Maríu jartegnir - Af Hilldifonso byskupi

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Maríu jartegnir

Af Hilldifonso byskupi

C. R. UNGER

Christiania 1871

B (varianter fra A)

Af Hilldifonso byskupi

Frá því er enn sagt, at erkibyskup, sá er Hildifonsus hét, var í borg þeiri er Toletana heitir. Hann var prýddr góðum siðum, ok með öðrum góðum verkum, þeim er hann gerði, þá elskaði hann [kostgæfliga ok miök heilaga guðs móður Maríu, ok vegsamaði hann hana með allri virðingu, sem hann mátti. Hann ritaði bók ok orti um dýrligt lífi hennar ok fékk dýrliga skýrt ok skilið af gipt heilags anda meydóm hennar. En svá líkaði sælli Marie sú bókargerð, at hon vitraðiz honum ok hafði bókina í hendi sér, ok þakkaði honum forkunnliga þetta verk. En hann varð feginn ummælum hennar. Ok síðan tók hann um þat at leita með helgu ráði, hversu hann mætti hana enn háleitligar dýrka. Þá setti hann þat, at hátíð hennar skylldi hallda enn átta dag fyrir burðardag dróttins, þá ávallt er bæri boðanartíð sællar Marie á efstu viku langaföstu [eða páskaviku. Þat sýndiz honum rétt, at fyrr væri halldin [boðunartíð dróttins helldr en burðartíð hans, ok svá sem Gabriel boðaði eilífan fagnað sælli Marie á þessum enum dýrliga degi, slikt it sama skylldi ok siá hennar hátíð boða öllum lýð þann fagnað, er þá skylldi brátt eptir koma um hingatburðartíð dróttins várs grœðara alls mannkyns, ok þá sýndiz mörgum mönnum vel fallit at hallda þessa hátíð. Ok er því hátíðarhalldi var svá breytt, þá launaði svá en sæla María Hildifonso sína þiónostu ok góðfýsi, at guðs móðir María kom á fund hans með þeim hætti, at erkibyskup kom til kirkiu til bœnar sinnar, þá sat en dýrliga dróttning himins ok iarðar sæl María í stóli nær altari, hon hafði í faðmi sér brotíð saman kennimannz klæði, þat var dýrligr messuserkr sniávi hvítari. Hon kallaði hann blíðliga til sín, [en síðan selldi hon honum messuserkinn ok mælti svá: „Þetta klæði fœrða ek þér or himnaríki guðs sonar míns, því skaltu þik skrýða á guðs hátíðum [ok á mínum hátíðum, ok svá skaltu sitia á þeim stóli. En ek segi þér þat hit sannasta, at engi mun mega vitislaust sitia í þeim stóli eða skrýðaz þessu klæði nema þú einn. En ef nökkurr dirfir sik at því at bregða af mínu boðorði þessu, þá mun hann eigi forðaz skióta hefnd í guðs dómi.“ Síðan hvarf á braut sæl María at sýn frá erkibyskupi. En hann varð fegnari en frá megi segia eða orðum skýra, ok orti einn enn fegrsta responsa, O decus virginitatis, ok er þetta responsorium opt sungit til lofs ok dýrðar guðs móður Marie. En meðan Hildifonsus lífði, þá þiónaði hann með allri ást guði almátkum ok leifði en fegrstu dœmi eptir sik, hve dýrka skylldi guðs móður. En eptir andlát Hildifonsus þá var tekinn til erkibyskups sá maðr er Siagrius hét, hann virði lítils góðfýsi ok góð dœmi ens fyrra erkibyskups, helldr var hann fullr drambs ok metnaðar, ok settiz hann í þann sama stól, ok svá bað hann sér fœra þat hit dýrliga messuklæði, ok segir sik mann vera, „ok svá ætla ek, sagði hann, at maðr væri Hildifonsus; hví mega ek eigi, sagði hann, hafa þat klæði, sem hann hafði.“ En þegar er hann villdi í klæðit, þá féll hann dauðr niðr. Þá urðu allir [menn, þeir er við vóru staddir, óttafullir, er sá þenna atburð, ok tóku síðan hit helga klæði ok varðveittu vandliga í féhirzlum kirkiunnar, ok er alldri síðan upptekit. Nú sýndi hin sæla María þau dœmi í þeim atburð, at engi mun forðaz guðliga hefnd, sá er [henni niðrar eða vinum hennar, en sá mun hverr hlióta guðs miskunn ok hennar, er hana dýrkar eða þann vegsamar er henni þiónar.

D (varianter fra E)

Af Hilldefonso byskupi

Einn heilagr erkibyskup er Hilldifonsus het, war i þeiri borg, er Toletana heitir. Þegar sem hann war litid barn, war hans hugskot suo tendrat medr heilaga anda gipt, ath hann fyrirlet fodur sinn ok modur ok oll sin audæfi, ok tok munkabuning i þvi munklifi, er Agallense heitir, þionadi hann þar gudi morg ꜳr. En eptir andlat erkibyskups Toletana borgar var Hilldifonsus kosinn ok wigdr þar til erkibyskups. Hann var pryddr med godum sidum ok milldiverkum, enn milli annarra hans godra verka var einkanligt, huersu hiartaliga hann elskadi heilaga guds modur Mariam ok tignadi hana med allri þeiri wirding, sem hann kunni. Henni til lofs gerdi hann eina bok af hennar meydome hinvm helgazta med fagrligri dictan. Þat likadi suo wel worri fru, at hon witradizt byskupinum, sem hon helldr ꜳ þeiri sęmu bok ok þackar honum þetta werk. Hann willdi enn framarr hana heidra, ok skipar, ath huert ꜳr skal henni hallda hatid hinn atta dag fyrir burdardag wors herra Jesu Kristz, einkanliga til þess ath, ef annunciacio [domini stædi ꜳ piningartima eda vpprisu wors herra, mætti hana ꜳ fyrr sogdum degi hallda med þessi hatid. Syndizt honum rett ok vidrkuæmiligt ath fyrir guds burdartid væri halldin hatid hans modur, af huerri er hann tok manndom, ok let fra henni berazt i þenna heim. Þessi hatid var lęgtekin at hallda i morgvm stodum.

Heilug guds modir witrazt Hilldifonso annann tima, sem hon sæti ꜳ stoli wid alltari. Hon gaf honum messuhękul suo mælandi: „Þetta klædi færda ek þier or paradiso sonar mins, ath þu skrydizt þui ath guds [hatidum ok minum, ok sit ꜳ þessum stoli hvern tima, er þier likar. Enn wit fyrir vist, ath eingi vtan þu ma ꜳ honum sitia, suo ath eigi fai refsing fyrir, ok eigi skrydazt þessu klædi. Ok ef nockur dirfizt þess, mvn sa med guds dome eigi missa hefndar.“ Sem hin heilaga iungfru Maria hafdi þessa hluti talat, huarf hon brott fra honum, enn hann tok þat sama klædi, sem hon gaf honum. Byskupinn vard hardla gladr af þessarri vitran ok berr þetta klædi til guds þionustu ok hans modur. Wex hans werdleikr dagliga fyrir gudi af framning godra werka. Eptir þat andazt hann af þessi weręlld ok ferr til guds, gefandi sinvm eptirkomendum hin fegrstu dæmi ath vegsama guds modur.

Enn eptir hans andlat tok sa klerkr, er Siagrius het, erkibyskupsdom i fyrr sagdri borg. Hann wirdi litils dæmi sins forfędur Hilldifonsi. Ward hann suo suikinn af ovinarins vel, ath i mot þui sem hin helga Maria hafdi bodit, dirfdizt hann ath sitia ꜳ þeim sama stoli ok willdi klædazt þui helga klædi, suo segiandi: „Suo sem ek em madr, suo weit ek mann werit hafa minn forfędur Hilldifonsum, sakir hvers ma ek eigi bera þat sama klædi, sem hann bar, medr þui at ek hefir slikt byskupligt embætti, sem hann hafdi?“ Ok er hann hefir þetta talat, klædir hann sig þui helga klædi. [Allir þeir sem wid woru ok sa þetta, wrdu ottafullir. Enn þuiat gud uilldi hegna hans dięrfung, fellr hann þegar daudr ꜳ ięrdina i þui sama klædi. [Toku þa kennimenn klædit, er hann hafdi omakligr borit, ok geymdu þat i einne hirdzlu sæmiligri i kirkivnni, þar sem þat er enn wardueitt allt til þessa dags. Suo heidradi hin heilaga guds modir Hilldifonsum, þann sem [hana heidradi med goduilia, enn Siagrivm pindi hon med makligum dauda fyrir sina dirfd, ok syndi, ath huer er hana vegsamar, mvn fa æru af gudi ok henni vtan enda.

D

Af þessi sęmu iarteign segir suo annarr meistari. Hilldifonsus het einn byskup, er vmfram adra helga menn uegsamadi hina helguztu iungfru Mariam med goduiliugri þionustu. Einn dag er hann stod fyrir helgu alltari færandi gudi forn holldz ok blods wors herra Jesu Kristz, sem margar iungfrur ok konur gengu til alltaris ath offra, kemr milli þeira hin heilaga Maria offrandi einn messuhokul einkannliga fagran vmfram mannliga skilning med vndarligvm hagleik ok kost. Byskup hyggr wandliga ath þessi iungfru. Hann ferr af þeim hokli, sem hann war adr skryddr med, ok ferr i þann, sem honum war offradr, ok syngr suo messuna. Hann leitar wandliga eptir, huer su wæri, sem honum hafdi fært suo dyrligt klædi, ok er hon finzt eigi, hugsar hann, ath þat mvn eigi ęnnur iungfru werit hafa, vtan hin heilaga Maria. A næstu nott witrazt wor fru honum i suefni ok spyrr eptir, huersu honum likadi sa messuhękull, sem hon offradi honum, enn er hann sagdi sier hid bezta lika, suarar hon: „Sannliga ma þier þat wel lika, þuiat þetta klædi waf min eiginlig hęnd ok þær meyiar sem med mer ero, ath af þessu litla, er ek hof vpp þik ath heidra ꜳ iardriki, megir þu kenna, huersu ek skal þig sæma hedan af ath eilifu i himinriki. A morgin sem þu stendr vpp ok kemr til þeirar kirkiv, er þu þionar, muntu finna einn fridan stol wid altari, ok wit, ath eingum manni vtan þier einum er lofad ath sitia i honum, ok ef nockur dirfizt þess, skal sa sannliga eigi missa hardrar hefndar.“ Þat ward ok suo, þuiat hans eptirkomandi, er Siagrius het, er sig hellt vm langan tima fra sakir orda Hilldifonsi ath setiazt i fyrr sagt sæti, dirfdizt vm sidir þar i at sitia, ok þegar i stad do hann, synandi huers hann war werdr fyrir sina dięrfung, eda huersu olikr hann war Hilldifonso.

St²

Einn virduligr erkibyskup var i Tolentana borg Hilldifonsus at nafne, godr madr ok gudhræddr, vitr ok vinsæll, hafandi sig huersdagliga i heilagligvm framferdum, elskandi af aullvm hug hꜳleita mey Mariam modr drottins, ok henne til lofs ok dyrdar saman setiandi eina kurteisa bok med frabærum meistaradom ok skꜳlldskap, komponandi vm hennar enn helgazta meydom. Su hans tiltekia uirdiz frvnne sua uel, at hon sialf birtiz honum syniliga, ser bokina ꜳ hond berandi ok honum mikiliga þackandi. Sv uar onnr hans tiltekia, at ef annunciacio sancte Marie bæri ꜳ dymbildaga edr pꜳska, þa hellt hann messodag hennar vikv fyrir iol. Þetta hatidarhalld uar logtekit i morgum stodum. Eptir þessa adra hans tiltekiv vitraþiz drotningin i annat sinn Hilldifonso, sitiandi ꜳ messustoli hia alteri ꜳ vigdum messvsloppi halldandi, ok talar suo til byskupsins: „Vin minn Hildifonse! Tak med klædi þessv, er ek gef þer i vingiof, hueriu þv sialfr skalt skrydaz ꜳ hatid minne ꜳ þessvm stole sitiandi, enn eptir þinn dag skal engum lyda þetta klædi at bera edr yfir þenna stol at sitia, þui at engi er makligr nema þu. Enn ef nockur dirfiz þess, þa skal fa brada hefnd.“ Eftir þetta leid Maria til himins. Enn Hildifonsus hafdi þetta klædi iafnliga i guds þenustu ok hans modr dag fra degi, þroandiz i godum verkum. Enn stundu sidar fre(l)sar guds modir Maria vin sinn af þesso stundligu erfuidi, ladandi Hildifonsum byskup til eilifra himinrikis fagnada, honum sina þenustu sua ombunandi. Sia byskup gaf oss it fegrsta eptirdęmi at dyrka guds modr Mariam.

Enn eptir hans dag var sa madr til erkibyskups tekinn i Tolentana, er Siagrius het. Hann uirdi of litils heilagleik Hildifonsi tældr af slægd vvinarins, ok til þess stols kallandi, er Maria helgadi sinni ꜳsetu til handa Hildifonso, ok liet ser lyda mundu ꜳ honum at sitia i rume Marie ok serkinn at hafa. Sagt var honum, huat Maria hafdi talat. Enn hann suarar: „Suo sem ek er madr at eins, sua trvir ek ok minn fyrirgangara Hildifonsum mann uerit hafa, hui skal ek eigi þat klædi bera, er hann bar? ek hefir alldri minna velldi enn hann.“ Nu vard engi til þess at banna sua vigdum manni þessa lute. Hann skryddiz sidan klædinu ok settiz ꜳ stolinn, klædit gerdiz honum þrongt miok. Sidan kom suo mikil guds reidi yfir þenna Siagrium fyrir sina ofdirf(d), at hann fell daudr nidr þegar af stolnum. Enn allir hiauerandi menn uurdu ꜳkafliga hræddir, ok serkinn af þeim, er omakliga skryddiz, brauttakandi ok i stadarins feehyrdzlum uannliga geymandi, er hann þar vardueittr til þessa dags. Sua heidradi sæl guds modir vin sinn Hildifonsum, sem fyr sagdi, enn let koma bradan dauda yfir Siagrium, er med ofmetnadi braut hennar bod. Sæll er sa madr, er henni er þionandi ok hennar uilia fremiandi. Þer, himinrikis drotningin, se lof ok dyrd um allar alldir. Amen.

---

Fotnoter: