Silvesters Saga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Heilagra Manna Sögur

Silvesters Saga
(Cd. Holm. 2 folio)

C. R. UNGER

Christiania 1877

Her byriar Silvesters sỏgu

Silvester, er vær hỏlldum nu messudag i dagh, var ungr selldr til læringar presti þeim er Cirinus het; hann var sidlatr madr ok guds vinr gỏfugr. En Silvester likti bratt eptir godum sidum prestzsins ok kom til ennar æztu truar kristens sidar. En moder Silvestri het Justina bædi at nafni ok atferdum, en þat er a vora tungu at þydaz rettlat. Silvester hafdi gestrisni mikla i vanda, þegar er hann tok at vardveita fe sitt, ok framdi hann þat helldr af audæfum guds vilia, en hann girntizt eigi þessa heims tignir ne iardligs fiar. Fra þvi er sagt einhveriu sinni, at Silvester tok kristinn mann nỏckurn i hus sin at gistingu, þann er kominn var or Antheochia ok bodadi Kristz nafn berliga, en sa het Timotheus. En þat þordu enn þa faer menn at giỏra, þviat ofridr var mikill kristnum mỏnnum i þann tima. En Silvester tok eigi at eins vid honum at gistingu, helldr efldi Silvester hann med miklu trausti ok kenningum. En er Timotheus hafdi framm fluttar kenningar sinar .ii. misseri ok .iii. manodu ok snuit mỏrgum lyd til almattigs guds, þa vard Timotheus tekinn af heidnum monnum ok selldr greifa þeim, er Tarqvinius het, hann var borgargreifi, en hann let pina Timotheum morgum pislum ok let setia hann i myrkvastofu. En er guds kappi villdi eigi blota skurdgodum, þa var hann hỏggvinn af manndrapsmonnum ok for hann sva or þessum heimi med sigri gudi til handa, en heilagr Silvester (færdi) likam hans til hus sins ok kalladi þangat Melchiadem byskup, ok helldu þeir minning pislar hans þa nott alla i guds lofvi. En nockur kristen kona, su er het Theodora, grof likam hans i gardi sinum skamt fra leidi Pals postola. Þat verk likadi vel ỏllum kristnum mỏnnum, at sa guds piningarvottr væri nær Pali postola grafenn, sva (sem) Timotheus fylgdi fordum Paulo.

2. Sidan let Tarqvinius greifi taka Silvestrum, þviat hann vænti, at Timotheus mundi att hafa nỏckveria aura. En er margir baru þat vitni, at hann hefdi eingha aura atta, þa gaf þat greifenn Silvestro at sok, er hann var kristinn, ok lezt honum mundu bana veita, nema hann blotadi sialfkrafi. Silvester svaradi: «Vittu þik fyrirdæmdan vera til eilifra kvala, nema þu truer skiott a drottin varn Jesum Krist son guds lifanda.» Þa reiddizt Tarqvinius greifi ok bad Silvestrum setia i myrkvastofu. Ok enn mællti greifinn: «At ỏndverdum degi a morgin mun ek lata þer glata i hordum pislum.» Silvester svaradi: «Gudzspialligum ordum mun ek þer svara, a þessi nott enni somu mun ỏnd þin skild fra þer, at þu takir eilifar kvaler, fyrir þat er þu pinir kristna menn, en þa muntu vita þat, at sa er gud, er vær gỏfgum kristnir menn.» Sidan var Silvester leiddr bundinn til myrkvastofu, en Tarqvinius greifi geck til bordz at matazt. En þa kom hefnd mikil af gudi yfir hann, þviat fiskbein stod i halsi honum, ok mattu læknar þvi eigi ꜳ braut koma ne galldramenn, en alla þa nott var hann i miklum naudum ok kvỏlum, en hann do at morni a þeiri stundu, sem hann ægdi Silvestro pislum ok dauda. Þa foru kristnir menn til myrkvastofunnar ok leiddu a braut Silvestrum med fagnadi. En þa foru þeir þegar til fundar vid Melchiadem byskup, ok vigdi (hann) Silvestrum til prez.

3. En er Silvester var vigdr til prez, þa veitti drottenn honum sva mikla miskunn i kenningum sinum, at allir unnu honum hugastum, þeir er hans kenningum hlyddu ok sỏnnudu hann guds þræl vera. En er andadizt Melchiades byskup ok for til guds ok vard sottdaudr, þa valdi allr (lydr) Silvestrum til pafa, ok var einn ord(romr) allra lærdra manna um þat ok olærdra. En er hann taldi sik sialfr overdan þess velldis, þa var þvi a mot svarat, at hann væri fyrr guds vottr en hann væri prestr. Af þessum ordum lydsins var Silvester tekenn til pafva yfir Romaborg, ok syndi hann þat i verkum sinum, at hann var þess velldis makligr, þviat hann var enn milldazti, ok var ỏll gæzska audsæ a honum; ok hann var sva a milli audigra ok voladra, at audgir virdu hann sva sem ser ædra audgan, en voladir elskudu hann sem fỏdur fyrir astar sakir; þviat hann virdi eingan mann at tign þessa heims, helldr at sidum godum, ok gỏfgadi hann þvi framar hvern mann, sem hann sa hann heilagligar lifa. Daufheyrdizt hann vid bakmælum ok sagdi sva, ath rog bakmalugs vęgi ỏnd heyrandans sva sem hỏggorma eitr, helldr samteingdi hann sinni vinattu þa, er rægdir voru, til þess ath hann bætti fyrir þeim i kenningum sinum, er villzt hỏfdu fra rettum sidum, ok hann sneri dramblatum til litillætis. Þat dæmi bar (hann) til vitnis, er Gydingar lỏstudu drotten varn um þat, er hann at ok drack med syndugum mỏnnum, en drottinn svaradi þeim ok kvad eigi heilum manni læknis þỏrf vera helldr siukum mỏnnum, ok lezt eigi kominn at kalla rettlata helldr syndga menn til iþronar. Fyrir utlendum mỏnnum ok fyrir þurfamỏnnum bar Silvester mikla ahyggiu, þviat hann trudi Krist vera med þeim, ok þottizt hann Kristi sialfum veita þat, er hann veitti her þurfamỏnnum. Eingi volud eckia ok eingi frændlaus þurfamadr fannzt i allri Romaborg, sva at eigi vissi Silvester ꜳ ỏllum deili. Bædi vissi hann nỏfn ok tal voladra manna ok lærdra i ỏllu þvi heradi, ok veitti þeim slikan astargerning i allar þurftir, sem fadir veitir sonum sinum. Þa rækt hafdi hann vid lærda menn, at hann fal volada menn ꜳ hendi þeim, er audgir voru, at þeira gnott huggadi volad hinna, sem Paulus postoli bydr. Su rækt var Silvestro ꜳ ulærdum mỏnnum, ath hann elskadi þa med mikilli ast ok gerdi ser at vinum alla þa, er hann vissi kostgæfa til guds laga. En ef audgir menn lỏgdu fe sin til kirkiu, þa let hann þegar skipta fe þvi i fiora stadi, at einn hlutr væri hafdr til kirkiugarda botar, en annar hlutr væri veittr lærdum mỏnnum voludum, en enn þridi hlutr væri veittr ỏllum saman voludum ok utlendum mỏnnum, en enn fiorda hlut hafdi hann til at leysa kristna menn or haskum ok frelsa þa or naudum af heidnum londum. Af þvi villdi hann opt sialfr skulldarmadr verda, at hann villdi biarga þeim, er skulldum voru horfnir, en þa leysti hann or bỏndum ok er hỏftum, er herfeingnir voru. Sva rækti hann nunnor Kristz, at hann let þeim forlỏg færa ꜳ hverium manadi, at eigi þyrfti þær at leita huggunar af okunnum mỏnnum, ok færdi hann þa opt ỏnd sina i haska, er hann villdi færa þeim fæzlu. Ef kristinn madr gaf aura sina alla til kirkiu med ser, þꜳ let Silvester þangat heimta alla frændr þess manz ok hugga þa at nỏckveriu af þeim aurum, er hinn hafdi til kirkiu gefit eptir sinn dag, ok hann leysti þræla hans alla fra anaud, adr hann leti til kirkiu þurfta hafa fed. Til þess kvad hann mannenn skylldu aura sina alla til kirkiu leggia, at þat væri fỏgnudr þeim, er eptir lifa, ok yrdi þeim huggun at aurum ens andada, er huggun var at lifi hans, sva at þeir fagnadi endrlifnat hans þa huggun, er þeir þottuzt tynt hafva, þa er hinn andadizt. Uhæft taldi hann vera at taka fe at erfdum, nema fyrr se golldnar allar lỏgsamligar skulldir, sva sem Abbakuk spamadr mællti: Upp luktu munn þinn sva sem solltinn, ok etr þu oheimillt i fylsknum. Þeira sullt merker þat, sagdi hann, er erfingi tekr til erfdar fyrr, en hann leysir af hendi allar lỏgsamligar skulldir. Sva vandadi hann ok lærda menn, at eingi skylldi vera lector at vigslu, nema annattveggia væri, at hann kunni vel at lesa edr syngia. Slikir voru adrir ok þvilikir lutir Silvestri pafa.

4. Byskup nỏckurr heilagr kom af austrlỏndum til Romaborgar, sa er het Eufrosinus, en hann byskupinn sagdi ser vitrad vera af gudi, at hann sægti(!) helga doma postola guds. Sia byskup hafdi margar pislir ok utlegdir þolat fyrir nafn guds, ok sva mikill kraptr fylgdi honum, at siukir menn feingu heilsu, þegar er þeir snurtu vid sveitaduk hans, ok flydu diỏflar fra odum mỏnnum i nafni Kriz drottins at bodordi hans, en hann var enn malsniallazti madr bædi at girzsku mali ok sva at latinu. Sva mikil miskunn var i hiarta hans ok i andliti, at hverium þotti iafndællt vid hann sem vid fodur ok modur. Hvern dag var hann a bænum, en þo þionadi hann gudi stadfastligazt hvern drottinsdagh. En er hann sỏng messur, þa hafdi hann slopp þann, er hann sagde Jacobus postola att hafa. Þa gofgun kvad hann ok makliga vera, at kennimadrinn hefdi postoligan buning i klædnadi, þa er hann syngi messu. Þadan fra hofz et fysta sinni slops vandi i tidum af Silvestro pafa ok prestum hans ok diaknum, ok gerdu sva enir næstu .iii. pafar eptir, Marcus, Liborius ok Julius. Sidan var sloppum snuit i dalmatikur, þviat þat þotti betr sama fyrir alþydu augum. Midvikudag ok fỏstudag ok þvottdag þa baud Eufrosinus byskup at fasta, en hann baud at hallda enn .v^ta. dag sem drottinsdag ok kvad postola guds sva hafa bodit. En Grickir spurdu, hvi hann bydi helldr þvottdag at fasta en enn .v^ta. dag. Eufrosinus byskup svaradi: «Þỏrf ma þar vinna til fullrar skynsemi, sagdi hann, ef vær vitum, at helgir fedr postolar vorir hafa bodit, en þo er skynsemi gialldandi, þar er skynsemi er leitad. Ef allir gỏfga drottinsdag af sỏk upprisu drottins, þa er rett, kvad hann, at þvottdagr se fastadr af sỏk graftar hans, til þess at vær naim at fagna upprisu drottins vors Jesu Kristz med postolum drottens vors, þa er vær gratum dauda hans med þeim.» Þa svỏrudu Gricker ok kvodu einn vera þvottdag graptardag, þann er halldinn væri medr fỏstum ꜳ .ii. misserum. Þa svaradi Silvester þeim: «Ef þer vilet, sagdi Silvester, einn þvottdag hallda med fỏstu, þa halldit er ok einn drottinsdagh, en ef hverr drottinsdagr truizt heilagr vera af upprisu drottins, þa er hverr þvottdagr, sa er fyrir drottinsdag ferr, makligr til fỏstu af grepti hans, at makliga fagni upprisu hans sa, er grætr dauda hans, þat er at samþyckiazt med honum, þviat pisl hans er helldr fylling fagnadar vors en hrelling.» Þa letu Grickir at þeiri skynsemi um þvottdaginn at fasta, en þeir þrættu i gegn honum akafliga um þat, at þeir kvodu eigi kristnum mỏnnum þỏrf at hallda enn fimta dag. Silvester pafi svaradi þeim þa: «Ef drottinsdagr helgadizt af upprisu drottins vors Jesus Kristz, fyrir hvi, sagdi hann, se eigi kristnum mỏnnum gỏfgandi enn [fimti dagr af takni uppstigningar hans, þviat þat var ꜳ enum fimta degi viku, er drottinn vor Jesus Kristr ste upp til himna. A þeim degi hofzt ok, sagdi hann, af drottni vorum sialfum upphaf fornar holldz hans ok blods, ok a þessum degi geriz i ollum heimi heilagr krismi, ok a þessum degi gefzt likn ollum kristnum monnum iþrỏndum. A þessum degi ok hverfa sundrþyckir til samþyckis, fridazt reidir, gefa domendr likn syndgum, drottnar likna illum þrælum, upp lukazt myrkvastofur, ok fara um allan (heim) a þessum degi til fagnadar hatidar þeir, er uti voru byrgdir fyrir syndum, ok bæta þeir þat idrendr, er þeir misgiỏrdu i gledi edr i reidi edr i munudlifi.» En er Silvester hafdi þetta mællt, þa stỏdvadizt allt gagnmæle Grickia, þat er þeir hỏfdu upp tekit, ok svorudu þessu allir: «Sannliga er sva skynsemi at postolum drottins numin, er a ongva lund ma verda yfirstigin ꜳ iỏrdu.

5. Þat var a dỏgum Constantini konungs, at ofridr mikill giỏrdizt kristnum mỏnnum, ok let konungrinn Constantinus pina miỏg kristna menn ok taka marga af lifi. En er þetta for framm miog leingi, þa vard konungr fyrir mikilli guds reidi, fyrir þvi at hann var lostinn likþra mikille af gudi. Þa let konungrinn senda i borger ok herud at vita, ef læknar mætti honum bot vinna. En er þeir komu til ok mattu eigi bot vinna, þa kendu blotmenn þat rad til þess, at hann mundi heill verda, at safna bỏrnum til þess, unz væri þriar þusundir. En þa er sva mikill safnadr var saman kominn, þa voru bornin færd til Romaborgar at radi blotmanna. En er konungrinn fra þat, þa let hann aka ser i kerru ut ur hỏll sinni a nefndum degi til hus manz þess, er a var kvedit, ok ætladi lata hỏggva bỏrnin. Þa rann a mot honum otalligr fiỏldi kvenna, ok gretu þær allar akafliga, ok voru falldlausar, ok syndu þær briost sin ber, ok lỏgduzt nidr a stræti fyrir fætr konunginum ok iosu a sik molldu. Constantinus konungr spurdi, fyrir hveria sỏk kvenna fiỏldi sa greti sva ꜳk(af)liga. En honum var sagt, at þessar konur voru mædr barna þeira, er hoggvin skylldu hafa verit til heilsubotar honum. En þa er honum var sagt, þa hræddizt konungr synd þessa ok þottizt sekr vera mikils manndraps, ef bỏrnum þeim væri glatad, ok let hann stadar nema kerruna, ok settizt upp ok mællti: «Hlydit mer, sagdi hann, hirdmenn minir ok ridderar ok allir lydir, er hia standit! Þau voru lỏgh vor, sagdi konungr, þa (er) vær attum vid fiandr vora, at sa var sekr taldr ok dauda verdr, er vo barn nỏckut, ok tỏldum vær eigi at þeim manni veganda, er eigi var gransprottinn; en nu gorum vær þat vid sonu nagranna vorra, er oss þætti ogeranda vid sonu (ovina) vorra, ok verdum vær sekir af lỏgum vorum sialfra ok yfirstignir i hugskoti, þar sem vær nadum sigri i orrostum af allri þiod. Hvad stodar oss þa at stiga yfir þioder, ef vær stigumzt yfir af klækum ok grimleik? Kraptr hermanna er at stiga yfir þiodir, en kraptr er sida at stiga yfir syndirnar. I þeim orrostum, er vær bodum, stigum vær yfir ovini vora, en i þessum orrostum stigum vær yfir oss sialfa. Þa stigum vær yfir oss sialfa, er vær byrgium uti illan vilia ok rækium þat rad visliga, ef vær fysumzt ovisliga; en þa gerum mer sva, ef vær virdum meira god vor en vorn vilia, ok vilium vær beriazt i gegn girndum vorum, þeim er i gegn standa gudligum girndum. I þessi orrostu skulum mer, sagdi konungr, fagna, at vær sém yfirstigner, er vær finnum þat, er vær villdum beriazt i mot heilsu vorri; fyrir þvi at sa vill stiga yfer gæzskuna, er þat synizt at giỏra, sem illt er; en ef hann verdr yfirstiginn i þessum orrostum, þa eignazt hann sigr, en hann mundi finna glatan, ef hann stigi yfver adra, ok mundi sa sigr honum verda at illu herfangi, ef þat skal sigr kallazt, er milldi stigzt yfir af omilldi, ok rettlæti af illzsku. Stigi milldi yfir oss i þessi þraut, þviat þa munum mer bera sigr af andzskotum vorum, ef vær stigumzt yfir af milldi ok gæzsku; þviat sa reynizt sigr hafa, er sik giorir iafnan milldi þræl.» En allr lydr giỏrdi godan rom at mali konungs. Þa let hann sonu selia mædrum sinum i allra augliti, ok gaf þeim margar giafvir ok fararskiota, til þess at þær, er med erfidi ok ryggleik foru heiman, færi fagnendr heim til sinna herada.

6. En er nott kom eptir þann dag, þa vitruduzt þeir postolar guds Petrus ok Paulus Constantino konunge i draumi ok mællto vid hann: «Nu gerdir þu vel, sỏgdu þeir, þviat þu giỏrdir enda ꜳ syndum þinum, ok leiddizt þu uthelling saklaus blods, af þvi erum vær hingat sendir af drottni Jesu Kristo at kenna þer heilsurad. Silvester pafi, er flyd hefvir fyrir ofridi þinum, hann er nu folginn i fialli þvi, er Saracten heiter, med klerkum sinum; en þu skallt nu lata senda epter honum ok lata hann koma til fundar vid þik. En er hann kemr til fundar vid þik, þa mun hann syna þer miskunnar laug, ok þa er hann sỏckvir þer þrysvar i [þa laug, þa mun sott sia oll ok likþra fyrirlata þik. En þu skallt þat veita grædara þinum a moti, at endrbætizt kirkiur allar i Romaborg, þær er þu lezt eydazt; þu skallt reinsa þik sialfan ok sva, at hafna allri villu skurdgoda ok trua ꜳ einn gud lifanda ok (gera) eptir hans vilia.» En sidan hurfu þeir Peitar(!) ok Pall ꜳ braut at syn. Konungrinn vaknadi or svefninum, ok kom i hug, hvat hann hafdi dreymt, ok reis upp ok sagdi hirdmỏnnum sinum draum sinn. Sidan sendi hann epter Silvestro i fiallit Seracten, þat er hann var folginn i fyrir ofridi konungs med klerkum sinum i landi kristins manz nỏckurs. En er þeir riddararnir kvomu til fiallzsins, þa sa Silvester sik horfinn ridderalidi miklu ok ætladi, at hann mundi þa vera til pisla (leiddr), ok sneri hann til klerka sinna, er med honum voru, ok mællti: «Nu er tid tækilig komin, nu er heilsutid ok fagnadardagr, nu er su tid komin, er oss mun syna ỏmbỏn verka vorra. Nu gengr drottinn i milli manna ok segir sva: Sa er vill, komi hann eptir mer, neiti hann sialfum ser ok taki kross sinn ok leiti eptir mer ok fylgi mer.» En er hann hafdi þetta mællt, þa geck hann til bænar ok fal gudi a hendi ỏnd sina ok sitt lif allt, ok geck ut sidan. En allir klerkar hans fylgdu honum ok .xxx. presta ok diaknar .v., ok voru þeir aller fusari at taka pisl ok dauda fyrir nafn Kristz helldr en skilia vid Silvestrum ok lifa, þviat þeir voru styrkir af hans kenningum, at þeir elskadi helldr en þeir hræddizt banann, ok foru þeir aller med honum.

Freske fra Santi Quattro Coronati i Roma: Sylvester I og Konstantin

7. En er Silvester for med ridderum, unzt hann kom til fundar vid konung med prestum þrimr ok diaknum tveimr, þa mællti Silvester ok kvaddi konunginn: «Fridr se þer, konungr, ok sigr af himne.» Konungrinn tok blidliga kvediu hans, ok sagdi hann honum þegar alla þa hluti, er honum voru vitrader i draumi. Sidan spurdi konungrinn hann, hver god þau væri Petrus ok Paulus, er hans vitiudu ok kendu honum rad til heilsu. Silvester svaradi ok kvad þa eigi god vera, helldr postola guds senda i heim til þess at lada allar þioder til tru ok til heilsu. En er pafenn sagdi þetta konunginum, þa spurdi hann, ef nockur likneski væri giỏr eptir þeim, sva at hann mætti kenna, hverer honum vitruduzt. Þa sendi Silvester diakn sinn epter likneskium þeira postolanna. En er hann sa likneskiur postolanna, þa sagdi hann skyrt, at þeira likneski voru, þau er hans vitiudu i draumi. Sidan bad konungr pafvann eigi dvelia at syna honum þa laug, er þeir hetu honum til heilsu. Þa mællti Silvester vid hann: «Hlyd þu mer, konungr, ok leita sva heilsulaugar þinnar, at þu truer guds son til þess hafa komit af himne ok verit her i heimi madr med mỏnnum, at hann syndi truỏndum þessa laug. En sia laug er sva asynis sem eitthvert vatn annat her i heimi, hvort sem er sær edr brunnar edr ꜳr edr tiarner edr kelldur, en sva mikill er kraptr guds nafns, er ꜳ hann er kallat yfver vatninu, at þa(t) þvær af allar synder af manni ok veitir manni þa heilsu, er trua ok þurft beidir. En til þess at þu vitir, konungr, at sva er sem ek segi, þa giỏrdu iþran fyrir villu þa, er þu letz ofrid gera kristnum mỏnnum, ok iatadu eigi at eins i mali, kvad hann, helldr ok i tru, at Jesus Kristus er grædari likams ok andar. Sidan gack þu inn i stofu þina, en ek mun kalla ꜳ nafn Jesus Kristz yfvir vatninu, at þa er þu kemr ur varmri stofu, þa taki heilagt vatn þik truanda ꜳ einn gud, fỏdur ok son ok helgan anda.» Constantinus konungr svaradi: «Þat er synt, sagdi hann, at ỏll otrua manna er tom, ok ma þar eigi finnazt dyrd guddoms, er menn segia þat god vera, er sialfver gerdu; þviat ef osyniligr er sa, er þann krapt veiter, at hreinsizt syndugra manna ander ok gefizt heilsa likỏmum, þa er ok synt, at sa er ok sannr gud, er postola sina sendi til fundar vid mik, þa er mer kendu at trua ꜳ einn gud grædara minn.» En er konungrinn lauk sinu mali, þa baud Silvester ollum lyd tveggia daga fỏstu, þat var fỏstudagr ok þvottdagr, ok var hann stadfastr ꜳ bænum med ỏllum lærdum monnum, ok let hann konunginn fasta med ser ok kendi honum skynsemi rettrar tru(a)r. En at aptni þvottdagsins vigdi Silvester pafi skirnarbrunn, medan konungr var geinginn til stofu sinnar, en Silvester merkti hann helgum krisma gudi til handa; ok spurdi Silvester, ef konungr trydi ꜳ einn gud fỏdur ok son ok anda helgan. En er Constantinus konungr sagdi sik ꜳ gud trua en neita ỏllu diỏfuls glysi, þa spurdi Silvester konung ok mællti ꜳ þersa lund: «Þu gud, er hreinsader likþra Noamanz i Jordan, ok þu er laukt upp augu þerss manz, er blindr var borinn, ok þu er gaft Paulo postola fyrir skirn sion þa, er hann tyndi, ok gerdir hann kennanda ur hermanni, sva hreinsadu ok þenna þræl þinn Constantinum hỏfdingia allz iardrikis, kvad hann; ok sva sem þu hreinsader ỏnd hans af ỏllum synda sauri, sva hreinsadu likþra hans af allri meinsemi, til þers at heilug kristni þin fagni þenna mann vera ser vordinn verianda ok veganda fyrir drottin Jesum Kristum son þinn, þann er med fedr ok syni ok helgum anda lifir ok rikir um allar allder allda.»

8. En er aller kvadu amen, þa kom lios sva mikit, sem ellding væri, ok skein fyrir allra manna augum um eina stund dags, sva at aller rædduzt ok mattu eigi i gegn sia. Þa giỏrdiz þytr mikill i skirnarbrunninum, sva sem þa er velllr i katli edr fiskar laupa storir i vatni. Þa reis konungr upp ok geck alheill or skirnarbrunninum, ok sagdi hann sik sed hafva Krist sialfan skryddan hvitum klædum. Enn fysta (dag) skirnar sinnar setti Constantinus konungr þau lỏg, at allr Romaborgar lydr skylldi gỏfga Jesum Krist sannan gud, þann er konung hreinsadi af allri likþra; annan dag gaf konungr [þau lỏg, at þann skylldi pina, er Kriz nafni neitadi; enn .iii. dagh setti konungr þau lỏg, at sa madr skylldi tyna helmingi allrar eigu sinnar, er kristnum manni giordi oskil; enn .iiij. dag gaf konungr þau lỏg, at Romaborgar byskup skylldi hafa forrad allrar kristni, at aller kennimenn gỏfgadi hann sva i ỏllum heimi, sem domendr gỏfga konunga; enn .v. dag setti konungr þau lỏg, at kirkia hver skylldi þann krapt eignazt i vigslu sinni, at hverr hefdi frid vid annan, er þangat flydi, þott sekr væri; enn .vi. dag setti konungr þau laug, at eingum væri lofat innan borgar at gera kirkiu nema at radi byskups þess, er i þeiri borg var; enn .vii. dag setr hann þau lỏg, at allar tiunder skylldi heimta ok leggia til kirkna; enn .viii. dag for hann or hvitavodum ok geck til kirkiu Petrs postola ok kastadi af ser koronu sinni, er hann hafdi adr a hỏfdi, ok fell allr til iardar, ok lægdi hann sik i augliti drottins. En sva mikill tarabrunnr flaut or augum hans, at klædi hans voknudu, ok giordi hann iþrun millum tara, ok taldi hann sik misgiort hafa miỏg ok sekan vera af drapi kristinna manna, ok kvedz overdr vera at koma til guds hallar. Allr lydr, sa er hia var, felldi tꜳr fyrir fagnadi, þviat ỏllum var slikr fỏgnudr at heilsu hans, sem þa verdr, er harmdaudi madr er uppreistr af dauda, edr þa er madr fordaz vodasamligan haska. Langt er þessa hluti alla ath tina, af þvi munum vær þat segia, er oss þicker agætazta vera, hvat Constantinus konungr gerdi til stormerkia.

9. Þann enn sama dag er Constantinus konungr for or hvitavodum, kastadi hann af skickiu sinni ok mældi sidan grundvỏll til kirkiugerdar. En sidan bar konungrinn i minningu ok i tỏlu .xii. postola .xii. byrdar a ỏxlum ser þangat, er kirkian var stofnut. En sidan for hann heim fagnandi til hallar sinnar ok ók i kerru med Silvestro pafa til hallarinnar. Annan dag eptir let konungr kirkiu reisa vit holl sina sialfa ok mællti svo vit hirdmenn sina: «Af þvi megu allir hyggia ok vita, at vær erum kristnir menn, er vær latum standa guds musteri vit hỏll vora, til þess at þangat komi med oss kristinn lydr at giora þar guddomi hans þackir.» En sidan er hann hafdi þetta mællt, þa let konungr setia þau lỏg, ef voladr madr nockur villdi kristinn vera, þa skylldi sa eignaz af konungs fe alklædnat ok .xx. skillinga, sa er hefdi inzsigli byskups; en þat var gert til þess, at eigi slægdiz otruir menn til þessa giafa ok segdiz kristnir, þeir er eigi væri kristnir. En svo mikill fioldi manna tok vit tru a þeim misserum, at .vij. þusundir kalla letu skiraz, en bỏrn ok konur umfram. En er hofdinginn hafdi þessa tru tekit, þa heimti Constantinus konungr saman alla olldunga ok rikismenn til þess, at eigi reiddiz þeir Silvestro pafa um sidaskipti, ok sat konungrinn ꜳ stole ok mællti sidan vid allan lyd sinn: «Sundrþycki otruadra manna tekr af þvi eigi vid skynsamligu radi, at hun velltiz i villuþoku ok ser eigi et sanna lios; upp er lukanda ok þa, sagdi hann, hugskotz augum, ok er ꜳ þat vandliga litanda, at eigi mega god kallaz handaverk manna, helldr eru menn gud þeira, er þau giỏrdu. Ef nỏckvert þeira lestiz at nỏckvi, þa bæta mennerner þau af sinum hagleik; af þvi eru menn god þeira, sem ek sagda, at þeir giỏrdu þau, þa er þau voru eigi, ok bæta þeir þau, þa er þau lestazt. Þersi dæmi megi þer sialfir sia ok reyna ꜳ mer, þviat gud mætti mik eigi endrbæta ok græda, ef hann væri eigi skapari minn; þviat allt reynizt þess guds skepna vera, er brotit bætir ok styrkir siukt ok upp reisir fallit, sva sem ỏll eru skurdgod manna smidi ok endrbætaz af manna fulltingi, ef þau brotna. Hafi villa sia enda, segir konungr, um sidir, ok rækium mer þann vanda, er ovitra bar en heimska fæddi, ok likium helldr eptir sidum Silvestri pafa. Gỏfgum vær einn gud, þann er sannr er um allar allder. Latum af vær at trua ok þiona þeim, er vær gỏrdum sialfer, en þeir mega oss eigi græda; bidium eigi þa vardveita oss, er vær verdum at vardveita. Hvat gỏfgum vær vesaler menn nema stock edr steina edr malm. Allt hingat kỏlludum vær ꜳ daufa, at þeir heyrdi, ok ꜳ blinda, at þeir sæi; en þat skulu nu aller vita, at vær latum af þessi villu at fulltingianda Kristi sialfum ok Silvestro pafva. En ef Romaborgar spekingar þickiaz eigi liugfroder, þa gỏfgi þeir þann gud, er þa vardveitir, en eigi þann, er þeir vardveita. En at eigi giỏriz ydr langt mal leidindi, segir konungr, þa munum vær bratt yfver lysa, hvat vær vilium bioda. Upp vilium luka kirkiu fyrir kristnum monnum, sva at byskup kristinna manna laga taki metnad þann, er blotmenn hafa fyrr hafdan; ok hefir (ek) til þess latid kirkiu gera vid holl mina, at allr Romaborgar lydr viti þat vist, at ek þiona Kristi sialfum sỏnnum gudi, sva at eingi ifi ennar fornu villu er eptir i hiarta minu.» En er Constantinus konungr endi sva sitt mal, þa giordiz romr alþydu at mali hans um allar .ii. stundir dags, ok mællto menn opt et sama: «Fariz þeir aller, er Kristi neita.» Þat er sagt, at Constantinus konungr let kirkiu gera þegar eptir skirnina ok let reisa gỏfugligt musteri i Romaborg, ok var su kirkia helgud Johanne baptista med almattkum gudi. Su kirkia er sidan kỏllud Constancia, er hann let fystr giỏra, fyrir þær sakir tok hun nafn af hans nafni. Eptir þat let hann gera adra kirkiu til dyrdar helgum guds postolum Petro ok Paulo, en ena þridiu kirkiu (let) konungrinu giỏra, þa er stendr uti a Puli, ok let helga þa kirkiu med sialfum gudi þeim helgum manni er Sosorianus het, ok er su kirkia kỏllud Hierusalem, ok er sagt, at hann leti þar vardveita at þeiri kirkiu nỏckurn hlut af krossi drottins vors. Enn let hann giỏra ena fiordu kirkiu til dyrdar enni helgu meyiu Agnete. Þessa kirkiu let hann giỏra at bæn dottur sinnar, þeirar er Constancia er nefnd. Sia kirkia var gior eptir skirn dottur hans ok i þeim enum sama stad, sem hon var skird. En ena .v. kirkiu let hann giỏra til dyrdar enum sæla Laurencio ok ꜳ gỏtu þeiri, er Tiburtina heitir, ok stendr hun ꜳ akri þeim, er Veranus heitir, ok lot hann helga þessa kirkiu guds pislarvottum Petro ok Marcelliano. Enn let hann giỏra ena settu kirkiu, su kirkia stendr ꜳ gỏtu þeiri, er Lavikana heitir, ok let helga þessa kirkiu morgum helgum monnum. Giỏra let konungr enn enu siaundu kirkiu, hun stendr i borg þeiri, er heitir Hostia, sia borg stendr vid Romaborgar hlid. Þessa kirkiu helgadi hann guds postolum Petro ok Paulo ok einkum Johanne baptista.

10. «Sꜳ er Krist gỏfgar mun ꜳvallt sigr hafa; reki ꜳ brott blotmenn or borgum, en luki upp kirkium ỏllum; þeir er enn blota, se þeir ꜳ daga brott reknir.» En er alþydan hafdi þetta allt mællt ok opt et sama, þa bad konungr ser hliods i annat sinn ok mællti vid allan lyd: «Su er grein ꜳ milli gudligrar þionustu ok mannligrar, at mannlig þionusta er ꜳnaudig, en guds þionusta er sialfrad; af þvi skal guds þionusta sialfrad vera, at menn skulu gỏfga hann med hreinum hugh. I þvi er vist, at hann er gud, er hann reiddiz eigi um sva margar allder ne fyrirfor þeim, er honum hỏfnudu, helldr syndi hann sik milldan ok miskunnsaman þeim, er ꜳ hann trudu, ok fyrirgaf þeim synder ok veitti heilsu ỏndum þeira ok likỏmum. Af þvi viti allir menn vist, at eingi madr skal naudigr kristinn vera, helldr sialfradi at sinum vilia, þviat eingum manni byriar fyrir manna hræzlu at koma til gỏfganar guds, helldr skal hverr bidia med skynsamligum athuga þa, er kristnum lỏgum þiona, at þeir leidi hann i tỏlu truadra; sva sem synd er at neita skirn þeim, er bidia, sva synizt mer ok omakligt at gefa þeim skirn, er eigi bidia. En ỏngvir þurfu at ugga, at ꜳ braut verdi reknir fra vorri vinattu, þott eigi vili kristnir vera, þviat eigi skiptiz hugr vor vid vini vora, þott vær hafim adra tru en þeir; en þat ma at likendum rada, at þeir munu oss tidaztir verda i vinattu, er sialfkrafa vilia koma til kristinna laga.» En er Constantinus konungr lauk eyrindi sinu, þa lofadi allr lydr kristinn ok heidinn þessi lỏg, er Constantinus konungr hafdi sett, ok æsktu allir konungi lifs ok heilsu. Allir fỏgnudu þvi, er þau log voru gefin, er eingan mann neyddi til sannrar tru ok eingan mann rak ꜳ braut fra sinni tru. En er Constantinus konungr for heim til hallar sinnar, þa for ꜳ mot honum allr borgarlydr med liosi ok allri vegs þionustu. Fỏgnudr gerdiz allri kristni, ok dyrkuduz allar kirkiur ok helger domar; allir Kriz iaterar, þeir er i haskum ok utlegdum hỏfdu verit, hurfu aptr medr dyrd ok veg til fostriarda sinna ok giỏrduz vinir Constantini konungs. Lida latum vær marga hluti usagda, þa er giorduz til frasagnar, þviat vær skundum enn til agiætari atburda.

11. Helena drottning modir Constantini konungs var austr i londum med tveimr sonarsonum sinum, annar þeira het Constans en annar Constancius. En hun var i sveit Gydinga, ok mundi hun Gydinga tru (hafa), nema son hennar Constantinus konungr kalladi hana fra villu ok til rettrar tru. En er hun fra þessi tidindi, at konungrinn hafdi sidaskipti giỏrt ok son hennar var kristenn vordinn, þa sendi hun syni sinum rit a þessa lund: Helena drottning sendir (kvediu) Constantino syni sinum. Vitr hugr hneckir eigi sỏnnu, ok hefvir rett trua alldregi skada. Gruds miskunn eignum mer þat, er þu nadir at fyrirlata skurdgod, en vær kennum mannligri villu þat, er þu villdir trua Jesum Nazarenum gud vera ok ætla þann guds son ꜳ himni, er Gydingr var at kyni ok rægdr fyrir fiỏlkyngi ok krossfestr med þiofum. En þat skalltu vita, at eingi er ỏnnur gata til ens sanna lios nema trua Gydinga, þeira er guds lỏg hafa. En af þvi er þer heilsa gefin af gudi, at þu giordir fystr enda a blotum skurdgoda ok reyndir, at þeir megu eigi gud kallazt ne truazt, er likneski eru vondra manna or malmi gior, ok hafa eigi ỏnd edr skilning. En sannr gud syndi oss, at þau eru eigi sỏnn gud, er vær ræddumz at þarfleysu ok hugdum oss mega heilsu veita, ef þau væri oss holl, en ꜳ braut taka, ef þau reiddizt. Af þvi giỏrdi gud enda ꜳ þessi villu ok tok ꜳ braut haska ok (veitti) lif ok heilsu af himne. En er þu gỏfgar hann, þa muntu eignaz velldi slikt, sem hafdi David, ok speki slika, sem hafdi Salamon, ok med þer mun(u) vera spamenn þeir, er gud mælir vid, ok muntu geta af gudi þa hluti, er þu bidr hann. Lif heill þu konungr, enn kærsti son, ok þroazt i ollum farsælligum lutum. En sidan er Constantinus las rit þetta, þa sendi hann annat rit i moti ꜳ þersa lund: Constantinus konungr sendir kvediu Helenu drottningu modur sinni. Sa er verỏlldu styrir ok ỏllum heims nytium rædr, þeim er vær lifum vid, ok hann lifgar ok sialfr fyrir sik allt þat er lifvir, ok hann gefr þrælum sinum lỏg fyrir briosti hỏfdingia. En þvi audsærri verdum vær ỏllum, sem vær hỏfum hærra stad medal manna. Af þvi skal allt þat satt vera, er vær vilium, ok þat rangt, er vær vilium eigi, at allir nemi retta hluti af vorum verkum. En sialf villa vor vottar þat, at gud er umframm um skilning vora, þar er vær hugdum þat gud vera, er vær letum sialfir giỏra. Endiz mannlig dirfd ok þa med þeiri skynsemi, at saman komi ꜳ eitt mot kennimenn Gydinga ok kristinna laga, ok sanni hvorir sina tru med vitni heilagra boka fyrir oss, er hia munum vera, sva at vær megim vita et sanna ok leida verỏlld alla med oss til sannra laga. Lif heil þu moder, ok eflzt i godum hlutum med tveimr sonum minum vaxỏndum.

12. En er rit þetta kom til handa Helenu drottningu, er Constantinus konungr sendi henne, þa red hun þat rit, ok þa er drottningin hafdi ritid radit, þꜳ let hun saman safna ỏllum yfirgydingum ok spekingum þeira ok kennimỏnnum til þers at velia ena malsniolluztu menn, þa er fara skylldu med henne til Romaborgar, ok sagdi hun þeim, at þeir skylldi þræta um sỏnnun tru sinnar vid kristna menn, ok eigi mætti konungr vita sỏnn log, nema adrer stigi yfer adra i sinni tru edr mals sỏnnun. A þeiri tid var yfverbyskup Gydinga sa er Isachar het, en hann braz siukr, er hann fra þessi tiþindi, ok taldiz hann undan forinni sialfr, en hann sendi af sinni hendi þa .xii. spekinga, þa er makligir þottu vera til þessar þrætu, þviat þeir kunnu vel bædi girzska tungu ok ebreska. Þa giỏrdiz kennimanna fundr mikill i Romaborg; þangat kvomu .vi. byskupar ens atta tigar, en .ix. ok .c. kennemanna Gydinga fyrir utan þa .xii. kappa, er Isachar hafdi senda. Constantinus konungr kom þangat, ok allir ỏlldungar Romaborgar ok Helena drottning med sveit sinni. En þeir voru domendr teknir ꜳ þessu enu fiỏlmenna þingi, er hvorki voru kristnir ne Gydingar, af þvi sva, at eigi halladiz þeir eptir sinni tru i domi.

13. Spekingr nỏckurr var til domanda tekinn, sa het Krathon, hann var vel lærdr bædi a girzsku ok latinu. En hann var sva ofegiarn madr, at þat matti eigi fyrir honum umtelia, at hann þægi giỏf at manni. Alldri virdi hann konungs tign i domi edr nỏckurs rikismanz velldi, vinr var hann hỏfdingium, en þo villdi hann ecki iardligt hafa sialfr; en þott hann hefdi eigi aura med hỏndum edr femuni, þa sagdi hann þo sitt eigin vera allt þat, er hann sa fagrt; en hann kvad audkyfinga vardveita þat med mikilli ahyggiu, er hann kvez betr niota en þeir ok bera einga ahyggiu fyrir. Sva var hann vanr at mæla: Ef audgir menn beri ꜳ sik gull edr silfr ok dyrlig klædi, til þers at þeir synizt þa alþydu betr en adr, þa þiona þeir med allri fegrd sinni þeira augum, er audæfum hafna, en þeir gremia þa at ser, er audæfanna girnazt, af þvi at eigi giorir ast audæfanna manninn audgan, helldr hỏfnun audæfa, fyrir þvi at sꜳ dugir vinum sinum ok svikr eigi fe af (o)vinum sinum, ok þickizt allt eptir ærit eiga. Þetta atkvædi Kratons spekings var ỏllum spỏkum mỏnnum ok godgiỏrnum vel at skapi. Annar madr var til domanda tekinn, sa het Zenophilus, sa hafdi greifi verit, ok var fyrir þær sakir hellz til þersa velldis tekinn, at hann þotti allra manna ofegiarnaztr vera, þeira er þo hefdi opt mikil audæfi med hỏndum; alldregi kvad hann rettlatan mega vera þann mann, er med nỏckurum atburd villdi fegiafir þiggia af ỏdrum. Þersara tveggia þegna atkvædi var ỏllum spỏkum mỏnnum sva hugþeckt, at fyrir lỏg var haft allt, þat er þeir dæmdu, ok ifudu ỏngvir um þat, er þeir dæmdu. Af þvi voru þessir teknir tveir domendr af hendi konungs ok drottningar a milli Gydinga ok kristinna manna, at þat var af radi allz stormennis ok alþydu.

14. En sidan er allir voru komnir til motz med konungi ok drottningu, þeir er þeira flock fylldu, þa var hliods bedit, ok tok Constantinus konungr til mals ok mællti a þessa lund: «A þessu moti er þeira hluta leitanda, at eigi at eins eru þeim naudsynligir til heilsu, er nu lifa i heimi, helldr ok þeim, er okomnir eru i heiminn, þviat speki drottningar modur minnar berr ahyggiu fyrir þurft allz heims; en hun vill Gydinga tru fylgia, nema annat reyniz sannara a þessu þingi, en allr lydr veit þat, at ek em kristinn. Af þvi samir ockr badum at sitia ok lyda þvi, er mællt er, ok virda ỏll mal rettri virdingu ok veita i hugskotz vitni lof skynsamligum malum en fyrirlita oskynsamligar þrætur. Siti sa, er ser lætr þessi laug lika, ok lydi þvi, er dæmt er um tru ens himneska konungs almattigs guds, ok tęi vel sỏnnu en hnecki lognu. En þeir er med þessum athuga koma til sannrar tru, munu oss verda þeckir, ok munu þeir finna heilsu anda sinna.» En er hann hafdi þetta mællt, þa romadi allr lydr mal hans ok taldi ser þat þo vel lika.

15. En er hliod giỏrdizt, þa tok Kraton spekingr til orda ok mællti: «Hlydi þer mer, allir lydir, er a þessu þingi eru! Skamt mal mun ek mæla, segir hann. Til þeira hluta allra, er her giỏrazt, hefir konungr mik settan domanda ok annan Zenophilum gỏfgan mann ok agiætan. Constantinus konungr leggr ast a kristin lỏg, ok er hann hlifskiolldr þeirar tru, en hann villdi af þvi eigi domandi vera, at hann setti sialfr þau lỏg, ath eingi skylldi bædi veria sỏk ok dæma um. En en milldazta drottning moder konungs fulltingir Gydinga logum. Miklir eru fylgendr hvorstveggia mals, þar er af tiginna manna trausti eflazt hvorirtveggiu, þeir er til þessar þrætu (eru) bunir. En þat skulu þer allir vita, at vid domendr erum eigi kristnir ok eigi Gydingar, helldr elskum vid speki ok rettlæti, ok vilium vid helldr deyia en tyna rettlæti. Allra þurft er her mællt, ok skulu af þvi allir hliodir vera, at allir skili, hvat her er mællt edr dæmt.» En er Kraton hafdi lokit sinu male, þa mællti Zenophilus: «Sva hefir Kraton mællt, sem hann hafi minum munni; en ek vil þess spyria, hverir skulu i moti mæla þessu, at eigi taki hverr (m)adr fyrir munn ỏdrum mal at mæla; einum lofum vær senn at mæla, en ỏdrum at andsvara einum senn, er hinn þagnar, er adr hefer mællt; en ef sva verdr gert, þa vitu allir vist, hvat hvergi mælir, ok allra visazt, hvat domendr dæma.» Allir letu ser vel lika þat, er domendr mællto.

16. Sidan voru taldir ok nefndir þeir, er til þrætunnar voru bunir. Tolf kappar Gydinga voru fystir taldir, þeir er Isachar hafdi af sinni hendi senda. Fyst voru taldir þeir Abiathar ok Jonas lærifedr þeira; sidan voru taldir Godolias ok Aunan, þeir voru ritarar þeira; þa voru taldir þeir Doek ok Kusi, þeir voru lỏgspekingar (þeira); þa voru taldir þeir Beniamin ok Aroel, þeir voru tulkar þeira; þa voru taldir þeir Jubal ok Thara, þeir voru lỏgsỏgumenn þeira; sidaz voru taldir þeir Seleon ok Jambri, þeir voru prestar þeira. En sia Jambri var fiỏlkunnigr, at þvi er reyndizt sidan, en þvi var leynt, ok var Gydingum mikit traust at honum. En nu eru taldir þeir .xij. kappar, er af Gydinga hendi voru. En af kristinna manna hendi var taldr fystr Silvester pafe, en þa annarr prestr, sa er Romanus het, Maximus diakn enn þridi, Tullianus het enn .iiij. sidsamr madr ok gỏfugr. En er þessir voru nefndir, þa var spurt, hvi eigi skylldi nefna fleiri, unz væri .xij. i moti .xij. Silvester svaradi: «Eigi treystumz vær i fiỏlda manna, helldr i mætti guds ok tỏlu fiugurra gudzspiallamanna. Kristr er ærinn einn, ok kỏllum vær a hann af ollu hiarta ok mælum sva: «Ris upp þu drottinn (ok dæm) um sỏc þina.»

17. Sidan tok Abiathar til mals lærifadir Gydinga ok hof þessa kostar sitt mal: «Vor propheta sỏng þetta i salmi einum: taktu dæmi af þinum bokum, segir hann, en eigi af vorum bokum, ef þu villt þitt mal sanna.» Silvester svaradi: «Oll vitni mun ek af ydrum bokum taka i dag i gegn ydr, sva sem þer skulut taka af vorum bokum i gegn oss, ef þer megit sialfer.» Sidan mællti domandi: «Makliga ok skynsamliga er þat fundit, at sialfr verdi yfirstiginn af sinum bokum sa, er upp hefr þrætuna.» Abiathar svaradi ok mællti: «Þat er upp(haf) mals mins, at vær truum ꜳ einn gud, en sia Silvester veit ecki i lỏgum hans, er þria goda gỏfgar, ok veit hann eigi, hvat hann skal mæla, sem sa vissi eigi, er sialfr gud sagdiz ok var af þvi krossfestr af fedrum vorum, ok mun Silvester eigi dylia, at hann hafi daudr verit ok grafinn; en þvi eykr hann, at hann hafi upp risit af dauda ꜳ þridia degi ok stigit upp til himna. Nu eru þar tveir godar, fader ok sonr, ok enn helgi andi enn þridi, er postolar ens krossfesta segia ser hafa vitrazt. En gud vor mælir sva i lỏgum vorum: siai þer, at ek em einn gud ok eingi er annar gud.» Zenophilus mællti: «Ef gud hefir þetta mællt, segir hann, þa verdr Silvester skylldr at sanna sik ꜳ einn gud trua en eigi .iij.» Silvester svaradi ok mællti: «Sia rỏdd guds er i gegn otru Gydinga, þeira er dulduz vid gud, þa er þeir sa hann ok heyrdu ord hans ok reyndu krapt hans, þa er hann gaf daudum lif, þviat sva mællto flester spamenn Gydinga: sa er gud vor, er upp reiser dauda menn. Gud vissi fyrir otru Gydinga ok mællti sva: se þer at ek em einn gud, ok eingi er annar gud; ek mun vega, ek mun lifga, ek mun beria ok græda.» Abiathar svaradi ok mællti: «Rannsakadu gudzspiall þitt ok syn oss, ef Kristr hefir nỏckurn veginn, þvi at rỏdd guds vors mællti sva: Ek mun vega ok lifga.» Kraton domandi tok til orda ok mællti: «Ef Kristr reisti [upp dauda menn, þa er synt, at hann matti rada dauda [þess, er adr lifdi, þviat dyr megu lifanda manni bana, ok margr annar vodi, sa er monnum giỏrir geig, en gud einn ma daudum lif gefa.» Abiathar svaradi ok mællti: «Margir gerdu slikar iarteinir i lỏgum vorum; þeir gengu þurrum fotum um sio ok stodvỏdu sol ok tungl, ok þeir letu falla elld af himni yfvir ovini sina, ok þeir gafu daudum lif; ok kalladiz eingi þeira gud, þott slikar iarteinir gerdi, nema Jesus sia, er Silvester pafi kallar Krist guds son.» [Þa svaraði Silvester: «Þvi mattu eigi i gegn mæla, at Jesus gaf lif dottur hỏfdingia ydvars, ok reisti hann upp af dauda einga son eckiu, er til grafar var borinn, ok gaf lif Lazaro, er .iiii. daga [var daudr i grỏf ok fỏlnadr(!) i iỏrdu. Lyg ek, ef Josippus sagnamadr ydar hefir eigi þetta sagt fra honum.» Abiathar mællti: «Sagda ek adr, kvad hann, at margir giỏrdu slikar iarteinir fyrr, ok tỏlduz þeir vera þrælar guds, en sia sagdiz gud sialfr vera.» Silvester mællti: «Mantu þat sagt, Abiathar, i bokum þinum, at þeir Dathan ok Okoreb ok Abiron drỏmbudu i gegn Moysen, ok opnadiz iỏrd undir þeim.» Abiathar [svaradi: «Man ek þat.» Silvester spurdi enn: «Mantu þat sagt, at Saul konungr var selldr ohreinum anda fyrir ofmetnad?» [Abiathar svaradi: «Sagt var þat.» Silvester mællti enn: «Ef þat er sagt, en allra hellz [þvi at satt er, þa liti domendr ꜳ þat, ef Jesus [sia er gaf blindum syn en daufum heyrn ok rak diỏfla fra odum mỏnnum, ok geck þurrum fotum um sia, ok stỏdvadi hridir ok vinda, ok gaf daudum lif, [ok sanni þeir þat, hvort hann mætti liuga þat, at hann væri guds son, þar er gud let alldri vitislaust undan ganga ofmetnadarmenn; en sia Jesus sagdi sik gud vera ok sannadi þat iarteinum ok mællti sva vid Gydinga: Ef er truid eigi ordum minum, [truid þa iarteinum.» En er Silvester lauk mali sinu, þa mællto domendr þeir Kraton ok Zenophilus: «Yfvr er stiginn Abiathar af Silvestro, ef þat er vist, at gud Gydinga hefir avallt stadit [fyrr i gegn ofmetnadarmỏnnum, ok ef sia Jesus segdiz gud vera, ok [væri hann eigi gud, þa mætti hann eigi [reisa menn af dauda, helldr væri hann sialfr dauda verdr.»

18. En þa geck [Jonas fram a motit ok mællti: «Upphaf mals mins mun hefiaz af Abraham fedr vorum. Vinr guds var hann kalladr, ok kyn hans allt er heilagt. Þa er gud skipti þiodum ok endimỏrkum þeira, þa vard guds hlutr yfir [kyni Jacobs, þess er var sonarson Abrahams. Lyg ek, kvad Jonas, ef Silvester ma dylia, at sva se ritid.» Silvester svaradi: «Eigi dylium vær, at sva er, en [þeygi vitum vær, til hvers þu færir þat vitni fram.» Jonas svaradi ok mællti: «[Þvi at umskurningarskirn helgar alla þa, er a gud trua, [fyrir þvi at eingum var lofat i lỏgum vorum at samteingiazt vorri sveit, nema hann tæki adr umskurdarskirn.» Silvester svaradi: «Rett mællt væri þetta, ef engi hefdi rettlatr verit án skurdarskirn. Abel likadi fyrstr gudi vel, ok var hann enn rettlatazti, en sidan var enn helgazti madr Enoch, ok segia bækr, at hann [hafi verit uppnuminn fra daudligum mỏnnum. Noe var rettlatr madr, ok mællti gud sva vid hann: Þik fann ek rettlataztan mann fyrir mer i þessu kyni. Sem ok Japhet synir hans voru rettlatir at vitni blezunar guds sialfs. Lygr þu, Jonas, ef þu dylr, at þessir allir hafi [gudi likat an skurdarskirn.» Þa svaradi Jonas: «Minztu þess, er ek sagda, at Abraham var upphaf mals mins, þers er ek vil syna, at eingi ma gudi lika án skurdarskirn.» Silvester svaradi: «Af þvi nefnda ek ena fyrri fedr, at [ek villda vita, hvort þu segdir, at sa væri enn sami gud, er þeir elskudu, ok sa er Abraham elskadi.» [Jonas svaradi: «Sa enn sami.» Silvester spurdi Jonas a þa leid: «Hvort likudu þessir gudi vel fyrir skurdarskirn eda fyrir rettlæti?» Jonas [svaradi: «Fyrir rettlæti.» Silvester spyrr enn: «Hvort gerdiz rettlæti þeira gudi þægt med godum verkum þeira eda af tru þeiri, er þeir trudu (a) gud?» Jonas svaradi: «Eigi mattu þeir kallazt rettlꜳtir, nema þeir [trudu ꜳ gud.» Silvester spurdi Jonas: «Hvenær likadi Abraham gudi, ok letz gud vera med honum, edr hvenær bardi gud lid Abimelecs konungs fyrir hans saker, ok var mællt vid konung, at hann skylldi eigi granda spamanni guds, helldr bidia Abraham, at hann bædi fyrir honum, at a braut hyrfi bardagi guds fra husi konungs? Segdu, hvenær Abraham sa .iii. eingla, ok gỏfgadi hann einn gud i þrenningu, ok trudi hann þvi, at hann mundi son geta i elli sinni, sem gud hafdi honum fyrir sagt, ok var hann kalladr vinr guds. Segdu, hvenær hann var pryddr þessum hlutum ỏllum, hvort hafdi hann þa umskurdarskirn edr eigi?» Jonas [svaradi: «Um skurdarskirn ræddi ek vid þik, þa er gud gaf kyni Gydinga til sỏnnunar vitnis.» Silvester svaradi ok mællti: «Svaradu þvi fyrst, er þu ert spurdr, ok skrid eigi undan sva sem hrockvis hỏggormr: Abraham sagdir þu vera upp(haf) mals þins. Segdu nu þa, hvenær Abraham var þessum hlutum ollum skryddr ok var kalladr vinr guds, edr hvort hafdi hann þa tekit skurdarskirn edr eigi?» Jonas svaradi: «Eigi hafdi hann þa tekit.» Silvester mællti: «Trua giỏrdi hann þa vin guds.» Jonas spurdi: «Til hvers var gudi at bioda vinum sinum skurdarskirn, ef þat trumark var eigi naudsynligt til heilagleiks?» Silvester svaradi: «Gud vissi fyrir, at kyn Gydinga munde vida dreifaz ok fyrirfaraz, ok gaf hann [af þvi þat mark ꜳ likami þeira, at allir kynsmenn hans syndi i þvi marki fodur sinn Abraham gudi hafa likat fyrir tru ok rettlæti.» Þeir Kraton ok Zenophilus [toku til mals: «Trua ok rettlæti ma meira en skurdarskirn, sỏgdu þeir, ef Abraham likadi gudi helldr fyrir tru ok rettlæti en fyrir skurdarskirn, ok er Jonas yfirstiginn af Silvestro, ef hann hefir eigi annat at svara fyrir sik.»

19. En þa geck fram Godolias [ritare Gydinga ok mællti: «Undrumzt ek þat, [er kynsmaðr heiðinnar þioþar þorir at klanda nỏckut i lỏgum vorum, fyrir þvi at hvort sem hann segir Abraham likat hafa gudi fyrir tru ok rettlæti edr fyrir skurdarskirn, þa er oss einum ok voru kyni [hans trua heimilld af gudi sva sem erfd.» Silvester svaradi: «Lat af þu at kalla tru Abrahams ok rettlæti ydra erfd at eins, þviat þu hefir lesit þat, er gud mællti vid Abraham, at i hans kyni mundi allar þioder arf taka. En nu skyri domendr, hvort helldr er, at gud hefver satt sagt, en þu logit, eda [mun gud logit hafa, en þu matt nỏckut sannara segia.» En þeir Kraton ok Zenophilus domendr sỏgdu: «Godolias hefer sik vist mællt i þaul, ef gud mællti þat vid Abraham, at i hans kyni mundi allar þiodir arf taka, ok efnir gud heit sitt, þat er hann het, en Godolias gydingr er yfvirstiginn.»

20. En þa geck Aunan fram riteri þeira Gydinganna enn fiordi ok mællti: «Se ek þat, sagdi hann, at domendr þessir dæma eigi iafnt med oss, er þeir hafa otallig vitni [i gegn oss. Ok ef vær verdum at einu mali felldir fra, þa er oss eigi lofat at taka onnur dæmi nalægri af bokum vorum at biarga mali voru.» Domendr svỏrudu Aunan: «Þer hefit oll mal fyrri upp. En sa [er þat mal tekr upp, er eyðiz, hann verðr yfirstiginn; en ef mal hans verdr eigi eytt, þa ma hann sanna sitt mal med mỏrgum þusundum orda. Af þvi skal hverr fyrir siazt, [adr hann verdi byrgdr, þvi at hann hefvir eigi rum at renna, ef hann verdr byrgdr adr. Domandi verdr sekr ok rekinn af sæti sinu, ef hann [helldr eigi rettlæti i domi; en þat er rettlætisdomr at lofa þat, er lofanda er, en fyrirdæma þat, er lastanda er. Nu af þvi [finn þu sonnur ꜳ þinu mali, [til þess at þu faer adra rettlata domendr; en ef þu matt eigi onyta þessa, þa er rett, at þu latir ordalaust.» Aunan spurdi: «Hver sỏk var til þess, at Abraham tæki skurdarskirn i marki tru sinnar?» Silvester svaradi: «Þat var til þess, at gudi er rækt a hreinlifi manna, sva sem hann mællti fyrir spamann sinn einn: Taki þer skurdarskirn hiarta ydvars. Gud leitaði hreinlifis hugar, en þat mattu Gydingar eigi skilia, ok ætludu Gydingar, at skurdarskirn [mætti vinna heilagleik, þar er heilagleikr hofz eigi af skurdarskirn, helldr hofz skurdarskirn af heilagleik.» En þa tok Kraton til mals: «Wita vilium vær, til hvers Aunan gydingr [færdi fram þessa spurning, eda hvort vær skulum Krist gud trua?» Aunan spurdi: «Hvi gegnir þat, er lærisveinar Kristz lasta skurdarskirn, þar er lærifadir þeira tok þa skirn sialfr?» Silvester svaradi: «Minztu þess nu, er ek sagda þer aðan, at gud mællti fyrir spamenn: Snidi þer hiỏrtu ydur helldr en likami ydra, sva sem hann mællti þetta: Særi þer eigi ydr med iarni, helldr vardveiti þer hreinlifi i hiarta ydru.» Aunan svaradi: «Fyrir hvi tok [eigi Kristr ydar hiartaskirnina, en hann tok skurdarskirnina, eda þa er hann [tok skurdarskirn sialfr, fyrir hvi bannadi hann hana lærisveinum sinum?» Silvester svaradi: «Þat var rett, at skurdarskirn helldiz [til þess unzt Kristr var borinn, sa er allar þioder leidretti fyrir tru en eigi fyrir skurdarskirn. En Kristr giỏrdi enda ꜳ likamligri skurdarskirn, en hann hof andliga skirn hiartans, þa er fyrir var heitin allri þiodu til syndalausnar.» Aunan mællti: «Illa litz mer þat giỏrt, [at þa er Kristr tok skurdarskirn, at þa skylldi hon þegar onytaz.» Silvester svaradi: «Þeir giỏra illa, er siþan taka skurdarskirn, [sizt Kristr endi hana, sva sem fyrir var heitid Abrahe, en sidan er fyrirheit guds fylldizt, þa endizt skurdarskirn, ok tok þa upp ath hefiazt vatzskirn.» Kraton tok til orda ok mællti: «Ef þvi var heitid af gudi, er i Kristi fylldiz, þa er Aunan yfirstiginn, en annar gangi fram til þrætu, sa er [skynsamligu mali spyri þers, er greid svỏr liggi til, ok leiti eigi annars mals at ỏdru, ef visse skynsemi verdr svarat um sinn.»

21. En þa [stendr Doek upp ok mællti: «Ef Kristr er sannr gud or kyni Davids, þa mundi hann ok einn heilagr vera; en hver þỏrf var honum þa at lata skirazt?» Silvester svaradi: «Sva sem skurdarskirn endiz fyrir skurdarskirn Kristz, sva hofzt ok helgadiz vatzskirn fyrir skirn Kristz. Eigi helgadiz hann af skirnarvatninu, helldr helgadi hann vatnit, þviat i skirn hans opnadiz himinn yfir honum, ok kom heilagr andi yfvir hann af himni, ok veitti Jesus Kristr þvi þann krapt votnunum, til þers at þau þægi sva ok reinsadi allar andir af syndum, sem þau reinsa likami af sauri, ok tæki allir helgan anda fyrir skirn i skirnarbrunninum, þeir er trua ꜳ guds son.» Zenophilus domandi mællti: «Gnogri skynsemi litz mer svarat þessi spurning, en Doek gydingr leiti ser annarrar spurningar, ef honum syniz vanspurt.»

22. Þa geck fram Kusi, enn .vi. kappi þeira Gydinga, ok mællti: «Gud er algiỏrr ok einskis þurfi, til hvers var honum ath berazt hingat i heim?» Silvester svaradi: «At sa er getinn var af fedr fyrir alldir ok giỏrdi alla hluti, þa er eigi voru adr, þat er himinn ok iỏrd ok allr buningr þeira.» Kusi mællti: «Segir þu, at sonr guds giỏrdi himin ok iỏrd?» Silvester svaradi: «Hvat ætlar þu son guds vera?» Kusi mællti: «Þat skalltu segia, er ꜳ gud truir.» Silvester svaradi: «Vær truum son guds vera ord fedr, en fyrir þvi attu geriz nu lærisveinn kristinna manna, en adr vartu Gydingr edr hỏfdingi Gydinga, þa hlydtu þvi er mællt er, ordi guds eru himnar festir. Enn mællti annar spamadr: ord guds er styrkt ok mattugt, i þess krapti er iỏrd skỏput, ok himinn med liosum sinum, ok sær i stỏdu sinni.» Kusi mællti: «Medr hverri skynsemi sannardu ord þetta son guds vera?» Silvester svaradi: «Sialfr fadir [sannar þat, er hann gat son þann, er ord guds er, þa er hann mællte sva: med þer er upphaf ꜳ degi krapz þins i liosi heilagra, fyrir tidir gat ek þik. En sva mikill er mattr almattigs guds fỏdur, at ord reynis ok truizt son hans vera, ef framm ferr af munne hans at skapa alla hluti, þa er eigi voru adr.» Kuse mællti: «Vist matti hann eigi fader kallaz, adr hann atti þenna (son). Segdu mer, hversu hann ma kallaz oskiptilighr, ef atburdr eignadi honum þenna son.» Silvester svaradi: «Hird eigi þu sva heimsliga at villazt, attu ætlir gud sva getid hafa son sem menn; gud var avallt fadir, þviat son var avallt, eigi hlaut hann þetta nafn (af) atburd, af þvi at fadir hafdi ꜳvallt ord ok krapt ok speki med ser án ifa.» Kusi mællti ok spurdi: «Hversu mattu þat sanna?» Silvester svaradi: «Sialfr gud fader sannar ord þat, er hann kvad ꜳvallt vera i hiarta sinu, ok mællti gud sva: Upp ropti hiarta mitt godu ordi. Enn mællti sva sialf guds speki: Ek for ut or munni ens hæsta guds, ok giỏrda ek þat, at upp runnu lios af himni, ok skipada ek ỏllum hlutum, þa er giorr var himinn ok iỏrd, ok þa er upp spruttu allir brunnar vatna. Fader hafdi avallt krapz ord ok tok eigi þa at hafa þat, er hann hafdi eigi adr, er þersir hlutir giorduzt, helldr tok hann at syna kraptt ordz sins, þess er hann hafdi avallt; fyrir þvi at gud skiptiz alldri, ok var hann avallt gud ok fadir, þviat ord hans ok kraptr ok spekt er sonr hans. Hversu ma þa af atburd tidar þetta nafn hafa komit at gudi, at hann kalladiz fader, þar er hann hefir alldregi verit ꜳn speki edr krapt edr ord, þat er sonr (ok) fader.»

23. Beniamin tok til mals, tulkr Gydinga, ok svaradi hann sva: «Um þann þrætum vær, er borinn var um daga Tiberius konungs, ok fra þeim segia gudzspiỏll ydur, at fiandenn freistadi hans, ok hann var selldr vid verdi af lærisveinum sinum ok var tekinn ok bundinn ok bardr fyrir gudlaustun sina, ok var þorngiord rekin ꜳ hỏfud honum, ok var hann krossfestr ꜳ milli tveggia þiofa, ok var hann daudr ok grafinn; en þer kristnir menn gỏfgit grỏf hans ok segi þer, at hann risi upp af dauda ꜳ enum þridia degi eptir pining sina, en þat megum vær eigi segia, hver skynsemi til þess er, ath þer kallit hann gud.» Silvester svaradi: «Allztu synder þann yfirstiginn, er adr atti þrætur vid mik, ok mattir þu eigi domsordz at bida, þa hlyttu, unz svarat er serhverium hlut, þeim er þu spurdir. Þa er ek sagdi son guds avallt vera, þa mælltir þu sva: um þann rædum vær, er borinn var, ok villdir þu eigi þat fylgia lata at segia, at hann væri fra Mariu meyiu borin, til þess at eigi mællti spamadr þinn i gegn þer sialfum, sa er spadi higatburd hans ok mællti sva: Mær mun son ala, ok mun kallaz Emanuel, en þat þydiz gud ꜳ vora tungu. Sia var borinn at likam or kyni Davids, en hann var son guds i krapti. Gud efndi þat, er hann het David, ok sor þers, at sa mundi sitia ꜳ stoli hans, er fra honum væri kominn. Ok þann son, er fadir gat án modur, fyrr en heimr sia væri, þann enn sama son bar Maria mær algiỏrvan gud ok mann án likamligum fedr, þviat heilagr andi helgadi briost osaurgadrar meyiar ok let hana þann son geta, er endrbætti allan heim, ok guds son er osyniligr i krapti, en hann giỏrdiz syniligr mỏnnum fyrir manndom sinn, en gud fader af himni mællti vid hann: Sonr minn ertu, idag gat ek þik. Ef þetta er eigi ritid a bokum ydrum, þa neittu þvi; en med þvi at ritid er, þa er rett, at þu truir ritningum þinum helldr en ordum minum.» Zenophilus domandi mællti: «Ef ydrer spamenn segia þetta, þa megi þer eigi bækr þær rækia, er þer truid helgar vera; en ef þat er eigi ꜳ ydrum bokum, þa megi þer þvi neita þrætulaust.»

24. Aroel annar tulkr Gydinga mællti ok sagdi sva: «Fyrir hvi rædir sia madr um burd Kristz sins at eins, þar er Beniamin spurdi framarr at pisl hans?» Zenophilus domandi svaradi: «Beniamin hof mal sitt um burd hans, ok skulu þer annattveggia iata eda neita þvi fyst, er um burdinn er ydr svarad, til þess at hann megi enn odru svara, þvi er þer spyrid.»

25. Jubal tok til mals lỏgsỏgumadr Gydinga ok mællti: «Segi Silvester þat, ef gud hefir baulvat hiuskap.» Silvester svaradi: «Þat segium vær, at hiuskapr er blezadr en eigi baulvadr af gudi.» Jubal mællti ok spurdi: «Fyrir hvi neitid er þvi, at Kristr ydvar væri af hiuskap getinn?» Silvester svaradi: «Eigi segium vær af þvi vera Krist meyiar son, at vær fyrirdæmim hiuskapinn, helldr til þess at vær dyrkum meydominn.» Þa svaradi Jubal ok mællti: «Eigi skil ek, hveria skynsemi þu matt adra syna fyrir meyiar burd, helldr en þat at þu lofar meydom en lastar hiuskap.» Silvester svaradi: «Med þeire skynsemi dyrkaz hiuskapr en lastaz eigi, at su mær, er Krist bar, var af hiuskap borin, en hun vardveitti sva hreinliga likam sinn, at hun var maklig at ala guds son, þann er ollum heimi barg.»

26. Þa geck fram Thara annar lỏgsỏgumadr Gydinga ok mællti a þessa lund: «Minnizt Silvester þess, er hann het at segia ỏll rỏk burdar ok pislar Kristz sins.» Silvester svaradi: «Sva mun eg giỏra, sem ek het, at syna til nytzsemi ok segia ydr alla hluti, þa er um hann hafa giỏrzt; en gud skop enn fysta mann or reinni iordu, þa er hun het mær.» Seleon prestr Gydinga kvad vid ok mællti: «Nybreytiligan malshatt heyri ek nu, at iỏrdin hafi mær verit, sva sem hun mætti kona vera.» Silvester svaradi: «Oll iỏrd var mær, medan hun hafdi eigi manzblod druckit ne opnat sik til graftar ne saurgaz af syndum manna.» Seleon svaradi: «Hversu mattu þat sanna, at iord, hafi mær verid?» Silvester svaradi: «Undrumz ek þat, er þu leitar vitnis at þvi, er þat er almæli, at su iỏrd er mær, er eigi hefir daudra manna gropt i ser. En ef þu vill þat vita, hvenær iỏrd let af (at) vera mær, þa hlydtu, hvat gud mællti vid þann, er vegit hafdi brodur sinn: bỏlvud er iỏrd i verki þinu, þviat hun lauk upp munn sinn ok drack blod brodur þins. Enn mællti spamadr þetta: Saurgadiz iord af blodi ok spilltiz iord af verkum þeira vondra.» Kraton domandi mællti: «Án ifa matte iord mær vera, ef hun mætti sidar saurgazt af syndum.»

27. Silvester mællti: «Enn fysti madr, sa er allir heims menn eru fra komnir, var skapadr or reinni iỏrdu, þeiri er mær var; af þvi byriadi, at sa letiz fra meyiu berazt, er endrbætti verk ens fysta manz ok gaf eilift lif ollum truỏndum monnum, sva sem hann var getinn af fedr ok borinn fra meyiu af tilkvomu heilags anda einga sonr guds, er ꜳvallt hafdi verit, til þess at vær endrbætimzt guds megir i heilagri skirn. Sva let hann ok freista sin, til þess at hann leysti oss fra freistni; hungradi hann ok þyrsti, til þess at hann gæddi oss ok gæfi oss lifs dryck; bundinn var hann, til þess at hann leysti oss; selldr var hann, til þess at hann keypti oss til sin; hleginn var hann, til þess at hann tæki oss fra hlatri diỏfla; þorngiỏrd var hann skryddr, til þess at hann tæki af oss bolvan þorna ok þistla, ok gaf hann oss bloma paradisar, þann er mannlig dirf(d) hafdi glatad; or fỏtum var hann færdr, til þess at hann hyldi skemd ennar fystu syndar eigi saurgum klædum helldr hvitum klædum miskunnar sinnar. A krosstre var hann pindr, til þess at hann bætti þat, er misgiỏrt var a girndartre; eitr var honum gefit at drecka ꜳ krossinum, til þess ath hann leiddi oss til hunangs fliotandi iardar; bolvon vora tok hann, til þess at hann gæfi oss blezon sina; dauda vorn tok hann, til þess at hann gæfi oss lif sitt; eigi at eins lauk hann upp dyrr paradisar, þau er hann byrgdi dirf(d) ens fysta manz, helldr lauk hann ok upp himinriki fyrir ollum retttruỏndum monnum. Eigi sannadi hann med ordum einum guddom sinn, helldr ok med taknum, þa er hann reid molldu ok raka sinum a augastad þess, er blindr hafdi verit, ok gaf honum sion, til þess at hann syndi sik vera þann, er skapadi enn fysta mann or molldu iardar. Af þvi hreinsadi hann likþra ok gaf heilsu siukum, ok hann rak diỏfla fra odum mỏnnum, ok geck hann um sæ þurrum fotum ok stỏdvadi vinda ok hridir, ok gaf hann lif daudum mỏnnum ok grỏfnum.» En er Silvester pafve hafdi þetta mællt, þa tok allr lydr med konungi ok domỏndum at lofa kenningar hans ok þỏckudu gudi, er þeir heyrdu kenningar hans med sva mikilli skynsemi, sva at þeir mattu eigi ifa um guddom Kristz.

28. En sidan þa reiddiz Jambri enn af þeim .xii. koppum Helene drottningar, ok mællti hann ꜳ þersa lund: «Wndrumzt ek þat, er spakir menn ok domendr vilia trua þvi, at i ordaþrætum megi reynaz mattr guds. En nu skulu þer lofa mer þat, er ek hefir enn ecki um mællt, at ek syna krapt nỏckurn i nafni guds vors, til þess at mannlig skynsemi lati fyrir guds krapti, ok syniz þat med vitni ok iarteinum helldr en med ordum einum, hver enn sanni gud er. En Silvester sanni þann gud vera, er hann dylr eigi sialfr at krossfestr var, ok fyrir þvi skal ek sanna þess guds krapt, er oumrædiligr er ok uskiptiligr. Leidi hingat nu hinn sterkazta ok enn grimmazta gridung, ok mun ek nefna nafn guds i eyra honum, ok munu þer þa sia krapt þess nafns sva mikinn, at steinar munu eigi standazt mega.» En fyrr en hann hafdi mali sinu lokit, þa var þangat leiddr enn sterkazti gridungr, ok helldu menn ꜳ festum ỏllum megin. En sidan þa nefndi Jambri nỏckud illzskunafn i eyra griþunginum; en gridungrinn beliadi vid um sinn hatt, sidan fell hann daudr nidr, sva at hann hrærdi ecki ꜳ ser. En þa hræddizt allr kristinn lydr, ok mællto þat margir menn, at þetta væri guddoms nafn, er eingi skepna matti standazt.

29. Þa bad Silvester ser hliods ok mællti sidan a þessa lund: «Lydi þer Romaborgar spekingar, ok skili þer krapt Kristz; en ek mun syna ydr þat, at þetta er eigi guds nafn, er nefnt er i eyra gridungi þersum, helldr ens versta diỏfuls, fyrir þvi at ek boda þann gud ꜳ at trua, er eigi at eins deydir lifendr, helldr lifgar hann ok dauda, en dyr ok ormar edr illvirkiar mega glata lifỏndum en lifga eigi dauda. En þott þat se kraptr nỏckurr at giora gridunginum bradan bana fyrir akall eins nafns, þa þiki mer meiri sa kraptr at lata gridunginn lifna aptr. En ef Jambri vill, at vær truum eigi þat hafa verit diỏfuls nafn, þa nefni hann nu þat nafn i eyra gridunginum daudum, til þers at hann lifni. En ef Jambri ma deyda en eigi lifga gridung þenna, þa er vist, at hann hefir ꜳ diỏfuls nafn kallat, þat er lifendr ma drepa en lifga einga dauda.» En er Silvester lauk mali sinu, þa matti Jambri eigi reisa upp gridunginn. En þa mællto domendr vid hann sialfan ok sỏgdu: «Vist er nu, at þu hefir a diỏfuls nafn kallat, sem Silvester sagdi, er þu matt deyda gridnnginn en lifga eigi.» En Jambri svaradi ok sagdi sva mikinn vera guds matt, at eingi skepna mætte standazt. Silvester svaradi ok mællti: «Vær sỏgdum fyrir stundo adr, ath drottinn vor Jesus Kristr syndi sik vera guds son i þvi, er hann gaf heilsu siukum en lif daudum; eda hvern telr þu þenna vera, Jambri, er hans nafn matti deyda kvikan en lifga eigi daudan?» Jambri svaradi ok spurdi: «Veiztu eigi hỏfudundr þau .x., er urdu ꜳ Egiptalandi fyrir akall guds nafns, ok do þa allir frumburdir Egiptalandz bædi menn ok fe.» Silvester svaradi: «Veiztu eigi, Jambri, at sa enn sami, er drap frumburdi Egiptalandz, mællti sva: Ek mun drepa ok lifga, ok ek mun beria ok græda; en ef þu kalladir ꜳ gud, at hann dræpi, kalladu nu þa ꜳ hann, til þess at hann lifgi, ok til þess at vær megim ꜳ einn gud allir trua ok ꜳ þann, er bædi ma lifga ok deyda, af þvi at sva er fra honum sagt: drottinn lifgar ok deydir ok leidir til helvitis ok enn aptr þadan.» Þeir toku til mals domendr badir Kraton ok Zenophilus ok sỏgdu: «Yfvir er stiginn Jambri, er hann ma eigi reisa upp gridunginn i þess nafni, sem hann deyddi hann.»

30. Jambri mællti: «Reisi Silvester nu þa upp gridunginn i nafni Jesus Kriz ens naddverska, til þess at vær megim vera sannindamenn guddoms hans.» Silvester svaradi ok mællti ꜳ þersa lund: «Gudi þỏckum vær, kvad hann, er Jambri mællti um sidir nỏckut ord af viti.» Ok enn mællti hann: «Þid domendr, sagdi hann, Kraton ok Zenophilus, er rettliga dæma um alla hluti, spyrid nu adra Gydinga, þa er ordaskipti attu vid mik, ef þeir vilia allir trua i nafni Jesus Kriz, ef gridungrinn lifnar.» Sidan mællto þeir domendr Kraton ok Zenophilus: «Segi nu serhverir Gydingar, sỏgdu þeir, ef þeim likar þetta atkvædi, er en efzta þræta fann.» Abiathar geck framm ok mællti fystr af þeim Gydingum: «Bunir erum vær, kvad hann, at ganga at þvi, ef vær reynum þat, at gridungrinn risi upp i nafni Jesus.» Þa tok Jonas til mals ok mællti ꜳ þessa leid: «Heyra vilium vær, sagde hann, hvat Silvester mælir yfir gridunginum, at vær megim vita, at hann kalli ꜳ nafn ens krossfesta, ok megim vær þa trua ꜳ hann.» Sidan tok Godolias til orda ok mællti: «Ef Silvester kallar ꜳ þann, er fedr vorir dæmdu sekan, ok risi gridungr sia upp, er i guds nafni er drepinn, þa mun ek an ifa allan trua kenningu Silvestri.» Aunan mællti ok sagdi sva: «Sva sem eigi ma [trua vor villaz af rettri gỏtu, sva mun ok eigi gridungr sia upp risa. En fyrir þvi at þau eru malalok ordin, ef gridungrinn ris upp i nafni ens krossfesta, til þess at vær truem ꜳ hann, þa mun ek eigi þvi i gegn mæla.» Doek tok þa til mals: «Undrumz ek þat, segir hann, er sva spakir menn vefiaz i sva mikilli villu, sem her er nu, at trua þvi, at gridungrinn muni upp risa ok lifna, er i guds nafni ok krapti var drepinn. En ef hann ma sik nỏckur hræra i nafni Jesus ens krossfesta or þeim stad, er nu liggr hann, þa mun ek kasta nidr ollum ifa ok trua þvi, er Silvester kenner.» Þa tok Kusi at mæla: «Orỏggr heit ek þvi, at ek mun trua þvi er Silvester kennir, fyrir þvi at gridungr þessi ma eigi lifna fyrir nafn Jesus.» En þa mællti Beniamin þetta: «Fyrir hvi munu menn eigi hlæia at oss, kvad hann, þeir menn er sia gridung þenna liggia daudan ok bolginn, en vær skulum trua þvi, at hann muni upp risa i nafni Jesus ens krossfesta manz. En fyrir þvi at domendr beida þessa, þa mun (ek) veita þat af minum mun ok eptir þeira þocka, ef þetta ma verda.» Aroel mællti: «Slikt ed sama mun ek um mæla, sem Beniamin mællti, trua, ef gridungr lifnar.» En þa mællti Jubal þetta: «Bratt mun ek yfvir þvi lysa, at ek mun hverfa fra Gydinga tru, þegar er Silvester ma sva giỏra, at gridungr sia lifni.» Nu mællti Thara med þersum hætti: «Sva sem þat eru miklir orar at trua þvi, at gridungr sia megi upp risa, sva er ok mer mikil heimska at fyrirlata lỏg min; en fyrir þvi at hvorki ma verda, þa heit ek þvi ỏruggr, at ek mun kristinn verda, ef Silvester reisir upp gridunginn.» Sidan tekr til (mals) Seleon prestr Gydinga ok mællti: «Hveriu sem vær heitum, þa mun hvorki fram fara, at gridungr lifni ne (ek) muna trua; en ef Silvester er fuss at reisa hann upp, þa mun ek eigi einn i gegn þvi mæla, ok heitum vær þa allir, at vær munum kristner verda, ef hann reisir upp gridunginn i nafni Kristz sins.» Zenophilus ok Kraton domendr badir toku þa til mals ok mællto þann veg ok tiado fyrir ollum lyd: «Þar hefir nu stadar numit, segia þeir, atkvædi allra Gydinga, þeira er keptu vid Silvestrum, at þeir munu allir fra Gydinga tru hverfa, ef Silvester kallar ꜳ nafn Jesus Kristz ok reisir upp gridung þenna.»

31. En þa er þraut þessar rædur, þa bad Silvester ser hliods ok mællti ꜳ þessa lund: «Lydit þer mer synir ok brædr, þeir er gud gaf skilning. Þat vitum vær allir, at gudi er eigi rækt ꜳ nautum, en nu beidir allra þurft, at hann lati ser soma at rækia þetta kvikendi; en fyrir þvi skili kristner menn sik fra heidnum mỏnnum ok Gydingum, ok gỏngum mer allir saman i einn stad, er ꜳ Krist truum, ok fỏllum ꜳ knebed allir, ok bidium þess gud af ollum hug, at hann lati ser soma at heyra bænir vorar ok syna ollum lyd drottin Jesum Krist son sin vera.» En er Silvester hafdi þetta mællt, þa skilduz kristnir menn allir fra heidnum mỏnnum ok voru a bæn sinni alla tid dags, ok var eigi sa madr þar, er vatni helldi. Þa toku Gyðingar at hlæia at kristnum mỏnnum ok mællto svo: «Nu mun Kristr ydvar koma ok synaz ydr.» En þa tok Silvester pafi at hallda upp hỏndum sinum til himna ok at mælaz fyrir vit gud a þessa leid: «Deus Abraham, deus Ysaac, deus Jacob, er þvi ert nefndr i þrennu akalli ok kend(r) vit þessa þria alldarfedr, at þu ert einn fadir gud i þrenningu, fadir med syni ok helgum anda, fadir getandi sannan son af þer ok helgan anda frammfaranda af fedr, einn guddomr i þrenningu, iafn avallt ok enn sami! Þu gud, er skapadir himen ok iỏrd or ongu fyrir ord, þat er fyrir son þinn, þann er ser let soma at taka mandom a sig ok gerdizt gud algerr madr, til þess at hann byrgi ollum truondum monnum, sa er borinn var fra meyio heilagri ok i iỏtu lagdr, himna konungr, sa er einglar syndu hirdum, en stiarna syndiz austrvegs konungum, ok sa er til þess var freistat af diofli, at hann leysti oss fra diofla freistni, sa er krossi var pindr fyrir syndir heims, ok gerdiz til þess madr, ad hann giordi mennina guds sonu ok hluttakendr eilifrar dyrdar! Kalla ek ꜳ Jesum Krist nazarenum, þann er krossfestr var ok reis upp af dauda, a þik kalla ek yfir gridung þenna, er i diofuls nafni do, til þess at hann rise upp i þinu nafni, ok fari hann hogvær sem lamb til hiardar sinnar, ok veittu honum margra vetra lif til vitnis kraptz þins, til þess at menn þessir allir viti, at þu ert son guds, er komt i þenna heim.»

32. En er Silvester hafdi a þann veg fyrir bediz, þa laut hann i eyra gridunginum ok mællti svo: «Þu nafn bolvonar ok dauda, svo sem þu gallt inn i eyra gridungs þessa, svo gialltu ut fyrir krapti drottins vors Jesus Kristz ens krossfesta, i þess nafni mæli ek vit þik: ris upp þu, gridungr!» En er hann hafdi svo mællt, þa bles gridungrinn vit ok reis upp sidan. En Silvester leysti bond af honum ok mællti svo: «Far þu nu til nauta þinna ok ver hægr avallt sidan.» En þa geck gridungrinn a braut ok til hiardar sinnar hægr ok hogvær, ok lifdi marga vetr sidan. En eptir þat kalladi allr lydr einni roddu med Constantino konungi ok Heleno drottningo modur hans ok domondum guds ok Gydingum ok ollum lyd, ok mællto svo: «Sannr er gud ok sannr er guds son drottinn Jesus Kristr.» Ok a þessum enum sama degi sneruz til Kristz meir en .iiij. þusundir Gydinga. Helena drottning modir keisara tok tru med sonarsonum sinum .ij. Constancio ok Constante ok dottor konungs Constancia, ok allir þeir er henne þionodu, toku vit tru. Craton ok Zenophilus domendr badir toku ok vit tru ok allir þeira vinir, ok gerdu allir þackir gudi, er þeir voro allir leystir fra villu fyrir Silvestrum pafa.

33. En þa for hverr heim fagnandi þadan fra þvi þinge til sinna heimkynna. En er þadan lidu nockurir dagar, þa sendo blotbyskupar Constanti(n)o konungi rit ok mællto a þessa lund: «Lydr þinn, konungr, fær skada mikinn af blæst(r)i dreka þess, er hofgydiur vorar voru vanar at blota ok færa honum fæzlur a hverium manadi. En sidan er þu tok(t) kristin lỏg, þa er honum nu ecki fært drekanum i fæzlu, ok reidiz hann nu ok kvelr hvern dag marga menn af blæstri sinum. Af þvi bidium vær, at þu lofir oss nu at færa honum fæzlu, sem vant hefir verit, til þess at lydr þinn megi fagna heilso sinni.» En er konungr hafdi (lesit) ritid, þa spurdi hann Silvestrum at þvi, hvort (hann skylldi) þetta blotmonnum veita eda eigi. Silvester svaradi ok mællti: «Lattu nu svo, ef nockur hofdingi riddara þinna leti taka upp lỏg vinar þins i gegn þer ok þinum logum, mundir þu eigi reidaz honum, þott hann gerdi eigi þat sialfr, en hann bannadi eigi odrum at gera? Hvat dæmir þu um þat?» Konungr svaradi: «Dauda er sa verdr.» Silvester svaradi ok mællti: «Slikrar pislar er verdr fra himnakonungi hverr þeira, er eigi bannar diofuls logh i gegn guds vilia.» Calpurnius het borgargreifi einn, hann var heidinn madr, hann var þa staddr med honum, er Silvester mællti þetta. En er hann heyrdi þessi ord Silvestri, þa mællti hann greifinn vit konunginn: «True þu þvi, konungr, sem ek segi þer, at meir en .iii. hundrut manna faraz a hverium degi, ok er nu ecki annat biargrad, nema þat at vær aukim fæzlu drekans, ok verdi hann oss i hugum, þegar er þat ma vera.» Silvester svaradi ok mællti: «Syndu mer nockurn kristinn mann af þeim, er daudir ero af blæstri drekans.» Calpurnius greifi mællti a þessa lund: «Ef drekinn grandar eigi kristnum monnum, þa fardu til hans ok kyrr hann svo nockurn manad, at hann drepi eigi menn.» Silvester svaradi ok mællti: «I nafni Jesus Kristz mun ek svo giỏra, at dreki sia grandi mannigi sidan.» Calpurnius mællti: «Giỏr þu þat, er þu mælir nu, til þess at vær megim trua Kristi þinum.» Silvester svaradi ok mællti sva vit Constantinum konung: «Konungr, kvad hann, hlyd þu mer, ok gior sem ek beidi. Ek vil nu, at þu biodir hingat ỏllum blotbyskupum a morgin, til þess at þeir heiti þvi allir, er nu heitr Calpurnius einn.» Konungrinn kvad svo vera skylldu, sem Silvester mællti, ok baud þangat ỏllum blotbyskupum at morni. En er þar kvomu allir blotbyskupar annan dag eptir med Kalpurnio greifa, þa hetu þeir þvi allir, at Kristi mundi trua, þott drekinn kyrdiz einn manud, ok drepi hann eigi menn.

34. En þa for Silvester til kirkiu ok prestar hans .ii. med honum Fauskonius ok Constancius, ok fỏstodu allir saman sex dęgr ok voru ꜳ bænum allar þær stundir. En ena þridiu nott syndiz Petr postoli, ok mællti postolinn vid hann: «Med þeim prestum, er fỏstudu med þer ok voru ꜳ bænum stadfastir, þa vil ek at þu stigir nidr til drekans, ok skulud er allir taka corpus domini, en einga skalltu fæzlu adra taka; eigi skalltu hrædaz, helldr hafdu allt traust i gudi, ok gack til dreka þess, er fiandinn byggir i, ok mæl vid hann: Jesus drottenn, sa er getinn var af helgum anda ok borinn fra mey Mariu ok var krossfestr daudr ok grafenn ok reis upp af dauda, ok ste hann upp til himna, ok sitr nu til hægri handar gudi, ok mun hann þadan koma at dæma um lifendr ok dauda, bidtu hans stadfastr ok bundinn i þessum stad, unz hann kemr. En sidan er þu hefir þetta mællt, þa bittu munn hans med hỏrþrædi þrefolldum vextum ok snunum, ok inzsigla sidan, ok lat krossmark ꜳ vera; stig þa upp sidan fra drekanum. Sidan kom þu til kirkiu minnar, ok muntu þar þa finna braud latid ꜳ allteri, þat er ek sendi þer, ok skalltu þvi fyst bergia, adr þu takir fæzlu þina, ok mun þa flyia fra þer ỏll illzska ok eitr.» En er Petr postoli hafdi þetta mællt, þa hvarf hann ꜳ braut. En Silvester giỏrdi, sem hann baud, ok ste sidan nidr til drekans. En kristnir menn voru a bænum i ỏllum kirkium medan, ok badu allir fulltings ok trauz af gudi. En blotbyskupar sendu eptir honum ok þeim .ii. fiỏlkynga menn, ok het annarr þeira Porphirius en annar Torkvatvus, til þess at þeir sæi, hvort hann kæmi til drekans edr eigi. En sidan ste Silvester nidr i iỏrd til drekans med tveimr prestum sinum, ok .l. palla annars hundrads. En þeir enir fiỏlkunnigu menn Porphirius ok Torkvatuus blotudu diofla, adr þeir stigi nidr eptir þeim Silvestro. En er þeir enir fiỏlkunnigu menn komu at blæstri drekans, þa fellu þeir nidr badir ok kvỏlduz i sott akafa mikilli. En Silvester kom til drekans ok batt munn hans medr streing, þeim er hann hafdi med ser, ok mællti vid hann ỏll þau ord, er honum voru kend at mæla. En er hann kom aptr or þeiri haskafỏr, ok prestar hans med honum, þa fann hann þa Porphirium ok Torkvatuum illa halldna, ok bad hann fyrir þeim ok tok i hỏnd þeim ok leiddi þa med ser upp or iordinni; en þa let hann þa fara, ok voru þeir þa alheilir af bænum ok iarteinum Silvestri pafa. Þa runnu þeir þegar visliga eptir villubokum sinum ok brendu þær allar þegar i augliti Silvestro ok allz lyds ok allra blotbyskupa, ok mællto þeir sva fyrir sialfir: «Brenni þeir, er eigi trua Kristi þeim er Silvester bodar.» En þa vard margr Romaborgar lydr leystr fra tvennum dauda, þeim er Silvester leysti þa, fra skurdgoda blotum ok fra diỏfuls villu ok fra eitri drekans. A þeim misserum toku tru ok sneruzt gudi til handa .xx. þusundir karla, ok voru umfram bỏrn ok konur, ok toku skirn af Silvestro pafa, enda vard mannigi mein at þeim dreka um alldr sidan.

35. Þa vard Silvester pafi storliga ꜳgætr um allan heiminn af tỏlum sinum ok af otalligum iarteinum, þeim er hann giỏrdi i Romaborg, fyrir þvi at bædi lærdir menn ok olærdir elskudu heilagleik hans ok sidsemi, fyrir þvi at mikill fiỏlldi manna hvarf til handa drottni vorum af hans kenningum ok fyrirtỏlum; fyst at upphafi Constantinus konungr, er hann hvarf eptir tru þeiri, er Silvester bodadi, en sidan Helena drottning modir hans ok Gydingar þeir allir, er henne fylgdu, ok allir rikismenn ok storeflismenn, þeir er i Romaborg voru, hurfu eptir bodordum Silvestri pafa. En sidan er Silvester hafdi sva mikinn frid giỏrt ꜳ medal manna, at hann hafdi ỏllum komit ꜳ einn sid at trua ꜳ gud fỏdur ok son ok helga(n) anda, þa sendi sidan Constantinus konungr rit i allar storborgir ok mællti sva: Constantinus konungr sendir kvediu ollum Romaborgar lyd ok allra borga hỏfdingium. Se ỏllum fridr ok heilsa gỏfgundum enn hæsta gud. Leingi hefvir ek wndrazt med miklum hugarharmi willu vora ok rangindi, er vær gofgudum skurdgod med þeiri ræzlu, sem vær skylldum gofga þann gud, er sier alla leynda hluti hiartans ok veit allt fyrir, adr verdi, skapari allra hluta, sa er alla tru gefr lifs anda, einn er sannr gud, sa er styrir valldi allz heims, osyniligr ok oumrædiligr, ỏllum ædri ok allz valldandi i sinum mætti ok allz litandi i sinum guddomi, þat er ordit er ok oordit. En eigi er undarligt, þott ostyrkr likami megi eigi lita i gegn eilifu liosi allz heims skapara ok lausnara, þar er vær megum eigi sia i gegn solar geisla, sva at eigi dỏckviz þegar ostyrkleikr mannligrar synar, en oss gegnir at fyrirlita eitr illra hugrenninga ok hallda dyrd himnakonungs med rettum hug ok fyrirlata myrkva gỏtu en ganga liosan heilsustig. Af þvi latum vær af villu ok greidum hug vorn til þeira hluta, er betri eru ok nytzsamligri, þviat su er betri gata ok biartari, er guddomr synir, en su er myrkr færir ỏllu mannkyni ok tekr hugi manna fra ordi guds. Hỏlldum vær þvi med omæddum vilia lỏg þau, er gud gaf oss, þviat med honum er eilift lif ok lios, en sa mun ỏdlaz eilifa miskunn, er hans lỏgum þionar. Hỏnum byriar oss at þiona en fyrirlata skadsamliga villu, þa er oss bannar lifs gỏtu, þviat þeir munu finna eilift lif ok lios, er gofga sannan gud med milldum hug, ok munu þeir niota sætleiks himneskrar fæzlu med gudi þeim, er rikir i himnum. Þessa hluti veit ek med ast til sannrar tru, til þess at ek syndag mỏnnum naudzsynliga gỏfgun gudligrar milldi, sva sem ek kallazt hỏfdingi fostriardar þessar. Hyggium vær ath dyrd almattigs guds, ok bidium hann oss miskunnar, ok munum vær þa eignaz ꜳr ok frid ok fordaz allan haska. En enn hæsti gud, þa er hann ser sidu vora ok godan vilia, þa mun hann gefa oss fyrir milldi sina ok miskunnsemi eilifan frid ok gnott fagnada, sa er lifver ok riker med syni ok fedr ok helgum anda um allar alldir allda.

36. En eptir þat sidan þa for Constantinus konungr til orostu vid Serki ok hafdi gagn or orostunni. En er hann kom til borgar þeirar, er Bizancium heitir, þa dreymdi hann um nott, at honum væri kona færd gỏmul ok daud, ok þat at Silvester mællti þetta vid hann: «Bid þu fyrir henne ok mun hun lifna.» En er konungr bad fyrir henni, þa reis konan upp, ok vard hvn ung ok fỏgr, ok þockadiz hun vel i augliti konungs, ok skryddi Constantinus hana skickiu sinni, ok setti konungr yfir hỏfud henne koronu, þa er hann atti bezta. En honum þotti, sem Helena drottning mællti vid hann: «Sia skal þin kona vera, sagdi hun, ok deyia eigi fyrr en i enda heims.» Þa vaknadi konungrinn ok sagdi vinum sinum draum sinn, ok red eingi drauminn, sva ath honum hugnadi. Þa tok Constantinus konungr at fasta, ok bad hann gud vitronar ok mællti sva: «Eigi mun ek aflata at fasta ok bidia þik, Kristr sonr guds, unz þu vitrazt mer fyrir þion þinn Silvestrum.» En ꜳ enum þridia degi fỏstu hans þa syndiz honum i annat sinne heilagr Silvester i draumi ok mællti vid konunginn ok mællti sva: «Aurvasa kerling er borg sia Bizancium, er þu ert nu i staddr, þviat veggir hennar eru nu fallnir af fyrnsku; en þu stig ꜳ hest þinn, þann er þu reitt til kirkiu postola guds Petrs ok Pals i Romaborg, þa er þu vart nyskirdr, ok gef þu tauma hestinum, at hann fari, sem eingill guds leidir hann; en þu skallt hafa merkisstaf þinn i hendi þer ok draga stafvinn, sva at broddrinn nemi iỏrd, sva at sia meghi ristuna eptir ꜳ iỏrdunni, þar er stafrinn hefvir nidr tekit. En i þann farveg skalltu upp reisa borgarveggi, ok muntu endrnyia borg þersa, er nu er forn ok miok sva daud; en þersa borg muntu pryda nafni þinu ok giỏra drottningu annarra borga, ok munu vera giỏrr i henni musteri gudi til vegs ok ỏllum helgum mỏnnum, ok munu synir sona þinna hafa her volldi.» En þa [vaknadi konungrinn ok for þegar til kirkiu, ok sagdi hann draum sinn byskupi borgarinnar, en hann het Sisinnius; en sidan let hann syngia ser messu ok færdi gudi fornir i messunni ok tok sialfr corpus domini. En eptir þat ste Constantinus konungr ꜳ hest sinn, ok for hann þangat, sem eingill guds leiddi hann. En konungr let þar upp reisa borgarveggi i þann farveg, er stafsbroddrinn hafdi ꜳ ritit(!), ok var su borg kỏllud sidan Constantinopolis, en þat er Constantinus borg, en þa borg kalla Nordmenn Miklagard ꜳvallt sidan. Sva segir ꜳ bokum, at Constantinus konungr enn mikli, sa er nu var fra sagt um hrid, red fyrir sinu riki ok styrdi sinum konungdomi eitt ꜳr ens fiorda tigar, ok var hann enn mesti hỏfdingi ok agætismadr fyrir sakir sinnar tignar ok gæzsku, ok for hann af þessum heimi i fullum veg sinum ok akvedinni stundu af almattkum gudi. En heilagr Silvester pafvi, sa er vær hỏlldum nu messudag, giỏrdi allzskonar iarteinir i sinu lifi i guds nafni af sinum bænum ok verdleikum, hann gaf sion blindum ok heyrn daufum, mal þeim er dumba voru, gỏngu þeim er halltir voru, likþrair hreinsuduzt, diỏflar flydu fra odum mỏnnum.

37. Nu er þat langt at tina edr fra þvi at segia um hans iarteinir, en þo er her skỏmm frasỏgn giỏr ꜳ þessi bok, þott nog se malaefnen. En þar sem vær megum eigi alla hluti rita ꜳ bokum, þa er giorz hafa i lifi ens dyrliga pafva Silvestri, edr hversu mỏrgum mỏnnum hann hefvir snuit til rettrar tru af Gydingum ok heidnum mỏnnum bædi med ordum ok medr iarteinum, þa vilium vær þo med skỏmmu mali yfir fara enar efztu hans lifs stundir. Þa er almattigr gud villdi honum ỏmbuna sitt erfidi ok leida hann fra þessa heims ꜳnaud til eilifrar dyrdar, þa tok hann þyngd, þa er hann þottiz sik skamma stund mundu lifa, ok kalla(di) til sin alla sina klerka ok kysti þa alla ok mællti sidan vid þa ꜳ þersa lund: «Nu er her komit, synir minir, at mik skylldir hvortveggia til framfarar alldr mikill ok vanheilsa, ok er nu mal, at iỏrdin taki til sin þat, er af henni var tekit fyrir ỏndverdu, likama þann, er gud gaf mer, til þess at ek skylldi honum þiona, ok mætti sva verda, sem hann mælir sialfr fyrir munn Davids spamanz, at þa mætti verda likaminn erfd drottins, er hann gefr svefn þann vỏldum mỏnnum sinum, er bid eru meiri dyrdar helgum mỏnnum, þa er þeir eru hedan af heime kalladir. Um alla hluti framm vil ek ydr bidia, at þer halldit ast ydvar ꜳ milli, en unnit gudi um alla hluti framm ꜳ ỏllum dỏgum lifs ydvars.» En þa er hann hafdi þersa hluti mællt ok marga adra fyrir þeim, þa komuz þeir vid, er hia voru stadder, ok sungu lof gudi, ok skildiz þa en helgha ỏnd vid hann ꜳ milli gudligra mala, ok andadiz þa at vilia guds Kristz iateri ok yfirbodi allrar kristni. Likami Silvestri pafa var grafvinn med veg ok med dyrd i kirkiugardi Pricille heilagrar meyiar. Su kirkia stendr ꜳ gỏtu þeiri, er heitir Via Salaria, ok er þat ꜳ enni þridiu milu ath leidarleingd fra Romaborg, ok veitir almattigr gud i þeim enum sama stad ok vida annars stadar margfallda miskunn af bænum ok verdleikum hins helga Silvestri pafa, ok verda þar mỏrg takn ok iarteinir allt til þessa dags, ok getr sia enn helgi madr Silvester pafi alla hluti at gudi, þꜳ er hann vill bedit hafva. En i andlati Silvestri pafa var su en helga ỏnd, er fylgt hafdi þessum enum helga likama i þessu lifi, borin til himneskra fagnada af guds einglum. Ok med þvi at vist er, at hans ỏnd gladdiz þa ꜳ milli heilagra eingla, þa hæfir ok, at vær gledimz med godu ꜳ hans hatid, er til þess erum settir at hallda nu minning hans dyrdar her ꜳ iỏrdu. En heilagr Silvester pafi sat i stoli Petrs postola, ok vardveitti hann postoligt sæti ok sidu .iii. ꜳr ok .xx. manudr .x. ok umfram daga .ix. Nu skulum mer þau hafa lok þersa mals at bidia enn helgazta Silvestrum pafa liknar ok arnadarordz, at hann arni oss ꜳ hveriu dægri ok arnat fae, at vær getim bætta alla glæpi vora ok syndir, adr drottinn skili andir fra likỏmum vorum, fyrir verdleik ens helga Silvestri pafa, ok þat at Kristr lati ser soma af sinni miskunn ok dyrd at leida oss ꜳ enum efzta dome helga ok hreina med ser til himneskra fagnada, þar er alldregi verdi endir per omnia secula seculorum. Amen.

Appendix 1. (Fragm. 655 V², qv.)

Siluester uar ungr selldr til lerrinngar preste þeim er Cirinus het, enn hann glicþi brat eptir siþom prestens(!) oc com til ennar ǫsto tru cristins siþar. Gestrisni vanþi hann sik, oc framþi hann þat helldr af auþhofom gvþs vilia enn iarþligs fiar. Enn hann tok cristinn mann nekquern a gisting, þann er komenn uar or Anþekio oc boþaþi Crist nafn berlega; enn sa het Timotheus. Enn þat þorþo þa faer menn at gera, þui at ofriþr mikill var cristnom monnom i þer mvnndir. Enn Silvester tok eigi at eins viþ honom at gistingo, helldr elfide(!) hann oc kenning hans meþ sine lofe. Enn er Timotheus hafþi kenningar fram forþar .ii. misseri oc .iii. manoþr oc snvet morgom lvþ til gvþs, enn þa uarþ hann tekenn af heþnom monnom oc selldr Tarqino borgargrefa, enn hann let pina hann morgom pislom oc setia hann i myrquastouo. Enn er gvþs kappe villdi eigi blota scvrþgoþom, þa uar hann hoguenn meþ manndrapsmonnom. Enn sanctvs Siluester forþi licam hans til hvs sins, oc callaþi hann þangat Melkiadem pava, oc heldo þer minning pislar hans þa not alla i gvþs loue. Enn nekquer cristen cona, sv er het Theodane, grof lik hans i garþi sinom scamt fra leiþi Pꜵls postola. Þat uerk licaþi vel ollom cristnom monnom, at sa gvþs votr vere ner pꜹlo postola grauenn, sva sem fvr fvlgþi hann honom oc uar hans lerisveinn. Siþan let Tarquinus greve taca Siluestrvm, þuiat hann vętti, at Timotheus mvndi at haua aura nacquara. Enn er marger boro uitni, at hann hefþi ongua iarþliga ꜹra atta, þa gaf grefenn þat at soc Silvestro, er hann uar cristenn, oc letsc honom mvndo bana, nema hann blotaþi sialfcrafe. Siluester suaraþi: «Vittv þic fvr dom þan vera til eilifra quala, nema þu trver sciott a Jesvm Crist son gvþs.» Þa reidisc Tarquinius borgargrefe oc baþ setia Silvestrvm i mvrquastouo oc męlte, at «a onndvrþom dege a morgon mon ek lata glata þer i horþom pislom.» Silvester svaraþi: «Goþspialligom orþom mon ek uiþ þic męla: A þesse not mon ond þ[in sciliasc] fra þer, at tu taker eilifar qualar fvr þat er þu piner crist . . . . . . . . . . . . . . at sa er gvþ er ver cristner . . . . . . . . . . . . .

Appendix 2. (Pergamentblad 655 qv. IV.)

Helena drotning moþir Constantini konvngs var austr [i lon]dom meþ tvem sonarsonom sinom, annarr [þera] het Constans, enn annarr Constantinus. Enn hon var i svet gvþinga oc mvndi gvþinga trv haua, nema sonr hennar callaþi hana fra villo til trv rettrar. Enn er hon fra þessi tiþindi, þa senndi hon søni sinum rit, enn sva sagþi a ritino: Helena drottning sendir q. Constantino konungi søni sinom. Vitr hugr hnøkir eigi sonno, oc hevir ret trva alldregi scaþa. Gvþs miscunn eignom ver þat, er þu naþir at fyrlata scvrþgoþ, enn ver kennom manligri uillo þat, er þu uildir trva Jesum naþzarenum gvþ vera, oc etla þann gvþs son a himni, er gvþingr uar at kvni oc røgþr fvr fiolkvngi oc crosfestr meþ þiofom. Enn þat scaltu uita, at eigi er ꜹnnur gata til gvþs oc ins sanna lios nema trua gvþinga, þerra er gvþs log haua. Enn af þui er þer helsa geven af gvþi, at þu gerþir fyrstr convnga enda a blotom scvrþgoþa, oc reyndir þu, at þer mego eigi gvþ kallasc ne trvasc, er licnesci ero uandra manna or malmi gor, oc haua eigi ꜹnd ne scilning. Enn saþr gvþ syndi, at þau ero egi sonn gvþ, er ver hredomsc at þarflauso oc hugþom oss mega helso uęta, ef þꜹ uere oss holl, enn brꜹt taca, ef þꜹ reidisc. Af þui gerþi gvþ enda a þesse villo oc toc a braut hasca oc uetti lif oc helso af himni. Enn er þu [h]etr hann at gaufga, þa monþu eignasc velldi slict sem David oc speke slica sem Salomon, oc muno uera meþ þer spamenn þer, er gvþ melir viþ, oc mundu geta at gvþi alla hlvti, þa er þu biþr. Lifi heill þu konungr, inn kersti son, oc þroasc i ollom farseligom hlutom. Enn er Konstantinus konvngr las rit þetta, þa sendi hann annaþ rit at moti a þessa lvnd: Constantinus konvngr s. q. Eleno drotningo moþor sinni. Sa er uerolldo stvrir oc ollom heims nvtiom ręþr, þeim er ver lifþom(!) uiþ oc føþomsc, hann lifgar sialfr fvr sic allt þat er livir, enn hann gefr þrelom sinom log fvr briost hofþingia. Enn þui ꜹþseri verþom ver ollom, sem uer hovom høra staþ a miþil manna. Af þui ma ret vera þat, er ver uiliom, enn rangt eigi, at allir nemi retta hluti af orþom orom. Enn siolf villa or uattar þat, at gvþ er umb fram of scilning ora, þar er uer hvgþom þat gvþ vera, er ver letom sialvir gera. Enndisc manlig dirfþ oc þa meþ þeri scvnsemi, at saman comi a eitt mót kennimenn gvþinga oc cristinna laga, oc sanni hvarir trv sina meþ uitni heilagra boca fvr oss, er hia monom vera, sva at ver megem uita it sanna oc leiþa alla verolld meþ oss til . . . . . . . . . . . . . . . . eflsc i goþom hlutom meþ .ii. sonom minom.»

12. Þa samnaþi Elena drotning ollom . . . . . . . . . . . . ennimonnom, til þess at velia ena malsniollosto menn, þa er fara scv[lldi] meþ henni til Romaborgar, oc sagþi hon þeim, at þer scvlldi þrevta . . . . . . trv sinnar uiþ cristna menn, oc eigi meti konvngr vita et sanna, nema aþrir tvegio stigi vfir aþra. A þerri tiþ var vfirbvscop sa er het Isacar, enn hann brasc siukr, er hann fra þessi tiþindi, oc talþisc vndan forinni sialfr. Enn hann sendi af sinni hendi .xii. spekinga, þa er macligir þetto vera til þessar þreto, þuiat þer cvnno beþi vel girzca tvngo oc ebresca. Þa gerþisc kennimanna fvndr mikill i Romaborg, oc komo þangat .vi. bvscopar ens atta tigar, enn .ix. oc .c. kennimanna gvþinga fvr utan þa .xii. spekinga, er Isachar hafþi senda. Constantinus konungr com þangat oc allir o[lldu]ngar Romaborgar oc Elena drotning meþ sveit sinni. Enn þer voro domendr tecnir, er hvartke hofþo gvþinga trv ne crist[inna manna], at eigi hallaþisc þer eftir sinni trv i domi.

13. Spekingr necqverr var til domanda tekenn, sa er Craton het, oc uar lerþr vel beþi a girzco oc latino. Enn þat matti alldregi of telia fvr honom, at hann þegi giof at manni. Alldregi uirdi hann konvngs tign i domi ne enscis rikismanz velldi; vinr var hann hofþingia, en þo uilldi hann eki iarþlict veldi sialfr haua. Enn þot hann hefþi eigi aura meþ hondom, þa sagþi hann sit eigin vera allt, þat er honom þotti fagrt at sia, enn hann qvaþ [auþ]kvfinga uarþuęta þat meþ ahvgio, er hann quask betr niota enn þer, oc bera evngva ahvgio fvr. Sva uar hann [uanr] at mela: Ef auþgir menn bera a sic goll oc silfr oc dvrlig cleþi, at þer svnesc þa alþvþo betr en aþr, þa [þio]na þer meþ allre fegrþ sinni þerra augom, er auþhofom [ha]fna enn gremia þa at ser, er auþhofanna girnasc; þui at eigi gorir ost auþhofa [mann auþgan] helldr hofnon; þui at sa dvgir uinom oc sver eigi fe af ouinom, oc þvckisc þv(!) allt [ør]it eiga. Þetta atqueþi Cratonis spekings var ollom spocom monnom oc goþgiornom uel i scap. Annar domandi het Zenophilus, sa hafþi greve verit oc uar fvr þer sakar helst til þessa velldis tekinn, at hann þotti allra manna ofegiar[nastr] vera þerra manna, er þo hefþi oft mikil auþhøfi meþ hondom. Alldregi quaþ hann þann mann retlatan mega uera, er meþ necqueriom atbvrþ uilldi fegiafar þigia af oþrom. Þessa þegna .ii. atqueþi var ollom spocom monnom sva hvgþect, at fvr log var haft alt þat er þer dømþo. Af þui uoro þessir tekner domendr af hendi konungs oc drotningar a milli gvþinga oc cristinna manna at raþi allz stormennis.

14. Enn er allir voro comner til mots meþ konvngi oc drotningo, þa uar hlioþs beþit, oc toc konungr til mals: «A þesso moti er þerra hluta letanda, er eigi at eins ero þeim nauþsvnligir til [helso, er nu lifa i] hemi, helldr oc þeim, er enn ero egi komner i heminn, þuiat speki drotningar moþor minnar berr ahvgio fvr þvrft allz heims, enn nu fvsisc hon gvþinga trv fvlgia, nema annat revnisc [sannara] a þesso þingi. [Enn þat ueit allr] lvþr, at ec em cristinn. Af þui samir ocr boþom at sitia oc hlvþa þui, er melt er, oc virþa oll mol [retri uirþingo oc ueita i] hugscots uitni lof scvnsamligom molom, enn fvrlita oscvnsamligar þretor. Siti sa er ser letr [þessi] log lica, oc hlvþi meþ oss þui, er domt er of trv ens himnesca konvngs, þat er [almattigs] gvþs, oc tøe sonno enn hnøki logno. Enn þer, er meþ þessom hvga coma til saþrar trv, mono oss verþa þeckir, oc mono þer finna helso anda sinna.» Enn er konungr hafþi þetta mellt, þa romaþi allr lvþr mal hans oc talþi ser þat uel lica.

15. Enn er hl(i)oþ gerþisc, þa melti Craton spekingr: «Lvþir allir, er a þesso þingi eroþ, scamt mal mon ec mela. Til þerra hluta allra, er her [gera]sc, hevir konvngr mic setan domanda, enn a[nnan] Zenophilus gofgan mann oc agøtan. Konvngr leggr ost a cristni, [oc er] hann hlifsciolldr þerrar trv. Enn hann uilldi sialfr eigi af þui domandi vera, at hann setti þꜹ log, at engi scvlldi beþi veria soc oc døma umb. Enn in milldasta drottning moþir konungs fvlltingir gvþinga trv oc þera logom. Miklir ero tøendr hvarstvegia mals, þar er af tiginna manna trꜹsti eflasc hvarertvegio, þer er til þessar þreto ero bvnir. Enn þat scolo aller uita, at uit domendr erom eigi cristnir oc egi gvþingar, helldr elsco uit specþ oc retlęti, oc uiliom helldr devia enn tvna retlęti. Allra þvrft er her melt, oc scolo at þvi allir hlioþir vera, at allir of scili, hvat her er melt eþa dómt.» Þa melti Zenophilus domandi: «Sva hevir Graton melt, sem hann hafi minom munni, en ec uil þes spvria, hverir mela scolo a moti þesso, at eigi taki hverr maþr mal fvr munn oþrom. Einom lofo ver senn at męla, en þa oþrom at andsvara einom senn, er hinn þagnar. Enn ef sva verþr gort, þa uitu allir uisast, hvat hverge melir, oc allra uisast, hvat domendr døma.» Allir leto ser þat uel lica, er domendr melto.

16. Siþan voro talþir oc nefndir þer, er til þretonnar voro bunir. Tolf cappar gvþinga voro talþir, Abiathar oc Jonas lerifeðr þerra, Godalias oc Aunan ritarar þera, Beniamin oc Aroel tulcar þeira, Jubal oc Thasa logspekingar þera, Doec oc Kvsi þingkallendr þerra, Seleon oc Jambri prestar þera. Enn sia Jambri hann var fiolkvnnigr mioc, en þvi uar leynt, oc uar gvþingom mikit traust at honom. Enn af cristinna manna liþi uar fvrstr talþr Siluester pave, þar nestr prestr sa er Romanus het, enn Maximus diacn inn þriþi, en inn fiorþi Tvllianus siþsamr maþr oc gofogr. Enn er þessir fiorir voro nefndir, þa uar spurt, hvi eigi scvlldo xii. a mot .xii. Siluester svaraþi: «Egi trꜹstomc uer i fiolþa manna, helldr i mętti gvþs oc tolo .iiii. gvþspiallamanna. Cristr er oss enn ørinn, oc kollo uer nu a hann af ollo hiarta oc melom sva: Ris up þu drottinn, oc dom of sok þina.»

17. Abiathar gvþingr toc þa til mals: «Varr prophete sagþi þetta i psalmi: tacþu dømi af þinom bocom, en eigi af orom bocom, ef þu uill mal þit sanna.» Siluester svaraþi: «Oll uitni mon ec taka af vþrom bocom i dag i gegn vþr, sva sem er scoloþ taca af orom bocom i gegn oss, ef er megoþ.» Zenophilus domandi melti: «M . . . . . . . . . . . . . þat fvndit, at sialfr verþi vfirstiginn af sinom bocom oc logom, sa er upp hefr þret . . . . . . . . . . . er upha[f m]als mins, at ver trvum a .i. gvþ, enn sia Siluester ueit eki i logom, hans, er þria goþa gofgar, oc ueit hann eigi, hvat hann scal mela, sva sem sa uissi eigi, er gvþs sonr sagþisc, oc uar af þui crossfestr af feþrom orum, oc mon Siluester eigi dvlia, at hann uar dauþr oc grauenn. Enn þvi evcr hann a, at hann segir hann up haua risit a þriþia degi oc stigit til himna up. Nv ero þar .ii. goþar faþer oc sonr, enn inn helgi andi inn þriþi, er postolar segia ser uitrasc haua. Enn gvþ uar melti sva i logom orum: Seþ er, at ec em .i. gvþ, oc er engi annarr gvþ.» Zenophilus męlti: «Ef gvþ hevir þetta melt, þa uerþr Silvester scvlldr at sanna sic a .i. gvþ trva en egi a þria.» Silvester svaraþi: «Sia rod gvþs er i gegn otrv gvþinga þera, er dulþusc uiþ gvþ, þa er þer sa hann oc hevrþo orþ hans oc revndo craft [hans], er hann gaf dauþom lif; þui (at) sva melto flestir spamenn gvþinga: Se her gvþ varn, er up reis[ir d]auþa menn. Gvþ uissi fvrir otrv gvþinga oc melti: Seþ er, at ec em i. gvþ oc engi annarr, ec mon uega, oc ec mon lifga, ec mon beria oc grøþa.» Abiathas svaraþi: «Ransacaþu gvþspiall þit, oc svn oss, ef Cristr þin haui necquern ueginn, þui at rod gvþs vars melti sva: Ec mon uega oc lifga.» Graton domandi melti: «Ef Cristr reisti up dauþa menn, þa er svnt, at hann man raþa lifi þess, er lifþi, þvi at dvr mego lifanda manni bana, oc ma(r)gr a[nnarr] uaþi, sa er monnom gorir geig. Enn gvþ .i. ma daudum lif geva.» Abiathar melti: «Margir gerþo slicar [iartei]nir i logom orum. Þer gengo þurrom fotum of sio, oc stoþuoþo sol, oc leto falla eld af himni vfir ouini sina, oc gauo dauþom lif, oc callaþisc engi þerra gvþ, þot slicar iarteinir gerþi, nema sia Jesus, er Siluester callar Crist gvþs son.» Siluester svaraþi: «Þui mattu eigi i gegn męla, at Jesus gaf lif dotor hofþingia yþuars, oc resti hann af dauþa einga son eckio, er til grauar (uar) boren, oc gaf hann lif Lazaro, er .iiii. daga uar fulnaþr i grof; lvg ec, ef Josippus spamaþr yþuarr hevir eigi þetta sagt fra honom.» Abiathar męlti: «Sagþa ec aþr, at [margir] gerþo slicar iarteinir fvrr, oc tolþosc eigi vera gvþ helldr þrelar hans, enn sia sagþisc gvþ vera.» Siluester melti: «Mantv þat sagt i bocom þinom, at Daþan oc Goreb oc Abiron dromboþo i gegn Moisen, oc opnaþisc iorþ undir þeim.» Abiathar svaraþi: «Sat uar þat.» Siluester melti: «Ef þat er satt, enn allra helst þui at sat er, þa liti domendr a þat, ef Jesus sia, er gaf blindom svn, enn daufom hevrn, oc rac diofla fra oþom, oc gek þvrrom fotom of sę, oc stoþuaþi hriþir oc uinda, oc gaf dauþom lif, hvart hann metti livga þat, at hann vere gvþs son, þar er gvþ letr alldregi uitislaust vndan ganga ofmetnaþar[menn, en sia Jesus] sagþi sic gvþ ver[a oc] sannaþi þat meþ iarteinom, oc melti sva viþ gvþinga: Ef er trveþ egi orþu[m minom, tr]veþ er þa iarteinom.» Þa melto domendr Graton oc Zenophilus: «Vfir er Abiathar stiginn af Siluestro, ef þat er uist, at gvþ gvþinga hevir auallt fvr i gegn staþit ofmetnaþarmonnom. Enn ef hann segþisc gvþ vera oc [vere hann ei]gi, þa mette hann eigi lif geva dauþom, helldr vere hann sialfr dꜹþa verþr.»

18. Þa gek fram Jonas oc melti: «Vphaf mals mins mon hefiasc af Abraham feþr orum. Vinr gvþs var hann callaþr oc cvn hans allt heilact. Þa er gvþ scipti þioþom oc endimorcom þerra, þa varþ gvþs hlutr vfir cvni Jacobs, þess er var sonarson Abrahams. Lvg ec, ef Siluester ma dvlia, at sva er ri

---

Fotnoter