Ölkofra saga

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Íslendinga sögur

Ölkofra saga

Guðni Jónsson

bjó til prentunar

1. Stefnt Ölkofra um skógabrennu.

ÞÓRHALLR hét maðr. Hann bjó í Bláskógum á Þórhallsstöðum. Hann var vel fjáreigandi ok heldr við aldr, er saga sjá gerðist. Lítill var hann ok ljótr. Engi var hann íþróttamaðr, en þó var hann hagr við járn ok tré. Hann hafði þá iðju at gera öl á þingum til fjár sér, en af þessi iðn varð hann brátt málkunnigr öllu stórmenni, því at þeir keyptu mest mungát. Var þá sem oft kann verða, at mungátin eru misjafnt vinsæl ok svá þeir, er seldu. Engi var Þórhallr veifiskati kallaðr ok heldr sínkr. Honum váru augu þung. Oftliga var þat siðr hans at hafa kofra á höfði ok jafnan á þingum, en af því at hann var maðr ekki nafnfrægr, þá gáfu þingmenn honum þat nafn, er við hann festist, at þeir kölluðu hann Ölkofra.
   Þat varð til tíðenda eitt haust, at Ölkofri fór í skóg þann, er hann átti, ok ætlaði at brenna kol, sem hann gerði. Skógr sá var upp frá Hrafnabjörgurn ok austr frá Lönguhlíð. Hann dvalðist þar nökkura daga ok gerði til kola ok brenndi síðan viðinn ok vakði um nótt yfir gröfunum. En er á leið nóttina, þá sofnaði hann, en eldr korn upp í gröfunum ok hljóp í limit hjá, ok logaði þat brátt. Því næst hljóp eldr í skóginn. Tók hann þá at brenna. Þá gerist á vindr hvass. Nú vaknaði Ölkofri ok varð því feginn, at hann gæti sér forðat. Eldrinn hljóp í skóginn. Brann sá skógr fyrst allr, er Ölkofri átti, en síðan hljóp eldr í þá skóga, er þar váru næstir, ok brunnu skógar víða um hraunit. Er þar nú kallat á Sviðningi. Þar brann skógr sá, er kallaðr var Goðaskógr. Hann áttu sex goðar. Einn var Snorri goði, annarr Guðmundr Eyjólfsson, þriði Skafti lögsögumaðr, fjórði Þorkell Geitisson, fimmti Eyjólfr, sonr Þórðar gellis, sétti Þorkell trefill Rauða-Bjarnarson. Þeir höfðu keypt skóga þá til þess at hafa til nytja sér á þingi.
   Eftir kolbrennu þessa fór Ölkofri heim. En tíðendi þessi spurðust víða um heruð ok kómu fyrst til Skafta þeira manna, er fyrir sköðum höfðu orðit. Um haustit sendi hann orð norðr til Eyjafjarðar með þeim mönnum, er ferð áttu milli heraða, ok lét segja Guðmundi skógabrennuna ok þat með, at þat mál var févænligt. Slík erendi fóru ok vestr í heruð til þeira manna, er skóga höfðu átt. Fóru þá sendiboð um vetrinn eftir milli þeira allra ok þat með, at goðar þeir sex skyldu hittast á þingi ok vera allir at einu ráði, en Skafti skyldi mál til búa, því at hann sat næst.
   En er vár kom ok stefnudagar, þá reið Skafti til með marga menn ok stefndi Ölkofra um skógabrennuna ok lét varða skóggang. Ölkofri var málóði ok heldr stórorðr, lét þess ván, ef vinir hans kæmi til þings, at Skafti myndi eigi jafnstórliga láta. Skafti svaraði fá ok reið á brott.
   Um sumarit eftir kómu goðar þeir sex til þings, er skóga höfðu átt, ok höfðu brátt stefnu sín á milli, ok var þat ráðit, at mál skyldi fram hafa, en gera fé allmikit, ella hafa sjálfdæmi. Ölkofri kom til þings ok átti mungát at selja, kom þá til fundar við vini sína, þá sem vanir váru at kaupa öl at honum. Hann bað þá liðs ok bauð þeim öl at selja, en þeir svöruðu allir á einn veg, at þau ein kaup hefði þeir við átzt, at þeim var ekki vilnat í, sögðu, at þeir mundu eigi þeim birni beitast at deila um mál hans við ofreflismenn slíka, ok vildi engi maðr heita honum liði, ok engi vildi eiga kaup við hann. Þótti honum þá heldr vandast málit. Gekk hann þá milli búða ok fekk þá engi andsvör, þótt hann bæði menn liðs. Var þá lokit stórleika hans ok drambi.
   Þat var um dag einn, at Ölkofri kom til búðar Þorsteins Síðu-Hallssonar ok gekk fyrir hann ok bað sér liðs. Þorsteinn veitti honum slík andsvör sem aðrir.

2. Ölkofri fekk at kjósa gerðarmenn.

Maðr er nefndr Broddi Bjarnason, mágr Þorsteins. Hann sat it næsta honum. Broddi var þá á tvítugs aldri. Ölkofri gekk út með búðinni, þá er Þorsteinn hafði synjat honum liðs.
   Broddi mælti þá: “Svá lízt mér, mágr, sem þessi maðr muni ekki vel til skógarmanns felldr, ok er þat lítilræði at sekja hann þeim, er miklir þykkjast fyrir sér. Nú er þat drengskapr, mágr, at veita honum lið, ok mun þér þat sýnast ráð."
   Þorsteinn svarar: “Veittu honum lið, ef þú ert allfúss til, en veita mun ek þér brautargengi til þess sem annars."
   Broddi mælti við mann einn, at ganga skyldi eftir Ölkofra. Sá gerði svá, gekk út, ok þar hjá búðarvegginum hitti hann Ölkofra. Stóð hann þar ok grét aumliga.
   Þessi maðr bað hann ganga inn í búðina ok taka af sér ópit, - “ok eigi skaltu snökta, er þú kemr til Þorsteins."
   Ölkofri varð grátfeginn ok gerði svá.
   En er þeir kómu fyrir Þorstein, þá tók Broddi til orða: “Svá þykkir mér sem Þorsteinn vili þér lið veita, ok þykkir honum þetta klengisök vera. Máttir þú eigi gæta skóga þeira, er þú brenndir þann, er þú áttir."
   Ölkofri mælti: “Hverr er sjá inn sæli maðr, er nú mælir við mik?“
   “Broddi heiti ek," segir hann.
   Þá mælti Ölkofri: “Hvárt er hér Broddi Bjarnason?"
   “Svá er," segir Broddi.
   “Bæði er," kvað Ölkofri, “at þú ert göfugligri at sjá en aðrir menn, enda áttu til þess varit." Fór hann þar mörgum orðum um ok gerist þá hraustr í máli.
   “Hitt er nú til," kvað Þorsteinn, “ef þú ert allfúss til, Broddi, at veita honum nökkut lið, er þó lofar hann þik svá mjök.“
   Broddi stóð þá upp ok margt manna með honum. Gekk hann út ór búðinni. Hann brá þá Ölkofra á einmæli ok ræddi við hann. Síðan ganga þeir upp- á völluna. Var þar fyrir margt manna. Höfðu þeir þá verit í lögréttu. En er aðrir menn höfðu í brott gengit, þá sátu þeir eftir, Guðmundr ok Skafti, ok ræddu um lög.
   Broddi ok förunautar hans reikuðu um völluna, en Ölkofri gekk í lögréttuna. Hann fell til jarðar allr ok kraup til fóta þeim ok mælti: “Sæll em ek orðinn, er ek hefi ykkr fundit, ina dýrligu menn ok höfðingja mína, eða munuð þit nökkut vilja mér hjálpa, inir góðu menn, þótt ek sé ómakligr, því at ek verð nú allr fyrir borði, nema þit dugið mér?"
   Seint er at telja öll orð Ölkofra, þau er hann mælti, ok lét hann sem aumligast á allan hátt.
   Þá mælti Guðmundr til Skafta: “Allvesalliga lætr þessi maðr."
   Skafti svarar: “Hvar er nú, Ölkofri, stórlæti þitt? Ólíkligt þótti þér í vár, þá er vér fórum stefnuför, at sá myndi þinn inn bezti kostr at leggja málit undir mik, eða hversu drjúgir verða þeir þér nú í leiðveizlunni, höfðingjarnir, er þú hættir mér í vár?“
   Ölkofri segir: “Ærr var ek þá ok þó verr, er ek vilda þat eigi, at þú dæmðir um mitt mál, enda gettu eigi höfðingja, því at þeir eru örhjarta allir, þegar
   þeir sjá ykkr at koma. Sæll væra ek þá, ef ek næða því at koma undir ykkr mínu máli, eða á ek nökkura ván þess? En várkunn er þat, Skafti minn, at þú hafir mér svá reiðzt, at nú sé þess engi kostr. Var ek þá fól ok afglapi, er ek neitaða gerð þinni, en ek þori eigi at sjá þá grimmu menn, er þegar munu drepa mik, ef þit hjálpið mér eigi við."
   Hann mælti oft it sama, sagði svá, at hann þóttist sæll, ef þeir skyldu dæma hans mál. “Þykkir mér þat mitt fé bezt komit, er þit hafið.“
   Guðmundr mælti til Skafta: “Ekki ætla ek þenna vel til sekðar fallinn, eða mun eigi hitt heldr ráð, at vit gerim hann feginn, ok látum hann kjósa menn til gerðar þessar? Þó veit ek eigi, hversu hinum líkar, er þetta mál eiga við hann."
   “Nú þá, inir góðu menn,“ segir Ölkofri, “veitið mér þá nökkurn dugnað eftir."
   Skafti mælti: “Undir mér er lykð máls þessa, því at ek fer með sökina. Munum vit til þess hætta, Ölkofri, at vit Guðmundr gerim um ok lúkum málinu. Get ek, at þér muni þat duga við fullting okkart,"
   Þá stóð Ölkofri upp, ok takast þeir síðan í hendr. Nefndi Ölkofri þegar vátta, hvern at öðrum, ok er váttnefna kom upp, þá drifu menn at. Nefndi Ölkofri fyrst Brodda ok förunauta hans.
   Skafti mælti: “Sökunautr várr biðr okkr Guðmund til gerðar um mál þetta, en þó at vér hafim þat staðfest með oss, er skaða höfum fengit, at sjálfdæmi skyldi fyrir koma, þá viljum vit Guðmundr þat nú veita honum, at vit gerim heldr um en aðrir, ef Þórhallr vill þat körit hafa. Skuluð þér þess nefndir váttar, at fyrir mál þetta skal fé gera, en eigi mannsekðir. Ek handsala niðrfall at sökum þeim, er ek stefnda í vár."
   Síðan slitu þeir handlaginu.
   Þá mælti Skafti við Guðmund: “Hví mun eigi vel, at vit lúkim þessu af?"
   “Vel má þat," segir Guðmundr.
   Ölkofri mælti: “Ekki skuluð þit hrapa því svá, því at ek er ekki ráðinn í at kjósa ykkr heldr en aðra menn."
   Guðmundr mælti: “Svá var skilit, at vit skyldim gera, nema þú körir heldr þá aðra, er þetta mál eigu með okkr.“
   Ölkofri segir: “Því neitaða ek allan tíma, at þeir skyldu gera, en svá var skilit í handlagi, at ek skylda kjósa tvá menn til, þá er ek vilda."
   Þá var leitat um handsalsvættí, en þingmenn Guðmundar ok Skafta deildust allmjök at, hversu skilit var, en Broddi ok förunautar hans skáru skýrt ór, at svá hefði skilit verit sem Ölkofri sagði, at hann skyldi kjósa menn til gerðar.
   Þá mælti Skafti: “Hvaðan rann sjá alda undir, Ölkofri? Sé ek, at þú heldr nökkuru rakkara halanum en fyrir stundu áðan, eða hverja menn muntu kjósa til gerðar?"
   Ölkofri mælti: “Ekki skal lengi at því hyggja. Ek kýs Þorstein Hallsson ok Brodda Bjarnason, mág hans, ok aetla ek, at þá sé málit betr komit en þit gerið um."
   Skafti sagði, at hann ætlaði, at þat mál væri vel komit, þótt þeir gerði um, - “því at málaefni vár eru brýn ok góð, en þeir eru svá vitrir, at þeir munu sjá kunna, hversu þungs þú ert af verðr."
   Ölkofri gekk þá í lið Brodda, ok fóru menn heim til búða.

3. Frá brigzlyrðum Brodda við goðana.

Eftir um daginn skyldi upp segja sætt. Báru þeir þá ráð sín saman, Þorsteinn ok Broddi. Vildi Þorsteinn meira gera, en Broddi kvað þat skýrst at gera svá sem hann vildi ok segja þá sjálfr smátt upp. Broddi bað hann kjósa, hvárt er hann vildi, segja sátt upp eða sitja fyrir svörum, ef nökkurir menn yrði til at leita á gerðina. Þorsteinn lézt heldr vilja segja sátt upp en skipta hnæfilyrðum við þá goðana. Síðan sagði Þorsteinn, at Ölkofri skyldi eigi lengi þurfa síns hluta at bíða, kvað þá skyldu gj aldast féit allt at Lögbergi.
   Síðan gengu þeir til Lögbergs, en er lokit var þar lögskil at mæla, þá spurði Þorsteinn Hallsson, hvárt goðar þeir væri at Lögbergi, er mál áttu at kæra við Ölkofra. “Mér er svá sagt, at vit Broddi skylim gera um mál þat. Munum vit nú upp lúka gerðinni, ef þér vilið til hlýða.“
   Þeir sögðust góðs at vænta, at þeir mundu réttlátir í gerðinni.
   Þá mælti Þorsteinn: “Svá lízt okkr á sem lítils sé fyrir vert um skóga yðra félaga. Váru þeir félitlir ok fjarlægir yðr til gagns. Var eigingirni mikil í þeim mönnum, er góðs áttu kost ok kalla þat með eigu sinni annarri, en hann mátti eigi ábyrgjast yðvarn skóg, er hann brenndi sinn skóg, ok eru slíkt váðaverk, en fyrir því at þat er í gerð lagt, þá skal gera nökkut fyrir. Þér sex menn hafið átt skógana. Nú viljum vér gera sex álnar hverjum yðrum, ok skal þat gjaldast hér þegar.“
   Broddi hafði við búizt ok stikat vaðmál í sundr, ok kastar hann þá sér hverjum stúf til þeira ok mælti: “Slíkt kalla ek argaskatt.“
   Skafti segir: “Auðsætt er þat, Broddi, at þú ert fúss til at eiga illt við oss. Hefir þú mjök stungizt til þessa máls, ok ferr þú lítt þvera fæti at fjandskap við oss. Kann vera, at oss falli önnur mál léttara."
   Broddi svarar: “Þurfa muntu þess, Skafti, at taka meira á öðrum sakferlum, ef skríða skal í þat skarð, er Ormr, frændi þinn, reytti af þér fyrir mansöngsdrápu, er þú ortir um konu hans. Var þat illa gert, enda var þat illa goldit."
   Þá mælti Þorkell trefill: “Allmjök missýnist slíkum manni sem Broddi er. Hann vill hafa vin.áttu Ölkofra eða nökkurar mútugjafir ok kaupa svá at gera sér at óvinum slíka menn sem hann hefir í fangi."
   Broddi segir: “Ekki er þat missýni at halda einurð sinni, þótt mannamunr sé með yðr Ölkofra, en hitt var glámsýni í vár, er þú reitt til várþings, at þú varaðist eigi þat, er Steingrímr hafði stóðhest selfeitan, ok lagðist hann upp at baki þér, en merrin sú, er þú reitt, var mögr, ok fell hon undir þér, ok hefi ek eigi spurt til sanns, hverjum þá slauðraði, en hitt sá menn, at þú vart lengi fastr, því at hestrinn lagði fætrna fram yfir kápuna."
   Eyjólfr Þórðarson mælti: “Þat er satt at segja, at sjá maðr hefir allmjök dregit burst ór nefi oss, enda mælir rán ok regin við oss á svá gert ofan."
   Broddi segir: “Eigi hefi ek dregit burst ór nefi yðr. Þá var dregin burst ór nefi þér, er þú fórt norðr til Skagafjarðar ok stalt öxnum frá Þorkeli Eiríkssyni, en Guðdala-Starri reið eftir þér, ok sáttu þá eftirförina, er þér váruð komnir í Vatnsdal. Varðtu þá svá hræddr, at þú brátt þér í merar líki, ok váru slíkt firn mikil, en þeir Starri ráku aftr öxnina, ok var þat satt, at hann dró burst ór nefi þér."
   Þá mælti Snorri goði: “Allt er oss annat tiltækiligra en deila hér illyrðum við Brodda, en þat er líkast, at vér gerim oss minnisamt um fjandskap þenna, er Broddi lýsir við oss, ef vér komumst í færi."
   Broddi segir: “Um snýr þú þá sæmðunum, Snorri, ef þú leggr allan hug á at hefna mér, en þú hefnir eigi föður þíns."
   Þá mælti Þorkell Geitisson: “Þetta er líkast, at þú hafir þat helzt af nafni því, er þú ert eftir heitinn, at hann vildi hvers manns hlut óhæfan af sér verða láta, ok þat annat, at menn þoli eigi, ok liggir þú drepinn, er stundir líða."
   Broddi segir: “Engi vegr er okkr í, frændi, at yppa hér fyrir alþýðu ógæfu frænda várra, en ekki skal þess dylja, er margir vitu, at Brodd-Helgi var veginn. Var mér ok þat sagt, at faðir þinn tæki ofarliga til þeira launanna, en hitt ætla ek, ef þú leitar at, er þú munir fingrum kenna þat, er faðir minn markaði þik í Böðvarsdal."
   Eftir þat skilðust þeir ok gengu heim til búðar. Er nú Ölkofri ór sögunni.

4. Frá Brodda, Þorkeli Geitissyni ok Guðmundi.

Annan dag eftir gekk Broddi til búðar Þorkels Geitissonar ok inn í búðina ok kastaði orðum á Þorkel. Hann svaraði fá ok var inn reiðasti.
   Broddi mælti: “Því em ek hér kominn, frændi, at ek sá missmíði á því, er ek talaða við þik. Vil ek þess biðja, at þú virðir mér þat til bernsku ok óvizku, en látinn. eigi frændsemi okkra at verri. Er hér sverð húið er ok vil gefa þér. Vil ek, at þat fylgi, at þú farir at heimboði til mín í sumar, ok skal þat lýsa, at eigi skulu, betri gripir í minni eigu en þeir, er þú skalt þiggja."
   Þorkell tók þessu þakksamliga, sagði, at hann var þess fúss, at þeir gerði góða sína frændsemi. Gekk þá Broddi heim.
   Þat var aftaninn fyrir þinglausnir, at Broddi gekk vestr yfir á, en við brúarsporðinn hittast þeir Guðmundr, ok varð ekki at kveðjum, ok er þeir Skilðust, þá veik Guðmundr aftr ok mælti: “Hverja leið skaltu ríða af þingi, Broddi?"
   Hann sneri aftr ok mælti: “Ef þér er forvitni á því, þá mun ek ríða um Kjöl til Skagafjarðar, þá til Eyjafjarðar, þaðan Ljósavatnsskarð ok svá til Mývatns ok síðan Möðrudalsheiði."
   Guðmundr mælti: “Ein orð þín ok ríð Ljósavatnsskarð."
   Broddi segir: “Eina skal þat, eða ætlar þú, Guðmundr, at verja mér skarðit? Allmjök eru þér þá mislagðar hendr, ef þú varðar mér Ljósavatnsskarð, svá at ek mega þar eigi fara með förunautum mínum, en þú varðar þat eigi it litla skarðit, sem er í milli þjóa þér, svá at ámælislaust sé.“
   Skilðust þeir við svá búit, ok spurðust þessi orð um allt þingit. En er Þorkell Geitisson varð þessa viss, þá gekk hann til fundar við Brodda ok bað, at hann skyldi ríða Sandleið eða ella it eystra.
   Broddi segir: “Ek mun ríða þá leið, er ek hefi sagt Guðmundi, því at hann mun virða mér til hugleysis, ef ek fer eigi svá.“
   Þorkell mælti: “Vit munum þá ríða báðir saman, frændi, ok flokkr okkarr lítill."
   Broddi sagði, at honum þótti sæmð í föruneyti hans, ok lézt þat gjarna vilja. Síðan ríða þeir Þorkell ok Broddi báðir saman með flokka sína norðr Öxnadalsheiði. Váru þeir í einni ferð ok Einarr Eyjólfsson, mágr Þorkels. Riðu þeir Broddi ok Þorkell til Þverár með Einari ok váru þar um nótt. Síðan reið Einarr á leið með þeim með fjölmenni mikit, ok skilðust eigi fyrr en við Skjálfandafljót. Reið þá Einarr heim, en þeir Þorkell ok Broddi léttu eigi sinni ferð, fyrr en þeir kómu austr í Vápnafjörð til búa sinna.
   Þat sumar fór Þorkell at heimboði til Brodda, frænda síns, ok þá þar allgóðar gjafir. Höfðu þeir þá ina beztu frændsemi með vináttu, ok helzt þat, meðan þeir lifðu.
   Ok lýkr þar sögu Ölkofra.