Prologus (FJ 1900)
Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
---|---|---|---|---|---|---|
Denne teksten finnes på følgende språk ► | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
||
![]() |
![]() |
![]() |
||||
![]() |
![]() |
|||||
![]() |
Denne fortale findes ikke i Kringla; derimod i Jöfraskinna (38), Sp, Frísbók og AM 308 qv, men både i Jöfraskinna (37), Kringla (35) og Stockh. 18 er den senere tilskrevet, men den er her kun en afskrift middelbart eller umiddelbart efter 38. Desuden findes fortalen i forskellige håndskrifter af Olaf d. helliges saga (udg. 1853 og i Fms. IV- V), nemlig: Stockh. 2, 4o, Bergsbók, AM 325 V, 40 (forkortet), 325 VI, 73 fol. (papir); en oversættelse efter Frísb. - frit behandlet og, mod slutningen, stærkt forkortet - findes i L. Hanssöns oversættelse (AM 93) samt foran P. Claussöns oversættelse af Hkr., aftrykt af Storm i Arkiv f. n. fil. I 54-6. Som fortalen foreligger i den særskilte Olafssaga (1853) og den dertil hørende række af håndskrifter, kan den ikke betragtes som en fortale til Heimskringla, men kun til Olafssagaen; jeg er for det meste aldeles enig med G. A. Gjessing, når han (i Kongesagaens fremvæxt) hævder, at fortalen i Olavss. er omredigeret, forandret og forøget af Heimskringlas fortale, i overensstemmelse med den brug, som Snorre vilde göre af den som fortale til hans særskilte udgave af Olafssagaen. I det følgende vil vi altså kun undtagelsesvis anføre læsemåder fra de nævnte hdskrr. af Olafssaga; særlig skal det bemærkes, at som fortalen foreligger i AM 73, er den ofte vilkårlig ændret m. h. t. enkelte udtryk og vendinger; de derved opståede læsemåder er det unødvendigt her at fremhæve. Prologen i Peringskiolds udgave er omtrent ordret overensstemmende med 37. Til slutning bemærkes, at stykket om Are findes afskrevet efter Frísb, med tilföjede varianter fra Jöfrask., af Arne Magnusson i hans samlinger af oplysninger om Are frode AM 364, 4o.
KONUNGA SǪGUR ERU HÉR RITAÐER
Prologus[1]
Í[2] [bók þessi[3] lét ek ríta fornar[4] frásagnir um hǫfðingja þá, er riki hafa haft á Norðrlǫndum ok á danska tungu [hafa mælt[5], svá[6] sem ek hefi heyrt fróða menn segja, svá ok nǫkkurar kynkvíslir[7] þeira, eptír því, sem mér hefir kent verit, sumt þat er finnsk í langfeðga-tali, því[8] er konungar[9] hafa rakit kyn sitt eða aðrir stórættaðir menn, en sumt er ritit[10] eptir fornum[11] kvæðum eða sǫguljóðum, er menn hafa haft til skemtanar sér, [en þó at[12] vér vitim[13] eigi[14] sannyndi[15] á því, þá vitum[16] vér dœmi til þess[17], at gamlir frœðimenn hafa[18] slíkt fyrir satt haft. Þjóðólfr [inn fróði[19] ór Hvini[20] var skáld Haraldz[21] ins hárfagra; hann orti ok[22] um Rǫgnvald konung heiðum-hæra[23] kvæði[24] [þat, er kallat er[25] Ynglingatal. Rǫgnvaldr var sonr[26] Ólafs Geirstaða-álfs, bróður Hálfdanar svarta. Í því[27] kvæði eru nefndir[28] xxx. langfeðga[29] hans ok sagt frá dauða hvers þeira ok legstað. Fjǫlnir var[30] sá nefndr, er [sonr[31] var[32] Yngvifreys, þess er Svíar hafa blótat lengi[33] síðan; af hans nafni[34] eru [Ynglingar kallaðir[35]. Eyvindr skáldaspillir talði ok langfeðga Hákonar jarls ins ríka[36] í kvæði því, er Haleygjatal[37] heitir, er ort var um[38] Hákon. Sæmingr[39] er þar[40] nefndr sonr[41] Yngvifreys[42]; sagt er [þar ok[43] frá dauða hvers þeira ok haugstað. Eptir Þjóðólfs sǫgn[44] er fyrst ritin[45] æfi Ynglinga ok þar við aukit eptir sǫgn[46] fróðra manna. In fyrsta ǫld er kǫlluð[47] bruna-ǫld: þá skyldi brenna alla dauða menn ok reisa eptir bautasteina, en síðan er Freyr hafði heygðr verit at Upsǫlum, þá gerðu margir hǫfðingjar eigi[48] síðr hauga en bautasteina til minningar eptir[49] frændr sína, en síðan er Danr inn mikilláti, Dana-konungr, lét sér haug gera ok bauð [sik þangat bera[50] dauðan með konungs-skruði ok her[51]búnaði ok hest hans með[52] sǫðulreiði[53] ok mikit fé annat, [en[54] hans ættmenn gerðu margir svá síðan[55], ok hófsk þá[56] haugs-ǫld þar[57] í Danmǫrku[58], en lengi síðan helzk bruna-ǫld með Svíum ok Norðmǫnnum. En er Haraldr inn hárfagri var konungr í Nóregi, þá byggðisk Ísland. Með Haraldi[59] váru skáld ok kunna[60] menn enn kvæði þeira ok allra konunga kvæði, þeira er síðan hafa verit at[61] Nóregi, ok tǫkum[62] vér þar mest dœmi af [því, er[63] sagt er í þeim kvæðum, er kveðin váru fyrir sjálfum[64] hǫfðingjunum[65] eða[66] sonum þeira; tǫkum vér þat alt fyrir satt[67], er í þeim kvæðum finnsk um ferðir þeira eða orrostur; en þat er háttr skálda, at lofa þann mest, er þá eru þeir fyrir, en engi[68] myndi þat[69] þora[70], at segja sjálfum honum þau verk hans[71], er allir þeir, er heyrði, vissi, at hégómi væri ok skrǫk[72], ok svá sjálfr hann; þat væri þá háð, en eigi lof.
Frá Ara presti inum fróða[73]
Ari prestr inn fróði Þorgilsson Gellissonar ritaði fyrstr[74] manna hér á landi at norrœnu[75] máli frœði bæði forna ok nýja; ritaði[76] hann mest[77] í upphafi[78] sinnar bókar frá[79] Íslandz byggð ok laga-setning, síðan frá lǫgsǫgumǫnnum, hversu[80] lengi hverr hafði sagt[81], ok hafði [þat áratal fyrst[82] til þess, er kristni kom á Ísland, en síðan alt til sinna daga; hann tók þar ok[83] við mǫrg ǫnnur dœmi bæði konunga-æfi í Nóregi [ok Danmǫrk[84] ok svá í[85] Englandi, eða enn stórtíðendi, er gǫrzk hǫfðu hér [í landi[86], ok þykki[87] mér[88] hans sǫgn ǫll merkiligust[89]; var hann forvitri[90] ok svá[91] gamall, at[92] hann var fœddr næsta vetr eptir fall Haraldz[93] Sigurðarsonar. Hann ritaði, sem hann sjálfr segir, æfi Nóregs-konunga eptir sǫgu Oddz Kolssonar, Hallzsonar af Siðu, en Oddr nam at Þorgeiri afráðskoll, þeim manni, er vitr var ok svá gamall, at hann bjó þá [í Niðarnesi[94], er Hákon jarl inn ríki var drepinn. Í þeim sama stað lét Óláfr konungr[95] Tryggvason efna til kaupvangs[96], þar[97] sem nú er. Ari prestr[98] kom .vii. vetra gamall í Haukaðal til Hallz Þórarinssonar ok var þar xiiii.[99] vetr. Hallr var maðr[100] stórvitr[101] ok minnigr. Hann munði[102] þat, er Þangbrandr prestr[103] skírði hann þrévetran; þat var vetri fyrr, en kristni væri[104] í[105] lǫg tekin á[106] Íslandi. Ari[107] var xii. vetra gamall, þá er Ísleifr byskup andaðisk. Hallr fór milli landa ok hafði félag Óláfs konungs ins helga ok fekk af því [upreist mikla[108], var honum því[109] kunnigt [um ríki[110] hans. En þá[111] er Ísleifr byskup andaðisk, var liðit frá falli Óláfs konungs Tryggvasonar nær lxxx. vetra. Hallr andaðisk ix. vetrum síðarr, en Ísleifr byskup; þá var Hallr at vetra-tali nírœðr ok [iiii. vetra[112]; [hann hafði gǫrt[113] bú í Haukadal þrítøgr[114] ok bjó þar lx. ok iiii. vetr[115]; svá ritaði Ari[116]. Teitr, sonr[117] Ísleifs byskups, var með Halli í Haukaðal at fóstri ok bjó þar síðan. Hann lærði Ara prest ok [marga frœði sagði hann honum[118], þá er Ari[119] ritaði síðan. Ari nam ok marga frœði at Þuríði, dóttur Snorra goða; hon var spǫk at viti; hon munði Snorra, fǫður[120] sinn, en hann var þá nær hálf-fertøgr[121], er kristni kom á Ísland, en andaðisk einum vetri eptir fall Óláfs konungs ins helga. Þat[122] var eigi undarligt, at Ari[123] væri sannfróðr at fornum tíðendum bæði hér ok útan landz, at hann [hafði numit at gǫmlum mǫnnum ok vitrum, en[124] var sjálfr námgjarn[125] ok minnigr[126], en kvæðin þykkja[127] mér sízt ór stað fœrð, ef þau eru rétt kveðin ok skynsamliga[128] upp tekin.
Med hensyn til denne fortales bemærkninger om Are frode sammenligne man Ares egne udtalelser i Íslendingabók, særlig kap. 1 og 9.
Noter:
- ↑ Prologvs F (og 93); Konunga sogr ero her ritaðar J2, Sp, J1, 18 (vistnok at betragte som en fællesoverskrift for hele værket og ikke for fortalen alene).
- ↑ A F (93).
- ↑ [þessi bók 93.
- ↑ ul. K.
- ↑ [ul. F.
- ↑ ul. J1, 18.
- ↑ kynslóðir F.
- ↑ þar F.
- ↑ herefter har F: eða-menn
- ↑ ritat alle hdskrr.
- ↑ herefter tf. F: frasavgnum eða
- ↑ [þott F.
- ↑ uitum Sp; witom J1.
- ↑ æi J2, Sp.
- ↑ saɴendi J1.
- ↑ vito F.
- ↑ ul. F.
- ↑ hafi F.
- ↑ [ul. F; et sådant epitet er imidlertid netop her på sin plads og er sikkert sat (af Snorre) med velberåd hu.
- ↑ Hvin J1, 18. Sp.
- ↑ konvngs tf. F.
- ↑ ul. F og tf.: kvø̨ði og ul. så kvæði i l. 11.
- ↑ -hæʀa J2, -hærra J1, Sp; -hǽra 18; hǿ̨ra F.
- ↑ se l. 10. anm.
- ↑ [þat er kallat F. jfr anm. l. 10.
- ↑ son F, J2, J1, Sp, K, 18.
- ↑ þesso F.
- ↑ nemndir F.
- ↑ langfeðgar J1, 18 (det foranstående tal altså at læse þrjátíu, nýisl.).
- ↑ er F.
- ↑ son K, 18, Sp, J1; s. J2.
- ↑ [var son F.
- ↑ ul. F.
- ↑ alle undt. J2, der har ætt
- ↑ [siðan kallaðir Ynglingar F.
- ↑ rikia K, 18, Sp.
- ↑ ul. F ved linjeskifte.
- ↑ ul. F.
- ↑ sǫmingr J2, J1; sỏmingr Sp, sø̨mingr F.
- ↑ ul. F.
- ↑ son F, K, Sp, 18, J1; s. J2.
- ↑ Yngvifreyrs F (ur. i udg.).
- ↑ [ok þar F.
- ↑ sꜹgo J1, 18; (undt. i 18: ſaugn).
- ↑ sål. F (rítín); rituð de øvrige.
- ↑ sꜹgo J1, 18; (undt. i 18: ſaugn).
- ↑ ul. Sp.
- ↑ ei J2.
- ↑ vm F.
- ↑ [at bera síg þannig F.
- ↑ hans Sp. (ur.)
- ↑ við ollu F.
- ↑ sǫðulræði J1 (sål. også P.), 18.
- ↑ ok F.
- ↑ [sål. - anomali - alle hdskrr. for: síðan gerðu margir hans ættmenn svá
- ↑ sål. J1, þvi 308, K; þar F, 18, J2, Sp.
- ↑ ul. F.
- ↑ Danmork F.
- ↑ hanom 308; konvngi tf. F.
- ↑ kunnu Sp.
- ↑ i F.
- ↑ tokum J2; tokom F; taukum K, Sp; tꜹcom J1; tǫkum 18, der er ingen tvivl om, at der ikke bör læses: tókum
- ↑ [þat er F.
- ↑ siolfum Sp.
- ↑ hǫfðingum 308; hofðingiom F.
- ↑ ok 308.
- ↑ sagt Sp (ur).
- ↑ sål. alle, dog skrives ordet æͥ i J2 (sædvanl. = eigi), æigi Sp.
- ↑ þº Sp.
- ↑ gera F.
- ↑ ul. 308.
- ↑ scrꜹc J2, scrꜹk J1; skrꜹk F; skrauk K, 308 (sikkert intet = skrøk)
- ↑ Overskriften findes kun i J2, Sp, J1; i 18 findes den tilskrevet i margen.
- ↑ fyrst F.
- ↑ noʀænu J2; norø̨no F (norøno St. 2 qv., norenv 325 V).
- ↑ ok ritaði F.
- ↑ fyst St. 2, 325 V.
- ↑ uphaf Sp. (uphafit J1).
- ↑ sål. F (fra), St. 2 og kap.fortegnelsen i Ísl.b.; um J2, J1, K, 308, 18, Sp.
- ↑ hvessu K efter AM, Sp.
- ↑ i F er der først skr. haꝼt, men den første streg i h er af skriveren selv rettet til ſ og den sidste del deraf underpunkteret; ved ꝼ er noget rettet (forsøgt omgjort til c el. k), Fs læsemåde er således utvivlsomt sagt
- ↑ [fyrst ara tal F.
- ↑ ul. F (og 325 V).
- ↑ [ok í D. J1, 18, Sp.
- ↑ a F.
- ↑ [a islandi F.
- ↑ þikkir F.
- ↑ sål. J2, Sp, J1, K, sml. megh 93 (oss 73 og St. 2.); morgvm vitrvm monnvm F.
- ↑ merkilig F (merckeligiste 93)
- ↑ for er udraderet i 18.
- ↑ þo F.
- ↑ sva at F.
- ↑ konvngs tf. F (ligeledes 73, 325 V).
- ↑ [sål. F, St. 2 (sml. i uikar nesi 325 V); undir nese J2 (unndir næsi AM); samme læsemåde i J1, K, 308, 18, Sp.
- ↑ ul. F.
- ↑ sål. J2, J1, Sp, K, (308); kꜹpangs F.
- ↑ þess J1.
- ↑ þorɢils .s. tf. F.
- ↑ xv F.
- ↑ ul. F.
- ↑ storvitugur J1.
- ↑ sål. St. 2; mundi de øvrr.
- ↑ ul. F.
- ↑ var F; var J1 og St. 2. uari Sp (= væri).
- ↑ ul. J1, 308, 18 og skr. følgelig: lǫgtekin
- ↑ her a F.
- ↑ prestr tf. Sp, J1, 18 og AM.
- ↑ [mikla vpp reíst F; up Sp, de andre hdskrr. skr. -pp-
- ↑ af þvi F (þi J2, AM).
- ↑ [konvngriki F. (sml. um konungriki St. 2).
- ↑ ul. F.
- ↑ [sål. F (ɔ: vettra), 308; vetr J2, J1, Sp, K.
- ↑ gert F; gort St. 2.
- ↑ þritvgr F, (xxx. St. 2), þri togr 73; þritogr 325 V.
- ↑ [optaget efter F og St. 2, mgl. i de øvrr. hdskrr.; der kan næppe være tvivl om, at denne sætning hører til Hkr.-fortalen; ellers måtte man antage, at F havde fået den fra fort. til Olafssagaen; men den passer ikke bedre der end i en Hkr.-fort.; udeladelsen stammer sikkert fra en afskriver, der sprang fra vetra til vetr; vetr i J2, J1, Sp, K (se anm. til foreg. s. l. 20) betragter jeg som det sidste ord i den udeladte sætning; (i virkeligheden mangler der altså i disse 4 hdskrr.: vetra; hann -iiii). Herved bliver det fuldkommen sikkert, at sætningen hører til Hkr.-fort. vetr har St. 2 og 325 V. medens F urigt. har vettra.
- ↑ prestr tf. F.
- ↑ s. el. son hdskrr.
- ↑ [sagði honom marga frø̨ði F.
- ↑ prestr tf. F.
- ↑ feðr F, 18.
- ↑ halfertogr F; halfertugr AM, Sp; halfertygr K, 18; sml. halfertogr St. 2.
- ↑ þvi F.
- ↑ prestr tf. F.
- ↑ [ul. F.
- ↑ ok vitr tf. F.
- ↑ enn hafði nvmit at gomlum monnvm froðom tf. F; sml. anm. til l. 11-12.
- ↑ skrevet þil-cia i 18 (cfr. þiltia Sp.).
- ↑ rꜹksmaliga F.