Fides Spes Caritas

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.

Heilagra Manna Sögur

Fides Spes Caritas
(Holm. 2, A; 233 folio, B; 235 folio, C; 429 octavo, D).

C. R. UNGER

Christiania 1877

Prologus in tres virgines Fides, Spes, Karitas

Þꜳ er um allan heim hafdi [heilugh kenning gudligs sads runnit med vaxandi milldi kraptaverkanna fra blotum skurðgoða til guðs kenningar ok heilagrar skirnar, [sva at allir þangat flyendr yrði heilir, þa matti þat eigi standaz ovinr allz mannkyns hinn forni fiandi, spillari sannz froðleiks, at sea svo marga fagra bloma [mannkostanna skina med ꜳvegsti truarinnar i hiỏrtum manna, en sik ræntan sinum monnum. Kvaldiz hann þa akafliga af ogurligri ofund ok illgirnd ok eggiaði einn sinn vin til grimdar ok agangs við guds menn at briota niðr alt kristiligt siðlæti; en sa het Adrianus ok var þa keisari yfvir ollu Rómaborgar riki.

Karp Zolotaryov: Fides, Spes og Caritas

1. En ꜳ þeiri tið kom kona su til Rómaborgar, tigin at kyni en myklu tignari at goðum siðum, er Sophia het, ok þriar dætr hennar Fides, Spes ok Karitas. Hun gat snuit með fỏgrum dæmum sins siðlætis mỏrgum gỏfgum konum til truar. Ok fyrir þat kom einn greifi til Romaborgar, sa er Antiochus het, til fundar við Adrianum ok mælti sva: »Kona ein er komin i borg vara, ok þriar dętr hennar, ok skilr fra oss konur vorar, ok kennir monnum at trua ꜳ einn guð, þann er Jesus heitir, ok segir [med þeiri tru alla skulu fyrirlata feðr ok mæðr, vini ok frændr, ok konur ok [allar girndir þessa heims ok oll audæfvi; ok fyrir [hennar kenning ganga fra oss konur varar ok gora skilit við oss bændr sina.« Þa reiddiz keisarinn ok bauð þær allar mæðgur inn at leiða i sina holl. En þo at þessar meyiar væri harðla ungar at alldri, þa voru þær af giỏf gudligrar milldi lystar af helgum anda ok lærþar af spámanna orðum ok [postoligri predikan ok dyrðligar i allri sinni atferð. En aðr þær gengi inn i hollina, þa gerðu þær i enni ser ok fyrir briosti [hins heilaga kross mark. En er Adrianas sa þær, þꜳ óaðiz hann sva fegrd þeira, ok bra honum sva við, at hann mátti ekki mæla. En er hann tok mal sitt, þa spurdi hann, hvaðan þær væri ok hverrar tignar, ok sagði þær miklu sundrþykki komit hafa i borgina. Heilog Sophia svaraði: »Hit æðzsta nafn ok hit vegsamligzta ꜳ ek, allz ek er kristin, en Sophia heiti ek hinu oæðra nafni, sva sem frændr minir gafu mer; gỏfug er ek at kyni ok ættud ꜳ Langbarða landi, þar alin ok uppfædd, en hingat kom ek til þess at færa dætr minar i forn Kristi.« Adrianus mællti: »Þer hafit hrelldan allan borgarlyð ok konur fra bondum sinum skildar ok [sono fra feðrum, en hafit illyrðt Oðin en lastat Þor ok Balldr, en skammat Frigg ok Freyiu ok Gefion i ordum, ok lastat oll goð vór, ok segit þau onyt, ok eyðit allri vegsemð þeira, ok sier ek giỏrla, at þer munit vera þrár ꜳ tru yðra, ok nenni ek ekki at standa i orðaþófvi við konur, en [varla munum ver enn skilia.«

2. Þa let hann setia þær fiorar mæðgur i myrkvastofu hia husum Palladius ølldungs. En meþan þær voru þar, eggiaði Sophia þær ꜳ staðfasta tru ok ast við guð ok at standaz vel pislir fyrir guðs nafni ok mælti svo: »Heyrit þer, dætr minar, lærdar i guðligum ritningum, varðveitið þer nu tru þa ꜳ þessi kvalatið, er þer namut fyrr. Sa mun vinna allar þrautir ok yfir lata yðr stiga allar kvalar, er þer [elskudut fra barnæsku, ok sỏnn vón ok hialp er allra kristinna manna, ok hann mun med yðr vera einn almattigr guð Jesus Kristr. Engan fagnat megit þer moður yðvarri meira gora þessa heims en þann, at þer standiz virðuliga pislir ok alla freistni diỏfla ok vælar manna.« Meyiarnar svỏrudu sva: »Ver þu ỏrugg, modir ok drotning vór, ok send oss framm fyrir þik at domstoli þessa iarðligs hỏfðingia, ok munt þu þa fagna, er þu sier þrek varn ok hreysti i [þurft vorri. Grædari varr Jesus Kristr mun oss styrkia ok gefa oss orðagnótt, þolinmǫði ok styrk at svara þessum keisara ok sigra hann; lifandi guð skal af himnum sia mega með oss sanna ast ok staðfesti truarinnar, þviat med hans hreinu orði erum ver, en sæla modir, fyrir þik lærdar ok bunar allar pislir at þola fyrir hans nafni.« Moþir þeira mælti: »Gorit sem þer mælit nu, at ek mega koma eptir ydr i guðs trausti at enda yðvarrar pislar.« En er þær hofðu .iii. daga i myrkvastofu verit ok þriar nætr, bauð keisarinn þęr at leiða fyrir domstol sinn inn i hỏll sina, ok mælti sva til þeira meyianna: »Miskunnit þer æsku yðvarri ok fegrð, sva ung bỏrn at alldri, ok elli moþur yðvarrar, ok blotit haleit ok itarlig goð vór synilig, ok dyrðkit drotna vara Þor ok Oðin, skal ek þa velia yðr hin beztu sæti i minni hirð ok gipta yðr hinum tignuztum hỏfdingium i minu riki, sem þer eigut burði til ok ætt. En ef þer hafnit þessu ollu, þa sver ek þess vid gud min heilog, at hvarki skal ek vægia æsku yðvarri ne elli, eigi tign yðvarri ne vænleik, helldr skal ek yðr með ymissum pislum til heliar færa ok saxa hræ yður ok kasta þeim fyrir dyr ok hunda ok hræfugla himins.« Þa svorudu þær allar sem einum munni mælti þær: »Heyr þu, keisari, þat man þer [þikkia kynligt ok brosligt, at oss þikkir ekki undir, hvart þu heitr oss goðu eða illu, vid hvorki munum ver skipaz ne skialfva. Ver eigum oss føður, þann er oss leidir til eilifrar dyrdar, þess ognir ok reiði uggum ver, þvi at þa erum ver kvaldar ok pindar, ef ver fyrirlatum hann en fylgium þinum fagrgala [ok veilrædum(!). Spari þu ekki af at lata frammi vid oss nu allar pislir, þær er þu mátt til fa at sigra vara tru, ok munt þu varr við verða, at mikill er kraptr, sa er guð gefr sinum monnum i pislum.« Þa varð keisarinn fullr af æði ok reiði, ok mælti vid moþur þeira: »Seg þu nafn meyianna ok alldr þeira.« Heilog Sophia svaradi: »Hin ellzta þeira heitir Fides .xii. vetra gỏmul, en ỏnnur Spes .x. vetra, en hin þriðia Karitas .ix. vetra.

3. Þa kallaði keisarinn Fidem til sin ok mælti: »Fęr fornir hinni helguztu Gefion, ok lit, hversu fỏgr hun er, eða hversu virðuligt sæti hun ꜳ ok dyrdligt, þar er sem drotning vor byggvir.« Fides svaradi sva: »Ek hefir alldri slika folsku heyrða eða slika blindi [siena sem þu segir, at ek skula fyrirlata almatkan guþ minn, þann sem alla luti skapadi or engu, en gỏfga stokka ok steina prydda ok [gerva manna hondum.« En er keisarinn heyrði þetta, þa let hann flꜳ hana af klæðum ok beria hana nær allan dag med vỏndum. En er hon hafdi barin verit tolf sinnum af [tolf hundradshofðingium ser hverium þeira .xii. sinnum, þa sa engi merki sarleiks ꜳ likam hennar. Eptir þat liet hann slita af henni bædi briostin med iarnkrokum. En allir, þeir er hia voru ok sa þessar pislir ok grimð, gretu sarliga ok mælto med harmi: »[Hvat gerðu þessar meyiar þess endima, at þęr skylldu verdar vera at hafa slika pinsl; hardla illr er dómr þinn, konungr, ok raung eru þessi boðorð þin.« En or sárum hennar rann miolk en eigi blod. Þa męllti heilog Fides: »Hvilikar litaz þer, konungr, ognir þinar þessar, þviat .xii. hundradshofdingiar baurdu mik, ok urdu þeir allir modir, en mik sakadi ecki. Þa leztu briost af mer slita, ok kom miolk ur sꜳrum minum en eigi blod. En þu hugsadir heimsliga, at þu mundir mik mega skilia fra gudi minum i pislum þessum, en þat fær þu alldregi gert.« Þa let keisarinn setia hana ꜳ brandreid, ok var gorr undir elldr mikill, en su reckia var henne sva hęg, sem hun væri ꜳ skipi i logni. Hun bad til guds ok mællti: »Heyrdu, drottinn minn, littu yfir ambatt þina, at ek mega i mot standa þessum vikingi ok leysa i sundr allan stundlighan krapt hans.« En þriꜳr stundir dags var hun ꜳ [gloanda iarni, ok hafdi hvergi elldr runnit a hana. Sidan let hann setia hana i [ker mikit ok hella yfir hana wellanda biki. En er bikit tok akafliga at vella i kerino, þa leit heilỏg mær til himens ok mællti: »Grædari allra hluta, ꜳ þik kalla ek i þessum elldligum pislum. Drottinn minn Jesus Kristr, gættu min.« Sidan kastadi hun ser nidr aptr i hituna, ok var henne þar svo hægt, sem hon lægi i godri laug. En er keisarinn sꜳ hana osakada eptir slikar pislir, þa vard hann fullr af reidi, er hann matti eigi neyda hana til blota. Ok eptir þat baud keisarinn, at meyna skylldi sverdi hỏggva. En er en sæla mær heyrdi þetta, fagnadi hon miok ok gerdi gudi þackir ok kalladi ꜳ modur sina, er þar stod hia henne, ok bad, ath hun skylldi bidia fyrir henne, at hon mætti sina framfỏr med sigri ok iatningu lykta. Sidan kalladi hun ꜳ systr sinar ok bad þær vel standaz pislir eptir þeim dæmum, sem hun hafdi adr fyrir giỏrt: »ok megit þit nu sia, hversu ek hefir yfirstigit pislir ok konung sialfan, þviat hann kvelst nu, er hann matti mik i ỏngum lut kuga.« Sidan retti hun hỏfut sitt ok hꜳls undir sverdzeggiar ok hafdi adr kysta modur sina, ok bad þær allar heilar wera. Eptir þat hio skialldzsveinn keisara hỏfut af henne. En aund hennar baru einglar guds til himna, ok færdi hon svo Kristi sigr sins pislarvættiss.

4. Eptir þat heimti keisarinn til mꜳls vit sig Spem systur hennar ok mællti vit hana blidliga: »Heyrdu dottir, ok hlyd mer sem fỏdur þinum, ok blota Gefion drotningh vora til lifs þer ok heilso, at þa megir fordazt pislir.« Heilog mær svaradi: »Vita skalltu þat, konungr, at ecki skulu stoda ord þin hegomlig. Systir min lærdi mik med dæmi godrar atferdar ok ꜳminning, at ek skyllda slikan farveg fara sem hon milldrar iatningar til drottins mins i pislarmarki systur minnar ok henne lik wera. Gior þu þat sem þu vill vit mik, ok mantu þa vita, at ek em systir hennar.« En er konungr sꜳ, ath hann matti ecki med blidum ordum teygia hana til blota, þa let hann færa hana or klædum ok beria med sinvỏndum. En þa er .x. c. hỏfdingiar hỏfdu barit hana sitt sinn hverr, þa villdi hun mæla vit modur sina, ok matti fyrir þvi eigi, ath hun stod yfir andadri dottur sinni ok badz fyrir ok mællti sva: »Drottinn, gef þu þessi enni ungu ambatt þinne þrek, at hun megi standaz pislir i oskaddri iatninghu þinni, svo sem enne fyrri dottur minni.« En þa er modirin bad fyrir dottur sinne, þa kalladi en unga mær ok mællti svo: »Heyrdu, drottinn gud minn, gef þu mer sigr ok þrott.« Sidan snerizt hon til keisarans [ok mællti: »Heyrdu, nidingr ok ovinr milldinnar, fꜳ þu [til, ef enn er nockut eptir kvalanna, ok mant þu at sannre raun um koma, ath guds kraptr er med mer.« Þꜳ vard keisarinn reidr miog ok baud, at henne skylldi kasta lifandi i gloanda ofn; ok er henne war i ofninn kastad, þa sloknadi allr elldrinn, en hun tok at syngia lof gudi. En er Adrianus heyrdi ord hennar syngiandi ok bidiandi ser gud miskunnar, þa baud hann at leida hana i brott þadan ok kvelia hana ꜳ annan vegh. En er hon var kvalin, þa varp enum sætazta ilm af sꜳrum hennar, ok mællti hun hlæiandi: »Heyrdu, vikingr, eigi kenni ek pisla þinna, þviat drottinn minn fulltingir mer ok skylir.« Þa tok keisari ath ædaz af ordum hennar ok let setia hana i eirnauckva ok hella yfir hana biki vellanda. Ok þeir villdu steypa hỏfdi hennar nidr i velluna, þꜳ sprack i sundr þetta pislarfæri, en hitan ok vellan hliop ꜳ þꜳ, er hana kvỏldu, ok brunnu þeir, en hon var heil. Keisarinn myktiz ecki vit slikar iarteinir ok baud, at meyna skylldi hỏggva. Vit þetta atkvædi keisarans vard mærin glỏd ok kysti modur sina ok mællti: »Fridr se þer, modir.« Svo et sama kvaddi hon systur sina ok mintiz til hennar, ok bad hana at dæmi systra sinna oskialfandi ganga undir pislir ok minnaz ꜳ þat, at eingi missir traustz ok hugganar af gudi, sa er allt þolir fyrir hans sakir. Sidan hof hon hendr sinar til himens ok rendi augum til guds ok mællti: »Drottinn, tak þu nu ỏnd mina, þviat ek treystumz i þer ok vænti i þer.« Sidan var hun hỏggvin ok for sva til guds. Þa kalladi modir hennar ok mællti: »Se her nu, drottinn minn, dætr minar tvær, hefi ek þer signdar; bid ek, at sva fari en þridia, attu samteingir þer hana.« Sidan sa hun Caritatem dottur sina albuna til pisla ok mællti med fagnadi: »Giorzt þu, dottir min, karllmannlig, þott þu sert ung mær, vertu eigi þvi afhuga, at gud fyrirlætr ỏngvan, þann er haunum treystizt.«

5. Sidan let keisarinn meyna leida til sin ok villdi svikia hana med fagrmælum, en heilaug mær svo sem algiỏr ok saunn ast svaradi: »Ert þu svo vitstolinn, ath þu veizt eigi nu ætt mina, eda mant þu eigi systr minar, eda ætlar þu mik i annarri tru eda i annarri læringu verit hafa en þær, svo at ek skula svo herfilig vera ordin ok ætlera ok olik systrum minum, þar sem ek em þeim samborin i allar kynkvislir, ok eigi mun ek ein vor systra lata kugazt fyrir hundi þinum.« En er Adrianus keisari heyrde ord meyiarinnar, þa tok hann at ædaz af logha reidinnar ok baud, ath meyna skylldi festa i stagl, ok ætladi ymsum braugdum at beita hana i pislum, af þvi ath hun var þeira yngst. En þa er hann ser litit stoda sin braugd eda vælar, þꜳ let hann hana naukta med hꜳri upp festa i staglinum. En i þessi kvol hof hun upp angu sin til himens ok mællti svo: »Fulltingdu mer, drottinn minn Jesus Kristr!« Þa sneriz hun til keisarans ok mællti: »Ecki mattu, vesall, tomt er allt þat sem þu dæmir. Ek kenni einskis ꜳ mer, þess er þu þickiz mik pina.« Þa mællti konungr med ogurligri rỏdd vit meyna: »Blota þu Gefion drottning vora, þottu vilir eigi ỏnnur gud, ok man ek þa þo allt fyrirgefa þer.« Hon svaradi: »Fyrir hvi gremstu svo miỏk æsku minni eda ỏnd? Giỏr þu þat sem þu vill, ecki færdu þetta af mier.« Ok eptir þessi svor hennar, þa baud hann þionostumonnum sinum at kynda ofn gloanda ok kasta þar i meynni. Þeir voru þess traudir, þviat þeir sa guds krapt mikinn med henne. Þa geck hun sialf inn i ofninn gloanda ok signdi sik med guds pislarmarki, ok er hun hafdi i logann gengit, þa springr i sundr allr ofninn ok hlaupa sior gloandi or ofninum ok yfir [mikinn flock manna, ok brendi þa alla til bana voveifliga. En heilỏg mær geck i elldinum osaukut syngiandi ok lofandi gud. Þa vard keisarinn okveda vit ok skammadizt miog ok sendi menn til ath leida meyna or elldinum. En er þeir gengu ath ofninum, þa sa þeir þria menn ganga med meyiunni i loganum solu biartare ath yfirliti. Þeir urdu svo hræddir vid þessa syn, at þeir fellu þegar nidr til iardar ok vissu ecki til manna. En er þeir vitkoduz ok stodu upp, þa badu þeir hana litillatliga, at hun skylldi ganga ut til þeira. Hun gerdi svo, ok komo þau ỏll saman aptr til konungs. En þegar er hann sa meyna, þa mællti hann skiott, at hana skylldi hỏggva. Ok er heilỏg mær heyrdi þetta, þa kalladi hun ꜳ modur sina ok mællti: »Minztu min, modir.« En hon svaradi: »Bid þu fyrir mer, dottir, med systrum þinum, ath Kristr biodi mer til ydvar ath koma med fagnadi.« En eptir þessa vitrædu þeira var mærin skiott hỏggvin. En heilog Sophia lagdi i vagn likami þeira dætra sinna ok reid ꜳ dyrligum smyrslum ok ók sidan .xviii. milor fra borginni i brỏtt, ok grof þær þar ok bio um virduliga, ok hvarf sidan til borgarinnar ok gerdi gudi þackir fyrir pislarsigr dætra sinna.

6. Litlu sidar vitiar heilỏg Sophia þangat, sem helgar meyiar voru grafnar, ok margar konur med henne, ok hỏfdu mikil smyrsl med ser ok reykelsi, ok dyrkudu þar gud ok þessar enu helgu meyiar. En adr þessi kvennaflockr for ꜳ braut, sem þangat hỏfdu sott, þa fell en helga Sophia yfir helga domana ok mællti med tꜳrum: »Komit þer nu eptir mer, dætr minar!« Þa syndiz ollum, sem hon sofnadi hogliga, ok var þat andlat hennar sottarlaust ok i fridi. Sidan grofu þær hana þar hia dætrum sinum lofandi ok dyrkandi gud af þesso agæta mannvali. En eptir þetta vard Adrianus keisare lostinn sva illre sott, at hann vard fyrst blindr, en sidan vall hann maudkum, ok blodspyia mikil gaus or honum med holldfua; ok sidan slo ꜳ hann opi ok ædi, ok sprack hann i sundr i midiu, ok draufnudu i sundr allir lidir hans ok likami, svo at trautt helldo saman, er grafa skylldi. En messudagr þessa þriggia meyia er kal. Augusti gudi almatkum til lofs ok dyrdar, þeim er lifir ok rikir um allar alldir allda. Amen.

---

Fotnoter: