orð, ok fýstu allir mjök at taka Knút konúng af lífi, ok með þessari ætlan knúðist fram alþýðan.

Frá Knúti konúngi

54. Nú líðr svâ fram deginum, at komit var at messumáli; gekk þá Knútr konúngr til kirkju, at hlýða messu; hann spurði þá, hvat menn sæi til bænda. Hans menn sögðu, at þeir þínguðu öðrum megin árinnar. Konúngr mælti: ok eigi kemr Ásbjörn jarl, vinr vorr; segja mun hann oss, ef eigi er friðvænligt. Þá svarar Benedikt: hann mun aldri segja oss neina góða hluti, var þat hið ósnjallasta ráð, sem ek sagða yðr þá þegar, at láta hann lausan fara. Konúngr sagði at því mundi eigi vera misráðit, ok hann mun oss vel gefast. Síðan fór konúngr til messu; ok er súngin var messan, þá var konúngi sagt, at bænda herinn var kominn yfir um ána, ok geystist upp at bænum. Þá mælti konúngr: hvert ráð skulum vér,taka? nú mun eigi þurfa at dyljast við, at bændr munu vilja vitja vor með ófriði, ok er þat ok vel, er vér höfum verit of ófriðsamir, er nú auðséð, hvat þessir menn vilja. Eirekr jarl svarar: þat er mitt ráð, herra! at þér stígit á hest ok ríðit í burt, þvíat þat má enn vel takast, ef guð vill, er ok þá alls gætt, þegar yðar er. Konúngr svarar: nú þó at ek frelsa svâ líf mitt, þá munu þeir gjöra hér svâ mikinn mannskaða, at seint mun ek bætr bíða, ok vil ek eigi þenna kost, ok miklu heldr vil ek einn gefast upp fyrir oss alla, þvíat ek veit þat, ef þeir ná lífi mínu auðvelliga, at þá munu grið hafa flestir menn mínir. Þá svarar Benedikt: sú skömm skal oss aldri henda, at vér seljum yðr undir vopn óvina yðvarra, þó at vér vissum oss vísan frið; hitt skulu heldr allar Danameyar eiga til at spyrja at vér kunnum at beita sverðunum í dag, ok vorn konúng at verja, þvíat víst eigi vil ek þat sjá, at þér séuð höggnir fyrir augum mér, en ek standi hjá;, hefi ek ok aldrei þat heyrt, at guði líki betr huglausir klækismenn enn hugfullir drengir ok hvatir; viljum vér miklu heldr deyja með drengskap með yðr, enn lifa eptir yðr með klækisskap: ok bað þann aldrei með dugandi mönnum teljast, er nú óttafðst nokkut, eða hræddist, ok bað nú hvern sýna sik með hreysti ok drengskap: þvíat vér eigum góðum höfðíngja at fylgja. Allir menn rómuðu vel at máli hans, ok eggjaði hverr annann. Með Knúti konúngi voro margir þeir menn, ef mikils voro verðir: þar voro þeir fyrst Eirekr jarl ok Benedikt, Sveinn ok Ástráðr Þórgunnu synir; þeir voro ok þar Pálmar ok Blakkmar, ok margir aðrir góðir drengir; þeir bjuggust nú um í kirkjunni, ok ætluðu at verja dyrnar; þar var trékirkja mikil, ok á margir stórir glergluggar.

Frá Knúti konúngi

55. Knútr konúngr var innar í saunghúsinu, ok lagðist til bænar fyrir altarinu, ok bað til guðs fyrir sér með tárum, at þat kæmi upp, sem honum gegndi bezt; en er hann reis upp af bæn sinni, þá fór hann af skarlats kyrtli, er hann hafði í verit, hann var búinn mjök; síðan kallar konúngr til sín prest þann, er þar saung, ok mælti: þú skalt eiga, prestr! kyrtil þenna, segir konúngr, vil ek at þú haldir upp bænum fyrir mönnum þeim, sem hér falla í dag, bæði fyrir mínum mönnum, ok svâ eigi síðr fyrir þeim, er látast af bændum. Síðan gekk konúngr til skriptar, ok játaði fyrir presti allar syndir sínar, ok fyrirgaf sínum óvinum þann mótgáng, er þeir veittu honum. Hann settist þá niðr hjá altarinu, ok lagði yfir herðar sér skallatsmöttul, hann var undir í silkitreyju. Konúngr kallar þá til Svein Þórgunnuson, þá tók hann belti búit, er hann hafði um sik, var þat hinn bezti gripr, þar fylgði ok með búinn knífr, þá mælti konúngr við Svein: belti þetta skaltu eiga, Sveinn! segir konúngr, ok lóga eigi, nema þú komir vel niðr; þvíat vant er nú at sjá, hvort þú þiggr fleiri gjafir af mér. Sveinn þakkaði konúngi gjöfina, ok spenti þegar um sik beltinu, ok kvað hann þat skyldu, gæta lífs síns í dag. Konúngr bað guð gæta lífs hans: en líkara þikir mér þat, Sveinn! at þú látist eigi á þessum fundi. Síðan tók konúngr saltara ok saung á.

Mannaskipan Knúts konúngs

56. Í þenna tíma kom bóndaliðit at kirkjunni, ok gengu þegar at með ópi ok kalli, ok spurðu, hvar hann væri guðs-reiðis-maðrinn, Knútr; báðu hann nú láta sjá sik ok felast eigi; mætti nú ok endir á verða. Þá svarar Benedikt: eigi þurfit þér bændr at vera svâ orðstórir, þótt þér hafit nú lið mikit, eigi er yðr sigrinn vís, þvíat betra skal þeim þikja þorpurunum, er heiman hafa hlaupit frá kirnu askinum, at vera þenna dag heima að beyrsta korn, enn skipta höggum við oss konúngsmennina. Benedikt var svo búinn, at hann var í rauðum skallatskyrtli, ok í brynju um utan, yzta hafði hann silki- treyju ermalausa, gullroðinn hjálm, skjöld rauðan ok dreginn á riddari með gulli, sverð búit í hendi, ok var hann allra manna röskligastr; hann stóð í miðjum kirkjudyrum, ok bað bændr gánga inn í kirkjuna, ef þeir vildu konúnginn finna. Öðrum megin dyranna stóð Eirekr jarl, bróðir hans, ok þeir Þórgunnusynir, en öðrum megin Pálmar ok Blakkmar.

Hér hefir orrostu

57. Eptir þetta sóttu bændr at kirkjunni, en konúngsmenn vörðust svâ drengiliga, at þat var lánga hríð dags, at öngvir féllu af konúngs mönnum, en fjöldi manns af bændum, en ýmsir gengu til ómóðir til atsóknar, þvíat þeir voro yfrið margir til. Þat var orðtæki þeirra bænda í bardaganum, er þeir sóttu at: nú launa ek þér kú, Knútr konúngr! nú launa ek þér uxa, nú launa ek þér hest; ok er þeim sóttist seint kirkjan, þá mælti Ásbjörn jarl: þetta er hin mesta skömm, hversu mönnum sækist hér í dag, þar sem fáir menn eru fyrir til varnar, en vér höfum látit menn marga, en þeir öngvan, er þetta fólk heimskt ok ráðlaust; gángit þér nú at umhverfis kirkjuna, ok brjótit frá glergluggana ok skjótit þar inn á þá ok grýtit. Síðan var svâ gjört, ok var þá borit inn á þá skot ok grjót, urðu þá margir sárir, en sumir lömdust af grjóti, en sumir fengu bana með öllu. Þá mælti Benedikt, at þeir skyldu leita innar í kórinn, ok verjast þaðan, meðan auðit yrði, [ok svâ gjörðu þeir; Síðan sóttu bændr inn í kirkjuna eptir þeim, en þeir Benedikt vörðu kórdyrnar með prýði; sumir af bændum sóttu utan at kjrkjunni, tókst nú orrostan í annat sinn, ok var hún nú miklu strángari enn hin fyrri hríðin; tekst nú mannfallið af konúngsmönnum, en þó féll enn miklu fleira af bændum, ok svâ segja menn at blóðit tæki í ökla í kirkjunni. Ásbjörn jarl gekk nú umhverfis kirkjuna ok mikil sveit manna með honum, ok eggjaði nú liðit til atsóknar, ok sagði fyrir, hvar at skyldi sækja. Benedikt stóð í miðjum kórdyrum, ok varðist alldjarfliga, varð hann margs manns bani, ok bað hann þá at sækja fast guðníðíngana, ok þar eptir gjöðu allir hans menn, báðu þann aldrei þrífast, er nokkut hlífði bændum; ok er bardaginn var sem óðastr, þá fékk Knútr konúngr steinshögg inn í gegnum glugg einn, þat högg kom uppá brúnina, ok blæddi mjök, hann tók þá munnlaug, ok setti í kné sér, at eigi blæddi á klæðin, ok saung saltarann sem áðr; var nú bardaginn allmannskæðr, ok féllu mjök margir af konúngsmönnum, ok leifðu þeir gott orð eptir sik; en heilir (voru) þá enn allir höfðíngjar.

Fall Knúts konúngs

58. Nú varð á hvíld nokkur á bardaganum, ok léttu þá bændr atsókninni; konúngsmenn tóku þá ok hvíld. Benedikt stóð í miðjum kórdyrum, ok studdist á skjöld sinn, hann var þá enn ekki

Fall Knúts konúngs (C. A. von Benzon)

sár, en ákafliga vígmóðr, þvíat þat segja allir einn veg frá, at engi vörn hafi röskligri verit af jafnfáum mönnum enn þessi, slíkt ofrefli sem tilkom, ok er þó engi meirr ágætr enn hann. Nú sjá þeir Benedikt, at maðr gengr inn í kirkjuna, ok hafði vafit at sér guðvefjar skikkju, hann var vopnlaus, þenna mann kendu þeir, ok var þat Eyvindr bifra, hann mælti svâ: hvat munum vér nú þess mæla, er öllum mætti bezt gegna, þvíat nú væri til þess ærin nauðsyn, í svâ mikit óefni sem komit er, ef nokkut mætti umbætast, hefir fólk þetta farit æst ok rasanda, en nú eru þeir nokkut orðnir tannsárir af vopnum yðrum, konúngsmanna. Heyrit mér nú bændr eru búnir nú til sætta at gánga við konúnginn; fór ek nú því þegar á yðvarn fund, Benedikt! segir hann, at mér er á þessu mikill fagnaðr, megu ok allir sjá, et þat er mest nauðsyn, at sættin mætti verða; er þat sem von er, at þeim muni mikill hamíngjuskortr verða við Knút konúng; nú þó at mikit se atorðit, góðir menn! segir hann, þá stendr þó til miklu meira geigs, ef konúnginum verðr nokkut, þvíat eigi má þat vita, þar sem margir koma saman, þeir sem lítt eru vandaðir, nema nokkurir ynni sér glæps; hyggjum nú at allir saman, hvat bezt er af at gjöra, ok gefum á meðan ró reiðinni, þvíat engi sér hið sanna, meðan hún fylgir. Nú bið ek yðr í guðs nafni, segir Eyvindr, at þér gefit mér gáng á konúngs fund, þvíat ek trúi því, at hann er fúss til friðarins. Benedikt svarar: þú skalt aldrei gánga á konúngs fund, þvíat þat vita allir, at þú ert hverjum manni ótrúari, ok ef þú hefðir nú eigi svâ gengit á vort vald, þá skyldir þú fá fet héðan gánga, en nú þikkir mér skömm í at drepa þik, at þú ert vopnlaus, en eigi ætla (ek) þat íllt verk. Konúngr heyrði tal þeirra, ok mælti: látið hann gánga, sem honum líkar, opt hefir Eyvindr mér vel gefizt; hefi ek ok mínir frændr hafit hann til ríkis, mun hann oss þat vel launa, mun hann því þat erindi sækja á vorn fund, er gott er, ok þarft oss. Benedikt svarar: þér skulið þessu ráða, herra! en ekki kemr mér þat á óvart, at þessa iðrumst ek brátt. Gekk Eyvindr innar í saunghúsit hjá Benedikt, ok er Eyvindr kom fyrir konúnginn, þá mælti hann, ok hneigði honum: heill, herra! segir hann. Konúngr leit við honum, ok svarar aungu. Þá lét Eyvindr síga möttulinn aptr af herðum sér, hann hafði sverð brugðit undir klæðunum, þá lagði hann konúnginn í gegnum með sverðinu. Síðan hné konúngrinn upp at þilinu, ok bað guð gæta sín, fékk konúngrinn þegar bana. Eyvindr hljóp þegar upp á altarit, þvíat uppi yfir altarinu var gluggr mikill, er frá var brotit glerit, ætlaði Eyvindr sér þar út at hlaupa. En er Benedikt sér þessi tíðindi, er orðin voru, þá hlupu þeir allir senn innar í kórinn, ok var Pálmar skjótastr, hann hjó til Eyvindar, er hann kom at altarinu, ok kom höggit á hrygginn, er hann ætlaði at smjúga út um glugginn. Eyvindr var í brynju, en svâ var þó óslægliga til höggvit, at Eyvind tók sundr í miðju, féll höfuðhlutrinn út úr glugginum en fótahlutrinn inn í kirkjuna. Eptir þetta var kurr mikill í liðinu, ok mæltu þat sumir, at menn skyldu leita undan, ok forða sér þannig sem helzt mætti, ok því samþykti Eirekr jarl, ok leitaði hann út suðr-stúkuna, hann kallaði á Benedikt bróður sinn, ok bað hann fylgja sér, er aungum harmr sinn at bættari, segir hann, at hér sé niðrdrepnir allir dugandi menn. Benedikt svarar: þat skulu nú gjöra hvorir sem betra þikkir; þeir megu leita undan, er betra þikkir enn at berjast, en þeir berjast, er þat er ljúfara; far nú heill ok vel, bróðir! ok hittumst í himnaríki. Eiríkr jarl komst nú undan, ok nokkurir menn með honum, var þat bæði at lítill gaumr var gefinn at fáum mönnum, en þó at menn kendu Eirík jarl, þá var hann svâ vingaðr af mörgum manni, at engi vildi honum grand gjöra.

Fall Benedikts

59. Benedikt varð nú svâ óðr, at hann hljóp út úr kórnum, ok kastaði skildinum, ok tók þá sverðit tveim höndum, ok hjó til beggja handa hvat sem fyrir varð, ok stökk allt undan, þat er því kom við, en eigi at síðr hlutu þar margir eptir at liggja í kirkjunni; hann ruddi sér veg utar at kirkju- [hurðinni ok dyrunum, svâ at ekki hélt við; þeir fylgðu honum bræðr Pálmar ok Blakkmar, ok fóru ekki á hæl; en er þeir komu at kirkjudyrunum, þá nam þar við, gekk þá eigi lengra, þvíat þar var fyrir bóndamúgrinn, svâ at hinir komust þá eigi út; var þá sótt at þeim Benedikt öllum megin. Nú þó at þeir væri kappar miklir, þá urðu þeir þó ofrliði bornir, ok kom þá at því, sem mælt er, at ekki má við margnum; féll þar nú Benedikt ok allir þeir með góðan orðstýr, svâ at þeirra vörn ok hreysti et ágætt síðan. Stöðvaðist nú bardaginn, gengu þeir þá til griða konúngsmennirnir, sem eptir voru; þeir bræðr voru eigi fallnir, Sveinn ok Ástráðr Þórgunnusynir.

Frá Ásbirni jarli

60. Þegar eptir bardagann bjuggust bændr í burt, þvíat mörgum var ant heim. Ásbjörn jarl bað menn vera vara um sik, þá sem mest höfðu atgjört, ok vita hvert ráð at Eiríkr jarl tæki eða aðrir konúngsmenn; en eigi mæli ek þetta af því, segir hann, at ek kvíða mér né mínum mönnum; ætla ek flesta þat munu mæla, at eigi mun annar maðr meira hlut í hafa átt enn ek, ok við því mun ek gánga, iðrumst ek eigi þess, þvíat eigi mun þat ofgjört; mun ek nú ok heim fara. Raufst þá ok safnaðrinn, ok skildist liðit, ok fór hverr þann veg, sem heimili átti.

Dauði Ásbjarnar jarls ógrligr

61. Ásbjörn jarl fór norðr til Eyrarsunds þegar eptir fundinn, hann tók sér herbergi í þorpi einu, ok svaf í lopti einu um nokkura nótt. Þar varð ógrligr atburðr, at þar komu inn mýs margar valskar, bær voru miklu stærri, enn menn höfðu fyrr séð; þær sóttu jarl svâ ákafliga, at hann varð þegar upp at standa, ok verjast þeim, ok eigi því síðr sóttu þær hann; þar voru margir menn inni í loptinu, ok hirtu þær um aungan annann; þá hljóp jarl út úr loptinu, ok þær þegar eptir honum, ok er hann kom út, þá sækja þær hann fastast; þá hljóp hann ofantil sjóvar, ok komst út á skip, ok lét frá landi; þær hlupu þegar á sjóinn út ok upp í skipit til hans, ok réðu þegar í andlit honum ok nasir, ok svâ lauk at þær deyddu hann, ok þegar í stað hurfu þessir óvættir. Þessi undr spurðust víða, dauði Ásbjarnar jarls, ok varð mönnum at þessu ótti mikill, þeim er mestan mótgáng höfðu veitt Knúti konúngi; grunaði þá marga menn, at þetta verk mundi svâ guðréttligt, sem þeim hafði opt tjáð verit, er þeir höfðu drepit Knút konúng; mæltu menn þá, at þessi hefnd mundi af guði send vera.

Dauði Þórðar

62. Nú skal þar tiltaka, er fyrr var fráhorfit, at þeir Þórðr skorri ok Tólar verpill [hurfu aptr með sínum mönnum; þeir komu at á einni mikilli einn dag snemma, var þar yfir vegr þeirra, þar var yfir ein mikil fjalabrú, þá hleypti hverr yfir brúna, svâ sem atkom; en er flestir voru yfir komnir, mælti Þórðr skorri: hér fara menn fólsliga, er þeir hleypa hér yfir, sem á víðum velli. Þeir svöruðu, er yfir voru komnir, ok báðu hann fast atráða: þvíat þú hefir þann hest, er beztr er kallaðr, ok mun þér endast, þar sem allir hafa nú yfir riðit; sýnist oss þetta minni mannraun, enn [at berjast við Knút konúng; geta þess ok sumir til, at þú mundir þér þetta eigi nær ætla. Þórðr reiddist nú mjök, ok keyrði hestinn með sporum, en hestrinn var óðr ok kornfeitr, ok bregðr hann á leik, er hann kemr út á brúna, er hlúnkaði mjök undir hófunum, ok rís nú upp örðigr undir honum á brúnni; féll Þórðr þá aptr úr söðlinum ok í ána, ok fékk þegar bana. Förunautum Þórðar brá mjök undarliga við þenna atburð, ok fóru heim við svábúit. En þat segja sannfróðir menn, at Tólar verpill fúnaði kvikr í sundr, ok vall möðkum. Sýndi guð þat í dauða þessara manna, hversu þetta verk var rækt fyrir guði, ok góðum mönnum.

Gröptr Knúts konúngs

65. Eptir þat er [bændaliðit var á burtu af Fjóni, þá söfnuðust saman þeir menn, sem verit höfðu vinir Knúts konúngs í Óðinsve, ok gengu þar til, sem var lík Knúts konúngs, voru þá sár hans gróin, var líkit bjart ok þekkiligt, var þar nú sæmiligr umbúnaðr, sem vera átti; lík Benedikts var þvegit ok umbúit, ok svâ annarra manna, þeirra er þar höfðu látizt; síðan var kirkjan rudd, ok bornir út dauðir menn, ok veitt þeim gröptr. At líki Knúts konúngs var kista mjök vöndut gjör, [í aðra kistu var lagðr líkami Benedikts konúngs bróðurs; var þessi líkferð gjör hin sæmiligsta; var Knútr konúngr jarðaðr í Óðinsve á Fjóni ok svâ Benedikt bróðir hans. [Knútr konúngr féll á laugardaginn 6ta íðus júlíí, sá dagr er 2 nóttum eptir Seljamannavöku, þá hafði hann konúngr verit at Danmörk 7 vetr, hafði hann því ríki stýrt ok stjórnat með mikilli siðsemd ok skörúngskap; þá var liðit frá holdgan vors herra Jesú krists 1000, 80 ok 7 vetr.

Frá Þórgunnusonum

64. Eptir fall Knúts konúngs þóttust Danir þurfa at taka sér konúng, var þá næstr konúngdóminum Ólafr Sveinsson, sem forn lög stóðu til, at elzti son konúngs skyldi konúngr vera. Danir töluðu jafnan um þetta vandmæli, var þat margra manna vili, at kalla Ólaf til konnúngdómsins, en þó þótti þetta eigi vera auðsóttligt, þar sem hann var kominn; væntu þeir lítillar vinganar af Baldvina hertuga, fyrir sakir þeirra atburða, er þá höfðu orðit fyrir skömmu. Síðan tóku menn þat til ráðs, at biðja til Þórgunnusyni, at þeir færi vestr í Flæmíngjaland á fund Baldvina hertuga, ok vita ef þeir næði Ólafi með nokkurri útlausn, ok þóttu þeir líkastir til at ná honum, þar sem þeir höfðu verit hinir kærustu vinir Knúts konúngs. En þeir bræðr svöruðu svâ: ekki erut þér Danir þess verðir, at vér farim sendifarir yðrar, eða flytim yður málskipti, en ekki er ferð þessi svâ laung, at hún megi eigi vel framkomast, [væntum vér okkr góðar viðtökur af hertoganum. En þó at þeir töluðu slíkt, þá játuðu þeir þessu með vina sinna ráði, ok búast þeir til þessarar ferðar, ok fara þegar þeir voru búnir, ok koma fram í Flæmíngjalandi á fund Baldvins hertoga ok Eðlu drottníngar, dóttur hans; var þeim þar vel fagnat, ok varð drottníng þeim fegin, ok spuði þá eptir vandliga um þau tíðindi, er þá höfðu fyrir skömmu orðit í Danmörk, þeir sögðu henni allt, sem hún spurði. Síðan báru þeir fyrir hertogann sín erindi, ok sögðu honum orðsendíng Danahöfðíngja, ok þarmeð alþýðunnar bæn: ef [þér vildit gefa Ólafi orlof til heimferðar; væntum vér, segir Sveinn, at þér munið, herra! gjöra hér mikit at fyrir vora skuld ok orð. Hertogi svarar: þess væri Danir frá oss verðir, at þeim væri í bæði skömm ok skaði, fyrir sakir þess níðíngsskapar, er þeir hafa nú unnit; biðja þeim þar margir ílls fyrir, sem vert er; en þó í annann stað væri þat eigi ómakligt, at þeir Danir hefði þvílíkan höfðíngja yfir sér, sem Ólafr er; en þó er hann svâ kominn undir mitt vald, at hann mun seint leysast, þvíat þat reyndist mér aldri fals, er Knútr konúngr sagði mér, en hann sendi mér þau orð síðast, at þenna mann skylda ek aldri lausan láta. Þá svara þeir bræðr báðir senn: þat mæla menn, herra! at þessi hlutr hafi konúnginum yfirgefizt helzt, ok jafnvel mæla þat vinir hans, ok þótti Ólafr honum með trúnaði þjóna; mundu ok til þess aungvir menn vera jafnskyldir sem við bræðr, at bæta um þat, ef konúnginum hafi yfirgefizt; viljum vér bjóða allt fram fyrir vora hönd, sem yðr líkar, ok þér vilit beitt hafa, til þess at vér náum þessum manni, Ólafi, á brott héðan. Hertoginn svarar: eigi væntir mik þess, at sú raun verði á, at þessu sé misráðit, at Ólafr sé í varðhaldi hafðr, eptir því sem Knútr konúngr sagði fyrir, en skil ek at ykkr gengr gott til ok ástúð við Knút konúng. Nú með því at ek hefi ykkr reynt at góðum drengjum jafnan, ok ek (veit) til sanns, at þið hafit vel fylgt Knúti konúngi ok drengiliga, þá skal ykkr gjöra, á þessu kost; Ólafr skal leysa sik út með 30 marka gulls, ok þó með þeim kosti, at þið skuluð hér sitja á meðan í járnum, þar til er Ólafr hefir útgreitt féit, þat sem nú er ákveðit; vil ek at þið reynit (svâ), hversu góðr drengr Ólafr er, eða hverir munu næst séð hafa, hverr maðr hann er; megut þið ok [þat hugsa, ef Ólafr vill eigi greiða féit, eptir því sem skilið er, at þið komizt aldri úr þessari prísund ok varðhaldi; nú eigit þit mest í hættu, segir hann, en aungvan trúnað vil ek undir Ólafi eiga, ok ekki vil ek þessa fýsa ykkr til, segir hann. Ok er hertoginn hafði þenna kost uppsagðan, þá sögðust þeir bræðr vildu finna Ólaf. Síðan var þeim fylgt til díblissunnar, þar sem hann sat í; þeir sögðu honum allt saman ok orðsendíng höfðíngja í Danmörk, at þat væri vili þeirra, at hann væri þar til konúngs tekinn yfir allt Danaveldi; höfum við nú ok þetta uppborit fyrir hertoganum, ok setti hann þar þvert nei fyrir í fyrstu, en þó við bæn okkra þá vill hann unna þér útlausnar, ok þó þat með, at við, bræðr setjumst í járnit, þat sama er nú sitr þú í, þar til er þetta er goldit út; munu þat ok flestir mæla, at við hættum mjök á þitt vald ok miskunn, ef vér gjörum þetta; væntum við þess at okkr mun þat vel gefast, ok þú munir þat okkr góðu launa, svâ mikit sem þér liggr hér við, [þvíat fáir get ek at þetta geri fyrir þínar sakir. Ólafr segir: þessi kostr þikir mér allgóðr, ok eigi beiði ek annars, ægir mér ekki þetta fégjald, ok ef ek fæ ríki í Danmörk, þá skal ek eigi hafa borit konúngsnafn um 3 nætr, áðr ek skal hafa tilgjört ok greitt féit, ok þetta gjald skuluð þit hafa fyrir þann manndóm, er þit sýnit mér nú, ok slíkt sem mér kaupist í; má enn vera at ykkr verði þetta umbunat, ef vort vald verðr nökkurt. Síðan gekk hertoginn til tals við þá, ok var nú þetta ráð algjört; segir Ólafr þat uppá trú sína, at hann skal þessa menn útleysa, svâ sem fyrst má hann viðkomast; hann sver ok þat hertoganum, at greiða féit, eptir því sem nú heit hann. Er nú Ólafr úrtekinn díblissunni við þenna kost, en þeir Sveinn ok Ástráðr voro þar í settir, ok látin járn á hendr þeirra ok fætr; þeir höfðu ok fæðslu, sem þeir máttu lifa við eð minzta.

Ólafr tekinn til konúngs

65. Ólafr ferr nú til Danmerkr, ok þegar hann kemr þar, þá safnast þar saman lið til hans. Hann fór til Jótlands, ok var þar stefnt Vebjarga þíng, var Ólafr þar til konúngs tekinn yfir [alla Danmörk; fékk hann sér þá hirð, ok fór yfir landit, ok dæmdi um lög, ok stjórnaði konúngsmálum. Ekki er þess getit, at hann efnaði til um fégjaldit, er hann hafði heitit hertoganum til útlausnar sér, en þá liðu eigi lángar stundir, áðr menn urðu til áminníngar við hann um þetta mál, at hann skyldi at þessu gaum gefa, voru þat frændr ok vinir þeirra Þórgunnusona. Konúngr svarar því styggiliga, ok bað slíkt ekki tala við sik: munu þeir bræðr hafa góða daga með Baldvina hertoga, sem vert er, þvíat þeir hafa lengi þjónað þeim mágum, munu þeir nú ok taka makliga umbun þess. Fékst ekki af Ólafi konúngi meira um þetta mál.

Hér segir um heilagleik Knúts konúngs

66. Þá er Ólafr konúngr fór at veizlum á Fjóni, þá kom til hans prestr sá, er saung at kirkju þeirri, er Knútr konúngr hvíldi at. Prestr heimti hann á einmæli, ok sagði honum í hljóði, at hann sæi opt um nætr mikit ljós til leiðis Knúts konúngs, bróður hans: ok mörg verða þar önnur tákn, segir hann, þau er oss þikir mikils um vert; hyggjum vér hann sannliga helgan mann vera; nú viljum vér hafa þartil yðra forsjá, herra! hvort þetta mál skal meirr uppbera svábúit. Konúngr svarar: vertu eigi svâ djarfr, at þú segir slíkt fals, þvíat ek vissa þá marga hluti í fari Knúts konúngs, at enn mundi ærinn til, at hann mætti heilagr vera; skaltu þat ok víst vita, at ef nokkur mælir þetta í heyrn mér héðan í frá, at sá skal engu fyrirtýna nema lífinu; varð prestr því feginn, at hann feldi niðr þessa ræðu sem skjótast; svâ þúngliga sem konúngrinn tók á þessu, en þó hófst sú umræða eigi at síðr í Danmörk, at Knútr konúngr væri sannheilagr, en þá varð því ekki á lopt borit, meðan Ólafr konúngr lifði, þvíat engi treystist at mæla slíkt fyrir ofríki Ólafs konúngs.

Frá Þórgunnusonum

67. Í þenna tíma sátu þeir Þórgunnusynir í járnum ok varðhaldi vestr í Flæmíngjalandi, ok voru illa haldnir, þvíat Baldvini hertogi lét ekki hlífa þeim, þvíat honum var mjök í móti skapi, at Óláfr Sveinsson var útleystr, þó at hann gjörði þat fyrir bæn þeirra bræðra. Þetta líkaði Eðlu drottníngu illa, ok biðr hún jafnan fyrir þeim, ok bað hertogann at þeir skyldu njóta þess, er þeir höfðu verit með Knúti konúngi, heldr enn gjalda ódrengskapar Ólafs konúngs. Hertogi svarar reiðuliga ok mælti svâ: þeir skulu þess dags hér bíða í Flæmíngjalandi, er Ólafr, vinr þeirra, leysir þá út, eða bíða hér bana ella; nú þó at hér frestist útlausn [hans við þá, þá er makligt at þeir gjaldi þess, þvíat þeir báðu þess þakksamliga, ok töldu þar marga hluti, þá er samdi eigi at neita þeim, munu þeir nú ok nokkuru gerr vita, til hvers þeir hafa starfat, er þeir lögðu alla stund á, at Ólafr væri laus látinn; hefir þetta farit eptir hugbokka mínum, at íllt mundi at leita trúnaðar undir Ólaf. Leið nú hinn næsti vetr eptir fall Knúts konúngs, at þeir bræðr sátu þar í járnum méð Baldvina hertoga.

Jarteiknir Knúts konúngs

68. Sá atburðr varð um vorit páskanóttina, þar sem þeir voru í díblissunni, Sveinn ok Ástráðr, þeir höfðu þá áðr haft náliga öngva fæðslu, ok höfðu menn þá ekki komit (nýliga til þeirra, voru þeir þá) máttlitlir bæði af matleysi ok járnagángi, þvíat járnin [skoruðu þá mjök at beini, ok brann undir þeim; um nóttina eptir í óttu rann höfgi á Svein, hann þóttist heldr (vaka enn sofa; hann sá) at maðr kom inn, hann var virðuliga búinn, ok svâ bjartr at hann þóttist varla mega í gegn (sjá, hann þóttist) þar kenna Knút konúng; hann gekk at Sveini ok mælti: hart ertu nú leikinn, Sveinn félagi! ok er þat eigi at [verðleikum; nú mun ek leysa þik úr þessari prísund, þú skalt ok segja Baldvina hertoga orð mín, til þess at hann líkni þínu máli héðan í frá. Hann tók þá til fjötrsins, er á fótum honum var, ok vatt hann í sundr [sem muru, ok slíkt hið sama þann er [á höndunum var. Þá mælti konúngr: nú ertu laus orðinn, skaltu nú segja þenna fyrirburð, er sem flestir eru hjá; vænti ek þess, at guð gefi mér þá miskunn, at hvar sem menn kalla á mitt nafn með góðvilja, at menn fái bót meina sinna. Honum sýndist ljós mikit í myrkvastofunni, ok þar kendi hann dýrligan ilm. Eptir þetta leið konúngr í frá honum at sýn, en Sveinn vaknaði, ef hann hefði sofit, voru þá af honum járnin. Hann sagði þá Ástráði, hvat fyrir hann hafði borit. Ástráðr svarar, ok kvað slíkt hið sama fyrir sik borit hafa, ok voru nú báðir lausir. Ástráðr bað þá þegar á burtu leita. Sveinn sagði, at þeir skyldu at aungum kosti fyrr í burt, enn hertoginn sæti yfir borðum um daginn, kvað þá mundu flesta viðvera. Þeir gjöra svâ, ok þá fóru þeir til hallarinnar, er hertoginn sat yfir borðum; þeir voru svâ máttlitlir, at þeir skriðu heldr enn gengu. En er þeir komu inn í höllina, þá sá hertoginn þá, ok bað taka bandíngjana, ok færa þá út [þeim mönnum, sem þeir höfðu áðr hjá verit. Sveinn mælti þá: eigi muntu þat gjöra vilja, herra! ef þú veizt, hverr okkr hefir leyst. Hertoginn kveðst ætla, at þeir mundu hafa illa geymt, er þat skyldu gjört hafa. Sveinn kvað eigi þeim at kenna, þvíat Knútr konúngr kom í nótt, ok vatt af okkr fjötrana; er þat til marks at vér segjum satt, at í myrkvastofunni liggja fjötrabrotin. Hertoginn lézt eigi vita, hvat þeir sögðu.Þá mælti Eðla drottníng: hafa munu þeir skulu frið um helgina, [herra! hversu sem lengr er; vildum vér at þér forvitnaðist, hvârt þetta væri með sannleik, er þeir segja, væri oss mikill fögnuðr í at satt væri; kemr mér þetta eigi fyrir óvart, þvíat marga vissa ek þá siðu Knúts konúngs, at ólíkir voru flestra manna siðum. Hertogi bað hana ráða. Síðan var þeim búin hæg hvíla, ok hægt þeim í öllu sem mátti. Sveinninn Karl, son þeirra Knúts konúngs ok Eðlu, kom til hvílunnar, þar sem þeir lágu. Sveinn Þórgunnuson hafði spent af sér beltinu, ok lagt upp á hægendit hjá sér. Karl tekr upp beltit, er hann sér fagrt, ok leikr sér at. Sveinn mælti: hversu lízt þér á þenna grip, Karl! Vel, segir sveinninn. Viltu eiga beltit, segir Sveinn, ætla ek þat makligast, þvíat Knútr konúngr, faðir þinn, gaf mér, gjöri ek þá, sem faðir þinn mælti fyrir, at ek þikjumst vel selja mér af hendi. Karl fór þegar á fund hertoga, ok sýndi honum þessa gersemi, er honum var gefin, ok sagði at faðir hans hefði átt: vænti ek nú, frændi; segir Karl, at þér munit þat mér veita, at þessir menn fái sætt af yðr með nokkuru móti. Drottníng lagði mörg orð til friðar þeim. (Hertoginn svarar): ervitt mun mér veita, at gánga í móti ykkr báðum, munum vér fyrst talast við. Síðan gekk hertogi til máls við þá, ok spurði eptir um burtkvomu þeirra. Þeir sögðu honum allan atburð, ok þat með, at Knútr konúngr hafði honum þessi orð sent, at hann frelsti þá; ok þar með jarteignir þær, er hann mátti eigi við dyljast, [at sannar voru. Hertoginn hét þá at gjöra svâ. Þórgunnusynir styrktust skjótt, var þá eigi minnr frá, at hertoginn gjörði vel til þeirra, ok lét alls í leita at hjúka þeim; ok er þeir voru herfærir menn, þá báðu þeir sér orlofs til heimferðar. Hertoginn kvað svâ vera skyldu; mun ek nú (segir hann) segja upp sætt vor í millum: þit skulið fyrst fara á fund Ólafs konúngs, ok biðja hann gjalda af höndum féit, þat sem hann hét til útlausnar sér, ok fái ykkr í hendr, skulið þit þat færa mér; en ef hann vill eigi greiða féit, sem mik varir, þá skulið þið gjalda oss þetta fé, ok þartil skulið þit veita oss svardaga, at efna þetta; ok þessu játuðu þeir bræðr, búast síðan í burt úr Flæmíngjalandi, fékk hertoginn þeim föruneyti. En er þeir komu til Danmerkr, fóru þeir á fund Ólafs konúngs, ok beiddu hann greiða sér í hendr feit, þat er hann hafði heitið sér til útlausnar: hafit þér ekki, herra! glört eptir því sem þér hétuð, ok við hugðum til; munut þér nú vilja gjöra því betr, segir Sveinn, ok gjöra nú góðan (greiðskap á ok fljótan; má okkr þat enn vel í þörf koma, þvíat við erum nú í heitum bundnir í því við Baldvin hertoga (at hann skal eigi) þessa fjár missa. Konúngr svarar: annars væri þeir Flæmíngjar verðir frá oss, enn vér gyldum þeim (fé fyrir þá skömm) ok svívirðíng, er þeir gjörðu oss, ok þat sama skulu þeir hafa, at þegar ek hefi [fengit trúnað höfðíngja hér í Danmörk, þá skal ek bjóða út öllum her af ríki mínu, ok herja á hendr (Baldvina hertoga, ok gjöra þeim) öllum svâ mikit íllt, at þeir skulu aldrei þrífast. Síðan varð konúngrinn nú svâ óðr ok (ýfinn, at ekki) vetta mátti við hann koma. Varð Sveinn nú því fegnastr, er hann komst í burt. Eptir þetta fóru (þeir bræðr) heim til búa sinna, ok heimtu saman lausafé sín öll, sumt var þeim lánat af vinum eða frændum; þeir seldu ok jarðir sínar, en sumar veðsettu þeir; ok er þeir höfðu fengit svâ mikit fé, sem ákveðit var, þá fóru þeir vestr í Flæmíngjaland til Baldvina hertoga, ok fagnar hann þeim vel; ok er þeir hafa þar litla hríð dvalizt, þá greiða þeir af hendi fégjaldit, var allt í gulli ok í brendu silfri, ok þar með [gáfu þeir hertoga hina beztu gripi, þá er fágætrir voru í þeirra landi. þá mælti hertoginn: þetta mál hefir ykkr farit vel ok drengilega, veit ek ok at þit erut ekki svâ stórauðgir menn, at eigi muni hér kominn [hinn mesti, hluti af eign ykkarri, ok er þó allmikit fé; vil ek nú þetta fé uppgefa, ok skulið þó hafa fyrir þökk ok vináttu mína, en gjafir, þessar mun ek þiggja. Þeir þökkuðu honum margfalliga sína stórmensku. Þeir dvöldust þar nú [skamma stund, ok er þeir voru í burt búnir, gaf hertoginn þeim góðar gjafir, ok skildust kærir vinir. En er þeir bræðr komu heim í Danmörk, settust þeir at búum sínum um kyrt, ok þjonaðu ekki Ólafi konúngi; þóttu þeir Þórgunnusynir jafnan vera hinir röskustu menn.

Andlát Ólafs konúngs

69. Ólafr Sveinsson átti Íngiríði, dóttur Haralds konúngs Sigurðarsonar, Noregs konúngs, systur Ólafs konúngs kyrra. Ólafr Sveinsson var ríkr maðr ok grimmr ok óvinsæll, hann var ágjarn ok fégjarn; var um hans daga í Danmörk hallæri mikit ok lögleysur; mæltu þat þá margir menn, þeir er eigi höfðu, verit í mótgángi við Knút konúng, at því hefði óheppiliga verit umskipt, ok þeim hefði at illu reift: þvíat konúngr þessi lætr öngvan mann frjálsan vera. Ólafr var konúngr 8 vetr í Danmörk; hann varð sóttdauðr, ok var hann ekki harmdauði Dönum.

Frá Eiríki jarli Sveinssyni

70. Eirekr jarl hafði haldit ríki sínu í Sjólandi um daga Ólafs konúngs, því er Knútr bróðir hans hafði veitt honum. Eirekr var ríkr maðr ok vinsæll, hann bafði [jafnan fjölmenni um sik, hann herjaði jafnan í Austrveg, ok herjaði á heiðíngja, en lét alla kristna menn fara í friði [fyrir sér ok svâ kaupmenn; við þessa hans meðferð varð hann frægr ok vinsæll um allan Austrveg; hann fór allt austr í Garðaríki, ok sótti þar heim [marga höfðíngja ágæta, ok tóku þeir honum allvel ok sæmiliga; þá hann þar gjafir margar af höfðíngjum. Svâ segir Markús Skeggjason í Eiríksdrápu:

Fæðir sótti fremdar ráða

foldar vörðu austr í Görðum

auði gæddu allvald prúðan

ítrir mtenn er hneyki slíta;

stillir varð, um Austrveg allan

einkar tíðr hinn mærðar blíði

hinn var engr er hans nafn kunnit

heiðar manns í lofi reia.

Eiríkr jarl fór um öndvert vorit austan úr Görðum, sigldi hann austan um öndvert sumar, ok heim til Danmörk í ríki sitt. Svâ segir Markús:

Vor öndvert bjó Vinda rírir

vegligt flaustr úr Görðum austan,

hlýrum skaut á hola báru

helmíngs oddr í sumars broddi;

hlýðu studdi borðvið breiðan

bróðir Knúts í veðri óðu,

síðan knáði svik-fólks eyðir

snilli kendr við Danmörk lenda.

Eiríkr enn góði varð konúngr

71. Eiríkr tók þá konúngdóm í Danmörk eptir Ólaf bróður sinn, sem lög stóðu til, þvíat hann var elztr sona Sveins konúngs, þeirra er þá voru á lífi. En er Eiríkr var konúngr orðinn í Danmörk, þá reisti hann upp lög í landinu, ok leiðrétti siðu manna, þvíat margar óvenjur ok siðleysur hafði yfir landit gengit, meðan Ólafr lifði. Eiríkr konúngr siðaði vel fólk, ok gjörði sér alla kæra hina beztu menn í ríki sínu; hann var örr af fé, bæði við höfðíngja ok [við vini sína, ok veitti stórfé öllum þeim, er hans fund sóttu, ok þeim öllum mest, er lengst sóttu til hans, hann gaf ok mikit fátækum mönnum; hann varð brátt vinsæll af Dönum; hann var kallaðr Eiríkr hinn góði, ok sögðu þat menn at honum væri þetta sannefni, þvíat allir þóttust gott af honum hljóta, þeir er til hans komu. Svâ segir Markús:

Drengir þágu auð af Ýngva,

örr fylkir gaf sverð ok knörru,

Eirekr veitti opt ok stórum

armleggjar röf dýrum seggjum;

hríngum eyddi harra slaungvir,

hildar rammr enn stillir framdi

firða kyn at flestir urðu

Fróða stóls af honum góðir.

Um Eirík

72. En er Eiríkr konúngr hafði skamma stund ráðit fyrir Danmörk, þá kom þar sá hinn sami prestr, er fyrr hafði tjáð helgi Knúts konúngs fyrir Ólafi konúngi; ok þegar er Eiríkr konúngr sá hann, þá heimti konúngr hann á eintal, ok spurði hvat hann kynni at segja honum frá táknum þeim, er yrði um helgi Knúts konúngs: var oss þess fyrir laungu von, segir konúngr, at þar mundi þau efni í vera, viljum vér vita þat sem gjörst, því öllum oss væri mestr fagnaðr í því, ef þat mætti með sannleik segja. Prestr svarar: já, herra! segir hann, fagrt er þar frá at segja ok satt, þvíat þat er með sönnu at segja, ad öngvir kalla þeir með góðfýsi á hans nafn, at eigi fái þeir skjótt bót allra meina sinna, hvat sem þeim er [at ángri; ok þetta vissu margir með prestinum sannorðir menn; höfðu þá margir áheit við Knút konúng, ok urðu margar fagrar jarteignir at hans helgi; gjörðist þá kunnigt um helgi hans um alla Danmörk.

Frá Eiríki konúngi

73. Eiríkr konúngr gjörðist nú ríkr höfðíngi ok ágætr, hann var allra konúnga vinsælastr, hann hegndi mjök ósiðu manna, hann eyddi víkíngum ok vondum mönnum, hann lét drepa þjóða ok ránsmenn, eða hamla á höndum eða á fótum, eða veita aðrar stórar refsíngar, svâ at engi mátti vondra manna þrífast í Danmörk fyrir honum, hann var réttdæmr, ok hélt ríkuliga guðs lög. Svâ segir Markús:

Vörgum eyddi Vinda fergir,

víkíngum hepti konúngr fíkjum,

þjófa hendr lét hengill stýfa,

þegnum kunni hann ósið hegna;

aldri fráttu at Eiríkr vildi

allréttligum dómi at halla,

hála kunni sér til sælu

sigrs valdari guðs lög halda.

Eiríkr konúngr var vitr maðr ok góðr klerkr, ok kunni margar túngur, manna minnigastr ok , snjallastr í máli. Svâ segir Markús:

Hróðigr átti brynþíngs beiðir

bjartan auð ok fræklikt hjarta,

minni gnógt ok mannvit annat

mest, fylgðu því hvergi lestir;

alla hafði öðlíngr snilli,

úngr nam hann margar túngur,

Eiríkr var, sá er mátti meira,

mestr ofrhugi, jöfri flestum.

Brottferð Eiríks

74. Eiríkr konúngr bjó ferð sína af Danmörk, hann gjörði mönnum þat kunnigt, at hann ætlaði suðr til Róms, hann hafði virðuligt föruneyti með sér; hann skipaði ríki sínu meðan í vald vina sinna til stjórnar; eigi hafði hann með sér mikit fjölmenni; hann gekk alla leið suðr til Róms. Svâ segir Markús:

Lýst skal hitt er lofðúngr fýstist

lángan veg til Róms at gánga

fylkir sá þar friðland bálkat

Feneyjar hlið dýrð at nema.

Síðan fór hann út í Fenedí ok í Bár, ok sótti heim marga helga staði, ok gekk jafnan. Svâ segir Markús:

Bróðir gekk í Bár út síðan

bragníngr vildi guddóm magna

hylli guðs mun hlífa stilli

höfuðskjöldúnga fimm at gjöldum.

Eiríkr konúngr varði í þessari ferð stórfé, þar sem voru klaustr eða aðrir helgir staðir. Síðan snéri hann aptr ferð sinni, ok kom þá enn til Rómaborgar, er hann fór sunnan. Svâ segir Markús:

Stóra sótti Haralds hlýri

helga dóma út frá Rómi,

hríngum varði áttkonr Ýngva

auðig skrín ok gulli rauðu;

mildíngr fór um múnkaveldi

móðum fæti sál at bæta,

sveitir [kníði allvaldr utan

Eiríkr var til Róms í þeirri.

Eiríkr konúngr dvaldi nokkura stund í Rómaborg, ok gjörði sér at vinum marga höfðíngja þar í borginni ok víða annarsstaðar, ok kom sér í hina mestu kærleika við þá; hann þurfti hvergi túlk fyrir sér, þar sem hann kom. Í þenna tíma var Paskalis páfi í Róma, er annar hefir verit með því nafni, hann tók sæmiliga við Eiríki konúngi, ok gjörði hann sér kæran í vináttu. Eiríkr þá lof til þess af páfanum, at erkistóll skyldi vera í Danmörk, en áðr var, engi norðar enn í Brimum í Saxlandi. Svâ segir Markús:

Eiríkr náði utan at færa

erkistól um Saxa merki,

hljótum vér þat er hag vorn bætir

híngat norðr at skjöldúngs orðum.

Márga hluti aðra þá Eiríkr af páfanum, þá er nytsamligir hafa verit á Norðrlöndum. Pávinn leyfði honum at laka upp úr jörðu helgandóm Knúts konúngs. Svâ segir Markus:

Eyðist hitt at jafn stórt ráði

[annarr gramr til þurftar mönnum;

leyfði allt, sem konúngr krafði,

[Krists unnandi pávi sunnan.

Síðan skildu þeir pávinn ok Eiríkr með vináttu ok miklum kærleikum. Eiríkr konúngr snéri þá til heimferðar, en er hann kom til borgarinnar Placencía, þá setti hann spítala skamt frá borginni; en er hann kom til borgarinnar, er Lúka heitir, þá gaf hann þar fé til þess, at allir pílagrímar, þeir er [á dönsku töluðu, skyldu þar ókeypis nóg vín drekka, ok heimila gistíng eiga. Eptir þetta fór Eiríkr konúngr heim til Danmerkr í ríki sitt, varð hann allfrægr af för þessari.

Frá Heinreki keisara

75. Nú var í þenna tíma keisari í Saxlandi Heinrekr, son Heinreks keisara hins milda, hann var hermaðr mikill, ok er hann spurði at Eiríkr konúngr var úr landi farinn, þá stefndi hann miklum her saman í ríki sínu, ok fór með her þann til Vindlands, ok vann þar mikinn hernat í ríki því, er Dana konúngar höfðu átt þar lengi; játaði þar allt fólk hlýðni keisaranum; heiðit var allt fólk í Vindlandi þá í þenna tíma. Keisarinn setti þar yfir marga höfðíngja til gæzlu yfir ríki þat; er hann hafði unnit; einn af þeim hét Björn, sá var ríkastr. Björn mælti til keisara: við slíkt stórvirki, sem vér höfum unnit á ríki Danakonúngs, þá þurfum vér mjök yðvarn afla; vil ek nú þess beiða, at þér unnit oss teingda við yðr; vil ek nú þess ok biðja ok hafa tilmæli, er frú Bóthildr er, systir yður því at mér sýnist þetta eigi hættulaust, at sitja hér fyrir Dönum; er yðr ok kunnig ætt mín ok atferð. Keisari lézt mundi veita honum þetta, ef hann vildi sik allan tilleggja, at verja þetta ríki fyrir Dönum eðr öðrum þeim, er til vildi kalla. Síðan gipti keisari frú Bótildi Birni; þat er sagt frá hennar ætt, hún var systir keisara sammædd, en faðir hennar hét Þorgautr, hann var danskr at ætt, hann var hirðmaðr Sveins konúngs Úlfssonar, hann var manna fríðastr, hann kallaði Haraldr konúngr Sigurðarson fögrumskinna; faðir hans hét Úlfr, hann var jarl í Danmörk, hann var hermaðr mikill; hann fór í vestrvíkíng, ok vann [Galizuland ok eyddi, ok gjörði þar mikinn hernað, ok því var hann kallaðr Galizu-úlfr; hann átti Bóthildi, dóttur Hákonar jarls Eiríkssonar, var hún móðir Þorgauts fögrumskinna. Keisari setti nú Björn mág sinn höfðíngja yfir því ríki, sem hann hafði unnit í Vindlandi; en Heinrekr keisari sneri þá heim aptr í Saxland; en Björn settist í ríki Danakonúngs, ok hugðist halda mundu því ríki fyrir Dönum. [Í þenna tíma kom Eiríkr konúngr sunnan frá Rómi, er Vindr höfðu gengit undan hlýðni við hann, ok gafst þeim svâ sinn útrúnaðr, sem enn mun síðar verða frásagt. Svâ segir Markús:

Veldi þorðut Vindr at halda

villan gjörðist þeim at illu

sunnan kom þá svikdóms manna

sátta rof, þat er buðúngr átti.

Frá Eiríki

76. Þá er Eiríkr konúngr kom heim í ríki sitt, ok hann spurði þenna ófrið, er keisarinri hafði gjört í Vindlandi, þá átti hann þegar þíng við höfðíngja ok bændr, ok talaði hann svâ: Öllum mönnum er kunnigr suðrmanna ágángr á ríki þau, er Danakonúngar, vorir frændr, hafa lengi átt í Vindlandi; nú skulu þat vita allir mínir menn, at vér ætlum þessum ófrið af oss at hrinda, eða bíða bana ella. Síðan sendi hann herboð um allt sitt ríki, ok dró saman herlið mikit, aflaði sér síðan til skipa, ok sigldi með allan herinn til Vindlands. Svâ segir Markús:

Yngvi hélt í óða straungum

öldugángi skipum þángat;

hlýðan skalf, en hristi græðir

hélug börð, fyrir Vinda görðum.

En er Vindahöfðingjar, þeir sem keisari hafði þar yfir skipat, spurðu at Danaher bjóst á hendr þeim, þá stefndu þeir liði saman, ok bjuggust til bardaga. Eiríkr spurði þat, at Vindar vildu verja honum ríki sitt, gekk hann þá á land með lið sitt, ok fylktu þá hvorir með sínu liði. Eiríkr konúngr fylkti svâ sínu liði, at rani var á framan á fylkíngunni, ok lukt allt utan með skjaldborg. Svâ segir Markús:

Röndu lauk um rekka kindir

risnu maðr, svâ, at hver tók aðra;

hamalt, knáttu þá hlífar glymja,

hildíngr fylkti liði miklu.

Síðan lét Eiríkr konúngr bera fram merki sitt, tókst þar hin snarpasta orrosta. Eiríkr konúngr var framarliga í orrostu, ok barðist alldjarfliga, hann var í brynju, ok hafði hjálm á höfði. Svâ segir Markús:

Styrjöld óx um stilliörvan,

stengr báru fram vísis drengir,

mildíngr gekk at miklum hjaldri

málmi skrýddr ok faldinn hjálmi.

Síðan lögðust Vindar á flótta, ok héldu sik á ýmsum stöðum í borgum ok í kastölum, en Danir sóttu eptir þeim, ok áttu við þá bardaga, ok drápu mart af þeim. Svâ segir Markús:

Hörga varðist herr í borgum,

hjaldr gánga var snörut þángat,

[harðir knidust menn at morði,

merki blés um hilmi sterkan;

Eiríkr vakti odda skúrir,

eggjar týndu lífi seggja;

súngu járn, en svæfðust drengir,

sveiti féll á valköst heitan.

Blóðit dreif á randgarð rauðan,

rógs hegnir drap ótal þegna,

framdi sik, þar er fólkvopn glumdu,

fylkir úngr, en brynjur sprúngu.

Vindar sáu þann sinn kost beztan, at gánga til handa Eiríki konúngi, ok hætta nú til, hverja miskunn hann vill gjöra þeim. Svâ segir Markús:

Heiðinn vildi herrum síðir

hömlu vígs úr porti gömlu,

urðu þeir, er virkit vörðu,

vángi næst á hönd at gánga.

Þar var orðit svâ mikit mannfall, at engi kom tölu á, þar hafði ok fallit Björn, mágr keisarans, ok nær allt lið þat, er honum hafði fylgt; þar tók Eriríkr konúngr mikit herfáng, ok skipti því öllu með sínum mönnum, en hann sjálfr vildi ekki af hafa. Eiríkr konúngr lét brenna bygðir víða um landit, ok varð fólkit svâ hrætt, at flýði undan, víðs vegar. Svâ segir Markús:

Heiðin voru hjörtun lýða

hrygðafull í Vinda bygðum,

eldrinn sveif um ótal hölda,

Eiríkr brendi sali þeirra;

eisur kyndust hátt í húsum,

hallir náðu vítt at falla,

óttu leið, en uppi þóttu

elris grand í himni standa.

Þat var ok, sem Markús sagði, at í þessum hernaði lét margr maðr sitt líf bæði fyrir eldi ok vopnum; fóru sumir Vindar þá á fund Eiríks konúngs. Konúngrinn lagði á þá stór fégjöld, ok taldi þat ríki arftekna jörð sína, er Danakonúngar höfðu átt í Vindlandi, síðan er Sveinn konúngr tjúguskegg lagði þat undir sik. Svâ segir Markús:

Eiríkr var með uppreist harri,

undan flýðu Vindr af stundu,

gjöld festu þá grimmir höldar

gumnar voru sigri numnir;

ýngvi taldi erfðir þángat,

alþýða varð stilli at hlýða,

veldi réð því ástvinr aldar,

einatt lá þat fyrr und Sveini.

Eiríkr konúngr setti þar menn til gæzlu í Vindlandi, ok því ríki héldu þeir undir Danakonúnga; síðan fór Eiríkr konúngr heim með sigri miklum til Danmerkr, kom hann fyrst við Eyland skipum sínum, er hann kom sunnan af Vindlandi, sem Markús segir:

Flaustum lukti [fólka treystir,

foldar síðu brimi kníða

örr vísi bað oddum læsa

úrga strönd ok svalri röndu;

hlífum keyrði hersa reifir

harðla nýtr um landit ytra,

hilmir lauk við hernað ólman

hauðr [Eydana skjaldborg rauðri.

Eptir þetta settist Eiríkr konúngr um kyrt heima í ríki sínu, ok varð enn frægr ok ágætr af ferð þessari.

Upptekinn heilagr dómr Knúts konúngs

77. Eiríkr konúngr lét kalla saman alla hina vitrustu menn í ríki sínu, lærða ok ólærða. Konúngrinn segir, at þat er hans vili, at leitat sé til graptar Knúts konúngs, ef þat væri eigi á móti vilja kennimanna, segir [þó á þeirra forsjá vera skyldu. Allir báðu konúng fyrir at sjá; ok þá með samþykki biskupanna ok allrar alþýðu ok konúngs atkvæði fóru þeir til Fjóns með miklu fjölmenni, voru þar þá með konúngi allir hinir beztu menn í Danmörk. Síðan var leitat til leiðis Knúts konúngs, ok tekin upp kistan, ok var heilagr dómr hans borinn um kirkju með lofsaungum, en fyrir austan kirkju sat einn maðr, sá er lengi hafði kryplíngr verit, hann varð fyrir þeim mönnum, er helgan dómina báru, en er þeir báru fram yfir hann kistuna, þá stóð hann heill upp, ok gékk með öðrum mönnum um kirkjuna, lofandi guð ok hinn heilaga Knút konúng. Síðan var heilagr dómr borinn í kirkjuna, ok var settr á mitt kirkjugólfit; eptir þat gekk konúngrinn til ok kennimenn, ok var upplokin kista Knúts konúngs, ok líkami hans var með heilu líki, sem hann væri þá nýandaðr, ok þótti öllum mönnum þetta mikils vert; þá var líkaminn tekinn úr kistunni, ok lagðr á barar. Þá mæltu menn, at reyna skyldi helgan dóminn, ok viku þessu allir til konúngs atkvæða. Konúngr mælti: þess em ek fúsari, at reyndr sé, þvíat þat kann vera, ef eigi er reyndr, at þat sé mælt at þetta sé fals ok nýúng vor, Dana; en vér væntum þess, at guð muni þat veita fyrir verðleik síns píníngarvotts, Knúts konúngs, at þá skuli öllum enn auðsærra vera ok óefanligra um hans helgi, er þar sé meiri raun til gjör, svâ at þá megi engi ifa um. Þá lét Eiríkr konúngr taka lérept óhreint ok véfja saman í brúðu, til þess at þat var eigi meira né skemra enn líkami Knúts konúngs; síðan var þessi brúða lögð ofan á líkamann, þá var tekinn vígðr eldr, ok lagðr í brúðuna, ok hún brann svâ, at aska ein var eptir, en líkamr hins helga Knúts konúngs var óbrunninn ok svâ alheill, at öngu hári var skatt, en líkaminn var miklu bjartari enn áðr; hófu lærðir menn upp Te deum, ok lofaðu allir almátkan guð, ok þenna hans píníngarvott; var þá þegar tekinn í mikit hald hans lífláts dagr, ok er um alla Danmörk hans messudagr haldinn, sem hinar hæstu hátíðir. Þá var úr jörðu tekinn líkkista Benedikts konúngsbróðurs, ok voru sár hans öll gróin, þau er horft höfðu at Knúti konúngi. Eiríkr konúngr lét gjöra virðuligt skrín, var þar í lagðr heilagr dómr konúngs, var skrínit sett yfir altari. I öðru skíni hvílir Benedikt í Óðinsve á Fjóni. I þessi sömu kirkju, er nú er helgut Knúti konúngi, veitir guð fyrir hans bænir ok árnaðarorð mykla miskunn ok margar jarteignir: þar fá blindir menn sýn, haltir gánga; líkþráir hreinsast, djöflar flýja frá óðum mönnum; veitist þessi hjálp ok víða, þar sem á hann er heitit eða kallat með réttri trú, at samvinnanda drottni vorum Jesú Kristó, þeim er lifir ok ríkir einn guð at eilífu utan enda, amen.

Frá sonum Eiríks konúngs

78. Eiríkr konúngr hafði tekit at herfángi frú Bóthildi, systur Heinreks keisara, er átt hafði Björn, sem fyrr var ritat; fór hún til Danmerkr með Eiríki konúngi; við henni gat Eiríkr konúngr son; sá sveinn hét eptir Knúti hinum helga, bróður hans, hann var snemma vænligr ok fríðr sýnum; en er hann var úngr at aldri, þá sagði Eiríkr konúngr frú Bóthildi svâ: nú hafa vistir þínar verit hér nokkurar stundir, en nú mun þat þrjóta, mun ek nú láta fylgja þér heim til frænda þinna. Hún svarar: ek ætla okkr lítt til ástarfunda auðit hafa vorðit, ok hafit þér meirr, gert samlag við mik af heipt enn ást; munu þér þá, herra! unna mér þess, at Knútr, son okkar, fari með mér til hugganar. Konúngr svarar: ekki á ek svâ gott at launa frændum þínum, at ek unna þeim þess, at þessi maðr vaxi þar upp, þvíat þat er hugboð mitt, at hann verði at sæmd sínum frændum ok mörgum öðrum. Síðan var henni fylgt heim til frænda sinna, fékk konúngr henni sæmiligt föruneyti. En Knútr óx upp í hirð föður síns, hann var vinsæll ok vel mentr í alla staði; konúngrinn unni honum mikit ok þarmeð öll alþýða. Eiríkr konúngr átti 2 sonu aðra, þá er ellri voru, hét annarr Eiríkr, en annarr Haraldr kesja, þeir voru báðir efniligir menn. Eiríkr konúngr átti eina dóttur, hún var gipt þeim manni, er hét Hákon hinn nærræni, hann var ok kallaðr Hákon Sunnifuson; Sunnifa var dóttir Hákonar jarls Ívarssonar ok Ragnhildar, dóttur Magnúss konúngs hins góða. Sonr Hákonar hins norræna ok Ragnhildar, dóttur Eiríks konúngs, hét Eiríkr lamb, er enn mun síðar verða frá sagt. Eiríkr konúngr hafði laungum starfsamt í ríki sínu, á meðan hann réði fyrir Danmörk; hann lagði mikla stund á stjórn bæði lands ok laga, hann hafði ok mikinn hug á at styðja staði þá, er niðr voro fallnir eða hrörnaðir; hann lét gjöra 5 steinkyrkjur af sjálfs síns kostnaði, ok lagði síðan fé til. Svâ segir Markús:

Víða setti vísdóms græðir

virki skrýddar höfuð kyrkjur,

gjöra lét [þar hollr um héruð

[hrein musteri fimm af steini;

voru þau með trygðar tiri

tíða, flaustr, er gramr lét smíða

böðvar snjallr ok beztr at öllu

borði merkt fyrir Saxa norðan.

Jórsalaferð Eiríks konúngs

79. Þat var eitt sinn at Eiríkr konúngr átti fjölment þíng, hann tók svâ til orðs: guð þakki yðr Dönum ást ok hlýðni ok marga góða hluti, er þér hafit til mín gjört, meðan vort samveldi hefir verit, en nú ætla ek mér ferð úr landi til Jórsala, er þat eigi víst, hvort mér verðr auðit aptrkomu, skal fara með mér Eiríkr son minn, ok þar með aðrir höfðíngjar, þeir er (ek) ræð til at nefna; Haraldr son minn skal vera eptir til landsstjórnar í Danmörk, meðan ek em á braut, Knúti syni mínum vil ek gefa hertogadóm, ok þarmeð Heiðabý ok þat ríki, er þar fylgir; en þat er öllum mönnum kunnigt, at Nikulás bróðir minn er nærstr konúngdóminum eptir minn dag fyrir lagasakir, vil ek ok eigi ræna hann sinni sæmd ok ríki, vænti ek at hann muni mér þat vel launa; þikjumst ek eiga at honum góða frændsemi, at hann veiti Knúti syni mínum vináttu ok styrk, til at halda ríki því, er ek fæ honum í hendr, þvíat hann er sjálfr barn at aldri; [vildi ek at þeir frændr byggi vel saman, vil ek ok þess biðja alla mína vini, at þeir gjöri vel til sveinsins ok sæmiliga. Síðan bjó Eiríkr konúngr ferð sína með miklum kostnaði, ok spurðist víða þessi hans fyrirætlan, réðust ok margir ríkisménn til þessarar ferðar, bæði útlenzkir ok innlenzkir. Í þenna tíma sendi Frakkakonúngr Eiríki konúngi sæmiligar gjafir, áðr hann fór úr landi. Þat er flestra manna sögn, at þá hafi verit gjör sátt í millum Heinreks keisara ok Eiríks Danakonúngs, svâ at þeir sjálfir sendust gjöfum í millum. Keisarinn sendi Eiríki konúngi herlið mikit af sínu ríki). Svâ segir Markús:

Blíðan gæddi björtum auði

Bjarnar hlýra Frakklands stýrir,

stórar lét sér [randgarðs rýrir

ríks keisara gjafir líka;

honum lét til hervígs búna

harra spjalli [láð menn snjalla

alla leið, áðr öðlíngr náði

Jóta grundar Cesars fundi.

Frá erkibiskupi

80. Í þenna tíma var Özur, son Sveins Þórgunnusonar, biskup í Lund í Skáney, hann var ríkr ok stórættaðr, ok hinn mesti höfðíngi, hann átti frændaafla mikinn, ok sýndist mörgum mönnum hann vel til erkibiskups fallinn, ok með forsjó Eiríks konúngs ok allra samþykki í Danmörk, þá var Özur kosinn til erkibiskups í Danmörk, ok skyldi erkistóll vera í Lundi, skyldu þar allir Danir til þjóna. Svâ, segir Markús:

Dróttum lét í Danmörk settan

döglíng grundar skamt frá Lundi

erkistól, þann er öll þjóð dýrkar,

eljun þúngr, á danska túngu;

hildíngr framdi heilagt veldi,

hvar gegnan má Özur fregna

honum vísar hölda reynir

himna stig, til biskups vígðan.

Frá Eiríki konúngi

81. Nú er Eiríkr konúngr hafði búit lið sitt, sem honum líkaði, þá fór hann, úr landi með fríðu fóruneyti; hann hafði mikit riddaralið, ok marga fótgángandi menn. Svâ segir Markús:

Lýst skal hitt er læknast fýstist

lið hraustr konúngr [sár en iðri;

[norðan fór með helmíng harðan

hersa mæðir sál at græða;

harri bjóst til heims ins dýrra

hann gjörði för út at kanna,

böðlúngr vildi bjart líf öðlast,

bygð Jórsala í friði trygða.

Eiríkr konúngr fór ríkuliga ok með pris miklum; ok í hverri borg, er hann kom, þá var hans sæmd gjör, gengu kennimenn í móti honum með prócessíóne ok helgum dómi. Svâ segir Markús:

Báru menn úr borgum stórum

bleyði skjars á móti harra,

súngit var þá herr tók hríngja,

hnossum göfgud skrín ok krossa;

aldri fær í annars veldi

jöfra ríkr metnað slíkan,

eitt var sér þat er jafnast mátti

engi maðr við Dana þengil.

Eiríkr konúngr fór til þess, er hann kom til. Miklagarðs, þá var Alexis Grikkjakonúngr, hann tók vel við Eiríki konúngi, ok veitti honum virðuliga veizlu. Alexis konúngr bauð Eiríki konúngi, hvört hann vildi heldr þiggja af honum hálfa lest gulls, eða léti hann leika fyrir honum þann leik, er Grikkjar kalla paðreims leik, ok konúngr er vanr at láta leika á paðreimi, í þeim stað er svâ heitir, ok sögðu allir at eigi kostaði konúnginn minna leikrinn, enn þetta gull, er hann bauð Eiríki konúngi; en fyrir því at Eiríki konúngi var kostnaðarsamt, er hann hélt fjölmenni mikit, ok eyddist mjök lausafé hans, en farvegr lángr fyrir hendi, þá kaus hann fyrir þá sök gullit. Þessi sami Alexis Grikkjakonúngr bauð síðan Sigurði Noregskonúngi jórsalafara slíkan kost, en með því at Sigurðr fór þá heimleiðis, ok hafði þá lokit hinum mesta fékostnaði, þá kaus hann fyrir því leikinn, ok greinast menn á fyrir því, hvört höfðíngligra þótti. Grikkjakónúngr gaf Eiríki konúngi tignarklæði sín, ok hann gaf honum 14 herskip, ok marga hluti veitti hann honum stórmannliga í fégjöfum. Svâ segir Markús:

Hildíngr þá við hæst lof aldar

höfgan auð [í gulli rauðu

hálfa lest af harra sjálfum

harðla ríkr í Miklagarði;

áðan tók við allvalds skrúði

Eiríkr, þó at gefit var fleira,

reynir veitti herskip honum

hersa máttar sex ok átta.

Skildu þeir Alexis konúngr ok Eiríkr konúngr með allmikilli blíðu ok vináttu. Eiríkr sigldi þá frá Miklagarði með miklu liði, ok er hann kom við eyna Kipr, þá tók hann þar sótt, þá er hann leiddi til bana; hann andaðist í borg þeirri, er Basta heitir, ok fékk þat öllum hans mönnum mikillar hrygðar ok víða annarsstaðar, þar er menn spurðu þessi tíðindi. Svâ segir Markús:

Andar krafði út í löndum

allsstýrandi konúng snjallan

elli beiðat ofvægr stillir

aldr stríð, er frægt er víða;

síðan harma siklíngs dauða

snjallir menn um heimsbygð alla,

drúpir her [at dólga steypi

dyggan, [þótti veröld hryggva.

Eiríkr konúngr var mjök harmdauði öllum þeim, er hann var kunnigr, svâ at þat er sannliga sagt, at engi Danakonúngr hafi ástsælli verit af allri alþýðu í þann tíma; hann var 8 vetr konúngr í Danmörk, ok stýrði því veldi með miklum ríkdóm ok skörúngskap; öngvir höfðíngjar gengu á ríki hans eðr hans sona, eða ríki þeirra mínkaðist við þá; hann var grimmr óvinum sínum, ok stóð þeim því ótti af honum, hann var blíðr ok kátr við vini sína, varð hann af því vinsæll. Svâ segir Markús:

Hvörgi stóðust hjörva borgar

hristi meiðar konúngs reiði

raunar varðat rönd við hánum

reist; gjörðust þess jöfrar freista;

ógnin stóð af jarla meiði,

engi þorði kapp at strengja,

flestir [ugðu foldvörð hraustan

fylkir snarr við Dana harra.

Ættir í Danmörk

82. Eptir þat er Eiríkr konúngr fór úr Danmörk, tók Haraldr kesja stjórn ok forráð ríkisins yfir öllu Danaveldi, eptir því sem Eiríkr konúngr hafði tilskipat; hann var þá fullkominn maðr fyrir aldrs sakir, hann var vinsæll af sínum mönnum, ok naut hann þó mest vinsælda föður síns. Haraldr kesja átti einn son, er Björn hét, ok var kallaðr járnsíða, hann átti dóttur Ínga Steinkelssonar Svíakonúngs, er Katrín hét; þeirra dóttir hét Kristín, er átti Eiríkr hinn helgi Játvarðsson Svíakonungr, ok voro börn þeirra: Knútr Svíakonúngr ok Margrét drottníng, er átti Sverrir Noregs konúngr, ok Katrín er átti Nikulás blaka: þeirra dóttir var frú Kristín, er átti Hákon jarl gamli í Noregi, ok var þeirra sonr Knútr [jarl í Noregi. Haraldr kesja átti Ragnhildi, dóttur Magnúss berfæts, Noregs konúngs; voro þeirra synir Magnús ok Ólafr, er enn raun síðar frá sagt, ok Haraldr ok Knútr.

Frá Nikolási konúngi

83. Nikulás Sveinsson tók nú konúngdóm í Danmörk eptir Eirík konúng, bróður sinn, þá voru andaðir allir synir Sveins konúngs. Á því sama sumri sendi Paskalis páfi pallíum Özuri erkibiskupi at bæn ok tilskipan Eiríks konúngs. Özur var lengi síðan erkibiskup í Lundi, hann var ríkr höfðíngi. Nikolás konúngr gjörðist ok höfðíngi mikill, hann fékk Margrétar Íngadóttur, er fyrr hafði átt Magnús konúngr berbeinn. Haraldr kesja var kær vin Nikoláss konúngs, frænda síns, ok var laungum innan hirðar með honum, stundum sat hann í Róiskeldu í Sjólandi, ok hélt þar mikla sveit manna, ok efldi þann stað mjök. Eiríkr, son Eiríks konúngs, var eigi jafnkær Nikolási konúngi.

Upphaf Knúts lávarðar

84. Knútr son Eiríks konúngs, hafði hertugadæmi í Heiðabý, sem Eiríkr konúngr, faðir hans, hafði gefit honum; hann var allra manna vinsælastr ok örvastr af fé, ok bezt þokkaðr af alþýðu, þótt Nikolás konúngr eða Magnús son hans hefði ríki meira, því var hann kallaðr Knútr lávarðr. Þat bar mest til vinsælda hans, at hann lét öllum mönnum heimilt fé sitt, er hafa þurftu, en þeir gættu eigi hófs, er hafa vildu, ok urðu framlögin minni í móti, enn nauðsyn krafði, ok gekk upp fyrir honum mjök lausaféit; ekki var mart um með þeim Nikolási konúngi ok Knúti lávarði; öfunduðu þeir feðgar mjök vinsæld Knúts; var þat ok mjök rétt at segja, at hverr maðr í Danmörk vildi svâ sitja ok standa sem Knútr vildi; var Magnús þó jafnan færri til hans. Nökkurum vetrum eptir andlát Eiríks konúngs andaðist Heinrekr keisari í Saxlandi, var síðan keisari Heinrekr son hans; en er Knútr spurði þat, at Heinrekr, móðurbróðir hans, var andaðr, en Heinrekr son hans keisari orðinn, þá fýstist hann at finna frænda sinn, keisarann, ok fór hann með virðuligu föruneyti; ok er keisarinn spurði til frænda síns, þá lét hann búa virðuliga veizlu á móti honum, ok fagnaði honum með blíðu, er þeir fundust. Dvaldist Knútr með keisara um hríð í hinum mestum kærleikum ok prís.

Frá Knúti lávarð

85. Þat var eitt sinn, er þeir töluðu Heinrekr keisari ok Knútr lávarðr, þá mælti hertoginn til keisara: herra! segir hann, ek hefi veitt yðr heimsókn í minni tilkomu, at sækja at yðr heil ráð fyrir frændsemi sakir, vænti ek hér sæmdar, sem þér erut, ok at þér munit meira meta við mik frændsemi enn viðskipti minna fyrri frænda, en ríki mitt stendr mjök til auðnar, en hugr minn fýsist ad halda sæmdum, vilda ek eigi láta þat vald, er faðir minn fékk mér í hendr; vildum vér gjarna þar til hafa heil ráð af yðr, hversu með skal fara. Keisari svarar: ek hefi spurt vinsæld yðra, ok at þér hafit hvers manns lof, ok er hin mesta nauðsyn, at þér fáit ríki yðru haldit ok sæmdum; nú er þat siðr vor, segir keisarinn, hér í Saxlandi ok enn víða annarsstaðar at læsa hafnir fyrir landinu, ok taka þar toll af, ok láta aunga ná at leggja skipum sínum í höfnina, nema leigu leggi eptir; nú kann vera at þetta þikir hart, þar er menn eru óvanir þessu, en svâ mikinn framgáng hefir yður sæmd áðr fengit, at mik væntir at hún mun ekki við þetta mínkast; þvíat þat er ríkra manna siðr víða í löndum, at læsa hafnir fyrir landi sínu, ok taka menn þar stórfé eptir, en þat er þó gæzla mikil ríkinu við ófriði; þarmeð skal ek fá þér nökkut í fjármunum, svâ at þú megir halda sóma þínum fyrir þessa sök. Hértoginn þakkaði keisaranum fyrir sín tillög, ok kallaði vel tilfallit í sínu landi, at læsa hafnir, ok kallaði svâ háttat landinu, at þat væri auðvelt víða. Síðan fór hertoginn heim í ríki sitt með stórmannligum fégjöfum ok mörgum sæmiligum hlutum, er hann hafði þegit af keisara.

Læstar hafnir

86. Þá var mjök herskátt í Danmörk af heiðnum mönnum, þeim er laungum lágu í hernaði á sumrum, ok ræntu kaupmenn eða landsmenn. Ok er Knútr lávarðr hafði eigi lánga stund heima verit í ríki sínu, þá lét hann gjöra kastala 2 tveim megin Slesvíkur, þar sem mjóst var yfir sundit, er utan gengr at Heiðabý; síðan lét hann gjöra yfir sundit járnrekendr, en sumt af viðum, svâ at læsa mátti sundit, settu síðan menn í kastalann at gæta, ok láta þau ein skip þar inn leggja, [er þeir tæki fé af hverju skipi. [Hertoginn sat laungum í Heiðabý, var hann nú hirðr fyrir öllum ófriði; styrktist hann nú mjök að peníngum, en hélt þó öllum vinsældum, eptir því sem keisarinn hafði getit til.

Frá Víðgauti

87. Víðgautr hét maðr, hann var ættaðr af Sámlandi, hann var maðr heiðinn, hann var kaupmaðr, ok var stórauðigr ok vel mentr um marga hluti, hann sigldi jafnan kaupferðir í Austrveg. Þat var eitt sumar, er hann sigldi austan at Kúrlandi, þá lágu Kúrir þar fyrir honum á herskipum, ok lögðu þegar at honum, ok vildu drepa hann; en með því at hann var einskipa, þá sá hann sik aunga viðtöku mega hafa, ok setr upp segl, ok ætlar at sigla heim til Sámlands. Kúrir sigldu þegar eptir; [ok komast í millum Sámlands ok hans; sér hann at hann hefir 2 kosti fyrir höndum: at hætta á fund þeirra, hver yrði, eða sigla á haf undan, ok snúa til kristinna landa, ok þótti honum hvorgi góðr. Tók hann þó þat til ráðs, at sigla á haf ok austan til Danmerkr; hann hafði haft spurn af Knúti lávarði; ok þat með at allir hlytu, gott af honum, er á hans fund kæmi; vænti hann sér þar sóma, er margir fengu aðrir; réð hann þá þat af, at sigla til Heiðabæjar, sigldi hann þá at sundinu, því er læst var, þá kallar hann á varðmennina, þá er í kastalanum voru, sagðist hann vildu leggja inn í höfnina. Varð maðrinn spur, hverr hann væri. Hann svarar: ek heiti Víðgautr. Varðmaðrinn svarar: ekki býðr Knútr lávarðr, at vér lúkum upp hafnir fyrir mönnum, er vér vitum eigi skyn á. Víðgautr svarar: láttu upp höfnina, góðr maðr! þvíat ek vil Knút finna, skal ek ok fyrir þik svara, ef hertogi vill þik nokkut um þetta kunna. Varðmaðrinn mælti: vel er tilmælt, segir hann. Luku þeir þá upp sundinu, ok lagði Víðgautr inn skipi sínu, ok fór síðan á fund hertoga. Knútr spurði: hverir þeir væri. Víðgautr sagði, at þeir væri af Sámlandi. Knútr svarar: heyrt hefi ek þín getit, ok er mér sagt, at þú munir vera heiðinn maðr. Víðgautr svarar: víst erum vér heiðnir menn. Hertogi mælti: tveir eru kostir til, at þér takit við kristni, ok látið skírast, skuluð þér vera hér þá allir velkomnir, eða hætta til ella, hvat fyrir liggr. Víðgautr svarar: mun eigi einsætt, herra! at kjósa hinn betra sér til handa, ef þess er kostr; vil ek gjarna taka við trú, ok þiggja síðan sóma af yðr. Síðan voru þeir skírðir, ok voru með Knúti lávarði um vetrinn í góðu yfirlæti. Víðgautr var laungum á tali við hertoga, kunni hann frá mörgu at segja, þvíat hann var vitr maðr, ok hafði víða farit. Hertogi spurði hann margs úr Austrvegi, ok kunni hann þaðan mart at segja.

Kvánfáng Knúts lávarðar

88. Haraldr var konúngr austr í Hólmgarði, son Valdimars konúngs Jarislafssonar, Valdimarssonar. Móðir Haralds var Gyða, dóttir Haralds Englakonúngs, Guðinasonar. Háraldr átti Kristínu, dóttur Ínga Svíakonúngs, Steinkelssonar, systur Margrétar drottníngar, er þá átti Nikoíás Danakonúngr. Dætr Haralds ok Kristínar voru þær Málmfríðr, er átti Sigurðr konúngr jórsalafari, ok Íngibjörg. En er Víðgautr hafði verit, einrn vetr með Knúti lávarði í miklum kærleikum, þá beiddi hertogi at hann mundi fara sendiför hans austr til Hólmgarðs, ok biðja Íngibjargar, dóttur Haralds konúngs, til handa honum. Víðgautr svarar: herra! segir hann, einn hlutr er sá, er ek em tilfær yðvart erindi at flytja, at fé skortir mik eigi, en þó at ek sé fyrir margra hluta sakir vanfær til yðvart erindi at flytja, þá verð ek þó skyldr til at gjöra yðvarn vilja um allt, þat sem þér vilit mik til nýta. Hertogi þakkar honum, ok lézt því þetta mál við hann talat hafa, at honum þætti hann bezt tilfallinn, þeirra manna er í hans valdi voru, bæði fyrir (sakir) [vits ok framkvæmdar. Síðan var búin ferð hans, ok áðr enn Víðgautr færi á burt, mælti hann til hertoga: herra! segir hann, þér hafit gjört til vor í vetr með miklum sóma, ok veitt oss stórmannliga, en launin munu vera minni af minni hendi enn vert væri; þér skulið þiggja af mér 40 serkja grárra skinna, en 5 timbr eru í serk hverjum, enn 40 skinna í timbr. Hertogi þakkaði honum gjöfina, ok kvaðst eigi betri gjöf þegit hafa. Víðgautr siglir nú í burt með sínu föruneyti, ok létti eigi fyrr enn hann kemr austr í Hólmgarð á fund Haralds konúngs; heimti hann sik fram með fégjöfum við konúnginn. Konúngrinn tók honum vel, þvíat Víðgautr var frægr maðr ok djarfr í máli, ok kunni margar túngur; hann bar fram erindi sín við konúnginn', ok flutti kænliga, ok sagði svâ frá Knúti lávarði, at allir mundu frá honum einnveg segja, at engi er hans jafníngi í Danmörk ok miklu víðara: ætt hans er yðr öllum kunnig, ok er yðr öllum sómi í þessu. Konúngr svarar: mikit fulltíng veitir þú honum í orðum þínum, ok mân hér skjótt lykt falla á þetta mál, ef vér höfum þín ráð hér um. Já, herra! segir hann, í aungvan stað mun yðr reynast óframar, enn ek hefi frá sagt, þvíat þat er almæli, at Knútr lávarðr er fyrirmaðr allra þeirra manna, er nú vaxa upp í Danmörk eða á Norðrlöndum. Konúngr svarar: með því at vér vitum þik sannorðan, ok þá ert oss at góðu einu kunnr, höfum vér ok áðr heyrt nokkut getit Knúts lávarðs, þá skulum vér máli þessu vel svara, en ríki þikir oss hann lítit hafa til forræðis, þótt hann hafi einn hertogadóm í Danmörk. Víðgautr svarar: þat hefir hann þarámót, er miklu er frægra. Hvat er þat? segir konúngr. Víðgautr svarar: mannkosti skal hann hafa umfram flesta menn aðra, ok er þat meira vert enn mikit fé eða ríki. Síðan átti konúngr tal við dóttur sína ok við annat ráðuneyti sitt, ok tjáði þetta mál fyrir þeim, en allir fýstu þessa ráðs, ok svâ kom með samþykki Íngibjargar, at hún skyldi giptast Knúti, lávarði, ok fór Víðgautr með þessum erindum til Danmerkr, ok fann Knút hertoga, ok sagði frá, sínum. erindum. Knútr hertógi þakkaði honum sitt starf; efnaði hertogi til brúðlaups síns, en Haraldr konúngr sendi Íngibjörgu dóttur sína austan úr Hólmgarði at nefndri stundu með fríðu föruneyti; en er hún kom til Danmerkr, tók hertogi vel við henni ok þarmeð öll alþýða; síðan gjörði hann brúðlaup sitt til hennar með miklum fagnaði ok sóma. Þau áttu nokkur börn, þau er enn munu síðar nefnd vera.

Frá Magnúsi Nikulássyni

89. Magnús Nikulásson óx upp í hirð föður síns, ok var hann allra manna mestr í allri Danmörk, ok vel vinsæll, en þó var Knútr lávarðr allra vinsælastr ok bezt þokkaðr af alþýðu, þóat þeir Nikulás konúngr ok Magnús son hans hefði ríki meira; ok þat sama olli *•) því, er nokkur fæð var í milli þeirra, at þeim feðgum óx öfund á vinsældum hans, ok þótti þeim hans vinir hölzt í margir. Magnús Nikulásson fékk Rikizu, dóttur Búrizlafs Vindakonúngs. Þeirra synir voru þeir Knútr ok Nikulás. Magnús hafði jafnan með sér mikla sveit manna; var hann löngum innan hirðar með Nikulási konúngi feðr sínum, en stundum var í sínum stað hvárr þeirra; hann var sterkr maðr ok bráðgjörr í öllu; hann var kallaðr Magnús sterki.

Frá Knúti lávarð

90. Knútr lávarðr bjó ferð sína úr landi í annat sinn ok fór enn á fund Heinreks keisara, frænda síns; ok er keisarinn spurði til ferða hans, þá lét hann búa fyrir honum veizlu virðuliga, ok fagnaði honum vel. Keisarinn mælti eitt sinn til hertngans: gleðr mik þat, frændi! sagði hann er allir sýngja yðr, eitt lof, þvíat þik lofa allir þeir er nokkut skynja, ok þíns nafns heyra getit, svâ at engi maðr er jafnvinsæll sem þú. Hertuginn svarar: gæfu beru vér til þess, herra! sagði hann, en þér hafið oss upphafit með yðrum styrk ok ráðum. Þá lét hertuginn frambera grávöruna, þá er Víðgautr hafði gefit honum, ok mælti til keisarans: þenna varning vil ek at þér þiggið af mér, herra! þó at smærri minníngar sé gjörvar enn vera ætti. Keisarinn sá þessa gjöf, ok þakkaði honum, ok mælti: þegit hefi ek stærri gjafir, sagði hann, en fár þær, at mér hafi betri þótt. Hertuginn dvaldist með keisaranum um hríð í góðu yfirlæti ok miklum kærleikum; ok er hertuginn bjóst til heimferðar, þá gaf keisarinn honum margar gjörsimar, ok sagði at hann skyldi eigi fé skorta, meðan þeir lifa báðir: en þær gjafir, er þér færðut mér, skal ek launa einar saman; þér skuluð þiggja af mér klæði, er eigi er víst at önnur sé slík í [yðru landi eða víðara, ok þess vænti ek, ef þér egið klæðin, at þar fylgi hamíngja yður ok gipta ríkis yðar eptir; vil ek þess biðja yðr, frændi! segir hann, at þú lógir eigi klæðunum, en um þat em ek hræddr, ef þér lógið, at þá sé skömm unaðsbót at yðvarri sæmd. Þetta voru tignarklæði keisarans, ok vöru þau öll gullsaumuð ok enar mestu gjörsimar. Hertuginn þakkaði honum gjafirnar ok allan þann sóma, er hann hafði til hans gjörvan. Síðan fór hertuginn heim í ríki sitt, ok þótti jafnan enn mesti ágætismaðr. Litlu síðarr andaðist keisarinn, ok segja menn, at sú náttura fylgði tignarklæðunum, þeim er keisarinn gaf Knúti lávarði, frænda sínum, at flestir yrði skamlífir þaðan frá, er klæðunum hefði lógat. Síðan tók keisaradóm Ljóðgeirr, saxneskr hertogi, hann var síðan kallaðr Lótaríus.

Frá Knúti lávarð

91. Knútr lávarðr var svâ vinsæll, sem fyrr var sagt, at allir enir beztu menn í Danmörk voru hans vinir, eigi minni enn Nikoláss konúngs eða Magnúss sonar hans; en þat var, sem fyrr var sagt, at þeir feðgar kunnu því svâ illa fyrir öfundar sakir, at fyrir þat sama lögðu þeir óþekt til hertugans ok margra hans vina; ok er Knútr lávarðr fann þetta, leitaði hann sér ráðs ok þóttist vandliga, saklaus við þá feðga. Þat var eitt sinn at þeir Nikulás konúngr ok Magnús son hans voru suðr á Jótlandi, at Knútr lávarðr fór á fund þeirra með nokkura menn; ok er þeir fundust, fögnuðu þeir vel hertuganum. Knútr mælti þá: þat er örendi mitt híngat, at ek vil bjóða ykkr feðgum til veizlu: vilda ek at vér ættim marga góða hluti saman, sem oss sómir fyrir frændsemi sakir, ok látum eigi rógsmenn spilla frændsemi várri fyrir öngva tilgjörninga. Þeir svöruðu ok sögðust þat gjarna vilja, ok sögðu önga hluti í milli þeirra vera, þá er eigi mætti þeirra frændsimi vel fara. Síðan reið Knútr lávarðr heim til Heiðabæjar, ok lét þar búa veizlu í móti Nikulási konúngi ok Magnúsi syni hans; en þeir komu til veizlunnar at ákveðinni stundu, ok var þar ágæt veizla; ok er sá dagr kom, ar þeir skyldu í brott ríða, þá þakkaði hertuginn Nikulási konúngi þann sóma, er þeir höfðu honum gjörvan í þángatkvâmu sinni, ok gaf konúnginum marga ágæta gripi. Síðan gekk hann til Magnúss, ok mælti: Magnús frændi! sagði hann, hér ero klæði þau, er Heinrekr keisari, frændi minn, gaf mér, en nú vil ek gefa yðr klæðin til vináttu ok heillar frændsimi; ok vil ek því gefa þér ena beztu gripi, er ek á til, at þér samir vel at bera, enda ann ek þér vel at njóta, því at þú munt mér þat góðu launa. Magnús fór þegar í klæðin, ok mæltu allir, er hann sá, at eigi mundi finnast honum vænni maðr eða tíguligri, ok sögðu, sem satt var, at þar var stórsæmda fyrir vert. Nikulás konúngr ok Magnús son hans þökkuðu hertuganum þá hluti, er hann hafði sæmiliga til þeirra gjört í heimboði ok í stórmannligum gjöfum; ok áðr enn þeir skildu, buðu þeir honum til sín um vetrinn til jólaveizlu; hann tók því þakksamliga. Skildu þeir frændr þá með enum mesta kærleik.

Fall Knúts

92. Þenna vetr skyldi Nikulás konúngr taka jólaveizlu á Hríngstöðum norðr í Sjólandi, ok til þessar veizlu kom Knútr lávarðr, eptir því sem ætlat var, við nokkura menn, ok var hann með Nikulási konúngi um jólin, ok var þar ágætlig veizla, ok voru har miklir kærleikar með þeim Nikulási konúngi ok Magnúsi syni hans ok Knúti lávarð frænda þeirra. En er sá dagr kom, er veizluna skyldi eyða, þá segir hertuginn, at hann vill þá búast til ferðar; þenna dag var veizlan allra áköfust, ok voru menn hertugans mjök druknir. Þá mælti Magnús til hertugans: herra! sagði hann, þó at yðr verði smærri gjafir veittar enn vert væri, þá vil ek þó minnast yðar: ek vil gefa yðr riddara 40 með öllum búnaði sínum, (en þat er sagt, at einn riddará kostar 8 merkr gulls sinn búnað). Hertuginn þakkar Magnúsi gjöfina, ok segir at þessi gjöf var bæði góð ok stórmannlig. Nú leið á daginn, ok kom eigi riddaraliðit, þat er Magnús skyldi gefa hertuganum, þvíat eigi var alla í einum stað upp at taka. þá mælti hertuginn: Magnús frændi! sagði hann, nú munu vér ríða fyrir ok bíða svâ liðsins, þar sem yðr þikkir fallit, Magnús svaraði: gjörum svâ, sagði hann, ok skal ek ríða á leið með yðr, frændi! ok skiljast eigi fyrri við yðr, enn þat er efnat, er ek hefi heitit yðr. Já, herra! sagði hertuginn, allt mun þat svâ efnast, sem þér hafið tilskipat, en jafnan þikkir oss sæmd at yðru föruneyti. Síðan mynntist Knútr lávarðr við Nikulás konúng frænda sinn ok aðra menn, þá er honum sýndist. Eptir þat stíga þeir á hesta sína, ok ríða í brott; þeir riðu um skóg nokkurn, ok komu í rjóðr eitt; þá bað Magnús þá stíga af baki, ok bíða riddaranna, ok lézt vænta at þeir mundi skamma stund þurfa. Þeir gjörðu nú svâ, at menn stigu af hestunum, ok settust niðr í rjóðrinu, ok sofnuðu þegar margir, er af baki voru farnir, því at þeir höfðu drukkit fast um daginn. Knútr lávarðr sat á lág einni, en Magnús frændi hans hjá honum, ok var hann Magnús í blárri kápu. Síðan sjá þeir, hvar maðr hljóp fram úr skóginum, þar sem þeir voru, ok er hann kom í rjóðrit, þar er þeir sátu, steypti hann af sér kápunni, er hann var í, ok reif af ermina aðra; hann mælti ekki við þá, hljóp síðan aptr í skóginn. Hertuginn spurði Magnús: frændi! sagði hann, hvat ætlar þú slíkt vera, svâ (er) sem þetta sé vísbendíng nokkur? Ek veit eigi, herra! sagði Magnús, lítit mark ætla ek at slíku, eðr hyggr þú, at hér búi nâkkvat annat undir? Hertuginh svaraði: Þat grunar mik, at þetta muni skolu vera njósn nokkur, þeim er nær oss eru, ok mun lið vera komit at oss í skóginum. Ekki mun þat vera, frændi! segir Magnús, þvíat þú ert svâ vinsæll maðr, at engi vill yðr grand gjöra. Þá tók hertuginn hendi sinni á öxl Magnúsi, ok spurði: hví leiddir þú mik svâ á götu, frændi! sagði hann, at þú vart í brynju? Magnús svaraði: Þvíat ek em eigi jafn vinsæll sem þér eruð, frændi! Í þenna tíma, er þeir töluðust við, kváðu við lúðrar í skóginum alla vega braut frá þeim, ok þvínæst drifu menn at þeim úr mörkinni. Fyrir þessu liði réð sá maðr, er hét, Heinrekr halti, hann var son Sveins, Sveinssonar konúngs, Úlfssonar, manni firnari enn bræðrúngr Knúts lávarðar; en þetta voru þó ráð þeirra feðga Nikufáss konúngs ok Magnúss sonar hans; ok er hertuginn sá, at liðit þusti fram or skoginum at þeim, ok hann sá at þetta voru ófriðarmenn, þá mælti hann: hvat er nú, Magnús frændi! sagði hann, ræðr þú nâkkvat fyrir fölmenni þessu? Magnús snaraðist við honum, ok mælti: öngvu skipir þik, hverr fyrir ræðr, at fullu skal þér nú vinna. Snerist hann þá í lið með Heinreki halta. Hertuginn mælti: guð fyrirgefi þér, frændi! sagði hann, ef nâkkvat er ofgjort í þessu, ok fyrirgefa vil ek þér. Þeir Magnús ok Heinrekr halti veittu þeim Knúti lávarði atgöngu harða, en þeir hertuginn snérust tilvarnar í móti; har tókst hörð orrosta, ok var mjök ójafnlig, þvíat margir voru þar um einn; voru þeir ok ekki viðbúnir, þvíat þeir yissu sér einskis ótta vânir ne ófriðar á þeim degi; voru ok margir svâ dauðadruknir, at eigi vöknuðu, fyrr enn spjótin dundu á þeim eða í gegnum þá, þeir er sofnat höfðu. Þar féll Knútr lávarðr, ok er þat flestra manna sögn, at Heinrekr halti bæri vâpn á hann, ok veitti honum hana; har féll ok mestr hluti liðs hans hertugans, en hann sjálfr fékk þó mælt fyrir sér, þat er honum var hjálpvænligast, áðr hann lézt, en fátt éðr ekki lézt af liði þeirra Magnúss ok Heinreks. En er þessi tíðendi spurðust um Danmörk; þá harmaði hverr maðr Knút lávarð, ok urðu þeir Nikulás ok Magnús son hans stórilla þokkaðir af þessu verki, svâ at nær [engi maðr í Danmörk bað þeim góðs fyrir þetta, ok jafnvel þeir, er áðr voru vinir þeirra, sögðu, svâ sem var, at þetta var eð mesta níðíngsverk, ok engi dugandi maðr mundi til þeirra vilja þjóna upp frá því. Knútr lávarðr var færðr til Hríngstaða, ok þar jarðaðr, ok er sannheilagr maðr, ok gjörir margar fagrar jarteignir ok dýrligar. Líflátsdagr hans er einni nótt eptir enn 13 dag jóla, en nú er honum haldinn messudagr um alla Danmörk enn næsta dag eptir Jónsmessu baptista á sumarit, þvíat þá var upptekinn úr jörðu heilagr dómr hans; þar heitir nú Lávarðsskógr, er hann féll. Svâ segja Danir, at í rjóðri því, er enn helgi Knútr lávarðr féll, sé jafnan síðan fagrgrænn völlr, hvârt sem er vetr eða sumar.

Frá börnum Knúts lávarðar

93. Enn helgi Knútr lávarðr ok Íngibjörg áttu dætr 5, Margrétu ok Kristínu ok Katrínu, hún var gipt í Austrveg; en Kristínu átti Magnús blindi, Noregs konúngr, son Sigurðar jórsalafara; Margrétu átti Stígr hvítaleðr á Skáni: þeirra börn voru þau Nikulás ok Kristín, er átti Karl Svíakonúngr Sörkvisson: þeirra son var Sörkvir Svíakonúngr, hann átti Íngigerði, dóttur Birgis jarls brosu: þeirra son var Jón Svíakonúngr. En er hinn heilagi Knútr lávarðr féll, var Íngibjörg kona hans með barni, hún var þenna vetr austr í Garðaríki með Haraldi konúngi feðr sínum, hún fæddi sveinbarn, ok hét sá sveinn Valdimar, hann var fæddr 7 nóttum eptir líflát ens heilaga Knúts lávarðar feðr síns, hann var snemma bæði vænn ok mikill ok afbragðligr um flesta hluti, hann óx upp austr í Garðaríki með móðurfrændum sínum, meðan hann var í barnæsku, ok var brátt vinsæll af alþýðu manna.

Frá Eiríki

94. Eiríkr, son Eiríks konúngs góða Sveinssonar var ekki innanlands, er hann spurði líflát Knúts lávarðar bróður síns; en er hann frétti þessi tíðendi, þá safnar hann liði at sér, öllu því er hann fékk, ok honum vildi fylgja; hann fór síðan til Danmerkr, ok er hann kom í land, þá krafði hann sér liðs, en með því at mörgum þótti hann mikils eiga at hefna við Nikulás konúng ok Magnús son hans, þá varð Eiríki fyrir því gott til liðs; naut hann at því ok mjök vinsælda Eiríks konúngs föður síns ok Knúts lávarðar bróður síns, ok söfnuðust þeir menn margir til Eiríks, er áðr höfðu verit vinir þeirra. En þegar hann fékk nokkurn styrk liðs, þá herjaði hann víða í Danmörk, ok gjörði mikinn hernað í ríki Nikuláss konúngs, ok veitti stór slög mönnum hans; ok varð af þessu mikill hernaðr innanlands. Nikulás konúngr setti menn til landvarnar í móti her þessum; voru þá ríkastir menn í ríki Nikuláss konúngs, Magnús son hans, Heinrekr halti, Haraldr kesja, bróðir Knúts ens helga lávarðar, hann var kær Nikulási konúngi frænda sínum ok Magnúsi syni hans; ok láu margir á hálsi honum um þat, ok fékk hann af því mikit ámæli; hann hafði ríki í Sjólandi, ok sat hann löngum í Róiskeldu til landvarnar fyrir her Eiríks bróður síns, ok hafði hann mikla sveit manna með sér, ok styrkti hann þann stað mjök; hann lét gjöra kastala mikinn ok sterkan, ok setti þar í margt lið til varnar, þá er hann var eigi við. Nikulás konúngr hafði löngum fjölment með sér, síðan þessi ófriðr hófst.

Frá Nikulási konúngi ok Magnúsi

95. Þat finnst ritat í fróðum dönskum bókum, at þeir Nikulás konúngr ok Eiríkr hafi átt nokkurar orrostur, þær er vér kunnum eigi frásagnir af, með hverjum tíðendum lyktazt hafi. En svâ er ritat, at á öðru ári eptir líflát hins heilaga Knúts lávarðar, bróður síns, áttu þeir Nikulás konúngr orrostu á Jalángrsheiði, ok því næst áttu þeir, eða menn þeirra, aðra drrostu í Fótvík á Skáni, þat er skamt frá Lundi. Tveim vetrum eptir fall ens heilaga Knúts lávarðar kom Eiríkr til Sjólands ok herjaði þar víða, ok þá vann hann kastalann Haralds kesju, bróður síns, í Róiskeldu, ok drap þar mart fólk; hann lét brjóta niðr allan kastalann, en Haraldr kesja var þá eigi í staðnum; ok á öðru ári eptir þá eyddi Eiríkr allan staðinn í Róiskeldu, ok þá gekk mart fólk til handa honum í Sjólandi, ok veitti honum hlýðni. Þaðan fór hann með mikit lið norðr á Skáni, ok gekk þá allt fólk undir hann, bæði á Skáni ok Hallandi, ok veitti honum hlýðni. Í þenna tíma var Özur erkibiskup í Lundi; hann tók vel ok sæmiliga við Eiríki, ok fékk honum allan þann styrk, er hann hafði föng á, [þvíat erkibiskup hafði verit enn mesti vinr Eiríks konúngs ens góða föður hans; en þat var ok, sem fyrr var sagt, at þeir Nikulás konúngr ok Magnús son hans höfðu mikinn óþokka fengit af alþýðu manns í Danmörk af drápi Knúts lávarðar; ok því meir sem óx afli Eiríks, því meiri var óvinsæld þeirra Nikuláss konúngs ok Magnúss, ok snérust þá margir menn til hlýðni ok þjónustu við Eirík. Nikulás konúngr fór með skipaher norðr á Skáni, ok hafði mikit lið, þar var í lið með honum Magnús son hans, Heinrekr halti ok Haraldr kesja ok margt annarra ríkismanna; þar voru í liði með honum 6 biskupar, ok var einn ofan af Svíþjóðu, annar af Sjólandi, enn [4 voru sunnan af Jótlandi, Pétr biskup af Róiskeldu af Sjólandi, Þórir biskup af Rípum, Ketill biskup af Vendli úr Jörúngi.

Tala konúngs ok erkibiskups

96. Eiríkr hafði liðsafnað mikinn fyrir á Skáni, ok hélt her sínum til Fótvíkr, til móts við Nikúlás konúng, þat er suðr frá Lundi. Özur erkibiskup var í liði með Eiríki; þar var með honum mikill frændabálkr hans, ok svâ annat lið, þat sem honum fylgði. Þar voru með Eiríki Skánúngar ok Hallendíngar, ok þat lið; er honum hafði fylgt or Sjólandi, ok margt annat fólk; var þar þá mikill herr manns; voru þar ok í liði margir höfðíngjar. Þat var á hvítadögum, er herrinn kom allr saman í Fótvík, ok þá fylktu hvárirtveggju liði sínu, ok bjuggust til bardaga; með erkibiskupi var mikill fjöldi kennimanna. Erkibiskup mælti, er liðit bjóst til bardagans: taki lærðir menn viðbúnað, ok veiti mönnum skript, þvíat eigi er annars ván, enn fundr þessi verði með tíðendum miklum, svâ at margr kunni ekki frá at segja, ok hugsi nú svâ hverr sitt ráð, at eigi sé víst, at hann eigi kost héðan frá, at játa syndir sínar fyrir neinum kennimanni. Nú er sú skript mín: at ek býð yðr í guðs nafni, at þér gángið fram karlmannliga, ok berizt djarfliga; hugsið þat, sem er, at guði þikja eigi betri huglausir menn, enn röskvir drengir, skal ok eitt sinn hverr deyja. Síðan talar Eiríkr fyrir sínum mönnum, ok mælti svâ: öllum mönnum er kunnigt hér í landi níðíngsvíg ok skemdarverk, er þeir Nikulás konúngr ok Magnús son hans hafa unnit í drápi Knúts hertuga bróður míns, ok launat svâ Eiríki konúngi feður mínum marga góða hluti, er hann hefir til þeirra gjört, má oss hugkvæmt vera hvers at hefna er. Hann eggjaði mjök liðit.

Fall Magnúss Nikulássonar

97. Eptir þetta kváðu við lúðrar um allan herinn hvârratveggju. Sigurðr enn sterki hét maðr, hann var fóstbróðir Magnúss sterka konúngssonar, ok bar merki hans. Síðan tókst þar mikil orrosta, ok urðu þar mikil stórtíðendi, þó af vér kunnum óglöggt at segja frá falli tiginna manna. Þar féllu 6 biskupar af liði Nikuláss konúngs. Sigurðr enn sterki var jafnan þar fyrir, sem mest var atsótt, ok barðist alldjarfliga, svâ at hans vörn er ágætt. Nikulás konúngr varð sár nakkvat í orrostunni, ok eigi mjök, áðr hann flýði, ok svâ Haraldr kesja; þá rauf hann þegar fylkíngina, er hann sá, at konúngr flýði, helt hann þá ok í brott. Síðan héldu þeir upp bardaganum Magnús ok Heinrekr halti með því liði, er eptir var; þá var fast atsótt merkjum Magnúss, var þá alstaðar los á fylkíngunum í hernum. Magnús var í hríngabrynju þeirri, er aldregi festi vopn á, ok barðist allhraustliga, ok bað menn standa vel við ok leggjast eigi á flótta. En er Sigurðr enn sterki sá, at þyntist um merki Magnúss, ok eigi mundi duga svâ búit, þá kastaði hann merkinu, en hann tók Magnús upp í fáng sér, ok snéri til skipa, ok vildi á skip út. En er Eiríksmenn sá þetta, snéru þeir þegar eptir honum, ok ráku flóttann, þvíat þá snöru allir á flótta Magnúss menn. Þeir Eiríkr komust milli þeirra Sigurðar ok skipanna, ok varð þá at hrökkva við. Tókst þar orrosta í annat sinn, ok lauk svâ, at þeir Magnús ok Sigurðr féllu þar báðir, ok flest lið, þat er þeim hafði fylgt, sumt flýði, þat er því kom við. Í Fótvík varð allmiktt mannfall af liði þeirra Nikuláss konúngs ok Magnúss sonar hans; þar féll Heinrekr halti ok mart annat ríkismanna, sem áðr var sagt; þá voru 4 vetr liðnir frá lífláti Knúts lávarðar.

Drepinn Nikulás konúngr

98.Nikulás konúngr flýði or bardaganum í Fótvík, sem fyrr var sagt, hann komst á skip með nokkura menn, ok fór suðr til Jótlands; síðan fór hann til Heiðabæjar, ok var fámennr, en er hann reið at staðnum, þá heyrðu þeir lúðragáng ok þarmeð allskyns streingleik ok klukknahljóð. Þá mælti Nikulás konúngr: hér munu menn vel við oss taka ok tígugliga, er bæði er hríngt í móti oss ok svâ streingleikar, ok mun hér ekki afsparat at veita oss allan aurgata, þann er til er. Einn maðr svaraði konúnginum: lengi hefir þú ekki verit vitr maðr, ok þat sýnist ok í þessu, er þér ætlið hér til sómans, er fyrir eru ástvinir Knúts lávarðar, ok vænna þætti mér, at öðru mundir þú hér mæta. Þeir riðu þó í bæinn; þar var mikit fjölmenni fyrir í Heidabæ; vâru þar ok margir þeir menn, er verit höfðu vinir Knúts lávarðar. En er þeir spurðu, at Nikulás konúngr mundi koma til Heiðabæjar, þá beiddu þeir sér liðveizlu alla þá menn, er í staðnum voru. Þá var þar Saxaherr mikill. Ok með því at Nikulús konúngr gjörðist þá mörgum mjök óþokkaðr í Danmörk, þá veittu þeir honum þegar atgaungu, er hann kom í staðinn; var Nikulás konúngr þá höndum tekinn, ok var hann látinn ná kennimanna fundi. Síðan var hann af lífi tekinn; þá hafði hann konúngr verit 30 vetra.

Eiríkr eymuni tekinn til konúngs

99. Eptir fall Nikuláss konúngs var Eiríkr Eiríksson til konúngs tekinn í Danmörk um allt land; var þat gjört með vild ok samþykki alþýðu. Hann var ríkr ok refsíngasamr við alla þá menn, er hann þóttist stórsakir við eiga, ok öllum þeim grimmastr, er mestir höfðu verit vinir Nikuláss konúngs eðr Magnúss sonar hans, svâ at þeir þóttust varla mega búa undir ríki hans; ok með því at margir þóttust lángan aldr mundu minni eiga til at reka grimdar hans, þá var hann kallaðr Eiríkr eymuni. Hann átti Málmfríði drotníngu, dóttur Haralds konúngs Valdimarssonar, Jarizleifssonar, austan úr Hólmgarði, systur Íngibjargar, er átti Knútr lávarðr bróðir hans. Málmfríði hafði fyrr átta Sigurðr jórsalafari, Nóregs konúngr.

Frá Noregs konúngum

100. Í þenna tíma voru konúngar í Noregi í Magnús konúngr, son Sigurðar jórsalafara, ok Haraldr gilli, bróðir Sigurðar konúngs; þeir höfðu ófriðsamt ríki sín á milli, þeir börðust á Fyrileif þat sama sumar, er þeir voru drepnir í Danmörk Nikulás konúngr ok Magnús son hans. Þá flýði Haraldr gilli or orrostu þeirri suðr til Danmerkr á fund Eiríks konúngs eymuna, en Magnús konúngr lagði þá undir sik ríki allt í Noregi. Eiríkr konúngr tók vel við Haraldi konúngi, ok bauð honum í ríki sínu þá hluti, er hann þyrfti at hafa til kostnaðar fyrir lið sitt, þvíat þeir Eiríkr konúngr ok Haraldr gilli [höfðu svarizt í bræðralag. Haraldr konúngr beiddi Eirík konúng fá sér lið ok afla nokkurn, at fara aptr til Noregs, ok vildi hann vinna undir sik ríki þat, er hann hafði látit um sumarit fyrir Magnúsi konúngi; en með því at Eiríkr konúngr var mjök nýkominn til ríkis í Danmörk, ok hafði þá enn lítt fengit trúnað af fólkinu, þá þóttist hann lítinn afla mega fá Haraldi konúngi af sínu ríki, en þó veitti hann honum Halland til yfirferðar, ok fékk honum nokkurn afla bæði liðs ok skipa; skildu konúngarnir með vináttu, ok héldu þat, meðan þeir lifðu. Síðan fór Haraldr aptr til Noregs þat sama haust með þat lið, er Eiríkr konúngr hafði fengit honum, ok þann vetr vann hann ríki allt undir sik í Noregi, en Magnús konúngr var blindaðr, ok sendr síðan í klaustr, sem segir í æfi Noregs konúnga.

Herferð Eiríks konúngs

101. Eiríkr eymuni var harðr ok stirðr við fólk allt í Danmörk, þegar hann þóttist festast í ríkinu; hann lét drepa Harald kesju, bróður sinn, ok sonu hans 2, ok marga aðra vini Nikuláss konúngs; þat var einum vetri eptir fall Nikuláss konúngs, er Haraldr kesja var drepinn, en vetri síðar fór Eiríkr konúngr til Vindlands með her sinn, ok herjaði þar víða, ok vann þar mikit hervirki; hann vann þar þann stað, er Arkún heitir, þat fólk var heiðit, er þann stað bygði. Eiríkr konúngr fór svâ þaðan, at þeir tóku áðr við kristni, er eigi voru drepnir af heiðnum mönnum, ok lét konúngr kristna allt fólk í staðnum; fór hann síðan heim til Danmerkr. En þegar konúngr var í brottu þaðan, þá köstuðu þeir aptr kristni, ok efldu síðan blót ok heiðin sið.

Frá Eiríki konúngi

102. Magnús, er blindaðr hafði verit, fór úr klaustri eptir dráp Haralds gilla, ok eflðfi síðan flokk í móti sonum Haralds konúngs, Ínga ok Sigurði, ok átti við þá nokkrar orrostur, ok fengu þeir jafnan sigr, en Magnús flýði. Síðan fór Magnús til Danmerkr á fund Eiríks eymuna, ok sótti hann at liðveizlu; sagði svâ, at þat væri honum höfðíngligt bragð, at fara til Noregs með her, ok vinna þar undir sik ríki; sagði hann, at þar voru konúngar börn at aldri, en þeir lendir menn, er þar voru til ráðuneytis teknir, voru allir ósáttir hverr við annann fyrir öfundar sakir; sagði hann svâ höfðíngjum, hvar sem hann kom, at ríkit í Noregi mundi laust fyrir liggja, ef nokkurir stórir höfðíngjar vildi tilleita, ok eigi mundi einu skapti í móti þeim skotit. En með því at Eiríkr konúngr var fúss sæmdarinnar ok tignar enn meiri, enn áðr hafði hann, þá félst honum þetta vel í skap, ok fór síðan með Danaher til Noregs af áeggjan Magnúss blinda, ok hafði allmikit lið; þar var ok Magnús blindi í ferð með þat lið, er honum hafði fylgt til Danmerkr; þeir komu í Víkina austr, ok fóru spakliga austanfjarðar, þvíat þar voro fyrir vinir Magnúss konúngs; en er þeir komu til Túnsbergs, þá spurðu þeir at Þjóstólfr Álason lendr maðr var í Osló, ok svâ annat lið Ínga konúngs. Eiríkr konúngr sigldi þá til Oslóar, þegar byr gaf; en er bæjarmenn sá, at lið Eiríks konúngs sigldi utan at Höfuðey, þá vildu þeir bera skrín ens helga Hallvarðar upp úr bænum, ok gengu undir svâ margir, sem flestir máttu at kamast, en skrínit varð svâ þúngt, at þeir máttu eigi bera lengra en utar á midt kirkjugólfið. Eiríkr konúngr lá um nóttina út við Höfuðey; en um morguninn, er ljóst var, lögðu þeir inn til bæjarins; þá gengu bæjarmenn til skrínsins, er herrinn sigldi til bæjarins, ok vildu eigi, at Danir tæki í brott skrínið, ok þá varð þat svâ létt, at 6 menn báru þat úr bænum ok allt uppá Raumaríki, ok var skrín ens helga Hallvarðar þar at Forsi 3 mánaði síðan. En konúngr brendi bæinn í Osló ok svâ Hallvarðs kirkju; en Þjóstólfr safnaði liði í móti, ok réð til bardaga við þá, þvíat hann var þá mestr formaðr í Noregi allra lendra manna, en konúngarnir voru svâ úngir, at Þjóstólfr bar Ínga konúng í kiltíng sér í bardaganum, en Danir lögðu þegar undan til skipa, ok lögðu þegar í braut, ok fóru síðan til Danmerkr; ok er þat mál manna, at eigi hafi verri för farin verit í annars konúngs ríki með jafnmiklu lið. Þótti Eiríki konúngi eigi sér svâ reynast, sem Magnús konúngr hafði sagt honum, at laust mundi liggja ríkit fyrir í Noregi, ok engi maðr mundi skapti skjóta í móti honum, ok lézt aldrei skyldi vera hans vin jafnmikill sem áðr. Svâ mikit óx grimd ok ofríki Eiríks konúngs í Danmörku, at ríkismenn þóttust varla þola mega; en þó þorði engi í móti at mæla, því sem hann vildi vera láta; hét hann þeim jafnan afarkostum, ef nokkurir voro, þeir er eigi vildu þegar sampykkja þat er hann vildi, ok líkaði þat mörgum landsmönnum illa, er þeir höfðu farit herför til Noregs, ok fengit þar enga sæmd af, en margir höfðu þá ferð nauðgir farit, ok sinn kostnað þar til gefit, en aflat einskis í ferðinni; en þótti Eiríkr konúngr enga þá hluti stunda vilja, er landsmönnum væri til nytsemdar eðr ríkinu til framkvæmdar.

103. Plógr hinn svarti hét maðr, hann var einn ríkr maðr í Danmörk, hann var ættaðr af Jótlandi, þar sem heitir Plógssýsla, þat er í Rípa biskupsríki. Eiríkr konúngr lét drepa föður hans, ok eigi fyrir meiri tilgjörnínga, enn hann mælti í móti honum á einu þíngi. Plógr kunni þessu illa, en sá þó engan sinn kost annann, enn láta vera svâ búit ok kyrt. Plógr var þá á únga aldri, er faðir hans var drepinn. Eiríkr konúngr lét hann eigi njóta þess, þótt hann hefði honum harm unnit. En er Eiríkr konúngr var suðr á Jótlandi, átti hann þíng við bændr; ok er Plógr veit þetta, þá ferr hann á fund prests eins, ok biðr hann gefa sér þjónustu. Prestrinn svarar: hví munda ek þat gjöra, mér sýnist þú ósjúkr. Þá mælti Plógr: gjör sem ek mæli, ella mun ek drepa þik. Prestrinn svarar: fyrir hverja sök biðr þú þessa? Plógr lézt eigi mundi honum frá segja, sagði hann engu skipta. Síðan gaf prestr honum corpus Christi. Þá tók hann fingrgull af hendi sér, ok gaf prestinum, ok bað hann fyrirgefa sér, er hann hafði heitazt við hann. Eptir þat gekk Plógr á þíngit, hann hafði spjót mikit í hendi, ok kefli mikit framan á spjótinu, hann sneri niðr oddinum; hann bað gefa sér gáng á konúngs fund, ok lézt við hann eiga eyrendi. Hann hafði ekki fleira vápna enn spjótit, ok er hann nálgaðist þángat, steig hann keflit af spjótsoddinum, síðan lagði hann spjótinu í gegnum konúnginn, ok veitti honum banasár. Plógr lagði svâ öruggliga til, at konúngrinn féll áfram við lagit, er í gegnum gekk konúnginn. Þá varð þraung mikil, ok vissu menn úglöggt, hverr þetta verk hafði unnit, þvíat bráðan bar at. Eiríkr lamb hét maðr, hann var sonr Hákonar ens norræna, Sunnifusonar, sem fyrr var ritat, ok dótturson Eiríks hins góða, en systurson Eiríks eymuna, hann var þar viðstaddr; hann ljóp upp, ok brá sverði á þínginu. Þá mælti Plógr: ver eigi svâ óðr, Eiríkr lamb! fel sverð þitt; feitt flesk féll þér í ketil, ef þú kant at súpa, því mælti Plógr svâ, at honum þótti hann nær standa konúngdóminum, en maðrinn vinsæll, sem síðar reyndist. Á þínginu varð allmikil þröng, þvíat eigi varð skjótt víst, hverr drepit hafði konúnginn, ok raufst við þat þíngit. En Plógr forðaði lífi sínu lánga stund, ok var mikill maðr fyrir sér. Eiríkr eymuni var 4 vetr konúngr yfir Danmörk.

104. Í þenna tíma voru þeir margir menn í Danmörk, er komnir voru af konungaættum, ok voru allir nær börn at aldri, þóttust allir vera nær komnir konúngdóminum; en ríkismenn urðu eigi á eitt sáttir, sumir vildu þeim fulltíng veita, en sumir mæltu á móti, sem jafnan kann verða, at eigi verða allir á eitt sáttir. Valdimarr, sonr hins heilaga Knúts lávarðar, var þá kominn til Danmerkr, hann var þá 8 vetra gamall, er Eiríkr konúngr eymuni var drepinn, föðurbróðir hans. Sveinn hét sonr Eiríks eymuna. Knútr hét son Magnúss sterka Nikulássonar; móðir Knúts var Rikiza, dóttir Búrizlafs Vindakonúngs. Ólafr hét son Haralds kesju; móðir hans var Ragnhildr, dóttir Magnúss berfætts Noregs konúngs. Þetta voro allt ungir menn ok efniligir; en fyrir sakir úvinsælda Nikuláss konúngs ok svâ Eiríks eymuna, þá voru menn úfúsir at þjóna þeirra afkvæmi; var þat flestra manna mál ok vili at taka Valdimar Knútsson til konúngs, fyrir sakir vinsældar föður hans, en með því at hann var úngr, þá var þat gjört með ráði móður hans ok annarra vina þeirra, at Eiríkr lamb var til konúngs tekinn, skyldi hann varðveita ríkit honum til handa, þar til ef hann kynni sjálfr fyrir at sjá. Eiríkr lamb var vitr maðr ok vinsæll af Dönum, hann var kallaðr Eiríkr hinn spaki.

105. Özur erkibiskup í Lundi andaðist einum vetri eptir fall Eiríks eymuna, hann var mörgum mönnum harmdauði, þá hafði hann erkibiskup verði 14 vetr ok 20. Áskell hét bróðurson Özurar, hann var þarnæst erkibisk; up í Danmörk; hann var ok ríkr höfðíngi ok við maðr, ok sat lengi at stóli sínum í Danmörk.

106. Ólafr, son Haralds kesju, hófst til ríkis í móti Eiríki hinum spaka, á hinu fyrsta ári ríkis Eiríks, ok á hinu 3ja ári áttu þeir Eiríkr konúngr ok Ólafr 8 orrostur, ok 5 á einum vetri, ok hafði Eiríkr sigr í öllum. Þeir voru 3 vetr höfðíngjar í Danmörk báðir; en á enu 4da ári áttu þeir enn orrostu, ok í þeirri orrostu féll Ólafr, son Haralds kesju. Eptir fall Ólafs Haraldssonar kesju réð Eiríkr enn spaki einn ríki í Danmörk með konúngsnafni; hann var ríkr konúngr innanlands ok friðsamr, hófust þá ok öngir höfðíngjar í móti honum til ríkis. Hann sat löngum í Lundi, ok þann stað efldi hann mjök, svâ at á hans dögum var engi annarr ríkari í allri Danmörku; hann lét gjöra steinmúr um staðinn, svâ at hann var einum múr allr utan luktr; hefir þat þar lengi síðan haldizt. Eiríkr enn spaki var 8 vetr konúngr at Danmörk. Hann skildi sik sjálfr frá ríki, ok fór í klaustr, ok andaðist múnkr í Óðinsey, ok var mönnum mjök harmdauði.

Upphaf Sveins Eiríkssonar

107. Sveinn, son Eiríks konúngs eymuna, var til konúngs tekinn á Skáni eptir Eirík konúng enn spaka; en Jótar tóku til konúngs Knút, son Magnúss ens sterka Nikulássonar. Valdamarr Knútsson var þá 17 vetra gamall, hann var æðlíngr; hann var meir snúinn til vinâttu við Svein konúng enn Knút konúng, þvíat Magnús, faðir Knúts, hafði svikit enn heilaga Knút lávarð, föður Valdimars. Þeir Sveinn konúngr ok Knútr konúngr áttu mikinn ófrið sín á milli; þeir áttu ena fyrstu orrostu við Slángaþorp, ok hafði Sveinn konúngr sigr í þeim bardaga, en Knútr konúngr flýði til Jótlands.

Frá konúngum

108. Í þenna tíma var unnin Jórsalaborg af heiðnum mönnum, ok komu þá sendiboð af Evgenío páfa, at menn skyldu krossast til Jórsalaferðar, ok berjast við heiðna menn; ok í þeirri ferð varð Konráðr keisari. En er þessi tíðendi komu til Danmerkr, þá vildi hvârtveggi konúnganna vera í þeirri ferð, þvíat svâ hafði páfinn fyrir mælt, ok heitit því af guðs hálfu, at hverr maðr skyldi laus af öllum sínum syndum, þeim er hann hafði til skripta borit, hvat sem hann hafði hendt, þegar hann var krossaðr til útferðar, ok fyrri skyldi önd hans í himinríki, enn [blóð hans væri kaldt á jörðu, ef hann létist í þeirri ferð. Konúngarnir mæltu nú til sætta á milli sín með enna beztu manna ráði, ok settu þeir gisla milli sín til trúnaðar; setti Sveinn konúngr Ólaf glugg, en Knútr konúngr Nikulás skata; ok fara síðan báðir konúngarnir til Dubbin, ok kom Knútr konúngr fyrri með sinn her í Vizmar höfn, en Sveinn konúngr kom með Fjónbúum ok Sjólendíngum ok Hallendíngum ok Skanúngum. Þar komu til þeirra Suðrmenn, þeir er berjast vildu við heima menn fyrir guðs sakir. Sveinn konúngr hafði týnt skipi sínu einu ok öllu því sem á var, bæði mönnum ok fé; þá bauð Knútr konúngr at gefa honum annat skip með öllum reiða, ufan menn. Sveinn konúngr vildi þat eigi þiggja, ok raufst þá útferðin konúnganna, fóru þeir þá heim, þvíat hvárgi vildi svâ frá fara ríkinu, at annarr væri eptir, ok gengu þá aptr gislarnir. Sveinn konúngr var þá á Skáni, en Knútr konúngr fór af Jótlandi til Sjólands. Þá er Sveinn konúngr var á Skáni, tók hann Áskel erkibiskup með valdi, ok hafði í gislíngum um stund. En er Sveinn konúngr spurði, at Knútr konúngr var kominn til Sjólands með her, þá flutti hann her af Skáni til Sjólands í móti Knúti konúngi, ok fundust þeir við Þorsteinsþorp, ok börðust þar, ok fékk Sveinn konúngr sigr, en Knútr konúngr flýði til Jótlands. Valdimarr Knútsson var öðlíngr, sem fyrr var sagt, ok hafði ríki á Jótlandi, hann kom til liðs með Sveini konúngi, ok kom hann eptir orrostu. Síðan fór Sveinn konúngr eptir Knúti konúngi til Fjóns, ok bauð honum sættir; en er hann kom til Óðinseyjar, þá andaðist þar ráðgjafi hans, föðurbróðir Absalons, er síðan var erkibiskup; hvarf Sveinn konúngr þá aptr fyrir þær sakir,- ok var þann vetr kyrr í Sjólandi. Eptir þat kom Rípa-Úlfr til ráðuneytis við Svein konúng ok Þéttleifr Eðlarson ok Yngvarr kveisa, ok óx mjök óvínsæld hans við þat. Svâ sögðu Danir, at Eiríkr konúngr eymuni heitaðist at gjöra Dönum allt hið illa, en Sveinn konúngr son hans léti gjöra; hann kölluðu Danir Svein svíðanda, þvíat hann var við allt fólk harðr ok grimmr. Hann réð Plóg svarta föðurbana sinn, en Ýngvarr kveisa drap hann. Þenna tíma kom Einar prestr Skúlason til Danmerkr, hann orti kvæði um Svein konúng, ok fékk engi laun fyrir, þá kvað Einar vísu þessa:

Ekki hlaut af ítrum

Einar gjafa Sveini,

öld lofar öðlíngs mildi

æðru stygs, fyrir kvæði; ,

danskr harri metr dýrra,

dugir miðlúng þat, fiðlur,

ræðr fyrir ræsis auði

Rípa-Úlfr, ok pípur.

Þá er Sveinn konúngr hafði verit um vetrinn á Sjólandi, sem fyrr var sagt, þá bauð hann her út um vârit, ok fór til Jótlands á hendr Knúti konúngi. Valdimarr var þá með Sveini konúngi. Knútr konúngr var þá í Heiðabæ, ok safnaði liði um Jótland, þegar hann frétti til Sveins konúngs; þeir hittust við Vebjörg, ok varð þar orrosta, ok fengu þeir Sveinn konúngr sigr ok Valdimarr, en Knútr konúngr flýði til Álaborgar, ok þaðan norðr í Noreg til Konúngahellu, ok þaðan fór hann upp í Ljóðhús. Hann fann í Gautlandi Sörkvi Kolsson mág sinn, hann átti Rikizu, móður Knúts konúngs, ok beiddi hann liðsafla. Sörkvir konúngr bauð at fá honum ríki í Svíþjóðu, þat er hann mætti vel halda sik við; en hann kveðst mundu taka þat ríki, er Knútr konúngr átti í Danmörku; en Knútr konúngr vildi þat eigi. Síðan fór Knútr konúngr austr í Garðaríki, ok þaðan austan; hann fór þá suðr í Rauðstokk til móðurbræðra sinna, ok vildu þeir eigi at hann væri þar, þvíat þeir ætluðu at hann mundi vilja hafa ríkit undan þeim. Síðan fór Knútr konúngr suðr í Brimar á fund Harðvígs erkibiskups, en hann fylgði honum í Brúnsvík á fund Heinreks hertoga, sonar Konráðs keisara, ok tók han við Knúti konúngi; þá var Konráðr keisari andaðr, en Friðrekr var þá keisari. Knútr konúngr efldist at liði í Saxlandi, ok fór með Suðrmannaher til Jótlands. En er Sveinn konúngr spurði þat ok þeir Úlfr, at Knútr konúngr var kominn til Jótlands, þá söfnuðu þeir her í móti, ok hittust við Geitsbekk; þar var mýrlendt, er þeir fundust, ok máttu þeir eigi nást til. Þar var Valdimar kunnigt, ok vissi hann vað eitt, ok reið þartil; þá runnu í móti honum 4 Suðrmenn, ok lögðu til hans allir senn; hestrinn viknaði við, er þeir lögðu tveir framan í brjóstit, þá lögðu aðrir tveir í mót aptan í lendina, ok réttist þá upp hestrinn; þá komu at menn Valdimars ok svâ fleiri Suðrmenn; þá hjó Valdimarr til Fólkráðs greifa, svâ at hann féll af hestinum; komu þá til menn Valdimars, ok drápu greifann. Eptir þat varð hörð orrosta ok eigi löng, áðr Knútr konúngr flýði, en þeir Sveinn konúngr ok Valdimarr fengu sigr. Knútr konúngr fór þá aptr enn til Saxlands, ok dvaldist þar litla hríð, þá fór hann til Fríslands, ok gaf þar hverjum manni hálfa örtug vegna af því gjaldi, er þeir áttu at gjalda konúnginum í Danmörk, til þess at þeir héldi hann þar í móti Sveini konúngi, ok því jáðu þeir honum, ok gjörðu þar borg mikla við á, þá er Mildin heitir, ok kölluðu hana Mildinborg. En er Sveinn konúngr spurði þetta, dró hann þegar her saman, ok fór til Heiðabæjar, hann hafði skipalið, ok dró þar skipin fra Slétti yfir til Hýlingstaða á Fríslandi; varð þar orrosta mikil, áðr hann fengi unnit Mildinborg; þar varð svâ mikit mannfall, at menn gengu þurrum fótum yfir ána Mildin á mannabúkum. Sveinn konúngr fékk þar sigr, en Knútr konúngr flýði þá enn suðr í Saxland til Heinreks hertuga af Brúnsvík, ok dvaldist þar um stund.

Frá keisara ok Sveini konúngi

109. Í þenna tíma sendi Friðrekr keisari Sveini konúngi orð, ok bauð honum til sín með vináttu. En er Sveinn konúngr kom til keisarans, þá rauf keisarinn trú sína við Svein konúng, ok neyddi hann til at gjörast sér handgenginn. Þá kom þar til keisarans Heinrekr hertugi ok Knútr konúngr; þá gjörðu þeir keisarinn ok hertuginn sætt með þeim Sveini konúngi ok Knúti konúngi, ok skyldi Knútr konúngr vera undirmaðr Sveins konúngs, ok hafa Sjóland til forráða. Þá bað Sveinn konúngr, at Valdimarr skyldi gánga í trúnað fyrir hann, at þessi sætt héldist, þvíat Knútr konúngr hirði ekki, hverju Sveinn konúngr hét, ok kallaði hann ekki efna mundu, þat er hann hét, ok vildi konúngr eigi sættast, nema Valdimarr gengi í trúnað þenna fyrir Svein konúng. Þá mælti Valdimarr: eigi vilda ek, at þú beiddir mik þessa, frændi! þvíat ek em eigi vinr Knúts konúngs; en þó ef þú heldr eigi þá sætt, er ek em viðbundinn, þá mun mér mislíka, em ek þá ok þegar skildr við þín mál. Sveinn konúngr bað hann gánga í trú fyrir sik, ok sagðist allvel mundu sættina halda, en kvað hann at heimilu skyldu skiljast við sín mál, ef hann ryfi sættina. Síðan varð þat at lyktum, at Valdimarr gekk í trúna með Sveini konúngi, ok fóru síðan heim til Danmerkr. En er þeir komu heim, þá rauf Sveinn konúngr þegar sætt við Knút konúng, ok kallaði sína eign öll þau konúngsbú, er voru í Sjólandi. Þá krafði Knútr konúngr Valdimar sinnar trúar, at þat héldist, er mælt var. Valdimar bað Svein konúng gjöra svâ vel, at hann héldi sætt þá, er hann var í bundinn við Knút konúng; en Sveinn konúngr kvað þá sætt eigi mega haldast, ok bað at þeir skyldu þá gjöra aðra sætt, ok þat var gjört. Þá fékk Knútr konúngr Apa sýslu á Jótlandi ok 6 héruð í Sjólandi, ok 6 héruð á Skáni; en Valdimar gekk þá enn í trú fyrir Svein konúng, þvíat Knútr konúngr kvað þessa sætt eigi mundu betr haldna af stundu enn ena fyrri. Sveinn konúngr bað þá enn Valdimar íbindast, ok kallaðist þessa sætt mundu halda, er við hans samþykki var gjör, en kvaðst mjök nauðugr hafa verit at játa öllu því, er keisarinn vildi vera láta: þá er ek stóð fyrir knjám, honum. Gekk þá enn við þat saman sætt þeirra um síðir, at Valdimar skyldi skildr við Svein konúng, ef hann ryfi enn þessa sætt. Þessi sættarfundr, var í Vebjörgum. Eptir þetta gipti Knútr konúngr Valdimar Súffíu systur sína sammædda, hún var dóttir Valadars konúngs af Polína landi; hérmeð gaf Knútr konúngr Valdimar þriðjúng af allri sinni eign til vináttu ok heilla sátta. Kristofórus hét son Valdimars, hann var frilluson; Tófa hét móðir hans.

Frá Sveini konúngi

110. Sveinn konúngr bauð út leiðangri enn næsta vetr eptir sætt þeirra Knúts konúngs ok Valdimars, ok vildi herja í Svíaríki. Hann sendi boð þeim Knúti konúngi ok Valmmar, at þeir færi með honum, en þeir vildu eigi fara, þvíat Sörkvir konúngr átti Rikizu, móður þeirra Knúts konúngs ok Súffíu. Síðan fór Sveinn konúngr til Svíþjóðar, ok vann þat ríki af Svíakonúngs veldi, er heitir Verandi, þat eru 5 héruð, en eitt biskupsríki; í því biskupsríki eru [6 kirkjur ens 6ta tigar. Ok annat ríki vann hann, þat er Finneiði heitir, þat eru 3 héruð, er svâ heita: Austbú, Suðrbú, Vestbú; þessi ríki ok héruð liggja næst Danakonúngs veldi. Í þeirri ferð var drepinn Nikulás dotta. Síðan fór Sveinn konúngr heim, en menn hans voru eptir í Hallandi í Farðhúsum, ok voru þar höfðíngjar fyrir þeir Karl ok Knútr. En er þeir Gautar spurðu þetta, þá fóru þeir ok tóku hús á þeim, ok drápu þegar kertissveinana, þá er útkomust; síðan voru menn þar handteknir; þá hjuggu þeir Gautar vök á ísi, ok söktu þeim þar í; en friðr hélzt enn þann vetr með þeim Sveini konúngi ok Knúti kónúngi. En at sumri fóru þeir Knútr konúngr ok Valdimar með skipaliði til Sjólands, ok láu við Sundbý; en Sveinn konúngr var þá í Róiskeldu, ok líkaði honum eigi ferð þeirra, þvíat hann var fáliðr fyrir; en þeir fóru at öllu sem spakligast, ok gjörðu sik til einskis ófriðar líkliga. Þá sendi Sveinn konúngr menn til þeirra, ok var komit á stefnulagi, at þeir skyldu finnast. Reið Sveinn konúngr þá út til þeirra, ok festi þá enn trú sína ok sætt, þá sem fyrr hafði verit, ok skildust sáttir. Fóru þeir Knútr konúngr þann sama dag til Jótlands, en Sveinn konúngr fór aptr til Róiskeldu. Um morguninn eptir barðist Sveinn konúngr við Vindr við Kálflunda, ok fékk sigr, ok drap marga menn. En stóð sættin enn þat ár með þeim Sveini konúngi ok Knúti konúngi. Svein konúng ángraði þat mjök, at þeir Knútr konúngr ok Valdimar voru svâ vel sáttir, ok töluðu þeir Þéttleifr Eðlarson ok Rípa-Úlfr þat jafnan fyrir Sveini konúngi, at hann leitaði nokkurra bragða í, at taka þá báða senn af lífi með nokkurum svikræðum, ef hann fengi eigi náð þeim öðruvís, ok kölluðu hann svâ fremi mundu stýra einn öllu Danaveldi í frelsi. Sveini konúngi féll þetta allvel í eyru. Ok eitt sinn spurði hann, at þeir voru báðir mágar í Rípum, Knútr konúngr ok Valdimar. Fór Sveinn konúngr þá skyndiliga af Skáni, ok hafði allmikit lið, en hann spurði at þeir voru fámennir fyrir, ok ætlaði nú at taka þá báða; en þeim kom njósn um ferðir hans ok fyrirætlun, ok skildust þeir. Fór Knútr konúngr þaðan til Vebjarga, en Valdimar til Heiðabæjar. En er Sveinn konúngr spurði þetta, þá vendi hann aptr sömu leið; ok þegar þeir spurðu at hann var aptr horfinn, þá buðu þeir út liði. Sveinn konúngr safnaði ok liði í mót, þeim Skánúngum ok Sjálandsförum, er honum vildu fylgja, ok var hann þá í Róiskeldu, er þeir láu í Lýngbý í Valburs heraði, ok láu Leir þar svâ 7 nætr, at þeir börðust eigi. Þá skildust Skánúngar við Svein konúng; ok er hann fann þat, at þeir flýðu frá honum, þá treystist hann eigi at standa í móti þeim Knúti konúngi ok Valdimar, ok flýði í braut um nótt, ok suðr til Falstrs, ok eigi nam hann fyrr stað, enn hann kom til Landesbergs til Konráðs margreifa mágs síns, ok var þar 3 mánuði.

Sætt konúnga

111. En á þeirri stundu, er Sveinn konúngr var á brottu, þá lét Valdimar taka sik til konúngs, ok voru allir til þess búnir, þvíat hann var allvinsæll maðr. Þeir létu þá vígja sik báðir senn til konúnga, Valdimar ok Knútr konúngr mágr hans. Ok á þeirri stundu heimti Knútr konúngr festarmey sína ofan af Svíþjóðu, dóttur Sörkvis konúngs. En meðan Knútr konúngr var uppi í Svíþjóð, þá kom Sveinn konúngr í Danmörk ok Heinrekr hertugi, ok voru 14 nætr í landinu; þeir komu svâ framarla í landit til Sumarstaða á Jótlandi. En er þat spurði Valdimarr konúngr, þá fór hann með þat fólk, er hann fékk í Sjólandi, ok kom til Fjóns, ok fór yfir Fjón til Meðalfararsunds, en þar var illa fært yfir sundið fyrir ísum, ok komst hann á báti yfir með 18da mann, ok fór hann þegar norðr á Jótland, ok safnaði liði. Sveinn konúngr ok Heinrekr hertugi fengu frétt til hans, ok vildu eigi bíða hans, ok flýðu, ok fóru þat 2 daga aptr, er þeir höfðu 14 daga þángat farit. En er Valdimar konúngr spurði þat, lét hann lið sitt heim fara, en hann dvaldist á Jótlandi um vetrinn, ok beið svâ Knúts konúngs. En er Sveinn konúngr hafði skamma hríð verit á Saxlandi, þá leiddist honum þat, ok fór hann þaðan til Vindlands, ok gaf Vindum fé til þess, at þeir flytti hann til Fjóns. En er þeir Knútr konúngr ok Valdimar spurðu þat, þá buðu þeir þegar út leiðángri ok héldu til Fjóns. Fjónbúar flýðu frá Sveini konúngi, ok vildu eigi fylgja honum, ok fóru þegar til þeirra Knúts konúngs ok Valdimars með öllu fé sínu ok konum ok börnum, þvíat áðr höfðu allir nauðgir geingit undir Svein konúng. Sá þá Sveinn konúngr öngan sinn kost vænna, enn at leita sætta við þá konúngana, ok sendi hann þá menn til þeirra, ok beiddist griða til tals ok sætta umleitanar. Varð þá komit á stefnulagi með þeim; á þeirri stefnu bað Sveinn konúngr, at Valdimar konúngr skyldi einn gjöra með þeim, þannig sem hann vildi, ok kvaðst því skyldu vel una sem hann vildi vera láta, ok kveðst góðs eina at honum vænta, ok bað hann skipta landinu með þeim, sem honum líkaði. En Valdimar konúngr kveðst vildu eiga ráð um þetta við ena vitrustu menn ok ena beztu, er til væri í landinu, en hann lézt ekki mundu svâ skjótt grípa á slíku, en bað Svein konúng bíða á meðan á Falstr. Sveinn konúngr spurði, hvert ráð gjöra skyldi fyrir liði hans meðan, kveðst eigi mega fæða fólkið á svâ litlu landi, ok bauð þeim konúngunum, at þeir skyldi taka við mönnum hans, ok halda, þartil er sættin yrði samið; ok því játuðu þeir. En Sveinn konúngr hét því við guðs vitni ok manna, at hann skyldi eigi koma á braut, af Falstr á þeirri stundu, fyrr enn sættin væri samið ok uppsögð milli þeirra, ok öngva menn til sín taka, fyrr enn þeir væri sáttir.

Landsskipti

112. Nú stefndu þeir Valdimarr konúngr ok Knútr konúngr til sín öllum þeim mönnum, sem vitrastir voru í Danmörk, til umráða um landskiptið. En þegar Valdimarr konúngr ok Sveinn konúngr höfðu skilit, þá sóttu þegar til Sveins konúngs allir menn hans, ok þegar hann fekk traust af þeim, ok hann þóttist hafa nokkurn afla, þá var hann ófljótari til sættarstefnu, sem mælt var, ok var Sveinn konúngr þá tregr at láta þá sætt vera, er fyrr hafði hann beitt, en þó sá hann at hann mátti enn eigi annað gjöra, enn láta svâ vera, sem þeir vildu, fyrir liðsafla sakir; var þat þá samit, at Valdimar skyldi skipta með þeim landinu, ok svâ kjosa, ok því játuðu þeir Knútr konúngr ok Sveinn konúngr. Valdimar lagði í einn hlut Jótland ok útlönd, þau er þar liggja til; þá lagði hann í annann stað Skáni ok Halland, Bleikíng ok Borgundarhólm; í þriðja stað lagði hann Sjóland ok Fjón, Erri ok Falstr, ok þau lönd er þar liggja til. Valdimar kaus Jótland, en Sveinn konúngr hlaut Skáni ok þau lönd, er þar voru tilnefnd; en Knútr konúngr hlaut Sjóland ok Fjón; ok þótti öllum Valdimarr konúngr sýna enn mikinn drengskap við Svein konúng í þessari sættargjörð, þvíat mönnum þótti Sveinn konúngr hafa fyrirgjört landi ok láði. Síðan lögðu þeir Valdimar konúngr ok Knútr konúngr saman sín lönd; en þeir svörðu allir konúngarnir við guð ok allan helgan dóm, at þessi sætt skyldi haldast, ok sá skyldi í banni af pávanum ok öllum biskupum ok lærðum mönnum, er þessa sætt ryfi.

Sett grið með konúngunum

113. Eptir þessa sætt konúnganna bauð Knútr konúngr Sveini konúngi heim með sér til Róiskeldu, ok Sveinn konúngr þá heimboðit, ok mæltu þeir konúngarnir allir með sér til ens bezta vinfengis. Þeir Valdimarr konúngr ok Knútr konúngr riðu fyrir báðir, ok bjöggu veizluua í móti Sveini konúngi; en svâ var mælt, at þeir skyldu ríða í móti Sveini konúngi til Hringstaða, ok skyldu þeir þar finnast allir konúngarnir; ok nú mælti Valdimarr konúngr til Knúts konúngs, at þeir mundu ríða í móti Sveini konúngi, ok bjóða honum til veizlunnar, er fyrir var búin. Knútr konúngr svaraði ok kvað þat eigi sitt ráð, at þeir færi báðir á fund Sveins konúngs, svâ at hann ætti vald á þeim, ok sagði at honum var grunr enn á, hversu trúr Sveinn konúngr mundi vera: eru þeir nú ok þar með honum ráðgjafar hans, er jafnan fýsa hann ens verra, Þéttleifr Eðlarson ok Rípa-Úlfr ok Ýngvar kvésa, ok vilda ek lítinn trúnað eiga undir honum, ætla ek at honum líki sættin illa, ok muni hann eigi halda þessa betr enn þær, sem hann hefir fyrrum rofit. Gef ek þat ráð til, segir Knútr konúngr, at þó ríðir í mót honum, ok menn með þér, en ek mun [ríða til meðan, ok halda saman liði til varúðar, ok vænti ek at þá hlýði, at eigi muni Sveinn konúngr því treystast, at taka annann okkarn svâ at lífi, at annarr sé eptir til hefnda; mun hann heldr hins á leita at ná okkur báðum senn. Valdimar svaraði: eigi mun Sveinn konúngr frændi svâ vândr maðr vilja vera, at búa um nein svikræði við okkr, ok gremja svâ guð at sér ok alla góða menn, ok mun hann at vísu vel halda þessa sætt, ok svíkja öngan mann í griðum þessum ok svardögum, sem yfirstanda, en þó skulu þér þessu ráða, mágr! sem yðr líkar; ok svâ gjörðu þeir, at Valdimarr konúngr reið í móti Sveini konúngi; ok er hann kom til Hríngstaða, var Sveinn konúngr þar fyrir, ok hafði fjölmenni mikit, voru hans menn allir brynjaðir ok svâ járnaðir, sem á eina ísmöl sæi; hafði Sveinn konúngr gjört ráð sitt, ok ætlaði at drepa þá báða, ef hvârtveggi hefði komit. Ok er Valdimar sá, hversu fyrir var búit, þá kom honum í hug, at Knútr konúngr mundi eigi þessu fjærri getit hafa, bað menn sína þá ríða at fram djarfliga, ok láta ekki finna ótta á sér. Ok er þeir fundust, spurði Valdimarr, hví þeir væri svâ brynjaðir. Sveinn konúngr sagði, at hann hefði spurt, at þeir Knútr konúngr vildi eigi um heilt búa við hann: eðr hví er hann nú eigi hér? Vilda ek ok svâ gæta lífs míns ok minna manna, ef þér byggið um [nokkurn skoll við oss. Valdimarr svaraði: eigi munum vér svíkja þik, frændi! en gæti hverr sín, at hverr búi um heilt við annann, þvíat miklu heldr vil ek láta líf mitt enn rjúfa svardaga mína, slíka sem viðliggja, ok vér bundum með oss. Sveinn konúngr kvað svâ vera mundu, kveðst ok ekki öðru vildu trúa, þótt honum hefði annat sagt verit. Síðan riðu þeir til Róiskeldu báðir, er Knútr konúngr var þar fyrir, ok var þar veizla en virðuligsta, ok voru þeir allir konúngarnir um nóttina í góðum fagnaði, ok var þá eð blíðasta með þeim. Sveinn konúngr hafði þángat fjölmenni mikit, ok voru þeir þar þá allir ráðgjafar hans.

Frá svikum

114. Annann dag eptir drukku þeir allir konúngarnir í einu herbergi, ok voru kátir. Menn Sveins konúngs höfðu torg ok skemtan, ok leika úti hjá herbergjunum, ok drifu menn þángat til or herbergjunum, er áleið daginn, ok þótti mönnum þat kátara, enn at sitja einart við drykkinn; var þá fátt manna í herberginu, nema þeir konúngarnir; þá komu þar inn menn Sveins konúngs, Þéttleifr Eðlarsson ok nokkurir menn aðrir, ok báknuðu til Sveins konúngs. Hann stóð upp í móti þeim, ok töluðust þeir við litla hríð ok þó leyniliga; síðan gekk Sveinn konúngr út með þeim, hann gekk í hús eitt, ok byrgði, sik þar, en Þéttleifr ok Tóli Hemíngsson ok Yngvar kveisa ok aðrir virktamenn Sveins konúngs snéru þá aptr til herbergissins, þar er þeir Valdimarr konúngr sátu fyrir ok Knútr konúngr. Valdimarr konúngr lék at skáktafli við annann mann, en Knútr konúngr sat í pallinum hjá honum; ok er þeir Þéttleifr gengu í dyrnar, laut Knútr konúngr til Valdimars konúngs, ok kysti hann. Valdimarr konúngr sá eigi af taflinu, ok spurði: hví ertu nú svâ blíðr, mágr! Knútr konúngr svaraði: vita muntu þat brátt. Sveins menn þustu þá inn hverr at öðrum ok allir alvâpnaðir, þeir brugðu þegar sverðunum. En er Valdimarr konúngr sá þat, hljóp hann upp, ok vafði skikkjunni um hönd sér, er hann hafði yfir sér, þvíat þeir voru vâpnlausir inni, þvíat engi vissi ófriðar vân. Valdimarr konúngr hljóp upp ok fram á gólfit fyrst allra manna sinna; hann stiklaði svâ hart upp á Þéttleif, at þeir féllu báðir utar fyrir dyrnar; þá hjó Tóli Hemíngsson til Valdimars konúngs, ok kom þat högg á lærit, ok var þat svöðusár ok ekki hættligt; hann varð ok sár á þumalfíngri. Ok er menn Valdimars konúngs sá, at hann var fallinn, þá lögðust þeir á hann ofan, ok voru þar saxaðir, en Valdimarr konúngr komst við þetta undan. Þá komst Þéttleifr á fætr, ok hjó þegar öfgri hendi til Knúts konúngs, ok varð þat högg svâ mikit, at hann klauf allt höfuðit til háls, ok var þat hans banasár. Annarr maðr veitti ok Knúti konúngi áverka, sá er Hjálmsviðarr hét. Knútr konúngr féll í einn skorstein; segja Danir hann helgan.

115. En Absalon, er síðan var erkibiskup, hafði eigi verit í herberginu, þá er þessi tíðindi urðu, en hann var maðr Valdimars konúngs, ok honum kærastr allra manna. Absalon var allra manna hvatastr ok vâpndjarfastr. En er þessi tíðindi spurðust, þá leitaði hverr sér hælis þángat, sem vænast þótti, þeirra manna, er verit höfðu með þeim konúngunum, þvíat þat var fyrst ætlan manna, at konúngarnir hefðu látizt. Absalon vildi eigi undan leita, þvíat hann hugði at Valdimar konúngr væri fallinn, en hann vildi eigi við hann skilja; hann gekk þá inn í herbergið, voru þeir Þéttleifr þá í brottu, ok vildi hann vita, ef hann fyndi nokkut konúnginn Valdimar annadhvârt lífs eða dauðan, en Valdimar konúngr var þá í brottu; hann tók þá skinn sín, er hann hafði á herðum sér, ok lagði undir höfuð Knúti konúngi, þar sem hann lá á gólfinu, ok spurði ef konúngr væri lífvænn, ok sagði at hann mátti þá undan komast, en hann mátti þá ekki mæla, ok andaðist í knjám honum. Konstantín hét einn ríkr maðr af liði þeirra Valdimars konúngs ok Knúts konúngs, hann var þar inni í herberginu, hann bað Absalon hjálpa sér, ef hann mætti. Absalon svarar: hvat má ek þér hjálpa meir enn þú mér? Þá bað Absalon Konstántín gánga til þeirra dyranna, er ekki var fólkit fyrir úti, ok skolu við nú gánga út jafnsnemma. Svâ gjörðu þeir, ok gekk Absalon þar út, sem flestir voru menn fyrir Sveins konúngs, ok stóðu allir með brugðnum sverðum fyrir dyrunum, ok ætluðu at drepa hann; en Asley frændi hans var þar úti fyrir, ok er hann kendi hann, þá mælti hann, at jafnskjótt sem nokkurir gjörði honum grand, kveðst hann þann skyldu höggva; Hann var maðr Sveins konúngs , ok komst Absalon í brít við þetta. Þeir Þéttleifr þektu, er Konstantín hljóp út, ok þeir fóru þegar eptir honum, ok drápu hann. Pétr þenja hét sá maðr, er at mestu liði kom Valdimar konúngi eptir líflát Knúts konúngs, hann fékk þeim hesta, ok riðu þeir til Ramsjóvar, ok var Absalon þar fyrir ok Pétr mágr hans, ok varð þar enn mesti fagnafundr; riðu þeir þaðan allir samt til Búaþorps, ok fundu þar enn nokkura sína menn; þaðan riðu þeir til Freysmosa, þar kom í móti þeim Ásbjörn snara, bróðir Absalons, ok tók hann allvel við þeim, ok bauð þeim styrk slíkan, sem hann mátti veita þeim; hann fékk þeim skip at Víkíngavöðum, ok fóru þeir þar yfir sundit, ok fengu allmikinn storm, ok komust þó með heilu til lands; en þat sama kveld fórust 600 Vindaskipa við Jóluhólma.

Frá Valdimari konúngi

116. Valdimarr konúngr var nú kominn til Jótlands, ok kærði sín vandræði á Vebjarga þíngi, ok þat morð, er Sveinn konúngr hafði gjört á Knúti konúngi; hann sýndi þar ok sár sín, at honum var slíkr kostr ætlaðr, ef eigi hefði guð bannat; hann krafði sér liðs, ok tjáði mönnum, hver nauðsyn honum var á höndum; en allr lýðr hljóp upp með kalli, ok sögðust allir honum fylgja vilja, ok töldu þetta eð versta verk, sem var, er Sveinn konúngr hafði vinna látit. Síðan bauð Valdimarr konúngr út leiðángri, ok hafði mikit lið; hann lét þá skipin, ok safnaði þá liði á landi. Sveinn konúngr fór þá til Vebjarga, ok bað sér þar liðs, ok ætlaði hann at taka þar Valdimarr konúng höndum, en hann var þá í Randárósi, ok beið þar liðs síns. Þá reið Ásbjörn snara eptir Sveins mönnum, er hann frétti til ferða þeirra, ok mætti þeim er undan riðu, ok tók af þeim þriggja manna vápn, en drengirnir komust undan, ok fundu Svein konúng við Kornúngar, ok sögðu honum lát sitt, ok kölluðnst eltir hafa verit, ok komizt nauðuliga undan. Konúngr lét illa yfir því, ok dvaldist þar þá nótt, ok ámælti mjök mönnum sínum, sagði at þeir þyrði öngra skamma at reka, þótt þeir væri barðir eða eltir, ok kveðst þar vânda menn á mat ala, er þeir vâru. Ásbjörn snara reið á fund Valdimars konúngs, ok sagði honum at Sveinn konúngr lá við Kornúng, Valdimarr konúngr fór þá yfir Randáróssbrú, ok vildi þá enn eigi berjast, þvíat hann beið þá enn liðs þess, er honum var vân til sín. En er Sveinn konúngr kom til Randáróss, þá hafði Valdimarr konúngr látit skjóta af brúnni, ok mátti þá eigi yfir ána komast, ok varð því ekki af orrostunni.

117. Þetta eð sama haust eptir Mikjálsmessu kom Valdimarr konúngr liði sínu þar sem heitir Graðarheiðr, þat er skamt suðr frá Vebjörgum; vissi hann þá at Sveins konúngs var þángat vân með miklu herliði, ok brátt mundi fundr þeirra verða með einhverju móti; hafði þá hvârtveggi frítt lið ok mikit. Valdimarr konúngr tók þeim orrostustað, ok skutu þar landtjöldum sínum; eptir þat snæddu menn ok hvíldu sik, ok lagðist Valdimarr konúngr til svefns, ok er hann var sofnaðr, dreymdi hann, at hann þóttist sjá enn helga Knút lávarð föður sinn, ok mælti við hann: hér liggr þú, son minn! sagði hann, ok ert mjök óttafullr um skipti ykkar Sveins konúngs, hvern veg fara munu; ver hraustr enn, sagði hann, þvíat þú hefir góð málefni í ykkrum deilum; hygg at nú vandliga, hvat ek segi þér, son minn! þvíat þetta er ekki fals, er fyrir þik ber: þá er þú vaknar, muntu sjá hvar hrafn einn flýgr, ok þat skaltu vandliga hugsa, hvar hann sezt, þvíat þar skaltu skipa fylkíng þína, sem hrafninn nemr stað, ok mun guð þér sigr gefa.

118. Eptir þetta vaknar Valdimarr konúngr, ok stóð upp, ok hugsaði draum sinn; hann sá hvar hrafn einn flaug, svâ sem honum hafði verit tilvísat. Síðan skipaði Valdimarr konúngr þar hermönnum sínum, ok setti þar fylkíng, ok bjóst til orrostu. Þá sá þeir ok, hvar fór lið Sveins konúngs, hann hafði þá ok mikit lið, ok sótti þángat á heiðina til þeirra, ok fylkti hann ok sínu liði. Rípa-Úlfr bar merki fyrir Sveini konúngi; ok er þeir voru búnir til bardaga, þá æptu hvárirtveggju heróp; eptir þat gengu saman fylkíngar, ok tókst þar bardagi, ok varð hörð orrosta ok laung; var þat lengi at ósýnt var, hvârir sigr mundi fá. Valdimarr konúngr var á hesti, ok barðist alldjarfliga; hann reið þar at með mikla sveit manna, er fyrir var merki Sveins konúngs, ok varð þar allhörð orrosta, áðr Rípa-Úlfr féll, ok merkit varð niðrhöggvit. Eptir þat kom flótti í lið Sveins konúngs, en fjöldi féll þar á vígvellinum. Sveinn konúngr reið undan, ok skipti búníngi við klerk einn, ok fékk honum hestinn ok vâpnin, ok bað hann ríða undan, sem mætti hann, ok hestrinn gæti farit, en konúngrinn dvaldist eptir, ok varð fánginn í runni einum. Pétr þenja kendi hann, ok mælti: hví fari þér nú svâ lágt, herra? Þá hljóp at Gvenmarr Ketilsson, ok drap hann, ok féll þar Sveinn konúngr svíðandi. Í þessi orrostu féll Yngvar kvésa, er drepit hafði Plóg svarta. Eptir þat lét Valdimarr konúngr taka Þéttleif Eðlarson, ok brjóta í hjóli. Þat sagði Atli Sveinsson, at hann sæi meiðíngar manns þess, hann var þar þá í Danmörk.

119. Eptir orrostu þessa þá fékk Valdimarr konúngr einvald yfir öllu Danaveldi; var þat þá gjört með ráði allra landshöfðíngja; hann var enn vinsælasti konúngr; þá voro 9 vetr liðnir frá andláti Eiríks konúngs ens spaka, en einn vetr frá drápi Knúts konúngs eymuna Magnússonar. Í þenna tima andaðist Özur biskup, en Absalon bróðir Ásbjarnar snöru, var vígðr til biskups í stað hans, þvíat Absalon var enn bezti klerkr ok vitr maðr, ok varð hann síðan hinn mesti höfðíngi. Valdimarr konúngr sendi orð um allt land sitt hinn næsta vetr eptir orrostu á Graðarheiði, at leiðángr skal úti vera at vâri, ok hann ætlar at fara til Vindlands at kristna landit, ef guð vill þess auðit láta verða. Til þessar ferðar réðust með konúnginum margir höfðíngjar; þar var enn fyrsti maðr Áskell erkibiskup ok Absalon biskup af Róiskeldu, er mestr hermaðr hefir fæddr verit einhverr í Danaveldi; þar var Kristofórus, son Valdimars konúngs; Gvenmarr Ketilsson, Pétr þenja, Ásbjörn snara, bróðir Absalons biskups, ok Íngimarr. Þessi her kom allr saman undir ey þeirri, er Mön heitir suðr frá Sjólandi, þar fengu þeir andviðri mikit, ok lágu því þar til þess, at eigi var meirr eptir enn 7 nátta vist öllum hernum. Þá kallaði Valdimarr konúngr saman ráðgjafa sína, ok leitaði ráðs við þá, hvat upp skal taka. Absalon biskup svaraði ræðu hans: í gær var færiveðr, ok svâ hinn fyrra dag var fullgott veðr at fara, ok lágut þér þá, ok vildut hvergi fara; en ef þér skulut kyrrir vera, þá fært er, eðr fara þá at eins, er yðr þykkir blíðast, þá er yðr ekki hent í slíkum starfa at vera, ok er þá at snúa heim leiðángri þessum. Konúngr reiddist við þetta frýjuorð, ok sagði svâ: at eigi skal hann aptrsnúa, meðan hann fær vist til at fæða herinn. Um morguninn eptir sagði konúngr, at í brottskyldi leggja; reyru þeir þá allmikinn storm, ok var konúngr á skeið med Áskeli erkibiskupi, ok losnaði hún í sundr í storminum, en Valdimarr konúngr fleygði sér á skip Íngimars, ok með sverði ok merki, ok Þótti þat allvel farit; þar varð borgit mönnum, en fé týndist. Þeir fóru til Héðinseyjar. þá gékk konúngr á skip Absalons biskups, ok lagðist niðr ok svaf; en Gvenmar Ketilsson sendi hann á njósnum kveldit til lands, ok fékk hann tekit njósnarmenn Vinda, fór síðan aptr, ok mætti konúngi suðr frá Héðinsey þar á firðinum. Gvenmar sagði konúngi, at hann hefði náð njósnarmönnum Vinda. Síðan tóku þeir Vindland, ok var þar móða ein; þeir skiptu liðinu til landgaungu, fór konúngr upp öðrum megin árinnar, en Absalon biskup öðrum megin, ok vissu hvárigir til annara; brendu þeir þá bygðir víða hvârumtveggja megin árinnar, ok fóru svâ til skipa sinna, ok hlóðu 60 skipa af fé, er þeir höfðu fengit at herfángi. Eptir þat fór Valdimarr konúngr heim í ríki sitt, ok sat heima þann vetr eptir. En um vârit sendi Íngi konúngr af Noregi Valdimar konúngi dreka einn fríðan. Þat sumar fór Valdimarr konúngr enn til Vindlands, ok í þeirri ferð lesti hann drekann, en konúngr fór upp at Guðakursá, ok átti þar orrostu við Vindahöfðíngja, þann er Mjúklátr hét. Friðleifr hét son hans, hann varð fánginn af Dönum í hinum fyrra leiðángri, ok var hann nú með konúngi ok var kristinn. Þeir börðust við borg þá, er Urk heitir, Valdimarr konúngr fékk þar sigr, en Mjúklátr flýði, ok féll síðan. Danir tóku höfuð hans, ok stegldu við tré eitt þar hjá borginni; fór Valdimarr konúngr þá til skipa sinna. Þá spurði hann, hverr höfðíngja hefði hraustleik til at ríða í Brúnsvík, ok bera eyrendi sitt til Heinreks hertuga, sonar Konráðs keisara; hann átti dóttur Heinreks Englakonúngs, ok voru þeirra synir Ottó keisari ok Heinrekr valdsgreifi ok Vilhjálmr digri, en Geirþrúðr dóttir. Þeirrar ferðar voru menn ófúsir, þvíat þar varð til at fara um Vindland í hendr fjandmönnum sínum. Absalon biskup bauð konúngi at fara þessa ferð. Konúngr játar því. Biskup fór við 60 manna, ok Friðleifr Mjúklátsson með honum til leiðsagnar; þeir ríða nú þar hjá borginni, er höfuð Mjúkláts var á staurnum, þá feldi Friðleifr tár, er hann sá þat, ok sagði at honum væri þess vân at svâ tækist, er hann vildi eigi sönnum guði þjóna. Þeir komu þá til Heinreks hertuga, ok var þeim þar vel fagnat; dvöldust þeir þar um stund, ok luku eyrendum sínum, ok er þeir fóru í brott, bauð hertoginn þeim lið til fylgðar. Biskup kvað eigi mundu þess þurfa. Riðu þeir af Brúnsvík snemma dags, ok voru allir herklæddir; þeir riðu svâ fram um völlu nokkura; þeir höfðu grun á, at liðsafnaðr mundi vera um bygðina. Þá mælti Friðleifr ok sagði, at þar hefði faðir hans verit drepinn: ok ef þér verðit teknir, þá farit þér Danir slíka för, sem þér létuð hann fara, ok er þat nú hverjum manni bezt, at selja sik sem dýrast. Biskup þakkaði honum sín orð, ok sagði slíkt mælt drengiliga. Þeir riðu um bygðina kveðandi um daginn, ok létu ekki mjök finna á sér ótta. En sem landsmenn sáu ferð þeirra, hugðu þeir at hertugans menn væri, er svâ riðu glaðliga. Komu þeir biskup til skipa með heilu ok höldnu; sat Valdimarr konúngr þá ok las saltara, ok varð feginn biskupi ok hans mönnum.

120. Um morguninn sigldi konúngr austr fyrir Vindland til Svöldrar, þar lágu fyrir Vindr með miklu liði; þeir flýðu þegar, er þeir sáu segl Danakonúngs; lagðist þá á byr; konúngr sendi Kristofórum son sinn til at brenna heraðit á Vindlandi, er Valúng heitir, ok bað þá eigi fyrr uppríða, enn allr herinn kvæmi upp í landit. Þeir Kristofórus voru heldr fljótir í brennunni. Ok er Vindr sáu brennuna, þeir er á skipunum voru, ok áðr höfðu flúit, réru þeir sem skjótazt til, ok ætluðu at koma á úvart Dönum, ok í því sáu þeir, hvar Valdimarr konúngr fér með suman herinn, viku þeir þá enn undan sem skjótast, svâ at Danir gátu eigi [náð þeim; lögðu Danir síðan tll hafnar ok tjölduðu; ok er tjaldat var konúngsskipit, kom þar Áskell erkibiskup ok sagði svâ: alltíðvirkir eru þér, Danir! er [þér grafið þá, fyrr enn þeir eru dauðir. Konúngr spyrr, hví hann mælti svâ? Erkibiskup svarar: þvíat ek sé ad vér liggjum hér lengi um eyjar ok útsker, áðr vér vinnum hér jafnmikinn sigr, sem vér létum í þessu bráðræði, ok fylgir sjaldan ráð rasi. Síðan fóru þeir til skipa af áeggjan erkibiskups, ok reru yfir móðu nokkura, er þar var, ok hleyptu þar upp á land hestum, ok brendu þar allt fylki, þat er þar liggr fyrir ofan Strælu, ok láu þar um nóttina; en um morguninn eptir fóru þeir á Falongi, ok brendu héraðit, ok ætluðu heim eptir þat. En á enni næstu nótt eptir komu Rængjar eptir þeim við Masnes, þeir byggja þat hérað á Vindlandi, er Re heitir, þat er mikit hérað ok ríki. Dómabúrr hét höfðíngi þeirra, hann talaði um sættir við Dani, en erkibiskup beiddi þá gánga til handa Valdimar konúngi, ok setja honum gisla. Þá réð Dómaburr erkibiskupi ráð, ok sagdi svâ: þú ert úngr maðr, ok veizt óglögt, hvat verit hefir; kref oss eigi gisla, ok herja eigi land vârt; far heldr heim, ok halt jafnan frið við oss, þar til er yður lönd eru jafnvel bygð, sem nú eru vâr lönd, þvíat yður lönd liggja mörg auð ok óbygið; hæfir yðr því betr at hafa frið enn ófrið. Þá svaraði erkibiskup: ek veit at Valdimarr konúngr vill gjarna hafa þitt ráð, ok þat er mér vel at skapi; far nú heim, segir erkibiskup, ok seg svâ Rængjum, at vér beiðum þá eigi fyrri gisla, enn þeir bjóða oss. Síðan fór Dómaburr heim, en Valdimarr konúngr lagði her sínum til hafnar þeirrar á Re, er Skaparödd heitir, ok gengu upp með öllu liðinu til þess staðar, er Arkún heitir, þann stað hafði unnit Eiríkr eymuni, sem fyrr er ritat í bókinni; þar komu Rængar í móti Valdimar konúngi með ógrynni hers, ok héldu við hann orrostu; í þeirri orrostu fékk Valdimarr konúngr sigr, en af Rængum féllu 300 þúsunda, en þeir flýðu, er eptir lifðu. Danir fóru þá til Héðinseyjar, ok er þeir voru þar, komu Rængar til þeirra, ok settu þeim 4 gisla, ok játuðu því öllu, er þeir beiddu. Eptir sigr þenna fór Valdimarr konúngr heim í ríki sitt. En enn næsta leiðángr, er Valdimarr konúngr röri eptir þenna, þá hélt hann til Strælu; þá reið Absalon biskup á land upp, ok átti þíng við bændr, bauð biskup þeim at fara til Valagust með konúngi ok veita honum lið, ok Rængar gjörðu sem hann bauð, ok fóru með konúngi, ok höfðu mikit lið, ok lögðust í Kúaviz. Þar komu þeir af Valagust í móti þeim, ok settu konungi gisla, ok játuðu honum hlýðni, ok fór herinn heim aptr síðan. En ena næstu ferð, er Valdimarr konúngr átti, fór hann til Grænasunds, því at Rængar vildu þá rjúfa sætt, þá er fyrr var gjör við Valdimar konúng; en þat þar til þess, at þeir höfðu á þeirri stundu gengit undir Heinrek hertuga af Brúnsvík, ok sett honum gisla, þvíat Heinrekr kallaði sitt ríki allt um Valagust, hann hafði ok herjat á Rænga. En er Rængar spurðu at Valdimarr konúngr var kominn til Grænasunds, ok ætlaði at herja á þá, þá fóru þeir til konúngs fundar, ok gáfust þá af nýju upp á hans vald, ok fór Valdimarr konúngr við þat heim. En er þetta spurði Heinrekr hertogi, gaf hann konúngi sakir á, er hann hafði tekit gisla af Valagust ok herjat á Rænga, þvíat hann kallaði þá sína menn. Sendi hann þá sína menn á fund Valdimars konúngs, ok bað hann bæta þat, er hann hafði herjat land hans, en at öðrum kosti lézt hann mundu hefna, ok fara með her til Danmerkr. En meðan sendimenn voru í ferðinni, þá höfðu Austrvindr úti her óvígan, ok fóru á þat ríki, er hertuginn átti í Vindlandi, ok brendu þat, en fólk allt var drepit. Heinrekr hertugi kendi þessi ráð Absalon biskupi, en hann var þó þess óvaldr; en er hertuginn vissi þetta til sanns, þá sendi hann þegar menn í annat sinn norðr í Danmörk á fund Valdimars konúngs, ok bað hann þá sætta, ok þat með at hann skyldi herja með honum til Vindlands. Valdimarr konúngr játaði þessu, þvíat þeir af Valagust höfðu þá enn rofið sættina við hann. Þetta vor eptir buðu þeir út leiðángri, Valdimarr konúngr af Danmörk ok Heinrekr hertugi af Saxlandi, ok herjuðu í Vindland, ok kom hertuginn með her sinn þar, sem heitir á Dímin, ok settist þar um borg eina, en landsmenn söfnuðust saman, ok vildu verja land sitt, ok riðu eina nótt á menn hertugans, ok drápu þar um nóttina 2 greifa af hertuganum, hét annar Aðalbrikt, en annar Heinrekr, ok marga aðra göfga menn; þar féll hálft 5ta hundrað manna af liði hertugans, en margt varð sárt, en allt annat fólk flýði, þat er því kom við. Vindr ráku skamt flóttann, ok [lögðust á valinn, ok raufuau, ok flettu menn bæði vâpnum ok klæðum. En er lýsa tók, ok Suðrmenn sjá, hvat Vindr höfðust at, þá riðu þeir aptr, ok börðust við þá, ok komu þeim á flótta. Eptir þat vann Heinrekr hertugi borgina, ok drap þar ótalligt fólk af Vindum. Valdimarr konúngr fór í annan stað með her sinn til Valagust, ok settist þar um borgina, en Vindr báðu þá konúnginn sætta, ok gáfust á hans vald, ok settu honum gisla, ok um nóttina eptir flýðu þeir af borginni, svâ at konúngr varð eigi var við. En er Valdimarr konúngr vissi þat, þá skipaði hann borgina sínum mönnum, ok fór síðan út að á nokkurri, ok til brúar þeirrar á ánni, er heitir Dunzarbrú. Um morguninn eptir kom Heinrekr hertugi frá Grozum, ok fór hann þegar á skip með Valdimar konúngi, ok undraðist hertuginn hví þeir konúngrinn máttu svâ mikit sigla. Þá fór allt með þeim með blíðu, ok þá mælti Valdimarr konúngr til mægðar við hertugann fyrir hönd sonar síns, ok því játti hertuginn; þá gáfu þeir saman börn sín, er þá lágu í vöggu, hét sveinninn Knútr, son Valdimars konúngs, en mærin frú Geirþrúðr. Um morguninn eptir röri Valdimarr konúngr til Stólps, en Heinrekr fór til Dímin, ok braut niðr alla borgina ok brendi. Þá fór Valdimarr konúngr aptr til brúarinnar, þar kom til hans Kassamar, er þá var herra á Vindlandi, ok setti honum gisla, ok gjörðist hans maðr; en Valdimarr konúngr fékk honum 2 hluti af Valagust at gæta, en þriðjúng fékk hann Rængum. Síðan fór konúngr til Strælu, ok átti þar tal við lið sitt; þá gaf hann Knúti syni sínum konúngsnafn með ráði Absalons biskups ok annarra höfðíngja, hann var þá vetrgamall. Hann fór þá heim til Danmerkr. [En enn næsta leiðángr er Valdimárr konúngr röri, þá fór hann fyrst til Rænga, ok þá var brendt Analöng; varð þa enn Absalon biskup skjótastr ok Eylendíngar, svâ at þeir biðu konúngsins 7 nætr við Héðinsey, ok fóru þaðan heim.

121. En er vetrinn leið af, bauð Valdimarr konúngr enn út leiðángri, ok fór til Rænga, ok lögðu upp á Strælu við blótlund einn, er heitir Böku, ok brendu þar allt ok bældu, en tóku fólk ok fé, ok fóru til skipa með; ok þá lögðu þeir upp á annann veg á Valúng, ok brendu þar, ok fóru þaðan til Víkr, ok brendu landid allt til torgs þeirra. Þaðan réru þeir til Héðinseyjar, ok lágu þar 2 nætr ok hvíldust. Þá bað konúngr Absalon biskup fyrri fara, en konúngr ok Jótar lögðust þá upp við Strælu; en er rökkva tók, röri biskup upp með sínu liði fram um konúnginn til Parez, ok reið síðan upp til borgar þeirrar, er heitir Garðs, enn þar komu Vindr í móti þeim, ok réðu þegar til orrostu við biskup, ok börðust við vatn eitt; þar varð mikil orrosta ok mannfall mikit, ok hafði biskup sigr, enn þar féll af Vindum 1100 manna, en einn maðr af biskupi, en tveir menn fórust á kafi af biskupsmönnum, er reyndu sund með sér fyrir kapps sakir. Síðan reið biskup út til skipa sinna, en er þeir hleyptu hestunum út á skipin, þá kom Valdimarr konúngr þar, ok spurði hvat þeir hefði sýslat, en biskup sagði honum. Konúngr þakkaði fögrum orðum sigr þenna, ok fara síðan allir samt til Strælu. Eylendíngar höfðu nú fengit hlutskipti mikit, en Jótar lögðu þar öfund á, ok sögðu at Eylendlngar fengu alls, en Jótar mistu, en þeir þorðu þó eigi at mæla þetta, svâ at konúngr heyrði. Eptir þat fór konúngr með herinn til Ásund, ok herjaði þar; þar drápu þeir höfðíngja þann, er Dalemarr hét, ok tóku þar fólk allt ok fé, ok fóru síðan til Héðinseyjar. Þar komu Ræingar til móts við konúng, ok báðu sér myskunnar, ok settu honum gisla, ok gáfu honum Skatta slíka, sem hann kvad á, ok játuðu konúngi hlýðni. Fór konúngr heim til Danmerkr eptir þetta.

122. Valdimarr konúngr gaf Kristofóró syni sínum ríki á Jótlandi; hafði hann hertugadóm í Heiðabæ ok þat ríki sem þar fylgir; hann var ríkr maðr. Valdimarr konúngr hafði jafnan starfsamt, meðan hann réð ríkinu; hann hafði 8 leiðángra til Rænga, áðr hann vann landit. Einn vetr um föstu fór Kristófórus hertugi ok Absalon biskup til Svöldrs, ok brendu þar allt upp til Tribuzis, svâ at þat lá audt marga vetr síðan; þá lágu þeir 20 nætr veðrfastir í ánni Svöldr í óveðri miklu, ok fengu síðan byr, ok fóru heim. Eptir þetta stóð kyrt 3 vetr, áðr Ræingar rufu enn sætt, þá sem fyrr var gjör. Þá bauð Valdimarr konúngr enn út, leiðángri, ok fór til Ræinga, ok kom þar at hvítasunnudegi ok vann borgina Arkún, er fyrr var nefnd. Þá kom til Valdimars konúngs Tetizlafr, er var konúngr þeirra, ok Jarmar bróðir hans, ok allir hinir beztu menn af Ræingum, ok gáfu þá landit ok sjálfa sik í vald Valdimars konúngs, ok báðu hann gjöra af slíkt, er hann vildi. Þá bauð konúngr þeim at taka við kristni, þvíat þar var jafnan heiðit, síðan þeir köstuðu aptr kristni, þá er Eiríkr konúngr eymuni lét skíra þá, þá er hann vann borgina Arkún, sem fyrr var sagt, þeir sögðust nú gjöra vilja, sem konúngr beiddi ok Absalon biskup. Þá kvaddi konúngr til Sóna Ebbason ok menn með honum, at gánga í bórgina Arkrin, ok til hofs þess, er þar var, ok bað hann höggva niðr goðit, er Svantaviz hét, ok draga þat út af borginni, en ræna hofit öllu, því er fémætt var; en þeir er fyrir vâru í borginni þorðu ekki at draga hann út, ok, hræddust þeir mjök reiði hans. Þá gekk til Sveinn biskup ok Sóni Ebbason, ok hjuggu niðr goðit; síðan lögðu þeir reip um háls honum, ok neyddu Rænga sjálfa at draga hann út; en er hann kom út, undruðust allir heiðíngjar, er hann mátti þá ekki hjálpa sjálfum sér; ok trúðu minnr á hann enn fyrr. Þá gengu menn til, ok klufu hann í sundr, ok brendu hann undir kötlum sínum; sáu þá Ræingar at þeir voru sviknir, ok trúðu ekki á hann síðan. En Absalon biskup ok allir lærðir menn kristnuðu fólkit, ok skírðu 1300 einn dag, ok fóru svâ þaðan, at þeir játuðu konúngi hlýðni ok svâ biskupi. En um morguninn eptir fóru þeir konúngr til þess staðar, er Karenz heitir, ok lét hann þar höggva niðr 3 skurðgoð, er svâ hetu: Rínvit, Turupið ok Puruvit; en skurðgoð þessi gjörðu svâ mikil undr, at þegar ef nokkr maðr átti samlag við konu innan borgar, þá loddu þau saman sem hundar, ok eigi losnuðu þau, fyrr enn þau komu út af borginni. En þann dag, er þessi skurðgoð voru brend, þá kristnuðu þeir 900, ok vígðu 11 kirkjugarða. Þar tóku þeir mikit fé af goðunum, gull ok silfr, silki ok pell ok guðvef, hjálma ok sverð, brynjur ok allskonar vopn. Eð 5ta goð hét Pizafmarr, hann var á Ásund, svâ heitir einn staðr, hann var ok brendr. Þá hét ok Tjarnaglófi, hann var sigrgoð þeirra, ok fór hann í herfafar með þeim; hann hafði kanpa af silfri, hann hélzt lengst við, en þó fengu þeir hann á 3ja vetri þareptir; en þeir kristnuðu alls á landinu 5 þúsundir í þeirri ferð. Eptir þat fór Valdimarr konúngr heim ok Absalon biskup, ok allr herrinn.

123. Meðan Valdimarr konúngr lifði, þá voru reistar 11 kirkjur [á Ræng, ok vígði Absalon biskup þær. Þar er nú biskupsstóll í þeim stað, er Usna heitir, ok eru [nú í því biskupsríki 30 kirkna ok 100. En síðan er Ræing var kristnað, þá kom Valdimarr konúngr ekki í leiðángr. En fyfir fé þat, er Valdimarr konúngr tók af Ræing, varð úsætt milli Danakonúngs ok Heinreks hertuga, þvíat hann kallaði Ræing sitt land vera, ok hann kallaðist feið eiga. Bauð hann þá Austrvindum at herja á Danmörk. En er Valdimarr konúngr spurði þat, þá bauð hann Kristófóró syni sínum ok Absalóni biskupi, at þeir skyldu verja landit, en þeir vildu eigi á landinu viðtaka, ok buðu þeir út leiðángri, einu skipi or hverju héraði í Danmörk. En er þeir voru úti á herskipunum, þá spurðu þeir, at Kúrir höfðu her úti, ok herjuðu á Bleikíng; þeir vissu þó eigi víst, hvârt þetta var með sannleik, ok þótti þeim hér þurfa ráð við at gjöra, ok gjörðu þeir þat ráð, at Kristófórus ok Absalon biskup ok Ásbjörn fóru þángat, ok sigldu til Eylands; þar tóku þeir fé mikit ok svâ menn; en er þeir komu til skipa sinna, þá spurðu þeir at Kúrir voru [fyrir innan, þá létu þeir laust þat fólk, er þeir höfðu þar tekit, ok héldu þegar þángat, sem þeir voru, ok fundu þá við eina höfn, er heitir Járnloka. En er Kúrir vissu at her fór at þeim, drógu þeir upp skip sín, ok bjuggust við vörn á landi, ok ætluðu at Svíar væri. Einn maðr af Kúrum gamall sagði, at þat voru Danir; ok er ekki ráð at bíða, segir hann. Þá röri sá enn gamli maðr braut sínu skipi, en aðrir Kúrir lágu eptir á 9 skipum. Þá komu þeir Kristófórus með sínum her, ok réðu þegar til bardaga við þá, ok fellu þar allir Kúrir, svâ at ekki manns barn komst undan; en 2 menn féllu af Dönum. Síðan tóku Danir þar skip þeirra ok fé, ok fóru heim með, ok höfðu nú fengit mikinn sigr.

Tekinn ór jörðu enn heilagi Knútr

124. Þetta sumar, at miðju sumri, var upptekinn úr jörðu enn heilagi Knútr lávarðr á Hríngstöðum, faðir Valdimars konúngs, ok urðu þá enn fagrar jarteignir at hans heilagleik. En Knútr konúngr, son Valdimars konúngs, var þá vígðr til konúngs með ráði feðr síns ok samþykki allrar alþýðu í Danmörku; þá var hann fárra vetra gamall. Þá var ok gjör sætt milli Valdimars konúngs ok Magnúss Erlíngssonar, Noregs konúngs. Kom þá til Danmerkr Erlíngr skakki, faðir Magnúss konúngs, ok fann Valdimar konúng í Randárósi, ok töluðu þeir margt um mál Noregs konúngs ok Danakonungs; þóttist Valdimarr konúngr eiga at telja til ríkis í Víkinni í Noregi, þvíat þat höfðu verit einkamál þeirra Valdimars ok Erlíngs, þá er Valdimarr konúngr veitti þeim feðgum styrk til Noregs af sínu ríki, at hann skyldi eignast Víkina austr; en frændsemi var mikil með þeim Magnúsi konúngi ok Valdimar konúngi. Móðir Valdimars konúngs var Íngibjörg, dóttir Haralds konúngs Valdimarssonar, sem fyrr var sagt, en systir hennar var Málmfríðr, er átti Sigurðr konúngr jórsalafari, ok var þeirra dóttir Kristín, móðir Magnúss konúngs Erlíngssonar, ok er sagt frá skiptum þeirra Valdimars konúngs ok Noregs manna í sögum Noregs konúnga. En nú er Erlíngr kom til Danmerkr á fund Valdimars konúngs, þá gaf Valdimarr konúngr Erlíngi jarldóm ok [þat ríki með til forráða, er hann þóttist eiga tiltölu til í Noregi; skildu þeir þá með sætt ok vináttu, ok héldu þat vel, meðan þeir lifðu. Þetta haust bauð Valdimarr konúngr út leiðángri, ok fór til Jómsborgar ok til Steinborgar, þat er austarliga á Vindlandi. Konúngr fór í eitt sund lítit, ok ætlaði þar út at komast, þá sögðu Danir, at þeir þóttust komnir í einn sekk, ok sögðu at þetta var enn forsjá Absalons biskups ok ráðagjörð, ok kölluðu hann hafa komit sér í einn sekk ok í þann stað, er engi þeirra mundi braut komast: þvíat nú er herr á landi hjá oss, en skipaherr fyrir utan; hefir þetta þó eigi fyrri framkomit enn líkindi væri á, er þú hyggr at öngu öðru enu ákafa einum ok ágæti, ok þikki þér æ sem alla vega muni hlýða; en þóat þú sért bardagamaðr mikill ok kenpa, þá er þú eigi víst, hvârt þú mátt sjálfum þér allt ætla en ekki öðrum, þótt þér hafi svâ gengit um hríð, þá svaraði Absalon biskup allhægliga; með því at ek hefi komit yðr í vândan stað, þá skal ek ok frelsa yðr frá vandanum; en slík ummæli vil ek eigi optar heyra; þvíat vér skyldim hafa karlmanns hjarta enn eigi konu, ok egum vér fyrir því at vera ókvíðnir, ok mælast eigi illa um, þótt eigi þikki jafnan blítt eitt fyrir liggja; nú mun ek fyrst fara ok mitt lið, ok mínu ráði skolu þér enn fylgja; en ef þér sjáið, at vér komust út um sundið, þá skulu þér bregða við skjótt, ok hleypa upp hestum á landit, ok ríða með fylktu liði at landhernum, ok sjám hvat atgjörist; ok svâ var gjört, sem biskup gaf ráð til. Vindr höfðu mikinn her manns fyrir bæði á landi ok á skipum; en fyrr enn skipaherr Vinda var viðbúinn, þá röri biskup út at þeim, ok æpti þegar heróp, en allr skipaherrinn flýði, sá er fyrir lá, ok þorðu eigi at berjast við hann; en þeir er á hestunum voru, riðu til borgarinnar, ok fundu Vindr þar fyrir, ok réðu til bardaga við þá; kom þá ok til fulltíngs við þá Absalon biskup, er hann fékk önga viðtöku af skipahernum; snöri þá skjótt mannfalli uppá Vindr, svâ at á lítilli stundu drápu þeir 60 hundraða manna, en annat flýði; þeir tóku þar margt fólk, ok fluttu til skipa sinna. En um morguninn eptir kom einn maðr riðandi til þeirra af landi ofan, ok lézt vildu leita um sættir fyrir hönd landsmanna, en hann fór raunar með falsi ok svikræðum, ok lét Absalon biskup taka hann, ok hafði af honum sannar sögur; síðan var hann í varðhaldi biskups 4 nætr, en þá leysti [son hans hann út 100 mörkum silfurs. Eptir þat fóru Danir hejm, ok er Absalon biskup sigldi norðr til Eyrarsunds, lá hann í Hyljumynni með 6 skipum; þat var 7 nóttum fyrir allra heilagra messu; þeir biskup láu 3 skipum við mynnit, en önnur 3 voru uppi fjörut; en í óttu, meðan biskup las óttusaung, þá komu þar at þeim 9 Vindaskip, ok öll ærið stór, ok réðu þegar til bardaga við þá, ok er þeir höfðu litla hríð barizt, lögðu Vindr á flótta, tóku Danir af þeim eitt skip, en 8 kómust undan. Síðan fór biskup heim, ok kom heim 7 nóttum síðar. En at sumri eptir var enn leiðángri útboðit, ok skyldi liðit hittast at Grænasundi; þar kom Áskell erkibiskup með Skánúngnm, ok þar kom Absalon biskup með Sjólendíugum, ok Kristófórus með sitt lið; þeir fóru síðan til Bramnes, ok brendu þar allt; þar kom í móti þeim greifi þinn, er Hyrníngr hét, til bardaga við þá, ok hafði lið mikit, ok var mikill bardagamaðr, en þó kom hann brátt á flótta, ok var margt drepit af honum, en sumt handtekit. Síðan fóru Danir til skipa, ok fundu Valdimar konúng við Geitisey, ok sögðu honum frá ferðum sínum; þá öfunduðu Jótar þetta, ok sögðu at Sjólendíngar fengu fé allt, en þeir þóttust missa, þá fór konúngr til Stælu með lið sitt, ok [reið þar upp til Tribúzis ok Atripíðen ok brendu víða landit, ok unnu borgina, en drápu fólkið, tóku þar fé, ok fóru heim síðan.

Frá Valdimari konúngi

125. Í þenna tíma bjó Heinrekr hertugi af Brúnsvík ferð sína af landi út til Jórsala; en áðr hann færi, þá sendi hann orð Absalóni biskupi, at hann skyldi fara í móti frú Geirþrúði dóttur hans, er Knútr, son Valdimars konúngs, skyldi fá, en Absalon biskup var þá sjúkr, ok mátti eigi fara, ok þótti hertuganum þat illa. En um vetrinn móti jólum sendi Heinrekr hertugi hana til Heiðabæjar, ok sendi bréf Absalóni biskupi, ok sagði svâ, at öngvum manni í Danmörk treystist hann betr enn honum. Síðan sendi Valdimarr konúngr menn í móti henni, ok tók við henni sæmiliga. En Heinrekr hertugi fór út til Jórsala, ok heim úr þeirri ferð. En er sá vetr leið af, bauð Valdimarr konúngr enn liði út, ok fór til Vindlands ok inn á Plazmynni að Gorgasjám, ok brendi þar allt. Eptir þat fór Valdimarr konúngr til Burstaborgar, ok sat þar um lengi; en þar lauk svâ, at borgarmena gáfust í konúngs vald, ok gáfu honum fé til sátta, ok settu honum gisla. Fór konúngr heim eptir þetta í ríki sitt. Stóð þá kyrt nokkura hríð, þenna vetr eptir fékk Knútr konúngr frú Geirðrúðar, dóttur Heinreks hertuga; ok í þenna tíma andaðist Kristófórus, son Valdimars konúngs; ok í þann tíma gaf Áskell erkibiskup upp sitt ríki, ok bað Absalon biskup taka við erkibiskupsdæminu; en hann vildi fyrir öngan mun við taka; en síðan tóku þeir Valdimarr konúngr ok Áskel erkibiskup hann með valdi, ok settu hann nær hálf nauðgan í sæti erkibiskups, ok gáfu honum erkibiskups nafn. En um vârit eptir í föstu þá fór Áskell erkibiskup í þann stað, er Klerivás heitir, þat er eitt ríkt munkaklaustr, hann andaðist múnkr; hann sat nokkura vetr at stóli í Lundi. Valdimarr konúngr spurði þat, at Vindr gjörðu borgir 2 í Flatzmynni, meðan þeir voru sáttir, ok friðr stóð með þeim, þetta ángraði mjök konúnginn ok, alla Dani, þvíat þeir þóttust þá skilja, at Vindr vildu þá enn rjúfa sættina. Fóru þá sendimenn millum þeirra Valdimars konúngs ok Heinreks hertuga af Brúnsvík, at þeir skyldu hafa her úti, ok fara til Vindlands, ok finnast þar; fór hertuginn með sinn her til Dímin. Valdimarr konúngr bauð enn liði út af Danmörk, ok fór um Valagust til Fúznon, ok herjaði, en fólkið flýði allt undan; en hann brendi 5 borgir Fúznon ok Vinborg ok Fúir. Þá fóru enn sendimenn í millum Valdimars konúngs ok Heinreks hertuga, at þeir skyldi finnast á Grozvin, þar kom Valdimarr konúngr, ok hélt stefnustað, þann er þeir höfðu mælt með sér, en hertuginn kom eigi. Síðan lagðist Valdimarr konúngr um Borgina, er heitir Kotskógaborg, hann lá um borgina um nóttina, en brendi hana um nóttina eptir, ok fór síðan til skipa sinna, ok skildist þar við ófrið. Síðan fór Valdimarr konúngr til Flatzmynnis, ok fór þar út. En borgir þær 2, er Vindr höfðu gjört, þá hafði flóð tekit þær um vetrinn; ok brotið allar. Fór konúngr heim eptir þetta.

Orðsendíng páfa

126. Þenna vetr eptir sendir Alexpnder pávi Absalópi erkibiskupi pallium ok legationem yfir Dpnmörk ok Svíþóð ok yfir allt Gautland hvârttveggja, kom honum þat fyrir utan fé, en öngum kom fyrr, ok var hanp vígðr um föstu. En er sá vetr var liðinn, þá bauð Valdimarr konúngr leiðángri út af allri Danmörk, ok kom liðið saman í Grænasundi. Þá vildi Valdimarr konúngr eigi fara lengra sjálfr, en bauð liðinu, at menn skyldi vera hlýðnir Knúti konúngi, syni hans ok, Absalóni erkibiskupi, ok setti þá höfðíngja yfir herinn, en hann vildi eigi or landi fara. Síðan fóru þeir til Valagust, ok brendu þar allt upp; þaðan fóru þeir til Usnu, ok brendu þat allt upp, ok svâ borgina sjálfa ok allt, þat er bygt var; þá komu þeir Búrizleifr. ok Kassamarr, er [hertugi var austr á Vindlandi, á fund þeirra Knúts konúngs ok Absolons erkibiskups, ok báðu þá miskunnar, ok settu þeim gisla, af öllum sínum löndum, ok gáfu konúngi 1500 marka, en biskupi 500 marka til þess, at sú sætt skyldi standa, er fyrr var gjör við Vindr af hendi Valdimars konúngs, ok Vindr höfðu síðan sjálfir rofit; játuðu þeir þá friði öllum löndum þeim, er konúngr vildi eigi at þeir herjaði, ok komu aptr á 9da degi, frá því er þeir höfðu á brott farit, [ok fundu konúng á, Mön. Hann undraði því þeir hefði svâ skjótt farit; en þeir sögðu honum þau tíðendi, er gjörzt höfðu í þeirra ferð, ok færðu honum fé heim ok gisla; en konúngr þakkaði þeim sína ferð.

Andlát Valdimars

127. Eptir þetta liðu 5 vetr, svâ at leiðángri var eigi útboðit; en í þeim friði, er þá var, gjörðu Vindr borgir ok kastala, ok gjörðu mörg virki í landi sínu, þau er til landvarnar þyrfti. En er Valdimarr konúngr spurði þetta, þá vissi hann, at Vindr vildu eigi betr halda þessa sætt enn enar fyrri, bauð hann þá út leiðángri snemma um vârit; en er liðit kom saman í Grænasundi, þá tók Valdimarr konúngr sótt, hann átti þá tal við lið sitt, ok bauð þeim at halda fram ferðinni sem áðr, ok setti enn Knút konúng, son sinn, höfðíngja yfir herinn ok Absalon erkibiskup, en þeir vildu eigi við hann skiljast, fyrr enn þeir vissu, hversu sótt hans skipaðist. Gaf Knútr konúngr þá heimleyfi öllu liðinu með ráði Absalons erkibiskups. Valdimarr konúngr andaðist af sótt þessi 2 nónas maji, hann var færðr til Hríngstaða; ok þar jarðaðr, ok var mjök harmdauði alþýðu um alla Danmörk, þá hafði hann verit einvaldskonúngr að allri Danmörk 6 vetr ok 20, en hann hafði [átt 8 ok 20 orrostur, á heiðnum löndum, ok brauzt æ við heiðinn lýð meðan hann lifði, ok vildi efla guðs kristni. Börn Valdimars konúngs ok Súffíu drotníngar voru þau Knútr konúngr ok Valdimarr gamli, er síðan var konúngr í Danmörk, er einnhverr hefir verit ágætastr konúngr híngat á Norðrlönd; með honum var Ólafr Þórðarson, ok nam at honum marga fræði, ok hafði hann margar ágætligar frásagnir frá honum. Engilborg var ok dóttir Valdimars konúngs Knútssonar, er átti Filippus Frakkakonúngr, faðir Löðves Frakkakonúngs, er vann Damíað. Önnur dóttir Valdimars konúngs var Rikiz, er átti Eiríkr Svíakonúngr Knútsson: þeirra börn voru Eiríkr Svíakonúngr ok Engilborg, er átti Birgir jarl í Svíþjóðu: þeirra börn voru þau Valdimarr Svíakonúngr ok Eiríkr ok Rikiz, er átti Hokon úngi Noregs konúngr. Þriðju dóttur Valdimars konúngs átti Vilhjálmrr digri, son Heinreks hertuga af Brúnsvík, bróðir Ottu keisara, Kristófórus hertugi var ok son Valdimars konúngs ok Tófu, sem fyrr var sagt, hann var laungetinn; hann andaðist 10 vetrum fyrr enn Valdimarr konúngr faðir hans.

Knútr tók konúngdóm

128. Eptir, andlát Valdimars konúngs Knútssonar tók Knútr son hans ríki yfir allt Danaveldi, ok þjónuðu honum allir Danir. En er Friðrekr keisari spurði andlát Valdimars konúngs, þá sendi hann þegar menn til Knúts konúngs, bað hann vera sinn mann, ok halda af honum Danaríki. Þá ræddi Knútr konúngr þetta við Absalon erkibiskup, hverju hann skyldi um svara, ok við aðra ráðgjafa sína; en þeir réðu honum, at hann skyldi svara vægiliga, ok segja svâ: at keisarnn mætti vel gefa honum svâ mikit vald, at hann yrði hans maðr, en fyrir Danmörk þyrfti hann ekki hans maðr at verða. Fóru þá sendimenn keisarans heim með þessum svörum Knúts konúngs. En meðan þessir menn voru í ferðinni, þá sendi Búrizláfr af Vindlandi sinn mann, er Príða hét, til keisarans, ok sagði honum kveðju sína, ok sagði, at hann mundi þat skjótt gjöra, at Knútr konúngr af Danmörk yrði maðr keisarans, eigi síðar enn fyrir jafn leingð. Keisarinn þakkaði honum orð sín, ok kysti sendimann, ok gaf honum hest góðan ok brynju, skjöld ok hjálm, ok öll vönduð hervâpn; hann gaf honum skinn góð, ok klæddi hann vel, lét hann síðan heim fara, ok bað hann segja hertuga Búrizláf, sínum enum kærasta manni, at hann héldi þat vel, sem hann hafði heitit keisaranum. Eptir þetta bauð Búrizláfr út her miklum, ok vildi fara til Ræinga, ok vinna þat ríki undir sik. En er Rængar spyrja þetta, þá sendi Jarizmarr menn til absalons erkibiskups, at segja konum, at Austrvindr voru úti með her miklum, ok biðu Vestrvinda, ok ætluðu at herja á þá; bað hann erkibiskup hjálpa þeim, ef hann vildi halda landinu. Erkibiskup bað þá verða við hraustliga, ok sagðist koma mundu at veita þeim. Eptir þetta bauð erkibiskup út liði, ok sigldi til Vindlands í mót Burizláfi. Búrizleifr hafði 500 skipa, ok beið þá enn Vestrvinda. En er erkibiskup kom til móts við Búrizleif, tókst þar harðr bardagi, ok lauk svâ, at Búrizleifr flýði undan með 50 skipa, en þeir erkibiskup tóku öll önnur, en sumt liðit komst á land, en sumt druknaði, en mestr hluti var drepinn. Þessi bardagi var um vârit um Piskis daga. Síðan skiptu Danir fé því öllu, er þeir höfðu fengit, ok fóru heim.

Frá leiðángri Knúts

129. Þetta hit sama sumar bauð Knútr konúngr út leiðángri af Danmörk, ok fór fyrst til Ræinga, ok bauð þeirri at fara með þeim til Valagust; þaðan hafði Knútr konúngr lið mikit, ok fór síðan til Valagust, ok herjaði þar, ok lét þar brenna allt. Þeir lágu lengi um borgina; Absalon erkibiskup fór á land upp með sitt lið; hann brendi 2 borgir, þær er settar voru við veginn þeirra í Flatsmynni; en er þær voru brendar, þá fór hann aptr til konúngs. Þá kom Búrizleifr á landit; hann sendi menn til erkibiskups ok lagði við hann stefnu, þá var erkibiskup á skipum, en Burizleifr ætlaði at svíkja erkibiskup á þessi stefnu, ok þótti þá unnit allt, er hann yrði afráðinn, hann bað erkibiskup fara á land upp, ok talast þar við, ok kallaðist mjök mundu hans forsjá hlíta um sætt þeirra Knúts konúngs; en erkibiskup vildi eigi á land gánga; þvíat hann grunaði þat, sem var, at Búrizleifr mundi um svik búa, ok varð ekki tal þeirra. En Búrízleifr hafði svâ hólpit borg sinni, at hann lét flytja til vist; meðan stefnan stóð við Dani. Pétrsmessudag sótti Knútr konúngr at borginni, ok barðist, ok fékk eigi þar unnit hana, ok lá þar síðan 6 daga kyrr, en fór síðan í braut, þvíat þá var mjök lokit vistum; en Vindr lögðu eptir, ok drápu 60 manna af Dönum. Síðan fór Knútr konúngr heim með allt lið sitt. Þetta haust bauð Knútr konúngr út leiðángri, 7 nóttum fyrir Mikjálsmessu, ok fór til Rænga, ok hafði þaðan lið mikit, ok fór þaðan til Tribuðiz ok svâ upp á Tripipen, ok herjaði þar, ok brendi landit allt, hann reið til kaupstaðar þeirra ok brendi hann. Þá mættist þar allt lið Knúts konúngs, ok láu þar 3 nætr, en skip þeirra láu við Strælu; en um mörguninn eptir fóru þeir til Tíkareyjar, ok vildu brenna upp Voztrósu, en veðr var í móti, ok máttu þeir því eigi brenna. Búrizleifr spurði þetta, ok fór til með 2 skipum, ok vildi gjöra sætt við Knút konúng, en þar bjuggu raunar svik undir. Þá hafði Knútr konúngr eigi vist til at fæða lið sitt, ok fór síðan heim til Danmerkr. En at vâri bauð Knútr konúngr út leiðángri af Danmörku, þar var þá enn í liði Absalon erkibiskup ok Ásbjörn biskup ok margir aðrir ríkir menn; þeir höfðu mikinn her, ok fóru til Valagust, ok brendu tveimmegin árinnar, ok fóru svâ fram til Steinborgar, ok brendu landit allt; en Búrizleifr komst nauðuliga undan; hann kastaði sér af hestsbaki yfir einn garð, ok komst svâ í borgina; þá kom at ríðandi Knútr konúngr ok Absalon erkibiskup, en Búrizleifr báknaði þá til þeirra, ok bað sér friðar, ok beiddist at tala við þá, en þeir báðu hann senda menn til þeirra með eyrindum sínum, slíkum sem hann vildi flytja láta. Ok er sendimenn hans komu til Ásbjarnar biskups, báðu þeir hann flytja mál Búrizleifs við konúng ok erkibiskup, at þeir gæfi honum leyfi til at gánga út af borginni at tala við þá; þeir sögðust vildu tala við hann með trú, ok sögðust eigi vera svâ ótrúir sem hann. Búrizleifr segir, at hann vill gjarna halda trú við þá, ok bað taka stefnu meðal konúngs ok hans, ok kveðst mundu koma á 3ja nátta fresti á fund Knúts konúngs. Knútr konúngr sagði, at hann vill þá stefnu setja honum, en þó vill hann brenna landit á meðan, eptir því sem hann hefir áðr ætlat, ok bæ þann, er stóð fyrir borginni. Búrizláfr bað konúng brenna þat, er hann vildi, en hann sagðist þó vilja koma á konúngs fund, en bað konúng gefa frið bæjum þeirra ok musterum, þeim er þar voru. Þá komu konur af bæjum, ok féllu til fóta konúnginum, ok báðu at hann léti eigi brenna bæina, ok þat veitti konúngr beim. Eptir þetta fór konúngr á land upp at brenna, ok var á landi uppi um nóttina, ok brendi þar víða; en um morguninn eptir fór konúngr til skipa; þá kom Búrizláfr á fund Knúts konúngs ok erkibiskups, ok bað þá miskunnar, ok setti þá konúngi gisla, enna beztu manna sonu, er á voru landinu, ok gaf konúngi 300 marka, en erkibiskupi 800 marka. Tók þá Knútr konúngr vald ok gæzlu yfir öllu Vindlandi, ok fór síðan heim til Danmerkr.

Andlát Búrizláfs

130. En um vârit [fyrir páska, þá kom Búrizláfr á fund Knúts konúngs í Róiskeldu, ok var með honum um páskana í allmiklum kærleikum, ok bar sverð fyrir konúnginum. En er Búrizláfr fór heim, gaf Knútr konúngr honum góðar gjafir; skildu þeir með vináttu. En annat var eptir [um föstu tók Búrizláfr sótt, þá sendi hann orð ráðgjöfum sínum, ok átti tal við þá, ok sagði, ef hann risi upp úr þeirri sótt, at hann vildi finna Knút konúng, en ef þess yrði eigi auðit, þá bað hann konúnginn skipa landinu, eptir því sem hann vildi; hann bað ok konúnginn fyrir guðs sakir veita börnum sínum vináttu, ok skipta öllu þeirra í millum, eptir því sem hann vill, þvíat hann sá at Jarizmarr, bróðir hans hafði þess atnotit, at hann var jafnan trúr Knúti konúngi. Af þessi sömu sótt andaðist Búrizláfr hertugi um föstu. Eptir þetta fóru menn Búrizláfs á fund Knúts konúngs, ok sögðu honum andlát Búrizláfs, ok þær orðsendíngar, er hann hafði sendt til Knúts konúngs, ok báðu konúng hjálpa sonum hans, ok skipta svâ öllu þeirra í milli, sem hann vildi. Síðan tóku þeir stefnu í milli sín við Vorðúngaborg, kom þar þá Nikulás ok Heinrekr, synir Búrizláfs, ok skipti Knútr konúngr þá landinu meðal þeirra, ok setti til gæzlu menn með þeim. Hafði nú Knútr konúngr sett sína gæzlu ok forsjá yfir allt Vindland með ráði Absalons erkibiskups, ok er nú landit allt undir þeirra valdi. En í þeim bardögum öllum, er þeir áttu við Vindr, síðan Valdimarr konúngr Knútsson lézt, þá var Absalon erkibiskup formaðr ok ráðgjafi Knúts konúngs, ok eigi hefði þeir þvílíkan sigr unnit, ef eigi hefði hann við varit, þvíat hann hefir mestr hermaðr verit náliga ok bardagamaðr híngað á Norðrlönd. Nú lýkr þér at segja frá Danakonúngum.

---

Athugasemdir: