Agathu Saga

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Heilagra Manna Sögur


Agathu Saga Meyiar


C. R. UNGER

Christiania 1877



I. (Codex Holm. 2 folio)

Her byriar upp sogu heilagrar Agathe meyiar er þoldi pisl ok dauda fyrir guds sakir

Qvincianus Sikileyiar iarll heyrdi godan ordrom um Agatham dyrliga mey, er gudi var helgut, en hann leitadi margra rada, at hann mætti fꜳ hennar ok hugdiz mundu tignaz af þvi, at hann teingdiz vit tigna menn, þar er hann var sialfr lagr at burdum. En Agatha mæ(r) var gỏfug at kyni. En er saurlifr iarll leit girndar-augum a þessa ena gỏfgu mey, þa leysti hann tauma fegirni sinnar til aura hennar ok eggiadiz svo ꜳ diỏfla blot af illzku sinni, at hann matti eigi Kristz nafn heyra. Slikum endimum eggiadiz iarll þa, er hann let guds mey taka ok selldi hana husfreyio þeiri, er Afrodisia het, en su atti .ix. dætr oradvandar, sem modir þeira var fyrir. En þær leitudu manud allan at telia henne hughvarf, ok hetu þær henne stundum audæfum, en stundum ægdu þær henne pislum ok ætludu, at þær mundu hug hennar snua mega fra heilagri fyrirætlan. En hun svaradi þeim sva: «Hugr minn er fastr ok uppsmidadr af Kristi, en ord ydur eru sem vindar, ok heit ydur sem regn, en ognir ydrar sem rennandi ꜳr. En þott þessir lutir allir beri grundvỏll hus mins, þa mun þat eigi falla, þviat þat er smidat yfir stein.» Þetta mællti heilog mær med tꜳrum, en hon var svo fus at taka pislir fyrir guds nafni sem þystr madr at drecka i solar hita. En er Afrodisia sa hug hennar fastan i tru, þa for hun til fundar vit iarlinn ok mællti svo: «Audvelldra er at bleyta stein eda iarn en at snua hug meyiar þessarar fra kristinni tru, þviat ek ok dætr minar gerdum ecki annat manad allan, nætr ok daga, en at telia fyrir meyiu þessi, at hun sneri hug sinum til ens betra rꜳds; ek het henne gulli ok silfri ok gimsteinum ok gullofnum klædum, husum ok bæium ok mane, lỏndum ok lausafe. En sia mær trad allt þetta undir fotum ser sem saur ok virdi einskis.»


Um grimd iarllzins

2. Đa reiddiz Quincianus ok let Agatham leida fyrir domstol sinn ok mællti vit hana: «Hverrar kindar er þu?» Heilog Agatha svaradi: «Tiginna manna em ek, sva sem allt frændlid mitt vottar.» Qvincianus mællti: «Ef þu ert gỏfug ok tigin, fyrir hvi synir þu þik sem ambatt.» Hun svaradi: «Af þvi syni ek mik sem ambatt, at ek em ambatt Kristz.» Quincianus mællti: «Tighin sagdiz þu adr, hversu segizt þu nu ambatt?» Heilỏg mær svaradi: «Su er hin hæsta tign at þiona gudi.» Jarlinn mællti: «Erum vær eigi tignir, er neitum hans þionostu?» Agatha svaradi: «Tign ydur er svo ofrials, at þer erut eigi at eins synda þrælar, helldr þionit þer stockum ok steinum.» «I pislum skal allt heimta af þer, kvad iarllinn, þat er þu lastar gud vor. En þott þu fyrr segir en þu ser pind, hvi þu hafnar blotum godanna.» Heilog Agatha svaradi: «Kalla þu þat helldr diofla en gud, þviat diỏflar eru þat, sem þier giỏrit likneski eptir or eiri ok gyllit andlit þeira.» Quincianus mællti: «Kios þu nu um tvo kosti, annathvort ath þu sert pind mỏrgum pislum svo sem heimsk, eda þu blota sem spỏk ok þu hefir ætt til ok gỏfga gud war almattigh, þau er sannreynd eru at guddomi.» Heilog mær svaradi: «Ver þu sem gud þinn Odinn, en kona þin slik sem Freyia gydia þin.» Quincianus reiddizt ok let beria hnefum i andlit henni ok mællti: «Lat af þu at mæla illt vit mik.» Agatha svaradi: «Þu sagdir gud þin vera sannreynd ath guddomi, ver þu ok þa sem Odinn, en kona þin sem Freyia, at þit megit verda hỏfd i tỏlu godanna.» «Nu er synt, kvad Quincianus, at þu villt helldr vera pind, er þu endrnyiar illyrdi þin vit mik.» Hon svaradi: «Undrumzt ek þat, er spakr madr skal vera olltinn i sva mikla heimsku, er þu kallar þat gud þin, sem þu villt eigi lif þitt eda konu þinnar þeim lata likt vera. Ef gud þin eru god, þa bad ek þer gods, at þitt lif væri þeira lifi likt, en ef þu rækir samlag þeira, þa mælum vit eitt bædi. Seg þu af þvi satt, ok kalla þau eigi gud, helldr enar verstu vættir, svo at þu bidir þat eitt þeim likt verda, sem þu villt at bỏlvad se.» Qvincianus svaradi: «Hvat þarf nu orda vit, blota þu godum vorum, eda elligar man ek lata glata þer fyrir pislir.» Heilog Agatha svaradi: «Ef þu sendir dyr at granda mier, þa munu þau þegar sefazt, er þau heyra nafn Kristz, en ef þu vill mik i elldi brenna, þa munu einglar veita mer þarfsamliga dỏgg af himni. Ef þu lætr mik beria eda særa, þa hefi ek innan briostz helgan anda, þann er mik eflir at fyrirlita allar kvalir þinar.»


Fra Quinciano iarli ok Agathe

3. Þa let Qvincianus setia hana i myrkvastofu ok mællti: «Hygg at þu, Agatha, at idraz orda þinna, attu megir fordaz hrædiligar kvalir, þær sem þer erut ætladar.» Guds mær svaradi: «Þu þionn andskota, idraz þu helldr villu þinnar, attu megir fordaz[1] eilifar kvalir.» Þa var heilog Agatha leidd glỏd til myrkvastofunnar, ok for hun svo fuss til pisla sem solltinn madr til krasa, ok fal drottni ꜳ hendi med bænum allan vilia sinn. En annan dag let Quincianus leida hana fyrir domstol sinn ok mællti: «Agatha, leid þu nockurum athuga heilso þina.» Hun svaradi: «Kristr er heilsa min.» Jarlinn mællti: «Hversu leingi ætlar þu at hallda ꜳ heimsko þessi? neita þu Kristi ok gỏfga god vor, at eigi glatir þu æsko þinni fyrir bitran dauda.» Hon svaradi: «Neita þu helldr godum þinum, er gior eru or tre eda steini, en þu gỏfga sannan gud skapara þinn; en ef þu fyrirlitr gud, þa muntu liggia undir eilifum kvolum ok bruna.» Þa reiddiz Kvincianus ok let festa ena sælu Agatham i stagl ok pina. En er hun var þar pind, þa mællti iarlinn vit hana: «Fyrirlattu þrꜳgirni hugar þins, at þu megir finna heillt rꜳd lifi þinu.» En hun svaradi: «Svo em ek fegin pislum þessum, sem sa madr er frettir god tidendi eda finnr þann mann, sem hann hefir leingi fuss verit ath finna, eda sa madr er finnr fe i iordu, þviat eigi er hveitid borit i kornhlỏdu, adr þat er hreinsat ok barit af halme, svo ma ond min eigi inn ganga i paradis med sigri, nema likami verdi fyrr mæddr i pislum.» Þa let Quincianus skera af henne briostin. Þa mællti heilỏg Agatha: «Þu enn grimmazti guds ovinr, hvi skammastz þu eigi at skera briost af konu, þar sem þu hefir sialfr sogit briost modur þinnar? En ek hefi heillt briost innan i ỏnd minni, ok fædi ek þadan ỏll vit likama mins, þau sem ek helgada gudi allt fra æsko minni.»


Fra pisl heilagrar Agathe meyiar

Alessandro Turchi: Sankt Peter og en engel helbreder Sankta Agatha i fengselet

4. Þa let Quincianus setia hana enn i myrkvastofu ok bannadi ollum læknum at koma til hennar ok svo at færa henne fæzlu ok dryck. En er hun var þar byrgd, þa kom nockur gamall madr a midri nott, ok for fyrir honum sveinn, sa er lios bar, ok hafdi hann i hondum oll lækningar kyn ok sagdiz læknir vera ok mællti vit Agatham: «Þott iarll pindi þik miỏk likamligum pislum, þa kvaldir þu hann meir i svorum þinum, ok þott hann leti briost af þer skera, þa vard honum þo verra i sinu briosti, ok mun aund hans vera i harmi at eilifo. En ek var hia staddr, þa er þu vart pind, ok sa ek, at græda mundi mega briost þin, ef læknar kæmi til.» Hun svaradi: «Alldri hafda ek likamliga lækning ꜳ likama minum, ok er mer liott at glata þvi nu, er ek vardveitta allt hingat til.» Enn gamli madr svaradi: «Kristinn madr em ek; ok kann ek lækning, ok þarftu eigi at ottaz mik.» Heilỏg Agata svaradi: «Eigi ottumzt ek þik ne skỏmmumz, helldr ꜳ ek þer vel at þacka, er þu letz þer soma at bera ꜳhyggiu fyrir mer; en þat skalltu vita, at alldri mun likamlig lækning koma a likama minn, su er manna hỏndum er giỏr.» Enn gamli madr mællti: «Fyrir hvi villtu eigi, at ek græda þik?» Hun svaradi: «Þvi at ek hefi grædara drottin minn Jesum Kristum, þann er ordi einu endr bætir alla hluti, hann ma mik heila giỏra, þegar er hann vill.» Þa brosti enn gamli madr ok mællti: «Hann sialfr sendi mik til þin, ok em ek postoli hans, ok þat skalltu vita, at þu munt grædd verda i hans nafni.» En er hann hafdi þetta mællt, þa hvarf hann or augliti hennar. En hun fell a kne til bænar ok mællti: «Þackir giỏri ek þer, drottinn Jesus Kristus, þviat þu mintiz min ok sendir til min postola þinn at græda sꜳr min.» Ok voru þa heil briost hennar. En svo mikit lios var i myrkvastofunni alla nottina, at vardhalldzmenn hrædduzt ok flydu fra opinni myrkvastofunni. Þa mællto þeir vit hana, er i myrkvastofunni voru, at hon mundi brỏtt fara. Guds mær svaradi: «Eigi er þat mitt rꜳd at glata dyrd minni en selia vardhalldzmenn til bana, helldr mun ek halldaz i iatningu drottins mins, þess er mik græddi ok huggade.»


Vittal Quinciani ok Agathe

5. Eptir .iiii. daga let Quincianus leida Agatham or myrkvastofunni fyrir domstol sinn ok mællti vit hana: «Hversu leingi ætlar þu at þrꜳz i moti bodordum konunga? blota þu godum, ella þu munt enn meir pind vera.» Heilog mær svaradi: «Oll eru ord þin tom ok raung bodord þin, þviat þau saurga þik sialfan ok gera þik vitlausan; hverr mun sva ær, at a stock eda stein muni kalla til hialpar ser en eigi a sannan gud, þann er mik græddi af ollum sꜳrum ok endrbætti briost mitt?» «Hverr græddi þik?» kvad Quincianus. Agatha svaradi: «Kristr sonr guds.» Jarll mællti: «Þorir þu enn at nefna Krist.» Guds mær svaradi: «Ek iati Kristi ok ek læt alldregi af ath kalla ꜳ hann af ollu hiarta.» Þa let Quincianus dreifa hvossu grioti a glædr ok vellta þar guds mey ꜳ berri ꜳ griotino. En er þat var gert, þa vard landskialpti mikill, ok fell hofsveggr ꜳ tvo wini iarllzins, þa er mest eggiodu hann til blota ok glæpa, annarr het Siluinus en annarr Valkomus, ok lomduz þeir. Þa hræddizt allr borgarlydr, ok runnu til husa iarllzins med þys miklum ok avitodu, er hann let guds mey pina grimmum pislum. Þa ottadiz iarllinn bædi landskialptann ok þys alþydu ok flydi or borginni, en hann let Agatham setia i myrkvastofu.


Um andlat Agathe

6. En er heilỏg Agatha geck inn i myrkvastofuna, þa hellt hun hondum til himens ok bad til guds ꜳ þessa lund: «Þu drottinn, er mik skapadir ok vardveittir mik fra æsko allt hingat til, ok tokt af mer veralldar ꜳst, ok vardveittir likama minn fra saurgan, ok letz mik stiga yfir kvalir, bædi elld ok iarn, baund ok bardaga, ok veittir mer þolinmædis-krapt i ollum pininghum, þik bid ek nu, at þu takir ỏnd mina, þviat nu er su tid komin, at þu latir mik skiliazt vit verolld þessa ok koma til þinnar miskunnar.» En er hun hafdi þetta mællt, þa let hun ỏnd sina. Ok er kristnir menn frago andlat hennar, þa skundudu þeir þangat ok toku i brỏtt likit ok lỏgdu i nyia steinþro ok smurdu dyrligum smyrslum. Þa kom nỏckur ungr madr silkiklædum skryddr, ok fylgdi honum meir en .cc. fagrskryddra sveina. Þetta lid hafdi eingi sed adr ne sidan. Sia enn ungi madr kom til, þar sem likami heilagrar Agathe var grafinn, ok lagdi tabulo or marmarasteini hia hỏfut(!) henni i graufinni. En þessi ord voru þar ritod ꜳ: Heilagt hugskot sialfvilianda gaf veg gudi ok lausn fostriardar. En þat er svo at skilia; sia mær hafdi heilagt hugskot sialfviliandi ok gaf veg gudi en audladiz lausn fostriardar. En er aptr var lokin grauf Agathe, þa for inn ungi madr i brỏtt med lidi sinu, ok var hann hvergi sidan senn ne spurt til hans i þvi heradi; af þvi ætlum vær, at eingill guds hafi þar verit. En hverr sagde odrum, er sꜳ rit þetta, ok feck þat mỏrgum mikillar ahyggiu, ok toku allir at gỏfga grof heilagrar mey(iar).


Um dauda Kvinciani iarllz

7. En er Quincianus frꜳ andlat heilagrar Agathe, þa let hann leita at audæfum hennar ok villdi klanda frændr hennar, en guds hefnd fyrirfor honum i ꜳ þeiri er Semitheus heitir. En svo bar at þvi, at hann for ꜳ skipi, en hestar tveir gerduzt odir, ok drap annar iarllinn, en annar beit hann ok kastadi honum utan bordz, ok fanz alldregi lik hans. Þꜳ giordiz hræzla mikil yfir heidnum monnum ok um gaufgan vit guds mey, sva at eingi þordi sidan at granda frændum hennar. En til þess at ritningh su fylltiz ok sannadizt, sem eingill guds hafdi sagt ꜳ þeiri[2] tabulo, er hann hafdi laght i grauf heilagrar Agathe, þa kom elldr upp i Sikileyiar fialli, þvi er Eth(n)eus heitir, ok rann elldrinn svo sem straung ꜳ fra fiallino ofan til borgarinnar Catanensium. Annan vetr enn næsta eptir, er hin helga Agatha hafdi pind verit, þa flydu heidnir menn fra fiallinu ok komo til leidis Agathe ok toku tialld þat, er breitt var yfir graufina, ok settu þat i mot elldinum; en hann nam þegar stad ꜳ sỏmu stundu. Sia elldr hofzt i upphafi manadar Februarij, en hann stodvadiz a .v.ta degi þess manadar, en þat er pislardagr heilagrar Agathe, at lydrinn mætti þat skilia, at þeir væri leystir fra elldi af hennar bænum fyrir drottin vorn Jesum Kristum son guds, þann er m(ed fe)dr ok helgum anda lifir ok rikir gud almattigr um allar alldir allda. Amen.


II. (Codex 233 folio)

Her byriar upp soghu sellar Aughattu meyiar

Kvincianus Sikileyiar iarl fretti goða siðu heilagrar Agathe meyiar ok leitaði ꜳ marga vega við þat at na henni, þviat hun var auðig ok ættstor, en hann var fegiarn ok veggiarn en litils kyns, ok þotti hann þo vera gỏfgum mỏnnum æðri af velldi þvi, er hann hafdi ok honum var gefit allra helldz i gegn kristnum mỏnnum. Hann var blotmadr mikill ok villdi eigi heyra Kristz nafn; af þvi let hann taka Agatham ok selldi hana blotkonu þeiri er Afrodisia het. En hun atti dætr .ix. óraðvandar, sem hun var sialf. En þær leitudu vid þat eitt manat allan at snua hug Agathe fra guðs fyrirætlan, ok hetu henni stundum audæfum, en stundum ægdu þær henni pislum. En hun svaradi þeim sva: «Hugr minn er styrkr ok efldr af guði, orð yður þikkir mer sem vindr, ok heit yður sem regn, ok ognir ydrar sem el; ok ma hus mitt eigi falla fyrir þessum lutum, þviat þat er timbrat yfvir stein.» En heilug mær (var) svo fus til pislar fyrir guðs nafn sem soltinn vargr til braða eda soltinn maðr til goðra krasa, eða þyrstr til drykkiar, sa er vinnr erfiði i solar hita. En er Afrodisia sa hug hennar stadfastan i tru, þa for hun til iarls ok mælti til hans: «Auðvelldra er at bleyta steina eda iarn, en at snua hug hennar fra Kristi, þviat ek ok dætr minar gerðum þat eitt manat þenna at lokka hug hennar, at hun leti at nytsamligu raði voru; ver færðum henni gull ok gimsteina ok gullofvin klæði ok goðan husbuning, ok þar med het ek henni lỏndum ok lausum aurum ok manni med allzkonar auðæfum; en hun trað þat allt undir fótum ser ok allar kenningar vorar.»


2. Þa reiddiz Kvincianus iarl ok let leida sæla Agatham fyrir dómstol sinn ok spurði hana, hvers kyns hun væri. Hun svaradi: «Tiginna manna er ek, ok allir frændr minir.» Jarl mælti: «Fyrir hvi synir þu þik sva i siðum ok buningi, sem þu ser ambatt, ef þu ert frials ok tigin?» Heilug Agatha svaraði: «Ek er ambatt Kristz.» Jarl mælti: «Fyrir hvi segiz þu nu ambatt, en aðan sagdir þu, at þuu værir tigin ok frials?» Agatha svaraði: «Su er en hæsta tign at þiona Kristi.» Kvincianus mælti: «Erum ver eigi tignir, er neitum hans þionostu.» Sæl Agatha svaradi: «Tign yður er svo ofrials, at þer goriz þrælar stokka ok steina ok þionar synda.» Kvincianus mælti: «Pislum skal hefna þer, er þu lastar goð vór; en þu seg, adr þu komir til pinsla, fyrir hveria skylld þu hafnar at blota heilug god vór?» Blezut Agatha svaraði: «Kalla þu eigi þat gud vera, helldr diofla likneski, er þer gerit or grioti eða malmi.» Kvincianus mælti: «Vel þu um þann kost, er þer þikkir villdri, annat tveggia at vera pind morgum pinslum sva sem heimskir menn, ella ver þu vitr, sem þu att kyn til, ok blota goðum vorum almatkum, þeim er sannr guðdómr synir þau guð vera.»[3] Heilug Agatha svaraði: «Undrumz ek þat, er þu skalt voltinn i svo mikla heimsku, at þer þikkir þat illyrdi vid þik mælt eða konu þina, þott ykkr se vid þau iafnat gud þin, er þit dyrdkit. Ef goð þin ero goð, þa vænta ek þer goðs, at þitt lif væri þa sem þeira; en ef þu ræktir samlag þeira, þa mælum vid bædi eitt.» Þa mælti Kvincianus: «Eigi þarftu at tala fleira, blota þu goðum vorum; eða ella mun ek lata bana þer.» Sæl Agatha svaraði: «Eighi ottumz ek pinslir þinar, þviat ef þu sendir olm dyr at mer, þꜳ munu þau stoðvaz, þegar þau heyra Kristz nafn; en ef þu kastar mer i elld, þa senda englar mer dỏgg af himni; en ef þu ognar mer pislum eda bardogum, þa hefir ek innan briostz helgan anda, fyrir þann mun ek yfir stiga allar kvalar þinar, ok sva þar med sialfan þik.»


3. Kvincianus mælti: «Hygg at þu þer, Agatha, ok iðraz orða þinna, at þu megir forþaz pislir ok fá miskunn af mer.» Heilug Agatha svaradi: «Iðraz þu helldr synda þinna, at þu megir forðaz eilifa kvol.» Þa let Kvincianus leiða hana til myrkvastofu. En hun for þangat fagnandi ok fal hag sinn gudi ꜳ hendi med bænum sinum. Annan dag eptir let Kvincianus leiða sæla Agatham or myrkvastofunni ok mælti sva við hana: «Hvart hyggr þu enn eigi at heilsu þinni?» Heilug Agatha svaraði: «Heilsa min er Jesus Kristr sonr guds lifanda.» Kvincianus mælti: «Neita þu Kristi ok lut goðum vórum almatkum, at eigi tynir þu lifi æsku þinnar.» Sæl Agatha svaraði: «Neita þu bolvudum tregoðum þinum ok gỏfga sannan guþ, almatkan skapara allra luta, ella fyrirferz þu i elldi eilifs bruna.» Þa reiddiz iarlinn ok let festa hana i stagl ok beria lengi ok mælti sidan við hana: «Fyrirlat þu villu þina ok þragirni hugar þins, at þu megir lif hafva.» Heilug Agatha svaraði: «Svo glediumz ek i þessum pislum, sem sa er fregnir goð tiðindi, eða sa er mikit fe finnr i iordu; ok sva sem korn er eigi borit fyrr i bygghlaudu, en þat er aðr barit af halmi, sva ma ok eigi med sigri ond min inn ganga i paradisum, fyrr en likamr minn er þiaðr i pinslum.» Þa reiddiz Kvincianus iarl ok let slita briost af henni med iarnkrokum. En heilug Agatha mælti þa vid Kvincianum iarl þessum orðum: «Heyr þu enn grimmi guðs ovin ok þræll syndanna, fyrir hvi skammaðiz þu eigi at sniða þat holld af konu, er moþir þin let þik suga i barnæsku? En ek hefir heilt briost i ỏnd minni, ok fæði ek þadan oll likams vit min guði til handa.»


4. Þa let iarl setia hana enn i myrkvastofu, ok var engum lofat at koma til hennar at færa henni fædu ne drykk, ok engum lækni. Var hun þar læst hia þeim, er þar voru aðr fyrir til dauda ætladir. En ꜳ midri natt kom til hennar i myrkvastofuna elldiligr madr, ok bar sveinn einn lios fyrir honum, ok mælti til hennar: «Ek er læknir, ok var ek hia þer i giær, er iarl let pina þik at likam ok skera briost af þer; en þo kvaldir þu hann meirr i svỏrum þinum, ok sneriz briost hans i eilifan sárleik ok ỏnd hans i elldligar kvalar ok endalaust frost, þar sem eitrormar munu bita ok slita med helvitis hundum ok hỏfðingium hann i sundr. En ek veit, at sar þin ma græða.» Agatha svaradi: «Alldri hafda ek iardliga lækning ꜳ likam minum her til, ok þvi er mer ofallit at hafa heðan af.» Hinn gamli maðr mælti: «Kristinn em ek, ok kann ek vel alla lækning, ok þarftu eigi at hræþaz mik.» Sæl Agatha svaraði: «Þakka ek, drottinn fadir, at þu ręktir guðligt bodorð ok syndir manndom ok milldiverk við mik, en vita skaltu þat, at alldri kemr su lækning ꜳ likam minn, er manna hondom er gior.» Hinn gamli madr mælti: «Fyrir hvi lætr þu mik eigi lækna þik?» Heilug Agatha svaradi: «Ek hefir græþara drottin minn Jesum Kristum, þann er alt græðir med einu ordi, hann ma mik heila gora, þegar hann vill.» Þa brosti hinn gamli madr ok mælti til hennar: «Hann sialfr sendi mik til þín, þviat ek em postoli hans, ok skaltu i hans nafni taka heilsu þina ok bot allra sára þinna.» En er hann hafdi þetta mælt, þa leid hann til himins fra ỏgliti hennar. En heilog Agatha hóf sina bæn til guþs a þessa lund: «Þakkir gori ek þer, eilifr guð drottinn minn Jesus Kristr, er fyrir oumręðiliga milldi þinna miskunnsemda virðiz þu at senda til mín postola þinn at styrkia mik ok græda sar min; þer se eilift lof ok dyrð með feðr ok helgum anda, einn lifandi guþ um allar alldir allda.» En er hun hafdi bæn lokit, þa voro briost hennar groin ok oll sár hennar. En sva mikit lios var yfir henni um nottina, at myrkvastofuverðirnir flyðo brott fra henni opinni. Þa mælto þeir, er þar voro, at hun skylldi fara brott ok forda ser. En heilug Agatha svaradi þeim sva: «Eigi vil ek selia þa til dauda, er min skylldo geymt hafa, ok glata sva dyrð minni, helldr mun ek vera staðfỏst i þess tru ok krapti, er græddi oll sár mín med helgu orði sinu ok huggadi mik i almætti guddoms sins, drottinn minn Jesus Kristr.»


5. En eptir fiora daga lidna þadan þa let Kvincianus iarl leida hana fyrir dómstol sinn ok mælti svo við hana: «Hygg at þu, Agatha, heilsu þinni ok blota goðum vórum almatkum, ok þraz eigi moti mer, at þar fyrir tapir þu heilsu þinni ok lifi ok þolir hedan af meiri kvalar en fyr.» Heilog Agatha svaraði: «Aull ero bodord þin ok orð ónyt ok rangir domar þinir, þviat þeir saurga þik ok draga til helvitis, eda hverr mun svo ærr vera ok vitlauss, at hann heiti til hialpar ser ꜳ stokka eða steina, eða hverr mun svo fiarlægr allri skynsemi, sa er deili veit ꜳ skapara sinum ok kennir satt lios, at hann mun ganga myrkra gỏtu sva afskapliga, at hann mun dyrdka greylig goð þin, er gior ero manna hỏndum eptir hinum verstum monnum, er verit hafa i heiminum, er ꜳ allan hátt voro fullir af diỏfulligum golldrum ok gỏrningum ok þar med af allzkonar fullifnaði ok hordómun, morðum ok odaðaverkum, er auðfundin munu verða i þeira lifssỏgum, meþan þau voro her i heimi i sinum baulvuðum likomum. En eptir þeira skemdarfult lif foru þau til helvitis ok brenna þar ok friosa med diỏflinum ok hans árum, ok allir þeir er þau dyrðka, utan enda; en þau mega hvarki biarga ser ne oðrum, helldr voro þau eptir dauðann blotut ok mỏgnut af vóndum mỏnnum ok diỏfuls krapti til fyrirdæmingar eilifrar sialfum þeim ok ỏllum þeim, er þeim treysta. Eða hyggr þu, hinn grimmi guðs ovin, at ek muna sakir reidi þinnar eda fyrir ognir pisla þinna eða fyrir nỏckurskonar bliðmæli orda þinna gefa upp ast ok traust drottins mins Jesu Kristz, er bædi er guþ ok madr, sa er ser let sóma at græða mik af ollum sarum ok endrskapadi briost min fyrir dyrd heilags nafns sins, at oll veralldar bygðin viti efalaust engan annan vera sannan guð, allra luta skapara ok lausn, nara ok grædara, lifanda ok rikianda utan enda, amen.» En er heilỏg Agatha lauk sinni ræðu med sniollum framburð ok svo miklum guds krapti, at allir undruduz er hia voro, þa bra Kvincianus sva við, at allan lit dro or andliti hans, ok megin likama hans minkadi sva, at varla gat hann setið upp, ok engu orði gat hann svarat, þa er heilug Agatha sannyrði goð hans, ok nær var alt skynsemdar vitit fra honum. En er hann retti við svo sem af þungu omegni, þa rann svo reiðin um allan likama hans, at varla þoldi hann kyrr, ok likligt mundi þickia, at bloðit mundi ut springa um heilt skinnit. Ok i fyrstu skalf hann sem af ofrkulda, er hann hof ræðu sina ꜳ þessa lund: «Heyr þu, hin aumazta kona, er med ógurligum orðum hefir fellt ꜳ þik allra goðanna reiði ok mina, ok þar fyrir skaltu þola allar þær pislir, er ver megum þer fá. Ok þo fáom ver eigi hefnt goðanna ꜳ þer, þott þu hefdir hundrat likama, ok hundrat sinnum væri hverr þeira hinum hỏrduztum pislum til dauda pindr. En þo seg þu aðr þu þolir dauða pislir, hvert goðanna þik hefir sva guddomliga læknat.» Sęl Agatha svaradi: «Kristr sonr guðs lifanda læknaði mik, en eigi god þin onyt ok skemðarfull.» Kvincianus mælti: «Þorir þu enn at nefna Krist ok kalla hann guð?» Agatha svaraði: «Kristi iati ek med minum munni ok af ollu hiarta minu.» Þa tok Kvincianus at æðaz af reidi, ok let fletta hana klædum ok kasta henni ꜳ hvast griot ok draga hana um brennandi ellda ok glæðr ok þrysta henni þar ꜳ ofan med iarnstỏfum ok rifa sundr holld hennar med iarnkrokum. En er hun var sva hormuliga pind, saung hun lof gudi. Þa kom landskialpti mikill, ok fell hofs veggr ꜳ tvo hỏfðingia iarls, þa er grimmaztir voro ok mestir vinir hans ok raðgiafar, het annarr þeira Silvinus, en annarr Falkomus, ok lỏmduz allir ok do illum dauða. Þa kom mikill ótti ok hræzla yfir allan borgarlyd vid landskialptann, ok foro med miklum þys til iarls ok avituðu hann um þat, er hann let pina guðs ambatt.

Þa hræddiz iarlinn bæði landskialptann ok þys lyðsins, ok flyði hann undan, en þo let hann kasta Agatham i myrkvastofu. En er hun kom þar, helt hun hỏndum upp til himins ok bad til guds fyrir ser ꜳ þessa lund: «Heyr þu, almáttigr guð allra luta skapari, fadir drottins Jesu Kristz, er med hans dauða dreyra leystir alt mannkyn af diỏfuls valldi; heyr þu, drottinn minn Jesus Kristr lifandi guds son, verandi med eilifum feðr sannr guð fyrir allar veralldir, sa hinn sami er virðiz at taka i enda veralldar ꜳ þinn oskaddan guðdom dauðligan likam ok þrælsligan manndóm af hinu hreinazta holldi iungfru sancte Marie þinnar helguztu modur, ok letz fra henni beraz i þenna heim sannr guð ok sannr maðr; heyr þu heilagr andi, almattigr gud af fedr ok syni framfarandi, samiafn ok sameilifr i guddomi feðr ok syni, einn guð osundrskiptiligr i guddoms velldi, en sundrgreindr i þrimr personum, heyr þuu, heilug þrenning (ok) sỏnn einingh, er mik skapadir af dusti iarðar ok leiddir mik ut af kviði moþur minnar lifgandi mik med ablęstri siaufalldra heilags anda gipta, þu er hreinsadir mik af synd hins fyrsta mannz ok lærdir mik lifs gỏtu at ganga, ok hlifdir mer við ollum diỏfuls vælum, ok styrktir mik i hverri freistni, ok letz mik yfirstiga elld ok iarn, bỏnd ok bardaga, þu er fra mer skilðir heims elsku alla ok saurgan likams, ok veittir mer sanna ast ok þolinmædi i pislum, bid ek þik, drottinn minn, at þu miskunnir þeim ollum, er mitt traust sækia ser til bæna fultings, ok ver þeira minnigr i sinum naudsynium, er mik dyrdka i þinu nafni, hveria velgerninga er þeir gora. Enn biðr ek þik, guð minn, at þu takir nu anda minn or likam ok sendir helga engla þina moti salo minni, at þeir færi hana til þinnar miskunnar i hvilld heilagra.» En er heilog Agatha hafdi bæn lokit, þa leid hennar blezaða ỏnd brott af hennar likama med sva mikilli dyrð ok ilm, at allir er hia voro þottuz i paradiso komnir. Þar med fylgði sva mikit lios, at allir heidnir menn þorðo eigi móti at sea, en heyrdu þeir elskuligar raddir i loptit upp syngiandi lof guði, en eptir þriar stundir lidnar fra andláti hennar leið þat hit himneska lios upp i loptit. Ok er af leið mannligr otti, þa komu kristnir menn ok lỏgdu likam sællar Agathe i steinþro nyia ok smurðu dyrdligum smyrslum. En er þeir stodu yfir liki hennar med harmi, þa kom þar einn ungr madr dyrdligr at ꜳliti i silkiklæðum gullskotnum, ok fylgðu honom meirr en hundrat sveina tiguliga bunir, kurteisir ok skryddir hvitum klædum; þeim fylgdi dyrdligr ilmr. Sa hinn ungi maðr gekk hógliga at fram ok lagði i steinþróna hia liki sællar Agathe tabolu af marmarasteini gorva. En ꜳ henni var sva ritat: heilagr hugr gaf sialfviliandi veg guði ok lausn fostriarþar. En er aptr var lokit steinþronni, for hinn ungi maðr brott med alla sina sveina, ok sꜳz hann alldri i Sikiley hvarki adr ne sidan, ok hyggia menn, at englar guds hafi þetta verit. En ritning sea fekk morgum manni mikillar ꜳhyggiu, hvat þyða mundi, bæði kristnum ok heiðnum ok gyðingum, ok sneruz margir til rettrar tru, ok gerðiz bænastaðr mikill at leiði sællar Agathe.


6. En er Kvincianus iarl for at spyria at aurum ok eignum, þeim er heilug Agatha hafdi átt, ok villde undir sik taka en pina frændr hennar, er kristnir voro, þa for hann einn dag ꜳ skipi yfir ꜳ þa er Simitheus het. Þa bituz hestar .ii., ok slo annarr Kvincianum iarl til bana, en annarr beit ok kastaði honum utan borðz ꜳ diup árinnar, ok sokk hann þar niðr ok fannz alldri siþan, ok heyrðu menn i ána niðr diỏfulliga blistran med ópi ok gny, þa er lik iarls sekk nidr, ok tok vatnit at vella, sem i katli væri, um þriar stundir dags. Þa varð otti mikill ok hrædzla yfvir heiðnum mỏnnum, ok þordo engir nær at koma at gera mein eða grand frændum blezadrar Agathe.

En til þess at ritning su fylldiz, er engill guðs lagdi i grỏf hia hỏfði sællar Agathe, þa kom upp elldr i fialli þvi, er Ethneus heitir, enn næsta vetr eptir pisl hennar litlu fyrir andlatzdag hennar, ok rann elldrinn til borgar Katanencium sva sem rennandi (á). Þa flyðu heiðnir menn med ogurligri hræzlu fra fiallinu. Ok nokkurir af þeim foro til grafar sællar Agathe ok toko tialld af leiði hennar ok baru a mot elldinum, ok nam hann þegar staðar ok rann aptr i sinn stað ok gordi engum manni mein meira, en aðr var vorðit. En upp fra þeim deghi þróadiz guðs kristni i Sikiley, en ótrua heiðinna manna skammadiz, ok leysti drottinn lyd sinn af ofrgangi elldz ok allzkonar meinum ok sottum fyrir bænir ok verðleika sins ꜳgiæta pinslarvottz sællar Agathe meyiar, er fyrir hans nafni þoldi pinsl ok dauda þrim nottum eptir kyndilmessu at rikianda drotni vorum Jesu Kristo, er med feðr ok helgum anda lifir ok rikir einn guð um allar alldir verallda. Amen.


____


III. (Bladfragment i norske Rigsarkiv af en i første Halvdel af det 14de Aarhundrede i Norge skreven Membran.)

Forsiden

storom ok vnytunm orðom. Hon svaraðe: Han kvæðr guð sin vera þau sem enghi guðdomr fylghir. Vere hussprœya hans sua sem Frigg gyðia hans, sialfr se han sem Oðen guð hans. Kæisaren ræiddiz þa myok ok bauð mœyna hupp hengia ok hyða ok fastlegha pina. Meðan er þeir barðu hana ok bundu, þa mælte Quincianus viðr hana: Latt laust villu ok þralyndi hughskoz þins, tapa eighi lifui þinu eða ælsku. Sancta Agatha suaraðe með þessom orðom: Ego in hiis penis ita delector, sicut qui bonum nuncium audit, aud sicut qui videt que diu desiderat, aut qui invenit tessauros multos. Ek em þessom pinslum sua fæghin sem sa, er hœyrir goð tiðindi, eða hin er þet serr, er lenghi hæifir han langhat till, eða ællaghær sa er finnr faghrar fehyrslur. Sua em ek þeima likaml(egh)um pinslum feghin, þui at mik hefir lenghi till þeira langhatt. Sua sem huæiti kom yðr at beiria i lafuanom aðr en saðen skiliz fra þi, sua [hit sama] ma min sall æi fyr in gangha i paradisum drotens mins


Bagsiden

munnt hiolp ok hæilsu fa er þu villt [at ek grœða þik. Agatha] saghðe: Medicinam carnalem corpori meo numquam exibui, set abeo dominum Jesum Cristum qui solo sermone restauret vniuersa. Þet er sua at mælla a noreno tunnghu: likamlegha læknenngh væitta ek en aldri likame minum ok er liott mer at tapa þui nu er ek hæifi allan aldr giætt. Þa saghðe hinn gamble maðr: Cristianus ego sum et medicinam noui, noli me vereri. Ek em ein kristin maðr ok kann ek vel lækessdomm, ræz mik æi. Sancta Agatha svaraðe: Þakker gere ek þer, goðe maðr, at þu vyrðiz at gera þik sorghmoðan firir minar sakar. En þet skalt þu vita, at likamlegh læknenng skall aldri nallgaz likamme minum. Þa mælte hinn goðe maðr till hennar: Hui villt þu ei at ek lækne þik? Hon suaraðe: Þui at ek heifi drotenn min Jesum Crist, sa er mik ma lækna með sinu einu orðe, briost mitt ok spena hæilla gera. Sa hin gamble maðr mælte þa at henne [brosande: sialfr han] sendi mik hengat till þin, ok ek em hans




Fotnoter

  1. fordar Cd.
  2. þvi Cd.
  3. Her er noget udeladt, se I, Cap. 2.