Maríu jartegnir - Vor frv gaf Johannes sina hond aptr

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Maríu jartegnir


Vor frv gaf Johannes sina hond aptr


Innhold


a og E

Af presti einum

Ikon fra 1300-tallet:
Johannes Damacenus

A dogum Theodosij keisara var einn [agiętr prestr i þeim stad er Stotolis heitir ꜳ Girklandi, Johannes at nafni[1] enn kalladr [Damacenus kenningarnafni[2]. Þersi madr var sua[3] fliotuirkr i allri bokligri list, [at þegar i bernsku tima[4] fyrr en hann vęri .xii. vetra hafdi hann numit [giorsamliga Girklandz bỏkr ok allar þęr[5] .vii. hỏfudlistir, er liberales heita. Ok þegar [i fyrstu sem hann hefir skilningar alldr[6], hitnar hann hiartaliga[7] til guds þeonostu ok einkannligrar elsku vid guds modur Mariam vara fru, sua framt at huersdagliga less hann henni tidir miok[8] godfusliga, ok þar kemr at sua kueykiz[9] hann i gudligu[10] astriki, at alla heimsins skemtan fyrirlætr hann, gengr i klaustr ok geriz munkr vfleckadr med ollu ꜳ sinn likama[11], sua reinan meydom vel vardueitandi allt til dauda. Nu sem hann er prestr vordinn, lætr hann vaxa þeonostuna varrar fru, þuiat med einkannligri godfysi syngr hann hennar messu optligha [ꜳ hennar hatidardogum[12]. Þar med diktar hann henne[13] sequentiur ok bænir ok antempnur, þær sem hann syngr [henne sidan sætliga[14]. Nu sem hans frægd ok fridr lifnadr kynniz monnum nærr ok fiarri[15], selia mikils hattar menn sina sonu honum til læringar, hueria hann frædir[16] æigi at eins med bokligum listum, helldr ok iafnvel sæmir hann þa ok prydir med huerskyns blomgandum[17] sidum, biodandi at allir hans[18] lærisueinar ottizt gud umframm alla hluti.

Hier næst er þat greinanda, at sagdr brodir Johannes geingr einn dag ut af borginne med sinum skolaklerkum þess erendis, at letta sier ok spazera um eina litla stund ꜳ faugrum uelli, er nalægt liggr stadnum. Ok sem hann er ut kominn eigi uggandi sier nockurs otta uonir, hlaupa at honum þeir menn, er Sꜳrasceni ero kalladir, gripa hann þegar i stad ok alla hans lærisveina med sua greypiligri grædgi illzkunnar, at þenna goda mann giora þeir fullkomit ranfeingi ok alla hans sueina, flytiandi þa med ser i Persidaland, til þess at þeir þrælkizt ok mædiliga þione. Enn er þeir uondu menn komu heim til sinna odala, skipta þeir milli sin gripnu herfangi, ok giorizt sua med guds uilia, at hinn rikazti madr, er i uar þeim illgiordum, hlytr hinn bezta manninn brodr Johannem. Eru nu[19] þegar allir adrir settir i þián ok þrældom, utan þessi einn fær med uerdleikum uorrar fru meiri myskunn, þuiat miukara giorir herrann vid þenna mann enn nockurn annann. Johannes helldr ok enn enum saumum hattum sinum, uakir ok fastar ok bidz fyrir huersdagliga, lofandi uora fru sanctam Mariam med hiartaligri godfyse ok iduligu astrike. Ok þat sier skiotliga hinn heidne madr, huersu Johannes er frabæriligr i sinu medferde, huar fyrir hann uendir til hans sinne uinattu sua framt, at hann gefr honum lidugann gang um aull sin hus ok herbergi. Nu sem hann hefir þar uerit um nockurn tima, talar husbondinn sua til hans einn dag: „Heyr, minn kæri Johannes! segir hann. Ek undra eigi litt þina uitzku, þar med klerkdom, agætliga diktan, nyttsemd at skrifa, sætleik at syngia, streingfæri at leika, hier med heilagt fyrirheit ok gott sidferdi. Þier sie kunnikt, at ek ꜳ einn ungann son, huern ek bidr at þu takir ok lærir boklistum, ok idnir þat mest, at i aullum hlutum uerdi hann þier sem likaztr, at þann tima, er uerda kann at þu farir i brottu, se med nockurum hætti, sem þu sitir eptir i þessum syni minum.“ Ok Johannes litillatr guds þionustumadr ueitir giarna hinum rika manna sina bæn, tekr þann unga suein ok kennir, þar til at innann farra uetra uar þessi ungi madr sua fullkominn i allar listir, at uarla matti mun giora, huor þeira var.

Nu er þar til at taka, at Theodosius keisari uerdr uiss, huar brodir Johannes er nidr kominn. Huat er honum mislikar miok, þuiat honum gefr uel skilia, huersu mikinn mannskada hans rike hefir þar bedit, er sua godr madr er brottu, pryddr helgum framningum, storliga sniallr i greinum, sæmiligr af lifsins uerdleikum ok miok naudsynligr ok nyttsamligr rikissins naudsynium. Þui sendir hann sina erendreka med brefum ok bydr undir halsins pinu, at sa heidni madr lati Johannem lidugan fara. Ok enn riki madr þorir nu med aunguo moti at hallda brodr Johannem, sendir hann heim med sæmiligu foruneyti. Nu sem hann kemr þar, tekr Theodosius keisari vid honum badum haundum, ok gefr honum eitt hit fridazta munklifi, huar hann ma friasliga gudi þiona med audrum brædrum. Ok her med leggr herra keisarinn sua mikil yfiruættis metord ꜳ hann, at nær huern dag kemr hann til þessa munklifis, heimoliga trakterandi med honum stundum af stiett ok viturligri stiorn ueralldligs rikis, stundum af innrum krauptum ok andligri heilsu sialfs sins.

Ok sem hier er komit, at sia hinn godi madr proazt dagliga i godum uerkum, aufundar hinn forni fiandi salu manzins ok kueikir upp hiarta þess sama manz, sem Johannes hafdi lært, þuiat hann drambar sik hafa iafna ment sem Johannes, enn harmar sina ogiptu, er hann nytr þess eigi sua framt i heimligum metnade. Þui diktar hann med diofulsins tilstille eitt bannsett bref undir nafni ok formi penna ok ordfelli brodr Johannis, þuiat sua uoru þeir likir menn i þessum hlutum, sem fyr greindi. Sem hann hefir fullgiort þenna flærdarpistil, sendir hann til Constantinopolim ok bydr þeim sem brefit ber, at hann skal lata þat nidr koma i sialfri keisarans haull, þar sem skiotazt megi þat af keisarans maunnum finnazt. Sua giorizt her, sem rad uoru til sett, at pistillinn uerdr fundinn ok skiott upplesinn. Enn þuilikr uar sensus i brefinu, sem hier ma heyra: Johannes Damascenus hinn minzti af munkalifnadi sendir elskuligum uinum i Persidalandi q. guds ok sina. Ydr sie kunnigt, at keisarinn hefir brott sent allann bezta styrk sins herlids moti grimum þiodum, sua at þar fyrir er borgin naliga eydd af herfærum maunnum. Nu med þui at þier erut uitrir ok uopndiarfir, komit auruggir ok uinnit fagrann sigr ꜳn allri duol.

Þegar i stad sem þessi pistill er heyrdr, fyllazt allir moti saklausum brodr Jone bolginnar reide, sua at an duol renna nockurir af haullinne framm til munklifissins takandi þann meinlausa mann, suiuirda ok hadugliga draga fram fyrir keisarans hasæti. Þar med þytr upp kall lydsins, at þessi megi eigi munkr heita helldr hinn uesti suikare. Sidan sem hliod fæzt, talar keisarinn med miklum modi ok stygdarfullu uidbragde: „Heyrdu, hinn ranglati Johannes ok hinn uesti suikare! segir hann. Sem nu er profat, at suik gelldr þu moti uorum goduilia, sua mikit sem þu mattir ath giora, hefir þu undann oss suikit fodrleifdina, þar med allt uort frelsi, ok keyrt i hina uestu utlegd uorra fiandmanna.“ Ok til kinnroda er brefit framm borit ok synt brodr Jone. Ok sem hann hefir ꜳ litid, seigir hann sua til keisarans: „Senniliga kennir ek ꜳ þessu brefi bædi form ok penna mins klerkdoms, enn þo allt at einu er drottinn minn uottr, at þetta bref giordi ek med aunguo moti.“ Nu þytr upp lydsins akefd, ok segia allir, at þess eins sie hann makligr at fꜳ skiotan dauda. Enn nu sakir þess at hann uill eigi saukinne uidrgaungu ueita, hier eptir eru domar nefndir yfir sauk Johannes, huort hann skal helldr þola limalat eda bana, ok kemr þat asamt med þeim, at med þui at hann hafdi uerit hinn mesti uin keisarans, skal honum veitazt sua mikil uægd ok myskunn, at hann skal eigi drepinn uera, helldr lata at eins þann liminn, sem þeir segia þessa uhæfu hafa[20] giort. Nu sem hondin er afhogguin, giorir brodir Johannes gudi margfalldar þackir bædi fyrir sarsins pinu ok limarins missu. Enn þo fyrir godfysis dygd harmar hann eina grein, at sua haurmuliga uanadr ma hann eigi syngia heilaga messu gudi til heidrs ok uorre fru. Enn haundin er fest upp i kirkiu hans honum til suiuirdingar.

Enn er Jon uerdr laus, fer hann sem skiotazt heim i klaustr sitt, ok geingr einhendr framm fyrir likneski uorrar fru sancte Marie guds modr, er þar er sæmiliga sett innann kirkiu, berar sidann stufinn ok rettir framm handlegginn, sem hann syne skriptinne, huersu sarliga hann er leikinn, sua talandi til drottningarinnar med heilagri diorfung ok milldum auitanarordum: „Sie hier, drottning min, seigir hann, aumbun þinna þræla. Se hier, þuilikt er anduirdi uorra uerka ok uerdleika. Sie, drottning min, hui uilldir þu þola, at ek syndugr uæri pindr sua sarliga ok rangliga, eda fyrir hueria sok uilldir þu blezut þat leyfa, at þionustulimr þins embættis uæri af snidinn af minum likam. Þessi er senniliga su sama hond, er optliga skrifadi þina sæta lofsaungua ok þier til sæmdar offradi morgu sinne godi fedr hinn helgazta likama sins sonar, aullum kristnum maunnum til syndalausnar, hialpar ok myskunnar.“ Þuilikum ordum, sem nu var greint, talar hann optliga framm fyrir skriptinne, kueinandi med haurmungar gráte fyrir myskunnar modrinne af sinu harmkuæle. Ok eina nott sem hann hefir þannueg bedizt fyrir med sorgmodu hugskoti, legzt hann nidr i sæng sina miok modr af sliku tilfelli, ok er hann liggr þannig, at hann þikizt huorki sofa ne uaka, birtizt honum drottning allra vor fru sancta Maria med sua miklu liose, sem eigi ma utskyra. Drottning litr i moti honum blidliga ok talar sua til hans: „Huat giorir þu, minn trulyndi sueinn?“ sagdi hun. Hann suarar: „Drottning min, ho ho, hui spyr þu mik? Helldr krefr naudsyn, at ek spyria þik. Huar uartu, þa er ek þolda þuilika pinu? Sie hier haund þins þionustumanz afsnidin hangir uppi i kirkiu bædi þier til hꜳdungar ok mier.“ Drottningin suarar þa: „Styrkzt þu i drottni þinum, þuiat mattugr er sa at gefa þier aptr haund þina, er allan heiminn skapadi af aunguo efni.“ Eptir þessi ord sier brodir Jon, at drottning himins ok iardar geingr framm i kirkiuna ok tekr hana ꜳ brott, ok geingr sidann aptr ok setr hondina framann vid stufinn sua meistarliga sem aluarliga ok stormerkiliga, at alldri sidann þurfti þui sare umbond at ueita, þuiat þegar i stad uar honum hondin sua alheil, sem alldri hefdi hun pinu kent. Hann uaknar nu fylldr af miklum fagnadi, giorandi margfalldar þackir almatkum, brædr saman kallandi, þegar sem fyrst lysir af deigi, ok synir þeim haundina heila, enn skyrir ut alla synina, hier med kostgæfiliga aeggiandi, at þeir dyrki med honum gudligt stormerki. Ok sem fliotazt mꜳ skrydizt hann til messu, hatidliga syngiandi ok med hárri rauddu gud drottinn lofandi ok hans blezudu modr sæmandi, sæmiligt officium sem mest orkandi, uora fru sanctam Mariam tignandi.

Nu sua framt sem herra keisarinn heyrir frægd þessa stormerkis, rennr hann med idranargrate framm til munklifissins, fallandi litillatliga til fota brodr Johanne, bidiandi liknar sins misgiornings, ok þa saumu haund, sem fyrr liet hann af hauggua, kyssir hann nu, lofande allzualldanda gud oc[21] hans sætuztu modr med fridara ordfelli, enn mier se auduellt framm at bera. Sidann leitar hann eptir vid brodr Johannem, ef hann uissi nockurn mann, þann at honum uæri sua likr i aullu klerkdoms forme. Johannes segir þa, at þann tima sem hann uar hertekinn lærdi hann einn ungan mann i Persidalandi ok giorde sier i aullum klerkdome sem likaztann. Ok lyktazt hier þessi iarteign med þeim enda, at almatkum gudi se lof ok dyrd ok hans blezudu modur um oendaligar veralldir uerallda. Amen.


D

Vor frv gaf Johannes sina hond aptr

A dogum Theodosij keisara hins ellra var Johannes prestr Damascenus. Hann nam af sinvm barndom girkar bækr, ok innan tolf ꜳra hafdi hann nvmit vizku allra siav bokligra lista. Hann þionadi medr mikilli aluoru ok kærleika gudi ok hans modur Marie takandi munkabvnad, ok gaf sik þar æfinliga gudi til þionustu skær iungfrv, þionandi þar drottningv meyianna, ok song henni þar dagliga tidir. Ok þegar sem hann war wigdr til prestz, song hann henni til lofs messor, hier med dictadi hann af henni orationes, antifonas, responsoria ok prosas, þat sem hann song henni til lofs med sætu hliodi ꜳ hennar hatidum. Margir tignir menn senda honum sina sonu til læringar. Kendi hann þeim eigi at eins visdom veralldligrar speki, helldr ok þar med samdi hann þa til at ottazt ok elska gud ok hafa sæmiliga framferd vm alla hluti.

Einn dag sem hann war vtgenginn vm borgarinnar mvra medr sinvm skolaklerkvm sier til lettis ok skemtanar, kuomu at þeim ovorum Saraceni med miklum fiolda manna, hlaupandi ꜳ þa eptir sinvm vana med ofridi. Þeir gripu þa ok fluttu med sier i Persidem. Sem þeir skiptu sinv herfangi, bar suo til, at einn af þeim, sa sem audgaztr war ok mest hattar, hlaut Johannem i sinn part. Enn þo at adrir væri lagdir i þrældom, var hann eptir guds wilia fyrir verdleik sællar guds modur Marie vel tekinn ok sæmiliga af hỏfdingianum. Þo at hann væri hertekinn, vanrækti hann eigi at giallda gudi skylldu sinnar þionustu, helldr bad hann dagliga med goduilia til guds ok hans modur Marie, mædandi sinn likam med fỏstum ok vokum. Sem hinn heidni madr hugleidir þessa hans godu framferd, vndrazt hann suo miok hans helga lifnad, at hann fyrirlætr nockut sinn grimleik, ꜳ þann hatt sem aspis skridr vt af sinni holu, ef hann heyrir fogr songhliod. Gefr hofdinginn Jone nu orlof, at hann skal ganga lidugr vm hans holl ok herbergi. Ok einn dag talar hann suo til hans: „Heyr, minn kæri Johannes! Ek vndrazt miok þina vizku, huersu fagrliga þu kant dicta, huersu nytsamliga ok vel þu kant skrifa, huersu sætliga þu syngr, ok huat fagrliga hlioda þin songfæri, ok huersu sæmiliga framferd þu hefir med helgum lifnadi. Ek ꜳ mer einn vngan son, huern er ek elska eigi midr en sialfan mik. Bid ek, at þu takir hann til þin ok kennir honum bokligar listir ok leggir med ollu kostgæfi hug ꜳ, at hann kunni þier sem likazt at dicta, rita, lesa ok syngia, at ef nockuru tima kann þat til bera, at þu verdir frials ok farir brott hedan, se þo oll hin kenning ok list til minningar eptir med oss.“ Johannes tok sakir goduilia ok hlydni sueininn til sin, ok kennir honum i fyrstu stafrof, ok innan fa ꜳr gerdizt hann suo algiorr i vizku ok klerkdom, at huerr sa sem kunnigar woru bækr Johannes ok hans malsnilld, mundi eigi annat hyggia, enn þat sem þessi vngi madr dictadi, hefdi Johannes gert; hans letr matti eigi kenna fra letri Johannes; huat sem hann song, sa er heyrdi mundi þat segia, at eigi matti hann greina fra songhliodi Johannes.

Ok sakir þess at Johannes var konungligri tign vm marga hluti miok nytsamligr sakir sinnar vizku ok medferdar ok malsnilldar, giorir keisarinn Theodosius sendibod til þessa rika manz, sem Johannes er medr, ok bydr, at suo framt sem hann vill hallda sinu lifi, skal hann sem skiotazt senda Johannem keisaranum. Hann þorir med eingu moti at gera i mot bodi keisarans, ok þui sendir hann Johannem i Miklagard med sæmd. Keisarinn tekr wid honum med fagnadi ok skipar hann i eitt klaustr i borginni, at hann þioni þar naduliga gudi med brædrunum. Kemr hann optliga sialfr til hans, þiggiandi af honum rad vm stiorn rikisins ok adra hluti, þa sem hans ond woru nytsamligir.

At þessi guds madr Johannes væri enn til aukningar sinna verdleika svo profadr i elldi weralldligs ofridar ok likamligrar pinu, sem gull er skirt fyrir afli, þa tendrazt sa vngi madr, sem hann hafdi i Perside kent bædi at dicta ok skrifa ser likt, vpp med illzkufullum anda i mot Johanne. Þessi fyrr sagdi ungi madr dictar eitt bref ok skrifar med sinni hendi, sendandi þat leyniliga i Constantinopolim, ok let þat leggia i þann stad i konungsins holl, at þat mætti skiott finnazt af keisaranum eda hans þionustumonnum. Þetta bref sagdi suo: „Sinum kæruztum vinum, þeim sem ero i Perside, heilsar Damascenus Johannes minztr allra munka. Witid, at keisarinn hefir allan sinn travstazta her brott sent i ymsa stadi at beriazt vid nalægar þiodir, er nu sialf borgin, i huerri er keisarinn sitr, ok allar nalægar borgir nærr eyddar, suo at fair menn ero i þeim, þeir sem stadina megi veria. Enn þui at þier erut vel fallnir til strids, þa komit ỏruggir ok eignizt karlmannliga vtan alla duol þann sigr, sem ydr er vissuliga buinn.“

Sem sueinar keisarans finna brefit ok þat er vpplesit fyrir sialfum honum, segia allir þat, er heyra, at sa er þat gerdi er suikari ok landramadr. Þeir leita nu eptir, huerr vpphafsmadr er þessa suika, ok sem at er hugat, ꜳ huern hꜳtt dictat er, ok huersu skrifat er, segia suo allir keisaranum, at þetta hefir eingi gert annarr madr en Johannes Damascenus. Nu er eptir leitat, huar Johannes er, ok sem hann finzt, er hann tekinn ok leiddr til keisarans med miklum hardindum, sialfum honum miok vndranda, sakir huers allt folkit gerir suo mikit herhlaup med einu samþycki i mot honum, ok brigsludu honum segiandi til hans med grimligum ognum: „Þu ert eigi kennimadr helldr suikari, eigi munkr helldr nidingr.“ Ok ef þeir hefdi nad honum, mundu þeir vt hafa slitid hans augu. Keisarinn bydr, at hliod se gefit, ok eptir þat taladi hann suo andvarpandi med miklum harmi, ok segir: „Þu hinn illzkufulli madr Johannes hefir mer illa hluti golldit mot minum godum hlutum, ok gallt mer onga þock fyrir mina velgerninga. Þu hinn vesti Saracene hefir med fullkomnvm illuilia suikit þitt fostrland, viliandi brott taka af mer ok minum monnum þat frelsi, er gud gaf oss, ok ef þin illzka hefdi nockura framkuæmd, mundi ek med ollum minum monnum vera rekinn i hina verstu vtlegd.“ Sem Johannes hefir sed þetta bref, suarar hann: „Minn herra, ek iati, at ꜳ þessu brefi er minn letrshattr, ok þat er komponat ꜳ þann hatt, sem ek er (vanr) at dicta, enn gud er vottr minn, at ek hefir þat eigi gert eda gera latid, ok eigi samuitandi verit, er þat var gert.“ Nu gerdi allr lydr mikinn okyrleik med hꜳreysti, ok kolludu, at einkanliga sakir þess at audsynt var, at hann villdi leyna sannleikinum, skylldi hann vtan nockura duỏl sem skiotazt drepa. Domendrnir tala hier vm sin ꜳ milli, ok semr þeim þat ollum, at sakir þess at hann var hinn fremsti vin keisarans, skylldi hann hallda sinu lifi, en su hond, er hann hafdi þenna glæp gert med skrifandi brefit, skylldi vera af hỏggin. Sem þetta var gert, þackar Johannes gudi, fyrir huers nafni hann þolir hraustliga þenna sꜳrleik ok limalat ꜳ sinum likam, ok harmadi meirr, at hann matti eigi hedan af færa gudi helga forn, en sin sꜳr. Su hond, er af honum var hoggvin, var eptir keisarans bodi fest vpp i munklifi sialfs Johannes til vitnisburdar vm þenna mikla glæp.

Johannes gengr þegar, sem hann var handhoggvinn, fyrir likneski sinnar vnnostu iungfrv sancte Marie, ok er hann kemr þar, berar hann sitt sꜳr ok rettir fram armlegginn, þann sem af var hogguin hondin, talandi suo litillatliga sem ꜳsakandi hana med þessum hætti: „Min frv, þessi er ombun minna verdleika, þetta er verdkaup ok sæla (þinna) þionustumanna. Ok þo at þu, min frv, villdir mik syndugan pina, sem ek er verdugr, sakir hvers villdir þu þola, at sꜳ minn limr, er einkanliga hefir þig haft til þionustu, væri med ollu afhoggvinn. Þessi sama hond skrifadi optliga þier til lofs fagra ymna ok songua med sætum hliodum, ok hon offradi gudi fodur optliga þier til sæmdar fyrir hialp allra syndugra manna hinn helgazta likama ok blod þins sonar vors lausnara Jesu Kristz.“ Ok sem hann taladi þat opt med miklum harmi, bar suo til eina nott, at hann mæddr af þess hattar sut liggr i sinni sæng sem huorki sofandi ne vakandi med ollu, þa vitrazt honum drottning meyianna Maria med miklu liosi ok gladri ꜳsionu, huggandi hann med þessum ordum: „Huat gerir þu, minn traustazti ok trulyndazti sueinn?“ Hann suarar: „Min frv, sakir huers spyrr þu mik þess, sem þu veizt? Wil ek þess spyria, hvar þu vart, þa er ek þoldi þessa pinu. Se, min frv, hond þinna þiona, er af var hỏggvin mer til svivirdingar ok enn helldr þer til smanar, (er) heingd vpp i kirkiu.“ Hun mælti: „Minn son! ver styrkr ok treyst drottni, sa sami, er allan manninn skapadi af eingu, ma aptr gefa þina hond.“ Sem hun hefir þetta talat, synizt honum sem hun fari til kirkiu, ok tekr brott hans hond, þa er þar heck, ok setr hondina vidr hans armlegg, grædandi hana þar wid ꜳ litilli stundu med undarliga miukri ꜳtekt ok godviliugri þionustu. Johannes þackar af ollu hiarta þessa lækning. Ok er dagr kom, stendr hann vpp ok kallar saman alla brædr ok syndi þeim sina hond, vekiandi þa vpp suo at dyrka gud fyrir sinar iarteignir. Eptir þat gengr hann til kirkiu, ok sem hann er skryddr, syngr hann hatidliga messu af vorri frv sælli guds modur ok iungfrv Marie.

Enn er keisarinn heyrir þessa iarteign, ferr hann þegar gangandi litillatliga til kirkiunnar, ok er hann kemr til Johannem, kyssir hann ꜳ hans hond. Enn sidan sem hann hefir messuna vtsagt gudi til lofs ok hans modur, þa leitar keisarinn vandliga eptir, ef hann wissi nockurn þann mann, er kynni hꜳtt ꜳ at dicta bref eda skrifa honum likt. Johannes segir keisaranum af þeim vnga manni sinum lærisueini, ok sem eptir war leitad gerla þessum hlut, profadizt þetta satt vera.


F

Af einum meistara

A dogum Theodosij keisara uar nokkorr prestr Johan at nafne kalladr Doniacenus i borg þeiri, er heitir Storulis. Hann nam i sinni barnỏsku girzka tungu at tala, ok þa er hann uar tolf uetra, hafde hann nomet þęr siau hofudlistir, er heita liberales artes. Þesse same Johannes uar miok heitr i gudligri ast ok hans dyrligrar mỏdr gangande i klostr, ok tok munkligan bunad firir guds nafne medr hinu fegrsta reinlifi sins hugskotz ok likama, lesande dagligha uarar fru tidir med myklum athuga. Ok sem hann uar prestr vordinn, song hann oftliga henni lofmỏssor, hvern tima er hann matte uidr komast. Her medr diktade hann uarre fru til lofs ok dyrdar margar bỏnir ok fagrar prosur ok antiphonas, syngiande þer at hennar hatidum medr sỏtligri raust hins skirazta hiarta. Af þessu fengu margir uolldugir hofdingiar honum i hendr sina syni til kenzlu ok læringar, hueria er hann lærde eige at eins at boklighum stofum, nema enn helldr tỏygde hann þa til gudligrar astar medr hỏuesku sidferde.

A nokkorum deghi hafde þesse Johannes medr sinum lærisueinum gengit ut af borgarmurinum spazera miok ouarligha, ok sem þeir uoru utan borgar, komu at þeim ouarum þeir menn, er Sarraceni ero kalladir, gripande þa þegar ok medr ser heim hofdu. Ok sem þessir reningiar skiptu þessu ranfengi sin i millim, bar sua til, at sa sem rikaztr uar af þeim, lant Johannem i sinn part, gerande miskunnsamligar uidr hann, en uidr adra uar gort, þui at þeir uoru settir i mykinn þreldom ok erfidi. Nu sem Johannes uar fangadr, hellt hann fram sinni ueniu i fostum, uokum ok heilagu bỏnahalldi, bidiande hiartaligha uara fru ser hialpar ok miskunnar. Ok sem þesse heidingi, er hann uar medr, sa hans sua sỏmiligt medrferde, tempradiz hann af þessu til meira mildleiks uidr Johannem, en hann uar uanr, gefande hann lidugan at spazera um sin herbyrgi, sem honum likade. Ok a nokkorum degi talade hann sua til hans: „Hæyr, minn kieri Johannes! margfalligha undraz ek þinn uitrleik, hỏueskligha diktan ok nytsamligha skrifan ok sætleik orgnanda(!) lioda medr heilagri sidsemd ok godri firirætlan. Ek a mer einn son sialfum mer iamnkieran, af þui bidr ek, at þu lærir hann þinu dikte ok letre, lesa ok syngia, ok gerir hann sialfum þer sua likan i ollum uisdom ok uitrleik, at þo at þu farir frialsligha hedan i brott, mỏtte þin mentan ok uisdomr algiorliga medr honum eftir dueliaz.“ En Johannes tok litilatligha uidr smasueininum, kennande honum sua innan farra uetra allar .vii. hofudlistir, at þo at nokkor umhugsade meistarans ok lęrisueinsins malsnilldar dikt ok sęi letrsins form ok hỏyrde songsins liod, matte enge mismunr eda grein þeira i millim gerazt.

Eftir þetta sem Theodosius keisare agietrar minningar uissi vm herleiding þessa prestz Johannis, sampiniz hann honum her af, ok sa huersu nytsamligr hann matte honum uera til heilla rada af sinu heilagu lifi ok hỏueskum sidum medr nogri snild ok uizku. Firir þui sendir hann þegar bod þessum hofdingia, er Johannes uar med, at sua framt sem hann uillde hallda lifi ok peingum, skillde hann þenna mann sỏmiligha keisaranum senda. En af þui at hann þorde eighe mote keisarins(!) bode gera, lat hann flytia Johannem keisarinum(!), er þenna tima sat i Myklagarde medr pris ok æru. Keisarinn tok hann hỏuesligha fꜳnde honum i hendr nokkort munklife, er i borginni stod, þeim til stiornar ok gæymslu, er þar gudi þionadu, komande þegat oftligha sialfr, tracterande uidr hann af rikisins stiorn ok um hialp sinnar salu uidr hann oftligha rỏdande.

En til þess at þesse hinn gode Johannes mỏtte profazt i sinni stadfestu, ok hans uerdleikr mỏtte aukazt, þa fylltiz hans lærisueinn af ofundaranda i mote honum, þann sem hann hafde i Persidalande lært ok kent ser sua likt at dikta ok rita, at eighe matte huart fra odru kenna, ok til Miklagardz medr ser haft, at hann gerde einn pistil eda bref ok kastade nidr i keisarans holl, þar skiotazt matte finnaz, a þenna hatt sem her fylgir: „Kęrum uinum, þeim sem ero in Persida, sendir Johannes Doniacenus lægstr i munkatolu sina kuediu. Ydr se kunnigt, at keisarinn hefir brott sent hinn mesta styrk sins hers til imisligra bardagha uidr fiarlægar þiodir ok kongligha borg miok sua toma eftir sett. Nu af þui at þer erot uitrir, komed orugligha ok munud þer an duol hinn hæsta sigr fa.“

Eftir þetta uar þesse pistill af þionostomonnum funninn ok firir keisaranum upplesinn. Uar Johannes þegar gripinn ok firir keisarann haduliga dreginn ollu folkinu at kallanda, segiande þenna eighe munk uera helldr hinn uesta drottinssuikara. Ok eftir gott liod tok keisarinn sua til mals: „Hæyrd þu, hinn ueste ok hinn ranglatazte, minum ualgerningum miok oþakklátr! þu ombunadir illu gott, hinn illgiarne falsare! ok þat sem þu mattir at gera, hefir þu þina fostriord ok uart frelsi i hina uerstu hertekning framsellt.“ Synande honum brefit. En Johannes suarade sua: „Sannligha, herra, kennir ek her form mins diktz ok mynd mins letrs, enn þat ueit gud, at þetta bref gerde ek medr ongu mote.“ Eftir þetta kalla allir, at hann uili sannyndum nidri hallda. ok hann skyli til dauda dỏma. En um sidir uar þat dỏmt af nokkorum domarum, at þar sem hann hafde keisarans uinr ok radgiafe uerit, skillde (hann) eighe til dauda dæmaz, nema helldr su hond, er þenna glỏp hafde gort, skillde af honum uera snidin. Ok sem þat uar giort, gerde Johannes gudi margfalldar þakkir af uerk sarsins ok limsins afhoggi, syrgiande þo nokkot sua, er hann matte eighe heilagt mỏssuembette gudi til dyrdar fram flytia. En hans hond let keisarinn upp festa i kirkiu þess munklifiss, er Johannes styrde, honum til hadungar ok uitnis þessa glỏps.

Sem Johannes ser þetta gengir(!) hann fram firir likneski uarrar fru afhyliande sitt sar ok sinn handarstubb medr þessum ordum framrettande: „Se her nu, min drottning, ambanir uarra uerdleika, ok se her sęlu þinna þionostomanna! Makliga bardir þu mik med bardoghum firir minar syndir, en hui lofadir þu tol þins embęttis medr ollu af snidaz, þa hond er iamnan uar uon at rita þer ymna ok lofsonga, ok gudi fedr likam ok blod þins sonar þer til dyrdar en mer til syndalausnar iduligha ofrade.“ Ok sem hann hafde þessa luti iduligha medr tarum talat, bar sua til a einni nott, er hann la i sinni seng eighe medr ollu uakande, at himinrikiss drotning uar fru sancta Maria medr myklo liose ok gladligri asiono kom til hans huggande hann med þuilikum ordum: „Huat gerir þu, minn hinn trulynde smasueinn?“ Hann suarar: „Hui spyr þu sua, min fru? Ek spyr þik, hin sỏtazta drotning, medan ek þolde þessa luti, huar uart þu, eda huat gerdir hu? Se nu, huar hangir handleggr þins þionostomannz, eighe at eins mer til skemdar nema iamual þer til suiuirdingar.“ Þa suarade honum uar fru: „Styrkz þu, sonr, i þinum drotne, þuiat sa hinn sama ma þer þina hond aftr gefa, er mannin(n) skapade af ongu efne.“ Ok i þessu bili syndiz honum uar fru fara til kirkiunnar, ok hans hond med ser aftr hafa ok a einu augabragde sinum likama samtengia. En hann gerde gudi ok uarre fru sancte Marie margfalldar þakkir, sem uert uar, firir þenna ualgerning, synande brỏdrunum um morgeninn eftir sina hond sua fagrligha sem stormerkiligha grỏdda, bidiande þa medr ser gudlig stormerke dyrka ok uegsama, ok for þegar til at syngia uarre fru hatidliga lofmỏssu medr harri raust ok fogrum skruda.

Ok sem keisarinn hỏyrir þessa iarteign, fellr hann allr medr sut ok tarum til fota þessa guds uinar Johannis, minnandiz uidr þa somu hans hond, er hann hafde adr af hogga latit. Ok at lokinni mỏssunni spyrr hann eftir miok þrasamligha, ef hann uissi nokkorn þann mann, er honum uęri likr i dikte ok letre. En Johannes sagde keisaranum hitt sannazta um þetta mal, ok uoru sidan i alla stade iafngodir uinir, sem adr hofdu þeir uerit.




Fotnoter:

  1. [prestr áá Grichlande er Johannes het E.
  2. [Damascenus E.
  3. mgl. E.
  4. [þuiat E.
  5. [allar Gricklandz bækr ok þær E.
  6. [ꜳ unga alldri E.
  7. hardliga E.
  8. mgl. E.
  9. kueikizt E.
  10. gudligt E.
  11. likam E.
  12. [mgl. E.
  13. optliga tilf. E.
  14. [optliga ok sætliga hennar hatidir E.
  15. firr E.
  16. fædir E.
  17. blomgudum E.
  18. Her ender a3.
  19. uu i Ungers tekst.
  20. rettet; hafi E.
  21. Slik i Ungers tekst.