Þáttr Haldórs Snorrasonar

Fra heimskringla.no
Revisjon per 5. okt. 2020 kl. 08:10 av August (diskusjon | bidrag)
(diff) ← Eldre revisjon | Nåværende revisjon (diff) | Nyere revisjon → (diff)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif Dansk.gif
Original.gif
Original.gif


Fornmanna Sögur

Eptir gömlum handritum

Þriðja bindi.

Útgefnar að tilhlutun hins

Norræna Fornfræða Félags

Kaupmannahöfn 1826


Þáttr Haldórs Snorrasonar.[1]


Halldór son Snorra goða af Íslandi var með Haraldi konúngi Sigurðarsyni, meðan, hann var utanlands, ok lengi síðan er hann fékk ríki í Noregi, ok vel virðr af honum. Þat bar at eitthvört sinn, at íslenzkr maðr, sá er Eilífr hét, varð fyrir reiði Haralds konúngs,[2] en hann bað Haldór flytja mál sitt við konúng, ok Haldór gerði svá. Haldór var stríðmæltr ok hagorðr[3] en mjök fátalaðr; hann bað konúng at Eilífr skyldi fá landsvist[4] af honum. Konúngr neitti því þverliga. Haldór var þikkjumikill sem aðrir íslendíngar, ok þótti illa, er hann fékk eigi þat er hann beiddi; hann fór síðan burt [frá Haraldi[5] ok Eilífr með honum; þeir komu á Gimsar til Einars Þambarskelfis, [ok beiddi Haldór, at hann mundi taka við þeim ok veita honum ásjá. Einar sagðist mundu við honum taka, með því móti[6] at Haldór vildi ok þar vera með honum. Haldór mælti: hvar vísar þú mér til sætis? Einar bað hann sitja í öndvegi gegnt sér. Einar átti þá konu, er Bergljót hét, hún var dóttir Hákonar jarls illa, Sigarðarsonar Hlaða jarls.[7] Haldór gekk jafnan til Bergljótar, ok sagði henni mörg æfintýr, þau sem utanlands höfðu gerzt í ferðum þeirra Haralds konúngs. Maðr hét Kali, hann var úngr at aldri ok nokkut skyldr Einari, illgjarn var hann ok nokkut öfundsjúkr, háðsamr ok hávaðamikill, hann var þá skósveinn Einars, ok hafði lengi þjónat honum. Kali var hagr vel á gull ok silfr, því var hann kallaðr Gyllíngar-Kali; [marga menn rægði hann við Einar, ok var sundrgerðamaðr mikill í orðum[8] bæði sundrlausum ok samföstum. Hann hafði mjök í háði við Haldór, ok [bað aðra menn yrkja níð um hann,[9] en eingi varð til þess, því fékzt Kali ok í at flimta hann. Haldór varð þess varr, ok einhvörn dag gekk hann til skemmu Bergljótar, ok er hann kemr at dyrunum, heyrir hann þar inn hámælgi mikla, var þar inni Kali ok [margir menn aðrir;[10] þeir bera þá fram fyrir húsfreyju hróp þat, er Kali hafði kveðit[11] um Haldór.[12] Bergljót bað þá þegja, ok sagði svá: þat er illa gert at fást uppá ókunna menn með hrópyrðum ok háðsemi, ok munu yðr[13] tröll toga túngu or höfði; hefir Haldór meirr verit reyndr at frækleik enn flestir menn aðrir í Noregi. Kali mælti: [ekki er ek hræddr við hann Morlanda,[14] þó at hann hafi mikil metorð af þér, þvíat vær höfum spurt at hann var settr í dýflitzu út á Grikklandi, ok lá þar á ormshala athafnarlaus ok ekki megandi. Haldór þoldi eigi þessi atyrði, hljóp hann inn í herbergit at Kala, ok hjó hann banahögg, ok er Bergljót sá þat, bað hún geyma dyranna, svá at eingi kæmist fyrr út enn henni líkaði. Þá mælti Haldór: biðja vil ek, húsfreyja! at þú sjáir eitthvert gott ráð fyrir mér, þó at ek hafi nú eigi til þess unnit. Hún svarar:[15] ek á marga frændr [þá] eðr náskylda þá, sem lendir menn eru,[16] ok veit ek vísliga, at til hvers þeirra er ek sendi þik, at sá tekr við þér fyrir mínar sakir. Haldór mælti;[17] hugsa þú svá fyrir, at með engum manni mun[18] ek á laun vera haldinn sem illræðismaðr. Bergljót segir: þeir munu þó fáir menn í Noregi, utan sjálfr Haraldr konúngr, at dugi at halda þik fyrir Einari, ef hann vill eptir þér leita, þvíat hann mun víss verða hvar þú kemr niðr; er ok til ráð annat, segir hún, ok er þat þó eigi hættulaust. Haldór mælti: hvert er þat? Hún svarar: at þú gángir nú þegar inní stofu,[19] sakir þess at nú eru 2 víti á hendi þér, annat vígsvítit, en annat borða víti, þvíat þú komt eigi til borða með öðrum mönnum, þvíat nú sitja menn yfir borðum; máttu nú gánga inn fyrir Einar, ok segja honum tíðindin, ok færa[20] honum höfut þitt, ok friðast svá við hann; en ef hann vil þér eigi grið gefa með því, þá mun eigi hægt at[21] forða þér fyrir honum. Síðan gekk Haldór inn fyrir Einar, ok mælti: eigi hefi ek opt verit víttr fyrir borðs tilgaungu, hefir nú ok svá til borit, at ek hefir eigi verit sýslulaus.[22] Einar svarar: segir þú víg Kala frænda míns? Haldór svarar; þeirrar sakar er ek sannr, ok því vil ek nú færa þér höfut mitt, ok ger þú af slíkt er þér líkar. (Einar mælti): víg þetta, er þik hefir hent, [er hit vezta ok mér nærhöggit;[23] þvíat Eindriði son minn mundi svá einn annarr
 drepinn vera, at mér mundi meira at þikja.
Haldór svarar: þat manntjón væri ólíkt. Einarr mælti: bræðr Kala munu þar sjá til sæmda,
 er ek er, um eptirmál ok vígsbætur eptir hann;
 er þat ok lítilmannligt at ek láti mér svá þikja, 
sem einn hundr hafi fyrir mér drepinn verit,
 þar sem Kali var; mun þat þá enn heldr leiðast öðrum, at vinna slík illvirki, ef þessa er 
hefnt eptir makligleikum; en þó mun hæfa, at
 hafa heilræði Magnús konúngs fóstra[24] míns 
Ólafssonar, (ok) at gefa upp reiðina fyrst í stað; 
þvíat opt þikir þá annat sannara, er hún líðr af, 
enn áðr hefir framfarit. Nú skaltu, Haldór!
 fyrst fá mér sverð þitt, þvíat ek vil þat hafa.
 Haldór svarar: hvat þarf ek at láta laus vopn
 mín? Því vil ek hafa sverð þitt, segir Einar, 
at ek sé, ef nökkut er þreyngt þínum kosti, at
 þú munt verja hendr þínar, meðan þú mátt, ef
 þú hefir vopn at vega með, ok er þá eigi örvænt,
 at svá fari fleiri, sem Kali hefir áðr farit, ok
 mun ek þá eigi betr viðuna, en þat mun þó saman,[25] ef þú ert sóttr, at þú munt hafa mann 
fyrir þik,[26] nema þú hafir fleiri, en þó mun ek
 yfir þik vinna at síðastu. Gakk nú fyrst til borðs
 með mér, en ek mun síðan uppsegja víti þín,
 en engum friði heiti ek þér áleingðar. Haldór 
gerði svá, at hann át ok drakk með Einari, sem 
hann ætti ekki um at vera, ok [af hendi fékk hann[27] sverðit. Tók Einar við því. Vinir Haldórs báðu hann brott fara, ef hann mætti. Haldór svarar: ekki mun ek leynast frá Einari, þar sem ek hefir áðr gengit á vald hans; ok er Haldór var mettr, gekk hann fyrir Einar ok spurði, hvern hann vildi þá gera hans hlut. Einar svarar: síðar muntu enn þat vita. Haldór gekk þá í brott, ok segir Bergljótu hvar komit var. Hún svarar: eigi vænti ek at Einar láti drepa þik, en ef hann vill níðast á þér, þá heiti ek þér því, at þá skal enn meirum tíðendum gegna. Ok þenna sama dag stefnir Einar fjölment þíng, hann stóð upp á þínginu, ok talaði svá: ek vil nú skemta yðr, ok segja frá því, er fyrir laungu var, þá er ek var á Orminum lánga með Ólafi konúngi Tryggvasyni.


[Saga Einars.

Þat bar svá til, at þá er mér var skipat með Kolbeini stallara ok Flesmu-Birni á Orminum, var ek þá 18 vetra gamall, ok fyrir lög fram tekinn í kappatöluna;[28] 9 voro þeir menn er brott kvomust af Orminum, en frá oss[29] kumpánum vil ek nokkut segja, at vér hlupum fyrir borð af Orminum, síðan konúngr var horfinn með ljósi því, er yfir hann skein, ok Danir, menn Sveins konúngs, tóku oss ok færðu konúngi, en hann flutti oss til Jótlands, ok voru vér þar upp leiddir ok settir á eina lág ok þar fjötraðir, en sá er oss varðveitti, vildi selja oss í þrældóm; hann hét oss afarkostum ok limaláti, ef vér vildum eigi þjást, ok í þeim skógi sátum vér 5 nætr. Þessi maðr, er oss varðveitti, lét móts kveðja, ok þángat kom mikit fjölmenni;[30] ok at þessu móti sat[31]) einn maðr mikill, svá búinn sem múnkr í blám kufli, ok hafði grímu fyrir andliti; þessi maðr gekk at oss kumpánum, ot mælti til meistara[32] vors: viltu selja mér þann hinn gamla þrælinn? Hann svarar: hvat skal þér afgamall þræll ok nenníngarlaus? Grímumaðr svarar: hann mun þá ódýrstr af þrælunum öllum? Já, segir meistarinn vor, hann skal víst údýrstr. Met hann þá, segir grímumaðr. Meistarinn mat hann fyrir 12 aura silfrs. [Grímumaðr svarar: dýr þiki mér þá þrællinn, með því at ek sé hann mjök gamlan ok forverks lítinn, er ok eigi úlíkt at hann lifi skamma stund; mun ek gefa þér fyrir hann mörk silfrs, ef þú vill því kaupa.[33] þá gekk grímumaðr at mér, segir Einar, ok spurði hverr mik hefði [at geyma.[34] Ek hefir ekki enn seldan hann, segir meistarinn, en þó má hann seljast. Hversu dýr, segir grímumaðr, skal hann vera? Meistarinn mælti: allvel[35] mun hann þér dýr þikja, kaup hann fyrir 3 merkr silfrs, ef þér líkar. Alldýrr mun hann þá vera, segir grímumaðr, en sjá þikjumst ek, at frændr hans ok vinir mundu gjarna kaupa hann þvílíku verði, ef hann væri á sínu landi. Ek vissi þat, segir meistarinn, at þér [mundit eigi[36] kaupa hann svá dýrt sem ek mat. Síðan fór kuflmaðr á brott, ok fór víða um torgit, ýmsa gripi falandi, ok með því at hann fékk öngu[37] keypt, fór hann aptr til vor svá segjandi: nú var ek á torgi, ok þvíat mér var ekki kaupligt, kom ek enn híngat; vil ek fala[38] þann þrælinn, er ek hefir áðr [orði á komit,[39] þvíat ek se at svá [mikill maðr sem hann er ok sterkr, at hann má vinna ekki svá lítit, ef þessi vill duga, eru menn takmiklir ef þeir vilja mennast, sýnist mér því ráð at kaupa þá alla.[40] Meistari vor svarar: þú þarft þó mikils við um mansmenn, ef þú kaupir einn 3 þræla. Þat skalt þú þó vita, segir kuflmaðr, at ek hefir haft þó eigi færri húskarla. Kolbeinn[41] var metinn fyrir 2 merkr. Dýrir eru þrælarnir, segir kuflmaðr, ok veit ek eigi gjörla hvat framfer um penínga mína, hvort þeir munu vinnast til verðs þeirra. Hann steypir þá silfrinu [Í kyrtilblað hans[42] ok mælti: haf þú nú þetta fyrir tölu þína, ok vænti ek at eigi muni þetta minna;[43] ok síðan lætr kuflmaðr leysa oss, ok þótti oss þá betrast vor kostr. Grímumaðr gekk þá burt í skóginn, ok bað oss fylgja sér, ok er vær komum fram í eitt rjóðr, spurða ek hann at nafni. Hann svarar: ekki varðar þik at vita nafn mitt, en þat kann ek þér at segja, at ek hefir sét þik eitt sinn fyrr ok alla yðr. Ek vildi þó vita, hvers þræll ek skyldi þá vera; en ef þú vill gefa oss frelsi, þá vildum vér ok vita, hverjum vér ættim þat at launa. Eigi muntu þess víss verða þenna dag, hvat ek heiti. Þá segir ek, segir Einar: verit mundi þat þó hafa, at ek mundi hafa ráðit við einn mann ok aðrir 2 með mér, þó at Danir ætli þat eigi. Kuflmaðrinn svarar, ok kipti upp lítt at hettinum: vera má at ek þjá yðr eigi, enda mun ek í öngu vera yðvarr nauðúngarmaðr, þó at þér sét þrír en ek einn. Nú liggr hér [vegr, at ek mun vísa yðr til skips þess,[44] er Norðmenn eiga, ok munu þeir taka við yðr, ok flytja yðr til Noregs: en þú, Björn! segir hann, skipt fjárhlut þínum, ok gef hann svá, sem þú hyggr sálu þinni hjálpvænligast, þvíat þú munt eigi lifa hálfum mánaði lengr, síðan þú kemr heim til bús þíns; en þú, Kolbein![45] munt koma heim á Upplönd, ok munt þikja merkiligr maðr, hvar sem þú ert; en þú, Einar! segir hann, munt verða yðvar mestr[46] maðr ok elztr, ok vera umfram flesta menn [í Noregi[47] í mörgu lagi; þú munt ok fá Bergljótar, dóttur Hákonar jarls, ok muntu búa á Gimsum, ok halda virðingu þinni til dauðadags; en af þér einum mun[48] ek laun hafa fyrir lífgjöfina ok frelsit, þvíat þér einum hygg ek at mest þiki vert, ef þú ert eigi þræll. Ek svaraði, at óhægra væri at launa, ef ek vissa (ei) hverjum at gjalda var, eðr hverju launa skyldi. Hann svarar: því skaltu launa, ef nökkur maðr gerir svá mjök í móti þér, at fyrir hvetvetna[49] vilir þú hafa hans líf, ok hafir þú vald yfir honum, þá skaltu eigi minna frelsi gefa honum, enn ek gef nú þér, en þat mun þér inndælt,[50] þvíat fáir munu gera í móti þér sakir ríkdóms þíns ok vinsælda. Ok at svá töluðu lypti kuflmaðrinn grímu frá andliti sér ok mælti: hvat hyggi þér, hverir hér ríða um skóginn [ok munu ætla at[51] grípa oss? En vær litum allir til, ok vildum sjá mennina, ok er vær litum aptr, var grímumaðr horfinn, ok síðan sám vér hann aldri; en þenna mann kendu vér allir fullgörla, at þetta var Ólafr konúngr Tryggvason: þvíat þegar fyrra sinn at hann lypti kuflshettinum, kenda ek hann fyrir víst, en síðan hann lypti upp grímunni, ok sýndi oss sína ásjónu, kendu vér hann allir, ok töluðum vor í milli, at oss hefði mjök óvitrliga tiltekizt, er vér höfðum eigi hendr á honum, en þó tjáði oss þá ekki at sakast um orðinn hlut. Síðan gengu vér þann stig til sjófar, sem hann vísaði oss, ok fundum þar Norðmanna skip. Ok fór alt eptir því sem hann hafði oss fyrirsagt um vora æfi. Nú er ek skyldr til, segir Einar, at gera þat, er Ólafr konúngr bað mik; sýnist mér nú eigi annat líkara, Haldór! enn hann hafi fyrir þér beðit, þvíat þú ert nú á mínu valdi. Ok áðr Einar hafði lokit sögu sinni, var Bergljót komin á þíngit, kona hans, með fjölda manns,[52] ok ætlaði hún at þeir menn skyldu berjast við [hann ok sækja Haldór,[53] ef hann vildi honum eigi grið gefa. Síðan bætti Einar víg Kala frændum[54] hans, en hélt vináttu við Haldór jafnan síðan; en Haldór sendi Eilíf til Íslands, ok sætti hann áðr við Harald konúng, ok svá kom hann sér í sætt við hann, ok var Haldór með konúngi lánga stund síðan;[55] [en þat hafði verit sök Eilífs, at hann hafði drepit hirðmann Haralds konúngs, ok fyrir þat hafði hann reiði á honum.[56]


Hér segir frá Sigurði biskupi.

3. Sæmiligr kennimaðr ok góðrar minníngar Gunnlaugr múnkr at Þíngeyrum hefir marga hluti ok merkiliga [með röksamligu látínu dikti[57] samansett ok sagt af ágætum herra Ólafi konúngi Tryggvasyni; hefir hann fróðliga frá því sagt, hversu konúngrinn hefir með lífi brott komizt or þeim bardaga, [er hann framdi síðast við Svöldr.[58] Segist bróðir Gunnlaugr þat eina skrifat hafa, sem hann hefir af sannorðum mönnum heyrt, ok einkanligast hafa samanlesit, þat er hann hefir fundit í bókum Ara prests hins fróða; en at umliðnum bardaga fyrir Svöldr víkr nefndr bróðir Gunnlaugr múnkr sínum orðum til hirðbiskups Ólafs konúngs, er Jón[59] Sigurðr hét, ok nú skal nokkut af segja með guðs orlofi. [Mjök viðrkvæmiligt er, segir bróðir Gunnlaugr, þessi sögu at samtengja af heilögum lifnaði ok röksamligu siðlæti postuligs herra, fyrrnefnds hirðbiskups, at vér vitum með hverri endalykt hans lífsstundir hafa liðit; [þvíat hann hefir herra konúngsins fremstr fulltíngsmaðr verit til vorrar sáluhjálpar, hvaðan af oss sýnist hann vorðinn postuligr prédikari allra Norðmanna; þvíat þessi ágætr herra Ólafr konúngr hefir fyrstr alla réttkristna gert með biskupligu fulltíngi, en styrkt síðan ok stjórnat kristindóminn með konúngligu valdi, bæði með heilagum ok hjálpsamligum orðum ok áeggjanum. Af uppruna ok ætt eðr hverrar þjóðar Sigurðr biskup hefir verit, er os eigi kunnigt, eðr í hverjum skóla hann hefir numit, svá ok hvenær hann mun til konúngsins komit hafa; en þat skiljum vér vel af sannorðra manna sögn, at hann hafi verit bæði styrkr ok stjórnsamr í sínum biskupsdómi.[60] Eptir skilnað þeirra Ólafs konúngs Tryggvasonar vendi Sigurðr biskup til Svíþjóðar, at bæn Ólafs konúngs Eiríkssonar, er þar var þá, með þeirri sætt ok samníngi, at herra biskup skyldi hafa frjálsa yfirferð um alt Svíaríki, at prédika guðs eyrendi til réttsnúníngar[61] þeirri aumu þjóð, er þar hafði lángan tíma skemdarfullum ok skynlausum skúrgoðum þjónat. Sigurðr biskup varð þessum kostum mjök feginn, þvíat hann hrygði optliga sá ofrharmr, er hann hafði fengit af fráveru síns ágæta herra,[62] Ólafs konúngs Tryggvasonar, en af öðrum hætti gerðist hann harðla fús af áblæstri heilags anda, at gera guði sem mestan heiðr í líkn ok leiðréttíng heiðinna þjóða, ok hann hafði, sem Gunnlaugr segir, gefit heilaga skírn Ólafi Svía konúngi ok fjölda annarra manna, þeirra er strítt höfðu móti Ólafi konúngi Tryggvasyni. Síðan prédikaði Sigurðr biskup Svíum guðs orð um 2[63] ár hin næstu; kristnaði biskup alt landsfólk, niðrbrjótandi bölvaðan blótskap, en aukandi kristindóminn með heilagri skírn, ástundandi með öllu kostgæfi konúnginn at styrkja til guðs þjónustu.


Prédikan Sigurðar biskups við Svía.

4. Á þriðja ári sem þessi styrkr stólpi kristninnar, Sigurðr biskup, hafði snúit til réttrar trúar, risu í móti honum margir ok máttugir menn með miklu ofbeldi ok údæmiligri ilzku, sumir fóttroðandi viðtekna trú, en aðrir af þeim gerðu opinbert mótikast í atför við biskupinn: ok svá sem honum verðr þat kunnigt, snýr hann til þess staðar, er Sigtún heitir, ok var í þeim stað saman kominn mikill fjöldi ríkra manna, er rétta trú ok heilaga skírn höfnuðu; en á einni virðuligri guðs hátíð fremr fyrrsagðr herra biskup heilagt messuembætti í nokkurri röksamligri[64] höll, ok byrjar hann þá kristiliga kenníng með fagrligri prédikan at miklum mannfjölda hjá standanda. Heyrit mik, segir hann, heilagrar kristni mótgángsmenn ok niðrbrjótandi sanna trú, hverir at sannliga megit kallast grimmir guðníðíngar! Um næstu 3 vetr hefir ek með alskonar erfiði ástundat yðra nauðsyn, at þér mættit makliga með minni kenníng koma til réttrar trúar, ok kenna svá úaflátliga yðvarn græðara Jesúm Kristum, en fyrirláta vondskap ok villu; þér vitit ok at fyrstan tíma, er ek var hér, skírða ek með guðs lofi ok kristiligri trú konúng yðvarn, hvern ek hyggr með guðs miskun góðan mann vorðinn; svá skírða ek ok mikinn fjölda annarra manna; en á næsta ári eptir þat urðu margir af yðr tilæskíngarsynir eilífs lífs af lángri ok fornfáguligri flærð heiðíngligrar hindrvitni; fyrir [skömmu voru þér skynlausir ok hinir verstu villumenn, eigi þá endrgetnir fyrir vatn ok helgan anda, né[65] frjálsir fóstrsynir heilagrar kristni. [Nú kann ek yðr at segja einn undarligan hlut, at minni var sú guðs skipan, er hann gerði alla hluti af öngum efnum, enn at gera góða menn ok heilaga af vondum villumönnum; nú gerir vor herra Jesús Kristus með sinni miskun svá, at hann kallar synduga menn til sannrar iðranar ok líknar, þeir er leiðréttast vilja: [nú þó at (ek) tjái yðr, svá mikla hluti ok öðrum þvílíkum af góðum vilja ok gnógu valdi vors herra Jesú Kristí; þá grunar ek at yðru hugskoti verði mín kenníng mjök úávaxtasöm, þvíat mikill mannfjöldi af yðr, hefir illa ok úmannliga afneitat tiltekinni trú ok vilja vors drottins, þeim er ek grundvallaða hér um næstu 3 ár.[66] Nú skulu þér þat vita, at fyrir yðra glæpi ok guðníðíngskap er ek optliga mæddr af andligri hrygð: minnisamr verðr mér sá ofharmr, er um allan mik tók, þá er ek sá minn sætasta vin ok frægjan herra Ólaf konúng Tryggvason alla vega þreyngjast af yðrum hervopnum, ok brott dragast frá allra[67] ögum, hvern þér hugðut[68] nú sálaðan vera, en þvers í móti yðvarri hugsan segi ek hann sannlifa, hvern er ek játtar mik framast elskat hafa í þessu lífi; en miklu framar ángrar mik þat, at þér afneitit yðvarri hjálp, en játit nú sjálfviljandi þeim goðum ok gyðjum, er ek snéra yðr frá um stund með miklu starfi; [ok eptir svá gert ætlit þér at gera mér mót, ok mik til dráps at draga, ef þér megit, ok gera mér slíkan kost, sem þér hafit áðr gert guðs þjónustumönnum eigi fyrir laungu, er þér tókut af lífi í þeim stað, er Vegsjórr heitir, eru þeir nú til hvíldar komnir, ok náðast andliga með Jesú Kristó fyrir sitt píslarvætti. Nú þá eigi fyrir sakir ótta eðr heitan hryggjumst ek, heldr fyrir yðra nauðsyn eina saman, þvíat ek uggi, at ek syndgumst af yðvarri fádæmiligri fólsku; en með sannindum segi ek öruggliga at í öngvan stað er ek til stríðs búinn ok andligrar framgaungu minnr enn nokkurr yðvarr, þóat ek bera eigi eptir mér veraldlig vopn, heldr hlífumst ek með heilögum ok hjálpsamligum fólkvopnum. Nú mun ek yðr auðsýna hvílíkum herklæðum ek er skrýddr ok styrktr [ok guðligum málum grundvallaðr:[69] skrýddr er ek mítru ok messuserk, stólu ok dalmatíku, hökli ok handlíni með biskupligum bagli; þvílík ok þessháttar messuklæði merkja þá hina styrku von, er mér hlífir [bæði í farsæligum hlutum ok gagnstaðligum[70] hlutum; skrýðumst ek ok dagliga hreinleika andar ok líkama, [meðan ek lifi með mönnum,[71] er fyrir messuserkinn greinist; stólunnar ásetníng þýðist létt ok sætt þeim er guð elska; ósigranlig trúa styrkir mik ok staðfastliga, sú er dalmatíkan merkir; umfram þessar guðs gjafir sem hverjar er guðs ást, sú er yfirgengr alla stundliga hluti, er hökullinn hefir at merkja; en biskupligr bagall merkir andligt sáðkorn guðlígra orða, af hverju vondir menn snúast frá ilzku verkum til ágætrar guðræðslu; [verða þeir síðan mjúkir ok margir lítilátir[72] samlagaðir eilífum náðum; en grimmir guðníðíngar ok slíkir ofmetnaðarmenn, sem þér sálugir sannit yðr vera, skulu hræðiligu guðs orði bölvaðir vera ok útkastaðir í ytri myrkr, þar sem fyrir er frost ok tannagnastran.[73] Nú skilizt við slíkar údáðir, ok snúizt hverr sem einn aptr hjartaliga til ástar við sinn skapara, [leggit allar yðrar syndir undir guðs dóm; þvíat með sinni margfaldri mildi snýr hann sinni blíðu fullkominni aptr til yðvar, af illum hlutum leysta ok liðuga,[74] sem þá er þér komut or skírnarbrunninum;[75] ok af þeim hlutum, er ek hefi nú yðr tjáð, sýnda ek sanna von eilífra fagnaða með þeim öllum hlutum, sem nú hefik greint af vorum herra Jesú Kristó ok máttigum konúngi allra veralda. Ok at svá töluðu gengr sagðr herra Sigurðr biskup út af höllinni[76] á víðan völl, at loknu messu embætti, ok aðrir menn þeir sem þar voro hjá standandi; ok sem lýðrinn var brott genginn, ok Sigurðr biskup var genginn í sitt herbergi, gekk inn til hans einn íslenzkr maðr, er Húnröðr hét, haun var son Vefreðar[77] hins gamla; fyrrnefndr Húnröðr þakkaði herra biskupi, er hann hafði prédikat þá fyrir lýðnum um daginn, en er herra biskup fann fullkominn góðvilja þessa manns, ok at hann mundi í minni hafa fest ok hjartaliga haldit þat, er hann hafði talat, tók hann við Húnröð hardla sæmiliga, ok frétti hverju hann ætlaði fram at fara. Húnröðr svarar: sigla mun ek í Austrveg, ef svá ferr sem ek ætlar; bað hann þá biskup blíðliga segja sér, hvárt hann skyldi marka hagi sína á himintúngla gáng, svá sem fróðir menn höfðu fyrir honum gert. Biskup svarar: son minn sæti! far ekki með forneskju né hindrvitni, heldr fel þú guði á hendr allar þínar vonir, ok þó at þér aflist frægð eðr fjárhlutr, þakka þat guði, þvíat hann gaf þér; ok því skaltu honum umbuna, at halda yfir alt fram heilaga trú, þá sem ek hefi kent þér, þvíat hún er ágætari alskonar auðæfum. Þá spurði Húnröðr Sigurð biskup, hversu mikla penínga hann ætti, at hann mætti af honum taka nokkut lán sér til heillar ok hamíngju. Herra biskup svarar: eigi veit ek at ek eigi nokkura penínga nema einn gullhríng, er mér gaf Ólafr konúngr Tryggvason, minn sæti herra ok ágætr elskhugi,[78] ok veit þat guð, at sá gullhríngr er mér svá skæðr sem hinn hvassasti höggormr, ok gjarna vilda ek afla guði héðan af nokkurra manna sálir með sögðum hríng, heldr enn gera mér sáluskaða af hans varðveizlu; ok nokkuru síðar enn þeir herra biskup ok Húnröðr höfðu skilit, þá frétti Húnröðr at fyrnefndr gullhríngr var skiptr í 3 hluti, ok gefinn til útlausnar mörgum herteknum kristnum mönnum. Svá er sagt ok fyrr skrifat, (at) eptir Svöldrar orrostu fór Sigurðr biskup í Svíaríki, ok dvaldist þar lengi, ok meðan hann var þar, heyrði hann Svía tala optliga, at Ólafr konúngr Tryggvason hefði stígit fyrir borð af Orminum, ok sokkit niðr í sjá með vopnum sínum, ok hefði hann látit líf sitt, ok sem hann heyrði menn slíka hluti tala, spurði hann þá: segit mér, ef Ólafr konungr Tryggvason er sjádauðr vorðinn, sem þér ætlit, hví sýnist þá sú sama brynja, er hann hafði í bardaganum, upp vera fest at Jórsölum í einu miklu mustari, svá sem þar er almenniliga kunnigt? eðr hví er þá spjót hans ok hjálmr at sönnu sýnt í Antíokía? eðr hverr flutti þessa hluti í svá fjarlæg lönd, ef þeir hefði þar niðrsokkit, sem þér segit? Þeir ansvara þá hans máli: ef þú veizt vísliga, at Ólafr konúngr hafi brott komizt lífs or bardaganum, sanna þú þat með skynsemi, svá at vér megim því trúa; ok þá er þeir höfðu þessa hluti sagt, þagði biskup um stund, ok eigi af því at eigi væri með honum sönn skynsemi, (at) svara til þeirra hluta, er hann væri spurðr, heldr fyrir þá sök, at hann vildi þenna guðs gimstein, optnefndan Ólaf konúng, leyndan í múnksbúnaði eigi bera fyrir svín, eptir orðum Jesú Kristí, þeim er hann svá talaði: hirðit eigi at bera gimstein fyrir svín; ok því sagði biskupinn svá: heldr vildi Ólafr konúngr, eptir því sem hann vel vissi, þjóna einum ok sönnum guði úaflátliga, enn at stjórna lengr ránglátra manna falli, þeirra er hann sá sik ekki stoða mega.


Andlát Sigurðar biskups.

5. Svá finnst ok skrifat af Sigurði biskupi, at þá er hann gerðist gamall, fór hann til staðar þess, er Vernd[79] heitir, ok þar þjónaði hann guði lánga tíma; svá er sagt at í þeim stað höfðu jarðaðir verit margir múnkar, ok er biskupinn eldist aðaliga ok ústyrktist at líkama, leitaði hann at nærast náðuliga svá sem tilheyrði gömlum manni;[80] ok á einum föstudegi bar svá til, at hann lét sér bað gera, ok sem hann baðaðist, kom rödd yfir hann svá mælandi: hví dirfist þú, maðr! hvíldar at leita herfiligum líkama þínum á þeim degi, er drottinn þinn Jesús kristr var á kross negldr? Þessi orð hugleiddi herra biskup sannliga sér til sáluhjálpar sögð vera, mæddist hann skjótt ok gekk burt af baðinu, gerandi merkiliga iðran ok skíran skriptargáng fyrir sín afbrigði, er nú voru tjáð ok öll önnur, er hann hafði guði í móti gert; ok eptir fá daga féll Sigurðr biskup í sáran sjúknað, sæliga framlíðandi af þessu lífi stundligu almenniligan veg til almáttigs guðs, [þeim sé lof ok dýrð, einum guði í þrenníngu, um veraldir veralda, amen.[81]

6. Á þeim sama stað, sem Sigurðr biskup andaðist, var hans sæmiligr líkami einkanliga jarðaðr af sínum klerkum ok kristnum leikmönnum með mikilli vegsemd ok ágætri útleiðslu, svá sem sómdi sæmiligum biskupi. Svá segir bróðir Oddr, er flest hefir kompónerat á latínu, annarr maðr enn Gunnlaugr, af Ólafi konúngi Tryggvasyni, at Grímkell biskup, sá er var með hinum heilaga Ólafi Haraldssyni, ok efldi kristindóm í Noregi, væri systurson Sigurðar biskups, hvers er fyrr var getit; en Ásgautr, er var hinn þriði biskup í Þrándheimi, var systurson Grímkels biskups; en þeir voru systursynir Ásgauts, biskup Jón, hinn fjórði[82] biskup í Þrándheimi, ok annar Ketill kálfr, er átti Gunhildi dóttur Sigurðar sýrs ok Ástu Guðbrandsdóttur; voru þau sammædd syskin hinn heilagi Ólafr konúngr ok Gunnhildr.


Frá Gunnlaugi ok Oddi.

7. Svá segja þeir bræðr Gunnlaugr ok Oddr, at þeir[83] menn hafi þeim flest frá sagt, [hvat er þeir hafa síðan samansett ok í frásagnir fært[84] af Ólafi konúngi Tryggvasyni: Gellir Þorgilsson, Ásgrímr, Vestliðason, Bjarni Bergþórsson,[85] Arngunn[86] Arnórsdóttir, Herdís Daðadóttir ok Þorgerðr Þorsteinsdóttir, ok síðan segist Gunnlaugr sýnt hafa sögu Ólafs konúngs Gizuri Hallssyni, ok hafði sagðr Gizur hjá sér þá bók um 2 ár, en síðan, [sem hann[87] kom aptr til bróður Gunnlaugs, emenderaði hann hana sjálfr, þar sem Gizuri þótti þess þurfa.[88] Fyrir vald ok verðleika þessa guðs ástvinar, Ólafs konúngs Tryggvasonar, eru sælir Noregsmenn, ok eigi at eins þeir, heldr jafnvel þeir er hér byggja Ísland ok öll þau lönd, er undir Noreg liggja, er almáttigr guð gaf þessum löndum svá virðuliga tign ok huggan, svá háleitan ok máttuligan styrk, svá lánglífa hjálp ok eilífa dýrð ok úendiliga virðíng, svá sómasamliga tign, at hann kaus eigi einnhvern oss til formælanda, heldr þann sem hæztr var í Noregs ríki. Hann grundvallaði heilaga kristni, ok ástundaði með allri góðfýsi oss at kenna guðs boðorð, ok laða oss svá til eilífrar fullsælu; hann var konúngr vorr í sinni stjórn ok stórmenzku, en biskup vorr i sinni préðikan; hann má ok réttiliga kallast postuli vors kristindóms yfir Noregi ok hans undirlöndum; trúum vér því ok staðfastliga, at fyrir hans árnaðarorð hafi þessi partr norðrhálfunnar feingit blómberanligan geisla ok stöðugan stólpa ok styrktarmann upp at timbra þat smíði, sem Ólafr konúngr Tryggvason hafði áðr fagurliga formerat ok giftuliga grundvallat, sem var guðs trúa ok hans lögmál ok réttindi; eru vér fullkomliga sælir þess fagnaðar, er hann gaf os þessa heims, at kenna vorn skapara Jesúm Kristum; því skulu vér þakkir gera úaflátliga alsvaldanda guði, er hann gaf vorum foreldrum ok öllum oss slíkan nytsemdarmann, sem var Ólafr konúngr Tryggvason, með kristni konúngdómsins ok dýrð heilagrar kirkju, með skipan heilagra siða ok lögum landsins, með valdi ok virðíng konúnganna, með tign biskupanna, með sæmd kennimannanna ok aflan kaupmannanna. Allir eru þessir undir hlýðni ok lögum hins blessaða guðs ástvinar, Ólafs konúngs Tryggvasonar, þvíat hinum ríkustum gaf hann tign en hinum fátækustum miskunn, en öllum almenniliga veitti hann sína vernd ok varðveizlu, ok því lifir hann nú ok at eilífu í hæztu himinríkis sæmð með sjálfum guði, þeim er lifir ok ríkir einn guð í þrenníngu per omnia secula seculorum. Amen.




Athugasemdir:

  1. Síðasti þáttr Ólafs sögu Tryggvasonar Noregs konúngs, S.
  2. var sú savk til, at hann hafði drepit hirðmann konúngs, en þat greinir ei hvat til þess var; b. v. B.
  3. harðorðr, S.
  4. sætt, B S.
  5. úr hirðinni, B. S.
  6. tók Einar vel við honum, þvíat þeir voro nokkut kunnir; hann bað Einar taka við Eilífi til halds ok trausts, en Einar sagðist þat ei mundi gera sakir þeirrar (reiði), er Haraldr hafði á manninum, nema þvíat eins, B.
  7. hún var hin rækasta kona b. v. B.
  8. Kali var illa lyndr til manna, þannig B.
  9. vildi koma öðrum til þess með sér, B.
  10. kompánar hans, B.
  11. saman borit B.
  12. ok var allófagurt, b. v. B.
  13. þér, S.
  14. ekki ero vær hræddir við norðlendan B. við hann Márlanda S.
  15. víst mun Einari bónda mínum þú ei heldr til þess þikja unnið hafa at sinni, en
 ekki mán ek nú at því fara, ok vil ek gjarnan leggja ráð
 með þér sem ek kann bezt. b. v. B.
  16. ok bændr eru, ok er þér kostr at fara til þeirra minna vegna, ok 
vera með þeim í laun, b. v. B.
  17. vel fer þér, húsfreya! enn, b. v. B.
  18. vil, S.
  19. fyrir mik sem skjótast, b. v. B.
  20. þannig S. fær, B. ok ef þú færir, F.
  21. koma þér í sætt eðr, b. inní. B.
  22. sýslulaus með öllu B. S.
  23. þiki mér meirr enn þú mant ætla; Kali var minn skyldr frændi, ok hefir hjá mér þroska tekit, ok þjónar mér frá blauto barni, ok því hefi ek lagt við hann mikla elsku, B. vantar í S.
  24. frænda S.
  25. samanfara, B. S.
  26. þér B.
  27. afhendi B.
  28. þetta stendr hjá B og S öðruvísi, þannig: ei þó ellri enn 16 (18, S.) vetra, ok fyrir lavg
fram tekinn á Orminn, þvíat engi skyldi á honum vera
 ýngrí enn tvítugr, ok ei ellri enn sextugr. Kolbeini
 hinum upplenzka var skipat hjá mér ok enn öðrum manni,
 þeim er Björn hét, ok var kallaðr Flesmu-Björn, hann
 var gamall maðr ok þó hraustr, fáir úngir hraustari;
 B. S.
  29. þremr, b. inní S.
  30. þvíat þat var settr markaðr til at kaupa eðr selja þat
 er fram var boðit; vær vorum færðir í þenna mót ok 
settir niðr í einhvörjum stað; b. v. B.
  31. sást, S.
  32. geymarans, alstaðar B.
  33. B hefir einasta þetta: er ei ólíkligt at hann lifi skamma stund.
  34. keyptan, B. S.
  35. helzti, S.
  36. mundi ægja at, B. S.
  37. aungva, B. S.
  38. kaupa B.
  39. falað, B.
  40. miklir ok gildir menn sem þeir eru, at þeir munu láta laust mitt dagsverk, ef þeir vilja þrífast, því man ek kaupa þá alla, ef þú vilt selja, B.
  41. þannig: B. Kolbjörn, F. S.
  42. úr miklum sjóð í kné geymarans, B.
  43. enn ek hefir játað; geymarinn játaði því, b. v. B.
  44. einn stígr til sjófar, sá er ek mun vísa yðr, þá munut þér sjá skip þat, B.
  45. Kolbjörn S.
  46. merkiligaztr.
  47. aðra þér jafnberna, B.
  48. vil, B. S.
  49. eins, B. víst, S.
  50. auðvellt, B.
  51. hvört ætli þér þeir muni, B.
  52. þannig B. með mikla sveit manna. S.
  53. Einar ok verja Haldór, B. S.
  54. frænda. B.
  55. í góðu yfirlæti, b, v. B.
  56. v. í. B.
  57. v. í. B.
  58. á Orminum, B.
  59. v. í. B. S.
  60. frá fyrra merkinu v. í B. frá síðara merkinu v, í, S.
  61. réttíngar, S.
  62. elskara, S.
  63. 3, B.
  64. vegsamligri, S.
  65. vatn ok helgann anda B.
  66. fra fyrra merkinu v. í, B. frá síðara i. S.
  67. mínum, B.
  68. hyggið, B. uggit, S.
  69. af guði, S.
  70. við öllum, S.
  71. v. í. S.
  72. v. í. S.
  73. frá merkinu v. í. B.
  74. þannig allir
  75. v. í. S.
  76. hér endar B.
  77. ævars, b. inní B.
  78. elskulegi, A.
  79. Verund, S.
  80. aldri, S.
  81. v. í S.
  82. 8di, S.
  83. þessir, S.
  84. v. í. S.
  85. Berþórsson, S.
  86. Ingunn, S.
  87. hún, S.
  88. Hér endar S.