Maríu jartegnir - Af klerk er song Gaude dei genitrix

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Maríu jartegnir


Af klerk er song Gaude dei genitrix


C. R. UNGER

Christiania 1871



B (varianter fra A)

Af presti einum

Þá var prestr einn, er þat tók í vanda sinn, at syngia hvern morgin fyrir líkneski sællar Maríe antiphonam þessa[1]: Gaude dei genitrix virgo immaculata, gaude que gaudium ab angelo suscepisti, gaude que genuisti eterni luminis claritatem, gaude mater, gaude sancta dei genitrix virgo, tu sola mater innupta, te laudat omnis factura genitricem lucis, sia pro nobis quasi perpetua interventrix. Þessi antiphona segir[2] svá: Fagnaðu, guðs getara[3] flekklaus mær, fagnaðu, er tókt fögnuð[4] af englinum, fagnaðu því, er þú gatz birti eilífs liós, fagnaðu móðir, fagnaðu heilög mær guðs getandi, þú ert ein ógipt móðir, þik lofar öll skepna, móðir lióssins; biðium vér, at þú biðir at eilífu fyrir oss. En þá er hann lá í banasótt, þá hræddiz hann ákafliga bana sinn, svá at hann gáði ekki at biðiaz fyrir. En litlu fyrir andlát hans þá kom til hans sæl María dróttning með dýrð mikilli. Hon spurði blíðliga, hvárt hann kendi hana. Hann svaraði: „Fyrir hveria sök mun ek þik kenna.“ Þá svaraði sæl María: „Hvi munt þú, bróðir! eigi mik kenna, þar sem þú hefir mik hvern dag séna; hitt þikki mér undr[5], er þú ert svá hryggr, þar sem þú hefir hvern dag fögnuð boðat mér. Nú vil ek, at þú fagnir því, at ek hefi þér fyrir búit eilífa gleði. Minztu, at þú hefir hvern dag gengit lítillátliga fyrir mitt líkneski. Nú em ek komin á þínu dánardœgri þer at móti.“ Þá varð hann þegar fullr af miklum fagnaði, ok sagði þeim mönnum, er hiá vóru, með mikilli gleði, hvat sæl María hafði mælt. En síðan sofnaði hann til dróttins, ok varð ilmr sœtr kendr í hans andláti.


St (varianter fra E)

Af einvm klerk mioc galꜹsvm

Nøckvrr klerkr var storliga heimskr ok gálꜹss[6], reikanligr i sinv meðferði[7], sa er allan [sinn alldr var með vvitrkv helldr enn nøckvra spekt halldande[8]. Enn þo at hann veri sva ovitmannliga[9] fram farande, [sem nv er greint[10], framði hann hvern dag einn þann lvt, er honvm storliga miøk hialpaði [þann tima, sem hann skylldi af heiminvm brott liða. Er þat at skilia[11]: sa var hans vani dagliga, þegar sem hann var klø̨ddr [vm morna[12], geck hann til kapellv [varrar frv iafnan[13] meyiar Marie, þar segiande eina antiphonam af þessarri sø̨mu [drotning fagrliga dictaða[14], þar með [einn tima[15] drottinliga bøn Pater noster, [allan eptir dagsins tima með leik ok hlatri, svcki ok hegoma raðlausliga reikande[16]. En sv antiphona, sem sagðr klerkr bar fram gvðs moðvr til lofs ok dyrðar, [er vel kristninni, hver sva hlioðar[17]: Gaude, dei genitrix, uirgo inmaculata, [gaude que gꜹdivm ab angelo suscepisti, gaude que genuisti eterni luminis claritatem, gaude, mater, gaude sancta dei genitrix uirgo, tu sola mater innupta, te laudat omnis factura genitricem lucis, sis pro nobis quesumus perpetua interuentrix[18]. Hon norrø̨naz[19] sva: Fagnaðv, flecklꜹs mør gvþs moðir, fagna þv, er fagnað tokt af englinvm, fagnaðv, er gazt eilifan liossins biartleika, fagnaðv [moðir, fagnaðv[20] heiløg gvðs gietara, þv[21] ert ein osnortin moðir, þic lofar øll skepna, moðir liossins, biðivm ver, at eilifliga ser þv fyrir oss biðiande. [Þessvm framferðarhøtti[22] helldr klerkrinn støðvct, meðan hann lifir.

Enn sva sem hann hefir sott tekit ok er kominn at dꜹða, [dragande i briostinv hinn lø̨gzta lifsanda[23], flyckiaz at honvm margir diøflar, girnandiz hans vtgengna sal, vøgðarlꜹst gripande ok til helvitis kvala hafande [með ser niðr dragande[24]. Oc er þeir illzkvfvllir[25] sitia slø̨gliga[26] vm at gripa klerksins anda[27] [þegar i stað, sem fyrst megv þeir honvm ná, gleðiandiz af þeiri glatan, sem þeir ø̨tla honvm til at bera[28], snaraz skiotliga þeira feginleikr vpp i skemð ok verðvgan[29] hryggleik, þviat sealf [moðir miskvnnar, þat er at skilia, haleitliga blezvð, fagrliga tignvt, skiørliga vegsꝍmvt, eilifliga dyrkvt[30] gvðs moðir kemr til af annarri halfv, ohreina anda meðr rꜹksemdar valldi brott rekande, sva [til orðz takande: „Þer omilldir[31], farit brott i stað, segir hon, sva at eigi skvlvt þer þora at snerta þvilikan[32] klerk eitt hit minnzta, vitande fyrir vist, at með øngv moti geriz [þessi maðr[33] yðvart ránfengi, þviat hversdagliga sem hann var i [veralldligv lifi[34], boðaði hann mer mina sø̨tvztv fagnaðe, ok þott hann veri veykr ok miøk ꜹmr[35] i sinv framferði [fylgiande marga heimsins hegoma[36], kom hann hvern dag til þeirar kirkiv, er helgvt er minv nafni, fyrr enn nøckvt byriaði hann sitt venivlict[37] galeysi a þeim degi, [þann stora fagnat boðande, er ek var engilsins orðvm takande, sem sva er rettliga skiliande, at ek mvndi sialfan gvðs son vera fæðande, ok hann mik hversdagliga á minnandi, at með þessarri minni frǫgðarfvllri dyrð verandi skylldi ek iafnan fagnandi, i millvm annarra lvta talandi ok føgrvm bø̨narorðvm sva segiandi: Fagnaðv, heilvg moðir liossins, at ek iafnan mø̨r verandi ꜹðlaðiz þann at bera með obrvgðnvm meydomi, sem eigi vill dꜹða syndvgs mannz, helldr at hann leiðréttiz ok lifi[38]. Nv þa, segir drotningin, með þvi at þessi klerkr sagði mitt lof, sva lengi sem hann lifði i verølldinni[39], mic vegsamande ok minn sø̨tazta son dyrkande, øðliz[40] hann senniliga fyrir þessa sina dygð, at af ollv yðrv miskvnnarlꜹsv valldi ok yfirboði skal hann frials ok liðvgr vera, sva at eigi megit þer hann eilifliga fyrirdø̨ma[41]. Þvi dragiz a brott, [sem ek bꜹð i fyrstv[42], til þess at allir [ok ser hverir[43], sem mic ok minn søtazta son lofa ok vegsama, skili ok innvirðiliga[44] vndirstande, at ek er moðir miskvnnar, moðir fagnaðar, moðir liossins. Fyrir hveria grein ek leyfir með øngv moti, at nøckvrs kyns onaðir fremi þer illzkvfvllir vpp a þessa mannz sal, [sem þvilika vegsemdar þionostv veitti mer ok minvm agiøtazta syni[45]. Nv þa ef ek leyfði, at þer gerðit yðvart sealfrø̨ði við [klerksins sal, mvndvt þer hana[46] grimmliga fyrirdø̨ma[47]. Enn hverr mvndi mic siþan miskvnnar[48] moðvr kalla, hverr heilagra [gvþs vina[49] mvndi siðan viðrhialp veita harmi [eða andvarpi[50] syndvgra manna, ef sealf moðir miskvnnarinnar ma eða vill eigi frialsa [syndvgan mann til sin kallanda ok dagliga lofanda[51], ok þarflꜹst veri þa, at syndvgir menn iðraðiz af illgerðvnvm[52], ef eigi fengi þeir likn ok lꜹsn [af syndvnvm[53], siþan þeir kalla til [sealfrar miskvnnarinnar[54] sonar mins ok til min, er øðlaðiz at geta þa sø̨mv miskvnn, syndvgvm mønnvm til hialpar ok oendanligrar[55] miskvnnar.“

Enn er diøflarnir heyra þvilik yfirvøttis[56] orð með nogligv valldi ok rꜹksemþar styrk fram borin, þora þeir eigi at halldaz við lengr [moti blezaðrar gvþs moðvr boðorðvm[57], helldr hverfa þeir i brott miøk hegomligir, harmande ok mikilliga sytande, [heilagrar gvðs moðvr klerk siándi, þo at nꜹðigir eptir latande ok liðvgan vpp gefandi[58].


D

Af klerk er song Gaude dei genitrix

Sa war klerkr i nockurum stad, er miok godviliugr war til guds þionustu, ok hans modur. Milli annara sinna godra werka, fyrir hver hann girntizt at lika sælli gvds modur Marie, tok hann i sidvana at lesa optliga henni til lofs medr godfusu hiarta þessa antiphonam Gaude dei genitrix virgo inmaculata, þat er suo at skilia i woru mali: Fagna þu, guds modir flecklaus iungfrv, fagna þu, er fỏgnud fekt af ordum eingilsins, fagna þu, er gatz birti eilifs lios, fagna, modir, fagna, heilug iungfrv guds modir, þu ein ert modir ospillt af karlmanne, þik lofar oll skepna, er fæddir hit sanna lios, wer bidium, at þu bidir fyrir oss at eilifu. I þessari antiphonu er sælli guds modur bodadr fim sinnvm fagnadr af guds kristni, þviat sverd hins sarazta harms geck i gegnum hennar ỏnd, þa er hennar eingetinn son vor herra Jesus Kristr þoldi ꜳ hinum helga krossi til hialpar ollu mannkyne fim[59] sꜳr ꜳ sinvm eiginligum likam, at fyrir þau sỏmu sꜳr þvægi hann af lỏstu allz heims, er framdir woru med fim witum mannlegs likama. Þuiat fyrir þav blezudu sꜳr woru fordum worum herra dictud af hinum helga anda fim wers i enda sins sidarsta psalms, i huerium oss er bodit ellifu sinnvm at lofa drottin, at fyrir þat sama lof weitizt oss likn fyrir afbrigd gudligs logmals.

Þann tima er fyrr sagdr klerkr feck þa sott, er hann leiddi til dauda, tok hann miok at angrazt ok skialfa af otta, sem hann hugleiddi vm sina won til guds. Honum witrazt þa hin helgazta iungfrv Maria ok segir til hans blidliga: „Sakir hvers pinazt þu medr suo miklum otta ok hræzlu, er suo opt hefir bodat mer fỏgnud? Ottazt eigi, þuiat þu skallt eingi hardinde þola, helldr skalltu hedan af wera hluttakari med mer þess fagnadar, er þu bodadir mer optliga.“ Sem klerkrinn heyrir þetta, hyggr hann sig aptr hafa feingit sina heilsu, ok er hann gerdizt miok gladr af witraninne ok willdi vpp standa, for hans ỏnd vt af likamanvm til fagnadar paradisi, huar er hann mvn glediazt vm eilifar alldir, sem heilug guds modir het honum. Af þessum hlut ma hugleida, hversu nytsamligt er at wegsama þa, er ollvm hialpar, þeim er henni þiona.


St2

Einn prestr lagdi þat i uanda sinn at syngia huernn morgin fyrir likneski sællar Marie antiphonam þessa: Gaude dei genitrix, virgo inmaculata etc. Sia antifona berr þuilikan skilning, sem her segir: Fagnadu, guds getara, vfleckut mær æ uerandi, fagnadu, er fagnat tokt af englinum, fagnadu, er gaz birti eilifs lioss, fagnadu, modir, fagnadu, heilug mær guds getara, vbrigdulig modir, þik lofar aull skepna, modir liossins, ver bidium, attu bidir fyrir oss. Þessari framferd heldr hann, meþan hann lifir. Sidan tekr hann sott miok harda, huer at sva þreyngir at hans lifi, at miok er hann at bana kominn. Hann tekr miok at hrædazst dauda sinn, þui at hann uissi sik i morgum lutum miok brotlighan.

Enn litlv fyrir andlꜳt hans þa kemr til hans hialp ok huggun harmþrunginna, þat er at skilia hꜳleit guds modir Maria, med mikilli dyrd. Hun spyr prestinn, huart hann kennir hana nockut. Hann suarar: „Hui man ek kenna?“ sagdi hann. Hun suarar: „Vndrar ek, hui þu kennir mik eigi, þuiat þu hefir huernn dag seet mik. Þat þickir mer ok und(a)rlict, attu ert hryggr, þuiat huernn dag hefir þu mer bodat sætliga mina fagnadi. Nu vil ek, minn kærasti, attu fagnir med mer, þuiat ek hefir þer fyrir buit eilifann fagnat. Minnumz ek þess, att þu hefir huernn dag litillꜳtliga gengit fram fyrir mitt likneski, þui kemr ek nu ꜳ moti þer ꜳ þinum liflꜳtzdegi.“ Þa uard hann fullr af miclum fagnadi ok sagdi þeim monnum, er hia honum voru, þenna fyrirburd, ok for med þui brott af heiminum, at hann lofadi gud ok hans blezada modr Mariam. Ok vard dyrligr ilmr i hans andlꜳti. Aumbunadi heilug Maria prestinum sua þessa sina þenustu ok bodan sinna fagnada, at hun haleitliga dyrkut huggadi hann fyrst af stundligri hrygdinne, enn ladadi hann sidan til eilifra fagnada ok vþrotnande gledi i himinrikis dyrd.




Fotnoter:

  1. istam A.
  2. mælir A.
  3. getandi A.
  4. fagnað A.
  5. undarlikt A.
  6. mgl. E.
  7. frammferdi ok medferd E.
  8. [tima sins alldrs uar meir óuitzku enn nockrs kyns spekt ꜳstundandi E.
  9. omannliga E.
  10. [mgl. E.
  11. [mgl. E.
  12. [mgl. E.
  13. [volldugrar frv E.
  14. [frv E.
  15. [mgl. E.
  16. [ok signir sik sidann gangandi heim til herbergis sins frammleidandi þann dag allann med leik ok hlatri, sucki ok hegoma E.
  17. [hliodar sua E.
  18. [et cetera E.
  19. þydizt E.
  20. [saal. E; mø̨r St.
  21. saal. E; þo St.
  22. [þessari bæn E.
  23. [mgl. E.
  24. [mgl. E.
  25. bannsettir E.
  26. mgl. E.
  27. saal. E.
  28. [mgl. E.
  29. mgl. E.
  30. [myskunnar modirin eilifliga blezut E.
  31. [segiandi E.
  32. þenna E.
  33. [hann E.
  34. [uerolldu E.
  35. aumligr E.
  36. [mgl. E.
  37. mgl. E.
  38. [mgl. E.
  39. þessi verolld E.
  40. audladizt E.
  41. pina E.
  42. [mgl. E.
  43. [mgl. E.
  44. innvirduliga E.
  45. [mgl. E.
  46. [þenna klerk, mundi þier hann E.
  47. dæma E.
  48. mgl. E.
  49. [mgl. E.
  50. [mgl. E.
  51. [synduga menn til sin kallande ok dagliga lofandi E.
  52. syndunum E.
  53. [syndanna E.
  54. [myskunnar E.
  55. eilifrar E.
  56. mgl. E.
  57. [mgl. E.
  58. [mgl. E.
  59. sin Cd.