Maríu jartegnir - Theophilus iartegn

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Maríu jartegnir

Theophilus iartegn

C. R. UNGER

Christiania 1871

B (varianter fra A, C og Fragm.)

Theophilus iartegn

Mörg dœmi dýrligra iartegna frú sancte Marie styrkia miok hiörtu syndugra manna til mikillar vánar guðs miskunnar, en þó sýniz guðlig milldi sællar Marie náliga framar öllum dœmum í þeiri miskunn, er þau gerðu við þann mann, er Theophilus hét. Siá Theophilus var dýrligr í lífi sínu, ok veitti margar ölmusur fátœkum mönnum fyrir guðs sakir, hann var góðr klerkr, ok var ræðismaðr með byskupi einum. Ok þá er sá byskup var andaðr, þá villdi allr lýðr Theophilum til byskups kiósa yfir þat byskupsríki. En hann villdi eigi undir þann vanda ganga, ok létz eigi þess velldis verðr, fyrir því var annarr maðr til byskups kosinn. Ok þá er sá var vígðr ok í velldi kominn, þá tók hann öll þau ráð af Theophilo ok virðing, sem hann hafði haft með fyrra byskupi ok setti annan mann í hans sæti. En þá þegar er af honum var tekin siá virðing, þá eyddiz brátt fiárlutr Theophilus, ok at eyddu fé þá var farin virðing hans, svá at engis þótti um hann vert. En er enn forni fiándi, sá er fyrir slœgðar sakir kallaz enn skœðazti höggormr fullr af eitri illzkunnar, hafði lengi öfundat milldiverk þessa mannz ok sat [um þat með sinni slœgð, ef hann mætti nökkut skeyti skaðsamligt senda sinnar illzku til andar Theophilo ok fyrirfara hans gœzku.

En þá er öll virðing ok fé Theophilus var farit, þá tók hann af fiándans áeggian ok freistni at harma siálfan sik ok þat, er hann hafði eigi þegit þá veralldar virðing, er honum var boðin. Tók þá hugr hans at hrœraz frá staðfesti guðligrar ástar, ok tók hann at mœðaz í áhyggiu, ok svá kom, at hann neytti hvarki svefn né matar fyrir óyndi, þar til er hann fór á fund gyðings þess, er fiölkunnigr var [í borginni. Ok er hann kom þar, þá bað hann gyðinginn ok bauð honum fé til, at hann réði honum þau ráð, er hann féngi virðingar þvílíkar, sem hann hafði fyrr hafðar. En hvárt sem þeir rœddu um þat lengr eða skemr, þá kom þar, at gyðingrinn hét Theophilo at fylgia honum til þess höfðingia, er hann léz þióna, ok sagði, ef Theophilus villdi geraz þess þiónostumaðr, at hann mundi skiótt gefa honum fé ok virðing. Ok fór Theophilus þá [við þat heim til herbergis síns, at hann skylldi koma um nóttina til gyðingsins ok fara þá með honum til þessa höfðingia ok geraz hans maðr, ok var þat skilit [við Theophilum, at í þessi ferð skylldi alldri krossmark af honum verða gört.

Maastrichtboken, 1300-tallet:
Theophilus inngår en pakt med djevelen

Á þeiri sömu nótt gékk Theophilus or borginni til skógar með gyðinginum. Ok er þeir kómu í rióðr eitt, þá sá Theophilus þar mikinn mannfiölða, at því sem honum sýndiz. Þá sá Theophilus þar sitia höfðingia þess folks á [háfum stóli í konungs skrúði, ok hafði kórónu á höfði. Þar stóð alla vega hia stólinum ótalligr herr illgiarnra anda, ok svá búnir sem konungs riddarar, en sumir hélldu kertum, ok sýndiz sem þar skyrti engan [lut né þiónostumann, þann er höfðingi þurfti eða villdi hafa sér til tignar. Síðan géngu þeir Theophilus fyrir þann höfðingia, ok túlkaði gyðingrinn fram erendi Theophilus. En sá svaraði stólmaðr ok sagði sér brigða vera Jesu menn hins krossfesta: „En ef þessi maðr vill, at ek fá honum fé ok virðing, eptir því sem hann hefir haft áðr, þá skal hann rita bréf þat, at hann neitar Jesu enum krossfesta ok Marie móður hans.“ En Theophilus dvalði ekki þat at rita, ok neitaði bæði guði með sœrum ok Marie guðs móður. En síðan innsiglaði hann siálfr bréfit ok fékk fiándanum í hendr ok kysti á kné honum. Þá sagði úvinr allz mannkyns, at Theophilus mundi skiótt taka mikla virðing bæði af byskupi ok öllum lýð, eptir því sem hann hafði fyrr haft. En litlu eptir þetta þá sendi byskup orð Theophilo, at hann skylldi koma á fund hans. En er þeir funduz, þá kvaddi byskup hann blíðliga ok setti hann et næsta sér, ok fékk honum öll ræði, þau er hann hafði haft með fyrra byskupi, ok virði hann meira en aðra menn, þá sem með honum vóru. Ok þar eptir virðu hann allir, sem höfðinginn mat fyrir, ok skorti Theophilum brátt hvárki fé né virðing. Hann var milldr við þurftuga ok fátœka menn, ok hann var siðlátr í athæfi sínu at yfirsión manna.

En er því hafði miök lengi fram farit um hans ráð, þá kom honum í hug, hvat hann mundi fyrir höndum eiga, þá er hann fœri or þessum heimi, ok því meir sem hann hugsaði, þá fékk honum því meira, ok mælti svá fyrir sér: „Hverr mun mér biðia liknar, þá er dróttinn kemr at dœma hvern eptir sínum verðleik, ok þá er fiándinn sýnir þat rit, er ek fékk honum siálfr, ok þat stendr á, at ek neitaða guði ok hans móður frú sancte Marie, en [gaf mik fiándanum. Engi mun jafngrimliga frá guði rekinn sem ek,“ sagði Theophilus. Svá leiz honum þá, sem lítils væri vert hiá eilífum kvölum, þó at hann hefði bæði virðingar ok auðræði œrin nökkura stund. Þa hugsaði hann um ritning spámannzins, þá er svá segir: Eigi vil ek dauða syndugs mannz, segir dróttinn, helldr vil ek, at hann snúiz til mín ok lifi. Þessi orð íhugaði Theophilus ok skilði rétt ok hugsaði, at guð hafði svá mælt, at hvat sem maðrinn misgerir, ok vill hann iðraz ok sættaz ok yfirbœta sinn glœp, þá mun hann hólpinn vera fyrir guði. Ok af þessu öllu saman þá óaðiz hann reiði dróttins, en vænti sér miskunnar í öðru lagi af þessu guðs fyrirheiti ok mörgum guðs miskunnardœmum, er hann leiddi fyrir hugskotz augu sín, ok hvarf hann á brott á laun [fra öðrum mönnum til Maríu kirkiu, er þar var í borginni, ok fal sik í leyni einu, ok fastaði þar fióratigi daga ok svá nátta við litla fœzlu, ok vakti ok grét sinn misverka, ok bað sér tœnaðar ena sælu Maríu ok guðs helga menn, þó at hann vissi sik ómakligan þeira dugnaðar, því at hann hafði þat bréf fengit diöflinum ok siálfr ritað, er þat stóð á, er hann hafði neitt guði ok frú sancte Marie ok öllum helgum.

En þá er .xl. daga vóru liðnir, þá nótt ena næstu kom en sæla María til Theophilus, ok sýndiz honum reiðulig, ok ávítaði hon Theophilum. En Theophilus bað sér líknar, ok áðr hon liði til himins, þá hét hon at biðia guð fyrir Theophilo miskunnar. Ok sex nóttum síðar þá kom frú sancta María ok sagði Theophilo, at hon hafði sættan hann við guð son sinn Jesum Crist, ok sagði, at þá var Theophilo fyrirgefinn glœpr, [sá er hann hafði giört. Þá varð hann fullr af fagnaði, ok bað enn, at en sæla guðs móðir Maria veitti honum þat, at bréf þat er hann hafði fiándanum selt [at varðveita, at þat kvæmi Theophilo til handa. En þeirar bænar fékk hann engi svör. Þá var Theophilus á bœnum staðfastr. Ok á þriðiu nótt þá kom frú sancta María til hans, þar sem hann svaf, ok lagði bréfit á brióst honum. Ok litlu síðar vaknaði Theophilus ok fann þat bréf, er en dýra dróttning hafði þar látið, ok kendi þar innsigli ok bréf þat, er hann hafði fiándanum selt. Þá varð Theophilus fegnari en frá megi segia, ok fór til kirkiu þeirar, er byskup skylldi syngia þann dag messu, ok fœrði byskupi bréfit ok sagði honum þessa iartegn. En byskup lýsti fyrir öllum lýð ok bað fólkit íhuga, hver iðranar dœmi gefin vóru á þessum atburð. En þeir er heyrðu, lofuðu guð ok hina helgu mey Maríu fyrir sína miskunn. Eptir þat gaf byskup Theophilo corpus domini, ok tóku þá at skipaz hans yfirlit, svá at hann var miklu biartari ok skírleitari en aðrir menn, ok lífði fár nætr síðan.

E, a og f

De Theophilo

Maurg dæme dyrdligra iarteigna fru sancte Marie styrkia miok hiortu syndugra manna til mikillar uonar guds myskunnar, enn þo syndizt gudlig milldi ok sællar Marie naliga framar aullum dæmum i þeiri myskunn, er þau giordu uid þann mann, er nu skal fra seigia.

I nockure borg agætri uar einn mikils hattar byskup. Hann hafdi med sier marga þionustumenn, ok giorizt einkannliga uort mal af rædismanni byskups, þeim er Teophilus het, agiætr ok miok sæmiligur i sinu frammferdi. Huar fyrir byskupinn leggr sua mikil metord til hans, at bædi gefr hann honum i ualld andliga hluti oc ueralldliga, skrifa ok skipa aullum hlutum eptir sinum uilia. Hann neytir ok sua þuilikrar sæmdar ath hafa aull uices byskupsins ok heita uicedompnus, at eigi digrazt hann eda drambar sem sumir adrir, þeir er fyrir þat eru optliga med hꜳdung brott kastadir or sæmdinne, at þeir kunna eigi i hofi at hafa, helldr uar þessi godi madr æ þui litillatari, sem hann uar i metordunum hærre, stiornandi fagrliga guds hiord, þat er at skilia heilaga kristne, med hofsamligri stillingu ok hialpsamligri kenningu blezadra guds bodorda. Uar hann af þui hiartaliga elskadr af meira manni ok minna, þuiat hann uar uid alla miukur ok myskunnsamr.

Sidann giordizt sua med guds uilia, at fyrr sagdr byskup andazt. Sem hann er greptadr, er þat allra manna uile, ath Theophilus uerdi byskup, þuiat aullum lyd uar kunnigt, huersu mikil gudhrædzla birtizt i hans giordum. Þui giordu þeir, sem kosninginum til heyrir, samþyckiliga eleccionem ꜳ uidrkuæmiligum tima, ok kiosa Theophilum fullkomliga sinum salum til hirdis ok stiornara. Huar fyrir korsbrædr kirkiunnar senda skiotliga menn med brefum til erchibyskups, er confirmera atti kosninginn ok vigia byskupinn. Þat bref heitir decretum ok hefir þuilikan framburd, sem her ma heyra:

Virduligum fedr ok herra sinum sua heitanda med guds myskunn þeirar borgar byskupi senda litillatir brædr af þess stadar capitulo sua godfusa hlydni sem skyllduga i aullum hlutum ok sua miklum herra tilheyriliga. Þann tima sem uor kirkia uar hirdiligri [stiorn svipt fyrer dauda fordum uors byskups sællar minningar, ok hann uar sæmeliga greptadr, kuomu uier samann i voru capetulo, tracterande huern dag uier skylldum til nefna at kiosa byskup i stad hins andada. Ok sem uier haufdum daginn stadfest, kaulludu uier allir samþyckiliga eptir kirkiunnar laugum þa brædr uora, er eigi uoru uid þann tima, at ꜳ nefndann dag skylldu þeir koma til byskups kosnings i uort capitulum. Ok ꜳ þeim deigi, nalægum þeim, sem skylldir uoru, uilldu ok mattu þar koma, ok at ꜳkalladri heilags anda myskunn, kusum uier fyrir hans iblastr med einum uilia ok hinu kærazta samþycki Theophilum oss til byskups ok uorre kirkiu hirdi, skynsamann mann, dygdugann, forsialann ok sæmiligann, þaurf uinnanda klerkdoms ok yfiruættis uitzku, auflugann ok rettuisann at uernda rettuise uorrar kirkiu, uel skygnann ok greiniligann bædi i andligum hlutum ok ueralldligum. Nu til þess at fylgia framm sagda eleccionem fyrir ydr, sendum uer brædr uora litillatliga ok godfusliga bidiande ydart faderni, at þier uirdizt at styrkia sagt erende erchibyskupligri rauksemd, þeire sem hæfir ok til heyrir. Ok til sanninda hier um setium uier fyrir þetta bref capitula uors insigli.

Sem herra byskupinn hefir uid tekit brefinu ok yfir lesit, skilr hann, huersu makligr sa madr er at uera byskup, sem þuilikar dygdir hefir med ser, sem nu uoru greindar. Þui confirmerar hann kosninginn þegar i stad, ok giorir bref til Theophilum byskupsefnis, at hann kæme til uigslu ꜳ uidrkuæmiligum tima.

Enn er brefin koma til hans af erchibyskups halfu, helldr hann þeim nidri leingi, þuiat lifsgiarna uilldi hann eigi i þenna punkt byskup verda. Huar fyrir hann duelur sina ferd allt þar til, at lydrinn geingr at honum nærre med hardindum, at hann skule fara. Hann talar þa til lydsins sua: „Giorit sua uel, at þier þuingit mik eigi til at uera byskup, þuiat ek kenni mik ꜳ alla uega omakligann sua hafum stett. Uinnr mier ok þaurf i alla stadi þat ualld, sem adr hefir ek haft, at uera uicedompnus.“ Enn þo at hann tale slikt, kemr hann aunguo uid fyrir akefd lydsins, utan i stad uerdr hann at fara ꜳ fund erchibyskups. Skortir hann eigi foroneyti bædi mikit ok uegligt, þuiat lydrinn fagnar nu hiartaliga ok girnizt at uera nær staddr uigslunne.

Sem þeir koma ꜳ erchibyskups gard, bidia nockurir þegar af kirkiunnar halfu, at uigsla Theophili fara framm sem fyrst. Enn hann stendr i mote med aullum hug, fallandi flatr nidr fyrir erchibyskupsins fætr ok haundlar þa sinum haundum, bidiandiz uudann sagdre sæmd ok þunga med slikum ordum ok audrum þuilikum: „Herra minn sæti, segir hann, ek bidr ydr(a) faudurliga millde, at þier setid mik eigi undir byskupligann vanda oc þunga, þuiat þeirar sæmdar em ek omakligr fyrir allar greinir. Huat mun ek dirfazt mega at taka stiorn yfir drottinnligre hiord ok geyma hennar med uakurligri ahyggiu, þar sem ek hefi enn eigi sialfr numit at fordazt syndirnar.“ Nu sua sem hann hefir þann ueg fyrir erchibyskupsins fotum legit ok bidz undan ꜳ allar lundir, talar erchibyskupinn sua til hans: „Medr þui, son minn, seigir hann, at aullum uitruztum maunnum þeirar borgar synizt þu hellzt til fallinn byskups tignar fyrir goda raun, er þu hefir adr gefit aullum maunnum, ok nu af annari halfu mælizt þu undan, sem mest mattu, þa uilium uier eigi skiott eda oforsialiga uenda um uorri giord, helldr gefum uier þier nu enn at nyiu þriggia daga rum, at þu tracterir med sialfum þier, huort helldr uiltu byskupsdominn taka eda resignera.“ Eptir þria daga lidna var Theophilus kalladr inn i consistorium erchibyskupsins. Erchibyskupinn tiꜳr enn fyrir honum ꜳ marga uega, at hann skuli samþyckiazt kosninginum, enn hann er allr hinn sama sem fyrr, þuerneitandi nu i siduztu at giorazt byskupinn. Ok sem erchibyskup sier stadfesti hans sua ouikianliga, lætr hann kiosa annann byskup med beztu manna rade, uigiandi þann sidann ok til sinnar stiornar med blidri blezan heim sendandi.

Nu sem þessi nyie byskup hefir litinn tima setid at stolnum, uerda til nockurir af hans heimonligum klerkum at ofrægia sagdan Theophilum, þar til at alla fyrre sæmd, ualld ok uirding tekr byskupinn giorsamliga af honum, sua ath nidrsettr af stettinum hefir hann eigi meira uid ath uera enn sitt hus ok herbergi. Sem hier er komit, fær ouin allz mannkyns hinn slægazti fiandi fangstad aa þessum manni Theophilo, sva at med aullum uelum sinnar prettuise tekr hann at knosa hans hiarta tiaande fyrir hans augum, huilikr hann er ordinn eda matti uerda, ef hann hefdi uiliat, siaandi aa bak aullum hlutum, hefir latid uicedominatum; ok er nu þar fyrir einskis virdr af maunnunum, idrandiz geysi miok yfir sinum þuerleika, at fyrir ogiptv sakir villdi hann eigi tilbedinn byskupsdominn taka. Af þuilikum hlutum fylldizt hiarta hans med sua odæmiligri metnadargirnd ok ranglæti, at þar fyrir gleymir hann sinne stadfesti, takandi suo ouitudigt rad, at hann i sagdri þraunging sækir eigi gudligt traust helldr mannligt fullting, girnandizt meir ok akafligar stundliga tillotning enn eilifa dyrd ok himnesksa uirding. Enn fyrir þa sauk grimmazt diofullinn sua miok ꜳ þenna mann, at hann aufundadi hans fyrre uerk, aulmosugædi hoguæri ok margskyns sidlæti. Enda fær hann nu ok bauluadr sua sterkliga undir sig brotid hans hiarta, at alla hluti uirdir hann einskis hia þui sem at fa ueralldliga uirding, ok fyrirlætr sua haurmuliga sidlætis regluna, at alldri hirder hann, huadann at kemr þess hattar uirding ok fullting, at hann fai sæmdina.

Þui snyr hann sinu hiarta aa bak aptr ok hugsar nu innvirduliga um, huar nockur galldramadr mune sua gilldr i sinne kunnuztu, at honum megi bot uinna. Ok af þuilikri umleitan kemr honum i hug, at i þessi saumu borg uar einn ebreskur madr. Þessi ebreus uar fullr af eitri illzkunnar sua sem hinn uesti uillumadr, ok hafdi morgum drekt i helviti eilifrar glatanar med slægd ok prettvise sinnar flærdar. Ok þenna suiksemdar meistara girnizt hann nu heim sækia. Þuiat sua er hann nu uppgeystr med broddi hiegomligrar dyrdar, at hann brennr i metnadargirnd hinnar fyrre virdingar, gangandi eina nott aumr ok yfirstiginn til herbergia þessa mikla guds ouinar. Ok sem hann kemr at herbergisdyrum knyr hann hurd ok beidir inngaungu, ok inngenginn er hann skiotliga kendr af ebreska manne. Ebreus ser þat þegar, ath hann hefir mikit angr innann rifia, leidandi hann med sier i herbergi eitt sua seigiande: „Huert er erende þitt, Theophile, hingat til min.“ Enn hann til iardar fallande fyrir þeim guds ouin sua seigiandi af miklum modi: „Ek bidr þik, at þu hialpir minne uesolld med þinna uel ok kunnattu, þuiat byskup hefir sett aa mik mikit brigsle, takandi af mier allt ualld, þat er ek hafdi fordum, huar fyrir fokin er aull su mannvirding, er ek hafdi fyrr. For ek þui hingat til þin, at mier þotti þu allra manna likaztr at uinna nockura bot aa minu male. Uil ek oc i aullum hlutum þinum radum fram fara, ef ek ma þar fyrir faa minn heidr.“ Nu sem hann hefir þann ueg talat, þikir þeim diofulsins lim gydinginum storliga uænt um, at einn af huse hins krossfesta fer sua lagt fyrir hans fotum, bidiandi þar hialpar, sem ecki uar fyrir utann fals ok tilleiding eilifrar glatanar, ok suarar hans ordum med þessum hætti: „Hygg at þui, Theophile, at þuilik uerk sie nockut mins mattar. Enn ef þier er aluara, at þu uillt her orda fulltings bidia eda leita, sem ek er, þa uil ek giarna fylgia þinu male, sem ek kann, ok flytia þat fyrir minum herra, er ualld hefir þuilikum hlutum at skipa. Mattu nu þegar uid þat huggazt, at ek ætla hann ueita þier, huat sem þu uill hann med litillæti bidia. Nu kom til min adra nott i sama tima, mun ek þa vera forgaungumadr þinn aa gard mins herra.“ Theophilus þackar gydinginum fyrir aull sin ord.

Adra nott, sem allir menn ero i naadum, fer hann miok leyniliga til herbergis gydingsins gangande med honum fyrir farandi ut af borginne. Ebreus talar þa til hans: „Huat sem þu sier eda heyrir mikils i þessari ferd, ottazt ecki, þat einkanliga geymandi, at eigi hlifir þu þier med krossmarke, þuiat þess hattar fystir fremiazt eigi vndir hans nafne.“ Theophilus iatar giarna bodna hluti fullgiora. Þeir ganga sidann þar til, sem fyrir þeim uerdr einn skogr ok riodr. I þui riodre synizt Theophilo fiolment þing. Aa midiu þinge sier hann einn sua sem uppsitianda domara ok haufdingia ꜳ uegligum stoli, hafandi koronu ꜳ haufdi ok skryddr konungligu skrude. Vmhuerfis stolinn synizt honum, sem standi hvitklæddir menn, halldandi i sinum haundum digra tortisa med brennundum logum, ok aunguann þionustumann synizt honum sem skorte, þann sem haufdingia byriar at hafa. Enn hier sannazt þat, sem ritningin seigir, at ouinrinn liker sig opt eingli liossins, þuiat haufdingi þeirar samkundu er hinn gamle konungur eilifs dauda diofullinn sialfr med sinum aarum heluitzkum aundum.

Glatanar leidtogi hins aumazta Theophili geingr þegar framm aa þingit ok fyrir þann, sem aa stolinum sitr, hneigiandi honum med knefalli. Hofdinginn tekur honum blidliga sem kunningium ok kunnum uin ok kærum riddara, talandi sua til hans: „Fyrir hueria sauk leidir þu þenna mann hingat til uor, sem þier fylgir?“ Hann suarar: „Herra minn, seigir hann, þessi madr er fyrirdrifinn oc aull hans sæmd fyrir umskipti nyuordins byskups stadarins. Enn hann hefir þui litillatliga sott ydarn fund, at hann uæntir ydra milldi ser fulltingiande. Er ek ok mikilliga bidiandi, at þier sieut honum uel takande fyrir mina þionustu langa ok aluoruliga þar til uirdandi.“ Þuilikum fluttninge suarar sua haufdinginn: „Sua kunnigt sem þier er, huat til heyrir uoru rike, þiker oss undarlikt, hui þu flytr þangat hans erendi. Huern styrk eda fluttning mun ek ueita þeim manni, sem þionar gudi sinum, ok er sua gagnstadligr minum laugum? Enn ef hann girnizt minn þionustumadr at uera ok reiknazt millum minna riddara, skal ek ueita honum, huat er hann kann þiggia, ok framar enn hann vill bidia.“ Gydingrinn snyzt þa til Theophilum sua talandi: „Heyr þu nu, seigir hann, huersu minn herra er nu þegar þinu mali myskunnande ok miukliga takande. Hygg at, hversu hialpin er reidubuin, ef þu giorizt hans vilia hlydinn.“ Theophilus suarar: „Heyrde ek giorla, ok uil ek giarna giora, huat er hann uill mer hellzt bioda.“ Ok fellr til fota gydinginum ok hans haufdingia, bidiandi myskunnar yfir sinum uesolldum. Konungr daudans talar þa til ebreska mans: „Ef þessi uin þinn ok foronautr uill, at ek giorizt hans fulltingiare, þa neiti hann Jesum Mariu son ok Mariam modr hans, þuiat þau ero mestir minir uvinir. Þessa afneitting skal hann sinni hendi sialfr skrifa ok eiginligu fingurgulli innsigla, ok sua gert siðan mer i hendr fa.“ Sem Theophilus [hefir heyrt þuilikt diofulsins kostaboð, gengr fiandinn sua framt i hans hiarta, at eigi [oskraz hann eða ottaz fyrr sagð vdæmi at fremia ok fullgera, neittandi sinn skapara ok [þar meðr sialfa skaparans moðurina eigi at eins meðr orða framburði helldr sua miok með verki styrkiandi, at þessa samo neitting er hann nu sinom hondum skrifandi, sino fingrgulli innsiglandi ok [innsiglaða dioflinom sialfom meðr knefalli ok miuklætis kossi i hendr seliandi, til allra ambana firir þessa gerð vndir fiandans heit matt ok [merkleik hættandi. Eptir sua suiuirðliga gert, sem nu matti heyra, snua opt greindir farunautar heim til herbergia glaðir af sinni glatan ok daligri dauðans framhrapan.

A næsta dag eptir þegar sem sagðir illir lutir hafa aðr um nattina fram farit, gerir sagðr byskup sina menn arla morgins til Theophilum, biðiandi hann koma a sinn garð, huat er meðr guðs [forsio ok firirskipan truiz vorðit. En er hann kemr i byskupsins herbergi, riss byskupinn vpp i moti honum rettandi baðar hendr meðr [bliðligo vidbragði, setiandi hann hit næsta ser, iattandi sik [misgert hafa, at sua val reyndan mann ok virðingvnni tilheyriligan hafði hann nackorn tima með braðræði brott [skipað af sinom stett, ok þann annan i sett, er minnr var makligr ok þvilikom meðr engom hætti samuirðiligr. Þess hattar sæmdarorðom, sem nu voro greind, ok aðrom fleirom firirrennandom skipar herra byskupinn Theophilum aptr i allan heiðr ok æro, er hann hafði forðom, þar a ofan leggiandi meiri [sæmdir ok mætari, en hann hefði fyrr þuilikar spent a sinom dagom, veitandi honum valld ok ifirboð sua lærðra sem leikmanna, þar meðr skipan ok forsio andligra luta sem likamligra. Skortir hann nu huarki innan farra daga lof ne [penga rikleik eptir sinom vilia. Þui at a byskupsins garði er hann vpphafinn ifir alla menn aðra, vill nu ok huerr maðr sua sitia ok standa, sem [hans veit vilia til vera, ottandiz geysi miok at falla i hans reiði [ok misþykt i nackorom lut. Nu sem hann kemr i þuilikan punkt, kemr fiandans þionastomaðr, [þat er at skilia, fyrr sagðr ebreus optliga til mals við hann leyniliga sua segiandi millom annarra luta: „Lat þer eigi or hug ganga, Theophile, huerso margfalldliga þu ert skylldugr minom herra þackir at gera firir sua vdualda sæmd [ok virðing, sem nu hefir hann þer [veitt mikla a marga vega. Ætla ek ok til engra annarra launa af þer firir mina fylgð [ok framstoðo, en þu ser honum sem dyggastr ok i yckrom maldaga merkastr.“ „Ja, ia, segir Theophilus, senniliga ma ek þat muna, at þu fylgdir mino mali val ok vinattoliga, huar firir ek gerir þer þackir hiartaliga.“

Af [þuilikom lutum ma marka, huersu Theophilus var um tima kalldr i sinu hiarta, ath gudlig heilags anda myskunn taki i godra manna hugskoti þvi margfalldara lof fyrir hans idran ok yfirbot. I þessum hlutum er ok aalitanda, huersu himneskr fadir helldr konungliga ouininn ok hans giordir sier i hnefa. Þuiat ef ouinrinn hefdi sialfradr uerit i sinum illuilia, þa mundi hann eigi bedit hafa sua langann tima, helldr drepit hann þa þegar i fyrstu neitann ok med sier dregit i steyptan bradum bruna eilifra kuala. Virdanda er ok i saugdu efni, huersu lofsamlig er guds þolinmæde uit manninn, ok huersu ovirdannlig er hans þolinmæde med myskunnseme, þuiat hann er sa sem eigi uill dauda syndugs manz, helldr at hann leidrettizt ok life. Hier synizt ok, at madrinn giorer alldre sua stort moti gudi almattkum, at eigi megi hann aptr huerfa ok sattr uerda uid sinn skapara, ef hann idrazt i þessum heime makliga sig iatande uel ok godmannliga yfirbætande.

Nu sem Theophilus hefir litinn tima stadit yfir greindum metnadi ok metordum, minnizt allzualldandi gud med sinne myskunn þeira godra uerka, sem sagdr vicedompnus hafdi margfalldliga framit innan fyrri lifdaga stiornandi heilagri kristni meðr retti ok ravksemd guðligra setninga. Þui slær himneskr drottinn þessa mannz hiarta meðr haleitri innleizlo sina otta, klockuandi kallda iorð sarrar samuitzko meðr himneskom hita, gefandi honum viðrkenning greindra glæpa. Ok meðr þui at otti drottins er vpphaf spekinnar, er nu inn komin i hiarta Theophili. Huerr megi orðum skyra heilags anda fliotuirki, þuiat þessi sala pinar sik nv þegar i sarligom beiskleik sinna glæpa, knyiande afuegut aufl til rettrar vpprisv, lægiandi sem mest sekia samvitzko, hugsandi [sem giorst grat ok tanna gnisting eilifrar pino, þuiat nv er hennar auga til synar [af suefni vppvakit, [huersu i hræðilikt forat hon hefir fallit. Firir sua oskranligan otta heluitzkrar pino gengr æsiligr gratr fram af hiartanu, sa er fullkomliga pinar andann til rettrar ifirbotar. Huerr megi orðum skyra þær miklo avitanir [brigðzli ok snubbanir, sem hann leggr a sik nu meðr sut ok grati. [Ok med guds uilia taladi hann sua uid sialfan sik: „Huert mun ek fara glæpafullr, huat mun ek villtr madr ok uesall giora hrokadr af vlyfiani illra luta, at ek megi salina heila gera, huat man ek raðs taka aumr ok veslugr, er framdi sua mikit vdæmi fyrr vheyrt i verolldinni, neittandi drottin minn Jesum Krist, rikianda konung i himinriki ok hans sætasto moðvr fru sanctam Mariam, er at verðugu truiz miskunnar herbergi, huar firir ek gerðumz daligr diofulsins þræll i heluiti meðr þvi boluaða brefi. Nu þa huerr er sa er mina sal man frialsa or fiandans hondom, þa er hon leiðiz til heluitis brend ok bundin elldligom bondom? Huat var mer [verr en vitlausum nauðsyn a at sækia heim þann boluaða elldzmat ebreska mann, þar sem ek uissi aðr, at hann var firirdæmdr ok af heilagri kristni vtkastaðr firir sina glæpi ok diofuliga galldra, er hann hefir i legit langan tima. Se, þuilikar ero sæmdir þeira, sem lifanda gud firirlita dyrkandi diofulinn hlyðnir hans vilia. Huat stoðadi mer timaligr stettr liðandi virðingar ok brigðiligt ifirbragð valltrar veralldar. Vei mer veslugum, syndugum ok glæpafullom. Suei mer syndugum, þuiat ek glataði satt lios drottin Jesum Krist, stigandi i myrkua grof handgenginn fiandanom. Huerr hefir heyrt þuilikann kaupmann, sem ek er uordinn, selia anda sinn i heluiti, takandi hegomliga dyrd fyrir ok litla fegrd. Huat mun ek andsuara fyrir mik aa ogurligum deigi drottins, þa er allir hlutir erv nauktir i augliti drottins? Huat mun ek segia aa þeiri stundu, er rettlatir koronazt enn ek fyrirdæmumzt? Huern mun ek fulltings bidia i þeire naudsyn? Huer mun mier myskunna? Rett eingi madr, þuiat eigi er þar fylgi fyrir annars framferdir, sem huer hefir fullt at uinna suara fyrir sialfann sig. Allir munu giallda goda skynsemi utann ek einn, sem aullum er glæpafullari.“

Enn er hann hefir þvilika hluti trakterat miok leingi, stadfestir milldr ok myskunnsamr drottinn hans hiarta, steypandi i hans skilning styrkri uon, reisandi sina skepnu eiginnliga brott fra eilifri glatan. Huar fyrir Theophilus talar enn med þessum hætti, sem hier maa heyra: „Þo at guds ouin ebreski madr leiddi mik astlausann til þeirar ohæfu, at ek neitada fullkomliga guds son drottinn uorn Jesum Kristum, fæddann af flecklausri modr iafnann blezadri mey Marie, ok þar med sialfa myskunnar modrina, skal ek eigi þui helldr fyrir leggiazt eda auruilnazt. Ek skal kriupa til þeirar saumu drottins modr, heilagrar, biartrar, gaufugligrar, hana eina skal ek mier fulltings bidia med aullu afli mins hiarta, faustr ok uaukr ok bænahalld skal ek i hennar musteri aan aflati giora ok alldri fyrr uppgefazt, enn ek uerd fyrir hennar arnadarord uonarmadr aa domsdeigi. Med hueriu hiarta eda huilikre samuitzku mun ek hræra saurgar uarir, iatande sua skæra drottning ok dyrdliga? Huerra synda mun ek fyst bidia fyrirgefningar? Eigi ma ek litt hræddr uera, ef ek uesall ok glæpafullr ber mik ofdiarfliga til, at elldr af himne brenni mik med minu ranglæti, þuiat liklikt er, at heimrinn megi eigi bera i sier þa illa hluti, sem ek giordi.“ Ok enn talar hann sua: „Suei þier, ueslug sala, ris upp þu nu af myrkrum, þeim er þik haundludu, ok frammfallinn bid modur drottins vors Jesu Kristz, at hun likne þier med sinne milldi, þuiat mattug er hun at græda þin saar af aullum siukdomi.“ Hier med styrkizt hann med trausti uonarinnar nidr uerpandi allar fiolskylldr ueralldarinnar, rennandi til musteris heilagrar guds modr Marie drottningar, .xl. daga ok natta fastandi, þar med gratandi ok framme liggiandi fyrir hennar alltari helgazta, æ sifellt med hiartans styn ok angre sier myskunnar bidiandi, framar enn skyrazt megi med nockurum frammburdi. Þuiat hann hrædiliga ottande, at fiandinn mune hans sal med ser til heluitis dragande, huar fyrir hann knyr knaliga myskunnar portid med griote taranna, uel uitande, at modir himnakonungs hefir bædi til valld ok virding diofulsins gaupner sundr at leysa ok þat brott at taka, sem hann truir sik adr fullkomliga hallda.

Eptir fyrr greinda .xl. daga audlazt hann frægann fagnat fyrir sin tár ok trega, þuiat honum synizt aa midre nott fullting ueralldarinnar, buin skyling uakandi manna til hennar sytandi, kristinna manna vidhialp til hennar rennandi ok lausn hertekinna, lios myrkranna, likn kvalldra ok hvggan harmþrunginna, drottning uor, saunn modir guds, hin skærazta mær Maria eilifliga blezut. Synizt honum i fyrstu sua sem nockut reiduglig, talandi til hans sem hier fylgir: „Þu, madr, seigir hun, bidr mik diarfliga, at ek mune þier vid hialpa, þar sem þu neitadir son minn heimsins grædara ok mik, er audladizt hans modir at uera. Med huerium hætti ma ek hann bidia fyrirgefningar sua odæmiligra glæpa? Huilikre asionu mun ek lita upp i mote haleitazta domara syne minum, þa er ek bid fyrir þier, sem adr neitadir honum? Med huerium hætti mun ek frammi standa fyrir hans ogurligum domstole ok minn munn upp ath luka bidiandi fyrir þier hans gaufugligstann godleika? Þuiat eigi þolir ek at sia son minn reidann ok stygdann fyrir meingiordir þinar eda annara. Enn nu allt at eins þott ek auite þik miok makliga, uertu styrkr i tru þinne, þuiat ek skal giarna fyrirlata þier þa miklu sekt, sem þu hefir i moti mier giort, þuiat ek elska miok kristinna manna kyn. Bu þik sua undir milldi ok myskunn drottins þins Jesu Kristz sonar mins, einkannliga elskandi þa mest, sem renna til musteris mins med rettri tru ok hreinne samvitzku. Þeim aullum ueitir ek fullting ok vidhialp i sinum naudsynium, nærandi þa minum haundum ok umfadmandi elskuligum halsfaungum. Enn fyrir afbrot manna uerdr ek optliga at sia ok heyra beiskleik sonar mins. Nu er einkannliga þier naudsynligt at bidia stadfastliga myskunnar med erfidi ok pinu hiartans, þuiat ek skal med þier frammi standa fyrir þeim haleitazta domara, sem bædi er milldr ok rettlatr, son minn Jesvs Kristr, konungr allra uerallda.“

Þessum drottningarinnar ordum suarar sua Theophilus: „Senniliga, drottning min iafnan blezut, senniliga, drottning min, haufn ok huilld flyiandi manna til þin! Ek veit aumr madr ok uesall, at sua grætiliga hefi ek misgiort i moti þier ok þinum eingetnum syne, drottne uorum Jesu Kristo, at ek er eigi makligr myskunn ath fꜳ. Enn þui dirfizt ek drottinn minn ok þik blezudu hans modr uægdar at bidia, at ek hefi dæme af þeim maunnum, sem fyrr misgiordu vid almattkan gud, enn audluduzt sidann synda lausn fyrir giorfa idran. Med hueriu hefdi Niniuite hialpazt, nema idran uæri sett af gudi, ok margir adrir? Nu drottning min sæta, seigir Theophilus, leidir ek þuilik myskunnar dæme mier fyrir hugskotz augu, huadann af ek tek fullkomit traust ok aurugga uon minnar saluhialpar, ef ek giore mikiliga idran fyrir mina glæpe i augliti þins sæta sonar.“ Saugdum frammburdi Theophili svarar drottning himins ok iardar, heilug mær Maria, einkannliga blezud bædi i sal ok likama, audlandizt fyrir lifanda gud frabærann faugnut: „Jata nu, madr, seigir hun, at sa son, sem ek gat ꜳn karlmannligu frioue ok fæddi án harme med obrugdnum meydome, er Kristr son guds lifanda, huern þu salugr neitadir fyrre. Jata þar med hiartaliga, at hann er komandi lifandi ok daudra ogurligr domandi, huerium gialldandi. Enn ek mun vera fyrir þier bidiandi, at þin trua sie eigi þrotnandi ok minn sætazti son uirdandi þina idran hreina þiggiande.“ Til þessara orda sællar iungfru Marie suarar sua Theophilus: „Heyrdu, drottning min sælazta, blezut eilifliga! Huersu ma ek syndugr ok glæpafullr minn saurgann munn til gudligrar iatningar upp lypta, eigi at eins upprættr ok nidurbrotinn af uindzbyl hiegomligrar dyrdar, helldr haurmuliga af flettr hlif ok skyling, þat er at skilia, krossi drottins mins ok haleitu stormerki skirnarinnar, huat er ek fullkomliga fyrirsmadi ok fra mier rak i odæmiliga glæpsku minnar neitingar? Ok huersu ma ek dirfazt þenna at iata, sem adr neitada ek sva haurmuliga?“ Heilaug mær ok flecklaus guds modir Maria talar þa enn til hans: „Gef þier gott traust iatandi lifanda gudi, þuiat hann er myskunnsamr at hialpa syndugum maunnum, sannr gud ok sannr madr, eilifr ok oumrædiligr.“

Med þuilikri drottningarinnar aeggian kemzt Theophilus meira uit af hinum inztum rotum sina hiarta, enn med nockurs kyns ordum megi ut skyra, sua seigiandi: „Ek truir, ek dyrkar, ek uegsamar einn gud almattkan, eilifann ok oumrædiligann, faudr ok son ok heilagann anda. Ek iatar med hiarta ok munne drottinn uorn Jesum Kristum lifanda guds son, fæddann oumrædiliga af sinum haleita fedr fyrir allar ueralldir, enn aa siduztum daugum getinn af helgum anda i þinum skærazta kuidi, hin flecklausa mær Maria, fæddann med saunnum manndoms af þinum obrugdnum meydomi, þenna iatar ek sannann gud ok sannann mann, er fyrir uora skulld syndugra manna þolldi saklaus baund ok bardaga, spott ok spytingar, sar ok suida med sialfri daudakvol krossins. Ek iatar med fullri tru, at hann reis af dauda aa þridia deigi eptir pinsl sina ok steig upp til himna aa fertuganda deigi med sama likama, sem hann tok af þinu helgazta hollde, hin mætazta Maria, sitiandi til hægri handar almattigs guds faudr, komandi rettlatr domari lifendr ok dauda dæmandi. Med þessari iatning bidr ek þik, en sætazta guds modir, at þu offrir mik syni þinum ok fyrirliter mik eigi syndugann ok glæpafullann heilags anda myskunn af flettann, helldr sier þu mier, drottning myskunnar.“ Nu sem Theophilus hefir þuilika hluti talat, tekr milldifull Maria þessa iatning sua sem nockura yfirbot misuerkans, ok med þui at hun er uon ok uis huggan kristinna manna, medalgaungumadr sins blezada sonar ok syndugra manna, talar hun sua til hans: „Sie nu, seigir hun, fyrir skirnar stormerki, er þu tokt i nafni sonar mins drottins uors Jesu Kristi, ok fyrir þa myklu sampining er ek hefi med kristnu folke, skal ek framm kriupandi til fota sonar mins liggiandi, þier myskunnar bidiande, þuiat ek er þinum ordum nu truandi, at þu uilir hann uera elskandi ok honum alla þina daga þionandi.“ Eptir þetta lysir af deigi. Huarf þa su hin blezada drottning heim til unadsemda himneskra fagnada.

Enn Theophilus er enn aa bæn þria daga i musteri guds modr, stadfastliga til guds bidiandi ok hans signadrar modr sinnar heilsu uænting sier bidiande ok sua bidandi. Eptir sagdann tima birtizt honum i annat sinn biort ok blezut kristinna manna skyling, aullum helgum helgari, medr sætri raudd ok blidum augum sua til hans talande: „Heyr þu, madr guds, sagdi hun, þin idran er opinberut i guds auglite skapara allra hluta, þuiat þin tar ok bænir hefir hann þegit med minn bænafulltingi, ef þu stadfestizt i sua godu uerki, sem þu hetz gudi undir minu uitni.“ Theophilus suarar þa: „Senniliga, drottning min sætazta, skal ek ỏll þau mal dyggiliga hallda ok stadfastliga vardueita, sem ek het nu syni þinum, grædara heimsins. Ok med þui at þu ert min uernd, skyling ok uidrhialp til styrkingar godra hluta, skal ek minna frammiatana eigi ominnigr uera, þuiat ek ueit þik ỏruggaztan styrk mannanna uera. Huerr uænti um alldr i þinni miskunn, sa er hneyktiz sidan, eda huerr bad med hreinu hiarta þina godgirnd, ok uar sidan fyrirlatinn? Huadan ek sarliga syndugr bidr eilifan brunn þinnar blezadrar milldi ok miskunnar, at þu ueitir mer miuka sampining minnar skelfingar, er snikinn ok blecktr liggr sua sem i saurfullu diupi nedarliga drecktr, at þat bỏluada neitanarbref, sem ek feck dioflinum sialfum, mætti ek fyrir þitt fullting gladr ok fagnandi aptr uera takandi.“ Eptir fyrr greinda hluti huerfr synin brott fra honum annan tima.

Leidir hann enn fram ỏnnur þriu dægr gratandi ok sytandi, at almattigr einualldz drottinn ok hans dyrazta modir væri honum þat ueitandi, sem hann i sidurstu uar bidiandi. Ok sua lỏngum tima lidnum birtiz honum enn heilug mẻr ok ofleckut guds modir i þridia sinni setiandi fyrr greint neitanarbref fyrir briost honum sofanda. Þessi miskunn uerdr hann sua feginn, at hann skelfr allr ok piprar, þuiat þacklætis andinn hafdi uarla rum i briostinu, sa er med hitnanligri girnd ꜳeggiar at leyna eigi uerolldina sua storum uerkum miskunnarinnar, helldr boda ok senniliga fram bera fyrir utan hrẻzlu nockurs kinnroda, allzualldanda gudi til lofs ok dyrdar ok hans signadri modur til sẻmdar ok uirdingar.

A nẻsta morgin eptir þetta uar heilagr drottinsdagr, a huerium Theophilus ferr af greindu musteri sællar Marie fram til þeirar kirkiu, sem sialfr byskupinn flytr messu embætti. Hann hlydir messu fram yfir gudspiall, enn sidan fellr hann til fota byskupi med ỏllu litillẻti, byriandi sagdan euentum allt fra upphafi ok til þess sem nu uar komit. Her nẻst synir Theophilus byskupi sialfum þat sama neitanarbref med innsigli, bidiandi at þat upplesiz, sua at allr lydr heyri. Sem þat er gert, þytr upp mikit kall allz lyds, lofanda lifanda gud ok hans signudu modur, er iafnan virdiz sinn miskunnarfadm moti þeim at breida, er fra honum snunir uilia til hans aptr huerfa. Enn er byskupinn fẻr hliod fylldr miklum fagnadi, talar hann sua: „Komit þer, allir kristninnar synir, at samþyckiliga dyrkiz af oss miskunn ok milldi drottins vars Jesu Kristz. Komit þer allir alitandi iarteinir. Komit þer allir, elskuligir guds synir, syngiandi þeim sẻta ymna, sem eigi uill dauda syndugs manz, helldr at hann lifi til leidrettu sinna misverka. Komit þer, brẻdr minir, ok siait fliotuirki idranarinnar, uegsamandi þau sỏmu tarin, er andann frialsar ok sua dyggiliga heilan gerir, at hann uerdr huitari enn snior. Giỏrim uær nu þa allir samt uorum lifanda gudi margfỏlld lof ok oendanligar þackir, er fyrir arnadarord sinnar sætuztu modur ofleckadrar meyiar Marie drottningar tok blidliga brodur uarn til sinnar miskunnar. Þessi mẻr ok modir er hinn sætazti milldibrunnr milli guds ok manna, girnilig uan godra manna, huilldarstadr pindra manna. Þessi blezud iungfru hepti ok nidr brỏt langa ok uida boluan mannligrar natturu, huar fyrir hon er ordin sỏnn hurd til eilifrar inngỏngu, uorar bẻnir offrandi i ỏgliti sins blezada sonar þẻgar gerandi, oss synda fyrirgefninggr bidiandi ok giof oendiligrar miskunnar þiggiandi. Ok enn talar byskupinn sua: „Minnztu vor, himinrikis drottning, er i þer uẻntum ok til þin flyium nẻst almatkum gudi ok til þin uor ỏgu vpplyptandi a nott ok degi, þik heilsandi drottin uorn Jesum Kristum dyrkandi, er af þinum blezada meydomi uar fẻdandi, hreinum ok oskỏddum berandi. Enn huat mun ek bera tala edr segia um hans drottinligan heidr edr ẻru? Eru þin uerk sannliga mikil, drottinn, sua mattulig, at engi tunga ma þau fram bera makliga. Senniliga eru þin uerk mikil drottinn, þuiat sua sem Moises lỏgmadr fastadi .xl. daga i eydimỏrk, fyrr enn hann þẻgi heilagt logmal a steinspiolldum skrifat med þinum blezada fingri, fastadi þessi brodir vorr .xl. daga i guds modur musteri, ỏdlandiz synda lausn ok fyrirgefning i þinu nafni. Sannliga bodar ok kirkiunnar fagnadi i dag þat, er segiz in evangelio af munni husbondans til sins sonar, er glutrandi hafdi i brott uerit ok sidan til sialfs sins aptr horfit: „Takit hit bezta klẻdi, segir hann, ok skrydit son minn, latit gott fingrgull honum a hond, prydit fẻtr hans godum skoklẻdum, ok buit oss samkundufagnat med beztum krasum, at uer gledimz allir saman. Þessi fagnadr er oss fyrir þina miskunn, drottinn, nalẻgr i dag, þuiat brodir uorr endr lifnadi, er fyrr uar daudr, huar fyrir þer se lof ok dyrd, sẻmd ok uirþing, kraptr ok eilift riki, sa sami lifir ok rikir einn almattigr gud vm allar veralldir verallda.“

Allan tima er byskupinn talar þuilika hluti, liggr Theophilus litillatliga fyrir fotum byskups, ofirandi skẻrar bẻnir med sannri godfysi. Enn eptir lyktada bẻn ok blezan byskupsins bydr hann Theophilo upp at risa ok þat boluada bref i elldi brenna, sua at allr lydr sẻi upp a, hvat er hann fyllir giarna. Ok er lydrinn ser, at þat bolnada bref stiknar, kallar hann hꜳri roddu segiandi Kirieleison med fliotundum tarum, þar til er byskup gerir endiligt eignum pax uobiscum, gangandi sidan til heilags alltaris flytiandi signat embẻtti guds. I þeiri sỏmu messu bergir Theophilus litillatliga holldi ok blodi drottins uors Jesu Kristz, er an duol uirdiz audsynt at gera fyrir sina milldi, huersu þessi madr uar algiorliga frialsadr af fyrra syndamyrkri, huersu makligt musteri hann var uordinn þeim, er lysir huern mann komanda i þenna heim. Þuiat sẻla samtenging guds ok salarinnar uottar likamann liosi biartara med frabærri fegrd sinnar asyndar. Huar fyrir asiona Theophili uard sua biort, at sigradi alla mannliga natturu nu þegar ꜳ iardriki. Kallar lydrinn enn at nyiu Kirieleison, lofandi sannan gud, er uirdiz uerolldinni bert at gera, huersu syndugr madr ma fagrliga vid skiliaz sina misuerka.

Sem þionostugerd er uti, ferr heilagr guds uin Theophilus aptr i sama guds modur musteri, gerandi sinar bẻnir þria daga med haleitri godfysi. Enn eptir þat gefr hann Pacem ỏllum brẻdrum med ast ok sỏnnum fridi, sua heilagr uordinn sem einn guds eingill, uel fyllandi ritningina, at þar sem fyrr var ranglẻtit rikti nu rettlẻtit. Ok at gerri bẻn til allzualldanda guds ok hans sẻluztu modur Marie drottningar, lidr hann sẻlliga fram af þessi heimligri myrkuastofu til biartrar himinrikis hallar, makliga takandi sin uerkaup i dyrd ok unadsemd eilifs fagnadar. Hans signadr likamr er greptadr i þeiri sỏmu kirkiu, þar bidandi almenniligrar upprisu, i huerri ỏmbun skrydir hann ok sẻmir tuifolldum stola, þat er at skilia, oumrædiligri gledi, dyrd ok gỏfugligum fagnadi bẻdi med ỏnd ok likama. Þann fagnad ueiti oss sinum olmusum lifandi guds son, herra Jesus Kristus Mariu son, sa er med fedr ok heilogum anda lifir ok rikir einn almattigr gud per omnia secula seculorum. Amen.

St²

Af Teofilio

Sva er senniliga ritat i miraculis haleitrar guds modr ok meyiar Marie, at med einum virduligum guds vin ok gudhræddvm byskupi, þeim er Bꜳsilius het, var einn prestr Theofilus at nafni, sa er micil metord ok stor storf var af byskupenum hafandi ok mest rꜳd i hans vmdæmi halldandi, alla luti sæmiliga stiornandi, þa er byskup var hann yfir skipandi, allar fehirdzlur med mikilli uanduirct geymandi, fyrir storum intekium ok utlatum sua uerandi ok aullum lutum skipandi, sem byskupinum ok aullum odrum matti hann best uera likandi, ok langan tima þvilik storf med mikilli virding hafandi. Ok i þenna punct uar hamingian honum þa alla luti veitandi, er hann uar æskiandi. Sitt godz er hann rikum ok þurptugum gefandi. Er hans æfi i slikum veg ok heidr med marghꜳttad(r)i blidu veralldarinnar frammgangandi, sem nu uar ek nockut fra segiandi.

Sua berr til ꜳ einhueriu ꜳri, at nefndr byskup lidr brott af þessu stun(d)ligu lifi til eilifs fagnadar. Vill lydrinn þꜳ allr velia Theophilum til byskups, þꜹ bref erkibyskupi sendandi, at hann se yfir þann byskupsstol Theofilum skipande, sem ꜳdr var Bꜳsilius halldandi, þat reiknandi ok med brefum framberandi, at hann væri marga sidsamliga luti fremiandi ok þui vel til fallinn sua mikinn heidr at taka. Erkibyskup tekr vel þessum vilia lydsins, þegar Theophilo rit sendandi ok a sinn fund bodandi, sua at hann se þar ꜳ nefndan tima kominn, vndir sagda stett gangandi, at allra manna radi byskups vigs(l)v takandi. Sem þessi rit koma Theofilo, kallar hann saman vine sina, slikrar virdingar sig vmaklighan kallandi, ok þar med bidr hann, at þeir skuli annann til byskups kiosa. Þessum hans ordum ero þeir hart i mot standandi ok skiotliga med hann til erkibyskups farandi med miklum bænarstad, at hann skuli byskupstignina taka. Enn Theophilus er fyrir fotum erkibyskups framm fallandi ok ꜳ alla vega vndan þuilikum vanda sik bidiandi. Huar fyrir hann odlaz þriggia daga frest til umhugsanar. Enn eptir þria daga er byskup fyrir sik Theofilum kallandi hinu saumo bænarord ok vilia lydsins fram berandi. Enn þat var til litils, þuiat hann er enn sem fyr sik alla vega omakligan reiknandi slikan heidr vera fꜳndi ok vm marga luti ꜳsakande.

Ok sem þat fæz eigi, at hann vile byskup geraz, lettir erkibyskup af nefndum bænarstad ok vigir annan. Sidan fer sa til stolsins, sem vigdr var. Enn eptir litinn tima lidinn eptir hans tilkvomu, þa verda til nockurir klerkar at telia um fyrir þessum hinum nyia byskupi, at varla mane [nægia lengr, at Theophilus se sua stor storf halldandi, sem ꜳdr var hann af fyra byskupinvm hafandi. Þessi klerkanna ord ꜳ hlydiz hinn nyi byskup, ok oll þꜹ storf, er Theophilus hafdi ꜳdr halldit, ok þar med allar veizlur ok velgerninga hins fyra byskups ꜳn duol af honum brott takandi ok odrum þetta allt veitandi. Nv er Theophilus suiptr storum heidri ok miklum metordum, ferr i brott af byskupsgardinum, þeim er hann hafde adr margan godan dag haft, ok mikils virdr af godum byskupi herra Basilio, enn nv litils virdr af hinum nyia byskupi, brottfarandi ok ꜳ sialfs sins bugard heim komandi miok orikan, suiptr bædi veizlunum ok valdinv, ok eigi meiri madr nv taldr enn einnhuer obreyttr prestr ok litils virdr. Þetta færr honum miok mikils, hugleidandi ok þar med miok undrandi, huersu hiol hamingivnnar erv veltandi. Enn þegar hinn forne diofull ovin allz mankyns getr litit þenna mann þvingadan morgum hugrenningvm, tekr (hann) vp hinv fornv skeyti sinnar diofuligrar prettvisi, sinn sterkan boga vpp bendandi ok brennandi aur smidada i eldi aufundarinnar med afli i prestzins briost keyrandi ok med ollum velum hann knyiandi, hvar fyrir at Theophilo þessi skadi þessa heims metnadar þætti sem mestr vera. Þetta er diofullinn allt hridandi(!) i hans hug. Ok med þessi vvinarins flugu gripr hann nogu skiott, ok huat sem hann kostar, vilde hann aptr fa hinn fyrra heidr, aufundandi þa er nu helldu. Honum fær þetta sva mikils, at hann sækir þangat traustit, sem eigi hæfdi, þuiat hann leitar fultings vndir fiolkyngismenn, engis virdandi andar skadann, ef þess helldr fęrr hann þessa heims virdingina.

Þar innan borgar var einn gydingr, sa er alla sina æfi framdi diofulsins uilia, bædi nott ok dag i hans þenvstv verandi, ok margan dro med suikum ok diofvligri slægd med ser i dꜹdans grauf. Þessa hins gudræka gyþings herbergi vitiar Theophilus vm nott med vvinarins tilstilli ok berr a hurd. Gydingrinn gengr ut ok heilsar Theophilum ok bꜹd inn ok spyrr at erindum. Theophilus fell til fota honum ok mælti: „Ek hefir fengit mikla vansæmd, þui at byskup hefir gefit odrum þa tign, er ek hafde, ok þui sotti ek ꜳ þinn fund til fulltings.“ Hann svarar: „Komdu adra nꜳtt, ok man ek fylgia þer til hofþingia mins, hann man leysa þik or vandrædum, þuiat honum þickia godir metnadarmenn.“ Theophilus uerþr feginn ok kom adra nott.

Gydingrinn leidir hann or borginni ok mælti: „Ver stodugr ok hrædz eigi, þott nockut beri fyrir þik, ok sign þik eigi.“ Þessu iatar Theophilus. Þeir ganga ok koma fram ꜳ þing eitt mikit. Þar litr Theophilus margt flocka sniohuitvm klædvm skrydda, fagre tortisa berandi. I midlum þeira er einn hofdingi ꜳ vænum stoli sitiandi, huern þeir allir ero vegsamandi. Sia haufþingi er raunar hinn suarti diofull med sinum ꜳrum, sa hinn sama er fordum hrapadi or hæd paradisar sælu i hinn diupazta pytt heluitis. Gyþingrinn tekr i hond Theophili ok leidir hann ꜳ þingit ok fyrir þann hofdingiann myrkranna, er ꜳ stolinum sat. Vvin mankynsins fagnadarlaus talar vid gydinginn: „Huer er sia madr, er þu leidir, edr huat skal hann hingat?“ Sa hinn trulausi gydingr svarar: „Sia er vordin fyrir stori ovirdingh, enn var fyr mikils hꜳttar madr, enn nu er hann miok litt vid staddr yduart fvlting þvrfandi, þess bidiandi, ok alla luti, er þer vilit til þess vinna, at sinn allan fyra heidr aptr fꜳndi, se hann fyrir ydra vidrhiꜳlp ok aurleika þiggiande.“ Hann diofvllinn svarar: „Veiztu ei, at hann trvir ꜳ hinn nadduerska mann, ok þat med at engi vinr er ek hans ne hans manna, hvar fyrir skal ek honum þꜳ fvllting veita? Huar fyrir heitr hann eigi ꜳ hinn krossfesta mann? Litla hialp syniz mer hann nv þessvm manni veita. Hann er nu peningalauss ok litils virdr. Vit fyrir uist, at alldri skal hann fꜳ peninga ne nockursskonar metord edr virding af mer, nema med þvi einu at hann leggi af þenustuna vid hinn nadduerska ok þione mer. Þa skal hann fꜳ peninga i nog ok sua micil metorþ i rikinu, at hann skal meira rꜳda enn byskupinn sialfr.“ Hinn ille gydingr mælti: „Heyrdir þu nv, Theophile, fyrirheit þitt, ef þu gerir vilia hofþingians?“ Theophilus svarar: „Ek heyrdi. Ok ef hann er þetta et fagra fyrirheit efnandi, þa skal ek alla luti vera eptir hans vilia gerandi ok honum æ ok æ þenandi.“ Sidan fellr hann til fota hofdingians myrkranna ok ꜳ hans hinu svivirligu kne at oforsyniv kyssandi. Hinn versti anskoti talar: „Sidan þu vill minn madr vera, þa neitadu Jesu, þeim er Maria fæddi ok krosfestr var. Svo ok skaltu neita Mariv modr hans med fullu skilriki þat gerandi, svo at hon megi enga tiltavlu til þin hafa, enn mer iata, þa er ek þer alla þa virding veitandi, er þu vill þiggia.“ Theophilus gerir, sem aumligt er fra ath segia ok suo hrygdarsamligt at heyra, at hann gerir suo oheyrilighan glæp ok storan skada sinne sꜳl, at med þeiri somv tungu, sem hann mꜳtti sina sꜳl gudi veitanda lada til eilifra fagnada i paradisum, leysta af aullu grandi fyrir miskunn himnakongsins ok hans modr Marie, bindr hann nv hana sva sterkliga dioflinum samvinnanda, at hann iatar ollvm fyr sꜹgdum pukans vilia, sik med þessum hætti andskotanum undirgefandi en drotni uorum ok hans helguztv modr sꜳrliga neitandi ok bref med sino insigli fyrir þetta it fordæmda verk vt gefandi. Eptir þetta gert er slitit þingino. Fara dioflar fagnand(i) i brott eigi minnr hlackandi yfir þessum sinum sigri, enn sa madr er yfirstigr morg hundrat sinna vvina edr færr mikit herfang i orosto. Enn vesall Theofilus ferr heim med gydinginum fagnandi af sinvm oforvm ok gyþinginum sina lidueizlu þackande.

Enn þegar um morgininn eptir koma sendimenn byskups ꜳ fund Theophili med brefum, hver vppbrotin ok yfirlesin ero þann skilning halldandi, at byskup reiknar sik misgert hafa, at hann suipti nockurn tima suo merkiliga personu, þat er ath skilia Theophilum prest, sinum heidri ok virdingu. Ok þat fylgir, at ꜳn duol skal hann aull þau metord ok storf aptr þiggia edr meiri, sem fyr var hann hafandi. Vidr þessi bref verdr Theophilus hardla gladr ok tekr aptr allan fyra stett ok enn meira, ok allt af byskupi þiggiandi, þat er hann uilde, ok suo langan tima i valki veraldarinnar ok ahyggium heimligs metnadar reikandi, at eigi hugleidir hann vm dꜹdadaghinn, edr huat eptir man koma. Enn sa hinn gudræki gydingr kemr opt leyniliga til fundar med Theophilum sua talandi: „Se nu, Theophile, hvert eptirlife þu hefir af mer lotit ok minum meistara.“ Theophilus svarar: „Jatar ek ok margar þackir gerir ek fyrir þitt fulting ok goda lidueizlu.“ Nu lida suo fram langir timar, at hans lifdagar ero i þuilikum heimsins farsældum veltandi ok i hino mesta hoppi ueralldarinnar reikandi ꜳ hinn æfra aldr, ok alla luti, þa er vstyrkt hollzins beidir, er hann fusliga gerandi.

Nv berr sva til einn tima med þess tilstilli, er eigi vill dꜹda synduga, heldr at hann leidrettiz ok life, at honum koma i hug þeir lutir, sem yfir hann hafa lidit; fyrst þat er hann var med Basilio i miklum veg, ok suo þat er hann misti þa virþing alla, ok her med minniz hann, hversv mikit hann vann til þeirar virdingar, er nv hefir hann, þa er (hann) neitadi gudi sinum ok hans modr, en tok vid stundligan heidr brꜳtt lidanda, enn eptir lifit eilifar kualir, ok at endadri þessa heims virdingvnni brigdzle vþrotnanda. Nu veit hann sik ræntan hialpinne ok daudann koma mvnv, ok heluiti fyrirbuit ok opit standanda, elld ogrlighan ok hrædilict odaudan med myrkri ok gnisting tanna. Ok sem þessir lutir koma honum i hug, tekr hann nu heldr at lægia drambit ok idraz beiskliga, ok mædir sik i faustum ok vokum ok ꜳ bænum ath liggia, ok iafnan sua med tꜳrum talandi: „Huat skal ek hinn ueslugazsti madr nv af mer gera? Huert skal ek þess fara þreyngdr af storglæpum, at ek vinne hialp ꜹnd minni, þar sem ek neitadi allzvalldanda gudi drotne ok lꜹsnara heimsins Jesu Kristo ok hinne helguztu mey Mariv modr hans, enn iatadi at vera þræll fiandans ok girntumz sua til stundligra metnada at hafa elld ok e(i)lifar kualir med hans ꜳrum annars heims. Hver madr er sva sterkr, at heimti ond mina or diofvls hondvm? hver þꜹrf var mer at leita fvltings undir þann enn vonda gyding at afla stundliga virding enn glata eilifum vnadsemdum. Ooson, meinliga er ek staddr, ek glatadi liosinu, fann ek myrkrin. Vei vard mer veslum. Hvi seldag ꜹma ond mina i helviti? hveriv skal ek ꜹmr ꜳ domsdegi svara, þa er sialfir englarnir standa skialfandi, ok varla finnz sua rettlꜳtr, at ottalauss se um sik? Hvern skal ek þa fultings bidia, edr huerr man mer miskunna? Sanliga engi, þuiat engi ma betr en sialfvm ser.“

Enn er miskunsamr gvd litr þessa manz idran suo beiska af hinum (inztum) hiartans mergium gangandi, sendir hann þuilik ord i hans hiarta, sem her ero fylgiandi: „Nv þo, segir hann, at ek hafi neitad drotni minum Jesu Kristo Mꜳriv syne ok sva henne, þa skal ek þo at henne krivpa miskunnarmodrinne dyrdarfullre ok bidia af ollu hiarta ok fasta i musteri hennar, til þess at ek odlimz miskunn fyrir hana ꜳ domsdegi. Enn hverium vorrum skal ek hana blezada fultings bidia, veit ek til huers illz ek vard minn munn veslvghan hafandi, edr hversv mina bæn hefiandi, edr huerrar syndalausnar fyrst bidiandi? Þo i annari grein hrædiz ek bersyndvgr hana miskunnar at bidia þat ottandiz, at gud se mer svo reidr, at logandi eldr af himne komandi mane drepa mik, þui at eigi mꜳ heimrinn mina illzku bera. Ooson ꜹmri ond minni, ris upp þu af myrkrvm, þeim er þik gripu, ok leita liossins! Bid þu meyna Mariam, at hon grædi þik, ef þu þorir eigi at bidia sialfan stolkonginn Jesum son hennar hinn ogrliga domara. Vist mattu þat vita, ath engan mann hefir hon fyrirlitit, þann sem ꜳ hana hefir kallat i sinum naudsynivm.“ Eptir þat fyrirlætr hann allt veraldlict starf ok ferr til kirkiv dyrligrar ok iafnan reinnar meyiar Mꜳrie, þar fastandi ok nott ok dag ꜳ bænum verandi ok þess bidiandi, at modir himnakongsins se hann af ollum fyr nefndum lutvm leysandi ok af fiandans tiltꜹlu frelsandi. Lida sva fram .xl. daga ok notta, at Theophilus bidr vaflꜳtliga med hiartanligri idran ser miskunnar.

Enn er blezut drottning himens ok iardar, oskꜹdd mær æ verandi, sꜹnn guds modir sannan gud ok sannan mann fædandi, hvggun harmþrvnginna ok sꜹnn vỏn allr: vẻntandi manna, litr þessa manz tꜳr ok hans bænir heyrandi, þa kemr hon eilifliga dyrkut avdsyniliga til Theophilvm sva talandi, sem her segir: „Heyr madr, segir hon, hui vartv sva diarfr at bidia mik tenadar, allz þu neitadir syni minum grædara heimsins ok mer? Huersu ma ek lita i ꜳsionu sonar mins at bidia, at hann fyrirgefi þer syndir, sꜳ hinn sami, er þu vesall madr neitadir. Med hverium hætti skal ek treystaz at bidia þer miskunnar frammi standandi fyrir hans ogrligum domstoli, svo sem þv ert nu glatadr. Mer er ok miog leitt at vita storar meingerdir fram(dar) moti minum elskuliga syne. Ertu þui diarfr, attu þorir at bidia mik ꜳrnadar, fyrir þui at mer þickir allt þat mer misbodit, sem honum er. Nu med þui at þv þickkiz min vera þurfandi ok ꜳ mik til bæna fultings kallandi, þui fyrirgef ek þer allar meingiordir vid mik, þer er þu uart gerandi, þui at ek elskar alla kristna menn, einkanliga þa sem med rettri tru ok reinu hiarta ero til mins musteris rennandi, ok þeim ollvm skal ek ok minn elskuligazsti son miskunnandi. Nu vertu styrkr i þinne tru ok stadfastr ꜳ bænum, ok mykium sua reidi sonar mins, er bædi er rettlꜳtr ok miskunsamr.“

Þa svarar Theophilus: „Heyrdu, eilifliga blezut drottning himins ok iardar, hꜹfn hialparinnar ok breiddr fadmr miskunnarinnar! Veit ek, at ek hefir misgert vidr þik ok einga son þinn drottinn uarnn, sva at ek er eigi macligr miskunn at fꜳ. Enn fyrir þa grein þorda ek þik ok son þinn miskunnar at bidia, at þar finnaz nog dæmi til, at þeir allir sem syndanna hafa idraz, þott þeir hafe adr stort brotit ok af gengit guds bodordum, þa hafe þegar miskunnina odlaz fyrir millde sonar þins. Ok ef eigi væri sett yfirbot syndanna af gudi, þa mundi hinn illi kongr i Niniue ok allir menn hans fariz hafa i syndum sinvm. Enn ef ei væri idran til gagns, huersu mundi Rꜳbb portkona holpiz hafua. Enn ef skriptin væri ei sett fyrir afgerdirnar, huersu mundi Dauid kongr hiꜳlpaz hafa, sa er bádi feell i hordom ok manndrap, ok feeck likn fyrir idran sina. Petrvs hofdingi postolanna neitadi þrysuar drotne ok feck likn synda fyrir beiskum grat, var sidan settr guds hiardar stiornare himins rikis luckla geymandi. Þui fyrir þessi idronar eptirdemi þa treystumz ek at bidia þik, modir allrar millde ok miskunnar, at þu sert fyrir mer syndugum bidiandi ok mik vid lꜹsnara minn sættandi, þui at allt þat er þv blæzut villt þiggia, þa er son þinn elskuligr ꜳn duol veitandi.“ Heilug mær Maria, eilifliga dyrkut guds getara, satt skiol til sin kriupandi manna, suarar hans ordvm med fliotandi nægd miskunnarinnar sva talandi: „Jꜳtadu, madr, syne minum, þeim er fyr uartu sꜳrliga neitandi, ok tru hann guds son veranda med fedr ok helgum anda rikianda ok koma munanda i enda heims at dæma lifendr ok dauda, ok mantu þa miskunn fꜳ fyrir minar bænir.“ Theophilus suarar: „Huersu skal ok iata, frv min, allz ek hefir ꜳdr saurgaþan munn minn i neitingu sonar þins?“ Sæl mær Maria mælti: „Gacktu at iatninginni, son minn er sva miskunsamr ok mꜳttvgr at hialpa syndugum, at hann lætr engan fyrirfaraz ꜳ sik kallanda med idran ok rettri tru.“

Theofilus tekr þa til orda med lutu hofdi: „Ek trvi ꜳ einn gud i heilagri þrenningu dyrkandi, drottinn vorn Jesum Kristum, lifanda guds son, fyrir veralldir borinn af fedr vvmbrædiliga, mann ordinn ok af helgum anda getinn ok feddan af þer flecklꜹsri mey, oss til hialpar syndugum, hann iatar eg algeruann gud ok algeruann mann. Hann let ser soma at pinaz fyrir oss, sinn blezadan fadm ꜳ krossinn breidandi ok sꜳran dꜹþa þolandi ok i iord grafinn, vpprisandi ok til himna stigandi med þui holdi, er hann var af þer hreinusztu eilifliga dyrkadri takandi. Sa man koma at dæma lifendr ok dꜹda ok gialda huerium eptir ver(d)leikvm. Þessum iatar eg, þessum lyt eg af ollum hug ok hiarta. Med þessi iꜳtningv færdu mik, sęl mær Maria, syne þinum, ei fyrirlitandi mina bæn, heldr leysandi af allri ilzku.“ Hꜳleit guds modir miskunnar full suarar Theophilo: „Fyrir son minn elskuligan Jesum Kristum ok fyrir þa elsku, er ek hetir ꜳ kristnum monnum, þa man ek ganga fyrir hann til hans fota framfallandi ok þess bidia, at hann miskunni þer, sua at hann se þik til sinnar hiardar aptr þiggiandi.“ Eptir þetta fagnadarheit huerfr Maria ꜳ brott. Þat uar i lysing.

En Theophilus uar i kirkiunni þria daga ꜳ bænum matlauss ok gret sarliga ok bardi ꜳ briost ser, þar til at modir drottins kom til hans sorgmods glediandi hann med þuilikum hætti, sem her segir: „Heyr, guds madr Theofile, segir hon, þꜹrf vinnr þer idran þin, lid hefir ek ueitt þer, þegit hefir son minn tꜳr þin. Er þat sꜳttargerd ydvar ꜳ midall, at hann virdir engis lidnar meingerdir, enda bregdiz þu honum alldri sidan.“ Theophilus uard fegnari, enn fra megi segia, sua talande: „Þackir margfalldar gerir ek þer, allzvalldandi gud, ok þinne haleitri ok eilifliga blezadri modr mina lausn, at þid griput mina vesla ond or diofuls ualldi ok brutut svira mins andskota. Þui skal ek alldri hedan af ydr bregþaz, medan ek lifir. Heyr þu bæn mina, heilug drotning, veit mer enn af nyio þat fulting, at ek mætti ná af fiandanvm hans enu bannsetta breui, þuiat þat eitt hrædiz nu ond min.“ Sidan skilia þꜹ. Bidr Theofilus en i musterinu þria daga. Enn Maria drotning kemr at honum sofanda ok leggr ritit ꜳ briost honum. Hann vaknar vid godan draum ok uard allfeginn.

Vm morgininn uar drottinsdagr. Ferr hann ꜳ fund byskups fallandi til fota honum, ok eptir gudspiall allan atburd segiandi, huersv guds modir uar honum frabæriliga miskunn veitandi, ok ritit byskupi fꜳndi, til þess at hver sem heyrir se miskunnar modrina lofandi. Byskup tekr med brefinv ok lætr lesa fyrir alþydu ok kunnan gera alla(n) fyr sagdan evventum þessa mæls. Lofa nv allir bædi karlar ok konur nafn guds ok hans ynniliguztu modr mey Mariam, er suo vnd(a)rliga luti matti vinna. Byskup mælti vid allan lyd: „Dyrka eigum ver drottinn vorn ok hans haleita modr fyrir sina millde, at hann vill eigi dꜹda synduga manz, heldr at hann leidrettiz ok life. Litid nu algerua idran ok tꜳr þau, er syndir þuo af monnum ok gera ondina snio huitari. Moyses fastadi .xl. daga ok þꜳ af gudi logmꜳls spiolld, enn sia madr fastadi .xl. daga i musteri Marie ok feck likn suo storra hofudglæpa fyrir ꜳrnon hennar.“ Theofilus lꜳ ꜳ iordu, med(an) byskup predicadi, lofandi gud af ollum hug. Byskup bad hann brenna ritit, ok suo gerdi hann. Enn allr lydr syngr medan kirieeleyson med fagnada. Sidan for messa fram, ok tok Theophilus corpus domini, enn medan tok annlit hans at skina sem sol. Þa lofudu allir gud enn af nyio, þeir er uid uoru.

Sidan for guds uin Theophilus i þa kirkiu, er Maria hafdi uitraz honum, ok var þar þria daga ok fal ond sina ꜳ hendi heilagri þrenningv ok sælle Marie guds modr, ok leid med slikri dyrd hedan af heime til guds. Var hann grafinn i þeim sama stad. Lofum ver allir blezada mey Mariam ok hennar elskulighan son, er svo fraberanligar iarteiner er gerandi, med eilifum guddomi rikiandi, einn gud ollu styrandi per infinita secula.

D

Af Teophilo fogr iarteign

Þa er lidit var fra holldgan guds sonar fim hundrvt vetra .xxx. ok .vij. vetr, adr Perse ok adrar þiodir i Asia stædi i mot Romveria riki, war i einne borg Cilicie sa madr, er Theophilus het. Hann var þenare byskupsins. Hann var einkanliga sæmiligr i ollum sinum sidum ok atferd, stiornandi ollum þeim hlutum, sem kirkiunne til heyrdu, svo uitrliga med hoglyndi ok stillingu, at byskupinn þurfti eigi at hafa onadir edr kall vm þat, er dagliga þurfti at skipa i kirkiunne ok til bar med folkinu. Allir menn elskudu hann, þuiat hann veitti fodurlausvm, eckium ok ollum, er þurfandi voru, huat er hann matti heim til hugganar.

Þann tima sem gud kalladi til sin af þessu lifi byskup þeirar somu borgar, kusu allir leikir ok lærdir med einu samþycki Theophilum til byskups, ok skrifudu þat sama til erchibyskups sins. Sem hann hefir lesit brefit ok heyrt, huat sendibodarnir sỏgdu, samþyckir hann þeira vilia ok kallar til sin Theophilum, at hann tæki af honum byskupsvigslu, sem folkit beiddizt. Theophilus duelr leingi at fara, sidan hann hefir sed bref erchibyskupsins, ok bad alla menn, at þeir skylldadi hann eigi eda bædi til byskupstignar, sagdi hann sier vel nægiazt þat valld, sem hann hefdi adr, ok sagdizt omakligr byskupstignar. Folkit tekr hann nu med valldi ok færir til erchibyskups. Hann tekr vid honum med fagnadi. Theophilus fellr til fota erchibyskupinvm, bidiandi at hann geri hann lidugan af þessum vanda, ok sagdi sig vidr kennazt, at sakir sinna synda var hann omakligr þessar tignar. Sem hann hefir leingi legit fyrir fotum byskupsins, gefr hann honum þriggia daga frest at hugleida med sier þenna hlut. Eptir þria daga kallar byskupinn hann til sin, minnir hann ꜳ ok bidr, at hann samþycki vilia lydsins, ok segir hann, at hann hyggr hann vel til fallinn þeirar tignar. Hann segir i mot kallandi sig med ollu overdugan at taka þuilika stett. Erchibyskupinn sier nu, at hann stendr stadfastliga i moti, at hann færr med eingvm kosti af honum samþycki, ok gefr hann vpp enn vigir annan til byskups.

Sem hinn nyvigdi byskup kemr heim til sins stols, rada nockurir hans klerkar honum þat, at hann taki af Theophilo sitt valld ok skipi annan i hans stad. Sem byskupinn gerdi svo, hafdi Theophilus ecki annat at gera enn geyma sialfs sins godz, sidan hann let af hinu fyrra starfi. Slægr manzins ouin, siandi hann hofsamliga ok rettliga lifa fremiandi morg god verk, ỏfundar hann ok tekr at freista hans hiarta med rỏngum hugrenningvm kueikiande med honum metnad ok agirni. Harmar hann sig nu fyrirsmadan ok suiptan sinne fyrri tign, gefr pukinn honum þat rꜳd, at hann leiti helldr mannligs fulltings enn gudligs, ok girnizt helldr iardligrar ok hegomligrar tignar, þeirar sem skiott lidr, en himneskrar ok eilifrar, suo at hann bidr sier þar til fulltings af galldramonnum.

I þessi borg war einn ebreskr madr miok fiỏlkunnigr, sa sem marga menn hafdi adr suikit dreckiandi þa i grỏf eilifrar tapanar med sinum gỏlldrum. Theophilus tendradr medr falsligre dyrd ferr til iudans brennandi af girnd veralldligs metnadar, ok bidr inn at ganga i hans herbergi. Sem sa gudrækilige iudi sier hann miok ogladan, segiandi svo til hans: „Sakir huers komtu til min?“ Theophilus fellr til fota honum ok segir: „Ek bid, at þu hialpir mer, þui at minn byskup hefir fyrirsmad mik ok tekit af mer allan minn heidr ok æru.“ Judinn suarar: „Kom til min ꜳ næstv nott ꜳ þessi sỏmu tid, ok mvn ek leida þik til mins hỏfdingia, at hann hialpi þier til, at þu megir fa huat er þu villt.“ Theophilus fagnar miỏg, sem hann heyrir þetta, ok kom til iudans ꜳ næstu nott. Sa bỏlvadi iudi leiddi hann vt af borginni segiandi til hans: „Ottazt ecki, huat er þu sier, eda huers hꜳttar raust þu heyrir, ok warazt at gera krossmark fyrir þier.“ Hann heitr at gera svo. Þa synizt honum mikill fiỏldi huitklæddra manna, þeira sem hafa i hỏndum kertistikur medr logundum kertum. Þeir gerdu mikit hareyste ok kall. I milli þessa sat einn hỏfdingi ꜳ stoli buinn sem konungr, þar var diỏfullinn ok hans þionar ohreinir andar. Hinn ebreski madr helldr i hỏnd Theophilo ok leidir hann ꜳ þetta bỏluada þing. Hofdinginn spyrr hann: „Til huers leidir þu þenna mann til vor?“ Judinn segir: „Minn herra, hann er af settr allri sinne tign af sinum byskupi, ok þui beidizt hann at fa nockura æru af ydr.“ Hỏfdinginn svarar: „Hversu ma ek gefa honum rentu, ef hann þionar sinum gudi. Enn ef hann girnizt at gerazt minn þionustumadr ok vill ganga i sueit med minum riddỏrum, mun ek hialpa honum til, at hann fai aptr sinn heidr enn meira enn fyrr, svo at hann megi yfir bioda alla menn i þessi borg, ok svo byskupinn.“ Hinn ebreski madr snyzt nu til þessa vesla manz Theophilum ok segir: „Heyrir þu, huat minn herra iatar þier?“ Hann segir: „Ek heyrir ok giarna vil ek gera, huat er hann bydr, at hann hialpi mer til at fa aptr mina hinv fyrre sæmd.“ Kysti hann ꜳ fætr hỏfdingians ok bad hann þess sama. Hỏfdinginn segir til hins ebreska manz: „Neiti hann Kristi syni Marie ok sialfre henne, þuiat þau ero mer motstadlig, ok stadfesti med sinu brefi, at hann neitar honum medr ollu ok suo henne, mvn ek þa gefa honum, hvat er hann beidir af mer.“ Fiandinn geck þa inn i Theophilum, ok suaradi hann: „Ek nita Kristi ok hans modur.“ Þar med gerdi hann bref ok inzscigladi med sinu fingrgulli. Eptir þat foru iudinn ok Theophilus i brott gladir.

Byskupinn skiptir nu vm sinum hug eptir guds forsio, sem ek hyggr, ok kallar Theophilum til sin, ok skipar hann aptr i sinn fyrra stett, medr sæmd gefandi honum valld at skipa eptir sinum vilia bædi kirkiunnar eignum ok ollum þeim malum, sem dagliga koma til, suo at hann hafdi nu nærr helmingi meira valld ok heidr enn fyrr. Jatar byskupinn sig hafa misgert, er hann rak suo vitran mann ok sæmiliga personu brott af sinvm stett fyrir rog annara, ok skipadi þann i stadinn, sem werr var til fallinn ok minnr nytsamligr kirkiunne.

Sem Theophilus hefir aptr feingit sina fyrri þionustu, hefzt hann vpp med miklum heidr yfir alla menn i þeiri borg, suo at allir ottuduzt hann ok hlyddu honum sem sinum herra weitandi honum þionustu. Þessi boluadi ebreski madr for opt leyniliga til Theophilum ok sagdi til hans: „Nu sier þu, huersu mikinn heidr ok skiota huggan þu hefir feingit af mer ok minum herra, sem þu beiddir.“ Hann segir: „Sannliga kennumzt ek þar medr, þackar ek ydr þat mikiliga.“ Sem hann hafdi vm litinn tima logit i þessi herfiligstu grof gudlegrar neitanar ok fyrirdæmiligri snỏru sinnar ofbelldi ok hræsni, minnizt hinn milldazti lausnare mannkynsins ok skapari allra hluta, er eigi vill dauda syndugs manz, helldr at hann snuizt til idranar ok leidrettizt ok lifi, hans hins fyrra lifs, ok huersu truliga hann hafdi fyrr þionad heilagri kirkiu ok hialpad fỏdurlausum eckium ok fatækum monnum fyrir guds kærleik, fyrirleit hann eigi sina skepnu, helldr sendi hann i hans hiarta medr gipt heilags anda vidrkomning ok synda idran. Huerfr hann nu aptr til sialfs sins ok tok þa sỏmu hofsemd ok litillæti, sem hann hafdi fyrrum, lægiandi sik i guds augliti, ok pinir medr sier þat sem hann hafdi misgert medr fỏstum, wỏkum, bænum ok odrum dygdarverkum. Sa hann nu ok taldi saman i sinu hugskoti, huersu hann hafdi sig rænt eilifre hialp, ok honum war nu ecki fyrir hendi vtan eilifar kualar, ok hans ỏnd mvni þegar, sem hon færi or likamanum, fara i þann elld, er alldri sloknar.

Sem hann setr þessa alla hluti fram fyrir sin hugskotzỏgv, ottazt hann ꜳkafliga svo segandi medr harmi ok beiskum grat: „Ek hinn veslugazti madr, huat hefir ek gert, huert megi ek þess fara þuingadr medr girndum ok blidu veralldarinnar, at ek megi hialpa minne ỏnd? huert mvn ek aumr ok syndugr flyia, er ek hefir nitad Kristi drottni minvm ok hans helguztu modur, ok ek veslugr gerdizt þræll diofulsins, gefandi mitt bref fyrir þann bỏluada kaupmala? Huerr mun sa madr vera, sem mik megi frelsa af valldi þess grimma hervikings? Wei mer veslugum, huat stodar mer stundligt eptirlæti ok metnadr þessar farsælulausu veralldar? Hỏrmuliga er ek suikinn af minv ofbelldi ok agirne. Wei mer veslum, ek hefir tynt liosit ok fallit i myrkr, hỏrmuligt var, at ek girntumzt at selia mina ỏnd i heluitis kualir sakir hegomligra dyrda. Huern skal ek bidia fulltings, þar sem ek hefir nitad sialfum gudi minum lausnara? Wei mer, hỏrmuliga er ek fanginn, ek er sialfr suikari minnar heilsu. Wei mer, huat skal ek gera, huert skal ek fara, hueriu skal ek andsuara ꜳ domsdegi, þa er oll manzins verk, ord ok hugrenningar werda opinber? Huat skal ek segia ꜳ þeiri tid, sem rettlatir menn krunazt enn ek fyrirdæmumzt? Huerium skal ek treysta, þa er (ek) stendr fyrir þeim ogurliga konungsins domstoli? Huern skal ek bidia i þeiri ogn, þuiat þa mvn huer taka ỏmbun eptir sinum verdleikum. Huerr mvn mer myskunna, huerr mun mer hialpa? Sannliga sinnar eingi mer, þar sem einginn nægizt til at gera skynsemi fyrir sialfs sins verkum. Wei minne veslugri ỏnd, huersu hon er hertekin, ok huersu hꜳtt hon hefir fallit, ok huersu i miklum saur lastanna hon velltizt! Wei mer veslum, at ek er svo suikinn ok vndirlagdr af sialfs mins illzku, at ek færr eigi vpprisit.“

Sem hann hefir leingi ꜳsakat sina ỏnd medr þuilikum ordum ok mỏrgum ỏdrum, styrkti gud hans ỏnd med fullkominne von sinnar myskunnar, þuiat hann er svo milldr ok myskunnsamr, at hann fyrirlitr einga sina skepnu, helldr tekr hann blidliga ollum þeim, sem til hans vilia snuazt medr goduilia. Hann segir nu i sinu hiarta medr tꜳrum tendradr hins helga anda gipt ok myskunn: „Þui at ek veit, at Kristr guds son er fæddr af heilagri ok skærri iungfru Marie, (en) ek veslugr hefir neitad vorum blezada herra Jesu Kristo eptir ꜳeggian þess illgiarna iuda, skal ek þo venda minv trausti til þeirar sỏmu dyrligstu guds modur heilagrar iungfru Marie, bidiandi til hennar af ollu hiarta med fỏstum, vỏkum ok dagligum bænum i hennar helgu musteri, þar til at ek megi fyrir hennar fullting fa guds myskunn.“ Ok enn sagdi hann: „Enn huersu ma ek medr minum sỏrgum wỏrrum bidia hennar godgirnd mer fulltings, þuiat ek kenni mik þungliga hafa misgert mot henne? Huar skal ek hefia vpphaf minnar iatningar, eda huersu ma ek hræra mina sỏrgu tungu ok warrar henni til lofs? Ottazt ek vesall, at ef ek dirfizt þat at gera, at elldr kome af himne ok brenne mik kuikan, þuiat heimrinn mun eigi mega þola þa illa hluti, sem ek hefir gert mot minum milldazta lausnara. Nu hin veslugazta ỏnd, ris upp af þeim myrkrum, sem þik hafa fangit, ok fall fram bidiandi til guds modur, þuiat hon er mattug at græda þin siuku sꜳr.“ Ok sem hann hugsar þessa luti, styrkizt hann ok fyrirlætr alla ꜳhyggiu þessa heims, enn fellr fram medr ollum goduilia ok litilæti fyrir alltari hinnar skæruztu ok helguztu guds modur Marie, bidiande til hennar dag ok nott vtan aflat fastandi, ok vakti hueria nott, at hun þægi þat af gudi sinum millda syni, at hann mætti fa likn ok lausn af þeim hỏrmuliga glæp, sem hann hafdi gert gudi moti neitandi honum ok hans modur.

Sem hann hafdi ꜳ þenna hatt verit ꜳ bænum .xl. daga ok natta samfast, witrazt honum nærr midre nott su er ollum helpr, þeim er þurfandi ero, wegr þeira, er villtir ero, lausn hertekinna, huggan harmandi manna ok hid biartazta lios allra þeira, er i myrkrum ero, wor fru guds modir Maria, segiandi til hans: „Sakir huers dirfizt þu, madr, at bidia mik hialpar, þar sem þu hefir neitad minum kæra syni grædara heimsins ok mer, eda huersu ma ek bidia hann, at hann gefi þier vpp þa illa hluti, sem þu hefir gert mot honum? Hversu mega ek lita ꜳsionu hins blezada ok hins rettlata mins sonar, þess er þu dirfdizt at neita, svo at ek bidi fyrir þier? Huersu mega ek hafa traust til at standa fyrir hans domstoli bidiandi hans millduztu godgirnd fyrir þeim, er gerizt gudnidingr ok bra sinne tru vid sinn herra ok lausnara? Eigi ma ek þola, at minn sæti son se suivirdr med nockurum meingerdum, enn þat kann vera, madr, at þær syndir, sem þu hefir mot mer gert, mætti vppgefazt, sakir þess (at) ek elska miok kristna menn, einkanliga þa sem med rettri tru ok godum vilia sækia til mins musteris, þeim hialpar ek i ollum hlutum, fadmandi þa af modurligvm kærleik med armleggium mins traustz ok myskunnar, enn þa sem reidan gera son minn, vil ek eigi sia þa. Ok sakir þess er þier naudsynligt at bidia hans milldi med kostgæfi ok starfi ok vidrkomning hiartans, at þu megir fa hans blidu, þuiat eigi at eins er hann myskunsamr helldr er hann ok rettlatr domare.“ Theophilus suarar henne: „Sannliga, min fru, er iafnan ert blezud vmfram allar konur, þu ert hỏfn ok skiol allra, er til þin flyia, ok hialp allz mannkyns. Ek veslugr kennizt vidr, at ek hefir hỏrmuliga misgert vid þik ok þinn einka son worn herra, ok ek er eigi verdugr at fa myskunn, enn þuiat hann kallazt sialfr myskunnin, ok ek veit, at hans myskunn er yfir hans verk, ok ek hefir morg dæmi, huersu optliga hans milldi hefir myskunnat syndugum monnum, þeim er til hans hafa snuizt med fullkominne idran, treystizt ek fyrir þui at bidia til hans ok þin, min fru. Huersu mundi Niniuite hafa hialpazt, ef eigi myktizt reide guds vidr synda idran? Eigi mundi putan Raab hafa feingit myskunn, ef eigi væri idran þæg gudi. Eda huersu mundi ella Dauid konungr hafa hialpazt, er sidan hann hafdi tekit giỏf spadomsanda medr riki yfir allt Israels folk, ok eptir þat sem gud bar honum vitni vm hans dyrdir, fell hann i pytt saurlifissins ok hrapadi i glæp hins versta manndraps, enn sem hann syndi sina idran med ordum ok verkum, feck hann eigi at eins likn allra sinna synda, helldr tok hann ok annan tima spadomsanda. Hinn (helgi) Petr hofdinge postolanna, hinn styrkazti stolpi kristninnar, huerium er gud gaf himinrikis lykla, neitadi Kristi eigi einn tima eda tuisuar helldr þrim sinnvm, enn sem hann idradizt ok gret beiskliga, feck hann myskunn sins glæps, ok þar med var hann skipadr hirdir ok hofdingi drottinligrar hiardar. Eda huersu mundi Zacheus ranglatr hofdingi lensmanna Romveria hafa myskunn feingit, ef ecki stodadi idran? Eda huersu mætti hinn helgi Paulus hafa wordit af hinum grimazta ofridarmanne kristninnar hinn hæsti kennifadir ok predicare. Ciprianus framdi galldra ok gerdi marga illa hluti, suo at hann reist kuid ꜳ þeim konum, sem olettar woro, enn med heilags anda gipt fyrirlet hann sina illzku ok tok skirn, ok eigi at eins feck hann lausn ok fyrirgefning allra sinna synda, helldr kristnadizt hann ok med helgu pislarvætti fyrir guds nafni. Nu sem ek hugleidir þessi dæmi ok morg aunnur, væntir ek, at gud mun heyra mina idran, ok þui bidr ek þina godgiornustu milldi, at þu virdizt til min at venda þinne hægri hendi, bidiandi mer myskunnar af þinum syni worum herra Jesu Kristo, widr huern ek syndugr hefir miog misgert.“

Sem hann sagdi þessa hluti, taladi wor fru guds modir Maria, su sem er blezut medr ond ok likam, ok allt ma þiggia, þat sem hun vill bidia af gudi sinum syni, ok buin er at hialpa ollum þeim, er medr sanri idran vilia snua fra sinum syndum, ok segir til hans: „Jata mer medr ollu hiarta, at minn son, sa sem ek fæddi ok þu neitadir, er Kristr son guds lifanda, sa er koma mvn ꜳ domsdegi at dæma lifandi menn ok dauda, ok þa mun ek bidia, at hann virdizt fyrir sina milldi at taka þig i sætt.“ Theophilus suarar: „Min fru, huersu ma ek veslugr hedan af iata þinum syni worum herra medr þeim sỏruga ok omillda mvnne, sem ek dirfdizt adr honum at nita, þuiat eigi at eins var ek suikinn medr skamsamligvm girndum þessar veralldar, helldr spilltizt ek med þui skadsamliga brefi, er i stodu þriu fyrirdæmilig ord, at ek nitada Kristi, þeim helga kross ok heilagri skirn, sem ek tok i fyrstu.“ Heilug guds modir Maria segir til hans: „Far þv til ok iata honum, þuiat hann er myskunnsamr, ok mvn hann blidkazt vid grat þinnar idranar sem allra annarra, þeira er medr hreinu hiarta ok sannri yfirbot snuazt til hans. Fyrir þeira sakir villdi hann verandi sannr gud taka likam af mer eigi fyrirlatandi sinn guddom, at hann hialpadi rettliga syndugum monnum.“ Theofilus taladi þa þessi ord gratandi medr ollu litillæti ok godvilia, þeim er hann matti, ok sagdi: „Ek truir, ek lofa, ek dyrka einn gud i heilagri þrenningu, vorn herra Jesum Kristum son guds lifanda, þann sem fyrir allar alldir var fæddr ovmrædiliga af gudi fedr, enn ꜳ siduztum timum weralldar let hann sier soma at taka ꜳ sig vorn manndom ok var getinn af helgum anda ok fæddr af heilagri ok skærri iungfru Mariu, kom hann i þenna heim at leysa allt mannkynit af synd hins fysta manz. Ek iati ok, at hann (er) algerr gud ok madr, er virdizt at pinazt fyrir oss synduga menn ok þola af iudum hædilig ord, ok þeir hræktu i hans helgu asionu ok gafu honum stora pustra, hans blezudu hendr ok fætr voru þandar ok negldar ꜳ tre hins helga kross, ok hann gaf sem godr hirdir sina ỏnd i dauda, at hann leysti synduga menn. Hann war i iỏrd grafinn, reis af dauda ok steig vpp til himins med þeim sama likam, er hann tok af þier, en skærazta ivngfru, hann mvn koma medr dyrd at dæma lifandi menn ok dauda, gialldandi huerium dyrd edr pinu eptir sinvm verdleikum, þarf þa eingan ꜳkærumann, þuiat hann sier oll vor verk ok vort hiarta ok samuizku, ꜳsakar huern vorn edr afsakar, sem elldrinn profar, huilik ero work huers sem eins. Þessa hluti iatar ek med hiarta ok munni, ok þenna sama gud lofar ek ok vegsama med ollum kærleik hiartans. Ok medr iatning þessarrar truar, er ek helldr med ỏllu hiarta, bid ek þik, hin helgazta guds modir, at þu offrir mik þinum syni worum herra Jesu Kristo, ok eigi gerir þu ræka eda fyrirlitna mina bæn, þo at ek se syndugr ok hỏrmuliga suikinn, helldr leys mik af haska ok þeim glæpum, sem mik hafa bundit, suo liotliga sem ek hefir sialfan mik suipt myskunn heilags anda.“ Ok sem hann hafdi sagt þessa hluti, talar til hans guds modir, su sem er won allra kristinna manna, lausn þeira, sem willtir ero, ok vegr allra þeira, sem hennar traust sækia, huggan fatækra ok medalgỏngumadr milli guds ok manna, sem hon hafdi þegit þessa hans iatning ok yfirbot, segiandi til hans: „Sakir þinnar skirnar, er þu tokt, ok fyrir milldi vors herra mins sonar Jesu Kristz, ok þui at ek sampinumzt miỏk ydr kristnum monnum, þa mvn ek bidia hann fyrir þier, fallandi til hans fota, at hann virdizt at taka þik i sætt wid sig.“ Sem Theophilus hafdi þessa vitran sed ok lysti af degi, huarf brutt fra honum guds modir Maria. Hann bidr nu med ollu kostgæfi til guds liostandi optliga ꜳ iỏrdina med sinum hnefum ok hỏfdi ok war iafnan i þui helga musteri, ꜳt eigi ne drack. Hann wỏkuadi alla sina ꜳsionu ok þann stad medr sinum tꜳrum, ok for þadan alldri i brutt, siꜳndi medr sinum hugskotzaugum til hins biarta lios oumrædiligrar dyrdar, ꜳsionu worrar fru hinnar dyrligstu guds modur Marie, bidiandi af henne sier myskunnar.

Saunn hialp ok milld huggan allra þeira, sem til hennar sækia, witrazt honum enn annan tima i þui biarta skye eda þoku, sem optliga tedizt vidr sancta sanctorum. Hun var med blidligri ꜳsionu siꜳndi til hans gladliga ok sagdi med hofsamligri roddu til hans: „Guds madr, nu er þæg wordin þin idran, su er þu hefir ted skapara ok lausnara allra hluta, ok eptir þinne bæn hefir hann þegit þin tꜳr ok heyrt þinar bænir, suo at þu færr myskunn, ef þu vardueitir allt til þins endadags allt þat, er þu hefir minum syne heitid til mins witnis.“ Theophilus suarar: „Min fru, sanliga skal ek hallda ok wardueita alla þa luti, sem þu hezt gudi minna uegna, ok ek treystandi þier ok þinu fulltingi skal ecki nidr fella af ollum þeim hlutum, sem ek het ok iatadi gudi. Kennizt ek nu fullkomliga vid, at þu ert hin mesta hialp allra manna. Min fru ok hin kærazta mær, huerr mun sa vera, er þier treysti ok hafi fyrirdiarfazt, eda huerr mun sa fyrirlatinn hafa verit, sem godfvslega hefir bedit til þinnar milldi? Ok sakir þess bid ek syndugr ok omilldr oþrotnanda brunn þinnar milldi, at þu virdizt mer villtum ok suiknum at veita þina myskunn, þo at ek hafi hỏrmuliga drekst i enum diupazta leirpytt minna synda. Angrar mina veslu ond nv mest vm þat rækiliga bref minnar neitingar, þat bỏluada rit sem ek inscigladi minv fingrgulli, ok þui bid ek þina godgirnd, at þu hialpadir mer til aptr at fa þat sama bref af diỏflinvm, er mik sueik svo hỏrmuliga.“ Theophilus bad nu enn medr miklum grat ok harmi þria daga samfleytt þa sỏmu helgvztu guds modur Mariam, at hann mætti aptr fa þat suivirdliga bref.

Eptir þria daga vitrazt honum enn su wirduliga iungfru i draumi, hafandi med sier þat sama bref insciglat med vax, sem Theophilus hafdi feingit dioflinum, ok leggr ꜳ briost honum sofanda. Sem hann stendr vpp, finnr hann brefit ꜳ sinu briosti ok verdr miog gladr. Wm morgininn eptir war drottinsdagr, for Theophilus þa til þeirar kirkiu, sem byskupinn sỏng messu. Hafdi þangat sott allr lydr borgarinnar. Kom hann suo i kirkiuna, sem lesit war gudspiall, ok fell þegar til fota byskupinum iatandi fyrir honum sina illzku, ok sagdi, huersu hann hafdi suikinn verit af fyrr sỏgdum galldramanne iudanum, ok huersu hormuliga hann hafdi gudi nitad sakir sins ofbelldis, eda huersu hann hafdi gefit sig dioflinum til þionustu at fa aptr falsliga dyrd þessarar veralldar, gefandi diỏflinum þar til sitt bref medr inscigli. Eptir þat segir hann, huersu hann vendi sinne von til myskunnarbrunzins hinnar skæruztu iungfru ok guds modur Mariam, ok at hann feck fyrir hennar helgu verdleika ok bæn myskunn af gudi med tꜳrum fullkominnar synda idranar. Hann sagdi ok, huersu hann feck þat bref medr insciglinv, sem sa omilldi kaupmali stod ꜳ. Hann sagdi þessa hluti suo opinberliga, at allir mattu heyra, þeir sem i kirkivnni voru. Eptir þat feck hann byskupi brefit ok bad hann lesa, suo at allir heyrdi. Lærdir ok leikir, kallar sem konur þỏckudu gudi langa stund medr hꜳrre roddu sina myskunn, er fyrir sina milldi virdizt at taka þa, er suo liotliga snuazt brutt fra honum, i sætt vidr sig, þegar sem þeir vilia venda sier til hans.

Sem hliod gafst, þackar byskupinn gudi medr miklum fagnadi suo segiandi til lydsins: „Komit allir, er ꜳ gud truit, ok dyrkum allir samt milldi drottins vors Jesu Kristz, komit allir ok siaid dyrligar iarteignir, komit allir er Krist elskid, ok siaum, at hann girniat eigi dauda syndugs manz, helldr at hann snuizt til idranar. Komit, minir brædr ok synir, ok siait, huersu mikit saunn synda idran vinnr, þuiat idranar tar taka i brutt reidi guds ok þuo af synda flecka, veitandi manninum fyrirgefning synda, leidandi hann til himneskrar dyrdar. Minir brædr, huerr mun sa vera dugandi madr, er eigi vndrazt oumrædiliga milldi guds ok hans helga kærleik, er hann hefir til worra syndugra kristinna manna. Guds vin Moyses fastadi .xl. daga, adr hann feingi af gudi þat helga lỏgmal, sem sialfr gud skrifadi ꜳ tueim tabulis. Þesse brodir wor feck ok ꜳ .xl. daga aptr med fostum ok bænum þa fyrri myskunn, er hann hafdi tynt i sinne neiting, sem hann vakti i musteri sællar guds modur Marie. Gefum þui allir saman med honum lof worum gudi, er suo myskunnsamliga heyrdi idran þess, er til hans villdi snuazt fyrir bæn sinnar helguztu modur eilifrar iungfru Mariu, fyrir hueria gudlig milldi ok myskunn veitizt mannkyninu, hon er wor medalgongumadr ok sættir mennina wid gud, offrandi honum worar bænir, ok þiggr oss likn worra synda. Fyrir hana tokst af mannkyninu su bỏluan, sem þat la vndir af synd hinna fyrstu manna, ok birtizt lios sanrar lausnar ok myskunnar (ok) tedizt. Minzt wor, hin helgazta guds modir, til þin sækium ver medr hreinne tru, fyrirlat eigi þessa fatæku hiord, helldr bid þu fyrir henne til þins myskunsama sonar vors herra Jesu Kristz, er af þier tok mannligan likam, at hann wirdizt hana at vardueita i sinum otta af ollum andligum ok likamligum haska. Til þin vendum wer kristnir menn ollu woru trausti med gudi, til þin hefium ver vpp wor augu dag ok nott, fyrir þik heilsum ver ok dyrkum vorn herra Jesum Kristum, er af þier tok mannligan likam. Enn huat megi ek segia eda tala, þuiat ek veit eigi, huilikt lof eda dyrd ek ma gera þeim, sem af þier er fæddr. Sanliga ero mikil verk þin, drottinn, ok þrytr mitt hiarta ok tungu at telia dyrd þinna dygda. Sannliga ero mikil verk þin, drottinn, þessum vorum brodur heyrir þat, sem stendr i gudspiallinu, sem fadirinn sagdi til sins sonar: Takit, sagdi hann, hin bedztu klædi ok klædit hann, ok dragit fingrgull ꜳ hans hỏnd ok skoklædi ꜳ hans fætr, ok takit feitan kalf ok drepit, at ver glediumzt ok etum hann, þuiat þessi wor brodir var daudr ok endrlifnadi, hann var tyndr ok er nu fundinn.“ Theophilus lꜳ ꜳ iordinne bidiandi til guds, medan byskupinn taladi þessa hluti. Eptir þetta baud hann honum vpp at standa, ok at hann skylldi brenna þat bỏluada ok rækiliga bref, suo at allr lydr sæi. Theophilus gerdi þat vtan alla duỏl. Sem lydrinn sa brenna þat skommiliga bref, hofu allir upp kyrieleyson gratandi medr miklum fagnadi. Byskupinn giorir mark medr sinne hendi, at þeir skuli þegia ok segir suo: „Fridr se ydr.“ Eptir þat segir hann ut messuna.

Sem Theophilus hafdi eptir messuna tekit holld ok blod vors herra Jesu Kristz, skein hans ꜳsiona sem sol. Allr lydr lofadi gud, þann sem einn saman gerir mikla hluti ok ꜳgæta, er þeir sau suo skiott skipazt þessa manz ꜳsionu, syngiandi þar med leingi lof himinrikis drottningu, er hann frelsti af þeiri fyrirdæmiligri villu. Hinn sæli Theophilus for nu til kirkiu guds modur Marie i þann stad, sem honum hafdi vitrazt, ok var i þeim sama stad .vij. daga. Eptir þat heilsar hann ollum brædrum gefandi þeim fridarkoss, ok sem hann hefir skipt ollu sinu gozi med fatækum monnum, gefr hann sina ỏnd i valld heilagri guds þrenningu ok sælli Marie, er hann frelsti af diỏfuls valldi, fyllandi sitt lif i þeim sama stad, sem guds modir Maria vitradizt honum, ok for med farsæligum enda sialfum gudi veitanda til eilifrar dyrdar. Hans likami var grafinn i þeim sama stad, at hann bidi vpprisunnar, rennandi þa medr helgum monnum guds moti worum herra Jesu Kristo, sem hann kemr at dæma lifandi menn ok dauda, honum se lof ok dyrd med gudi fedr ok hinvm helga anda nu ok iafnan vm oendiligar alldir verallda. Amen.

---

Fotnoter: