Pamphilius ok Galathea

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Ýmsir textar


Pamphilius ok Galathea[1]


Eugen Kölbing


Breslau, October 1877.



Innledning

Dieses interessante Fragment ist uns nur in einer Handschrift aufbewahrt: Cod. Delagard. Membr. 4-7 fol. auf der Universitätsbibliothek in Upsala, welche ich voriges Jahr mit freundlichst ertheilter Erlaubniss des Oberbibliothekars, Prof. Styffe, über vier Wochen lang in Kopenhagen benutzen durfte; zuerst beschrieben ist dieselbe Antiq. Tidsskr. 1846-48, p. 97; dann ausführlicher in Keyser und Ungers Ausgabe der Strengleikar (Christ. 1850), p. XVIII. Es ist dieses Manuscript vor allem deshalb so ausserordentlich wichtig, weil es eine der wenigen norwegischen Handschriften ist, die wir besitzen, und verdient aus sprachlichen wie sachlichen Gründen vollständig herausgegeben zu werden.

Das hier zum ersten Male bekannt gemachte Stück, in dieser Hdschr. Bl. 3-5 bildend, in 2 Columnen geschrieben zu 41 Zeilen, ist eine Prosa-Übersetznng des neulateinischen Gedichtes Pamphilus: leider ist nur die größere Hälfte, v. 1-490, der nordischen Fassung erhalten. Über die lat. Hdschr. vgl. man: Albrecht von Halberstadt und Ovid im Mittelalter, edd. K. Bartsch. Quedlinb. und Leipzig 1861, S. X f. Die neueste Ausgabe von A. Baudonin (Pamphile ou l'art d'être aimé, comédie latine du Xe siècle. Paris 1874) bietet leider alles andere eher als einen kritischen Text und ist von Gaston Paris: Revue critique 1874, Nr. 39 mit Recht sehr scharf getadelt worden. Trotzdem habe ich geglaubt, Baudouins Text, als den zugänglichsten, bei der Vergleichung von Original und Übertragung zu Grunde legen zu sollen; demnächst wurde die Ausgabe von Goldast (Francof. 1610) (G), die bei Leyser: Historia poetarum etc. Halæ 1721, S. 2071 ff., abgedruckten Varianten einer älteren Ausgabe (L) und die Bresl. Papierhdschr. IV, 2º. 42. Bl. 184-90 (B) berücksichtigt, und in den Anmerkungen citiert überall da, wo die nordische Prosa (A) gegen Baudonins Text (E) mit einer von ihnen stimmt. Es ergibt sich aus der Vergleichung, daß keiner der mir vorliegenden Texte die Grundlage für das Nordische gebildet hat. Erst mit Hülfe einer noch zu erwartenden kritischen Ausgabe wird sich auch feststellen lassen, ob die ebenfalls notierten Stellen, wo der nordische Text ausführlicher erscheint, als der lateinische, der Vorlage, oder dem Übersetzer angehören. Ersteres ist mir wahrscheinlicher. Offenbare Schreibfebler der Membrane ließen sich meist durch Zuziehung des Originales verbessern; doch ist dies nur in den Anmerkungen geschehen, während der Text selbst genau nach der Handschrift abgedruckt ist. Abweichungen im Sinne von der Urschrift zu bessern habe ich auch da Abstand genommen, wo dies ohne Gewaltsamkeit angegangen wäre: ich möchte mir den spöttischen Vorwurf eines Recensenten meiner Riddarasögur, ich sei nicht berufen, den Norwegern ihre Pensa zu corrigieren, d. h. die von ihnen selbst verschuldeten Übersetzungsfehler auszumerzen, nicht aufs neue zuziehen.

Schließlich stelle ich noch eine Anzahl Worte in alphabetischer Ordnung zusammen, die theils selten sind, theils sich als ᾱπαξ λεγόμενλ in unserem Stücke finden. Auf die meisten hat Cl. Vígf. im Icel. engl. dict. schon Rücksicht genommen.

athygli Aufmerksamkeit, 133,13 u. ö. auch Sks. aumkan Klage, 141,5, bragdsamr listig 136, 29. fiolmælgt = fiǫlmæli 136, 12; om. Cl. Vígf. firirmadr Vorfahre, 139, 18; vgl. Bp. I, 733. flærdsamr falsch 134, 28; auch Sks. gnœttast sufticere 135, 21, om. Cl. Vígf. grannkona Nachbarin, 137, 4; auch NG. L. gæl Lockung, Schmeichelei 138, 20. halfkveðit orð, ein nur angedeutetes Wort, 134, 22. handlan Arbeit, 140, 26; hosson, Ausruf 134, 1; Cl. Vígf. hoson. kyngǫfguðr = kyngǫfigr (vgl. kyngofgari 131, 28) 139, 17. om. Cl. Vígf. lafdi Herrin 134, 33; auch Sks. leika Genossin; 139,19 so öfters. leikblandin mál scherzhafte Rede 132, 34; lævisliga listig, 133, 23; mikillætast hochmüthig sein, 138,26. mœðeligr = mœðuligr mühsälig 137, 8; om. Cl. Vígf. návistar kona Nachbarin, 131, 22. nœring Nahrung, 131, 4; auch Sks. ónœfr rusticus 139, 32. onœfrleikr rusticitas 139, 6, snarleikr Munterkeit 132, 16. titra zittern 132, 1; vanfestr schlecht befestigt 136, 15; selten. þuisa = þessu, 137,9. norw. öfters. veis wehe, 140, 24.


Pamphilius ok Galathea

EC EM SÆRDR oc ber ec gaflak undir hiarta mínu. sar oc harmr vex mer iafnan. oc æi dirfumz ec at segia nafn hogguanda oc æi lætr sialft sár synaz. þui venti ec þar mæíra haska minom scaða. Oc ængi lækning man gera hæilsu hialp. Hueria gato scal ec bezta grípa. eða huat scal ec til taka huergi ma ec vrugr fara. Ec segi til mæina minna. oc er sok til hinn rettasta. Gnott er æigi raðs mer. sem þæím er mart er at mæíni. Þorf gerir margs at fræista oc vél hialpr oft sinom drotni. En mitt sár birtir sec með rettri skipan huilict þat er. eða huaðan þat kom. oc mon sár vaxa on lǽknis. En ef sar fellir með ollu asio sína. oc nôring harms sins. þa mon sár enga hialp finna. oc þui ôfra mon þat verra verða. oc þaðan af mon mer brát bana fa. þuiat ælldr er bæiskari i utkomo en innibyrgðr. oc ængi er lauss meðan bunndinn er. þui man ec nu mæla við venerem. kuenna gyðiu er bani er lifs míns.

ENGA vón lifs míns dyrleg venus. hæíl se þu er lætr alla luti vera unndir þínu vallde. þik ræðiz halæitt konunga vellde oc þiona þer. Vǽg þu hín millda litillatliga minom bônum. oc æigi vert þu horð við mik. oc æigi scalt þu moti standa minni nautzyn. hælldr ger þu þat er ec bæiðumz. Æigi bið ec þec storra luta. kueð þu oc æigi stóra vera. en þo synaz mer storir vera. En þer er þo mer þetta at gefa æi alltorvelligt. Seg at æíns at ec iatta. oc þegar mon ec sæll vera. oc þa þegar monu mer koma allir hogvǽrir lutir. Eín er su i grend við mik. er ec villda æigi at mǽr væri. oc ef æigi stoðar mér miskunn yður. þa tyni ec henni þungliga. þui at ælldr þyngir mæírr þæím er a liggr. en hinom er fiarri er. mik myndi oc minnr saka ef hon fiarri væri. þuiat þat er sagt. at hon se æín fegri. ollum nauistar konum sinum. annat huart er at mik blekkir ast. eða er hon æín yfir ollum. Sia hefir giognum lostit mín innyfli. vísu gaflaki. oc þau vapn ma æigi þaðan fôra með mínu afli. firir sakar sars míns. Harmr vex æ iafnan í ollum tiðum. oc litr þuerr. oc afl minkar. oc mín fegrð. oc þetta sagða ec engom oc æi nefnda ec þann er mik særðe. oc rett var sok oc sogn. oc þat er satt. oc ec iata at hon er kyngofgare mér. Sômd oc tilgiof er æigi til með mer. ne gnótt fíar. en þat biðr þo hennar æigi er annat með mer. en ec afla með ærfiði mino. Nu ef sæl er orðin ein navtreka dotter. kyss þann er likar or þushunndrat biðla. oc af frægð hennar titrar mitt huert bæín. oc soc mæinaði mer at segia þetta. Traust frægðar. getr oft hugræysti mikla. oc æigi lætr í hætti sina drotning. oc fræistaða ec or at rinda minu hiarta þessa rǫct. en þui hæitare brennr ast í mer. þu venus nu mat þu sia. hversu illt ec þoli. þuiat þer er kunar haski varr. þui bið ec þec. ver þu hógvær bônum minum oc æigi þu í moti mer mæl. oc þín hin fogru augu havi mína syn. Annat huart tak þu orvar þinar. or hiarta mínu. eða fôr þu grimt sár með þinum hattum. huer matti rǫkt þola sua mykils starfs. er engi láun giæfi gratande drotni. rett biðiande til þín. þuiat angrsamt starf þrônguer mer. Oc sialfr getr oft saumu bônar

HÔfilegt starf sigrar alla luti. oc þu scallt hafa hueria er þer likar ef þu villt starf a leggia. Oc firer engarri scallt þu hræðaz þitt scap at syna. traut man finnaz æín i þusundraðe su er þér mon nittaz. Oc þess er þu mont biðiande læíta. oc með atburð. þa mon hon fyrst snarrliga nitta. en snarlæikr hennar hevir letta byrðe. oc verðr su varlla halfvirðe kæyft. er fyst er dyrtt metin. með suornum æiðum. Oc engi mynde yfir haf fara er hann fyrsta þrútna báro ræðizt. er skipi môtir. Nu firer þui er hon iattar æigi fyrst þinni rǫðo. þa haga sua með vél. eða þíoncan at hon iatti. þuiat vél fylgir lévisum manni. vél lægir harðan. hug vél brytr storar borgir. vél fellir stóra stolpa. vél lyftir þungri byrðe. oc með vél er fiskr tekinn er under skirri baro er. oc með vél ferr maðr þurrom fótum um haf. oc morgum lutum stoðar manni vél. oc þíonkan. með vél fǫðiz margr maðr. vǽl lægir haufðingia ræiðe. oc með vel gǽtir sekr maðr haufuðs sins oc fear. oc með vél gleðz sæll. sa er vanr var at grata vesall. oc með vél riðr nu sa pruðr. er vanr var at ganga fatǫkliga. Oc þat er engi frænde ma gefa þa gefr þat iðuliga iðn. oc þo at hon hafni fyrst þinni þioncan. þa vert þu buinn at þiona henni. Met þuísa matt þu sigra hót hǽitsamrar vinu. oc mon su geraz vina þín. er aðr var annscoti. Til þess staðar scalt þu oft koma. sem þu væizt hana vana vera. oc ef þu matt þa fôðt þu hana með orðum. oc læik þuiat ôska ælskar gleðe iafnan oc læikblandin mal. þá fysir hug ôsku manna til astar. Syn þik henni iafnan glaðan. oc í hug goðum. þuiat huerr maðr syniz honom fegri glaðr en ræiðr. Eigi scallt þu mioc þegia. oc still þo rǫðu þinni. fogr rǫða nôrir ast. oc fogr rǫða stillir grimman hug. Oft hafnar mǽr manni firer litla sok. Oc ef staðr er til. þa lát hana afls i læíki kenna. Þa mon morg þer þat vǽita. er þik venti æigi aðr. Skammaz stundum konur at segia vilia sinn. oc þat oft er þær vilia vist hava. þa monu þær þo nitta stundom. fægra þyckir oc mæydom at lata með afli en segia sua. ger af mer vilia þinn. þetta scallt þu oc víst varaz. ef þu att fe litit. at þu læyn hana vesold þinni. oc fatôkð. Snotr hefir fagra meðferð þo at litit æigi. Oc þo fram fôrir gyllta rǫðo. at i briosti grátr bui. Seg þek með orðum auðgan vera. þuiat storir lutir auðlaz með at hygle. oc verolld hevir marga luti þa er allir vitu. oc af sliku mætti henni mart segia. Tru þu þui at morgum stoðar mykit at líuga. Storum spillir manni stunndum satt at segia. finn þa er málvinir hennar ero. þa scallt þu oft giaufum gǫla. oc með fagr mǽli fǫða. at þǽir rǫði huerr við annan gott um þik oc þæír mæli við mæyna með lofe þinu. en þa er hon ihugar huart hon scal eða æigi. þinn. vilia gera. þa scallt þu hellzt hana með orðum vasca. at þu megir astar sigr af henni fa Oft rennr hugr mannz til oc fra. af litilli rǫðo. þar er aðr var ifan a. Latið ykr lica tulk at hava. þann er huart tueggia kunni. fyst leuislega at segia. þuiat aufund síuk ælli. firer dômer tiltǫki æsko manna. oc þat mæínar vitt at mæla. er til osættar er. Ger þik fullhugðan en fatt mon ec flæíra við þec mǽla. gætt nu minna raða. er þusundrut vega liggia bræiddir þegar þer til þins mals.


RETLIGA væitir hæil huggan. gleðe siukum manni. oc at minnr kennir hann sinnar sottar. harmi linar litt með mer. af goðræðum kuenna gyðio. helldr rikir í ryggu briosti ast mín. vón var mer oll i hendr fengin su sem til hialpar lá. En nu er folgin vón. oc i brott farin. oc harmr í stað kominn. þui mon ec æigi unndan ganga. Mik hefir skipari minn a firde firer latið. oc ec hafnar lǽita. oc ma ec æi finna. Huat scal ec til taka. mín vón lítr nu til hennar. mer hôfir bratt hana at finNA.

O hosson huessu fogr hon sitr með bero hári. oc hue gott nu væri um þat at rǫða við hana. hyggia engi er með mer ne orð huartki. afl ecki. henndr skialfa. fǫtr bifaz. mer hamstolnum samir ængi klæða bunaðr. ræzla nittar þat at mæla. er aðr hugt hafða. æigi em ec sa er ec aðr var. traut kann ec sialfan mik. æigi fylgir rodd ne raust. en þo verð ec at rǫðA.

ÆIN frændkona or bô auðrum sendi þer þusund kueðiu. hon bauð þer með mer þionkan sína. oc kann hon þec at nafni. oc sogn manna at æíns. oc hon þik fysisk at finna ef staðr væri til. oc þar villdu minir frændr mik margir hefta. þar var borg full minna beztu frænnda. oc þæír hetu mer allfagri mæy með micklu fe oc mart annat þat er æigi þarf nu at segia. ok huit vetna hafnaða ec. þu æín likar mer. hafna mynda ec firir æína þik. allt þat er i hæimi er. mælom læikandi. oft gerir ast sua læikblandit. at ælsca nôriz. Segi huart auðru huat i hiarta býr. en þat er vit rǫðum þat scal engi annar vita. Handseli huart ockart auðru þat þa mon ec segia. ec hof upp. oc mon ec fyrst um rǫða. en þu hæyr skilvislega. oc er þetta mitt ôrende.

Vit nu bæði scolom samsatt vera. oc satt æitt rǫða. engi er su í þæím hæimi er mer betr likar en þu. sia er hinn þriði vetr siðan genginn er ec ást a þik lagða. oc þorða æigi þer at segia vara ast. vitr kann skilia halfkueðit orð. at sinni scolom vit þat æigi lengra rǫða. þer ann ec staðfastlega. en nu vil ec þer æigi flæira segia. fyrr en þu segir mer huat um þat licar þer.


SUA hava margir margar suikit með mykilli fræistni. sua suíkr margr bragð samr. þu hugðiz hæimsca gera mik með þinni vél eða rǫðo. þa er æigi hôfir þer at suíkia. Finn þer aðrar ospokum siðom. hôfilegar. þær er þu meger. með þinni flærðsamri tru. hæimsca gera.

Oft spillir firir auðrum goðum maunnom syndir illra. sem nu spillir firer mer annars lostr. en æigi minn. helldr lyði mer goðgiarnnliga. miscunn yður. oc lofa mer at rǫða nockuot við lafddi mína. oc þat suer ec við himna guð oc helga iorð. at æigi mæli ec þetta við þik af suikum ne vél. engi er i þessi verolld. iam kær mer sem þu. Oc er su mín huglæiðing oc hyggia. Ho ofirir synio rǫdda ec nu sua mart þuiat hyggia þín er sua bernsk. oc alldr at traut kann skynia huat þer hôfir. þuiat ǫsku alldr er liosari hínum ôfra. þuiat mart sia ungir vel. en flæira vitu gamlir vel Oc þoat þu ser ung þa haga þo sua at þu kunnir skilia huerr ec em. eða huat ec a. eða huer min ast er til þín. þuiat leuísi allra luta nemsk með veniu. Oc venia kennír þér allt þat er maðr kann. Ganga. mæla. koma. oc rǫðaz við. oc vera saman. þess bið ec þik at þu lofir. þuiat af viðrǫðo. væit huarttueggia huat i annars hiarta býr. þat matt þu mer segia. huat er þer likar af þui.

GANGA. oc mæla. oc koma. þat mon ec þer oc engom mæina. huerr maðr a viða vego. þo hôfer mer at suara hueriom þæím. er orða krefr. þui iatta ec at þu oc huerr er vill komi hingat. oc þo sua at ec halldi sômd minni. lofat er mæyiom at lyða orðum manna. oc orðum suara. oc þo hôfer at stilling se a. ef þu rǫðir gott til mín. læikandi mon ec suara þer. En ef nockot er mæínsamt í. þa man ec þat vist æi þola. En þu bæiðiz at vit sem tuau æinsaman. þui nitta ec. þuiat æigi dugir okr tuæím æinom inni vera. þuiat af sliku vex mæyiom. amæli.


EIGI gaft þu mer nu smam. þuiat storar giafir þycki mer viðr mæli þit. gnôttiz mer at æíns þessa hæims virðing. Get ec æi þer þackat sem vert er. þessa uirðing. ma ec æigi með orðum giallda. ne með atburð. þa mon tið koma. er syna mon þer sannan vin lat æigi nu þer fyrir þyckia. þuiat æigi þori ec þer nu flæíra at segia. þoat ec villda. en þo vil ec þek nockors biðia. at vit mættim fagrliga faðmaz. oc kurtæísa kossa væíta. huart auðru. þa er staðr er til hôfilegr. at faðman fǫðe o læyfð aast.

At opt suiki kossar oc faðman unga mæy þa mon ec nu at æíns þat þola þer. en þu lat æi flæira fram koma. Oc þetta mynda ec oc aungum nema þer þola. En nu mon fra kirkiu coma. faðir minn oc moðir. oc hôfir mer nu hæím at ganga. at ec verði æigi a sakað. þuiat enn monu tiðer gnogar ganga. er vit megom við rǫðaz.

ENGI er oc engi var i ollum hæimi. iafn feginn sem ec var. at fastr er orðinn vili varr i briosti henni. Mik hefir allbratt nu sælan gort. þuiat ec ferr nu sæll hæim en ec for fatǫkr hæiman. Vm þorf framm bað hon at ec scyllda hennar minnaz. þuiat engi lutr ma henni or minum hug rinda. æigi kennir hon með mer. oc æigi væit hon huersso mioc ec fysumz hana. oc mon mer vera sem var at mæínar mer. oc ænn flæira þrôngir. þui kann ec æigi sialfr rað firer mer at sia. ef ec em iðinn a. oc a ec oft við hana orð oc læík. þa mon fiolmælgt firra ockra fyndi. en ef engi oftsemi festir vara vinatto. þa með atburð mon ast rœna af hennar henndi. oc minn harmr vaxa. oll ast vex með veniu. oc með veniu þuerr. oc oll fyrnniz vanfest ást. iafnan vex ælldr at a lognum vide. dreg við af elldi. þa mon bratt ælldr slokna. sorgfullr em ec nu dreginn með margfalldri ahyggiu oc hasca. sua at ec kann æi at skynia. I þæima lut se ec mer engan hógværi. oc hyggia mín. hefir engi urugg tiltǫki. þuiat imoti stendr stundum. skepna karla verkum. oc lætr æi ætlan i stað vera. sua hefir hon stunndum mæínsom verit. en suma sæla gort. oc a þann lund lifir huerr maðr. i verolld þessi nema auðna rindi þui. se guð stiornn oc styri maðr starfs míns. oc hann styri ollu verki mínu. Tulkr minn scal æígi vera broðir oc æi broður sunr. traut finnz sa er í sliku er trur. Með tru eða felagi kann æigi gæta frænndi. frænda. ne broðer broður. þa er su ǫðe kômr. litil sok spillir stundum. nema vítr variz þat er spellz er vón. þui hôfir oss aðra gautu fara. Ec væit at her i nand byr kelling æin. viz full. oc þo bragðsom. oc væl fallinn losta at þíona kuennia gyðiu oc brott rundit ollum saukum. til hennar man ec nu snua fotsporum minum. oc henni man ec fá ráð mitt.


FRægð lofs þíns. oc nafn gǫzku þinnar. sendi mik hingat til þín. firer raðs sacar. oc lyðit þui er ec mæli. milldi oc miskunn yður. oc lát þu meþ þer engan nema mik vita. oc ann vel grannkonu þinni. þeirri er þu kant galatheam. oc hon ann mer. nema ec se suikinn af hennar orðum. æigi mæli ec sem ec villde. þuiat ec ræðomz þusundrat hasca. Ec sorgfullr hræðomz huetvitna. þat er í hæimí er. þuiat af litlu vex oftsinnum frægð. þoat logit se þusund illzkur. oc starf hins fatǫkia. er i mǫðelegri vón. Nu ser þu vanda minn. rað þuisa meðal beggia ockar. oc þess bið ec at þu læynir. lost huarstueGia.

ANarr ann þui er þu ant. oc þess er þu biðr þa biðr annarr. en enn hefir hann æigi til þess vilia minn. hann er vel ræyndr. oc verðugr er hann dyrrar konu. en mer þecciz æigi þat er hann bauð mer. hann het mer fornt skinn oc skinnrock þui dro herfileg giof. vilia minn fra honom. sua verðr oft þæim er litit gefr. at hon fôrir oc fra tekr fullting mannz. oc niðr brytr rett log. oc fullting manna með sinu athygli. en þat er þu bæiðiz. þa mon engi fa nema ec vili. þuiat hon liggr undir minu valldi oc hon fylgir mer iafnan oc ec væít allt með henni. oc hon lætr miok at mínu raðe. en æigi mon ec nu flæíra rǫða. fari huerr þar er rað þyckir.

EN er mer ecki hôgra. oc æi þrongguir mer annat starf. ef þu þetta væitir mer. þa er sem þu gefir mer huetvitna. oft hôfir með fe at kaupa annars starf. oc at kæyft erfiði havi verðuga laún. tru þu mer starf þitt scal ec þer launa. ef þu villt sia firer mer um þat sem ec þarf. þat eína biþ ec þik seg mer huat þu vill þiggiA.

Mart vilia oc flæira bæiðaz. þæir er margs þurfu. sua margs sem ec þarf. þa scaummumz ec at segia. Ec atta fe mykit. þa er var ung. en nu er gnótt fíar brott farin oc þurft i stað komin. oc vanhæilsa oc alldr. haua mik æydda. en vél mín oc starf kômr ecki at hallde. Nu ef þu væizt orð mín duga. þa bið ec þik at hús þitt se opit firer mer. heðan ifRa.

Heðan i fra scal hús mitt þer opit vera. oc allt várt þer i boðe oc oll mín æígn undir þinu valldi. með ollu hefir nu vinatta okr samtengt. oc okr saman bundit Oc þess bið ec þik. at vél þín oc starf vekizk heðan ifra. oc at vél þin se mer til hugganar. met þinni skynsemi. lǽuisi lytr bæði upp haf oc enda. oc þo hevir ænnda lyct allra luta lost. oc allra sômd. lít a upphaf máls oc ennda lyct. at þu megir þa betr rǫða firer ætlat mál.


HER er i þæíma bô æitt ungmenni allfagrt oc þat vex í ollum sômilegum siðum. oc engi var betri ne kurtæisari. um vara daga oc hann tok vel við varri fatôkt. oc hann yfir stígr alla með lof sínu. iafn alldra sína. pamphilus ifir kemr alla sína felaga. hann er hæimskr hæimskum. oc hôgverr. hogværum. sem lamb. vitr maðr stendr i moti hæimskum. með retto. Engi ôskumaðr er iamvel rôndr i borg þessi. hans afl æyðer æi ofdryckia. hann er vel siðaðr. þuiat goðr var uppruni hans. sôtt æppli fellr af sôt tre. kynfylgia birtir oppt huaðan kominn er. oft likiz sonr feðr. Nu gǽl ofmart mon ec nu mællt hava. ec se galatheam standa hia garðz liði. kann vera með atburð at hon hafi hæyrt. mínum rǫðu. Vit þat galathea at ec hugða engan i nand vera. en þo hefi ec ecki logit. Pamphilus birtiz vist yfer ollum maunnom i borg þessi. menn vǽit fagrliga varðveitir hann sina at ferð. sina sômd oc dyrð oc lof vex með honom iafnan. oc með rettu ma hann engin aufnnnda. hann er vel staðr oc mykyllætiz hann þo ecki af þui oc hans auðr hefer engan lost. þat villda ec galathea at hann vǽri buande þinn. minn domr dômir ykr bæðe saman. oc þat sama. myndir þu vilia. ef þu vissir sem ec. Oc vilia minn sagða ec. en æi bað þess mik. kyn oc kostr huarstueggia. dômir ykr bæði samaN.

Nu lyðu vit tomom orðum um stund. en oft koma stormæli af litlum lut. mykyll elldr verðr oft af litlum gnæista. litit upphaf gerir stundum agætt niðrlag. hugr minn ætlade með ser þetta. upphaf þessa mals. oc þui snere ec minni rǫðo til þín í gafni mínu. En ef hugr þinn. eða hugscot. kômz nockot við þessa rǫðo. þa biþ ec þek at þu segir mer. huat er þer líkar. eða æigi. í minni rǫðo. en orð þín manu æigi i huers mannz hæyrnn.

Helldr monu víst með mér allvel lǽynd vera. þat er þu villt læyna. þui mon ec læyna. oc þat er þu villt at sagt se. þat mon ec segia. seg mer vilia þinn. oc scammaz æí. orugt mon ec læyna. þuiat sia ræzla kômr af onôfrleik. en æi af auðru.

ÆIGI velldr onôfrlæíkr. oc engi hæimsklæikr. en huaðan kom þer þessi rǫða. þat undra ec æigi minnzt. hui þu komt her. eða sendi pamphilus þik hingat. eða sér rǫða þin til nockorra ambuna.

ILLzka vanndra manna spillir iamnan verkum goðra. oc oft gelldr maðr þess. er hann hefer æi gort. en þoat ec se fatǫk. þa fæ ec æigi þo sua mer fíar. þuiat et á litit. þa er æigi mer litit ôrit. Sua er þo sem ec sagða fyrst. hugr minn hét þetta. þu væizt með mér oc engi flæíri.

Þa ma vel vera at þitt seð bæðe saman. ef þitt vilit oc þa ma huarttueggia yckart þola scamlaúst. kyngofguðr er hann. oc æigi þu siðr. firirmenn huarstueggia ero mer kunnigir. hann er friðare. felagum. en þu læikum líosari. fagrt við faugru líkar. oc er auðr œmm með yðr oc gloð ôska. ok siolf myndi sanna fegrð ef vissi. oc met þui at þit erot iofn. þa mego þit með rettu felag æíga. ecki scortir með ykr nema ast æín.

Þat er þu mælir við mik. þat skilldi mélt vera við frændr mína. oc með þæírra raðe. þa fysumz ec nu bonda huilu. mǽl þat vit þa. þu eða pamphilus þa mon lutr sia fegri verða. þoat hans vili verðe.

Þat hôfir at þitt rað se í samræðe við frændr þina oc þinn ast læiki. meðan við hans ast. folginn losti. þat er nattura ôsku manna. oc huerr með sinu athygli sannar þessa iðn. losti vekr hugskot manna oc sambundin ást fylgir gleðe. oc hatar ryglæík. engi man talt fa harm hans oc rygglæik. nema þu vægir. ælligar mont þu iafnan onôfr vera.

Með losta veniu tapar mǽr sama sinum bratt þuiat su ællig ǫðe kann æigi hóf hava. Grimm vapn astar gyðiu. hava æi lett sár. þau vapn ottaz huer mǽr illa at suikiaz oft rôgir frægð með lygi. overðugar mæyiar. etande aufunnd letter æi allt at grípa. iatta mynda ec þui er þu bæiðiz. ef ec ræddomz æí vaurðu.

Allmiok er slikt orð. latið rikari sannende. oc ef satt er uppi. þa gleðs sa er aðr var ryggr. af ást. ec mon með hóve frægð oc ræzlo leggia. oc ykr með levisi læyna. oc yckarnn læik. þuiat ver kunnum vel hans losta veniu. oc sa mon lutr aurugr vera. með mínu raðe. en þa er ec se hann. rað mer huat ec scal segia. þa mon ec diarfliga mæla. þat er þu hefir rôtt firir mer.

IVatz mioc vili minn. læynda luti mína þer at segia. en þo scal ec ræýna. huart tunga þín se tru eða æigi. oc sua til huers dregr mik þín rǫða. Pamphilus bæiðiz astar minnar. en hui scal okr saman tengia sonn vinatta. en þui scallt þu þo mioc læyna. oc sua honom æinum segia. en hans scallt þu þo fyrst með mikilli fræístni fræista. en er ec sagða þa mon hann með atburð þer segia. en þu far nu brott með bôn minni. oc ger allt með leuísi. oc allt þat sem hann rǫðer firir þer. þa seg mer a morgin.


AST þin oc starf mitt Pamphile. er æí komit sem ec villda. ec var kaulloð ofsilla. þer til liðs. þuiat huartki mon nu stoða þer starf ne vél. Galathee er nu giftar orð buit. sua sem oll þioð segir. oc unndra þann umbunað. er henni er buinn. víst hundrat luta stannda í moti þui er ec vennta. En þo læyna þau faðer oc moðer. ok þess bið ec þik. at þu berr þetta vitrlega. er ec segi þer. oc lát laust þat er ecki ma vera. oc lǽita þess er vera ma.

Væis se mer huar er afl mitt komit. oc huggan lífs míns. væiss er mer veslom. ecki er megin í limum minum. huerr limr nittar sinni þionastu. fǫtr gaungu. hendr handlan. tunga mali augu sión. æyru hæyrnn. bukr ma æigi herðum hallda. ne hals haufðe. vón hefir mik blectan vón hefir mik með angri. oc ergi fluttan. nu er vón langt i brott farinn. oc brennande ast i stað komin.

Nu ma vartt segl enga hofn sia. oc vartt ackeri ma huergi land kenna. oc varr harmr væít ser huergi hialpar vón. Æinsaman Galathea hevir huggan mina oc harms míns. oc hon er sok bana mins. oc hon er vón hæilsu minnar. þui ef ec ma æigi hennar níota. þa likar mer at dæyia.

Heyr þu fól hui œðiz tu. huerr uslôkiligr harmr þrônguir þer. þín aumkan aflar þer enga ambun. þu scallt stilla harmi þinom vel oc leuísi. oc hygg at huat þu scallt gera. mykil fatǫkt gerir manni við mart at læíta. iðn oc vél mannz sigrar mykinn hasca. enn mætti með atburð starf ockart. með villd endaz. oc með hiolp koma.

Ho kuað hann huert starf myndi sigra mega. sua mykinn haska. vón min er oll firir farin. þuiat nu er komit giftar kuelld. æigi mon hon mer giftaz. meðan buande hennar lifir. Synd er mikil huilu at saúrga. munnde keypta. þetta mitt starf er aullungis. at engu orðet. oc minn kunnasta hefir hialp tapat sinna véla. dagr ne nott man sa engi koma. er mer hôgía huilld gefi. fá nytsemd mon æ með mer veslom liggia.

Oft fellr mikill harmr a litilli stunndo. oc mykit veðr fellr með litlu regni. oc biartr dagr er myklu at þeckri. at hann komi eftir mykit myrkr. oc siolf hæilsa er þeckri eftir langa sott.

Andvarpar þu nu. oc harmr langt i brott fari. þuiat i nand er storlegr. fagnaðr þínum rygglæik. Galathea þín ma gera ockarnn vilia. hon hefir gefit sek með ollu under vart valld.

SVa sem milld moðer. með hegomlegum orðum oc hǽitum hugga sín bornn er gráta. at þau þegi. sua at saumu. fǫðer þu mik með flærðsamligum hugganum. at rygglæikr oc harmr. brott faRI.


Pamphilius ok Galathea (med fotnoter og kursiv)

EC EM SÆRDR oc ber ec gafl|ak undir hiarta mínu. sar | oc harmr vex mer iafnan. oc æi | dirfumz ec at segia nafn hog|guanda oc æi lætr sialft sár synaz. þui ven|ti ec þar mæíra haska minom scaða. Oc ængi | lækning man gera hæilsu hialp. Hueria ga|to scal ec bezta grípa. eða huat scal ec til ta|ka huergi ma ec vrugr fara. Ec segi til mæi|na minna. oc er sok til hinn rettasta. Gnott er | æigi raðs mer. [sem þæím er mart er at mæíni. | Þorf gerir margs at fræista[2] oc vél hialpr oft sinom | drotni. [En mitt sár birtir sec með rettri ski|pan[3] huilict þat er. eða huaðan þat kom. oc | mon sár vaxa on lǽknis. En ef sar fellir[4] með | ollu asio sína. oc nôring harms sins. þa mon sár | enga hialp finna. oc þui ôfra mon þat verra ver|ða. oc þaðan af mon mer brát bana fa. þuiat | ælldr er bæiskari i utkomo en innibyrgðr[5]. [oc ængi er | lauss meðan bunndinn er[6]. þui man ec nu mæla við | venerem. kuenna gyðiu er [bani er lifs[7] míns. |

ENGA[8] vón lifs míns dyrleg venus. hæíl se þu | er lætr alla luti vera unndir þínu vallde. þik | ræðiz halæitt konunga vellde oc þiona[9] þer. Vǽg þu hín | millda litillatliga minom bônum. oc æigi vert þu | horð [við mik[10]. oc æigi scalt þu moti standa minni naut|zyn. hælldr ger þu þat er ec bæiðumz. Æigi bið ec | þec storra luta. [kueð þu oc æigi stóra vera[11]. en þo | synaz mer storir vera. En þer er þo mer þetta at | gefa æi alltorvelligt. Seg at æíns at ec iatta. oc þe|gar mon ec sæll vera. oc þa þegar monu mer ko|ma allir hogvǽrir lutir. Eín er su i grend við | mik. er ec villda æigi at mǽr væri. oc ef æigi stoðar | mér miskunn yður. [þa tyni ec henni þungliga[12]. þui | at ælldr þyngir mæírr þæím er a liggr. en hinom | er fiarri er. mik myndi oc minnr saka ef hon fiar|ri væri. þuiat þat er sagt. at hon se æín fegri. ol|lum nauistar konum sinum. annat huart er at mik | blekkir ast. eða er hon æín yfir ollum. Sia hefir[13] | giognum lostit mín innyfli. vísu gaflaki. oc þau | vapn ma æigi þaðan fôra með mínu afli. [firir | sakar sars míns[14]. Harmr vex æ iafnan í |[15] ollum | tiðum. oc litr þuerr. oc afl minkar. oc mín fegrð. | oc þetta sagða ec engom oc æi nefnda ec [þann er[16] mik | særðe. oc rett var sok oc sogn. oc þat er satt. oc ec iata | at hon er kyngofgare mér[17]. Sômd oc tilgiof er æigi | til með mer. ne gnótt fíar. en þat biðr þo hennar | æigi er annat með mer. en ec afla með ærfiði mi|no. Nu ef sæl er orðin ein navtreka dotter. kyss | þann er likar or þushunndrat biðla. oc af frægð hen|nar titrar mitt huert bæín. oc soc mæinaði mer at | segia þetta. Traust frægðar. getr oft hugræysti mi|kla. oc æigi lætr í hætti sina drotning. oc fræistaða | ec or at rinda minu hiarta þessa rǫct. en | þui hæitare brennr ast í mer. þu venus nu mat | þu sia. hversu illt ec þoli. þuiat þer er kunar has|ki varr. þui bið ec þec. ver þu hógvær bônum minum | [oc æigi þu í moti mer mæl. oc þín hin fogru augu | havi mína syn[18]. Annat huart tak þu orvar þi|nar. or hiarta mínu. eða fôr þu grimt sár með | þinum hattum. huer matti rǫkt þola sua mykils | starfs. er engi láun giæfi gratande drotni. [rett | biðiande til þín[19]. þuiat angrsamt starf þrônguer | mer. [Oc sialfr getr oft saumu bônar[20] |

HÔfilegt starf sigrar alla luti. oc þu scallt hafa | hueria er þer likar ef þu villt starf a leggia. | Oc firer engarri scallt þu hræðaz þitt scap at syna. | traut man finnaz æín i[21] þusundraðe su er þér mon | nittaz. Oc þess er þu mont biðiande læíta. oc með atburð. þa mon hon fyrst snarrliga nitta. en snar|læikr hennar hevir letta byrðe. oc verðr su varlla | halfvirðe kæyft. er fyst er dyrtt metin. með | suornum æiðum. Oc engi mynde yfir haf fara | er hann fyrsta þrútna báro ræðizt. er skipi môtir. | Nu firer þui er hon iattar æigi fyrst þinni rǫðo[22]. þa | haga sua með vél. eða þíoncan at hon iatti. [þuiat | vél fylgir lévisum manni[23]. vél lægir harðan. hug | vél brytr storar borgir. vél fellir stóra stolpa. vél | lyftir þungri byrðe. oc með vél er fiskr tekinn | er under skirri baro er. oc með vél ferr maðr | þurrom fótum um haf. oc[24] morgum lutum stoðar | manni vél. oc þíonkan. með vél fǫðiz margr maðr. | vǽl lægir haufðingia ræiðe. oc með vel gǽtir | sekr maðr haufuðs sins oc fear. oc með vél gleðz |[25] sæll. sa er vanr var at grata vesall. oc með | vél riðr nu sa pruðr. er vanr var at ganga | fatǫkliga. Oc þat er engi frænde ma gefa | þa gefr þat iðuliga iðn. oc þo at hon hafni | fyrst þinni þioncan. þa vert þu buinn at þio|na henni. Met þuísa matt þu sigra hót hǽit|samrar[26] vinu. oc mon su geraz vina þín. er | aðr var annscoti. Til þess staðar scalt þu oft | koma. sem þu væizt hana vana vera. oc ef | þu matt þa fôðt þu hana með orðum. oc læik | þuiat ôska ælskar gleðe iafnan oc [læik|blandin mal[27]. þá[28] fysir hug ôsku manna | til astar. Syn þik henni iafnan glaðan. oc í | hug goðum. þuiat huerr maðr syniz ho|nom fegri glaðr [en ræiðr[29]. Eigi scallt þu | mioc þegia. oc still þo rǫðu þinni. fogr rǫða | nôrir ast. oc fogr rǫða stillir grimman hug. | [Oft hafnar mǽr manni firer litla sok[30]. Oc ef | staðr er til. þa lát hana afls i læíki kenna. | Þa mon morg þer þat vǽita. er þik venti | æigi aðr. Skammaz stundum konur at segia | vilia sinn. oc þat oft er þær vilia vist hava. | þa monu þær þo nitta stundom. fægra | þyckir[31] oc mæydom at lata með afli en | segia sua. ger af mer vilia þinn. þetta scallt | þu oc víst varaz. ef þu att fe litit. at þu | læyn hana vesold þinni. oc fatôkð. Snotr | hefir fagra meðferð þo at litit æigi. Oc þo | fram fôrir gyllta rǫðo. | at i briosti grátr[32] bui. | Seg þek með orðum auðgan vera. þuiat sto|rir lutir auðlaz með at hygle[33]. oc verolld he|vir marga luti þa er [allir vitu[34]. oc af sliku | mætti henni mart segia. Tru þu þui at | morgum stoðar mykit at líuga. Storum | spillir manni stunndum satt at segia. finn þa | er málvinir hennar ero. þa scallt þu oft | giaufum gǫla[35]. oc með [fagr mǽli[36] fǫða. at | þǽir rǫði huerr við annan gott um |[37] þik | oc þæír mæli við mæyna með lofe þinu[38]. | en þa er hon ihugar huart hon scal eða æigi. | þinn. vilia gera. þa scallt þu hellzt hana með | orðum vasca. at þu megir astar sigr af henni fa | Oft rennr hugr mannz[39] til oc fra. af litilli rǫðo. | þar er aðr var ifan a. Latið ykr lica tulk at | hava. þann er huart tueggia kunni. fyst leuisle|ga at segia. þuiat aufund síuk ælli. firer dômer | tiltǫki æsko manna. oc þat mæínar vitt[40] at | mæla. er til osættar er. Ger þik fullhugðan | en fatt mon ec flæíra við þec mǽla. gætt | nu minna raða. er þusundrut vega liggia bræid|dir þegar þer til þins mals.


RETLIGA væitir hæil huggan. gleðe siukum | manni. oc at minnr kennir hann sinnar sottar. harmi | linar litt með mer. af goðræðum kuenna gyð|io. helldr rikir í ryggu briosti ast mín. vón var | mer oll i hendr fengin su sem til hialpar lá. | En nu er folgin vón. oc i brott farin. oc harmr í | stað kominn. þui mon ec æigi unndan ganga. | Mik hefir skipari minn a firde firer latið. oc ec haf|nar lǽita. oc ma ec æi finna. Huat scal ec til | taka. mín vón lítr nu til hennar. mer hôfir | bratt hana at finNA. |

O hosson huessu fogr hon sitr með bero hári. oc | hue gott nu væri um þat at rǫða við ha|na[41]. hyggia[42] engi er með mer ne orð huartki. | afl ecki. henndr[43] skialfa. fǫtr bifaz. mer hamstol|num samir ængi klæða bunaðr. ræzla nittar | þat at[44] mæla. er aðr hugt hafða. æigi em ec sa er | ec aðr var. traut kann ec sialfan mik. æigi fyl|gir rodd ne raust. en þo verð ec at rǫðA. |

ÆIN frændkona or bô auðrum sendi þer þu|sund kueðiu. hon bauð þer með[45] mer | þionkan sína. oc kann hon þec at nafni. oc sogn | manna at æíns. oc hon þik fysisk at finna ef staðr | væri til. oc þar villdu minir frændr mik margir | hefta. þar var borg full minna beztu frænnda. | oc þæír hetu mer allfagri mæy með micklu fe | oc mart annat þat er æigi þarf nu at segia. |[46] ok huit vetna hafnaða[47] ec. þu æín likar mer. haf|na mynda ec firir æína þik. allt þat er i hæimi | er. mælom læikandi. [oft gerir ast sua læikblan|dit. at ælsca nôriz[48]. Segi huart auðru huat | i hiarta býr. en þat er vit rǫðum þat scal en|gi annar vita. Handseli huart ockart auðru þat | þa mon ec segia. ec hof upp. oc mon ec fyrst um | rǫða. [en þu hæyr skilvislega. oc er þetta mitt | ôrende[49].

Vit nu bæði scolom sam|satt vera. oc satt æitt rǫða. engi er su í | þæím hæimi er mer betr likar en þu. sia er | hinn þriði vetr siðan genginn er ec ást a þik lag|ða. oc þorða æigi þer at segia vara ast. [vitr | kann skilia halfkueðit orð[50]. at sinni scolom vit | þat æigi lengra rǫða. þer ann ec staðfastlega. | en nu vil ec þer æigi flæira segia. fyrr en þu | segir mer huat um þat licar þer.


SUA hava margir margar suikit með | mykilli fræistni. [sua suíkr margr bragð | samr[51]. þu hugðiz hæimsca gera mik með þinni vél eða rǫðo. þa er æigi hôfir þer at suíkia. | Finn þer aðrar ospokum siðom. hôfilegar. þær er | þu meger. með þinni flærðsamri tru. hæimsca gera. |

Oft spillir[52] firir auðrum goðum maunnom | syndir illra. sem nu spillir firer mer an|nars lostr. en æigi minn. helldr lyði mer goð|giarnnliga. miscunn yður. oc lofa mer at rǫða | nockuot við lafddi mína. oc þat suer ec við him|na guð oc helga iorð. at æigi mæli ec þetta við | þik af suikum ne vél. engi er i þessi verolld. iam kær mer sem þu. Oc er su mín huglæiðing oc | hyggia. Ho ofirir synio rǫdda ec nu sua mart | þuiat hyggia þín er sua bernsk. oc alldr at traut | kann skynia huat þer hôfir. þuiat ǫsku alldr er | liosari hínum ôfra. [þuiat mart sia ungir vel. | en flæira vitu gamlir vel[53] Oc þoat þu ser ung | þa haga þo sua at þu kunnir skilia huerr ec em. | eða huat ec a. eða huer min ast er til þín. þui|at leuísi allra luta nemsk með veniu. Oc venia |[54] kennír þér allt þat er maðr kann. Ganga. | [mæla. koma[55]. oc rǫðaz við. oc vera saman. þess | bið ec þik at þu lofir. þuiat af viðrǫðo. væit | huarttueggia huat i annars hiarta býr. þat | matt þu mer segia. huat er þer likar af þui. |

GANGA. oc mæla. oc koma. þat mon ec þer | oc engom mæina. huerr maðr a viða vego. | þo hôfer mer at suara hueriom þæím. er orða | [krefr[56]. þui iatta ec at þu oc huerr er vill ko|mi hingat. oc þo sua at ec halldi sômd minni. | lofat er mæyiom at lyða orðum manna. oc | orðum suara. oc þo hôfer at stilling se a. ef | þu rǫðir gott til mín. læikandi mon ec sua|ra þer. En ef nockot er mæínsamt í. þa man | ec þat vist æi þola. En þu bæiðiz at vit sem tuau | æinsaman. þui nitta ec. þuiat æigi dugir | okr tuæím æinom inni vera. þuiat af sliku vex | mæyiom. amæli[57]. |


EIGI gaft þu mer nu smam[58]. þuiat storar | giafir þycki mer viðr mæli þit. gnôttiz | mer at æíns þessa hæims virðing. Get ec æi | þer þackat sem vert er. þessa uirðing. ma ec | æigi með orðum giallda. [ne með atburð[59]. þa | mon tið koma. er syna mon þer sannan vin | [lat æigi nu þer fyrir þyckia[60]. þuiat æigi þori | ec þer nu flæíra at segia. þoat ec villda. en þo | vil ec þek nockors biðia. at vit mættim fagr|liga faðmaz. oc kurtæísa kossa væíta. huart | auðru. þa er staðr er til hôfilegr. [at faðman | fǫðe o læyfð aast[61]. |

At opt suiki kossar oc faðman unga mæy | [þa mon ec nu at æíns þat þola þer. en | þu[62] lat æi flæira fram koma. Oc þetta | mynda ec oc aungum nema þer þola. En nu | mon fra kirkiu coma. faðir minn oc moðir. | oc hôfir mer nu hæím at ganga. at ec verði | æigi a sakað. þuiat enn monu tiðer gnogar[63] | ganga. er vit megom við rǫðaz[64]. |

|[65] ENGI er oc engi var i ollum hæimi. | iafn feginn sem ec var. at fastr er orðinn | vili varr i briosti henni. [Mik hefir allbratt | nu sælan gort[66]. þuiat ec ferr nu sæll[67] hæim | en ec for fatǫkr hæiman. Vm þorf framm | bað hon at[68] ec scyllda hennar minnaz. þuiat | engi lutr ma henni or minum hug rinda. | æigi kennir hon með mer. oc æigi væit hon | huersso mioc ec fysumz hana. [oc mon mer | vera sem var[69] at mæínar mer. oc ænn flæi|ra þrôngir. þui kann ec æigi sialfr rað firer | mer at sia. ef ec em iðinn a. oc a ec oft | við hana orð oc læík. þa mon fiolmælgt | firra ockra fyndi. en ef engi oftsemi | festir vara vinatto. þa með atburð mon ast rœna[70] af hennar henndi. [oc minn harmr | vaxa[71]. oll ast vex með veniu. oc með veniu | þuerr. oc oll fyrnniz vanfest ást. iafnan vex | ælldr at a lognum vide. dreg við af elldi. þa | mon bratt ælldr slokna. sorgfullr em ec nu | dreginn með margfalldri ahyggiu oc hasca. | sua at ec kann æi at skynia. | I þæima lut | se ec mer engan hógværi. oc hyggia mín. | hefir engi urugg tiltǫki. þuiat imoti stendr stundum. skepna karla verkum. oc lætr æi | ætlan i stað vera. sua hefir hon stunndum | mæínsom verit. en suma sæla gort. oc a | þann lund lifir huerr maðr. i verolld þessi | [nema auðna rindi þui[72]. se guð stiornn oc | styri maðr starfs míns. oc hann styri ollu | verki mínu. Tulkr minn scal æígi vera | broðir oc æi broður sunr. traut finnz sa er í | sliku er trur. Með tru eða felagi kann æi|gi gæta frænndi. frænda. ne broðer broður. | þa er su ǫðe kômr. litil sok spillir stundum. | nema vítr variz þat er spellz er vón. þui | hôfir oss aðra gautu fara. Ec væit at | her i nand byr kelling æin. viz full. oc | þo bragðsom. [oc væl fallinn | losta at þío|na kuennia gyðiu[73] [oc brott rundit ollum | saukum[74]. til hennar man ec nu snua fot|sporum minum. oc henni man ec fá ráð mitt. |


FRægð lofs þíns. oc nafn gǫzku þinnar. sendi | mik hingat til þín. firer raðs sacar. oc lyðit | þui er ec mæli. milldi oc miskunn yður[75]. oc lát | þu meþ þer engan nema mik vita. [oc ann[76] | vel grannkonu þinni. þeirri er þu kant galathe|am. oc hon ann mer. nema ec se suikinn af hennar | orðum. æigi mæli ec sem ec villde. þuiat ec ræ|ðomz þusundrat hasca. Ec sorgfullr hræðomz | huetvitna. þat er í hæimí er. þuiat af litlu vex | oftsinnum frægð. þoat logit se þusund illzkur[77]. | oc starf hins fatǫkia. er i mǫðelegri vón. Nu | ser þu vanda minn. rað þuisa meðal beggia | ockar. oc þess bið ec at þu læynir. lost huarstueGia. |

ANarr ann þui er þu ant. oc þess er þu biðr | þa biðr annarr. en[78] enn hefir hann æigi til þess | vilia minn. hann er vel ræyndr. oc verðugr er hann | dyrrar konu. en mer þecciz æigi þat er hann | bauð mer. hann het mer fornt skinn oc skinnrock | þui dro herfileg giof. vilia minn fra honom. [sua | verðr oft þæim er litit gefr. at hon fôrir oc fra | tekr fullting mannz[79]. oc niðr brytr rett log. oc full|ting manna með sinu athygli. en þat er þu bæi|ðiz. þa mon engi fa nema ec vili. [þuiat hon | liggr undir minu valldi oc hon fylgir mer iaf|nan[80] oc ec væít allt með henni. oc hon lætr miok | at mínu raðe. en æigi mon ec nu flæíra rǫða. | fari huerr þar er rað þyckir. |

EN er mer ecki hôgra. oc æi þrongguir | mer annat starf. ef þu þetta væitir mer. | þa er sem þu gefir mer huetvitna. oft hôfir | með fe at kaupa annars starf. oc at kæyft erfi|ði havi verðuga laún[81]. tru þu mer starf þitt | scal ec þer launa. ef þu villt sia firer mer um þat | sem ec þarf. þat eína biþ ec þik seg mer huat | þu vill þiggiA[82]. |

Mart vilia | oc flæira bæiðaz. þæir er margs | þurfu. sua margs sem ec þarf. þa scaum|mumz ec at segia. Ec atta fe mykit. þa er | var ung. en nu er gnótt fíar [brott farin[83] oc | þurft i stað komin. oc vanhæilsa oc alldr. haua | mik æydda. en vél mín oc starf kômr ecki at |[84] hallde. Nu ef þu væizt orð mín duga. þa | bið ec þik at hús þitt se opit firer mer. heðan | ifRa.

Heðan i fra scal hús mitt þer | opit vera. oc allt várt þer i boðe oc oll mín | æígn undir þinu valldi. með ollu hefir nu | vinatta okr samtengt. oc okr[85] saman bundit | Oc þess bið ec þik. at vél þín oc starf vekizk he|ðan ifra. oc at vél þin se mer til hugganar. | met þinni skynsemi. lǽuisi lytr bæði upp haf | oc enda. oc þo hevir ænnda lyct allra luta lost. | oc allra sômd. lít a upp|haf máls oc ennda lyct. | at þu megir þa betr rǫða firer ætlat mál. |


HER er i þæíma bô æitt ungmenni allfagrt | oc þat vex í ollum sômilegum siðum. oc engi | var betri ne kurtæisari. um vara daga oc hann | tok vel við varri fatôkt. oc hann yfir stígr alla | með lof sínu. iafn alldra sína. pamphilus | ifir kemr alla sína felaga. hann er hæimskr hæim|skum. oc hôgverr. hogværum. sem lamb. vitr maðr | stendr i moti hæimskum. með retto. Engi ôsku|maðr er iamvel rôndr i borg þessi. hans afl æy|ðer æi ofdryckia. hann er vel siðaðr. þuiat goðr | var uppruni hans. sôtt æppli fellr af sôt tre. | kynfylgia birtir oppt huaðan kominn er. oft | likiz sonr feðr. [Nu gǽl ofmart mon ec nu | mællt hava[86]. ec se galatheam standa hia garðz | liði. kann vera með atburð at hon hafi hæyrt. | mínum rǫðu. Vit þat galathea at ec hugða engan | i nand vera. en þo hefi ec ecki logit. Pamphilus | birtiz vist yfer ollum maunnom i borg þessi. menn | vǽit fagrliga varðveitir hann sina at ferð. sina | sômd oc dyrð oc lof vex með honom iafnan. oc með | rettu ma hann engin aufnnnda. hann er vel staðr | oc mykyllætiz hann þo ecki af þui oc hans auðr hefer | engan lost. þat villda ec galathea at hann vǽri | buande þinn. [minn domr dômir ykr bæðe saman[87]. | oc þat sama. myndir þu vilia. ef þu vissir sem | ec. Oc vilia minn sagða ec. en æi bað[88] þess mik. | kyn oc kostr huarstueggia. dômir ykr bæði samaN. |

Nu lyðu[89] vit tomom orðum um stund. en oft ko|ma stormæli[90] af litlum lut. mykyll elldr verðr |[91] oft af litlum gnæista. litit upphaf gerir stundum | agætt niðrlag. hugr minn ætlade með ser þetta. | upphaf þessa mals. oc þui snere ec minni rǫðo til þín | í gafni mínu. En ef hugr þinn. eða hugscot. kômz | nockot við þessa rǫðo. þa biþ ec þek at þu segir | mer. huat er þer líkar. eða æigi. í minni rǫðo. | en orð þín manu æigi i huers mannz hæyrnn. |

Helldr monu víst með mér allvel lǽynd vera. þat | er þu villt læyna. þui mon ec læyna. oc þat er | þu villt at sagt se. þat mon ec segia. seg mer | vilia þinn. oc scammaz æí. orugt mon ec læyna. | þuiat sia ræzla kômr af onôfrleik. en æi af auðru. |

ÆIGI velldr onôfrlæíkr. oc engi hæimsklæikr. en | huaðan kom þer þessi rǫða. þat undra ec æigi | minnzt. hui þu komt her. eða sendi pamphilus | þik hingat. eða sér rǫða þin til nockorra am|buna.

ILLzka vanndra manna spillir iamnan | verkum goðra. oc oft gelldr maðr þess. er hann hefer | æi gort. en þoat ec se fatǫk. þa fæ ec æigi þo sua | mer fíar. þuiat et á litit. þa er æigi[92] mer litit | ôrit. Sua er þo sem ec sagða fyrst. hugr minn | [hét þetta[93]. þu væizt með mér oc engi flæíri. |

Þa ma vel vera at þitt seð bæðe saman. ef þitt | vilit oc þa ma huarttueggia yckart þola scam|laúst. kyngofguðr er hann. oc æigi þu siðr. firir|menn huarstueggia ero mer kunnigir. hann er | friðare. felagum. en þu læikum líosari. fagrt | við faugru líkar. oc er auðr œmm[94] með yðr oc[95] | gloð ôska. ok siolf myndi sanna fegrð[96] ef vissi. | oc met þui at þit erot iofn. þa mego þit með | rettu felag[97] æíga. ecki scortir með ykr nema | ast æín.

Þat er þu mælir við mik. | þat skilldi mélt vera við frændr mína. | oc með þæírra raðe. þa fysumz ec nu bonda | huilu. mǽl þat vit þa. þu eða pamphilus | [þa mon lutr sia fegri verða. þoat hans vili | verðe[98].

Þat hôfir at þitt rað se í sam|ræðe við frændr þina oc þinn ast læiki. | meðan við hans ast. folginn losti. þat er nat|tura ôsku manna. oc huerr með sinu athygli | sannar þessa iðn. losti vekr hugskot manna | oc sambundin ást fylgir gleðe. oc hatar ryg|læík. [engi man talt fa harm hans oc rygglæik[99]. | nema þu vægir. ælligar mont þu iafnan onôfr | vera.

Með losta veniu tapar mǽr sama | sinum bratt þuiat su ællig ǫðe kann æigi | hóf hava. Grimm vapn astar gyðiu. hava æi | lett sár[100]. þau vapn ottaz huer mǽr illa at suikiaz | oft rôgir frægð með lygi. overðugar mæyiar. | etande aufunnd letter æi allt at grípa. iatta | mynda ec þui er þu bæiðiz. ef ec ræddomz æí | vaurðu[101].

[Allmiok er slikt orð. latið | rikari sannende[102]. oc ef satt er uppi. [þa gleðs | sa er aðr var ryggr. af ást[103]. ec mon með hóve | frægð oc ræzlo leggia. oc ykr með levisi læyna. oc | yckarnn læik. þuiat ver kunnum vel hans losta | veniu. oc sa mon lutr aurugr vera. með mínu | raðe. en þa er ec se hann. rað mer huat ec scal | segia. þa mon ec diarfliga mæla. þat er þu | hefir rôtt firir mer. |

IVatz mioc vili minn. læynda luti mína þer | at segia[104]. en þo scal ec ræýna. huart tunga þín | se tru eða æigi. oc sua til huers dregr mik þín | rǫða. Pamphilus bæiðiz astar minnar. en hui[105] | scal okr saman tengia sonn vinatta. en þui | scallt þu þo mioc læyna. oc sua honom æinum | segia. en hans scallt þu þo fyrst með mikilli | fræístni fræista. en er ec sagða þa mon hann | með atburð þer segia. en þu far nu brott með[106] | bôn minni. oc ger allt með leuísi. oc allt þat sem | hann rǫðer firir þer. þa seg mer a morgin[107]. |


AST þin oc starf mitt Pamphile. er æí | komit sem ec villda. ec var kaulloð of|silla. þer til liðs. þuiat huartki mon nu sto|ða þer starf ne vél. Galathee er nu giftar | orð buit. sua sem oll þioð segir. oc unndra þann | umbunað. er henni er buinn. víst hundrat lu|ta stannda í moti þui er ec vennta. En þo læy|na þau faðer oc moðer. ok þess bið ec þik. at | þu berr þetta vitrlega. er ec segi þer. oc lát | laust þat er ecki ma vera. oc lǽita þess er vera ma. |

|[108] Væis se mer huar er afl mitt komit. oc hug|gan lífs míns. væiss er mer veslom. ecki er | megin í limum minum. huerr limr nittar sinni | þionastu. [fǫtr gaungu. hendr handlan. tunga | mali augu sión. æyru hæyrnn. bukr ma æigi herð|um hallda. ne hals haufðe[109]. vón hefir mik blectan | vón hefir mik með angri. oc ergi fluttan. nu er | vón langt i brott farinn. [oc brennande ast i stað komin[110]. |

Nu ma vartt segl enga hofn[111] sia[112]. oc vartt ackeri ma | huergi land kenna. oc varr harmr væít ser huergi | hialpar vón. Æinsaman Galathea hevir huggan | mina oc harms míns. oc hon er sok bana mins. oc hon | er vón hæilsu minnar. þui ef ec ma æigi hennar nío|ta. þa likar mer at dæyia. |

Heyr þu fól hui œðiz tu. huerr uslôkiligr[113] harmr | þrônguir þer. þín aumkan aflar þer enga am|bun. þu scallt stilla harmi þinom vel oc leuísi[114]. oc hygg | at huat þu scallt gera. mykil fatǫkt gerir manni | við mart at læíta. iðn oc vél mannz sigrar[115] mykinn | hasca. enn mætti með atburð starf ockart. með villd | endaz. oc með hiolp koma. |

Ho kuað hann huert starf myndi sigra mega. sua | mykinn haska. vón min er oll firir farin. þuiat nu | er komit giftar kuelld. æigi mon hon mer giftaz. | meðan buande hennar lifir. Synd er mikil huilu at | saúrga. munnde keypta. þetta mitt starf er aullun|gis. at engu orðet. oc minn kunnasta hefir hialp tapat | sinna véla. dagr ne nott man sa engi koma. er | mer hôgía huilld gefi. fá nytsemd mon æ með mer | veslom liggia.

Oft fellr mikill harmr | a litilli stunndo. oc mykit veðr fellr með litlu regni. | oc biartr dagr er myklu at þeckri. at hann komi eftir | mykit myrkr. oc siolf hæilsa er þeckri eftir langa sott. |

Andvarpar[116] þu nu. oc harmr langt i brott fari. þuiat | i nand er storlegr. fagnaðr þínum rygglæik. Galathea | þín ma gera ockarnn vilia. hon hefir gefit sek | með ollu under vart valld. |

SVa sem milld moðer. með hegomlegum orðum | oc hǽitum hugga[117] sín bornn er gráta. at þau þegi. | sua at saumu. fǫðer þu mik með flærðsamligum | hugganum. at rygglæikr oc harmr. brott faRI[118]. |


________


Anm. Der obige Druck soll diplomatisch genau sein. Die Abkürzungen sind aufgelöst, aber durch Cursivdruck bezeichnet. | bedeutet den Schluß einer Zeile. Für oe finden sich die Schreibungen œ, ǫ, und ô. p und f sind graphisch sehr ähnlich, doch glaube ich vor t fast stats sicher f zu lesen (nicht p. 141, 13 in keypta). Fett gedruckte Lettern bedeuten Initialen; für Þ p. 139, 16, 23, 27 fehlte diese Form in der Druckerei. Auch die Accente bietet das Ms., bei i sind sie schwer vom i-Punkte zu unterscheiden.

Erklärung. Die in derselben Hs. enthaltene Elissaga ok Rósamundu habe ich schon seit Jahren fast druckfertig in meinem Pulte liegen. Arbeiten anderer Art haben mich bis jetzt gehindert, die letzte Hand an dieselbe zu legen. E. K.




Fotnoter:

  1. Fra Germania, Vierteljahrsschrift für deutsche Alterthumskunde, vol. 23.
  2. Der Übersetzer hat v. 11 nicht juvant, sondern nocent gelesen, wie G. L. B, und fälschlich die Worte sed-nocent dem Sinne nach zu v. 10 genommen.
  3. v. 13 scheint die Vorlage für si sed, sowie denudat gehabt zu haben.
  4. Man erwartet felr, vgl. Lat. v. 17: si tegat.
  5. Lat. v. 21 f. bietet den entgegengesetzten Sinn: ob im nord. Texte ein Schreib- oder Übersetzungfehler vorliegt, ist nicht zu entscheiden.
  6. Diesen Worten entspricht im Lat. nichts.
  7. Lat.: mors vitaque.
  8. Für einga.
  9. þionar? lat.: servit.
  10. Die Vorlage las mit G. B. L mihi für meis in v. 29.
  11. Lat.: dixi non magna.
  12. Ohne Parallele im Lat.
  13. fir sehr verlöscht.
  14. Lat. v. 43.: Vulneris inde mei ist mißverstanden und zum vorigen Satse gezogen worden.
  15. 1a2
  16. Lat: quæ.
  17. v. 48-50 om. A, kurz angedeutet in en-hennar, welchen Worten an dieser Stelle nichts entspricht.
  18. Vgl. Lat. v. 63f.: Non michi respondes nec dictis porrigis aurem. Nec tua clara meum lumina lumen habent.
  19. v. 69: Justa precando tibi G. B. L.
  20. Vgl. v. 70: Assiduasque preces concipit ipse dolor.
  21. in mille G. B. L.; ex mille E.
  22. v. 81: loquelis G. B. L.; querelis E.
  23. Ohne Parallele im Lat.
  24. Nach oc scheint i zu ergänzen.
  25. 1b1
  26. Für hæitsamrar liesse sich auch hættsamrar lesen. Etwa heitramrar? Lat. entspricht: causantis E. grassantis L.
  27. ludicra verba G. L.; leta E.
  28. þat?
  29. Ohne Parallele im Lat.
  30. Übersetzung von. v. 106, aber nach v. 108 gestellt.
  31. v. 113: esse putat G. B. L. est illi E.
  32. Ms.: grátt (?)
  33. v. 120: Maxima sors (pars B) parvo (nimio G) contigit ingenio. Also ungenaue Übertragung.
  34. Vor allir ist . . . (utydelig red.) ausgefallen; vgl. v. 121: sua que vicinia nescit.
  35. gola = gœla; also ǫ . . . (utydelig red.) vgl. d. Anm. p. 141.
  36. v. 126: colloquiis G. B. L. pollicitis E.
  37. 1b2
  38. v. 128: . . . (utydelig red.)
  39. v. 133: hominis G. L.; hominum E.
  40. So Ms.: = við
  41. v. 155 om. A.
  42. v. 156: mens G. B. L. vox E.
  43. hennd A.
  44. at über der Zeile nachgetragen.
  45. A hat m̤ẹḍ með.
  46. 2a1
  47. da über der Zeile nachgetragen.
  48. Ungenaue Übersetzung von v. 173 f.
  49. Fehlt im lat. Texte. Die Vorlage scheint nach v. 178 ein Distichon mehr gehabt zu haben.
  50. Lat. v. 183: Tempore non longo loquitur sapientia surdo weicht ab.
  51. Lat. v. 188: Et multas fallit ingeniosus amor.
  52. spilla? Lat. v. 193: impediunt; vielleicht verschrieben wegen des folgenden spillir.
  53. Vgl. v. 204: Nam cum multa senes, plura vident juvenes.
  54. 2a2
  55. Vgl. v. 209: loqui G . B. L. tibi E.
  56. v. 216 om. A.
  57. v. 226 om. A.
  58. v. 227: parva. Fehler der Abschrift für smá?
  59. Für ne ist en zu lesen und die Worte zum folgenden Satse zu ziehen; vgl. Lat. v. 231: sed fortassis adhuc veniet tempusque diesque.
  60. v. 233: displiceat G. B. L. displiecam E.
  61. Durch ein Versehen des Abscheibers (oder Übersetzers?) sind in A diese Worte zum vorigen Satze, nicht zum folgenden gezogen worden, wohl wegen des at, das hier für þóat steht = Lat. quamvis.
  62. v. 239: patiar G. L. patior E. B.; sed G. B. si E. L.
  63. v. 243: sat G. B. L. nam E.
  64. v. 244 om. A.
  65. 2b1
  66. Dem Satze fehlt das Subject; vgl v. 247: Me subito nimium deus at fortuna [natura G] beavit.
  67. Das zweite l aus a corrigiert.
  68. v. 249: ut G. quam E. B. L.
  69. Lat. v. 253: pluribus expedior entspricht nicht; v. 252 om. A.
  70. rœna = renna (?); vgl. v. 258: abibit.
  71. Ohne Parallele im Lat.
  72. Desgl.; v. 272 f. om. A.
  73. Vgl. v. 282: Artibus et Veneris apta ministra satis. Der Sinn der nordischen Worte ist: und wohl geeignet der Lust der Venus zu dienen (losta = artibus); kvennia verschriben für kvenna.
  74. Vgl Lat. v. 283: Postpositis curis.
  75. v. 287: auscultet; also lyði zu lesen. pietas et gratis vestra G. B. L. modo . . (utydelig red.)tia vestra benigne E.
  76. v. 289: diligo; also Ec zu lesen; der Abschreiher las . . (utydelig red.) für E, die sehr ähnlich sind, und schrieb dann die abgekürzte Form: &
  77. v. 295: eros mala milla (so G. B. L.; multa E) sequuntur. Nach illzkur müssen mehrere Worte fehlen, was den Schluß der Zeile erklärlicher macht; zu ergänzen etwa: fylgia sekium.
  78. en fast unlesbar.
  79. v. 305: Si datur ad tempus, dat et aufert (B.; aftert E) commodo munus. Der Übersetzer scheint anders gelesen zu haben.
  80. v. 308; Nam nimis imperio subjacet illa meo G. B. L. Nam Galatea michi semper mea fuit E.
  81. Lat. v. 316: præmia digna; also wohl verðug zu lesen.
  82. v. 320 om. A.
  83. v. 324: decessit G. discessit B. L., decrevit E.
  84. 3a1
  85. ok Ms.
  86. Ohne Parallele im Lat.
  87. Ohne Parallele im Lat.
  88. Nach bad hat A ọc̣. Es ist dafür hann einzusetzen; vgl. v. 365: sed non tamen ipse rogavit.
  89. lyðu undeutlich.
  90. v. 270: grandia B. gaudia G. L. E.
  91. 3a2
  92. æigi ist dem Sinne nach falsch; vgl. v. 388: nam mihi sufficiens est mea pauritas.
  93. hét þe sehr verwischt.
  94. Das Wort œm verstehe ich nicht. Nach dem Texte v. 397 würde man ein par entsprechendes Wort erwarten.
  95. & zweimal in A.
  96. v. 398: fama; also fegrð unr. für frægð.
  97. selag A.
  98. Res erit ad libitum . . (utydelig red.)chior ipsa suum G. L. B. meum E.
  99. Lat. v. 411: Nararet nullus quantum . . (utydelig red.)eris valet usus, weicht ab.
  100. v. 415: pondus.
  101. vaurðu Acc. Pl. von vǫrðer, Wächter, Aufpasser. Vgl. Lat. v. 419: Fame verba, v. 420 om. A.
  102. Lat. v. 421 f.: Rebus in his major nimis est infamia veri, sed prestat vorum. Die altn. Worte heißen: Gar sehr geachtet (latið) ist ein solches Wort [sc. der Verläumdung]; aber mächtiger ist die Warheit.
  103. v. 422.: timor et ipse L. et minor ipsa G. rumor et ipse E. B.
  104. Lat. v. 430 om A.
  105. þvi? Vgl. Lat. v. 434: Nosque simul vera junxit amicitia.
  106. mz Ms.
  107. Lat. v. 441 om. A.
  108. 3b2
  109. Diese ganze Stelle fehlt im lat. Texte.
  110. Lat. v. . . (utydelig red.): tamen ignis abest G. B. L. et manet ipse dolor E.
  111. Lat v. 457.: . . (utydelig red.) ventos E.
  112. cernunt G. B. L. tangunt E.
  113. Ursprünglich zwei k, deren eines wieder entfernt wurde.
  114. v. 466a om. A.
  115. v. 469: superat G. B. L., vitat E.
  116. v. 483: tu modo respira; daher wohl andvarpa zu lesen.
  117. v. 488.: admonet; also wohl huggar zu lesen.
  118. Hier schließt Blatt III. Der Rest fehlt.