Maríu jartegnir - Af brœðrum tveim

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Maríu jartegnir

Af brœðrum tveim

C. R. UNGER

Christiania 1871

B (Varianter fra A)

Af brœðrum tveim

Ytterselö kyrka:
Heilagr Laurentius

Nú skal segia frá brœðrum tveim, [þeim er vóru í Rómaborg. Hét annarr Petr ok var erkidiákn at Petrskirkiu, vitr til veralldar ok ágiarn til fiár ok metnaðar; annarr hét Stephanus, hann var dómandi ok ranglátr í því valldi, sem hann hafði, ok tók opt fé til at dœma rangt, hann gallt illa skulldir sínar, hann tók fé með ofríki af mönnum, hann þyrmði eigi heilagrar kirkiu eign; hann hafði tekit þriá bœi frá Laurentius kirkiu, alldingarð frá Agnesar kirkiu, ok lagði undir sik. Svá bar [í móti, at Petr erkidiákn tók sótt ok andaðiz, ok fór sála hans til meinlætis staða ok [í hreinsanarelld. Litlu síðar tók Stephanus sótt ok andaðiz. En er önd hans var fráskila búkinum, þá var hon leidd fyrir dómstól guðs, ok sat dróttinn á stóli sínum ok hans heilagir menn íhiá honum. En er Laurentius sá Stephanum, þá gékk hann hiá honum ok tók þrim sinnum í handlegg honum, ok varð Stephano svá illt við, at hann þóttiz kenna um allan sik sárleiks. En heilaga Agnes sneri baki við honum ok villdi eigi siá hann. Þá mælti dróttinn: „Fyrir því at þessi maðr tók opt fé til rangt at dœma ok selldi réttlæti ok sannleik við verði, þá er þat dómr minn, at hann fari til þess staðar, er Judas hefir, sá er mik selldi við verði.“ Eptir þetta var Stephanus á braut leiddr ok til þess staðar, sem hann hafði til gert. Stephanus hafði, meðan hann lifði, dýrkat með allri kunnostu ok ást enn heilaga Preiectum byskup guðs píningarvátt, ok á hátíðardegi hans þá hafði Stephanus mikit boð ok marga klerka fátœka ok ólærða menn at borði sínu til dýrðar Preiecto. En er Stephanus var á brott leiddr til píslarstaða, þá mæltu heilagir menn: „Heyrðu, hinn heilagi Preiecte! hví gengr þú eigi fyrir dróttin enn miskunnsama dómanda, ok biðr Stephano líknar á sínu máli, þar sem hann sýndi mikla ást við þik í sinni þiónan.“ Þá stóð upp enn heilagi Preiectus ok gékk til ens heilaga Laurentius ok bað, at hann fyrirgæfi Stephano, ok svá bað hann Agnes. Ok gáfu þau þegar upp þat, sem við þau var misgert. Síðan bað Preiectus ena heilögu Mariam, at hon géngi til með honum ok bæði dróttin, at Stephanus féngi líkn á sínu máli. Ok er en dýra dróttning guðs móðir bað son sinn fyrir Stephano, þá féngu þau Preiectus þat þegit, at Stephanus skylldi lifna ok giallda aptr þat fé, er hann hafði at röngu [af mönnum tekit, ok gera iðran fyrir glœpi sína ok lifa .xxx. daga. En á þeiri leið, er Stephanus var leiddr, þá heyrði hann aumligar raddir [nær sér, ok sá marga píslarstaði, ok í þeim einhverium stað þar var Petr bróðir hans. Þá spurði Stephanus: „Petr bróðir! fyrir hveria sök komtu í svá illan stað, þar sem oss þóttir þú réttlátr maðr [í lífi þínu?“ Hann svaraði: „Ek gelld þess at, er ek var ágiarn.“ [Þá spurði Stephanus, hvat til þess væri at „þú mættir sem fyrst or [þessu meinlæti komaz.“ Þá svaraði Petr: „Ef pávinn siálfr syngi sálumessu fyrir [sál minni, ok kardinálar með honum, þá væntir mik, at lokit mundi minni písl, [fyrir því þó at ek væra nökkursti ágiarn, þá gerða ek marga luti vel ok til upphallz heilagri kristni.“ Eptir þetta var Stephanus leiddr til þess staðar, sem enn vesli Judas var í kvöl. Þar sýndiz honum pyttr diúpr ok illiligr ok allzkonar kvalar í. Hann sýndiz honum svá ósléttr innan, sem broddr stœði við brodd. En er Stephanus var kominn á bakkann fram, þá kom sendiboð eptir honum, at guð bauð, at sála hans skylldi hverfa aptr til búksins ok maðrinn lifna. Ok var hann þá leiddr aptr sömu leið. Ok er hann kom fyrir ena heilögu Mariam, þá bauð hon Stephano, at hann skylldi syngia henni til lofs hvern dag í þeim mánaði, er honum var til iðranar veittr, psalminn Beati immaculati. Eptir þetta lifnaði Stephanus, ok fór á fund pávans ok sagði honum þessa vitran, er hann hafði sét, ok bað hann syngia sálumessu fyrir sál Petro brœðr sínum, ok sýndi honum handlegg sinn, þann er enn heilagi Laurentius hafði klýptan, ok var hann svá blár ok þrútinn, sem þat hefði við lifanda mann gert verit. „Ok til þess at þér vitið, sagði Stephanus pávanum, at þetta er satt, er ek sagða yðr, þá mun ek eigi lifa lengr en þriátigi daga.“ En á þessi stundu bœtti Stephanus aptr þeim, er hann hafði rænt, ok á þrítuganda degi þá kallaði guð hann til sín í eilífa dýrð af árnaðarorði frú sancte Marie.

D (Varianter fra E)

Stephanus leystr fra kuolum

I Romaborg voru tueir brædr, het annar Petr, vitr madr ok roskr, hann var erkidiakn hins helga Petrs postola. Var þat hans lostr, at hann var ꜳgiarn til peninga. Annar þeira brædranna het Stephanus, ok var domari i borginni. Hann tok optliga giafir til at snara vm rettum domi, fyrir odrum hellt hann sinum rettindum eda godzi, enn af odrum tok hann, þat sem þeir attu, dæmandi marga rangliga. Hann tok ok þriv hus fra kirkiu heilags Laurencij ok grasgard fra kirkiu Agnesar meyiar. Suo bar til, at Petr brodir hans do ok var leiddr, sem hann var uerdugr til piningar skirslarelldz. Stephanus andaz ok eptir fa daga, er hann þegar leiddr fyrir domstol vors herra. Sem heilagr Laurencius, af huerium hann hafdi tekit þriu hus, [sier hann, geingr hann at honum reiduligr ok klypir þrim sinnum fast hans handlegg, suo at þegar kualdizt hann af miklum sarleik ok þrota. Enn sæl Agnes med helgum meyium vendi brott fra honum sinu andliti sakir þess grasgards, er hann hafdi fra henni gripit. Drottinn, sa sem er rettlatr domari, gaf doms orskurd vm hans mal ok sagdi suo: „Þui at hann greip optliga fyrir odrum sina eign ok felldi rettlæti ok sannleikinn takandi giafir til at dæma rangt, þa er vidrkuæmiligt. at hann se færdr i þann sama stad, sem hefir Judas suikari.“ Þegar i stad var gert [eptir þui sem gud baud vtan alla duol.

Enn þa er þessi Stephanus lifdi, hafdi hann elskat einkanliga miok hinn helga Preiectum byskup guds piningarvott, ok gerdi sæmiliga huert ꜳr hans hatid fædandi klerka ok [gerandi miklar olmusur fatækum monnum. Helgir menn sogdu hinum sæla Preiecto: „Heyr, hinn helgi Preiecte! hui hialpar þu eigi Stephano, er suo godfus var iafnliga i þinni þionustu? Gack til [hins godgiarnazta ok hins myskunsamazta herra, bidiandi at med dygd sins velldis veiti hann honum nockura linan.“ Hinn sæli Preiectus for fyrst til heilags Lavrencij ok Agnetem [, vid huer Stephanus hafdi misgert, ok bidr þav fyrirlata honum. Þav gafv honum þegar vpp þenna glæp sakir elsku heilags Preiecti. Eptir þat bad hann vorn herra fyrir honum samvinnandi guds modur Marie, ok þagv þav, at hans ond skylldi aptr huerfa til likamsins, at hann gylldi aptr þat, sem hann hafdi gripit fyrir odrum. Skylldi hann lifa þriatigi daga, at hann gerdi idran sinna synda.

Enn sem þessi Stephanus var leiddr, eptir þui sem gud hafdi dæmt, til þess stadar, er Judas suikari drottins var i, heyrdi hann hormuligan grat þeira salna, sem voru i pislum, ok medr þessum kendi hann Petr brodur sinn. Ok er hann kemr nær þeim, spyrr hann: „Minn kæri brodir, sakir huers ertu i þessum piningum, þuiat ver hugdum þig vera rettlatan mann?“ Petr svarar: „Þvi var ek hingat leiddr,at ek var nockut ꜳgiarn til peninga.“ Stephanus mællti enn: „Væntir þu nockut, at þu megir [hedan leysazt?“ Hann suarar: „Sannliga væntir ek mer hialpar, sakir þess at þott ek væri ꜳgiarn, leitadi ek at gera marga goda hluti ok nytsamliga heilagri kirkiu. Væntir ek, at med guds myskunn mundi ek fa likn ok leysazt or pislum þessum, sem ek þoli hier, ef sialfr pafinn med sinum cardinalibus syngi fyrir mer messu.“ Eptir þat var Stephanus leiddr til þess stadar, er Judas suikari kvalldizt i ok gud hafdi honum dæmt, sem fyrr var sagt. Kemr hann at einum hrædiligum pytt, er hann allr settr innan med huossum goddum. Ok er honum var steypt i pyttinn, kuomv bod almattigs guds, at hans ond skylldi aptr huerfa til likamsins. Stephanus er nu fyrst leiddr fyrir helga guds modur Mariam. Baud hin helgazta iungfru, at huern dag, medan hann lifdi, skylldi hann lesa psalminn Beati immaculati.

Sem þessi fyrr sagdr Stephanus lifnadi, sagdi hann pafanum, ok þeim sem med honum voru, alla hluti, þa sem [honum hofdv gervir verit, ok þat sem Petr sagdi at honum. Hann synir ok sinn armlegg, þann sem heilagr Lavrencius hafdi klypt. Var hann [med vndarligum hætti suo blꜳr, sem þat hefdi verit gert vid [lifanda mann. Hann sagdi ok þat, at „þier skulvt, herra, ꜳ þui marka, at þat er satt sem ek segi ydr, at þa er lidnir ero .xxx. daga, mvn ek andazt af þessu lifi.“ Sem hann hafdi med þessu sannat sin ord, gallt hann aptr þat, er hann hafdi tekit rangliga, ok eptir gerva idran sinna synda andadizt hann sælliga af þessi verolld ꜳ þrituganda degi.

St²

Tveir brædr voru i Romaborg mektugir ok mikils uirþir ok af storum ættvm vttkomnir. Annar þeira het Stephanus, enn annar Petruss. Petrvs var erkidiakn at Þetturskirkiv, hann var skorvngr mikill, aur af peningum, ok girntiz miok veraldligar virdingar, ok allꜳgiarn til fiꜳr. Stephanus var domari i borginne rikr ok ranglꜳtr, opt girnandiz annara eign med rǫngv hafandi, enn var hardla sinkr at sinni eign ok vvæginn ok illr i skuldinni, opt ranga doma dæmandi. Hann tok med ravngv þriv hvs fra Laurencivs kirkiv, ok einn vænan alldinngard fra Agnesar kirkiv. Bꜳdir voru þeir brædr vitrir menn ok mikils rꜳdandi i borginne. Petrvs andadizst fyr þeira brædra, ok var ꜹnd hans leidd i pinzslastadi þar kveliandiz fyrir sinar afgerþir. Enn fꜳm dǫgum sidar anndaz Stephanvs, ok var ǫnd leidd fyrir domstol himnakonungsins. Ok sem hann er þar kominn, litr hinn heilagi Lꜹrencivs, at sa er nv þar kominn, er sik hafdi rænt fyr sinne eign. Vill þetta med engu moti lengr vhefnt vera lꜳta, gripandi sterkliga i handlegg Stephani þrysuar med reiduligri ꜳsionu, ok af þvi hafdi Stephanus ogrligan sꜳrleik. Hin sæla Agnes geck fram at Stephano ok sneriz hart fra hans ꜳsionv, i þui þat synandi, huat Stephanus hafdi henne misbodit. Enn drottinn vor Jesus Kristr hinn rettlꜳti domari bꜹd, at hann skal leida til þeira kuala i heluiti, er hafdi hinn vesli Jvdas seliari drottins, fyrir sva mart er hann hafdi at rǫngu eignaz, sannleikinn seliandi ok ranga doma dæmandi ok femutu til þess takandi. Ok ꜳn duol er suo gert.

Stephanus hafdi miok elskat i lifinv agætann guds dyrling Preiectum pinslarvỏtt, sua at ꜳ hans ꜳrliga hꜳtid var hann klerka ok fꜳteka menn i sitt heimboþ ladandi. Sia hinn sami Preiectus hefir þat heidrsnafn þegit, at hann er kalladr nest hinum blezada Andree postola ok Maria modr drottins mitissimus sanctorum, þat er at skilia mivklꜳtazstr allra heilagra manna. Guds englar hormodv miok þessa mannz fyrirdæming ok med odrvm helgum monnum sua talandi til Preiectum: „Bid þu, Preiecte, drottinn fyrir þessum manni, ok lattv þionustumann þinn ei sua fyrirfaraz i eilifri glatan, attu bidir ei fyrir honum drottinn miskunnar ok vitir hvers af er kostr.“ Vidr þessi ꜳminningarord stendr Preiectus vpp, fyrir Lavrencivm ok Agnetam fram gangandi ok Stephano fyrirgefningar bidiandi, fyrir þat er hann var vidr þꜹ briotandi, ok ꜳn duol er hann sina bæn þiggiandi. Þa gengr Preiectus fyrir blezada mey Mꜳriam ok bidr, at hon arne Stephano miskunnar. Enn hon eilifliga dyrkut er þegar buin fultingit at veita þeim, er hialparinnar var þurfandi, ok med Preiecto fram fyrir kne sins ynniliga sonar gangandi, ok bidr Stephano miskunnar. Enn er vor lꜹsnari miskunsamr drottinn litr sina elskuliga modr þar koma ok bidia fyrir Stephano, talar hann sua til hennar: „Heyr, min sætaszta modir, æverandi skir mær med vbrugdnum meydomi, mik sannan gud ok mann berandi, allt þat skaltu af mer þiggia, sem þu uill þegit hafa. Þvi skal sia Stephanus or allri pinv fyrir þina verdleika ꜳn duol leysazst aptr til likamans huerfandi, ok lifa þriatigi daga, allt þat aptr gialdandi, er hann hafdi med rǫngv eignaz.“

Enn medan þꜹ Maria ok Preiectus badu fyrir honum, þa var (Stephanus) leiddr til þeira pinslarstada i heluiti, sem ꜳkuednir voru honum til vistar. Enn ꜳ langa leid heyrdi hann avmligar raddir ok sꜳran grat anda þeira, er þar uoru i kuolum. Þar kendi Stephanus Petrvm brodr sinn i sꜳrligvm pinvm. Stephanus mælti: „Petre brodir! hui ertu her? Enn ver hugdvm þik rettlꜳtann mann verit hafa.“ Hann suarar: „Fyrir agirnis sakir er ek her kominn.“ Þa mælti Stephanus: „Veizstu þer nockura uǫn brottkvomu?“ Hann svarar: „At viso væntir ek þess, þui at þott ek veri ꜳgiarn, þa gerdag þo marga luti goda, ok þegar er (ek) or ollum pinslum þeginn, er siꜳlfr pꜳfinn med sinum cardinalibus syngr mer serliga sꜳlvmessv.“ Eptir þat er Stephanus leiddr at þeim eymdarfulla pytt, diupum ok ogrligum, er i var hinn vesti Judas kualdr avllum pinslvm hrædiliga. Honum þreyngdv alla(!) veginn(!) hvassir gaddar vegdarlaust stingandi. Ok er hann sa þuilika ogn, ok var allt kominn at ofærunne siꜳlfri, ok dioflar ætludu at draga sꜳl hans nidr i pyttinn, þa kemr mikill flockr engla, med huerivm ver trvum Priectvm verit hafa, farandi med þann bodskap himnakonungsins ok hans modr Mꜳrie drotningar, at ondin skal aftr huerfa til likamans med fyr greindum skilmala. Sæl Maria bavd Stefano at syngia dagliga Beati inmaculati, meþan hann lifdi.

Stephanus sagdi greiniliga allan þenna atburd sialfum pafanum, ok sua um undanlꜹsn Petri brodr sins, ok til merkia synandi handlegg sinn, er Lꜹrencius hafdi fast kreistann, ok var hann allr blꜳrr. Hann sagdi ok þat annat til merkia, at hann mundi ei lengr lifa enn þriatigi daga. Ok sva vard. Enn innan þessa tima gallt hann aptr huerivm, þat er ꜳtti, ok husin til Laurencius kirkiv giarnsamliga aptr leggiandi, ok sua Agnesi alldingardinn. Ok eptir þenna tima lidinn deyr Stephanus ok ferr til guds frelsadr af ollum meinlætum fyrir arnadarord dyrligrar guds modr Marie, henne se lof ok dyrd vm allar alldir.

---

Fotnoter: