Bardagin við Svöldur (úr Heimskringlu)

Fra heimskringla.no
Revisjon per 27. apr. 2016 kl. 21:46 av JJ.Sandal (diskusjon | bidrag)
(diff) ← Eldre revisjon | Nåværende revisjon (diff) | Nyere revisjon → (diff)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Norsk.gif Dansk.gif Svensk.gif
Original.gif Norsk.gif Dansk.gif
Norsk.gif


A. C. Evensen
Lesibók
Tórshavn 1911


Bardagin við Svöldur


Sveinn konungr tjúguskegg átti Sigríði hina stórráðu. Sigríðr var hinn mesti úvin Óláfs konungs Tryggvasonar ok fann þat til saka, at Óláfr konungr hafði slitit einkamálum við hana ok lostit hana í andlit. Hon eggjaði mjök Svein konung til at halda orrostu við Óláf konung Tryggvason, ok kom hon svá sínum fortölum, at Sveinn konungr var fullkominn at gera þetta ráð. Ok snimma um várit sendi Sveinn konungr menn austr til Svíþjóðar á fund Óláfs konungs Svíakonungs, mágs síns, ok Eiríks jarls ok lét segja þeim, at Óláfr Noregs konungr hafði leiðangr úti ok ætlaði at fara um sumarit til Vindlands. Fylgði þat orðsending Danakonungs, at þeir Svíakonungr ok Eiríkr jarl skyldi her úti hafa ok fara til móts við Svein konung, skyldu þeir þá allir samt leggja til orrostu við Óláf konung Tryggvason. En Óláfr Svíakonungr ok Eiríkr jarl váru þessar ferðar albúnir ok drógu þá saman skipaher mikinn af Svíaveldi, fóru því liði suðr til Danmerkrok kómu þar svá, at Óláfr konungr Tryggvason hafði áðr austr siglt. Þeir Svíakonungr ok Eiríkr jarl heldu til fundar við Danakonung, ok höfðu þá allir saman úgrynni hers.

Sveinn konungr, þá er hann hafði sent eptir herinum, þá sendi hann Sigvalda jarl til Vindlands at njósna um ferð Óláfs konungs Tryggvasonar ok gildra svá til, at fundr þeira Sveins konungs mætti verða. Ferr þá Sigvaldi jarl leið sína ok kom fram á Vindlandi, fór til Jómsborgar ok síðan á fund Óláfs konungs Tryggvasonar. Váru þar mikil vináttumál þeira á meðal, kom jarl sér í hinn mesta kærleik við Óláf konung. Ástríðr kona jarls, dóttir Burizleifs konungs, var vin mikill Óláfs konungs, ok var þat mjök af hinum fyrrum tengðum, er Óláfr konungr hafði átt Geiru systur hennar. Sigvaldi jarl var maðr vitr ok ráðugr; en er hann kom sér í ráðagerð við Óláf konung, þá dvalði hann mjök ferðina hans austan at sigla ok fann til þess mjök ýmsa hluti. En lið Óláfs konungs lét geysi illa, ok váru menn mjök heimfúsir, er þeir lágu albúnir, en veðr byrvæn. Sigvaldi jarl fekk njósn leyniliga af Danmörk, at þá var austan kominn herr Svíakonungs, ok Eiríkr jarl hafði þá ok búinn sinn her, ok þeir höfðingjarnir mundu þá koma austr undir Vindland, ok þeir höfðu á kveðit, at þeir mundu bíða Óláfs konungs við ey þá, er Svölðr heitir, svá þat, at jarl skyldi svá til stilla, at þeir mætti þar finna Óláf konung.

Þá kom pati nakkvarr til Vindlands, at Sveinn Danakonungr hefði her úti, ok gerðisk brátt sá kurr, at Sveinn Danakonungr mundi vilja finna Óláf konung. En Sigvaldi jarl segir konungi: »ekki er þat ráð Sveins konungs at leggja til bardaga við þik með Danaher einn saman, svá mikinn her sem þér hafið. En ef yðr er nakkvarr grunr á því, at úfriðr muni fyrir, þá skal ek fylgja yðr með mínu liði, ok þótti þat styrkr vera fyrr, hvar sem Jómsvíkingar fylgðu hófðingjum; mun ek fá þer ellifu skip vel skipuð.« Konungr játti þessu. Var þá lítit veðr ok hagstœtt, lét konungr þá leysa flotann ok blása til brottlögu. Drógu menn þá segl sín, ok gengu meira smáskipin öll, ok sigldu þau undan á haf út. En jarl sigldi nær konungsskipinu ok kalaði til þeira, bað konung sigla eptir sér: »mér er kunnast,« segir hann, »hvar djúpast er um eyjasundin, er þér munuð þess þurfa með þau en stóru skipin.« Sigldi þá jarl fyrir með sínum skipum. Hann hafði ellifu skip, en konungr sigldi eptir honum með sínum stórskipum, hafði hann þar ok ellifu skip, en allr annarr herrinn sigldi út á hafit. En er Sigvaldi jarl sigldi utan at Svölðr, þá røri á móti þeim skúta ein. Þeir segja jarli, at herr Danakonungs lá þar í höfninni fyrir þeiin. Þá lét jarl hlaða seglunum, ok róa þeir inn undir eyna.

Sveinn Danakonungr ok Óláfr Svíakonungr ok Eiríkr jarl váru þar þá með allan her sinn; þá var fagrt veðr ok bjart sólskin. Gengu þeir nú upp á hólminn, allir höfðingjar með miklar sveitir manna ok sá, er skipin sigldu út á hafit mjök mörg saman. Ok nú sjá þeir, hvar siglir eitt mikit skip ok glæsiligt; þá mæltu báðir konungarnir: »þetta er mikit skip ok ákafliga fagrt, þetta mun vera Ormrinn langi.« Eiríkr jarl svarar ok segir: »ekki er þetta Ormr hinn langi.« Ok svá var, sem hann sagði, þetta skip átti Eindriði af Gimsum. Lítlu síðar sá þeir, hvar annat skip sigldi miklu meira en hit fyrra. Þá mælti Sveinn konungr: »hræddr er Óláfr Tryggvason nú, eigi þorir hann at sigla með höfuð á skipi sínu.« Þá segir Eiríkr jarl: »ekki er þetta konungs skip, kenni ek þetta skip ok seglit, því at stafat er seglit, þát á Erlingr Skjálgsson; látum sigla þá, betra er oss skarð og missa í flota Óláfs konungs en þetta skip þar svá búit.« En stundu síðar sá þeir ok kendu skip Sigvalda jarls, ok viku þau þánnug at hólmanum. Þá sá þeir, hvar sigldu þrjú skip, ok var eitt mikit skip. Mælti þá Sveinn konungr, biðr þá ganga til skipa sinna, segir, at þar ferr Ormrinn langi. Eiríkr jarl mælti: »mörg hafa þeir önnur stór skip ok glæsilig en Orm hinn langa, bíðum enn.« Þá mæltu mjök margir menn: »eigi vill Eiríkr jarl nú berjask ok hefna föður síns; þetta er skömm mikil, svá at spyrjask mun um öll lönd, ef vér liggjum hér með jafnmiklu liði, en Óláfr konungr sigli á hafit út hér hjá oss sjálfum.« En er þeir höfðu þetta talat um hríð, þá sá þeir, hvar sigldu fjogur skip, ok eitt af þeim var dreki allmikill ok mjök gullbúinn. Þá stóð upp Sveinn konungr ok mælti: »hátt mun Ormrinn bera mik í kveld, honum skal ek stýra.« Þá mæltu margir, at Ormrinn var furðu mikit skip ok frítt, ok rausn mikil at láta gera slíkt skip. Þá mælti Eiríkr jarl, svá at nakkvarir menn heyrðu: »þótt Óláfr konungr hefði ekki meira skip en þetta, þá mundi Sveinn konungr þat aldri fá af honum með einn saman Danaher.« Dreif þá fólkit til skipanna, ok ráku af tjöldin og ætluðu at búask skjótliga. En er höfðingjar rœddu þetta milli sín, sem nú er sagt, þá sá þeir, hvar sigldu þrjú skip allmikil ok fjórða síðast, ok var þat Ormrinn langi. En þau hin stóru skip, er áðr höfðu siglt, ok þeir hugðu, at Ormrinn væri, þat var hit fyrra Traninn, en hit síðara Ormrinn skammi. En þá er þeir sá Órminn langa kendu allir, ok mælti þá engi í mót, at þar mundi sigla Óláfr Tryggvason; gengu þá til skipanna ok skipuðu til atlögunnar. Váru þat einkamál þeira höfðingja, Sveins konungs, Óláfs konungs, Eiríks jarls, at sinn þriðjung Noregs skyldi eignask hverr þeira, ef þeir feldi Óláf konung Tryggvason; en sá þeira höfðingja, er fyrst gengi á Orminn, skyldi eignask alt þat hlutskipti, er þar fengisk, ok hverr þeira þau skip, er sjálfr hryði. Eiríkr jarl hafði barða einn geysi mikinn, er hann var vanr at hafa í víking; þar var skegg á ofanverðu barðinu hvárutveggja, en niðr frá járnspöng þykk ok svá breið sem barðit, ok tók alt í sjá ofan.

Þá er þeir Sigvaldi jarl røru inn undir hólmann, þá sá þat þeir Þorkell dyðrill af Trananum ok aðrir skipstjórnarmenn, þeir er með honum fóru, at jarl sneri skipum undir hólmann; þá hlóðu þeir ok seglum ok røru eptir honum og kölluðu til þeira, spurðu, hví þeir fóru svá. Jarl segir, at hann vill bíða Óláfs konungs: »ok er meiri ván, at úfriðr sé fyrir oss.« Létu þeir þá fljóta skipin, þar til er Þorkell nefja kom með Orminn skamma ok þau þrjú skip, er honum fylgðu. Ok váru þeim sögð hin sömu tíðindi, hlóðu þeir þá ok sínum seglum ok létu fljóta ok biðu Óláfs konungs. En þá er konungrinn sigldi inn at hólmanum, þá røri allr herrinn út á sundit fyrir þá. En er þeir sá þat, þá báðu þeir konunginn sigla leið sína, en leggja eigi til orrostu við svá mikinn her. Konungr svarar hátt ok stóð upp í lyptingunni: »láti ofan seglit, ekki skulu mínir menn hyggja á flótta, ek hefi aldri flýit í orrostu, ráði guð fyrir lífi mínu, en aldri mun ek á flótta leggja.« Var svá gert, sem konungr mælti.

Óláfr konungr lét blása til samlögu öllum skipum sínum. Var konungs skip í miðju liði, en þar á annatborð Ormrinn skammi, en á annat borð Traninn. En þá er þeir tóku at tengja stafna á Orminum langa ok Orminum skamma, ok er konungr sá þat, kallaði hann hátt, bað þá leggja fram betr hit mikla skipit. Þá svarar Úlfr hinn rauði: »ef Orminn skal því lengra fram leggja, sem hann er lengri en önnur skip, þá mun ávint verða um sóxin í dag.« Konungr segir: »eigi vissa ek, at ek ætta stafnbúann bæði rauðan ok ragan.« Úlfr mælti: »ver þú eigi meir baki lyptingina, en ek mun stafninn.« Konungr helt á boga ok lagði ör á streng ok sneri at Úlfi. Úlfr mælti: »skjót annan veg, konungr! Þannig sem meiri er þörfin; þér vinn ek þat, er ek vinn.«

Óláfr konungr stóð í lyptingu á Orminum, bar hann hátt mjök; hann hafði gyltan skjöld ok gullroðinn hjálm, var hann auðkendr frá öðrum mónnum, hann hafði rauðan kyrtil stuttan utan yfir brynju. En er Óláfr konungr sá, at riðluðusk flotarnir, ok upp váru sett merki fyrir höfðingjum, þá spyrr hann: »hverr er höfðingi fyrir liði því, er gegnt oss er?« Honum var sagt, at þar var Sveinn konungr tjúguskegg með Danaher. Konungr svarar: »ekki hræðumk vér bleyður þær, engi er hugr í Dönum. En hverr höfðingi fylgir þeim merkjum, er þar eru út ífrá á hœgra veg?« Honum var sagt, at þar var Óláfr konungr með Svíaher. Óláfr konungr segir: »betra væri Svíum heima at sleikja um blótbolla sína en ganga á Orminn undir vápn yður. En hverir eigu þau hin stóru skip, er þar liggja út á bakborða Dönum?« »Þar er,« segja þeir, »Eiríkr jarl Hákonarson.« Þá svaraði Óláfr konungr: »hann mun þykkjask eiga við oss skapligan fund, ok oss er ván snarpligrar orrostu af því liði: þeir eru Norðmenn, sem vér erum.«

Síðan greiða konungar atróðr. Lagði Sveinn konungr sitt skip móti Orminum langa, en Óláfr konungr sœnski lagði út frá ok stakk stöfnum at yzta skipi Oláfs konungs Tryggvasonar, enn óðrum megin Eiríkr jarl. Tóksk þar þá hörð orrosta. Sigvaldi jarl lét skotta við sín skip ok lagði ekki til orrostu.


Otto Sinding (1842-1909): Salget ved Svolder.


Þessi orrosta var hin snarpasta ok allmannskæð. Frambyggjar á Orminum langa ok Orminum skamma ok Trananum færðu akkeri ok stafnljá í skip Sveins konungs, en áttu vápnin at bera niðr unđir fœtr sér; hruðu þeir öll þau skip, er þeir fengu haldit. En konungrinn Sveinn ok þat lið, er undan komsk, flýði á önnur skip, ok þar næst lögðu þeir frá ór skotmáli. Þá lagði þar at í staðinn Óláfr Svíakonungr; ok þegar er þeir koma nær stórskipum, þá fór þeim sem hinum, at þeir létu lið mikit ok sum skip sín, ok lögðu frá við svá búit. En Eiríkr jarl síbyrði Barðanum við hit yzta skip Óláfs konungs, ok hrauð hann þat ok hjó þegar þat ór tengslum, en lagði þá at því, er þar var næst, ok barðisk, til þess er þat var hroðit. Tók þá liðit at hlaupa af hinum smærum skipunum ok upp á stórskipin. En Eiríkr jarl hjó hvert ór tengslunum, svá sem hroðit var. En Danir ok Svíar lögðu þá í skotmál ok öllum megin at skipum Óláfs konungs, en Eiríkr jarl lá ávalt síbyrt við skipin ok átti höggorrostu. En svá sem menn fellu á skipum hans, þá gengu aðrir upp í staðinn, Svíar ok Danir. Þá var orrosta hin snarpasta, ok fell þá mjök liðit, ok kom svá at lykðum, at öll váru hroðin skip Óláfs konungs Tryggvasonar nema Ormrinn langi; var þar þá alt lið á komit, þat er vígt var hans manna. Þá lagði Eiríkr jarl Barðanum at Orminum langa síbyrt, ok var þar höggorrosta.

Eiríkr jarl var í fyrirrúmi á skipi sínu, ok var þar fylkt með skjaldborg. Var þá bæði höggorrosta ok spjótum lagit ok kastat öllu því, er til vápna var, en sumir skutu bogaskoti eða handskoti. Var þá svá mikill vápnaburðr á Orminn, at varla mátti hlífum við koma, er svá þykt flugu spjót ok örvar; því at öllum megin lögðu herskip at Orminum. En menn Óláfs konungs váru þá svá óðir, at þeir hljópu upp á borðin, til þess at ná með sverðshöggum at drepa fólkit. En margir gengu út af borðunum ok gáðu eigi annars en þeir berðisk á sléttum velli, ok sukku niðr með vápnum sínum.

Einarr þambarskelfir var á Orminum aptr í krapparúmi; hann skaut af boga ok var allra manna harðskeytastr. Einarr skaut at Eiríki jarli ok laust í stýrishnakkann fyrir ofan höfuð jarli, ok gekk alt upp á reyrböndin. Jarl leit til ok spurði, ef þeir vissi, hverr skaut. En jafnskjótt kom önnur ör svá nær jarli, at flaug milli síðunnar ok handarinnar, ok svá aptr í höfðafjölina, at langt stóð út broddrinn. Þá mælti jarl við mann þann, er sumir nefna Finn, en sumir segja,at hann væri finskr, sá var hinn mesti bogmaðr: »skjóttu mann þann hinn mikla í krapparúminu!« Finnr skaut, ok kom örin á boga Einars miðjan, í því bili er Einarr dró hit þriðja sinn bogann. Brast þá boginn í tvá hluti. Þá mælti Óláfr konungr: »hvat brast þar svá hátt?« Einarr svarar: »Noregr ór hendi þér, konungr!« »Eigi mun svá mikill brestr at orðinn,« segir konungr, »tak boga minn og skjót af,« ok kastaði boganum til hans. Einar tók bogann ok dró þegar fyrir odd örvarinnar, ok mælti: »ofveykr, ofveykr allvalds bogin!« ok kastaði aptr boganum; tók þá skjöld sinn ok sverð ok barðisk.

Óláfr konungr Tryggvason stóð í lypting á Orminum ok skaut optast um daginn, stundum bogaskoti en stundum gaflökum ok jafnan tveim senn. Hann sá fram á skipit ok sá sína menn reiða sverðin ok höggva títt, ok sá, at illa bitu. Þá gekk konungr ofan í fyrirrúmit ok lauk upp hásætiskistuna, tók þar ór mörg sverð hvöss ok fekk mönnum. En er hann tók niðr hinni hœgri hendi, þá sá menn, at blóð rann ofan undan brynstúkunni; en engi vissi, hvar hann var sárr.

Mest var vörnin á Orminum ok mannskœðust af fyrirrúmsmönnum ok stafnbúum; þar var hvárttveggja valit mest mannfólkit ok hæst borðin. En lið fell fyrst um mitt skipit. Ok þá er fátt stóð manna upp um sigluskeið, þá réð Eiríkr jarl til uppgöngunnar ok kom upp á Orminn við fimtánda mann. Þá kom í mót honum Hyrningr, mágr Óláfs konungs, með sveit manna, ok varð þar hinn harðasti bardagi, ok lauk svá, at jarl hrökk ofan aptr á Barðann; en þeir menn, er honum höfðu fylgt, fellu sumir, en sumir váru særðir. Þar varð enn hin snarpasta orrosta, ok fellu þá margir menn á Orminum. En er þyntisk skipan á Orminum til varnarinnar, þá réð Eiríkr jarl annat sinn til uppgöngu á Orminn. Varð þá enn hörð viðtaka. En er þetta sá stafnbúar á Orminum, þá gengu þeir aptr á skipit, ok snúask til varnar móti jarli ok veita harða viðtöku. En fyrir því at þá var svá mjök fallit lið á Orminum, at víða váru auð borðin, tóku þá jarls menn víða upp at ganga. En alt þat lið, er þá stóð uppi til varnar á Orminum, sótti aptr á skipit, þar sem konungr var.

Kolbjörn stallari gekk upp í lypting til konungs; þeir höfðu mjök líkan klæða búnað ok vápna, Kolbjörn var ok allra manna mestr ok fríðastr. Varð nú enn í fyrirrúminu en snarpasta orrosta. En fyrir þá sök at þá var svá mikit fólk komit upp á Ormin af liði jarls, sem vera mátti á skipinu, en skip hans lögðu at öllum megin utan at Orminum, en lítit fjölmenni til varnar móti svá miklum her, nú þótt þeir menn væri bæði sterkir og frœknir, þá fellu nú flestir á lítilli stundu. En Óláfr konungr sjálfr ok þeir Kolbjörn báðir hljópu þá fyrir borð ok á sitt borð hvárr. En jarls menn höfðu lagt utan at smáskútur ok drápu þá, er á kaf hljópu. Ok þá er konungr sjálfr hafði á kaf hlaupit, vildu þeir taka hann hóndum ok færa Eiríki jarli. En Óláfr konungr brá yfir sik skildinum ok steypðisk í kaf; en Kolbjórn stallari skaut undir sik skildinum ok hlífði sér svá við vápnum, er lagt var af skipum þeim, er undir lágu, ok fell hann svá á sjáinn, at skjöldrinn varð undir honum, ok komsk hann því eigi í kaf svá skjótt, ok varð hann handtekinn ok dreginn upp í skútuna, ok hugðu þeir, at þar væri konungrinn. Var hann þá leiddr fyrir jarl. En er þess varð jarl varr, at þar var Kolbjörn, en eigi Óláfr konungr, þá váru Kolbirni grið gefin. En í þessi svipan hljópu allir fyrir borð af Orminum, þeir er þá váru á lífi, Óláfs konungs menn; ok segir Hallfreðr vandræðaskáld, at Þorkell nefja, konungs bróðir, hljóp síðast allra manna fyrir borð.

Svá var fyrr ritat, at Sigvaldi jarl kom til föruneytis við Óláf konung í Vindlandi ok hafði tíu skip, en þat hit ellifta, er á váru menn Ástríðar konungsdóttur, konu jarls. En þá er Óláfr konungr hafði fyrir borð hlaupit, þá œpði herrinn allr sigróp, ok þá lustu þeir árum í sjá Sigvaldi jarl ok hans menn ok røru til bardaga. En sú Vindasnekkjan, er Ástríðar menn váru á, røri brott ok aptr undir Vindland, ok var þat margra manna mál þegar, at Óláfr konungr mundi hafa steypt af sér brynjuna í kafi ok kafat svá út undan langskipunum, lagizk síðan til Vindasnekkjunnar, ok hefði menn Ástríðar flutt hann til lands. Ok eru þar margar frásagnir um ferðir Óláfs konungs gørvar síðan af sumum mönnum. En hvern veg sem þat hefir verit, þá kom Óláfr konungr Tryggvason aldregi síðan til ríkis í Noregi.