Forskjell mellom versjoner av «Breta sögur»

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
m
m
Linje 1 046: Linje 1 046:
 
::Ambrosíus<ref>''fra'' [''overskrevet i H. Hos Geoffr. kaldes Spaamanden'' Ambrosius Merlinus.</ref>,  
 
::Ambrosíus<ref>''fra'' [''overskrevet i H. Hos Geoffr. kaldes Spaamanden'' Ambrosius Merlinus.</ref>,  
 
::en enn ágæti  
 
::en enn ágæti  
::öðru nafni<ref>''dette Ord og de to sidste Bogstaver af det foregaaende er overskrevet i H; der synes ligeledes at være Adskillelse af Stropher, men Sammenhængen synes at fordre, at de næste to Linier föjes til.'</ref>
+
::öðru nafni<ref>''dette Ord og de to sidste Bogstaver af det foregaaende er overskrevet i H; der synes ligeledes at være Adskillelse af Stropher, men Sammenhængen synes at fordre, at de næste to Linier föjes til.''</ref>
 
::Merlínus sá  
 
::Merlínus sá  
 
::maðr [kallaðist.
 
::maðr [kallaðist.

Revisjonen fra 13. nov. 2016 kl. 17:35

Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif


Riddarasögur


Breta sögur


Jón Sigurðsson

Det kongelige nordiske Oldskriftselskab

København, 1848



Idet vi her meddele Slutningen af den i Annalerne for 1848 paabegyndte gamle Bearbeidelse af Trójumanna saga og Breta sögur, skulle vi kun, i Sammenhæng med den i foregaaende Bind gjorte Slutningsbemærkning, tilföje, at de Haandskrifter som her benyttes ere:

1) Hauksbók (Arna Magn. Nr. 514 i 4.) betegnet H som i det foregaaende.

2) Brudstykker af en udförligere Bearbeidelse af disse Sagaer, i to Membranhefter fra 15de eller maaskee endog 14de Aarhundrede, i den Arna-Magn. Saml. Nr. 573 A og B, hvilket Haandskrift her, som i det foregaaende, betegnes med B.

3) et Brudstykke af Breta sögur, paa Membran af omtrent samme Format og samme Tidsalder som B, om ikke med samme Haand, opbevaret i den Thottske Haandskriftsamling paa det kongelige Bibliothek under Nr. 1763 i 4. Dette Brudstykke, som begynder der hvor B ophörer, betegnes her T.

4) Geoffroy af Monmouths Historia Britonum (Geoffr. eller G), hvor denne Fortsættelse begynder med VIte Bogs 6. Capitel (Giles's Udgave S. 100).




Hèr hefr Breta Sögur[1]

1. Nú er at segja af Enea enum milda[2], at [hann rakst lengi í hafi, þá er hann fór af Tróju, ok kom hann um síðir víð[3] Sikiley; þar voru þá fyrir miklir höfðíngjar ok vinir Trójumanna, Erikneus ok Acestes; þeir tóku með myklum fagnaði við Enea, ok var hann þar um vetrinn[4]; en er vâr kom, býst[5] hann brott ok lætr í haf, ok fengu þá enn svâ mikin stórm at sum skipin sukku niðr; en um síðir bar þá at landi; þeir höfðu þá nokkur dægr verið matlausir. Eneas sèr þá hjört einn, ok skaut hann, ok var hann matbúinn. Þeir sjá þar mikit land ok fagrt, ok margar borgir; þeir fengu góða höfn; þeir sjá þar ner sèr ena mestu höfuðborg, en á hennar veggjum var skrifat fall Trójumanna: þar sá Eneas hvar Tróilus var drepinn, með þeim hætti skrifat sem vöndr væri snúinn í hár honum[6]; þessi sýn ángraði hann mjök. Fyri þessi borg rèð en ríkasta drottníng, sú er Dídó hèt, ok er hon veit þarkvomu Enea, gengr hon sjálf móti honum, ok býðr honum til sín, ok þat þiggr hann. Hon lèt gleðja hann með allskyns leik ok skemtan, en hann var jamnan úglaðr; ok er drottníng fann þat, mælti hon: þú enn mildi Eneas, guðin gefi þèr glatt hjarta ok mikinn veg, svâ sem þú ert til borinn, ok alla þá sœmð sem vèr höfum vald yfir skal yðr heimul vera, ok yðrum mönnum! Eneas svarar: frú! ek má eigi glaðr vera fyri þeim harmi er nú er endrnýjaðr, því at fyri mínum augum er á yðrum borgarveggjum skrifaðr skaði minna ættmanna. Drottníng bað hann segja sèr frá þeim stórtíðindum er þar urðu, ok svâ gerir hann. Drottníng lèt þá gera veizlu mikla ok lèt þar færa fram allskonar leika. Ekki fannst Eneas um þat; ok er drottníng fann þat, þá bað hon hann at prýða veizlu hennar með sínum leikum. Hann gerir sem drottníng bað, ok leikr nú allan strengleik með mikilli list, framarr en nokkurr maðr hefði þar fyrr heyrt[7]. Drottníng virðir hann umfram alla menn, ok leggr á hann mikla ást, því at hon unni honum[8] umfram alla menn[9], ok svâ kemr at hann fær hennar, ok unir hann[10] nú vel sínu ráði, ok var hann þar nokkura vetr. Ok einn tíma dreymði Eneas, at Freyja kœmi at honum, ok mælti: far til Ítalíalands, ok tak þar þá miklu sœmð er guðin hafa þèr þar fyri hugsað! ok eftir þat býr hann skip sín leynilega, því at hann vissi at hann kœmist eigi brott, ef drottníng yrði vör við, ok fór burt með leynð; en er hon verðr vör, at hann er brottu, þá sendir hon til fundar við Eneas, ok mælir til hans:

Herra Enea sendir Dídó Kartagóborgar drottníng kveðju goðanna ok sína elsku! þessi hæsta[11] borg heimsins, er þik gerði ríkan[12], er mjök þurfandi þinnar fyrisjónar, bjóðum vèr til slíkarrar sœmðar, sem þú hafðir með oss[13]; máttu vel muna þá er þú komt til vâr, ok þínir menn máttu eigi hjálp af þèr fá, en ek fagnaða þèr með allri dýrð, lèt ek aka þèr í höll mína með allri sœmð, ok setta ek þik í mitt hásæti, ok minir menn stóðu upp ok þjónuðu þèr ok þínum mönnum; gull ok silfr ok allskyns gersimar gaf ek þínum mönnum, en sjálfum þèr allt ríkit; ok þat veitta ek þèr er mèr var nánast, er ek var sjálf; en þú sœrðir[14] þik við gud þín ok svâ við vâr guð, at þú skyldir minn vera hvar sem þú værir; nú hefir þú svikit mik ok svâ guðin eð sama; nú skýt ek öllu mínu máli til þeirra, at þau hefni mín á þèr; gef gaum at, at eigi [. . iz . . .[15] þessi þín gerð, at þú fyrifarir bæði mèr, ok þeim þínum syni er með mèr leynist, af þinni hèrvist, þegar ek veit at þú villt eigi til vârs ríkis koma þá skaltu ráðinn vita minn bana, ok svâ barnsins þess er ek fer með; ger svâ vel, ef þú villt eigi mik finna meðan ek lífi, þá ger nú fyri menzku sakir ok lát hylja leg mitt, ok lát drekka erfi mitt, því at þat þikki mèr nú miklu máli skipta. Vale.

En er hon spurði, at víst var at hann vildi eigi til hennar koma, þá fyrifór hon sèr sjálf[16], ok þess þóttist hefna Hannibal konúngr á Rúmverjum, þá er hann [vann Róm, ok svâ marga höfðíngja drap hann í einni steinhöll at hann lèt sèr leir bleyta með blóði Rúmverja, ok gerði þar af borgarlím; hann sendi ok heim til Kartagóborgar LXXX vandlaupa, fulla með fingrgullum þeirra Rúmverja, er hann hafði yfirunnið í því striði[17].


Frá Eneas ok Latínu

2. Konúngr rèð fyri Ítalía, sá er Latínus hèt, dóttir hans hèt Latína, hon fann fyrst latínustafrof, ok af hennar nafni heita allir Latínumenn, þeir er þá túngu kunnu, var þat ok höfuðtúnga Rúmverja, meðan ríki þeirra stóð, ok eigi at eins þeirra, heldr ok jamvel alls heims; drottníng hans blótaði Sif. Latínus sat þar er nú heitir Rimína; ok einn tíma sýndist drottníng Sif í svefni, ok mælti: búizt við Eneas, at eigi gángi hann hèr yfir þetta ríki, þar sem hann er rekinn af sinni fóstrjörðu ok af öðrum þjóðum[18]. Nú ferr Eneas þar til er hann kemr til Ítalíalands, ok tók þar land sem nú fellr Tífr[19] í sjó. Þá var honum vitrað at hann skyldi hafa frið við Evandrum konúng: hann ríkir þar er þú skalt setja borg, sú verðr höfuðborg alls Ítalíalands, því at þú skalt eiga allt Ítalíaríki, ok at þú trúar þessu þá gef ek þèr þetta teikn: svâ sem þú ferr veg þinn, þá mantu finna undir einu trè, því er Úlex heitir, hvíta gylti með xxx grísum alhvítum[20], ok í þeim stað skaltu borg reisa, ok skaltu kalla Albansborg. Þetta ferr allt fram eftir því sem nú var sagt, ok Eneas reisir borg í þessum stað sem honum var fyri sagt, á þann máta sem Kartagóborg var, er Dídó drottníng hafði gera látið; hon var sterkari en nokkur önnur í Ítalía, hon var ok skipuð með miklum köppum[21]. Eneas var frægr víða um lönd, ok um alla þá menn þótti mikils vert, er af Tróju voru komnir.


Af Túrnó

3. Damíus[22] hèt konúngr, er rèð fyri Túskanía[23]; Túrnus hèt sun hans, enn mesti kappi í Ítalía; hann fregn at Eneas hefir orð sent Latínó[24] konúngi at biðja Latínu dóttur hans, þeirrar er Túrnus hefir fyrr beðit, ok verðr við þetta mjök reiðr; en konúngr segir at hann vill eigi gifta dóttur sína útlenzkum manni, þeim er flýð hafði af sínum fóstrjörðum, heldr vildi hann gifta hana Túrnó, enum fremsta kappa, ok þar innlenzkum, af enum beztum konúnga ættum kominn, ok kvezt vilja at hann yrði yfirmaðr þess ríkis, heldr en útlendr maðr, þvíat sá verðr yfirmaðr þessa lands, er hana á; lauk hann svâ sínu máli, at hann bað alla sína menn þjóna Túrnó, ok játtaði honum dóttur sína[25]. Hèr eftir samnar Túrnus miklu liði, en þessir voru kappar með honum; Mesapor ok Númanus, mágr Túrní, Rapúrías konúngr, Sesrapnus[26] ok margir aðrir höfðíngjar. En í borginni með Eneas voru þessir höfðíngjar: Bissa, Pandacus, Silvanus, Menesteus, Serestas, Túpídus, fóstri Askaníus[27]; ok er Eneas fregn þetta, þá á hann tal við sína menn[28] ok segir þeim þessi tíðindi; hann segir at hann vill fara á fund Evandri konúngs ok Pallas sunar hans, ok fá styrk af þeim, en hann setti Askaníum, sun sinn, höfðíngja yfir borgina: ok gefit aldri upp borgina fyrr en ek kem aftr. Síðan ferr hann brott af borginni til þeirra feðga, ok tóku þeir veglega við honum[29]; hann segir þeim sín erindi; þeir heita honum sinni liðveizlu. Pallas var enn iiij. maðr mestr ok sterkastr í landinu.


Fall Pallas konúngssunar

4. Latínus[30] konúngr ok Túrnus samna liði, er þeir spyrja at Eneas er brott, ok fara til borgar Eneas ok setjast um hana, ok sjá hversu torsóttleg hon er. Túrnus talar þá fyri fólkinu, ok mælti: yðr er kunnigt, hver skylda oss rekr til at rinda þessum mönnum af oss[31], er sezt hafa í vârt ríki; vitu þèr ok þeirra skaplyndi, at eigi lètta þeir hèr heldr en annarsstaðar, fyrr en þeir hafa hèr slíkt sem þeir vilja; hafa þeir nú rekizt nálega um allan heim, þvíat engi vildi þola þeim yfirgáng, sem raun varð á, þá er Girkir ráku þá brott. Eneas hefir ok beðit þeirrar konu, sem mèr var áðr heitin, hann biðr menn sína fara fyrst til ok brenna skip Eneas, þau er stóðu undir borginni. Þeir Túrnus sœkja at borginni með öllum brögðum, en þeir vörðust skörulega, ok er þeir höfðu lengi sótt borgina, þá gerðu borgarmenn ráð sitt; þeir voru ij menn í borginni er fyrisjástir voru ok mestir kappar í liði Eneas, hèt annar Nísus en annar Erúleus[32]; þeir veljast til at ríða út af borginni, ok sea Enea þenna úfrið. Þeir herklæðast nú, ok fara leynilega út af borginni, ok er þeir komu í herinn, voru margir verðir druknir ok sofnaðir; þá brigðr Nísus sverði, ok höggr á tvær hendr[33], ok svâ eð sama gerir Erúleus ok drepa nú mikinn fjölda riddara, ok svámu[34] svâ út af herinum; ok svâ margan mann höfðu þeir drepit, at þeir vissu eigi sjálfir tölu á, ok svâ voru þeir móðir, at nálega máttu þeir eigi gánga, ok þessum sigri er við brugðit víða í bókum, er þeir fengu þá[35]. En er þeir komu út af herinum, ok morna tók ok ljóst var orðit, ok morgunsólin skein á hjálma þeirra[36], sá þeir mikinn her ríða í móti sèr; þar var sá höfðíngi fyri er Volcens[37] hèt, hann ætlaði til liðs við Túrnus, hann sèr þessa ij riddara, ok kennir á vâpnum þeirra at þeir eru af Trójumönnum. Nísus sœkir nú undan ok til skógs, en Erúleus var þúngfœrr, ok komast þeir millim hans ok skógsins, ok sœkja nú at honum alla vega, en hann verst sterklega, ok af því at ekki má við marginum, þá drepa þeir hann; ok er Nísus sèr þetta, þá ljóp hann or skóginum ok höggr á tvær hendr svâ at ekki festir við[38]; hann ryðr sèr götu fram at höfðíngja þeirra Volcent[39], ok lagði hann með sverði í gegnum, ok allar eru hans hendr blóðgar upp at öxl. Nú sœkir svâ mœðin í líkam hans af sókn ok sárum, at hann má eigi standa; kemr hann nú þar at, sem fèlagi hans var fallinn, ok legst á hann ofan ok mælti: minn góði vin Erúleus, í einum stað skulu vit dauða þola! ok var þar saxaðr. Síðan tóku þeir höfuð þeirra ok báru á stöngum fyri Túrni, ok segja honum þessi tíðindi, ok verðr hann við þat harðla glaðr; hann lætr nú blása öllum herinum til borgarinnar, ok höfðu höfuðin fyri merki; þeir gánga nú at svâ sterklega, at Túrnus getr brotið borgarvegginn, ok svâ var hann óðr at hann bíðr eigi sinna manna[40], ok ljóp inn í borgina, ok drap þegar ij höfðíngja, [en iij greip hann ok snarar hann í sundr[41]. Einn höfðíngi í borginni hèt Cúspídus; hann kastaði at Túrnó skriðljósi[42]; við þat varð hann svâ reiðr, at hann höggr á tvær hendr. Bissa hertogi rèðst[43] fyrst í móti honum, ok höggr í skjöld Túrni ok hallast eftir, en er Túrnus sèr at af honum berr skjöldinn, þá leggr hann kesjunni[44] í smáþarmana, ok þegar eftir Pelagíus[45] fèlaga hans lagði hann í gögnum með sverði. Þetta sèr Menesteus[46], ok ángrast mjök ok mælti: eilíf skömm er at þola, at einn maðr gángi svâ fram; þá lupu móti honum ij kappar, Serestus[47] ok Menenus, ok drap Túrnus þá báða. Nú finna borgarmenn at lítið lið var komit í borgina, þeir byrgju þá aftr öll lið borgarinnar, ok sœkja þá at honum alla vega, en hann varðist svâ, at þeir komu engu sári á hann, ok er náttaði þá varð honum sem öðrum mönnum at þreyttust[48] öflin af mæðinni[49]; þá hopaði hann undan at árbakkanum, ok var hann þá svâ móðr, at hann steyptist út á ána, ok þar var undir einn bátr, ok kom hann þar niðr í, ok fór hann í myrkrinu ofan eftir ánni, ok kafaði út undir múrinn, ok kom svâ til sinna manna, ok þegar eggjar hann þá at sœkja at borginni, ok segir at hon er jamgóð ok unnin. Þá mælti einn riddari Túrní: þèr heimskir menn ok úfróðir! gefit borg yðra ok sjálfa yðr í vald Túrní, þvíat þèr vitið at þèr eruð meirr vanir sællífi ok skemtan, leik ok drykkju ok kvenna hálsföngum en stríði ok bardögum, hafi þèr ok heyrt, at ekki fólk er harðara en Saxar, ok því heita þeir sem steinn, ok því eru þèr mjök heimskir, ef þèr vilit berjast við oss. Þá svarar enn úngi Askaníus, sun Enea[50], ok mælti: eigi er þat satt, góðr maðr, at vârir landsmenn kunni eigi nokkut við stríð, en litlar menjar máttu hèr sjá, at enn sè nokkut eftir Trójumanna; hann skaut til hans með spjóti[51], ok ígegnum hann, ok fèll hann dauðr niðr; hefst nú orrosta af nýju. Nú kemr Eneas í þessu, ok Tarton[52] konúngr, Alresíus ok Mesencíus með miklum her[53]; þar var ok Pallas, sun Evandri[54] konúngs. Þessi er önnur frægjust orrosta en Trójumanna. Allir ræddust[55] Pallas ok hans it ógurlega afl; ekki hafði hann fyrr í her komit; hvârki stenzt við honum lífar nè hestar; hann ferr kallandi um herinn, ok spyrr eftir Túrnó, ok er Túrnus sèr hversu mikinn skaða hann gerir, ok hversu ógurlegr hann er[56], ok ríðr nú móti honum. Ok er Pallas sèr þat, skýtr hann til hans með spjóti; þat kom undir hönd Túrní, ok í gegnum þrefalda brynjuna, ok rennir fyri utan rifin, ok þar í gegnum. Ok er Túrnus fèkk þetta sár, þá skýtr hann til Pallas því spjóti; er skaptið var eigi miórra en hinn digrasti áss; [þat kom á Pallas miðjan, ok lèt hann þar líf sitt; þá skilr nótt bardagann[57]. Eneas lèt jarða lík Pallas með miklum veg, ok lèt smyrja með jurtum, svâ at eigi mátti fúna[58]. En á dögum Sigurðar konúngs Jórsalafara ok þess keisara dögum er Heinrekr hèt[59], annarr með því nafni, þá var grafinn grundvöllr í Róm til herbergja nokkurra; þá fundu þeir þenna hans líkama úfúinn í steinþrónni; hann hafði eitt holsár á miðjum líkama, þat var iiij fóta á lengd ok lœfðar[60]; hans háleikr sigraði Rúmaborgar múra[61]; loganda ljósker stóð at höfði honum, þat er hvârki mátti slokna fyri afli vatns nè vinds[62], eigi mátti þat ok bráðna nè eyðast, en at gerri einni boru með stáli undir logann, þá sloknaði þetta ljós um þá boru er nú var frá sagt, af loftinu innan leiddu, ok millim komandi vindinum logans ok lampans[63]. Þetta var skrifat á steinþrónni at fótum honum: hèr liggr Pallas með sið sínum, sun Evander[64] konúngs, ok hætti, sá sem drap spjót Túrni riddara; hann mun finnast á dögum Heinreks keisara annars með því nafni[65].


Fall Túrnus ens ágæta

5. Nú er orrostutíð kemr, þá kemr nú til liðs með Túrnó enn ágæti Mesencíus[66] ok sun hans Lásus; þeir berjast nú ógurlega; Túrnus drap margan mann; Eneas drap iij höfðíngja; þá kemr móti honum enn kurteisi Lásus[67], ok er þeir höfðu barizt um ríð, mælti Eneas: Lásus, líf œsku þinni ok þreyt eigi við mik! Hann er æ því ákafari, ok um síðir fèll hann fyrir Enea; þat harmaði Eneas stórlega ok svâ allr herinn; var þá settr friðr með þeim um stund. En er orrostutími kom, þá skipa þeir fylkíngar, ok ganga nú lúðrar um allan herinn. Túrnus sœkir svâ hart fram, at allt flýr undan honum þar sem hann ferr, ok marga kappa drap hann; slíkt eð sama gerir Eneas[68]; hann mœtir enum mikla Mesencíó, ok berjast þeir lengi, ok lýkr svâ at Mesencius fèll[69]. Nú er enn harðasti bardagi, ok fellr nú hundruðum fólkit, svâ at engi kunni at telja, ok nú[70] snýst[71] mannfallið á Túrnónem, [en er[72] hann sèr þetta, vill hann finna sjálfan Enea, ok í því brestr flótti á hans mönnum, ok varð hann þá nauðigr undan at halda ok var hann fyri utan ríkit um ríð; Eneas leggr nú undir sik þetta ríki. Mörg tíðindi ok stór urðu þar meðan Túrnus var burtu[73], af viðrskiftum þeirra Eneas ok Latíní[74] konúngs, ok fèkk Eneas jamnan enn betra lut. Konúngr sendi þá orð Nestor enum spaka, at hann skyldi gánga móti Enea, ok bauð honum þar til mikit góz[75]; ok er þessi boð komu til Nestor þá mælti hann: ek sá þá handaferð Eneas í Tróju at ek kem[76] ekki til stríðs móti honum; er ok fám mönnum kunnigra, hvelíkir Trójumenn voru, en mèr, ok kem ek ekki þar. Nú verða þau tíðindi at Túrnus kemr aftr í landit með miklum her, ok fara þeir mágar Latínus[77] ok Túrnus móti Enea með úvígjan her. Hann samnar ok liði í móti, ok tekst[78] með þeim en snarpasta orrosta, ok gengr betr Eneas mönnum. Nú sèr[79] Túrnus at Eneas man sigr fá, ef svâ ferr fram, veit hann ok, ef hann gefr upp vâpn sín, þá er Eneas svâ mildr at hann heldr lífi sínu, ok þat sama ætlar ok Eneas; ok er hann sèr Túrnus, ok þat eð dýrlega belti er hann hafði tekit af Pallas, þá brigðr honum svâ mjök við at reiðin hitnar; leypr nú hvârr at öðrum, ok berjast svâ sterklega, at engi þenna veg Girklands hafs hafði annat[80] slikt sèð; mátti þar sjá mörg högg ok stór, en svâ lukr at Túrnus fellr. En eftir þenna bardaga fær Eneas Latínu, er Túrnus hafði átt, dóttur Latíni[81] konúngs, ok tók hann síðan undir sik allt þeirra ríki, ok rèð því til dauðadags[82], en eldíng sló hann til bana.


Af sunum Enes ok af Brútus

6.[83] Eftir Eneam tók ríki Askaníus, sun hans; hann lèt auka Albansborg við Tífr[84], þat er nú í Rúmaborg. Eneas rèð iij vetr Ítalía, en Askaníus sun hans xxx ok vij vetr; hann átti sun er hèt Silvíus; hann kvângaðist úngr, ok fèkk konu þeirrar er Lavinía[85] hèt[86]. En er Silvíus vissi at kona hans var eigi einsaman, þá sendi hann[87] eftir vísindamönnum[88], ok spurði með hvârt hon fœri heldr, sun eða dóttur; en þeir sögðu, at hon mundi sun fœða, þann er mikill ævimaðr mundi vera, ok mart illt gera, bæði drepa föður sinn ok móður, en þó mundi hann lengi lifa ok ágætr verða. Þetta gekk allt eftir, þvíat móðir hans dó, þá er hon fœddi[89] hann; hann var kallaðr Brútus; hann fœddist upp með fóður sínum, til þess er hann var xv vetra, ok nam allskyns atgjörvi; ok einn tíma er hann fór á dýraveiðar með föður sínum, þá sá hann hjört einn, ok skaut at honum, ok er at var leitað, þá stóð örin í gegnim Silvíum föður hans; ok er menn urðu þessa varir, þá ráku þeir hann brott af Ítalía; fór hann til frænda sinna fyrst, þeirra er komnir voru af Tróju, ok þá voru þjáðir í Girklandi, ok gerðist hann formaðr þeirra, ok leysti þá alla út; gerðist hann brátt ríkr höfðíngi ok stórráðr. Hann var manna örvastr; dreif nú til hans svâ mikit lið, at hann hafði ner vij þúsundrað manna, utan börn ok konur. Sá maðr var í Girklandi er Assiríus[90] hèt, hann var girzkr at föðurkyni en Trójumanna at móðurætt; þessi maðr styrkir Brútó at fè ok fjölmenni, ok ruddu þeir þá merkr, ok gerðu sèr þar kastala ok urugg vígi. En er þeir þóttust uruggir vera, þá sendu þeir brèf til Girkja konúngs með þessum orðum:

Pandrasó[91] Girkja konúngi sendir Brútus, útlægðr höfdíngi Trójumanna ættar, [kveðju sína[92]. Undarlega geri þèr, er þèr skapið svâ harðan rètt þeim mönnum, er af Trójumanna ætt eru, at þeir skulu verða at byggja eyðimerkr, ok lifa þar við grasarœtr ok dýrahold, en þèr sitið í allskyns sællífi ok hafit hvetvetna þat er hugr girnist; látið nú verða enda um síðir á þeirra vesöld! Gerið nú annathvârt, at þèr takið þá í sætt, ella bœtið þeim þær stóru sakir, er þèr hafit við þá gert, þriðja[93], at þèr gefit þeim frelsi at fara brott, ok leggist þá fyri slíkt sem má. En er konúngr hafði lesið brèfit, þá varð hann reiðr mjök, ok samnar her saman, ok ferr at þeim. Brútus verðr varr við þetta, ok ferr út af kastalanum með vj þúsundrað manna, ok á skóg þann er konúngr skyldi um fara, ok kemr at honum um nótt á úvart, ok drepr fjölða fólks, flýr nú konúngr ok hans menn yfir á þá er Kallon[94] hèt, ok týndist þar í fjölði fólks, en sumt var drepit, en sumt flýði híngað ok þíngat. Í því liði var bróðir konúngs, sá er Antígónus[95] hèt, hann snýr móti með sínum mönnum, ok varð þar hörð orrosta, ok eigi löng áðr mestr luti hans manna var drepinn, en hann sjálfr handtekinn ok settr í járn, ok sá maðr með honum er Anakletus hèt. Brútus hefir sett eftir þúsundrat manna at geyma kastalann. At konúngi dreif nú mikill herr, ok hugði hann Brútum[96] vera kominn í kastalann, ok settist hann nú þar um ok sótti með allskyns vígvèlum, en hinir vörðust vel ok drengilega, ok báru út á þá vellanda bik ok glóanda grjót. En er Brútus frá þessi tíðindi, þá lèt hann leiða fyri sik Anakletum; hann brigðr sverði ok mælti: þau tíðindi hefir ek spurt af konúngi ok vârum mönnum, at annathvârt skaltu þèr líf kaupa eða deyja í stað. Anakletus svarar: hví man ek mèr eigi líf kaupa ok mínum kumpánum, ef kostr er á. Brútus mælti: þú skalt koma mèr í herbúðir Pandrasí konúngs, ok mínum her, en ek man setja ráð til. Anakletus svarar: eigi vinn ek þat til lífs, at ráða konúngi banaráð. Brútus leggr ráð til; Anakletus ferr ok hitti varðmenn konúngs, ok er þeir kendu hann, þá spurðu þeir hvar Antígónus konúngsbróðir var, en hann sagði at hann hefði komit þeim báðum or myrkvastofu, ok kvezt eigi koma af honum fjötrunum, ok sagði hann þar vera í skóginum skamt frá þeim; fóru þeir þá með honum í skóginn, ok var þar fyri Brútus, ok voru sumir drepnir en sumir handteknir.


7. Brútus ferr þá með her sinn til herbúða konúngs, ok verða þeir eigi fyrr varir við, en þeir heyra lúðr Brútus, urðu þeir felmsfullir, er þeir vöknuðu[97] víndrukknir, ok fengu engir ner vopnin, ok var drepinn mestr lutr hers konúngs, en hann var sjálfr handtekinn, ok leiddr fyri Brútus. Þá mælti Brútus til konúngs: ij kostir eru þèr gerfir, sá annar, at þú ert hèr drepinn í stað, ella gift mèr Imnógen[98] dóttur þína, ok lofa þeim öllum brott or ríkinu með mèr sem af Trójumanna ætt eru komnir, ok fá oss[99] skip ok alla luti aðra, þá er vèr þurfum at hafa. Konúngr svarar: sè ek nú, at guðin eru mèr mjök reið orðin[100], er bróðir minn skyldi fyrst vera handtekinn, ok síðan sjálfr ek; hefir ek ok látið mestan þorra liðs míns, þá [em ek nú varla slíkr til ráðagerðar sem fyrr, þá er ek sat með heiðri í minu ríki[101]; nú þó at eigi lægi líf mitt við, þá gerist þú Brútus svâ ágætr maðr ok ráðugr, ok sigrsæll, at ek veit varla þann mann í heimínum, at lítilrædi sè í við þik at tengast; nú man ek þat til ráðs taka, at gánga glaðlega at þessum kostum; er þat ok mín ætlan, at Brútus nafn man lengi uppi vera í veröldinni, ok hans kynsmanna; má ok vera at vâr viðrskipti verði í sögur sett; nú sýnist mèr þat virðíngar venast, at efla þik með öllu því er vèr megum, ok ráða þessum ráðum, ventir mik at margir göfgir menn eigi sína ætt að telja[102] til þín, [man ek þó enn manni firr vera[103] í þeirri ættartölu; vil ek nú at þú kjósir hvârt þú villt hafa með Imnógen dóttur minni í heimanfylgju þriðjúng alls míns ríkis, [eða villtu at ek búa yðr brott eftir yðrum vilja[104]; ek man ok vera í gislíng með yðr, þar til er þat er allt fram komit sem ek hefir yðr heitið. Hèr eftir sættust þeir Brútus með þessu, ok er nú Imnógen gift Brútó. En eftir þat býst Brútus til brottferðar; konúngr fèkk honum iiij skip ok xx, ok ccc skipa, ok þat allt annat sem hann hafði játtað honum; en er byr gaf, siglir Brútus brott; Imnógen fèll svâ ner brottferðin, at hon vissi nálega ekki til manna, ok huggaði Brútus[105] hana. Þeir voru úti vj dœgr, áðr þeir tóku ey þá er Líogocía[106] heitir, hon hafði verið fjölbygð, en þá var hon mjök svâ auð, sakir víkínga. Brútus lèt kanna eyna, ok funnu þeir engan annan en fjölða dyra á skógunum, ok tóku þeir mörg. Þar hitta þeir eitt hof fornt ok mikit, ok var þar í líkneski Gefjunar[107] ok [Satúrnus ok Júpíter[108]; þeir sögðu Brútó, ok báðu hann á land gánga. Hann gekk upp síðan við xij mann, með honum var sá vísindamaðr er Geron[109] hèt, hann var annarr göfgastr maðr með honum; þeir höfðu bundit tignardreglum um enni sèr, ok er þeir komu í hofit, þá gerðu þeir elda iij, einn fyri Óðni, annan fyri Þór, iij fyri Gefjon[110]; síðan gekk Brútus fyri stalla Gefjonar, ok hafði ker í hendi ok í vín ok blóð hvítrar hjartkollu, ok mælti: þú ert veizt[111] himins tíðindi ok setníng allrar veraldar, ok kant helvítis deili! seg mèr mín forlög, ok hvar ek skal byggja at yðru ráði, ok hvar ek skal þik, guðleg meyja, láta dýrka at eilífu. Svâ mælti hann ix sinnum ok gekk iiij sinnum um stallann, ok hellti af kerinu í eldinn. Síðan var breitt niðr hjartkollu skinnit fyri stallann, ok lagðist Brútus þar á ok sofnaði[112]; hann þóttist þá sjá Gefjon hjá sèr, ok mælti: í vestrhálfu heimsins við Gallía ríki liggr ein ey út í hafit, úbygð, þar bygðu fyrr meirr risar, þar hœfir þèr at byggja ok þínu liði[113] at eilífu, [ok þitt kyn man hafa vald[114] yfir öllum heimi. En er hann vaknaði, þá sagði hann sínum mönnum draum sinn, en þeir urðu fegnir ok fóru til skipa, ok siglðu[115], þegar byr gaf, til Afríka; þaðan siglðu þeir til Hova Philíastea[116], ok þaðan til grafar Salmacum[117]; þaðan fóru þeir til Maurítaneam, ok þaðan til stólpa Erkúles; þaðan fara þeir til hafs þess er Tírennum[118] heitir, þar fundu þeir iiij þúsundruð Trójumanna, þeirra er flýð höfðu með Antenori; höfðíngi þeirra var Koríneus, hann var hógværr hversdagliga, en hinn djarfasti til vâpna, ok svâ sterkr, at hann hafði kastað risa einum sem barni. Ok er þeir Brútus fundust[119], bundu þeir sinn vinskap saman ok fóru síðan þar til er þeir komu í Aqvítanía; þar rèð fyri sá konúngr er Gofaríus[120] hèt. Koríneus[121] var farinn frá skipum með ccc manna, at veiða dýr; konúngsmenn fundu þá ok sögðu, at konúngr lofaði engum manni at veiða þar dýr. Koríneus[122] var þar þá kominn, ok mælti: svâ munu vèr gera sem áðr höfu vèr ætlað, hvat sem hann segir. Sá er fyri var konúngsmönnum[123] bendir upp boga, ok ætlar at skjóta Koríneus: hann þrífr þann, ok brýtr bogann ok rífr af honum hendrnar, ok slítr hann allan sundr í stykki. En er hans kumpánar sjá þat, þá flýja þeir ok sögðu konúngi; hann varð reiðr mjök, ok samnar miklu liði. Þetta fregn Brútus, ok gengr á land með sínu liði í mót konúngi, ok tekst þar harðr bardagi ok mikit mannfall. Koríneus gengr í gegnim fylkíngar konúngs ok höggr á tvær hendr, ok í þessu slást[124] konúngs menn á flótta, en hann leypr eftir þeim[125] með brugðit sverð, ok œpti á þá ok mælti: snúið aptr, veslíngar[126] ok verðit eigi allir at skömmum, er þèr flýið þúsundrað fyri mèr einum. Í þessu sneri móti honum kappi sá er Svardus[127] hèt, með DC[128] riddara, ok er hann sèr Koríneus, höggr hann til hans, en Koríneus brá við skildinum ok höggr hann sundr í miðju[129]; kom þá Brútus til með c, ok drepa þeir þá drjúgum hvert þat barn er eigi flýði, ok áttu þeir at rósa fögrum sigri ok miklu herfángi.


Af Brútó ok Koríneus

8. Í þenna tima' rèðu xij konúngar fyri Gallía, ok sœkir Gofaríus[130] konúngr á þeirra traust, ok hètu þeir at koma honum aftr í ríki sitt ok reka hina brott; þeir Brútus ok Koríneus lögðu nálega allt Eqvítaníam undir sik, brendu borgir ok drápu menn en ræntu fè; þeir komu í þann stað er nú stendr Túronsborg[131], ok Brútus lèt hana fyrst gera[132], ok bjoggust þar um, þvíat þeir veittu brátt hers á hendr sèr. Þeir xij konúngar rèðust í her með Gofaríó[133] konúngi, ok fóru dag ok nótt, þar til er þeir [mœttust, ok fylktu hvârirtveggu sínu liði[134], ok tekst þar en snarpasta orrosta, ok í fyrsta rykk fellr af[135] Gofaríus[136] ij þúsundruð manna; slær þá ræzlu á fólkit, ok flýr hann þá ok hans menn. Í því komu konúngar með sínar fylkíngar, ok hrukku þeir þá allir við; þá var svâ mikill liðsmunr, at Gallí voru iiij um einn; urðu Trójumenn þá ofrliði bornir, ok fóru á hæl, ok náðu þó herbúðum sínum, ok settust þeir nú um herbúðirnar, ok hugsa nú at pína þar Trójumenn til bana. Þessa nótt ferr Koríneus á skóginn leynilega, með iij þúsundruð manna. En er morgin kom, þá reið Brútus út or herbúðum sínum með fylktu liði, en Gallí rèðust í móti ok tókst þar hörð orrosta ok mikit mannfall af hvârumtveggjum. Sá var kappi mestr með Brútó er Túrnus[137] hèt, annarr en Koríneus; hann var systrsun Brútus; hann gekk harðast fram allra manna; hann drap með sinni hendi DC manna, ok þá fèll hann af sárum ok mœði. En er bardaginn var sem harðastr, þá kemr Koríneus í opna skjöldu konúngum með sitt lið, ok snýr þá skjótt mannfallinu á landherinn; sló þá á þá ópi, ok sögðu úgrynni hers vera komit á bak sèr; slær þá felmt á fólkit, ok flýðu síðan allir, en Trójumenn fylgðu þeim ok drápu þá þúsundruðum, ok fóru síðan aftr til herbúða með sigri. En þó at Brútus hefði fengit sigr mikinn ok stórt herfáng, þá þótti honum þat lítils vert, sakir missu Túrní frænda síns; hann jarðaði hann þar, ok tók borgin nafn af honum, ok heitir æ síðan Túronsborg. Brútus [mælti: mikit mannlát höfu vèr hèr fengit á vârum mönnum, er oss ok seint til leiðrèttu, þvíat landherinn kemr margr[138] við hvern dag, nú er þat mitt ráð, at leita brott með slíku herfángi sem nú höfu vèr, [ok vitja[139] vârra forlaga, ok þeirra landkosta sem guðin hafa oss til vísað. Þetta samþyktu allir, fóru þeir síðan til skipa sinna með úgrynni fjár, ok siglðu til þeirrar eyjar er þeim var til vísað. Þeir lendu þar sem heitir Nesíó[140]; sú ey var þá kallað Albíó[141]; þar var nálega engi bygð, nema risar nokkurir. Þeir þóttust ekki land sèð hafa fegra eða byggilegra: þar var hver á full með fiskum ok allskyns gæzku. Brútus lætr nú ryðja landit, ok húsa, en risar flýðu undan í fjöll ok hella. Þá var snúit nafni Brútó, ok var kallaðr Britó, ok af hans nafni var landit síðan kallat Brittanía. Koríneus[142] fór norðarr meirr í landit, ok bygði þar sem nú er kallat Kornbretaland; [þar voru flestir risar[143]. Einn þeirra risanna var mestr ok sterkastr, sá hèt Góemagog[144]; hann var xv[145] álna hár; þat höfðu menn sèð, at hann reif stór trè upp með rótum sem lítinn kvist[146]. En er Brútus gerði hátið guðum sínum[147], þá kom þessi risi þar, ok með honum aðrir xx, ok drápu marga menn fyri Brútó. Hann samnar þá liði í móti þeim, ok voru drepnir xx, en Góemagog var handtekinn ok varðveittr, þar til er Koríneus kæmi, þvíat Brútus vildi sjá fángtöku þeirra, Koríneus ok risans[148]. En er Koríneus kom, þá varð hann glaðr er hann skyldi reyna sik; [takast þeir nú, ok sviptast sterklega; risinn tók hann svâ fast, at iij rifin gengu í sundr í Koríneus[149], þá varð Koríneus reiðr[150], ok fœrist í alla auka afls[151] síns, ok hefir hann síðan risann upp á bringu[152] sèr, ok [leypr síðan með honum[153] á sjófargnípur nokkurar, ok kastaði honum þar ofan fyrir, ok brotnaði hvert bein í honum[154]; sá staðr [er kallaðr enn[155] í dag Risafall[156]. Britó lèt borg gera í likíng eftir Tróju; hon var sett við á eina, þar sem vellir slèttir voru ner, ok skamt var til sjófar; hann lèt þá borg kalla Tróju ena nýju, hon hefir fengit fleiri nöfn, af atburðum þeim er síðarr komu til: hon var lengi kallað Trínóvantum[157], eftir þat Kaerlúð[158], en nú heitir hon Lundúnaborg. Í þenna tíma var Helí kennimaðr á Jórsalalandi, ok var hann[159] tekinn af Philistæi mönnum. Þá voru synir Ektoris í Tróju, en Silvíus, sunarsun Eneas, í Ítalía, móðurbróðir Brútus. Britó átti iij syni[160] með Imnógen konu sinni: hèt enn elzti Lókrínus, en annarr Albanaktus, iij Kambran[161]; en er þeir voru vaxnir, þá tók Brútus sótt; hann skipti þá riki með sunum sínum; þat skipti hèldu þeir síðan. Brútus[162] andaðist af þessi sótt; þá hafði hann verið í Bretlandi iiij vetr ok xx; synir hans gjörðu veglegan hans gröft, í þeirri borg er hann hafði sjálfr gera látið; hann var mjök harmaðr af sínum mönnum ok allri alþýðu.


Af Breta konúngum

9. Lókrinus tók þat ríki eftir fóður sinn sem honum var skipat, ok var sá lutr ríkis af hans nafni Lóegría[163] kallaðr. Kambran tók þann lut, er liggr við á þá er hèt[164] Sabrín eða Gualía, en eftir hans daga var hon kölluð Kambra[165]; en Albanaktus tók þat ríki, er þá hèt af hans nafni Albaníam; þat heitir nú Skotland. Konúngr rèð fyri Húnalandi, sá er Húmber[166] hèt, hann var [harðr ok illgjarn[167]; hann ferr með her á hendr Albanaktó[168] ok býðr honum til bardaga, ok fèll Albanaktus í þeirri orrostu, en þat fólk er undan komst sótti á fund Lókriní, ok sögðu honum þessi tíðindi; hann ferr til móts við Kambran bróður sinn ok samna þeir liði; þeir mœttust við á þá er Humbra heitir nú, ok tókst þar hörð orrosta ok mikit mannfall. Bretar sóttu fram sterklega, svâ at Húnir lètu fyri; þeim var hvergi kostr at flýja, utan á ána út, ok var hon bœði djúp ok ströng. Húmber konúngr ljóp út á ána, ok hans menn, ok týndust þar, ok er landit er hjá liggr af því kallað Norðhumbraland; tóku þeir brœðr þar þá mikit herfáng. Lókrínus tók þar iij meyjar, ok var ein venst allra, sú hèt Estrildis: svâ var hon hörundljós sem[169] snjór eða fílsbein[170]. Lókrínus felldi svâ mikinn ástarhug til hennar, at hann vildi þá þegar fá hennar, ef hann treystist, en hann hafði áðr fest Gvendelœnem[171] dóttur Koríneus[172] konúngs, er fyrr var frá sagt, af Kornbretalandi, ok vildi þá þessa eiga heldr. En er Koríneus[173] frá þetta, þá varð hann mjök reiðr, ok fór þegar á fund Lókríní, ok gekk inn í höll hans með[174] brugðnu sverði, ok mælti: mikla skömm ætlar þú, Lókrínus, at gera til mín, ef þú ræðr, ok lítt minnist þú þeirra luta, hversu oft ek hefir fyri þínum föður blóðgar hendr[175] borit, ok mörgum fögrum sigri honum í hendr komit, ok margan risa hefir ek fellt honum fyri fœtr, þar sem þú ætlar[176] at slíta festum við dóttur mína, ok mjök em ek gamall ok örvasi, ef þèr dugir þat, ok ætlaði þá at vaða at honum; menn stóðu þá millim þeirra, ok varð sættum á komit, með þeim hætti, at Lókrínus skyldi fá Gvendelœnam, sem fyrr var ætlað, ok fèkk hann hennar, en eigi gleymði hann ást Estrildis, heldr en áðr, ok lèt hana varðveita leynilega í Lundúnum um vij ár, svâ at þat var á fárra manna viti; hann kom til hennar oft ok leynilega[177], en kona hans Gvendelœna grunaði, ok spurði hvar hann væri, þá er engi maðr varð varr við hann; en hann kvezt þá blóta guð sín á laun, ok kvað þá eina at fullu fá gott af þeim er svâ gerðu. Hon lèt sèr þat vel líka. Svâ er sagt, at Astrilldes fœddi mey eina, svâ fagra at allir undruðu hennar fegrð, þeir er sjá náðu; henni var nafn gefit, ok kölluð Habren[178], ok var hon leynilega upp fœdd, at engan grunaði nú heldr en áðr, hvað títt var. Litlu síðarr fœðir Gvendelœna sun, þann er Lókrínus[179] átti, ok var hann kallaðr Maddan[180]; hann fór til móðurföður síns Koríneus[181], [ok vóx þar upp[182]. Koríneus lifði eigi lengi síðan[183]; hann var mjök harmdauðr, ok þótti hans mönnum sem þeir mundu hans eigi iðgiöld fá. En er Lókrinus frá andlát Koríneus[184], þá fyrilèt hann Gvendelœnem konu sína, en gerði þá brullaup til Estrildis[185] með allri sœmð[186], ok setti hana drottníngu alls síns ríkis. Gvendelœna ferr þá til Kornbretalands ok sezt í sína föðurleifð, ok unir illa sínum lut, ok hugsar þat jamnan hversu hon mætti hefna sinnar svívirðíngar. Hon lèt nú herja á ríki Lókríní, ok lèt brenna landit, ræna fè en drepa[187] menn, ok er Lókrínus spyrr þat, þá samnar hann liði at sèr ok ætlaði at friða ríki sitt ok sættast við Gvendelœnem. Ok er henni kom njósn af þessu, þá samnaði hon her at sèr ok sagði sínum mönnum at hon vildi engar sættir taka, utan hon sjálf[188] kvezt annaðhvârt falla skyldu eða vinna undir sun sinn bœði ríkin; þau mœttust þar sem heitir Strúann[189], ok varð þar en harðasta orrosta, ok er litla ríð var barizt[190], þá var Lókrínus skotinn öru í gegnim til bana; hann hafði þá konúngr verið x ár. En er konúngr var fallinn, þá gáfust menn upp, ok lagði hon þá allt ríkit undir þau mœðgin, ok hafði hon ríkis stjórn alla, meðan Maddan var úngr. Hon var grímmlynd ok stórráð[191]; hon lèt taka þær mœðgur, Estrildi ok Habren dóttur hennar, [ok drekkja[192] í á þeirri er þá hèt Sabrína, en nú heitir Habren[193] af nafni meyjarinnar.


Af Maddan

10. Nú er Gvendelœna hafði ráðit ríki xv ár, þá fèkk hon Madden syni sínum föðurleifð sína, en hon rèð Kornbretalandi allt til dauðadags[194]. Í þann tíma var Samúel spámaðr á Gyðíngalandi, ok allt þar til hafði lifat Silvíus, sun Eneas ok bróðir Askaníus; [í þann tíma var ok Hómerus skáld[195]. Maddan var hógværr ok vinsæll, ok er af honum engi saga ger; hann fèkk konu, ok átti með henni ij syni: hèt annarr Mempricíus[196] en annar Malim[197]; þeir voru þá fulltíða er faðir þeirra Maddan andaðist[198]. En er hann var allr, þá vildi hvârr þeirra hafa allt ríkit, en hvârgi vildi unna jafnaðar öðrum. Menn geymðu þeirra svâ um nokkura stund, at þeir náðu eigi at berjast, ok hvârgi mátti annan svíkja. Mempricíus sendir þá orð Malim bróður sínum, at þeir skyldu finnast ok semja sætt sína ok frændsemi, sagði þat úskaplegt, at þeir veri lægri sínum undirmönnum. Þetta líkar Malim vel, ok finnast þeir brœðr, ok gánga á einmæli ij saman með samþykt annarra manna. Þar ner voru á laun menn Mempricíus, ok með hans ráðum lupu þeir frem, ok drápu Malim, en eftir hans dauða tekr Mempricíus undir sik allt ríkit, ok ferr með her yfir allt ríkit, ok drepr velflesta ena tignustu menn ok göfgustu innenlands, því at honum þótti þeir lengi móti hafa staðit því úráði, er hann hafði þá látið fram koma; vissi hann ok, at þeim mundi sízt[199] á úvart koma allar hans illgerðir; eyddi hann ok nálega allri sinni ætt; því at hann vissi gjörst sjálfr, at eigi mundi lángt líða áðr en hverr mundi annarra hans frændi[200] þikkja betr til fallinn ríki at hafa þar ok konúngsnafn at bera en hann; gaf hann þar í staðinn stórar eignir ok tignarnöfn þeim mönnum, er áðr voru lítils verðir en sèr lètu [allt þat sóma er hann vildi[201]; hann var kvângaðr betr en [honum sómði, því at hon var vel at sèr í alla staði[202]; sun áttu þau, þann er Ebraucus[203] hèt, hann var manna mestr ok sterkastr á sínum aldri, ok úlíkr föður sínum í skaplyndi, ok fór hann meirr fram heilum ráðum móður sinnar en firnum föður síns[204]; hann var vinsæll af alþýðu[205]. En er Ebraucus var úngr, þá lèt Mempricíus eina[206] konu sína, ok varð hann síðen allr at undrum[207]; tók hann þá at þýðast[208] karla, ok framði við þá lostasemi; samþyktu þeir þat þá með honum, er þá voru hans menn, því at þeir þóttust í þeirri samþykt launa honum miklar virðíngar ok stórar gjafir. En er hann hafði xx vetr konúngr kallaðr verið, þá fór hann einn dag á dýraveiðar[209] með hirð sinni ok verðr hann þeim fráskila, ok varð staddr einsaman, þá kemr hann í dal einn, þar dreif at honum vargaskreið[210] mikil, ok rèðu þegar á hann ok rifu hann allan sundr, ok var þat makligt at sá dœi illa ok skammliga, er illu lífi hafði lifat[211], hófst hans ríki með glœpum ok fór fram með skemð ok endir með svívirðíng. Í þenna tíma var Saul konúngr yfir Gyðínga lýð[212].


11. Ebraucus sun hans tók ríki eftir hann, ok skipaði hann fyrst ríki [þar innbornum mönnum, ok hóf ok sœmði alla sína frændr[213]; en er hann hafði ríkit skipat eftir sínum vilja, þá minntist hann hversu enir fyrri frændr hans höfðu herjað í Gallía, ok látið þar sína ástvini ok náfrændr, ok komizt sjálfir nauðulega undan, ok þóttist hann skyldr þessa at hefna: fór hann síðan með her í Gallía ok átti þar margar orrostur, [ok vann þar mikinn sigr, ok fèkk mikit herfáng[214], ok fór með því heim með fögrum sigri ok nógu fè. En er hann hafði eigi lengi heima verit, þá lèt hann gera borg eina mikla, ok kallaði eftir sínu nafni Ebraucum[215], sú er nú kallad Jork, ok er þar nú annarr erkistóll[216]. Margar borgir sterkar lèt hann reisa aðrar; hann lèt gera á Skotlandi vígi þat, er hann kallaði Meyjakastala[217], þá var í Jórsalalandi Davíð konúngr, en Silvíus Latínus á Ítalía, ok [Gað, Nathan ok Asaph spámenn[218]. Ebraucus átti xx konur, ok með þeim xx syni ok xx[219] dœtr, þessir eru[220] nefndir synir hans: Brútus gronskjold[221], Margaðuð, Silvíus[222], Regin, Múrvið[223], Blaðuð, Gnyl[224], Dandan[225], Elldað, Asarat, Búach[226], en eigi eru nefndir fleiri; en dœtr hans: Glorigin[227], Imnógen, Dúdas[228], Gvenlíam[229], Ragav[230], Staðað, Gladíað[231], Agaes[232], Stadiael[233], Galaes[234], hon var allra meyja fegrst, þeirra er í Bretlandi voru. Ebraucus sendi dœtr sínar allar suðr um fjall í Ítalía til Silvíus Albam[235], er þar ríkti, ok bað hann gifta þær þar. Silvíus gipti þær þar göfgum mönnum af Trójumanna ætt, þeim sem þar áttu ríki ok góz[236]. Hann sendi sunu sína til Saxlands, at vinna þat, ok setti Assarakum hertoga yfir þeim brœðrum, ok fóru þeir með styrk Silvíus Alba[237] til Saxlands ok gátu þat allt undir sik lagt, ok rèðu því ríki síðan; Brútus var heima með feðr sínum. En er Ebraucus hafði ríkt um ix ár ok xx, þá andaðist hann, ok [bjó Brútus grœnskjold vegliga gröft hans, ok tók ríki eftir hann, ok er engi saga frá honum ger[238].


12. Brútus átti sun, er Leil hèt, er ríki tók eftir hann; sá lèt gera borg í norðanverðu Britanía, er þá var kallað af hans nafni Kaerleil. Í þann tíma rèð Salómon vísi[239] fyri Jórsalalandi, ok þá kom Sabba[240] drottníng til hans, ok þá var reist templum domini[241]. Leil rèð ríki v ár ok xx[242]. Sun hans tók ríki eftir hann, sá er Lúð húdibras[243] hèt[244], hann lèt gera stórar borgir: Kantaraborg ok Gvintoníam, ok kastala þann er, hann kallaði Baladyrr, en þá er kastala veggir voru laðnir, heyrðu menn arann tala, en ekki kom þat þar eftir at nokkut hefði at þýða[245]; hann lèt gera borg þá er hann kallaði Badó; hann ríkti ix ár ok xxx. Þá var Elías spámaðr á Gyðíngalandi, ok bað hann þess guð at eigi skyldi regna, ok veitti guð honum þat at eigi regnði um hálft iiij ár. Hans sun hèt Bláduð[246], er ríki tók eftir hann, ok var hann mjök fjölkunnigr, ok námu menn þat mjök af honum þar í lanði. En er hann hafði xx vetr konúngr verit, þá lèt hann gera sèr fjaðrham, ok vildi hann fljúga ok sjá yfir ríki sitt, ok þótti sèr þá síðr nokkurr lutr á úvart[247] mega koma. En er hann skyldi fljúga í haminum, þá bilaði hamrinn ok fèll hann ofan yfir Lundúnum, ok kom niðr á þat mesta hof er í var landinu, ok slitnaði allr sundr í stykki[248]. Sun hans tók konúngdóm eftir hann, sá er Leir hèt, hann var ríkr ok hermaðr mikill enn fyrra lut æfi sinnar; hann vann undir sik Kornbretaland ok Skotland; ekki var hann vitr maðr kallaðr. Hann átti iij dœtr, hèt en[249] elzta Gorónilla[250], en önnur Ragau [251], en hin ýngsta Gordeilla[252], hon var þeirra vænust ok vitrust[253], konúngr unni henni ok mest um lánga stund, en er hann tók at eldast, þá vildi hann prófa, hvelíka ást hann átti hverri þeirra at launa; lèt hann þá kalla til sín ena elztu dóttur sína, Gorónillam, ok mælti: svâ em ek nú gamall, at ek man brátt mitt líf enda, ok mitt ríki man koma yðr í hönd, dætrum mínum; ok vil ek nú vita hvat þú ant mèr. Hon svarar: þess má ek sverja, at ek ann þèr meira en lífi mínu! Konúngr mælti: mikils á ek þat at virða, at þú elskar meirr elli mína en œsku þína, skal ek ok þèr þat svâ launa at þú ok þinn bóndi skulu hafa þríðjúng alls míns ríkis. Þvínest lèt hann kalla til sín Ragau, ok spurði hvat hon ynni honum? Hon svarar: eigi kann ek at greina öðruvíss ást við þik, en ek ann þèr meira en öllu öðru í heimínum. Konúngr svarar: hvat má þessi ást líkt[254] verða, ok skal hèr mikit gott í móti koma; skal ek gefa þèr annan þríðjúng ríkis míns, ok þann mann er þú kys þèr sjólf. Síðan lèt hann kalla til sín Gordeillu[255], ok spurði hana slíks ens sama: en hon svarar: hvat má dóttir unna fóður sínum meira en svâ sem samir, ok svâ vil ek þèr unna sem bezt samir at góð dóttir unni góðum föður; ok svâ mikit gott sem ek má, þat vil ek þèr unna. Hann svarar reiðulega: þú spottar elli mína, ok eigi þarf mik at kalla einvaldskonúng yfir Englandi, ef ek skal eigi gera ástar mun með yðr systrum, ok þú skalt ekki [vera mín dóttir hèðan frá[256], ok ekki fè skal ek þèr gefa, ok enga virðíng skaltu hèr hafa, en systr þínar skulu hèr hafa virðíng ok ríki. Hon mælti: þat man mèr fyri beztu, sem þú vilt vera láta. Hann gifti dœtr sínar enar ellri jörlum ij, ok lèt fylgja þeim heiman hálft ríki sitt meðan hann lifði, en þeir skyldu eiga allt eftir hans[257] dag. Annarr þeirra sat á Bretlandi en annarr á Skotlandi. Aganippus[258] hèt konúngr í Franz, vitr maðr ok vinsæll; hann spurði at Leir konúngr hafði gift dœtr sínar enar ellri, en sú var úgift en ýngsta, er allir kölluðu beztan kost í vera; sendi hann þá menn til Englands, at biðja Gordeillam til handa sèr, ok báru þeir upp erindi sín fyri Leir konúng. Konúngr svarar; þó at Aganippus sè víðlendr ok ríkr, þá er hann þó eigi vitr[259] nè frèttinn, er hann veit eigi at ek hefir gift dœtr mínar í góða kosti, en þessi, er nú er eftir, er úvitr ok metnaðarfull, ok ek veit eigi hvârt er hon er mín dóttir eða eigi; man ek henni ok ekki góz heiman gefa; þykki mèr konúngi yðrum þetta ráð ekki svâ sœmilegt sem tign hans byrjar[260], en því betr þikki mèr er við[261] erum fyr skilð. Sendimenn fóru aftr ok sögðu sín erindislok, ok þat með, at þeir kölluðust enga júngfrú sèð hafa fríðari eða prófat vitrari[262] ok mátti henni eigi þat valda, at henni væri til virðíngar haldit. Konúngr svarar: eigi em ek úríkari en Leir, þó at hann gefi ekki heiman með dóttur sinni, ok skal mèr ekki þat fyri góðu ráði standa. Hann sendi nú þegar menn á fund Leirs konúngs með gulli ok gersimum, ok bað þá fœra til sín dóttur konúngs, ef hon vildi með þeim fara. En er þeir koma til Englands, bera þeir fram sín erindi, þá þótti Leir konúngi mikit, at hennar forlög skyldu svâ há verða, en þó kunni hann eigi móti því mæla sem áðr hafði hann játtað, ok var þat ráð gert at hon fór heim til Franz með sendimönnum, ok lèt konúngr gera brullaup virðulegt til hennar ok þótti hon vera en vitrasta drottníng ok en virðulegsta[263], ok voru samfarar þeirra góðar, ok undu þau vel sínu[264] ráði.


Af Leir konúngi í Englandi

13. Nú er þar til máls at taka, at Leir konúngr í Englandi tekr mjök at eldast, þá hafa mágar hans stefnu sín í milli, ok fóru síðan á konúngs fund ok mæltu: liðnar munu nú þær stundir er þèr er at landráðum sœmð, því at nú er farin stjórn ríkis þíns, ok vill nú engi sinna því er þèr segit, sakir elli, vilju við nú hafa okkarn skildaga[265], at við[266] skyldum taka ríki eftir þinn dag; ertu nú dauðr í virðíngu; höfu við nú ok allt yðart ríki undir okkr tekið. Varð þá konúngr nauðigr at láta ríki sitt ok konúngdóm, ok fór hann síðan heim til Skotlands með Maglavio[267] jarli, er átti Gorónillam dóttur hans, ok tók hon feginsamlega við honum at yfirsýn[268]. Hann hafði með sèr XL riddara, en er hann hafði þar verit ij vetr, þá mælti drottníng við jarlinn: hvat skal föður mínum svâ mikit fólk, afgömlum, þikki mèr ráð at þú sendir brott einn ok einn sèr þinna erinda, ok lát engan aftr koma til hans. Jarlinn lèt svâ gera sem hon gaf ráð til. En er hálfnaðir voru riddarar Leirs, þá varð hann reiðr ok fór brott þaðan með xx riddara, ok fór hann þá til Henímus[269], annars mágs síns, á Kornbretaland, ok tóku þau við honum virðulega í fyrstu, en eigi [hafði hann þar lengi verið áðr en þau settu ráð til at skilnaðr varð millim konúngs riddara ok[270] jarlsins, ok settu konúngsmenn undan, þar til er eigi urðu fleiri eftir en v; konúngr varð þá reiðr ok fór aftr til Skotlands, ok hugði at dóttir hans mundi eigi vilja láta sœmð hans mínka or því sem þá var er hann fór þaðan. En þat var varla sem hann hugði, því at hon vildi eigi með[271], honum taka, utan hann hefði einn svein með sèr, ok þó þá hann þat. Hon tók þá at [ásaka hann um ellivofr ok úvirðíng, ok kallaði hann ættarskömm[272]. Konúngr varð þá ryggr mjök ok hugsaði sitt mál, ok mæltist við einsaman: mikla skömm mælir dóttir mín til síns föður, svâ gott sem hon á honum at launa[273], en ofmikit hefir hon til síns máls, at ek em nú mjök örvasi[274] orðinn, þar sem ek hefi lagt undir mik annarra konúnga ríki, ok bar ek œgishjálm yfir mörgum þjóðum; [275]minnumst ek nú, er ek spurða dœtr mínar hversu mikit hver þeirra unni mèr, má ek þat nú sjá, at þessum ij mínum dœtrum hefir allt annat í hug verit en þær hafa talað; hafa þær hæðilega spottað af mèr mitt ríki, má ek nú sanna eð fornkveðna orð, at eftir koma úsvinnum ráð í huga; þat er nú at minnast hvat Gordeilla mælti, þóat mèr gætist eigi þá at, má at mèr hafi rángsýni gefit um þetta, sem um þat er ek hefir nú reynt; hon sagðist mèr svâ unna sem bezt semði, ok hon mundi mèr því meira gott vilja sem hon ætti meira kosti, man nú þess vitja verða, þó at úverðugt sè; meiri gæfumaðr er hon nú en systr hennar, má ok at þar verði fleirum gagn at. Fór konúngr þá suðr um sjó til Franz, ok hafði vond klæði[276] ok einn svein, ok [277] nálega hverr maðr at honum ok spottaði hann, þar sem hann kom; hann sendi þá sveininn til dóttur sinnar ok segja henni hvat títt var um hans ferð, ok hann þorði eigi með höfðíngjum láta sjá sik. En er hon spurði þat, þá varð hon mjök rygg ok bað leyna konúng[278]; sendi hon þá móti honum LX riddara, ok alla þá luti er hann þurfti at hafa, ok er svâ var komit, sagði hon konúngi at föður hennar var þángat von á fárra nátta fresti; konúngr sjálfr reið þá út móti honum með allri hirð sinni, ok tók með honum af allri virðíng ok setti hann í hásæti, ok sœmði hann í öllu sem framast mátti hann. Leir konúngr sagði honum þá alla úvirðíng, er mágar hans höfðu gert honum, ok hann var því or ríki stokkinn. Aganippus konúngr stefnir þá þíng fjölmennt ok mælti: þèr hafit mèr vel verit lýðnir ok eftirlátir, síðan ek tók hèr við ríkisstjórn, er hèr nú kominn Leir konúngr mágr minn, ok er stokkinn or sínu ríki, en vèr erum allir skyldir, sakir drottníngar, af sœma hann; nú vil ek biðja, at þèr takit hann til konúngs yfir yðr, ok þjónið honum sem mèr, en ek vil afla mèr annars ríkis, þar sem auðit má verða, því at ek vil eigi leiða yðr í þann háska at berjast öðrum mönnum til ríkis. Þá svöruðu landsmenn: engan konúng vilju vèr annan hafa en þik, en berjast vilju vèr með þèr þar sem þú villt. Konúngr bauð þá her[279] út um allt sitt ríki, ok fór með þann her til Englands, ok vann þat allt undir Leir konúng, ok felldi báða jarlana, ok fór síðan aftr í ríki sitt. Leir konúngr ríkti þá yfir öllu Bretlandi með slíkri virðíng sem fyrr hafði hann mesta haft; hann lifði síðan iij vetr ok andaðist í fullum veg sínum; þá hafði hann konúngr verit LX vetra[280]; hans leiðsla var veglega ger, ok erfi hans var svâ ríkulegt at stóð yfir ij[281] mánaði. Aganippus konúngr lifði ok litla stund síðan er hann hafði unnið Bretland, ok var hann hverjum manni mjök harmdauði. Sun hans tók riki eftir hann, en Gordeilla fór síðan til Bretlands, ok lagði undir sik allt Bretland, ok rèð fyri því ríki v ár; hon var vinsæl við landsfólk; ok er svâ var komit, þá risu upp móti henni ij systra synir hennar, hèt annar Marganus en annar Enedagus[282]; þeir höfðu tekit jarldóma eftir feðr sína, en þóttust á henni eiga sinna harma at reka; safna nú hvârirtveggju liði, [ok er þeir mættust, verðr bardagi, ok lauk svá[283] at Gordeilla varð handtekin ok sett í myrkva-[stofu; mintist hon þá á harma sína ok hversu mjök[284] var þröngt hennar virðíngu, [ok af þeim harmi[285] þá lagði hon á sèr saxi, ok lauk svâ hennar æfi.


14. Þeir brœðr skiptu þá ríki með sèr: laut Marganus norðr frá Humru, en Enadagus enn syðra hlut. Þeir ríktu báðir ij vetr; þá dró Marganus lið saman ok herjaði á ríki bróður síns; en er Enedagus frá þat, fór hann í móti með her, ok tókst þar harðr bardagi, ok endist með því, at Marganus flýði ok var fánginn í flóttanum ok drepinn við þann stað er nú heitir Margan, en áðr hèt Kambaría; tekr nú Enedagus allt ríkit undir sik, ok rèð iij vetr ok xxx, ok var hann mjök harmaðr af sínum mönnum. Í þenna tíma voru þessir spámenn á Gyðíngalandi: Ysaias ok Ózee. Þá var Rúmaborg reist á xi kal. maíí mánaðar af ij brœðrum, Remó ok Rómúló. Sun Enedagó tók ríki eftir han, sá hèt Rimvalló[286]; á hans dögum rigndi iij daga blóði, ok kom þar eftir manndauðr mikill. Eftir hann tók ríki sun hans, er hèt Gargústíus, þá hans sun Sisillíus, þá Rígú, þá Kirmacus, sun Sisillí, þá Gosbódaga[287], þá synir hans Ferex[288] ok Pórex. Þeir deildu brátt um ríkit, ok stökk Ferex or landi til Franz, ok eflðist þaðan at liði, ok fór síðan aftr til Bretlands, ok varð með þeim brœðrum mikill bardagi ok fell í þeim bardaga Ferex ok mestr luti liðs hans. Móðir þeirra hèt Vedó[289], ok varð hon mjök rygg, er hon spurði fall Ferex[290], því at hon unni honum yfir alla menn fram; hon fór þegar í stað at finna Pórex[291] sun sinn, ok var hann þá í svefni; [hon gekk í þat herbergi er konúngr[292] svaf í; hon vísti út öðrum mönnum; þá bauð hon þjónustumeyjum sínum at leggja konúng með þeim handsöxum er hon fèkk þeim, ok svâ gerðu þær, at þær drápu hann þar[293]. Eftir þetta eð illa verk varð mikill úfriðr í landinu um v konúnga ævi, ok fór ríkit lítt at skilum, þar til er sá maðr hófst upp er Dúnvallus[294] hèt, hann var sun Lóthenis[295] konúngs af Kornbretalandi[296], hann var djarfr maðr ok framgjarn. Þá voru v konúngar yfir Bretlandi: hèt einn Piner[297], þann drap hann fyrst; þar nest risu móti honum Ródacíus konúngr af Kambaría, ok Stacíus konúngr af Albanía, [ok er þeir fundust, varð þar harðr bardagi ok mikit mannfall af hvârumtveggjum, en svâ lauk at báðir konúngar fèllu ok mestr luti liðs þeirra[298], ok lagði Dúnvallus undir sik síðan allt þeirra ríki. Hann let fyrstr þeirra lands konúnga gera sèr kórónu af gulli[299]; hann setti lög þau, er kölluð eru Malmútíní[300] ok hèldust þau þar lengi síðan, [at engi maðr skyldi svâ illt gert hafa, ef hann kvæmi til hans þann dag er hann bar kórónu, at hann skyldi eigi grið hafa[301]. Hann lèt ok víða rýðja landit til bía ok akra; hann eyddi öllum ránsmönnum ok hernaði; hann ríkti XL ára ok andaðist í Lundúnum, ok var jarðaðr í höfuðhofi því er hann hafði sett til [lagastjórnar í landinu.[302]


Af Brenníus ok Belínus

15. Synir Dúnvallus tóku ríki eftir hann, hèt annarr Belínus en annarr Brenníus; þeir urðu brátt eigi samhuga ok vildi hvârtveggi heita yfirkonúngr[303], en þó sættust þeir með því, at Belínus skyldi heita yfirkonúngr, af því at hann var ellri, ok hafa enn syðra lut ríkis, en Brennir[304] enn nerðra, ok stóð svâ þeirra sætt um v ár. Þat voru lög með Trójumönnum, at sá skyldi œðri heita er ellri var; tölðu menn þat þá fyri Brenni, at hann skyldi fara til Noregs[305], ok biðja dóttur Helsíngs[306] konúngs ok fá þaðan fullan styrk móti bróður sínum. Síðan fór hann til Hörðalands, ok bað dóttur konúngs ok fèkk hennar, ok var þar um vetrinn; en er Belínus spurði þetta, ok hann var ekki eftir þessu ráði spurðr, þá ferr hann með her til Norðhumbralands, ok leggr þat allt undir sik. Þetta spyr Brennir ok samnar úvígjum her saman. En er Guðríkr[307] Danakonúngr spyrr til hans ferðar, samnaði hann her saman, því at hann fyrimundi honum kvânfángs þess er hann hafði fengit; tókst hèr harðr bardagi. Danir sóttu mest þat skip, er drottníngin var á, ok þat gátu þeir unnit, ok fengit hana; ok þegar lögðu þeir brott ok siglðu í haf; þá rak veðr til Norðhumrulands með viij skipum[308]. Brennir siglði eftir ok kom at Skotlandi, ok spurði hvat hervirki bróðir hans hafði gört á hans ríki, ok svâ at kona hans ok Danakonúngr var á hans valdi, sendi hann þá menn til bróður síns, ok bað hann gefa aftr ríki sitt ok konu, ella [mundi hann herja í ríkinu ok þyrma öngu[309]. Belir[310] varð reiðr við þessi orð, ok samnaði liði ok fór mót Brenni með úvígjan her; þeir hittust við skóg þann er Kalateríus heitir, tekst þar harðr bardagi[311], ok börðust þann allan dag, en at kveldi flýðu Norðmenn til skipa, ok drap Beler af þeim xv hundruð[312] manna. Brennir komst á skip ok flýði til Saxlands[313], en Belir tekr undir sik allt ríkit af nýju, hann gerir sætt við Gudrík Danakonúng þá, at hann sór Beli[314] konúngi trúnaðareiða, ok hann skyldi af honum halda ríki í Danmörk; kona Brennis skyldi ok honum fylgja, enda skyldi hann lúka Bela[315] skatt á hverju ári, ok gaf þar gisla til. Belir lèt gera vegu ok[316] brúar um allt Bretland[317], ok setti þau lög, at á þeim götum skyldi hverr við annan frið hafa, hvat sem hann hafði gert, ok heldst þat enn í dag; þorði þá engi maðr honum móti at mæla.


16. Nú er at segja af Brenni, at hann [herjar í Franz, ok gèkk þar þó engan styrk[318]; hann fór þá á fund jarls þess er Segínus heitir; hann rèð fyri Búrgunía[319]; hann tók við honum með allri virðíng, ok bauð honum með sèr at vera svâ lengi sem hann vildi; hann dvaldist þar um stundir; virði jarlinn hann því meira sem hann var lengr með honum[320], ok um síðir gifti jarlinn honum dóttur sína, med þeim kaupmála, at hann skyldi taka allt ríki eftir jarlinn, ef hann ætti engan sun eftir; en ef jarlinn ætti sun, þá skyldi hann styrkja hann til síns ríkis í Bretlandi. Allir höfðíngjar í landinu bundu þetta með fastmælum. Jarlinn lifði eitt ár síðan, ok tók þá Brennir undir sik allt ríkit. Jarlinn hafði verit [fastr maðr[321], en Brennir var svâ örr at hann gaf á tvær hendr, hverjum er þiggja vildi; gerðist hann þá vinsæll, svâ at þá vildi hverr sitja ok standa í landinu sem hann vildi. Hann minntist þá hvelíka vináttu[322] hann átti bróður sínum at gjalda; býðr hann þá her út ok ferr til Bretlands, ok er Belir spyrr þat, samnar hann her, ok fór móti honum. Móðir þeirra lifði þá enn, er Tónoma[323] hèt, hon fór millim þeirra ok vildi sætta þá, en er hon gat þat eigi gjört, þá fór hon fram millim hersins, ok gengr at [Brenni, ok[324] leggr báðar sínar hendr um háls honum, ok berar brjóst sín bæði ok sýndi honum, ok mælti grátandi: minnstu þess, sun minn, at þessi brjóst draktu í þinni bernsku, ok fyri[325] þessu brjósti bar ek þik, þá er skaparinn lèt þik at manni verða[326], en nú særir þú þetta brjóst [með nyjum[327] harmi; minnst á, sun minn, hvat ek þolða fyri þik, læg reiði þína við bróður þinn fyri mína bæn, ok þó at þú yrðir fyri honum landflótta, þá er þèr þat nú skemdarlaust, því at þú ert nú eigi minni maðr en hann, nè úvíðlendari; nú er hitt betr, at virða svâ, sem þú hafir þetta af honum lotið, at þú ert nú orðinn mikill konúngr úr litlum smásveini; en ef þú vilt hvârki gæta bróðrligrar ástar nè[328] móðurligrar gleði, þá man hamíngjan frá þèr hverfa, ok fylgja þeim er hana vill elska[329]. En er Brennir[330] hafði heyrt þetta, þá mínkaðist reiði hans[331], ok vildi hann hugga hana, ok lagði af sèr vâpnin, ok gekk með blíðu anliti at bróður sínum, ok er Belir sá þat, þá lagði hann af sèr sín vâpn, ok mintist þá hvârr við annan, ok festu þá frændsemi sína at fullu, sem vera átti. Síðan fóru þeir báðir saman til Vallands, ok þaðan til Franz, ok herjuðu þar, ok öll þau ríki, er fyri norðan fjöll eru, lögðu þeir undir sik, ok settu þar sína menn yfir. Eftir þat fóru þeir suðr um fjöllin, allt til Rómaborgar. Þá voru ij consules yfir Róm ok Ítalía[332], hèt annarr Gabíus[333] en annarr Porsenna[334]; ok er Rúmverir vissu afla þeirra svâ mikinn brœðra, þá gáfust þeir í vald þeirra ok luku þeim skatta, ok fengu þeim gisla til trúnaðar, at svâ skyldu þeir gera jamnan. Síðan fóru þeir norðr um fjall til Saxlands, ok sömnuðu Saxar her saman í móti, ok bördust þeir, ok fengu þeir brœðr jamnan sigr. En er Rúmverjar spurðu þat, þá rufu þeir sættir við þá brœðr ok rèðust til liðs með Söxum. En er þeir brœðr spurðu þat, þá gerðu þeir þat ráð, at Brennir skyldi fara med her sinn til Rúmaborgar, en Belir skyldi vera eftir á Saxlandi. En er Rúmverir urðu þessa varir, ætluðu þeir at gera sát fyri Brenni, er hann hyrfi aftr. Belir varð varr við þetta, ok fór um nótt með her sinn í dal þann, er leið Rúmverja lá um. En er dagr var, sá Rúmverir fyri sèr fjölda manna með björtum vâpnum, ok sló þá ótta á þá, ok hugðu at Brennir mundi þar kominn; voru þeir þá ekki viðbúnir bráðum bardaga. Belir veitti þeim harða atsókn, ok [fèllu margir Rúmverir[335], en allir flýðu þeir er lífit þágu; tók þá at nátta ok skildi svâ með þeim. Belir fór þá á fund Brennis, ok foru þeir báðir til Rúmaborgar ok settust um hana; þeir lètu reisa gálga fyri borgliðum ok lètu leiða þángat gislana. Ekki gáfu borgarmenn upp vörnina at heldr[336]; lètu þeir brœðr þá hengja xx enna ríkustu manna syni, er voru í gislíngu. Við þessa sýn brá þeim svâ, at þeir voru búnir at gefast upp, ok í því kom lið þat er flúð hafði fyri Beli[337], ok rèðu þeir þá út or borginni til orrostu við þá brœðr, ok lauk svâ at Rúmverjar flýðu undan ok fengu mikinn mannskaða hvârirtveggju. Þar fèllu báðir höfðíngjar Rúmverja, Porsenna ok Gabíus[338]. Tóku þeir brœðr þá enn borgina í sitt vald ok settu sína menn yfir. Þeir áttu margar orrostur í Ítalía, áðr þeir gæti þat unnið, ok gerðist Brennir þar höfðíngi yfir; er ekki hèr lengra sagt af honum[339]. En Belir sneri heim til Bretlands með her sinn, ok settist þar at ríki; hann lèt þar gera margar borgir ok kastala, hann lèt gera einn háfan turn yfir því liði í Lundúnum er út veit á ána Tems, ok gylltan knapp á ofanverðu, með miklum hagleik; en er hann andaðist, þá var líkami hans brendr ok látin askan í eitt gullker, ok sett upp á knappinn þann er á var túrninum, því at hann bar hæst ok yfir alla borgina.


Af Gyrgvi konúngi

17. Sun Belis hèt Gyrgvir[340], hann tók ríki eftir föður sinn; hann var manna hógværastr ok vitrastr. Menn voru honum fyrst mjök úlýðnir í [landinu ok[341] reistu móti honum bardaga, en þó at hann veri daglega hógværr, þá var þat eigi minna furða, er hann tók til, hversu grimmr ok vâpndjarfr hann var þá, ok fèkk hann jamnan sigr, ok lögðust með því bardagar innanlands. Danakonúngr hèlt sköttum þeim fyri honum, er hann hafði goldit feðr hans, bauð hann þá her út ok fór til Danmerkr, ok varð þar harðr bardagi, ok fèll þar Danakonúngr, en hann lagði land allt undir sik. En er hann fór heim, kom hann til Orkneyja, ok var þar fyri sá maðr er Partholómis[342] hèt, með xxx skipa, hann hafði flýð af Spanía ok rekizt ix mánuði í hafi[343], ok bað hann konúng veita sèr nokkurar hjálpir, en hann vísaði þeim at byggja þat land er nú heitir Írland. Síðan fóru þeir þángat ok bygðu þar, ok þeirra afspríngi síðan; ok litlu síðarr andaðist Gyrgvir konúngr ok var hann mjök harmaðr. Eftir hann tók ríki sun hans, er Gvitilínus hèt; honum unni allt landsfólk; kona hans hèt Marcía, hon var spænsk at ætt. Konúngr lifði litla stund ok varð sóttdauðr. Eftir hann tók ríki Kananus sun hans, vij vetra; drottníng rèð fyri ríki, meðan hann var í barndómi; hon setti lög í landinu, þau er kölluð eru Marcíane[344], ok voru þau síðan þar lengi vel haldin. Eftir Kananus tók ríki sun hans, er Sisillíus[345] hèt, en eftir hann bróðir hans, ok er sá eigi nefnðr, en eftir hann Mordídus[346], frillusun Kananí. En er hann hafði eigi lengi ríkt, kom einn herkonúngr af Norðhumrulandi ok herjaði, ok er Mordídus frá þat, þá varð hann reiðr mjök; hann fór með her sinn í móti honum; verðr þar harðr bardagi, ok eigi lángr áðr Mordídus hafði sigr, en svâ var hann reiðr orðinn at hann vildi engum manni láta grið gefa; lèt hann þá leiða til sín þá er fángnir voru, ok hjó sjálfr höfuð af öllum, þar til er hann var svâ móðr at hann mátti varla gánga, þá bað hann síðan þá sem eftir voru, at húð skyldi flá af þeim kvikum ok brenna síðan í eldi. En er menn spurðu þetta, þá þorði engi maðr á hans ríki at stríða síðan. Á hans dögum í ríkinu var unðarlegr atburðr, at upp or sjó kom eitt mikit dýr, ok svâ ólmt, at þat reif ok sleit allt þat er fyri því varð, ok eyddi landit allt þar sem þat fór. Konúngr fór móti því ok skaut á þat mörg skot, ok beit ekki á; en er hann sá þat, þá gekk hann nær ok ætlaði at höggva þat; ok, er hann kom at dýrinu, þá svalg þat hann sem [einn lítinn fisk[347], ok lauk svâ hans æfi. Hann átti eftir sik v syni; sá var elztr er Gorlómanus[348] hèt, ok var sá til konúngs tekinn[349]; hann var blótmaðr mikill. Þá var svâ mikit ár í Bretlandi, at engi munði annað slíkt; hann var ok allra manna vinsælastr, ok ekki varð þat á hans dögum er hans farsælð hinðraði, ok andaðist hann í fullum veg sínum, ok var heygðr í Lunðúnum.


18. Eftir hann tók ríki Argalló[350], bróðir hans, ok var hann vândr[351] ok illgjarn, því at hann fordjarfaði [allt ríkisfólk á landinu[352] en hóf þá til ríkis, er enkis voru verðir, ok svâ kom hans úvinsæld, at hann varð at flýja landit, en þeir [tóku til konúngs bróður hans, er[353] Ellidúrus hèt, ok gerðist hann skjótt vinsæll. Argalló fór til vína sinna, at biðja sèr styrks, en honum vildi engi lið veita. Síðan fór hann aftr í Bretland, ok lagðist út á skóg þann, er Kalíteríus heitir, með tíunda mann, ok einn tíma er Ellidúrus fór í þann sama skóg á dýra veiði, þá fann hann þar Galló, bróður sinn, ok mintist við hann ok [hafði hann heim með sèr, svâ at þat vissi engi utan hans skósveinn, ok var hann varðveittr í sjálfs hans herbergi[354]. Konúngr tók sótt, ok lèt þá gera orð öllum höfðíngjum í landinu, ok er þeir voru til hans komnir, þá lèt konúngr kalla til sín einn í senn[355]. Konúngr lèt þegar grípa hvern sem kom, ok mælti: úmakliga geri ek með yðr, en ek vil yðr kunnigt gera, at bróðir minn er hèr kominn[356], sá er landflæmðr varð fyri mèr, ok af því at ek veit at vârr skilnaðr man skjótt verða, þá vil ek þetta ríki gefa aftr Argalló; vili þèr eigi þetta játta mèr, þá skal ek láta [hálshöggva alla yðr. Ok þó at þeim þætti hvârgi góðr, þá játtu þeir öllu því er[357] konúngr beiddist, [ok var þetta með eiðum bundit; fara þeir síðan til Jorkar[358], ok tók konúngr[359] kórónu[360] af höfði sèr ok setti [á höfuð Argalló bróður sínum, en Ellidúrus[361] sat þá svâ sem einn jústis[362]. Argallus tók þá [allan annan hátt um ríkisstjórn[363], en fyrr hafði hann haft; [gerðist hann[364] þá maðr vinsæll, hann ríkti x ár, ok [andaðist í borg þeirri er[365] Leira[366] [heitir. Þá tóku[367] Bretar til konúngs annan tíma Ellidúrus[368]; hann hafði [enn sama hátt sem fyrr um ríkisstjórn; ij brœðr hans[369] risu í móti honum, hèt annar Vígeníus en annar Perídúrus, þeir komu at konúnginum á úvart ok gripu hann, því at hann veitti [engra svika af þeim, ok settu hann í stein í Lundúnum, en þeir skiptu ríki með sèr[370] ok rèðu vij [vetr, síðan andaðust þeir báðir[371]. Eftir þat tóku[372] Bretar Ellidúrus or steininum í Lundúnum, ok [var hann þá eð iij sinn til konúngs tekinn[373], ok rèð hann því ríki[374] alla æfi síðan með veg[375] ok vinsæld, ok andaðist [elligamall með góðum orðstír, ok var hann barnlaus. Þá fór [síðan[376] ríkit lítt at skilum, þvíat[377] þá voru ýmsir konúngar, ok er engi saga frá þeim ger: var fyrst Marganus, þá Ermíanus, þá Tedívallus, þá Nore[378], Katellus, Forrex, Kervi[379], þá Fúlgencíus,[380] þá Eltúrus, Klendakus, þá Kanotus, þá Gúrgicíus, þá Maríanus, þá Kaftenus[381], þá Rillus, þá Beredabel, þá Dolvar, þá Helíus, hann var ættstórr maðr, hann ríkti XL ára, hann átti .iij syni eftir, hèt einn Luðr, annarr Kasíbellánus[382], iij Neníus[383]. Luðr tók konúngdóm eftir föður sinn, því at hann var elztr, hann lèt gera nýja veggi um Lundúnaborg, ok jók hana bæði með kastalum ok turnum; hann var þarfligr ríkinu, ok enn vaskasti til vâpna; hann rèð litla stund ríki, ok var jarðaðr í Lundúnum; hann átti eftir ij syni únga, hèt annarr Andrógeus[384] en annarr Tenvancíus. Kasíbellánus tók ríki eptir hann, en er bróðursynir hans voru nokkut vaxnir, þá setti hann Andrógeum yfir Lundúnir, en Tenvantíum yfir Kornbretaland.


Af Julíó Cesare

19. Í þenna tíma fór Júlíus Gajus Cesar norðr um fjall, ok lagði undir sik allt Gallía; honum var sagt, at ein ey lá þaðan skamt, er sú þjóð bygði er komin var frá Eneas sem sjálfir Rúmverjar, ok þat, at sú þjóð mundi mjök vera ættlera, ok kunna ekki at berjast, ok þat land mundi laust fyri liggja. Júlíus sendi Kasíbellanó eitt brèf með þessum orðum, at þeir gjaldi Rúmverjum skatt, ok játti sik undir þeirra lýðni, þvíat þat var þann tíma er þeir unnu yfir alla veröldina. Kasíbellánus lèt senda annað brèf í móti, ok mælti svâ: Undarleg er ágirni yður, Rúmverja, er þèr krefit at oss skatta, þar sem vèr höfum ruðt merkr ok úbygðir oss til atvinnu; væri yðr betra að binda við oss frið ok vináttu, ok styrkja vort ríki með yðrum mikla styrk; en þó at vèr hafim at vâru ríki nauðulega[385] komizt, þá eru vèr nú úvitandi alls úfrelsis, ok þó at guðin sjálf[386] vili oss þrælka, þá skulu vèr með öllu megni móti standa; hverfit frá þessi ætlan, þvíat vèr[387] skulum með vilja goðanna móti rísa. En er Cesar hafði lesit þetta brèf, varð hann mjök reiðr, ok fær sèr nú skip, ok fór með hèr sínum til Bretlands, ok leggr upp í ána Tems. Kasíbellánus hafði mikinn viðbúnað bæði á sjó ok á landi; þar var þá með honum Trídúósus Danakonúngr, Óvendagus Írakonúngr ok Bricteus Skotakonúngr[388]; þar var ok sá höfðíngi er Belígus hèt, hann gaf þat ráð út at renna á her Julíí riðlum en fylkja ekki, ok svâ gerðu þeir, ok komu þá á þá úvara; sneri þá mannfali í her Julíí. En er þeir höfðu lengi barizt, þá mœttust þeir Júlíus ok Neníus, bróðir Kasíbellánus, ok höggr Júlíus i hjálm Neníus ok festi sverðit; Neníus skaut skildinum neðan undir sverðit, ok varð Júlíó þat laust af því. Neníus[389] grípr sverðit en kastar brott sínu sverði[390], ok höggr á tvær hendr ok drepr margan mann; þá kemr móti honum sá höfðíngi er Labíenus hèt, ok hjó Neníus hann[391] banahögg; ok í þessu brestr flótti á Rúmverjum, [ok flýðu þeir til skipa, ok fóru aftr til Saxlands[392]. Neníus var sárr orðinn i [höfði[393] af sverði Júlíí, ok sló í þat sár verk, ok dó hann[394] [fám nóttum síðarr, því at sverðit var eitrhert[395]. Kasíbellanus harmaði mjök anlát bróður síns. Júlíus unni[396] stórilla sínum lut, ok dró her saman annan tíma af Gallía ok Saxlandi, [ok ætlar Brettlands[397]. Þetta spyrr Kasíbellánus, hann hefir[398] þá mikinn viðrbúnað í Bretlandi, at bœta kastala ok búa vâpn ok verndir; hann setti ok höfðíngja at geyma hverrar hafnar á Bretlandi. Hann lèt ok stika[399] ána Tems með blý ok járni, ok hafði þar virki ok viðrbúnað. En er ij ár voru liðin, þá kom Júlíus til Bretlands með úvígjan her, ok er hann lagði í ána Tems, þá rendu skipin á stikin, því at þau voru í kafi, ok gengu þegar inn í gegnum, ok fórst þar mikill luti Rúmverjahers; mikill komst ok á land með Júlíó, ok rèðu þegar til bardaga við Breta ok gerðu á þeim mikinn mannskaða; en af því at iij voru Bretar um einn rúmverskan, þá máttu þeir eigi við ofrefli, ok kom Gajus Júlíus á flótta til skipa sinna, ok fór til Vallands, ok dvalðist þar um rið[400].


20. Kasíbellánus gerði blót mikit eftir þenna sigr, ok bauð til sín öllum höfðíngjum, er í hans ríki voru, til Lundúna. Þar voru drepið XL þúsundraða nauta, ok xxx þúsundraða skógardýra. Smásveinar ij lèku i konúngshöllinni, hèt annarr Hirelgis[401], hann var systursun Kasíbellánus, annarr hèt Eneli[402], hann var systursun Andrógeus, ok varð hann úfrœknari[403] ok verðr reiðr ok grípr sverð, ok höggr höfuð af konúngs frænda, ok ljóp síðan á náðir Andrógeus[404] frænda síns. En er[405] Kasíbellánus frá þetta, þá varð hann reiðr, ok bað Andrógeum fá sèr sveininn, en Andrógeus bauð konúngi sættir, en konúngr neittaði því. Andrógeus rýmði þá undan, þvíat hann þóttist eigi mega halda móti konúngi; lèt konúngr þá brenna allar hans eignir, ok tók sumar undir sik. Andrógeus sendi þá brèf til Cesaris, ok segir honum allan þenna atburð: ok ef þèr vilið gera minn vilja, þá má ek svâ skipa at þèr eignizt allt Bretland af mínum ráðum[406]; nú virð meira yfirbót til ágæts sigrs en liðna mína mótistöðu; er þat veraldar háttr ok vili goðanna, at þeir verða oft vinir er áðr hafa móti staðizt, ok hefir þat oft skjótan sigr gefit. Geymið nú meirr hyggjandi en heipt.

En er Júlíus hafði þetta brèf lesit, þá þótti honum vant at trúa Bretum heldr en fyrr, enda þótti honum vant at hafna þessu boði; tók hann þá gisla af Andrógeum[407], því at hann sendi honum dóttur sína, er Segirna[408] hèt, ok með henni XL riddara. Síðan bauð Júlíus her út eð iij sinn; en er Kasíbellánus varð þess varr, þá fór hann móti honum. Hann hafði sett Júlíus herbúðir sínar við þá borg er Dúrúbernía heitir, svâ sem Andrógeus hafði ráð fyri gert; þar var skógr skamt í frá, ok í þeim skógi var Andrógeus ok með honum v þúsundrað manna. Kasíbellánus sækir at herbúðum Július með sinn her, ok tekst þar harðr bardagi, ok fellr mart fólk af hvârumtveggjum[409]; ok er þessi bardagi var sem ákafastr, þá kom Andrógeus með sínu fólki, ok veita Bretum stór bakföll, ok snýr nú öllu mannfalli á Breta. Ok er Kasíbellánus sá þat, þá flýði hann undan í eitt fjall með sínum mönnum; þar vantaði eigi nógt grjót, ok var vígi gott. Júlíus ok Andrógeus settust um fjallit, ok ætluðu at sitja þeim þar mat; en er Kasíbellánus sá sik yfirstiginn, þá sendi hann mann til Andrógeus, at hann skyldi koma sætt í millim hans ok Cesaris, ok bauð honum fulla sœmð sína at hafa eftir sínum vilja. En er þessi orð komu Andrógeó, þá gekk hann fyri Cesarem[410] ok mælti: illa[411] er þeim höfðíngja fallit, er hann er í úfriði sem eitt lamb, en í friði grímmr sem ljón ok slœgr sem vargr. Kasíbellánus er nú yfirkominn, ok veitið honum nú miskun, ok látið hann hafa ríki sitt með skattgjaldi; megu þèr ok muna, hvat ek hefir yðr veitt, því at þèr hefðit aldri þetta ríki unnit, ef ek hefða eigi ráð til gefit, ok eigi fái þèr því haldit, ef ek stend í móti, ok veitið mèr fyrstu bœn er ek bið yðr. Júlíus sá, at Andrógeus var reiðr, ok gerði sætt við Kasíbellánus, með því móti at Kasíbellánus lauk síðan Rúmverjum skatt á hverju ári, ok varð Kasíbellánus sidan enn mesti vin Rúmverja.


21. Gajus sat um vetrinn á Bretlandi, þá hafði hann x vetr strítt fyri norðan fjöll, ok fór hann síðan um sumarit eftir til Rómaborgar, ok með honum Andrógeus, ok eftir þat varð stríð þeirra máganna Pompejus magnus, ok varð Júlíus Gajus Cesar síðan einvaldsherra yfir öllum heimi, svâ sem segir í Rómverja sögum. En Kasíbellánus lifði litla stund[412] síðan; hann andaðist í Jork. Þá tók Tenvancíus bróðir hans ríki eftir hann[413], en eftir hann Bellínus[414] sun hans, ok var hann með Augustus keisara, hann var í svâ miklum kærleikum við keisarann, at hann gaf honum upp allan skatt, meðan hann lifði; ok á hans dögum lèt vârr herra Jesús Kristr berast í þenna heim. Hann ríkti x ár; hann átti eftir sik ij syni, hèt annarr Gviðir[415] en annarr Arfíragus. En eftir Bellínus tók Gviðir ríki; hann hèlt sköttum fyri Rúmverjum; þá var Claudíus keisari. Hann fór með her til Bretlands ok [tók land við Humru, ok settist þar um borgina[416]. En er Gviðir frá þat, samnar hann her saman ok finnast þeir, ok gánga Bretar þegar í gegnim fylkíng Rómverja, ok brast þá flótti í keisarans liði. Lelíus hèt einn voldugr maðr með keisara; hann tók bretzkan búning; hann kunni ok þeirra túngu[417]; hann lèt sem hann sœki til móts við konúng til liðs, ok er hann kom þar sem konúngr var, þá leggr hann gegnim hann með sverði, ok snerist síðan til sinna manna. En er hann [náði eigi skipunum[418], þá flýði hann í einn skóg. Arvíragus bróðir konúngs[419] sá þetta, þá flettir hann bróður sinn ok klæðir sik með hans vâpnum, [ok ferr nú í her Rúmverja á skóginn, því at þeir hugðu at keisarinn hefði þángat flýð, ok í þessari sókn drap Arvíragus Lelíum[420]. Síðan ferr hann í borg þá, er Filistría[421] heitir; keisarinn hèlt þángat öllum sínum her, ok settust um borgina með öllum sínum her ok vèlum; en er Arvíragus sá, hversu nauðulega hann var kominn, þá lýkr hann upp borgina ok býðst[422] til bardaga. Ok er keisarinn sá þat, þá sendi hann menn á hans fund, at bjóða honum sætt, þá sem fyrr höfðu þeir gort Júlíus ok Kasíbellánus, ok þar með mundi keisarinn gifta honum dóttur sína með miklu fè. Ok er vinir hvârratveggju gengu í millim, þá tókst þessi þeirra sætt, ok þar með full vinátta; ok í þessi ferð vann keisarinn undir sik Orkneyjar[423], með ráðum Arvíragus, ok fór síðan heim til Rúmaborgar, ok sendi menn til Bretlands með dóttur sína, er Gepissa[424] hèt, ok fèkk konúngr hennar, ok þar sem brúðlaup þeirra var, lèt hann gera eina borg til minnis[425]. Í þenna tíma setti enn helgi Pètr postuli biskupstól sinn í Anthiochía, ok á hans dögum fór hann til Rúmaborgar ok setti þar sinn pávastól, ok þá sendi hann Marchum guðspjallamann til Egiptalands, at boða þar trú. En er Arvíragus hafði fengit dóttur keisarans, þá nigu til hans allir þeir konúngar er þar voru, ok leiddist honum þrælkan Rúmverja, ok hèlt sköttum fyri þeim. Keisarinn sendi þá Vespasíanum at heimta þenna skatt[426], annaðhvârt með [góðu eða illu[427]; en er hann kom til Bretlands, þá settist hann um þá borg er Exónía heitir, ok litlu síðar kom þar Arvíragus konúngr með sinn her, ok tókst þar harðr bardagi, ok var fjöldi sárr ok svâ drepit, ok stóð til nœtr; en um morguninn eftir gat drottníng sætta þá, ok hvarf Vespasíanus aftr til Róma, ok undi vel við sína ferð. Arvíragus gerðist þá friðsamr ok vinsæll í sínu ríki[428], ok varð ellidauðr; hann var jarðaðr í borg þeirri [er Claudíócestus[429] heitir, sem hans brullaup var gert. Sun hans hèt Maríus, er ríki tók eftir hann; sá konúngr gekk á ríki hans af Peitu[430] er Roðric[431] hèt, hann hafði mikinn her[432] ok varð þar hörð orrosta ok löng, áðr Roðric fellr. Þar lèt Maríus gera háfan steinstólpa[433] til sigrmarks, hann stendr í því hèraði er Vestmaría heitir. Hann gaf sínum[434] mönnum eitt nes af landinu, ok lèt þá rýðja ok byggja; þat heitir nú Katanes. Mikla úvirðíng lögðu Bretar á þessa þjóð, ok vildu eigi gifta þángat dœtr sínar[435], en þó varð þar brátt mikill fjöldi stórættraða manna, ok er mikil saga frá þeim, þó at eigi sè [hon hèr rituð[436]. Hann hèlt vingan við Rúmverja[437] meðan hann lifði, ok andaðist við góðan orðstír. Sun hans tók ríki eftir hann, er Cóilus hèt, hann hafði fœzt upp í Róm, ok var enn mesti vin þeirra alla æfi.


Af Lúcíus

22. Lúcíus hèt sun hans, er ríki tók eftir hann; en er hann hafði eigi lengi konúngr verið, þá spurði hann at nokkurir menn í Rúmaborg höfðu annan sið en almúgrinn, ok þeir menn gáfu mönnum líf ok heilsu, ok sögðu þá mega [gera sèr eilífan fagnað með góðum verkum[438]. Síðan sendi hann brèf til Eleutheríus papa, ok bað hann senda sèr lærða menn at koma kristni á hans land. Papa varð þessum orðum mjök feginn, ok sendi þángat ágæta kennimenn Faganum ok Divíanum, ok boðuðu þeir guðs nafn om allt Bretland í konúngs trausti, skírðu menn, en sneru hofum í kirkjur. Þar voru áðr viij hof ok xx, ok iij höfuðhof umfram, voru þeir yfirmenn allra manna í landinu er þau[439] varðveittu. Hann[440] sneri allri þessi villu í kristni, ok lèt vera svâ marga biskupa í landinu sem áðr voru blótguðar, voru iij erkibiskupar, einn í Lundúnum, annarr í Cantarabyrgi, iij í Jork, ok gaf hann til ágætar eignir[441]; fóru þeir Faganus jamnan millim Rúmaborgar ok Bretlands, [ok sneru mörgum manni til[442] rèttrar trúar með sínum kenníngum. Konúngr andaðist í borg þeirri er Claudíócester[443] heitir, ok er þar jarðaðr í þeirri höfuðkirkju er hann lèt sjálfr gera. Þá var liðit frá burð vârs herra Jesú Kristi c vetra ok hálfr setti tugr vetra; hann átti engan sun eftir sik. En er Rúmverir spurðu þat, sendu þeir til Bretlands höfðíngja þann er Severus hèt, at vinna landit undir þá, sem fyrr hafði verit; en jarl sá reis móti honum er Fúlgencíus hèt; en af því at Rúmverir höfðu afla mikinn, þá fór Fúlgencíus suðr um sjó, ok efldist þaðan at liði, ok kom síðan aftr til Bretlands á úvart, ok settist þegar um borgina Jork. En er Severus frá þat, ferr hann með her móti honum, ok tókst þar harðr bardagi, ok fèll Severus í þeim bardaga, en Fúlgencíus varð sárr til úlífis. Severus átti eftir sik ij syni, hèt annarr Geta, ok var móðir hans rúmversk, en annarr Bassíanus, ok var hans móðir bretzk[444], ok vildu hvârir efla sinn frænda til ríkis, þar til er með þeim varð harðr bardagi, ok fèll Geta, en Bassíanus tók konúngdóm ok allt ríkit.


23. Í þenna tíma vóx upp á Bretlandi úngr maðr ok ættstórr ok ágætr er Carásíus hèt[445], ok er hann þóttist þar önga virðíng fá, þá fór hann til móts við Rúmverja, bauðst þeim til landvarnar ok heimta skatt af Bretum, ok þetta starf fá þeir honum með sínum brèfum; ferr hann með her sinn til Bretlands ok herjar þar, ok [þá er[446] þetta spyrr Bassíanus, þá ferr hann móti honum, ok tekst þar harðr bardagi, ok fèll þar Bassíanus[447]. En er Rúmverjar spyrja þetta, þá verða þeir reiðir Carásíó, ok senda síðan þann mann er Allectus hèt; ok er hann kom til Bretlands, fór Carásíus[448] móti honum, ok varð þar enn mesti bardagi; fèll þar Carásíus. Tók Allectus þá allt ríki undir sik, ok gerði hann landsmönnum mikit harðrètti, en þeir kunnu því illa, ok tóku sèr konúng annan, sá hèt Clepídótus[449], ok eflðu hann móti Allectó. Þá var formaðr fyri Rúmverjum Gallíus, hann náði Lundúnaborg. En er Clepídótus frá þat, þá samnaði hann at sèr úvigjum her, taka nú ok brjóta borgina; gafst þá Gallíus ok ætlaði undan at komast. Ok er þeir komu út af borginni þá gengu at þeim þjóðir þær er Venódótí heita, ok drápu alla Rúmverja á einum degi[450]. Lagði þá Clepídótus allt Bretland undir sik, ok rèð x ár; á hans dögum hóf Díóklecíanus keisari úfrið um allan heim kristnum mönnum; tók þá mjök at eyðast öll kristni á Bretlandi, því at þá kom enn af Róm sá höfðíngi, er Maximíanus hèt, ok var hann til þess sendr at brjóta kirkjur ok brenna hof, drap hann suma kristna menn en útlægði suma. Þessa helga menn píndi hann í Alkialnúaborg[451], Albanus, Júlíus ok Aaron. Albanus tók þann mann í sitt vald er Amprólabus[452] hèt, ok er kvalarar[453] vildu taka hann, þá skipti Albanus klæðum við hann ok [gekk síðan glaðr til pisla fyri guðs sakir.[454] Í þenna tíma reis upp hertogi sá af Lincolni, er Cóel hèt, hann barðist við Clepídótó ok felldi hann, en Cóel tók konúngdóm yfir Bretlandi; ok er Rúmverjar spurðu þat, sendu þeir sunnan öldúng[455] þann er Constantínus[456] hèt, hann var vitr maðr ok vinsæll, hann hafði unnit allt Spanía undir Rúmverja. Cóel sendi honum sættar boð ok bauð honum skatt, eftir því sem fyrr var, ok tókst þessi sætt. Cóel andaðist litlu síðar, tók þá Constantínus konúngdóm, ok fèkk hann Elínu, dóttur Cóels, hon var allra kvenna fríðust ok vitrust, [hon var einberni[457] Cóels. [Þau áttu sun þann er[458] Constantínus hèt, ok gerðist brátt mikill atgerfimaðr. Constantínus ríkti x vetr, hann[459] andaðist í Jork, ok er þar grafinn.


Af Maxencíus

24. Eftir Constantínus tók ríki Constantínus, sun hans, hann var vitr maðr ok stjórnsamr, rèttlátr ok stilltr vel; grímmr var hann við sína úvini, hann refsti mjök rán ok stulði. Þá striði uppá ríki hans sá maðr rúmverskr, er Maxencíus hèt, ok vann mikit illt á Bretum, bæði í stulð ok í ránum, ok rak Constantínus hann hæðilega brott. Rúmverjar, frændr hans, tölðu oft fyri honum, at hann skyldi fara með her sinn til Rómaborgar ok vinna aftr þá ánauð er Rúmverjar höfðu lagt á Breta[460], ok af þeirra áeggjan býðr konúngr her út um allt Brittanía, ok ferr suðr um fjöll ok leggr undir sik [allt Ítalía ok Róm[461], ok litlu síðarr varð hann keisari yfir öllum heimi[462]. Með honum voru þá föðurbrœðr Elenu drottníngar, móður hans, er hètu Tósolíum[463] ok Trahan ok Maríum, ok gerði hann alla þá Rúmaborgar öldúnga. Eftir þetta herjaði Octavíus hertogi á Bretland, ok vann þat undir sik, ok gerðist konúngr yfir. En er keisarinn Constantínus spurði þat, þá sendi hann Trahen frænda sinn til Bretlands at vinna þat aftr. En er Trahen kom til Bretlands, þá settist hann um borg þá er Postestría[464] heitir, ok er Octavíus frá þessi tíðindi fór hann móti Trahen ok tókst þar hörð orrosta, ok hafði Octavíus sigr, ok Trahen flýði til skipa sinna, ok sigldi hann til Skotlands ok herjaði þar ok brennir; ok er Octavíus spurði þat, ferr hann til Skotlands með her sinn; þeir fundust þar sem heitir Vestmar[465], ok börðust þar annat sinn, hafði Trahen þá sigr en Octavíus flýði. Trahen sótti þá eftir hvar sem hinn fór undan, þar til er hann flýði or ríkinu. Trahen lagði undir sik Bretland ok gerðist konúngr yfir. Octavíus flýði til Noregs, til Gimbertum[466] konúngs, er þar ríkti. Trahen varð ágjarn við landsmenn; en er hann fór um dag um völlu nokkura hjá Lundúnum, þá ljóp þar fram c manna með vâpnum, ok drápu konúng. Eftir þat gerðu landsmenn orð Octavíó, fór hann þá til Bretlands ok tók hann þar þá konúngdóm annat sinn. Hann rak alla Rúmverja brott af Brettlandi, ok frelsti landit af þeirra sköttum. Octavíus[467] átti dóttur, en engan sun; hennar fèkk sa maðr er Maximíanus hèt, hann var sun Leoncíí[468], föðurbróður Elenu drottníngar; hann tók ríki eftir hann. Kanoníus[469], systursun Octavíí, hófst til ríkis móti honum, ok áttu þeir margar orrostur, [ok sættust um síðir ok urðu góðir vinir[470]. Maximianus fór síðan suðr um sjó, ok vann allt Valland; hann drap Gracíanum keisara, ok rak brott Valentínum bróður hans af Róm, [ok einum vetri síðarr[471] var Maximíanus drepinn í borg þeirri er Aqvíla[472] heitir[473]. Hann hafði haft mestan luta fólks með sèr af Bretlandi, svâ at þar var mjök auðn eftir. Þá fóru ij jarlar til Bretlands af Peitu, hèt annarr Gnajus[474] en annarr Melga; þá báða drap sá maðr er Gracíanus hèt, hann hafði lengi fylgt Maximíanó, ok var þá til konúngs tekinn yfir Bretland, ok bað honum hverr maðr ills, ok síðan drápu þeir hann sjálfir. Þá rèð Kanoníus fyri Armonica[475] þessa stund. Díonótus rèð þá Bretlandi, hann átti eina fríða dóttur er Úrsúla hèt, hennar bað Kanóníus, [ok var honum játtað hon; fór hon síðan suðr um sjó í Saxland með xj þúsundrað meyja, ok er þær komu í Kolni[476], þá var þar fyri [Attila, konúngr Húnalands, með her mikinn, ok vildu þröngva þeim til samvistu við þá; en af því at þær voru kristnar, þá vildu þær eigi samþykkjast við heiðna menn. Þá lèt Attila[477] konúngr hálshöggva þær alla, ok[478] eru þær kallaðar Kolnismeyjar. Eftir þetta lá Bretland lengi síðan undir hernaði víkínga ok ránsmanna; höfðu Bretar þá ekki traust af Rúmverjum. Í þenna tíma fór Gvitilínus erkibiskup af Lundúnum til [Aldroenus Armorica konúngs [479], ok bað hann hjálpræða um landsins nauðsynjar, ok sendi hann heim með honum bróður sinn, er Constantínus hèt, til Bretlands; ok þegar þeir komu þar, þá dreif til hans allt landsfólk, ok tóku Constantínus til konúngs, ok rak hann brott allt illþýðizfólk af Brettlandi, ok hafði hann síðan góðan frið meðan hann lifði; hann átti rúmverska konu ok með henni iij syni, hèt einn Constans[480], annarr Aurelíus, iij Pendragon. Constans[481] gekk í klaustr ok varð múnkr. En er Constantínus hafði x ár konúngr verið, þá kom til hans um dag einn skozkr maðr, ok kvezt eiga skylt erindi við konúng, ok er þeir komu ij í eitt hús, leggr sá maðr konúng með knífi ok leypr síðan út ok forðar sèr, en konúngs menn tóku lík konúngs ok grófu þat með miklum harmi.


Af[482] Vortigernó ok Merlinó spámanni[483]

25. Vortígernus hèt einn ríkr jarl á Skotlandi[484], ok höfðu menn þat fyri satt, at hann hefði ráðit konúng, en hann synjaði þess[485]. Síðan ferr jarl á fund Constantis múnks, ok talði þat fyri honum at hann lèti taka sig til konúngs, ok svâ fylgði hann þessu máli at hann var til konúngs tekinn, en engi biskup vildi hann kóróna með konúngs víxlu. Síðan tekr Vortigernus þat vald á sig, at hann setr á höfuð honum kórónu, ok var hann síðan í miklum kærleikum við konúng, vildi ok konúngr hans ráð hafa um alla ríkistjórn. Vortigernus[486] laust þeim kvitt upp, at herr veri kominn í landit[487], ok bað gera eftir Skotum til landvarnar, ok svâ var gert; ok er þeir komu þar, gaf hann þeim fè, til þess at þeir segðu hann betr vera til konúngs fallinn en þann er þá var. Jall lèt þá gera eina mikla veizlu, ok at þeirri veizlu drápu Skotar konúng sinn; en Vortigernus lèt sem hann yrði mjök reiðr þeim, ok lèt taka þá alla ok drepa. Eftir þat tók hann ríki ok konúngdóm í Bretlandi, ok var hann þar lengi konúngr síðan. Þeir Aurelíus ok Pendragon[488] flýðu til Litla-Bretlands[489], til þess konúngs er Benedictus[490] hèt, ok voru þeir með honum lánga stund síðan[491]. Í þenna tíma komu brœðr[492] ij af[493] Saxlandi, hèt annarr Heimgestr[494] en annarr Hors[495], Þiðrik hèt enn iij[496]. Þeir fóru á konúngs fund ok buðust honum til landvarnar með ccc manna, ok sögðu Merkúríum sèr þángað vísað hafa. Konúngr spurði, hvat Merkúríus veri? Heimgestr svarar: þann kalla sumir Óðinn, ok hafa vârir forellrar mikinn trúnað á honum haft, svâ ok á Þór ok Tý, Frigg ok Freyju, höfum vèr því trúað, at þau ráða heimi þessum ok forlögum manna; tóku þeir, konúngr, þat ráð, at eigna þeim daga í hverri viku, at þau þœttist at skyldari til at gæta allssaman, manna ok missera, ok því kölluðu þeir Óðinsdag ok Týsdag ok Freyjudag[497]. Litlu síðarr [kom mikill herr af Peitu[498] til Bretlands[499]. Þetta spyrr Vortigernus[500], ok ferr móti þeim með her, ok verðr þar harðr bardagi, gengu Saxar vel fram; flýðu víkíngar undan. Eftir þat veitti konúngr þeim Lindishèrað, ok gerðu þeir[501] sèr þar sterka borg. Konúngr lèt senda til Saxlands eftir meira liði, ok kom þá með þeim dóttir Heimgests, hon hèt Ranvæn[502], hon var hverri mey fegri. Heimgestr gerði móti þeim fagra veizlu, ok bauð þángat konúngi ok allri hirð hans. Ranvæn skenkti konúngi með gullkeri; konúngi brá svâ mjök við, at hann bað hennar þar í stað, ok þat varð afráðit at hann fèkk hennar; unni konúngr henni svâ mikit, at hann gáði enkis fyri henni. Konúngr átti áðr ij syni, hèt annarr Vortimer, en annarr Pacencíus[503].


26. Í þenna tíma kom Germanus biskop ok Lúpus biskup til Bretlands at boða trú, því at þar var þá nálega alheiðit, ok gerðu margar jartegnir; þá kom ok sunnan af Saxlandi Otta[504], sun Heimgests, með ccc skipa til konúngs, en Bretar hötuðust mjök við Saxa, ok báðu konúng reka þá brott, en konúngr vildi þat eigi, sakir tengða. [Síðan tóku Bretar til konúngs Vortimer[505], sun[506] hans, ok áttu þeir margar orrostur við Heimgest ok [sunu hans, ok[507] drápu Hors[508] ok [mikit fólk annað[509]; flýði [þá Heimgestr[510] til Saxlands; var þá góðr friðr [í Bretlandi með ráðum Germanus ens helga. Stjúpmóðir Vortimers[511] rèð honum [bana, ok gaf honum eitr at drekka, en eftir andlát hans tók Vortigernus annað sinni konúngdóm; hann sendi boð Heimgest, at hann[512] kæmi[513] til hans með fá menn, en Heimgestr kom með iij þúsundrað manna[514] ok var Bretum engi þökk á hans kvâmu; konúngr kallaði til sín marga höfðíngja til stefnu, ok er þeir koma þar, þá sezt Heimgestr nest konúngi; ok er Bretum var minnst von, þá laupa Saxar upp með stórum knífum ok handsöxum, ok drápu þar IX hundruð manna, ok voru þar í margir jarlar ok barúnar, ok því heldr er bótarmaðr var í landinu. Þar var þá inni Elldon[515] jarl enn sterki, hann þreif upp einn staur ok varðist með honum, ok þar með drap hann LXX manna af Söxum, ok komst undan sjálfr. Hèr eftir vildu Saxar drepa Vortigernum; hann bauð þeim lausn þá alla er þeir vildu taka; tóku þeir þá undir sik allar enar sterkustu borgir í Brettlandi, ok ráku þeir þaðan brott alla Breta.


27. Vortigernus varð ryggr við þessi tíðindi[516], ok ætlaði[517] at láta gera sèr urugt vígi í einni fjallslíð, ok er þeir höfðu grafit grundvöllinn, þá ráku þeir niðr í stóra steina, ok er til var komit, voru þeir horfnir. Þessi undr voru sögð konúngi; hann kallaði til sín vísindamenn, ok bað þá segja hvat þessu voldi. Þeir báðu leita at þeim manni, er engan ætti föður, ok blanda hans blóði við límið. Síðan sendi konúngr hvervetna um lönd at leita þessa manns. Þeir komu í þá borg er Morlangs heitir[518], þar lèku ij úngir sveinar, hèt annarr Dinabúcíus[519] en annarr Merlínus, ok reiðist Dunabúcíus ok mælti: ekki skaltu keppa við mik, því at ek em konúngsson, en þú átt öngan föður! Sendimenn heyrðu þetta, ok spurðu hversu við vissi; en þeir sögðu, at engi maðr vissi föður Merlínus, en móðir hans er dóttir Domóvarsíí konúngs, ok var hon þá nunna er hon fœddi hann. Sendimenn sögðu konúngi sitt erindi, ok lèt hann kalla til sín Merlínus ok móður hans. Konúngr spyrr, hverr faðir er þessa sveins, en hon sagðist þat eigi vita: [en sá var atburðr hans getnaðar, at ek svaf í herbergi mínu læstu með meyjum mínum, þá kom til mín úngr maðr, ok var hann þeim samvistum hjá mèr at hann hygg ek vera hans föður[520]. Konúngr lèt kalla [til sín Mágantíum spekíng, ok[521] spurði hvârt svâ mætti vera, ok sagði hann[522] þat finnast í bókum at [þau eru [523] dýr í lofti, millim túngls ok jarðar, [er hafa anda eðli[524] ok [bregða mættu[525] á sig mannslíkjum[526] ok mættu börn geta[527]. En er Merlínus kom til konúngs, spurði hann hvat hann vildi honum; konúngr sagði hvat spekíngar hans höfðu sagt. Merlínus bað, at þeir skylda við talast, ok svâ var gert. Hann mælti: hvítil sögðu þèr, [heimskir menn[528]! at blóði mínu skyldi blanda við lím til grundvallar? leitið heldr hvat undir er þeim grundvelli! Hann bað grafa grundvöll djúpan, ok sagði at vatn var undir, ok sagði því steinana sökkva. Merlínus bað spekínga segja[529], hvat undir var vatninu, en þeir þögðu. Merlínus mælir: undir því vatni eru ij berg, ok þar eru í hellar, ok í hellunum sofa ij ormar[530]. Konúngr lèt veita brott vatninu, ok síðan voru bergin or stað fœrð; þá skriðu þar undan ij ormar, annarr hvítr en annarr rauðr, þeir blèsu eitri svâ sem eldar brinni ok kom enn rauði á flótta[531]; síðan snýst enn rauði móti, ok kom þá enn hvíti á flótta; en er konúngr sá þetta, þá spurði hann Merlínus, hvat þetta víg hafði at þýða. Síðan sagði Merlínus lángt fram um konúnga æfi, [ok mörg önnur stórtíðindi, þau er enn eru eigi fram komin. Hèr eptir hefir Gunnlaugr[532] múnkr ort kvæði, þat[533] er heitir Merlínus spá[534].


28. Merlínus spá[535]

1.
Ráðumst segja
sunbáls[536] viðum
spár spaklegar
spámanns göfugs,
þess er á breiðu
Bretlandi sat[537],
hèt Merlínus
margvitr gumi.


2.
[Sagðr var[538] lýðum
ok landrekum
myrk[539] at ráða
mörg rök fyri;
kærr var hann kristnu[540]
kyni þjóðar,
var-að á moldu
maðr vitrari.


3.
[Leitig-a ýtum[541].
orð at vanda,
viti flotnar þat,
frœðis þessa:
heldr fýsumst nú
fornra[542] minna
miðsamleg rök
mönnum segja.


4.
Ljós man lýðum
ljóðborg vera,
þó er í frœði
flest at[543] ráða:
þat er fyri jöfurr
öldu sagði,
brezkri þjóðu;
nú skal brag kveða[544].


5.
[Vaxa í[545] viðri
Vintonía,
(þat er borgar nafn),
brunnar þrennir[546]:
[þeir munu[547] láði
lœkjum skipta
[þrír úlíkir
í[548] þrjá staði[549].


6.
Einn er brunna
beztr[550] at reyna:
eykr auðstöfum[551]
aldr ef drekka:
nè sótt höfug
sœkir hölða,
þá er bergt hafa
beisku vatni.


7.
Illr [er annarr:
allir svelta
þeir[552] er af bekkjar
bergja[553] drekku[554];
þó er enn þriðja
þýngst at reyna:
deyja þeir allir
er þar[555] drekka [af,
nè hrœ[556] guma
hyljast foldu[557].


8.
Vilja höldar
hylja [brunna,
þá er[558] flestum hal[559]
fjörspell gera,
en [þat lýðir
á lög[560] bera[561]
allt verðr at öðru
en áðr sè[562]:
grund at grjóti,
grjót at vatni[563],
viðr at ösku,
en af[564] ösku vatn.


9.
Farið er at meyju
margfróðastri
í kapps-auðga
Knúts-skógar borg,
at hon lækníngar
leiti fyrðum
ok hon firri menn
fári slíku[565].


10.
Tekr hon at reyna
ok at ráða fjölð,
tekr hon íþróttir
allar fremja;
andar síðan
snót á brunna
ok hon bruðþurra
báða gervir[566].


11.
Hon þá drekkr[567]
eð dýra vatn,
ok máttr við þat
magnast brúðar,
berr hon í hœgri
hendi sinni,
kynstór kona,
Kalídonis[568] skóg,
en í lófa man
Lundúna borg[569].


12.
Gengr hon síðan
gott frón yfir,
svâ at sporum snótar
sprettr upp logi;
með römum reyk
Rúteneos[570]
[571] vekr[572], ok verkn[573]
verþjóðu gerr[574].


13.[575]
Gerist ógurlegt
óp í landi,
er gullskögul
grætr hástöfum;
ok þjóta tekr
þjóð með henni
innan um alla
ey með ríngum[576]


14.
Hjörtr[577] drepr hana
hinn er tvenna v
[hræs á[578] hausi
hornkustu[579] berr;
hafa[580] kórónu
kvistir iiij,
en vj aðrir
sjálfir verða
at vísundar
verstum hornum[581]


15.
Þeir þjótandi
þrjár[582] um ræra[583],
búnir at berjast,
Bretlands eyjar;
þá man vakna
viðr enn danski
ok manns röddu
mæla sjálfri[584]:


16.
Kom þú Cambría[585],
með Cornbretum,
segðu Vintoní[586]:
völlr þik [um gleypir[587]!
fœrðu[588] hirðis [sjót
hinig[589], er leggja[590]
lúng at láði,
munu liðir allir
höfði[591] fylgja;
þat er hjálp guma[592].


17.
En [sæti hans
sunddýr[593] fagna,
hans [man stóll vera
yfir[594] stoðum [tvennum;
þó hefir[595] gumnum
grandað[596] mörgum
hvítrar ullar
hverskyns litir.


18.
Borg man falla,
veit ek [bana þjóð
þat[597] hon eiðrofa
áðr um gerðist;
munu griðbítar[598]
gjörla drepnir[599],
[geldr Vintona[600]
vândra manna[601].


19.
Mun bjarnígull
borg upp gera,
smíðar[602] hæsta
höll landreki:
[hana mun remma[603]
ríkr oddviti
fimm hundruðum[604]
fagra turna[605].


20.
Þat [606] Lundúnum
[líkar illa,
eykr[607] hon[608] þrem lutum
þykka veggi;
kostar hon keppir
við konúngiðnir;
ferr[609] suðr um fjall
frægð af smíði,
[en Tems um[610] borg
tekr at geisa[611].


21.
En it[612] horska dýr
hleðst aldini
harðla góðu,
því er hilmir velr;
koma fuglar þar[613]
fljúgandi til,
af vogum viða
vitja epla[614].


22.
En [bjarnígull
býr[615] um vèlar,
leynir hann eplum
Lundúnum í;
grefr í grundu
götur háligar[616]
fýstr[617] til fengjar[618]
fláráðugt dýr[619].


23.
Þá man or moldu
mæla steinar
ok verþjóðar[620]
væl upp koma,
[ey man víðar
en Valir[621] skjálfa,
ok sjór saman
sœkja fíkjum[622],
svâ [at millim landa
mál um heyri[623].


24.
[Kemr or skógi
Kalateríó[624]
fugl fljúgandi[625],
sá er [fíra villir[626];
flýgr um nóttum
[nýsir gerla[627]
kallar hegri[628]
hvern fugl til sín[629],
er um [tvívetri
tálráð samið[630].


25.
Flykkjast fuglar,
fara þeir í sæði,
eyða [þeir ökrum[631]
ok aldini;
sultr verðr ok sótt,
sè [ek mart fyrir[632],
manndauðr[633] mikill,
mein gengr um þjóðir[634].


26.
En fugl eftir [þat
ferr vestr í dal[635]
þann er Galabes
gumnar kalla:
hann man hefjast
[í eð[636] hæsta fjall,
ok þar [uppgi
í[637] eikrlimu
treiðr[638] hegri[639],
hann er[640] fugla verstr[641].


27.
[Þrjá klekr hann únga
því reiðri í,
eigi er[642] hegra [kyn
hugþekkt fírum:
þar er vargr ok björn[643],
ok at [vísu refr
slægr, ok sínum
sjaldan verri[644] er alinn[645].


28.
[Vaxa þar allir
upp brœðr saman,
eru[646] at gjarnir þeir
gott at vinna:
[refr á[647] móður
ræðr[648] grimmlega,
tapar[649] henni
sá [týnir sauða[650],
er [grenbúi
gjarn á ríki[651].


29.
Bræðr vill hann sína
heita vèlum,
tekr horshöfuð
hildíngr á sig;
en hoddskata
hræðast[652] báðir,
flýja harmar
brott or landi[653].


30.
Í suðr[654] skal
sveitar leita,
vekr vargr ok björn
villigalta;
en galti[655] þeim
gengi[656] sínu
heitr[657] hvatlega,
þvíat hann hug trúir.


31.
Þeir snarlega
sundrökn búa,
dragast lítinn þeir
landher saman;
gnýr er meirr[658],
gengr lið róa,
hylr Högna sjót
herkorn skipa[659].


32.[660]
Halda þeir sunnan
um svalan ægi
Bretland á vit,
búast til rómu;
en refr hinig[661]
með rekka lið
[ferr fráliga[662]
fold at verja.


33.
Hríð gerist hjálma,
hlífar klofna,
eru[663] ramliga
randir [kníðar,
gnesta[664] geirar,
er Guðr vakin[665],
verðr[666] víða lið
at vallroði.


34.
Dregr el yfir
ógnar-ljóma,
gerir drjúgan[667] dyn
dýrra málma,
gnýr er á glestum
Göndlar himni
ok [í hörðum hlam
Hlakkar tjöldum,[668],
er-að skjólsamar
[Sköglar treyjur[669],
hrýtr [hagl boga
hlífar gegnim[670].


35.
Grenja gránir[671]
garmar slíðra,
bítr frán freki
ferð helsgerðar,
[rýrr gramr guma
gollor-hallir[672],
bregðr benlogi
bygðum[673] hjarna,
eru brotnar mjök
borgir heila.


36.
Sè ek [ve[674] vaða,
verðr[675] flýtt[676] skaða,
sýngr [sára klúngr[677]
snyrti-drengjum,
en á leið fara
[lægjörn ara
jóð ok ylgiar
enn til sylgjar[678],
hrapa hernumin[679]
hvartveggi börn.


37.
En refr gerir
ráða á galta,
[þvíat hann reisa mótt[680]
rönd[681] við hânum;
svâ lætr döglíngr
sem hann dauðr sè,
er-að[682] lík hulið
lofðúngs Breta [683].


38.
En galti þat
eggjar[684] at reyna,
blæs hann [í anlit
ok í augu gram;
en refr[685] við þat
ræðr á galta,
fær hann af honum[686]
fót enn vinstra,
hlustina hœgri
ok[687] hrýðjarnes[688].


39.
En í fjalli felst[689]
fáðygt[690] höfuð,
hyggr þar[691] jöfuðr
kun at æxla;
en[692] villigöltr
vargi ok birni
segir sárliga
sorg ok missu[693].


40.
En [hraustir brœðr[694]
hugga galta,
[kveðast sár munu
sjálfir grœða;
fara[695] skulum báðir
fótar[696] at leita,
hlustar ok hala þèr,
hèr bíttu galti[697]!


41.
En refr ofan
renn or fjalli
ferr fárhugaðr
finna galta;
hann býðr sættir
af svikum einum,
kvezt hann mart við svín
mæla vilja[698].


42.[699]
Trúðu mèr galti!
ek man heill vera,
svík ek aldregi
svín í trygðum;
fund skulum leggja
ok frið gera,
skaltu einn gera
okkar í millim.


43.
Er fundr lagiðr
ok friðr samiðr,
koma mildíngar
málstefnu til;
en á fundi þeim
flærðir reynast,
banar hertoga
brezkr landreki.


44.
Ok á sjálfan sig
síðan festir
leparðs höfuð
lofðúngr at þat;
ræðr hann lýðum
ok lofða fjöld,
þar þrýtr þessa
þengils sögu.


45.
Ok[700] svíns . . .
á sig h . . . .
brigðr ok brœðra
bíðr slœglega;
en[701] er þeir koma
kosti at fœra
bitr hann báða ij
ok banar hlýrum[702].


46.
Er á hans dögum
höggormr alinn[703],
sá er fyrðum vill
fjörspell gera;
svâ er hann lángr
at um Lundúnir
heiðar hvalr
hríng af mælir,
ok svâ óðr
at urðar lindi[704]
um . . . ðendr
alla gleypir[705].


47.
Hann Cambrie
kallar sveitir,
ok Norðhumru
nánar hjarðir;
ok útrautt
Tems at þurru
drengs dólþorins
drekka lýðir[706].


48.
Verða síðan
et sama ár
lópartar vij
linni bornir,
þeir hafa brúsa
bölgjörn höfuð,
eru dáðlausir
döglíngs synir[707].


49.
Þeir flestar taka
fljóða sveitir,
hervígs ramir,
ok hóra mengi,
ok sameignat
sinnar kvânar
gera geirvanir,
geigr er í sliku[708].


50.[709]
Lángt er at tína
þat er lofða vinr
um aldar far
ýtum sagði;
er fæst í því
fagrt at heyra,
læt ek líða þat
ok lok segja.


51.[710]
Verðr á foldu,
kvað enn fróði halr,
styrjöld mikil,
stórar ógnir,
víg ok vèlar,
vargöld ok köld
hrími hverskonar
hjörtu lýða.


52.
Þá munu gleymast
gálausir menn,
ok sællífir
seggir drekka,
leita at[711] fagna
ok við fè una,
vell at œxla
ok vegsmuni[712].


53.
Hagr gerist hölda
hættr í mörgu,
munað fyrða ráð
fagrt at reyna;
dyljast drjúgum
dráms[713] ívaðendr,
við sjálfa sig
sjást ekki at.


54.
Verst er í heimi,
veit-að sun föður[714],
slíta þeir sifjum svâ
synir við feðra;
kannast engi
við kunna menn
nè nána frændr
nirðir bauga.


55.
Höfugt er að heyra
þatz um her gerist:
lifa fènaðar
fyrðar lífi[715],
hyggja á þenna
þrágjarnan heim
ok hverskonar
hafna gæzku.


56.
Mun eð hvíta silfr
höldum granda;
ok gull gera
gumna blinda[716];
himni hafna,
en á hauðr sjá,
svíkr ofdrykkja
ýta mengi[717].


57.
Lifir en danska
drótt at holdi,
gerir eyvið sèr
öld at móti;
því munu en tignu,
tíðmörk himins
ljósi sínu
frá lýð snúa[718].


58.
En grund eftir þat
gróða hafnar,
nè skúr ofan
or skýjum kemr[719],
sól ok máni
sjálf annan veg
fara fagrsköpuð
en þau fyrr hafi[720].


59.
Ok þar á hlýrni
heiðar stjörnur
má marka því
moldar hvergi;
sumar fara öfgar,
sumar annan veg
af enni gömlu
göngu sinni.


60.
Sumar sœkjast at
en sumar firrast[721],
bregða ljósi
ok litum fögrum;
berjast vindar,
þau eru veðr mikil,
ok hljóm gera
meðal himintúngla[722].


61.
Geisar geimi,
gengr hann upp í lopt[723],
slíkt er ógurlegt
ýta börnum;
slíkt er ógurlegt
upp at telja,
man en forna mold
af fírum verða[724].


62.[725]
[Væri mart
mönnum kynna
or fólkstafs
fornu[726] kvæði;
ek mun þó
[þeygi fleira
Þróttar[727] þíngs
þollum segja.


63.
Þó hefir ek sagt
[seggja kindum
slíkt er bók
brögnum kynnir;
nýti[728] sèr
[njótar stála
slíka sögn,
ok sèst[729] fyri!


64.
Sjá við synd
ok svika ráðum
ok allskyns
illum verkum[730];
drýgjum dáð,
drottinn [elskum,
hrindum ört
illu ráði!


65.
Skrjúpt er líf
lýða barna
undir hreggská[731]
hlíðar[732] tjaldi;
[en lífs laun[733]
líða eigi
góð eða ill
gumna mengis [734].


66.
Gleðjumst öll
í góðum hug
[ok við vân
vegs ok dýrðar;
gætum góðs,
gleymum illu,
eflum opt
andar prýði[735]!


67.
Biðjum opt
bragna [736] stilli
[œztan eflð
öllu hjarta;
ok víðfrægr
virða stjóri
dœgr ok dag
dróttar gæti!


68.
Ok herþarfr
hrindi gerla
gumna liðs
grandi hverju,
svâ at til lífs
leiði gerfva
þjóðar[737] vörðr
[þetta mengi[738]!


29. Merlínus spá[739]

1.
[740] skal ek flotnum
[þat er forðum var[741],
lýði fróðir[742] mèr
fyrðar, [segja:
at buðlúngr sat
Bretlandi at,
hèt vellskati
Vortigernus[743].


2.
Jörð var forðum
[fyrkend[744] Bretum,
sú er Englum er
eignuð síðan;
þvíat[745] en enska þjóð
áðan vèlti
breks úsama
brezka hali[746].


3.
Ok láð þeirra
með liði miklu
sjálf eignaðist
í sögum fornum;
ok þar er kristnir
kænir[747] byggja
áðr tók heiðin þjóð
hallir smíða[748].


4.
Er áttbogi
enskrar þjóðar
saxneskr sagaðr
í sögum fornum;
þaðan eflðust þeir
til þrimu geira,
landi at ræna
lofðúng Breta.


5.
[En hers[749] jaðarr
halda máttið
brezkri jörðu
nè hauga fjöld;
allt fór enn heiðni
herr eð eystra
eldi ok járni
eylands jaðar.


6.
En hertogi
hœlis leitar,
gerist traustan turn
tiggi að smíða;
ok þángat [til
þeirrar[750] gerðar
samnar mörgum
mildíngr smiðum [751].


7.
Komu til smíðar
spakir völundar
[(þat er ýtum sagt)
uppi í fjalli;
en þat er drengir
á degi gerðu[752]
sá þess engan stað
annan morgin.


8.
[Kallá lèt fylkir
fróða seggi[753]
frá gunnþorinn[754]
gramr hvat volldi:
er gerla hvarf
grundvöllr [sá
brott, sem[755] grund gömul
gleypti steina
eða hamloðin[756]
har . . . . eldi[757].


9.
Einn var maðr
sá er [myrkva frètt
fyri skata skýrum
skynja kunni,
hèt ýngva vinr
Ambrosíus[758],
en enn ágæti
öðru nafni[759]
Merlínus sá
maðr [kallaðist.


10.[760]
Þat kvað valda[761]
verbáls[762] [hötuðr,
at þar[763] undir[764] var
úlítið vatn;
[bauð[765] grund grafa
gumna stjóri,
reynist spaklig
spámanns saga.


11.
Ok enn fróði halr
frètti lofða[766]
hvat undir vatni
væri niðri;
ok er engi þat
annarr vissi
sagði fylki
fleinþollr spökum:


12.
Sofa þar í dimmu
diúpi niðri
tvennir ormar
tveimr hellum í;
þeir eru lindar
lands úlíkir;
sè ek rauða seil
rás ok hvíta.


13.
Láttu grund grafa,
gera skornínga,
sagði Merlínus
menja deili,
veitið vatni
ok vitið síðan
hvat spáð hafi
spillir bauga
(þat er nýlunda)
niðr or fjalli.


14.
Gerðu greppar,
þat er gumnum bauð,
varð vatni niðr
veitt or fjalli,
ok seimgefendr
snáka þekktu
trygðarlausa,
sem Týr fírum
hafði Hristar
hugspár sagat.


15.
Ok drjúglegir
drekar vöknuðu,
gerðust báðir
brott or rúmi;
rennast síðan
snart at móti
fróns fásýnir
frœknir baugar.


16.
Gerist sókn mikil
snáka tveggja[767]
gapa grimmlega
grundar belti
höggvast hœknir[768]
hauðrs girðíngar,
blásast eitri á
ok blám eldi[769].


17.
Forflótti var
fránn enn rauði,
bar enn ljósi hann
liðr[770] at bakka;
en hann haglega
hrökkr at móti,
elti hann enn hvíta
hugtrúr dreka[771].


18.
Þeir víg gera
vatus[772] farveg í,
ok lengi hvatt
linnar berjast;
mega ormar þar
ymsir meira
ok ymsir þeir
undan leggja.


19.
Segþu, Merlínus,
kvað menbroti,
erttu fróðari
fyrðum öðrum:
hvat tákna man
tveggja[773] orma
ógurlegt víg
aldar hörnum[774]?


20.
Grèt gumna vinr[775]
er hann greiða bað
þengill göfugr
þessa[776] hegju[777];
ok eftir þat
aldar snytrir
rökstælta spá
rekkum sagði[778].


21.
Táknar enn rauði
rás fagrsili,
kvað bjóðr bragar,
brezka lýði,
en hinn hvíti naðr[779]
þá ena heiðna þjóð,
er bygga man
brezkar jarðir[780].


22.
Er harmr mikill
hölðum segja:
segi ek sigr hafa
snák enn hvíta,
láð man leggjast
ok lýða fjölð,
munu dreyrgar ár
or dölum falla.


23.
Farast mun kristni,
kirkjur falla,
(sá er harmr höfugr)
herr er í landi;
þá man enn eflast
en auma þjóð,
áðr er harðla hnekkt
hennar kosti[781].


24.
Mun þar í líki
lofðúngr koma
(sá er vegligastr)
villigaltar,
hann fulltíngir
fáráðum her
ok und[782] fótum treðr
ferðir Saxa[783].


25.
Ferst[784] undir hann
foldu grœnni
ok eyja fjölð
í úthafi:
Íra ok Engla
ok út Skota,
víðum löndum
valskra þjóða,
Noregs[785] síðu
ok norðr Dana[786].


26.
Ok Rúmverjar
ræsi ugga,
meguð reisa þeir
rönd við stilli.
Matt veit ek ann
um menbrota,
en ek úglöggt sèg
örlög konúngs[787].


27.
Hann munu tigna
tungur lýða.
sá mun gramr vera
gumnum tíðastr;
ey mun uppi
öðlíngs frami
ok hans hróðr fara
með himinskautum[788].


28.
Ok áttúngar
ens ítra grams
laða at lofðúngi
landi ok þegnum;
en eftir þat
orms ens hvíta
verðr meira vald
en verið hafði[789].


29.
Honum fulltíngir
Fenrir sjófar,
þeim er Affríkar
utan fylgja;
verðr kristnibrot
um kyni þjóðar,
þó munu sjálfir
síðar nokkvi
enskir lýðar
allir skírast[790].


30.
Líðr biskups[791] stóll
Lundúnum or
í ena breiðu
borg Cantara,
ok lánga tign
Legíónum
taka mun en mæta
Menevía[792].


31.
Stór verða rök:
rignir blóði,
hár snarpr at þat
sultr mannkyni.
en[793] enn rauði snákr
eflist síðan,
fær hann af miklu
mátt erfiði[794].


32.
Líðr nauð yfir
naðr enn hvíta:
er hans kyn kvalið
ok konur ristnar,
ræntr er hann borgum
ok búi mörgu,
fè hverskonar,
foldu grœnni,
eru grimmliga
gumnar drepnir[795].


33.
Hníga fyri brezkum
bragnínga kon
siklíngar sjau[796]
sigri numnir,
ok heilagr verðr
herja deilir,
einn af enskum
öðlíngum sjau.


34.
Sá er slíkt gerir
man sjálfr taka
eirmann á sig,
aldar stjóri,
ok af há hliði
hilmir síðan
eirhesti á
ítarlegr sitr,
gætir[797] Lundúna
lofsæll konúngr[798].


35.[799]
Þá gervist þat
um þjóð Breta
er þeim enn hefir
áðr um grandað:
at þeir sjálfir sízt[800]
sáttir verða,
[801]deila þeir um veldi
ok um víða fold,
eru kappsamir[802]
kindir brezkar[803].


36.[804]
Kemr barðagi
buðlúng himins
ákafr um her,
ári steypir,
kvelr enn harði
helverkr fíra,
meguð dauðan her
dróttir hylja,
líðr sultr ok sótt
at sigrviðum,
missir manna,
mörg stríð höfug[805].


37.
Lað munu láta
þeir er lifa eftir,
ferr en þíngdjarfa
þjóð or landi;
býr blezaðr gramr
(sá er brezkr jöfurr)
skip sín á brott,
ok hann skjótla verðr
taliðr tírgöfugr[806],
í tólfta[807] höll
sæll með sælum
settr guðs vinum[808].


38.
Svâ tœmir[809] láð
lýða börnum,
[drífr hryggr hèðan
herr or landi[810]:
at skógar[811] þar
skjótla vaxa
er ársamir
akrar[812] voru
fyrr með fyrðum
[á fold Breta[813].


39.
[Þá mun enn hvíti
hjarlþvengr fara
snót saxneska
snarráðr laða,
ok með miklum[814]
mannfjölða kemr
fjarðbyggs[815] Skögul
fold at byggja[816].


40.
Man sáð koma
sinni öðru
útlent yfir
ora garða,
en sumt yfir
á svalum barmi
eylands þrumir
ormr enn rauði[817].


41.
Fær hann lítið
af landinu;
þá kórónast
kapps hvítdreki
ok saxneskir
seggir ríkja,
en eirjöfurr
ofan at stíga
verðr af bröttum
borgar armi[818].


42.
Eru laufviðar
ljósum fjötri
takmörk gefin
í tali ára,
munað hann ríkja
um en römu sköp,
nè því enu fagra
fróni ráða[819].


43.
Vera munu ára
í aga myklum
fimtán[820] tigi
foldar belti,
en tírœð
tíri göfgaðr
hundruð þrjú[821]
hann man sitja
Lundúnum at
ok lýða fjölð[822].


44.
Þá man gumnum[823]
gánga at móti
landnyrðíngr hvass
lundar fjötri
ok blóma þá
á brott reka,
er vestrœnir
vindar grœddu[824].


45.
Man gull glóa
guðs húsum á,
en lögðis veðr
lægir þeygi,
man trautt taka
tálsamr dreki
hið sín mega,
þvíat honum nálgast
víti fyri vèlar,
þatz hann verðr bera[825].


46.
Fá man hann uppgáng
afar litla stund,
hnekkir honum
hríngserkjað lið;
kemr sunnan sú
sveit um œgi,
er hann ríki mun
ræna myklu[826].


47.
Sá man lofðúngr
er liði stýrir,
brátt brezkum her
byggja jarðir;
mun sáð tekit
snáks ens hvíta
endr or úfám
[aldingörðum[827].


48.
Þá[828] man hann gjalda
grimmra ráða,
er hans tíundað
tálaukið kyn,
verðr hann grœnni
grund að vinna[829]
ok hann upp frá því
alldri ríkir:
tekr hann svâ fyri svik
sárar hefndir[830].


49.
Rikir enn at þat
ormar tvennir,
missir annarr þar
aldrs fyri skeyti,
en annarr man
aftr um hverfa
undir skugga nafns[831],
at sköpum vinna[832].


50.
Þá man ríkja
rèttlætis dýr,
þat er eyverskir
ormar ræðast,
ok fyri sunnan sæ
sjállir ugga
viz ramlegir
valskir turnar[833].


51.
Þá man gull snarað
af grasi mörgu,
flýtr or klaufum
kálfs ættar silfr;
eru fagrbúin
fljóð í landi,
verðr at snótum
siðbót at því[834].


52.
Sprett er í miðju
mót penníngum,
mun gjörst gleði[835]
glatast ránsemi,
tennr munu gylðis
trausti numnar,
ok leó-vargar
verða at fiskum
hvassir hvelpar
hvaltúnum í[836].


53.
Verðr meinlega
mæki brugðit,
sè ek blóði ben
blása móður,
(líðr margt höfugt
yfir lýða kyn)
rýðr varðar[837] blóð
Venedociam,
ok síðan sex[838]
snarpir lifra
kynsmenn drepa
Coríneus[839].


54.
Þá munu gumnar
gráta á nóttum
ok þjóð gera
þœgjar bœnir;
þá munu höldar
til himins kosta,
fá eð lánga líf
lofðar nýtir[840].


55.
Enn mun í skógi
skœðir síðan
vargar vakna,
veiða í borgum,
þeir munu sína
sjálfir dólga
fella eða fjötra;
fáir munu verða
þeir er treystast þeim
telja at móti[841].


56.
Einn sitr nýtastr
Nevstríe (or)
Englandi at
auðar skelfir,
þó ('ro) siklíngar
sunnan komnir
fimm eða fleiri,
foldu að ráða.


57.
Sá bjartar brýtr
borgir Írá
ok foldar til
fellir skóga,
gerir ræsir eitt
ríki margra,
tekr leónis
lávarðr höfuð[842].


58.
Er í reiðíngu
ráð þjóðkonúngs
enn fyrra lut
fylkis ævi,
en enn œfri aldr
auðvarpaðar
líkar helgum
himinstilli vel[843].


59.
Mun hann biskupa
borg um skrýða,
ok helgan stað
hefja margan,
tignar borgir
tvær pallíó,
gefr hann þygjum Krists
þægjar nossir[844].


60.
Verðr af slíku
sverðels hötuðr
himna ferðar
hugþekkr grami,
ok at þetta líf
þíngdjarfr konúngr
taliðr er tiggja
túngls með englum[845].


61.
Glíkt[846] man gaupa
grams jóð vera,
vill þat sinni þjóð
sjálfri steypa,
en af þeim sökum
þremlast hann
bœði Írá ok Engla
auðgrar jarðar,
Nevstría ok[847],
numinn tignum[848].


62.
En eftir þat
óðals á vit
fara frálega
fyrðar brezkir,
þó er illa áðr
ært í landi,
eru úsáttir[849]
enskar þjóðir[850].


63.
Ríðr enn prúði
til Perítonis[851] ár
hvítum hesti,
hvatr öldurmaðr[852],
ok hvítum
þar hann markar staf
aldrœn yfir
ákvernar hús[853].


64.
Kalla man Kónan
Caðvaladrus[854]
ok skilvínga[855]
Skotlandi af[856];
rýkr af grimmu
Göndlar eli,
verðr eð mikla
málmþíng háið.


65.
Svífr eð hvassa
hagl tvíviðar
(hnígr hölda lið)
hart af strengjum,
en geyst hinig
gaflok fara,
meguð Sköglar ský
við skotum halda.


66.
Bresta brynjur,
bíta málmar,
eru dreyrfáðir
dörir á lopti,
fleinn á flaugun,
[fólk í dreyra,
bíldr í benjum,
broddr[857] á skildi,
[hjálmr á höfði,
hlíf fyri brjósti,
geirr[858] á gángi
guðr í vexti.


67.
Hittist [targa
ok enn togni hjörr,
hjálmr ok hneitir,
hlíf ok örvar,
brynja en brezka
ok brandr roðinn,
manns máttug hönd
ok meðalkalfi,
hvítmýlíngar
ok hölda brjóst[859].


68.
Hrapa hræfa[860] gjör,
hátt gjalla spjör,
er málmþrima
mest[861] á hjalli;
verðr einn við einn
valköstr hlaðinn,
munn blóðgar ár
af bjoðum falla[862],
en vígroða
verpr á lýrni.


69.
Falla fyrðar
í fleindrífu,
verðr enskri þjóð
aldrspell skipað,
er völlr roðinn
en víg boðin
hlytr[863] háfan sigr
helmíngr Breta.


70.
Yppir fjöllum
fljót valbreka[864],
munu Brútus þau
bera kórónu,
grœnast öflgar
eikr Kornbreta,
fagnar slíku
fús Cambría[865].


71.
Eyðist eyjar
eð enska [nafn,
mun hon Anglía
eigi kölluð,
hlýtr hon at halda
heiti enu[866] forna:
[kend er við Brútum
Britannía[867].


72.
Man villigöltr[868]
vígdjarfr koma
or kynstórri
Kónanus[869] ætt;
sá vígtönnum[870]
valskar[871] heggr[872]
ýngva[873] sun
eikr or skógi,
þó mun hilmir
hollr smáviði[874].


73.
Munu Rabítar
ræsi ugga,
út í heimi,
ok Affríkar;
far[875] mun vísir[876]
víðlendr gera
á eð ytra
œgr Hispaníam[877].


74.
Sitr eftir hilmi
hafr at löndum,
hans erat skilja
skap frá vífni;
berr hann á höfði
horn or gulli,
er skegg skata
skapað or silfri[878].


75.
Blæs Mistar vinr
or[879] nösum tjossa
þoku þvílíkri[880],
at þekr um ey;
friðr um fylkis
fastr lífdaga,
brestr eigi þá
ár í landi[881].


76.
Þá munu (um) foldu[882]
fögr víf draga,
blístrar meyjum
metnuðr í spor,
munu kvennsemi
castra smíðut,
svíkr gumna vin[883]
girnd en ránga[884].


77.
Verðr at blóði
brunnr enn fagri,
þó er á grundu
gnótt hverskonar;
en á hólmi
hildíngar tveir[885]
berjast um brúði
bjarthaddaða,
sú er í víðri
Vað-batúlí[886].


78.
Sjá þessi rök
þrennar aldir,
(þó er lýða ráð
ljótt fyri drottni),
unz landrekar
Lundúnum í
grafnir or grundu
gumnum vitrast[887].


79.
Kemr árgalli
enn hinn mikli,
ok meinliga
manndauðr um her,
eyðast borgir
við bragna tjón,
er nauð[888] mikil
nýtra manna,
flýr margr á brott
maðr or landi[889].


80.
Kemr kaupskapar
kappgóðr þinig
villigalti,
virðum samna,
þeim er af fróni
flýði áðan;
lætr hann byggja þá
brezkar jarðir,
borgir eyddar,
hól góligust[890].


81.
Mun hans brjóst vera
brögnum fœzla,
þeim er fátt hafa
fjár með höndum,
ok en tállausa
túnga hilmis
slökkvir þosta[891]
þjóðans liði[892].


82.
Falla or orða
almærri vök
dynjandi ár
dróttar stýris,
þær munu döggva
dýrar jarðir
geðs í glæstum
gollorheimi
ok þurrar kverkr
þjóðar margrar[893].


83.
Upp renn síðan,
(sè ek þat fyri)
traust í túrni[894]
trè Lundúna;
þrír eru kvistir
þeim lundi á,
en hann laufi þekr
land með ríngum[895].


84.
Kemr þar af lægi
landnyrðíngr hvass,
lystr hann illum byl
eik af stofni;
þeir munu kvistir
er þruma eftir
þess rúm taka,
þat sè [ek gjörla[896].


85.
Hylja þeir[897] alla
ey [með laufi,
unz annarr þar
öðrum bœgir[898]
ok hann eyðir hans
öllu laufi,
tekr hann þrjú[899] rúm
þrekstórr hafa[900].


86.
Ok hann síðan þekkr
þykku laufi
einn um alla
eybarms[901] fjöru:
meguð þá fljúga
fuglar í landi,
þvíat hann œgir þeim;
en hann enn til sín
laðar fugla fljótt
ferð útlendra[902].


87.
Þá man illíngar
asni ríkja,
sá er fljótr taka
fè gullsmiða:
er lofða vinr
latr at hefna
gyldis barna
gramr ránsemi[903].


88.
Ok á hans dögum
harðla brenna
ofs ramlegar
eikr or skógum,
en á litlum
lindar kvistum
vex örlega
akarn í lundi[904].


89.
Ok Ránar vegr
renn um ósa[905]
Sabrínus sjau[906]
(sè ek þat fyri);
en Óskará
(þat er undr mikit)
man mánuðr sjau[907]
máttug vella;
gervis fiskum
fjörtjón at því,
er or sjálfum þeim
snákar verða[908].


90.
Munu Badónis
borgar verða
(líðr mart yfir)
langar kaldar,
ok hennar vötn,
heilnæm fírum,
gera þá dauða
drjúgt mannkyni[909].


91.
Verðr tuttugu[910]
tjón þúsunda
ljóna ferðar
Lundúnum í;
þeir munu drengir
drepnir allir,
gerir karla tjón
Tems at blóði[911].


92.[912]
Munu kaps[913] mönnum
kvânföng boðin,
eru ekkjur þar
orðnar margar;
en[914] á köldum
kall þeirra nest
menn Mundíu
montum heyra[915].


93.[916]
Hèr mun ek lètta
ljóð at semja
ok spásögu
spilis bauga[917];
þó eru fleiri orð
ens fróða manns[918],
hefi ek sumt af þeim
[samit í kvæði.


94.
Þau eru önnur ljóð
upp frá þessum[919];
alviz[920] [eigi
auðs bendraugar
(bið ek þjóðir þess)
við þenna brag,
þó at ek mynt hafa
mál að hætti
þeim[921], er spár fyri
[spjöll um rakti
málmþings[922] hvatuðr,
[í mörgum stað.


95.
Viti bragnar þat,
þeir er bók lesa,
hve at spjöllum sè
spámanns farið
ok kunni þat
kalldyrs viðum[923],
[hverr fyrða sè
framsýnna háttr[924]
mál að rekja
þau er menn vituð[925].


96.
Lesi sálma spjöll,
lesi spámanna,
[lesi bjartar þeir
bœkr ok röðla[926],
ok finni þat,
at enn fróði halr
hefir horsklega
hageð spásögu[927],
sem [fyri hanum
fyrðar helgir.


97.
Virði engi
þat vitlausu
þótt hann hoddskötum
heiti gæfi
viðar eða vatna,
eða veðrs mikils,
eða allskonar
orma eða dýra;
táknar eðli
talðrar skepnu
spjörráðanda
spjöll eða kosti.


98.
Segir Daníel
drauma sína
margháttaða,
merkjum studda:
kvezt hann drjúglig sjá
dýr á jörðu,
þau er táknuðu
tiggja ríki,
þau er á hauðri
hófust síðan.


99.
Rekr enn[928] dýra
dóm konúngr
[margfalda spá,
ok mælir svâ:
fjöll munu fagna
ok enn fríði skógr,
en skæðar ár,
skella lófum,
ok dalir ymna
drottni sýngja[929].


100.
Hirtiz höldar
at hæða bœkr,
nemi skynsemi
ok skili gjörla
hvat táknað man
í tölu þessi;
er að enn liðin
öll spásaga,
þó eru mörgum myrk
mál própheta.


101.
Frètti fyrðar,
þeir er á fold búa
enn at ora
ævi liðna,
hvat um her gerist,
ok huga leiði,
beri en nýju spjöll
við spásögu,
sè síðan þat,
hve saman falli.


102.
Varð sú en enska
ætt fyri stundu
veldis missa,
nú er valskr konúngr,
þó er þeygi enn
þeirra hætti
liðit af láði,
nè lýðs Breta
hvossum[930] mæki
hjall eignaðist.


103.
Heilir allir
þeir er hlýtt hafa
fleinvarpaðir
frœði þessu!
geri gott gumar,
en glati illu,
bíði bráða
bót afruna,
hafi hylli guðs
ok himinríki[931]!


30. Vortigernus spurði þá Merlínus, hvat honum mundi at bana verða. Merlínus svarar: sèþu við eldi suna Constantínus, ef þú mátt; á morgin mun úhœgra: þeir Aurelíus ok Yðir munu hefna föður síns ok brenna þig inni ok eyða öllum Saxa her[932]. Gekk þetta eftir, sem hann sagði, at Aurelíus kom til Bretlands, ok var hann til konúngs tekinn ok kom at Vortigernus um nóttina, ok gekk með her at kastalanum[933] hans í Kambria, ok brenna ok brjóta kastalann, ok brann þar Vortigernus inni ok allt hans fólk[934]. Heimgestr spurði fráfall konúngs, þá óttaðist hann Aurelíum, því at hann var mikill atgjörfimaðr; ferr hann þá norðr um Humru ok fengu sèr þar lið. Aurelíus sœkir eftir ok finnast þeir, ok verðr þar harðr bardagi með þeim sem nú heitir Konúngaborg[935]. Saxar gengu svâ fram hart, at hèlt við at Bretar mundu flýja, þá kom lið Aurelíus í opna skjöldu, ok brast þá flótti á Söxum. Með Aurelíó var Eldon jarl, hann mœtir Heimgest í flóttanum, ok var þar eigi at frýja með þeim stórra höggva, ok mátti varla sjá hversu riða[936] mundi. Síðan kemr þar Gorlín[937] jarl af Kornbretalandi, var Heimgestr þá handtekinn. Otta[938], sun Heimgests, flýði í Jork með sínum mönnum ok Cossa[939], mágr hans, með mikinn her. Aurelíus kallaði til sín höfðíngja sína til ráðs, hvat gera skyldi með Heimgest. Eldon jarl svarar: hann hefir marga móður grætt, ok skal nú hans móðir gráta eiga, ok ljóp upp ok brá sverði, ok hjó af honum höfuð, ok var hann síðan í haug lagðr.


31.[940] Aurelíus ferr nú með her til Jorkar ok sezt um borgina. Otta sá, at mikill kraftr fylgði trú Aurelíus, ok hann mundi vinna borgina, ok með ráði sinna manna [gekk hann út[941], ok hafði fjötur[942] í hendi ok grashatt á höfði sèr; hann gekk fyri Aurelíum ok mælti: sigruð eru guð mín af yðrum guði; nú takið fjötur þenna ok legg á mik, eða þat annað er þú villt, nema þú vilir oss[943] meiri miskun gera. Þá mælti Eldaldus[944] biskup: Gíbeoníte[945] komu til Gyðínga lýðs, ok fengu miskun eftir mikil afbrot, ok hœfir yðr, herra, eigi verr at gera en þeim. Konúngr gerði sem biskup bað, gaf þeim öllum grið[946] ok hèldu þeir vel trú við hann síðan. Þaðan fór konúngr til Lundúna, ok er hann kom í þat múnklífi, er Heimgestr hafði föður hans drepit, þá felldi hann tár, ok vildi þar nokkura minníng gera; var þá kallaðr Merlínus spámaðr. Konúngr sagði[947], at hann vildi láta búa um leg föðurs síns. Merlínus mælti: ef þú villt þessa umbúð svâ mjök vanda, þá lát fara á land á Írlandi[948], þar eru mjök ágætir steinar ok skjoplast aldri, ef vel verða settir. Konúngr hló at ok mælti: vantar hèr grjótið í Englandi, þó at vèr takim þat eigi or öðrum löndum? Merlínus mælti: engir eru hèr slíkir steinar, fyri því at þeir eru settir við öllum meinum í heiminum, ok færðu risar þá utan af Serklandi. Síðan gerði konúngr Pendragó eftir þessum steinum, ok með honum xx þúsundir manna. Merlínus fylgði þeim, ok er þeir komu til Írlands, ok er Gallímanus[949] frá þeirra erindi, samnar hann her saman ok vill verja steina þessa; verðr þar harðr bardagi ok hafa Bretar sigr, en konúngr flýði. Bretar fóru á fjallit ok hittu steina þessa, ok tóku stór reip ok fœrðu á steinana, ok gengu á mörg hundruð, ok fengu þá hvergi rœrt. Þá fór til Merlínus ok fœrði litla stund þessa steina til skipa, ok siglðu þeir síðan heim til Bretlands ok þakkaði konúngr þeim sína ferð, ok var nú búið um gröft Constantínus konúngs með þessum steinum, ok veitti konúngr þar þriggja vikna veizlu öllum enum hæstum mönnum í landinu.


Yðir tók konúngdóm

32. Eftir er Vortigernus var fallinn, flýði Pacencíus[950] sun hans til Saxlands, ok fèkk sèr þar lið, ok fór aftr til Bretlands ok vildi hefna föður síns. Aurelíus ferr móti honum með her, ok varð þar harðr bardagi, ok flýr Pacencíus til Írlands til Gallómanus konúngs, ok eflast þeir báðir at liði ok fara aftr til Bretlands. Þá lá Aurelíus konúngr kránkr í Vintonía[951], en [Yðir Pendragon fór[952] móti þeim með her; en er þeir spurðu kránkleik Aurelí, þá gekk fram einn írskr maðr[953] fyri konúnga, ok spurði hvat þeir vildi gefa til, at hann rèði Aurelíó bana. Pacencíus svarar: ek gef þèr þúsund punda silfrs, ok ef ek verð konúngr, skaltu vera hundraðshöfðíngi. Eoppa skerr þá hár sitt ok tekr múnks klæði, ok lèzt vera læknir, ok ferr síðan í Vintoníam[954] ok báðu menn hann gánga til konúngs, ok er hann kom þar, gerði hann[955] honum drykk, ok er konúngr hafði drukkit, sofnaði hann, ok er hann vaknaði, kenndi hann at eitr fór um líkam hans, ok andaðist hann litlu síðarr. Eoppa komst til sinna manna ok sagði þeim sitt erindi. En þegar konúngr var andaðr, var sèn björt stjarna á himni, ok stóð af henni bjartr geisli, vaxinn sem dreki, ok runnu or munni drekans ij geislar, ok skein enn meiri suðr yfir allt Frakland, en annarr tók yfir Írland ok greindist í vij geisla. En er þessi tíðindi komu fyri Yði, þá spurði hann Merlínus, hvat þat merkti. Merlínus svarar: Óhó, mikill harmr! nú er Aurelíus dauðr, ok er þat hvers manns skaði; far nú ok stríð, því at þú fær sigr, ok stjarna sú, er sýndist í dreka líki, merkir þig, en geisli sá er yfir Frakkland stóð merkir sun þinn, því at hann verðr svâ voldugr, at hann eignast öll þau ríki er geislinn stóð yfir; en annarr geisli merkir dóttur þína, hon mun giftast á Írland, ok munu vij kyn frá henni koma. Yðir[956] ifaði hvârt svâ mundi vera, en þó fór hann móti þeim Gallímanus ok Pacencíus, ok tókst þar harðr bardagi, ok fèllu þeir báðir Gallímanus ok Pacencíus, en Yðir[957] hafði sigr, ok tók konúngdóm yfir öllu Brettanía[958]. Hann lèt gera ij dreka or gulli, ok lèt hengja upp yfir leg föður síns í Ambrí[959], en annann lèt hann bera fyri sèr í [bardaga, hvar sem hann stríddi[960]; var hann síðan kallaðr Yðir[961] drekahöfuð.


33. En eftir andlát Aurelíus samnar Otta Heimgestssun her saman, ok ferr til Bretlands, ok sezt um Jork, ok þar kemr móti honum Yðir með Breta her, ok tekst þar orrosta, ok börðust til netr; þá tóku Bretar at flýja á eitt hátt fjall, þat var allt lukt með hömrum háfum. Saxar settust um fjallit. En er nátta tók ok myrkt var orðit, þá steyptist Yðr með her sinn ofan af fjallinu á Saxa úvarandi[962]; fèll þar fjölði af Söxum, en Otta varð handtekinn ok settr í járn ok fœrðr í Ytoníam[963]. En at páskum gerði konúngr veizlu öllum ríkismönnum í landinu. Gorlóis Kornbreta konúngr var þá þar ok hans kona; hon var allra kvenna fríðust; konúngr rendi hug sínum til hennar, ok talaði við hana leynilega; þetta fann hertoginn ok fór brott frá veizlunni með konu sína utan konúngs orlof, ok setti hana í turn einn[964]; en er Gorlóis vildi eigi fara aftr til veizlunnar, varð konúngr reiðr ok sendi menn at sitja um kastalann, svâ at hvârki kœmist menn þaðan til eða frá. Konúngr segir Merlínus[965], at hann má eigi heilsu sinni halda, ef hann nær eigi konu hertogans. Merlínus mælti: þat er eigi mjök hœgt, því at þángat er eitt þröngt einstigi, þat er verja megu fyri öllum Breta her iiij riddarar, þeir er þar vaka yfir bœði netr ok daga; en þó má ek svâ gera, at þar sýnist Gorlóis sem þú ert, en Úlfin ráðgjafi þinn [man sýnast, ok svâ ek, sem hennar ij þjónustumenn[966], ok megu vèr þá fá orlofi í túrninn. Þetta ráð þiggr konúngr; fara þeir síðan til kastalans ok verðr þetta allt svâ sem Merlínus gaf ráð til; hugði Ígerna þá nótt at hon svæfi hjá Gorlóis bónda sínum.


34. En er herrinn saknaði konúngs, þá hugðu þeir hann svikinn vera ok ljópu á hendr Gorlóis ok drápu hann, ok mestan þorra liðs hans. Menn sögðu Ígerne konu hans þau tíðindi, en hon vissi eigi hversu þetta kom til, því at hon þóttist hjá honum sofið hafa þá nótt. Konúngr mælti þá: sjá máttu at ek lífi, ok man þat ráð líkast, at fara á konúngs fund ok biðja miskunar. Gengr konúngr þá brott, ok til liðs síns, ok tekr þá aftr allan slíkan hátt sinn sem áðr hafði hann. Hann gengr síðan til kastalans, ok segir Ígerne allt eð sanna [; hon samþykkir þá við konúng, ok fèkk hann þá hennar[967]; þau áttu ij börn: hèt sun þeirra Artúrus en dóttir Anna; ok litlu síðarr fèkk konúngr kránkleika mikinn ok mœðilegan, ok meðan konúngr lá sjúkr, var þeim Otta leypt brott or myrkvastofu, ok fóru til Saxlands, ók fóru aftr til Bretlands með úvígjan her; ok er þetta spurðu Bretar, fýstu þeir konúng at gifta Annu dóttur sína Loð konúngi af Írlandi, ok þat var til ráðs tekit[968], ok ferr hann síðan með her móti Söxum[969], ok varð þar harðr bardagi, ok laukst með því at Bretar flýðú. Ok er Yðir[970] konúngr spyrr þat, stefnir hann til sín öllum höfðíngjum, ok lèt bera sig á börum móti her Saxa. Þetta þótti Söxum mikil skömm, at þeir skylda berjast við sjúkan mann; þeir fóru þá í borg þá er Værolammum heitir, ok bjoggust þar fyri. Bretar brutu borgina, ok er Saxar sá þat, gengu þeir út af borginni, ok varð þar harðr bardagi; fèll þar Otta ok flest hans fólk, en þeir flýðu er lífit þágu. Konúngr varð glaðr við sigr sinn ok mælti: heldr vilda ek sjúkr vega slíkan sigr en flýja heill. Einn saxneskr maðr blandaði eitri í drykk hans, ok dó hann litlu síðarr, ok fluttu þeir lík hans til þess múnklífis er bróðir hans hvílir í, ok var búið um [gröft hans[971] með mikilli virðíng, ok var hann mörgum manni mjök harmdauðr.


Artúrr til konúngs tekinn

35. At þrim vikum liðnum eftir andlát Yðir[972] var Artúrr sun hans[973] til konúngs tekinn, ok kórónaðr í borg þeirri er Cilestría[974] heitir; hann var þá xv vetra gamall. Hann var mikill á vöxt, venn at áliti, spekíngr at viti, örr af fè, sterkr, harðr ok vâpndjarfr, glaðr ok góðr vinum en grimmr úvinum, fastnæmr ok forsjáll, siðlátr ok sigrsæll, víðfrægr ok at öllu vel menntr. En litlu síðarr en hann var til konúngs tekinn spurðist at Saxa herr var kominn í landit, ok hafði eytt allt ríkit frá Katanesi ok suðr til Humru. Síðan fór Artúrr með her móti þeim; höfðíngi Saxa hèt Kolgrímr[975]; þeir hittust þar sem Þverá[976] heitir, ok varð þar mikill bardagi ok flýðu Saxar í borgina Jork; konúngr settist um borgina. Þetta spurði Balldúlfr, bróðir Kolgríms; samnar hann at sèr vj þúsund manna ok ætlar til liðs við Kolgrím; ok er þeir koma x mílur frá Jork, námu þeir staðar. Konúngr varð várr við þeirra ferð, ok gerir móti þeim Cador jarl með mikinn her, ok rèðu þeir þegar til bardaga, ok fèllu sumir Saxar, en sumir flýðu. Balldúlfr undi illa við sinn úsigr ok lèt klippa hár sitt ok raka skegg sitt á leikara hátt; hann fær sèr hörpu ok ferr í herbúðir konúngs ok skemti þar; ok eina nótt kom hann sèr með festi í borgina, ok varð bróðir hans honum feginn; gerðu þeir þá menn til Saxlands at biðja liðs Kelldrik[977] hertoga, ok samnar hann síðan her ok ferr til Bretlands með DC skipa; þeir koma við Skotland. Þetta spyrr Artúrr konúngr, ok gerir hann boð eftir Hóel[978] systursyni sínum[979], ok kom hann til konúngs með xv þúsundrað hermanna; fóru þeir síðan báðir saman mót heiðíngjum, ok mœttust þeir við á eina; tókst þar harðr bardagi, áðr heiðíngjar flýðu. Konúngr rak flóttann í skóg þann er Callídoníus[980] heitir; þar tóku heiðíngjar móti ok felldu þar mart af Bretum. Síðan lèt konúngr fella mörkina at þeim, svâ at þeir máttu hvergi brott komast. Heiðíngjar sjá nú, at þeir voru uppgefnir, sendu nú boð til konúngs ok buðu honum gull ok silfr sèr til lausnar, ok varð sú þeirra sætt, at þeir skattgildu sik[981], ok gáfu honum þar gisla til; en er þeir komu brott, minntust þeir síns mannskaða ok rufu sættina við konúng[982] ok herjuðu á ríki hans; en er konúngr varð þess varr, lèt hann drepa alla gislana ok fór síðan móti þeim með her. Hóel systursun hans var sjúkr, ok mátti honum eigi lið veita, ok er þeir sá herbúðir heiðíngja, þá talar[983] Artúrr konúngr fyri herinum ok eggjar þá til framgöngu[984]; hann var svâ herklæddr, at hann hafði fjórfalda brynju; hann hafði hjálm af enu sterkasta stáli, ok grafinn á einn ormr með undarlegum hagleik; hann hafði þat sverð er Kalebúrnum hèt, þat var svâ mikit at þat var fám mönnum vâpnhœft; hans skjöldr var gerr af enum sterkustum húðum, ok pentað á líkneski vârrar frú, því at hann kallaði á hana jamnan sèr til trausts; hans stóra spjót hèt Ron[985]. Nú lystr saman liðinu[986] ok börðust þann dag allan, ok skilði nótt barðagann.


36. Um[987] morguninn, er vígljóst var, hófst orrosta með þeim af nýju, ok fèll mart fólk af hvârumtveggjum, ok fleira af Bretum; ok er konúngr sèr fall sinna manna, verðr hann ákaflega reiðr, ok bregðr sverði sinu ok höggr á tvær hendr, ok felldi á lítilli stundu lxx manna ok cccc, ok í þeirri svipan fèllu þeir báðir brœðr, Kolgrímr ok Balldúlfr, ok margar þúsundir manna; flýði þá Kelldrik hertogi ok allr Saxa her. Konúngr lèt reka flóttann, ok fèll Kelldrik í flóttanum, ok mestr þorri liðs hans. Konúngr fór þá til Írlands, ok lagði þat undir sig, ok svâ Skotland með sama hætti[988]. Systursynir Artúrs konúngs voru þá með honum. Hóel ok Módred, Valvein ok Lancelot, ok Yvein, hans faðir var Loth, Hörðalands konúngr, af Alrekstöðum í Noregi. Kona Artúrs konúngs hèt Gunnvör[989], hon var dóttir Kadoris hertoga. Artúrr konúngr fór enn aðra herferð til Írlands, ok lagði þat undir sig, ok í þeirri ferð vann hann[990] Orkneyjar ok Hjaltland ok Suðreyjar, Danmörk ok Noreg, Færeyjar ok Gotland, ok lagði skatt á öll þessi lönd; síðan sneri hann heim til Bretlands, ok drifu þá til hans margra höfðíngja synir, ok gerðust honum handgengnir ok eiðsvarar hans. Í þenna tíma andaðist Sighjálmr[991] Noregs konúngr, hann var bróðir[992] Loths[993] konúngs, er þá átti Önnu, systur Artúrs konúngs. Sighjálmr hafði fóstrað Valvein, bróðursun sinn ok systursun Artúrs konúngs; hann gaf honum allt ríki eftir sig, því at hann var sunlaus, en Norðmenn vildu eigi hafa brezkan konúng yfir sèr, ok tóku þeir til konúngs þann mann er Rikúlfr hèt. En er þetta frá Artúrr[994] konúngr, þá ferr hann til Noregs með miklum her; varð þar harðr bardagi ok fèll þar Rikúlfr. [Vann nú Artúrr konúngr allan Noreg ok Danmörk undir Valvein[995].


37. Síðan ferr Artúrr konúngr til Frakklands[996]; Leó keisari hafði þann höfðíngja sétt yfir Franz, er Frolló[997] hèt, hann var tröllum líkari en mönnum fyri afls sakir[998]; hann ferr móti Artúri konúngi, ok átti stríð við hann, ok flýði undan í Paris, en konúngr settist um borgina; en er Franzesum þröngði húngr, þá bauð Frolló Artúr konúngi til einvígis, ok þat játtaði konúngr glaðlega, ok riðust þeir síðan at með spjótum[999], ok skaut konúngr Frolló af hesti, en þó varð hann ekki sárr. Frolló ljóp upp ok lagði hestinn undir konúngi, ok fèll konúngr þá til jarðar, ok hugðu Bretar at konúngr væri sárr vorðinn. Konúngr ljóp skjótt á fœtr, ok börðust þeir lengi, en svâ lauk, at konúngr klauf[1 000] höfuð Frolló[1 001] með hjálmi allt í herðar niðr, ok eignaðist konúngr síðan allt Frakkland[1 002]. [Hann gifti Bjaðvöru dóttur sína Estrúsíam skenkjara sínum, en Adenagíam gifti hann Kæi[1 003] ráðsmanni sínum[1 004]; skipti hann síðan öllu Frakklandi með sínum mönnum. Rikon[1 005] hèt kappi einn í Franz, hann var nálega risi at afli ok vexti[1 006]; hann nauðgaði[1 007] konúnga, til þess at þeir flægi af[1 008] skegg sín[1 009] ok sendi honum í skatt, síðan lèt hann þat gera til fóðurs undir eina skikkju[1 010]; hann sendi þá orð Artúr konúngi, at hann sendi honum skegg sitt, ok því meiri sem hann var en aðrir konúngar þá skyldi hans skegg til kjols á þetta klæði[1 011]. En er konúngi komu þessi orð, mælti hann: fyrri man ek gefa hann öllum tröllum, en hann fái mitt skegg eða kampa. Ferr þá konúngr til móts við Ríkonem, tekst með þeim harðr bardagi; Ríkon hjó eitt mikit högg í skjöld konúngs, ok klauf hann allan niðr að guðsmóður líkneskju, þá beit eigi lengra. Konúngr hjó þá í höfuð risanum ok beit ekki, en þó varð höggit svâ mikit at hausinn lamðist. Risinn greip þá konúng svâ fast, at konúngr hrökk[1 012] undan; þótti mönnum þá úsýnt hversu fara mundi; en sakir þess at haus hans var lamiðr, þá fèll hann fyri konúngi[1 013]. Artúrr konúngr gerði þá boð öllum konúngum, [at hverr tœki sitt skegg, en þeir þorðu eigi at sœkja, ok játtu sig vera í því hans undirmenn [1 014]. En eftir þenna sigr[1 015] sat Artúrr konúngr í Bretlandi kyrr um v ár; hann lèt reisa eina mikla borg við á þá [er Óská[1 016] heitir, ok svâ stórar ij hallir, at engar eru stœrri í landinu, ok gervar á rúmverskan hátt[1 017]; hann bauð til sín at hvítasunnu[1 018] öllum konúngum, hertogum ok jörlum, ok öllum höfðíngjum í sínu ríki, ok var hann þá krúnaðr ok svâ drottníng, ok er [1 019] veizla víðfrægjust orðin[1 020] á norðrlöndum bœði at fornu ok nýju[1 021].


Af Artúri konúngi ok hans mönnum

38. Rúmverjar undu stórilla við, at fleir höfðu látið allt Gallíá fyri Artúri konúngi, en þeir fengu enga skatta af Bretlandi. Leó keisari var þá farinn í Austrveg[1 022], en yfir Rúmanía hafði hann sett þann höfðíngja, er Lúcíus hèt. En þau tíðindi urðu at enni stóru veizlu Artúrs konúngs, at þar komu sendimenn af Róm[1 023], með brèfi því er svâ sagði: Lúcíus Rúmverja höfðíngi sendir Artúró slíka kveðju sem honum sœmir. Mjök undrumst vèr yðra dirfð, er þèr þorið at halda þeim skattlöndum, er vârir forellrar vunnu af yðrum frændum, oss Rúmverjum til styrks ok trausts. Nú stefni ek yðr til sjálfs keisarans, at bœta þar yður en stóru brot, svâ sem hans er miskun til, en ef þú fyrinemst þessa ferð, þá man ek hèr koma ok heimta þetta allt miskunarlaust af yðr. En er konúngr hafði lesið brèfið, reðst hann um við vini sína hvat til ráðs skyldi taka: þá svarar Cador[1 024] Kornbreta konúngr: þat hefir ek óttazt at þessi veizlu, at vèr mundum[1 025] sakir sællífis týna várri vígfimi[1 026]; höfu vèr ok á þessum v vetrum ekki gert, utan teflt ok leikit eða faðmað konur, ok fyri slíkt tapar margr veg ok virðíng; munu Rúmverjar engan sigr vinna yfir oss. Konúngr mælti: þat vitu vèr allir, at Júlíus Cesar eignaðist Bretland með svikum vârra landsmanna, en með engum rèttindum, þó at þeir hafi nokkora ríð hèðan skatt tekit; sýnist mér þau málaefni vâr litlu minni, at heimta skatt af þeim, en þeir af oss, því at frændr vârir, Brennir ok Belir, hengðu xxx[1 027] Rúmverja á einu torgi í Róm, ok eignuðust síðan allt Rómanía. Constantínus Elenu sun, vârr frændi, eignaðist þat ríki, ok hans synir; hví er þat nú eigi rètt, at vèr heimtim stundum skatt af þeim? en því játti ek, at Fránkariki höfu vèr af þeim unnið, ok þat hafa þeir at kæra. Þá mælti Hóel, konúngs systursun: yðr biðju vèr formann vera þessar ferðar, en vèr viljum allir fylgja yðr at sœkja Rómanía[1 028], því at svâ hafa vârir spámenn fyri sagt, at iij bretzkir menn skyldu eignast Rómaríki; nú hafa ij eignazt, en þú ert enn þriði; takið nú sigrinn, er sjálfr gengr heim at yðr[1 029]; man ek annaðhvârt, falla í þessi ferð eða fá sigr; skal ek fá yðr x þúsundir vaskra manna til þessar ferðar[1 030].


39. En er konúngr heyrir þessa áeggjan, þá býðr hann her út af öllu sínu ríki. Svâ er sagt, at hann hafði eigi minna her en XL þúsundraða[1 031], ok umfram fótgöngufólk; þessir höfðíngjar voru með honum: Cador Kornbreta konúngr, Gillimar Íra konúngr, Gunnasius Suðreyja konúngr, Palpanus Noregs konúngr, Áskell Dana konúngr, Angússelus Skota konúngr, Hóel konúngsfrændi, Malvasíus Tíle konúngr (þat heitir nú Ísland)[1 032]. Artúrr konúngr bað sendimenn Lúcíí segja svâ honum, at hann mundi til hans koma ok heimta skatt af Rúmverjum. En er Lúcíus frá þetta, samnar hann her um allt Rúmariki[1 033], ok voru með Lúcíó þessir höfðíngjar: [Philippus Girkja konúngr, Manasar Serkja konúngr, Corobía Spánlands konúngr, Siris Medíalands konúngr ok margir aðrir höfðíngjar, bœði hertogar ok jarlar; þeir höfðu svâ mikinn her at tölu sem ccc þúsundraða ok xij hundruð manna[1 034]. Artúrr konúngr setti eftir til landsgæzlu Móðreð systursun sinn með Gunnvöru drottníngu.


Stríð Rúmverja ok Artúrs konúngs

40. Hina fyrstu nótt, er hann hóf ferð sína á Englandi, dreymði hann, at hann sá einn björn mikinn fljúga í lopti; honum þótti öll jörð pipra ok skjálfa, ok allt þat sem á henni var, af eimun þessa ens mikla dýrs. Konúngr þóttist sjá einn mikinn dreka, er kom móti birninum, hann flaug or vestri, ok lýsti af honum lánga leið um himininn, ok tekst með þeim harðr bardagi, en sá varð skilnaðr þeirra, at drekinn blès eitri á björninn, svâ at hann fèll til jarðar. Konúngr spurði spekínga sína, hvat þetta hefði at segja; þeir sögðu, at hans fylgja var drekinn en björninn risa fylgja, ok konúngr mundi sigra risann[1 035]. Konúngr spurði, er hann kom í Franz, til þess risa er Innvis[1 036] hèt, hann var þar sem Mikjálsfjall heitir; allt var við hann rætt[1 037]; hann hafði tekit til sín þá mey, er Elín hèt, hon var frændkona Artúrs konúngs[1 038]. En er konúngr spyrr þat, fór hann brott frá sínum mönnum eina nótt með iij mann, ok er þeir komu at fjallinu sjá þeir elda ij í helli brenna. Konúngr gekk til hellisins, ok sá at Innvis risi sat við eld ok steikti einn villigölt. Konúngr bað þá bíða úti. Konúngr gekk inn; ok er þetta sá risinn, tekr hann klubbu sína, þá er svâ var þúng, at eigi lèttu ij menn af jörðu. Konúngr hjó til risans með sverði í ennið, en risinn laust kylfunni til konúngs, en konúngr veik sèr undan, ok kom höggit niðr á jörðina hjá konúngi; varð þat svâ mikit högg, at allt fiallið skalf við, en þó at sár risans veri eigi mikit, þá ljóp þó af honum stórt blóð; risinn kastar þá kylfunni, ok ljóp at konúngi ok greip hann svâ fast at konúngr fèll á knè; um síðir þá mœðir risann svâ blóðrás, at hann gat þá eigi upp staðit, ok ljóp þá konúngr upp ok hjó af honum höfuð; hann lèt geyma höfuðit til sýnis, því at konúngr hafði aldri fyrr í líka raun komit, nema þá er hann átti við Ríkonem; fór hann síðan til skipa, ok varð mjög frægr um alla norðrhálfu heimsins af þessu stórvirki[1 039]. Síðan flytr Artúrr konúngr her sinn móti Rúmverjum, ok er hvârir sjá aðra, þá sendi Artúrr konúngr iij höfðíngja til Rúmverja: Galven gamla ok Bersó sterka ok Gervin enn frœkna[1 040], ok bað Rúmverja rýma brott af Gallía. En er Lúcíus frá þetta, mælti hann: því síðr munu vèr flýja, at vèr skulum taka allt ríki Artúrs konúngs ok svâ sjálfan hann. Þá mælti sá maðr, er Kvintus[1 041] hèt: [mikla dul hafi þèr Bretar, at þèr ætlið að taka ríki vârt Rúmverja[1 042]. Galvein[1 043] varð reiðr ok brá sverði ok hjó höfuð af Kvintus, ok fór síðan aftr til sinna manna, [en Rúmverjar sóttu eftir ok varð þar mikill bardagi, ok fèll fjöldi af hvârumtveggjum, áðr þeir komu aftr til sinna manna[1 044].


41. Nú spyrr Artúrr konúngr at Lúcíus var kominn í þá borg er Augustídúnum heitir, ok ætlaði annan dag at fara til Langvíónisborgar[1 045], ok þá sömu nótt[1 046] lèt konúngr sína menn herklæðast, ok setti konúngr VII fylkíngar sinna manna í dal þeim er Lúcíus skyldi fara; þetta fólk var at tölu XL þúsundraða ok VII þúsundrað ok átján menn[1 047]. Konúngr lèt þar segja messu, oc vígja kirkjugarð, til graftar þeim mönnum er þar fèlli[1 048]. Lúcíus verðr varr fyriætlanar Artúrs konúngs, ok setr hann niðr merki sitt á einn fagran völl, þat var svâ skapat, sem væri einn ari or gulli; ok lèt síðan skipa sínar fylkíngar í[1 049] átta staði[1 050]. Síðan talaði Lúcíus fyri herinum: yðr man kunnigt vera um þat ránglega tilkall, er Artúrr konúngr hefir uppá vârt ríki, ok hve mikla skömm eða manna missi er vèr ok vârt ríki hefir fyri honum ok hans frændum farið; veri oss nú hitt betra, at reka þenna fjanda flokk af höndum oss með sœmð, heldr en leggjast undir fœtr þeim með skemð; minnist ok á, at þessi dœmi gjörðu af sèr vârir hinir fyrri frændr, at þeir tóku fyrri sœmð með sigri en peninga með skemð, fengu þeir þá jamnan sigr er þeim þótti dauði sýnni; mun þessi nótt nú brátt líða, ok kemr sá dagr er vèr rekum þessar vanmennur af höndum. En svâ mikinn her höfðu Rúmverir, at í hverri þeirra fylkíng var vj þúsundrað manna ok xj hundruð[1 051] ok vj menn.


42. Eftir þetta ríða Rúmverjar fram í dalinn ok mœtast þar þeirra fylkíngar, ok tókst þar harðr bardagi ok urðu þau tíðindi þar fyrst, at Bokkó Medía konúngr reið móti Boðveró, ok lagði spjóti í gegnim hann, en síra Kæi[1 052] vildi hefna hans, ok var særðr banasári. Híreglas, frændi Boðverí, varð reíðr mjök er hann sá fall hans; gekk hann svâ hart fram, at hann drap Bokki konúng[1 053]; gerðist þá hörð orrosta ok mannskœð[1 054]. Í þeirri orrostu fèll Rómithel[1 055] Spánlands konúngr af Rúmverjum[1 056], ok Qvintus, Marcíus, Lepídus[1 057] Rúmverja öldúngar ok iij hertogar af Bretum[1 058]. Nú kemr Lúcíus með sína sveit, ok ráðast móti honum Cador ok Hóel, ok rukku þeir Cador undan. Nú sèr Artúrr konúngr úfarar sinna manna; brigðr hann nú sverði sínu Calebúrnu, ok [mælti: látum engan nú lífs undan koma, fallið heldr með sœmð en flýið með skömm[1 059]. Konúngr hjó síðan á tvær hendr, ok fyri hverju hans höggvi fèll annaðhvârt maðr eða hestr; hann felldi ij Rúmverja höfðíngja: Sertóríus Libía konúng[1 060] ok Pólite[1 061] konúng af Bithiníe[1 062]; var þá mikit mannfall af hvârumtveggjum. Lúcíus hjó með hœgri hendi sverði, en lagði með spjóti vinstri hendi; en þar sem Artúrr fór, þá rökk allt undan. Í þenna tíma kom Morvið í opna[1 063] skjöldu Rúmverjum[1 064], ok fèll þá þúsundruðum Rúmverja lið, ok í þessarri orrostu fèll Lúcíus með góðan orðstír; brast þá flótti á Rúmverjum. Artúrr konúngr lèt reka flóttann, þar til er þeir gáfust í vald honum ok sóru konúngi trúnaðareiða[1 065]. Artúrr konúngr lèt búa um lík allra þeirra manna sem þar höfðu fallit, svâ Rúmverja sem sinna manna; sat konúngr þann vetr í Gallía, en um sumarit eftir fór hann til Rúmaborgar ok lagði hana undir sig, ok öll þau ríki er þar til lágu.


Af Artúr konúngi

James Archer: Kong Arthurs død

43. En er þetta var tíðinda þá komu sendimenn af Bretlandi, ok sögðu konúngi at Móðreð systursun hans lagði undir sig Bretland, ok hann hafði brullaup gört til Gunnvarar drottníngar, konu Artúrs konúngs, ok hann hafði samnað at sèr heiðíngjum at verja landit[1 066]. Við þessi tíðindi var konúngr mjög ryggr, ok sneri hann heim til Bretlands með mestan þorra hersins, en hann sendi Hóel frænda sinn til keisarans at sættast við hann; gekk honum þat mál vel; tókst þar sætt ok fullr friðr. En er konúngr kom til Bretlands, kom Móðreð[1 067] móti honum með her, ok varð þar hörð orrosta, fèll konúngi þúngt ok lèt hann marga sína menn, en svâ lauk þó, at Móðreð flýði í borg þá er Vintonía heitir. Konúngr lèt búa um lík sinna manna, ok var mjög ryggr af sínum mikla skaða. En er Gunnvör spyrr þetta, ferr hon um nótt á laun til Lundúna[1 068], ok gekk þar í nunna klaustr ok endi þar sitt líf. Þrim dögum síðarr fundust þeir Artúrr konúngr ok Móðreð, ok tókst þar þá harðr bardagi ok mikit mannfall; lètti Móðreð þá enn undan; gáði konúngr þá[1 069] eigi at jarða sína menn, rak hann þá flóttann allt til ár þeirrar er Kamla[1 070] heitir. Þar nam Móðreð við ok fylkti sínu liði; hann hafði þá eigi minna lið en lx þúsundraða; þó hafði konúngr meira lið, ok eggjaði hann fast sína menn, ok sneri sjálfr at þeirri fylkíng er Móðreð var fyri. Konúngr gekk svâ í gegnim hans fylkíng, sem hann væði mjöll; fèll Móðreð í þessum bardaga ok mörg þúsundrat manna með honum, ok þessir höfðíngjar: Kelldrik ok Elafius, [Erlingtus, Brúnigus, Saxon, Gilla, Patrik ok fjölði Íra ok Skota ok Orkneyínga[1 071]. Konúngr bauð nú grið öllum er þiggja vildu, en af hans liði fèllu þessir höfðíngjar: [Loth Noregs konúngr, Áskell Danakonúngr, Cador ok Casíbellánus[1 072]; ok margar þúsundir annarra manna. Í[1 073] þessum bardaga fèkk konúngr sár, þat er hann leiddi til bana; hann var fœrðr til Avolló-eyjar[1 074]; lá konúngr þar litla stund, áðr hann andaðist, ok var harmaðr mjök af sínum mönnum. Lík hans var jarðat at Kristskirkju[1 075] í Cantarabyrgi; er þat mál manna, at hann hafi allra Breta-konúnga mest styrkt kristni á Bretlandi. Þá er Artúrr konúngr andaðist, voru liðnir frá burð vârs herra Jesú Krists[1 076] D ára ok xl tvau ár, ofarlega á dögum Leónis keisara.


44.[1 077] Eftir andlát Artúrs konúngs tók ríki yfir Bretlandi Constantínus, sun Cadors hertoga, sem sjálfr Artúrr konúngr hafði skipat; átti hann litla stund um kvirt at sitja, áðr Saxar gengu á ríkit; voru fyri því liði ij höfðíngjar, synir Móðreð; þeir unnu Lundúnaborg ok Vinton, ok sátu þar í um stund. Í þenna tíma andaðist Daníel biskup, ok Davíð biskup í Cantarabyrgi[1 078]. Constantínus dró mikinn her saman, ok fór móti þeim brœðrum, ok tókst þar hörð orrosta ok eigi löng[1 079], áðr Saxar fèllu, en þeir brœðr flýðu í Maríukirkju í Lundúnum. Constantínus ljóp inn eptir þeim, ok drap fyri sínu altari hvârn þeirra. Constantínus ríkti um xx ár; hann varð bráðdauðr, ok er grafinn í þeim stað er síðan er kallaðr Aneskó[1 080]. Eftir hann tók ríki sun hans er Aurelíus[1 081] hèt; ekki var hann vitr maðr til ríkisstjórnar; hann lèt drepa föðurbróður sinn, er Aurelíus hèt, ok ij sunu hans, ok eignaðist síðan allt ríkit ok rèð xxx ára[1 082]. Eftir hann tók ríki Vortiporíus, ok herjuðu Saxar mjök um hans daga í landit. Eftir hann tók ríkit Malgó, hann lagði undir sig allt Bretland ok Skotland, Írland, Ísland, Orkneyjar, Danmörk ok Gotland, ok voru þessi lönd öll honum skattgild[1 083], en karlmenn þýddist hann en eigi konur, ok því varð guð honum reiðr.


45. Eftir hann tók ríki Karsíus[1 084]; hann var úvitr maðr ok grimmr við sína menn, varð hann af því hvârki kærr[1 085] guði nè mönnum; þolðu landsmenn honum illa úfrið, ok leita sèr trausts[1 086] í önnur lönd. En er Saxar fregna þetta, samna þeir liði, ok fara fyrst til Írlands; þar rèð sá konúngr fyri er Guðmundr[1 087] hèt, ok fengu þaðan mikinn styrk, ok fóru síðan til Bretlands, ok eyddu allt landit norðan. Karsíus samnar her í mótí þeim, ok varð þar harðr bardagi, ok eigi lángr, áðr konúngr flýði í borg þá er Cirestría[1 088] heitir. Saxar settust um borgina ok fá eigi sótta. Þá kemr til móts við Íra konúng Iskarðus[1 089] systursun hans, ok vinna þá borgina. Gekk þá Carencíus[1 090] út með sínum mönnum ok hjó til beggja handa; verðr nú Carencíus ofrliði borinn, flýr hann þá til skipa ok fór or landi, ok kom alldri aftr síðan. Þeir Guðmundr konúngr ok Saxar lögðu nú allt land undir sig, brendu þeir bœði borgir ok kirkjur, ok eyddu kristinni, flýðu þá biskuper brott með alla helga dóma, ok suðr um sjó; gekk síðan Bretland or Breta konúnga ætt til forráða; báru Saxar þar þó eigi konúngs nafn, ok skipti þá landit nafni, ok var síðan kallat England. Var þá Aðalbrikt[1 091] konúngr yfir syðra luta lands, en Aðalráðr ok Ella fyri Norðhumrulandi, en kristni var þá víðast eydd ok niðrfallin um allt landit.


Kristnað England af Augustínó

46. Í þenna tíma var enn helgi Gregoríus papa í Rómaborg, ok spurði hann hvat fram fór um kristnina í Englandi. Han sendi þángat einn ágætan[1 092] sinn lærisvein, enn helga Augustínum, ok marga aðra kennimenn, hann prèdikaði þar trú, ok skírði Aðalbrikt konúng, ok var hann síðan mikill styrksmaðr heilagri kristni; hann setti sinn erkistól ok klaustr í borg þeirri er Bavgor[1 093] hèt; þeim var skipt í vij staði, ok var ábóti yfir þeim einn lærisveinn Augustíni, sá er Dinot hèt, ok voru undir honum ccc múnka; þeir vunnu jörð sèr til matar. Þá voru konúngar yfir Norðhumrulandi Aðalráðr ok Ella, sem fyrr var ritað, ok vildu þeir því síðr við trú taka, at þeir gerðu fullan úfrið kristnum mönnum, hvar sem þeir náðu þeim, þvi at þeir lètu drepa einn dag xij c. múnka; voru þeir síðan dýrkaðir af kristnum mönnum svâ sem aðrir guðs píníngarvâttar. Eftir þat tóku Bretar sèr þann konúng, er Cadvanus[1 094] hèt, ok fór hann með her í móti Aðalráð konúngi; tókst þar harðr bardagi, ok fèll þar eigi færra lið en x þúsundrað. Síðan var sætt ger, at Cadvanus[1 095] skyldi hafa land fyri sunnan Humru; urðu þeir síðan góðir vinir. Litlu síðarr lèt Aðalráðr konúngr eina konu sína, en tók aðra í staðinn. En hon fór á fund Kadvaní konúngs ok tók hann hana í sitt vald ok setti hana í hásæti hjá drottníngu. Þær fóru báðar senn at hvíla, ok fœddu ij sveina; hèt sun Kadvanus Kaðall[1 096] en Aðalráðs Edvin, ok vóxu þeir báðir upp með konúngi; þeir unnust mikit [1 097].


47. Í þenna tíma anduðust feðr þeirra; fóru þeir þá til sinnar föðurleifðar; tók Kaðall Norðhumruland, ok er hann hafði ríki haft um ij ár, vildi hann láta kóróna sig til konúngs[1 098]; hann talaði þetta fyri fóstra sínum [ok systur[1 099] er Brian hèt, en er hann sagði henni þetta, þá kom svâ mikill grátr at henni þat var fádœmi; þetta spurðist um allt ríkit. Konúngr spurði hvat voldi hryggleikr sá er á henni var; hon svarar: mèr þikkir hörmuleg þín fyriætlan ok meirr af lítilmenzku en af viti, mundi svâ þikkja enum fyrrum frændum þínum: at beiðast kórónu en hafa eigi þrek til þess at vinna undir sig landit með sverði; man þetta ríki sœmðarlaust þikkja, meðan Saxar hafa vald hèr í landi; hafa þeir jamnan verið oss[1 100] ok vârum ættmönnum útrúir, fyrst Vortigernus ok hans ættmönnum, ok nú síðan griðníðíngar, er þeir fóru í sveit með Módredó ok unnu þann skaða er alldri var hèr unninn annarr slíkr, ok svâ man æ vera, meðan þeir eru hèr í landi. Eftir þat sendi Eddvin orð Kaðali, at hann vildi taka kórónu, ok fylla konúngs tign, ok heita yfirkonúngr, en konúngr játtaði því eigi. Edvin varð þá reiðr, ok sagði, at hann mundi eigi varða hvârt hann lofaði eða eigi. En er Kaðall spyrr ætlan Edvins, sendi hann þá menn til Edvins, at þat kostaði hans höfuð, ef hann lèti sig til konúngs taka; síðan samnaði hvârtveggi liði ok hittust við Humru, ok varð þar harðr bardagi, ok flýði Kaðall til Írlands ok lèt margar þúsundir fólks. Eddvin herjaði nú í ríki Aðalráðs konúngs, ok sótti þat oddi ok eggju, ok drap alla þá menn er hann náði. Kaðall samnar her, ok ferr til Englands, ok náði hvergi á land at koma fyri samnaði landsmanna. Edvin hafði með sèr þann mann er vissi allt um þeirra ferð, ok ner sigrdagar voru, ok börðust þeir þá at eins[1 101].


48. Kaðall fór þá at finna Solómon konúng[1 102], er þá var vitrastr[1 103] maðr, ok hann hafði upp fœtt, ok tók þá veðr mikit, ok rak þá til eyjar þeirrar er Grandregia[1 104] heitir, með ij skipum; honum fèll þá svâ ner manna missir með sinni úsigrsæli, at hann átt ekki nè drakk vj dœgr[1 105]; hann lagðist í hvílu af þessa öllu saman. En er svâ var komit, bað hann[1 106], at Brian fóstri hans skyldi fara at veiða honum dýr í eynni; hann fór allan dag at leita dýra ok fann ekki. En er hann kom heim, þá skar hann vöðvann or læri sèr[1 107] ok steikti, ok gerði til matar konúngi, ok sagði honom dýrahold vera; konúngr át, ok þóttist ekki jamgott[1 108] etið hafa, ok varð hann nálega heill á iij dögum; fóru þeir síðan, ok fundu Salúmon konúng ok spurði hann ráða; gerðu þeir þat ráð, at Brian fór brott, ok skyldi freista ef hann næði spámanni Edvins[1 109]. Brian tekr á sik stafkarls búníng, ok lætr gera sèr hvassan járnstaf; ferr hann síðan, þar til er hann kemr í Jork, var þar fyri Edvin konúngr með mikinn prís. Brian slæst í stafkarla sveit, ok settist við hallardyr ok bað sèr mater. Ok er hann hafði litla stund setið, gekk kona ein or höllinni, hon var systir Brians; hon skyldi taka vatn, því at Edvin hafði hana hertekit; kenndi hon Brian þegar hon sá hann, ok bað hon hann skunda brott, áðr konúngsmenn kenndi hann; sagði hann þá henni, hversu hans ferð vissi við, ok bað hana gera svâ ráð fyri, at herbergi spámanns veri eigi læst þá nótt: hon hèt honum því, ok gerði sem hann bað. Brian var með stafkörlum til netr; en er allt fólk var í svefni, fór hann til herbergis spámanns; þat var úlæst. Brian gekk inn, ok at hvílu hans, ok lagði járnstafnum fyri brjóst honum ok í gegnim hann, ok lèt þar standa eftir stafinn; síðan gekk hann til stafkarla, ok var hjá þeim þár til er yfir dofnaði, ok fór hann síðan brott leynilega, ok kemr hann á fund Kaðals ok sagði honum sitt erindi, ok þótti honum þat gott vera[1 110]. Síðan ferr Brian heim í borg sína, ok litlu síðarr kemr þar sá maðr er Pendrak[1 111] hèt, með Saxa her. Kaðall sendi honum mikinn her ok varð þar hörð orrosta, ok eigi löng, áðr Pendrag varð handtekinn ok drepinn mestr luti liðs hans. Þetta spyrr Edvin, ok samnar liði, ok ferr til fundar við Kaðal, ok hittast þeir á velli þeim er Holóel[1 112] hèt, tókst þar mikill bardagi ok harðr, fèll í þessum bardaga Edvin, ok sun hans Úsvið[1 113] ok sá konúngr er Baldr[1 114] hèt, ok nálega allt þeirra fólk. Síðan fór Kaðall um allt England ok lagði undir sig, ok drap alla Saxa, bœði börn ok konur; eftir þat fór hann í Skotland, ok drap þar Eadan[1 115] Skota konúng ok ij hans systursyni.


Af Ósvaldi konúngi

49. Eftir hann tók ríki enn helgi Ósvaldr konúngr yfir Norðhumrulandi; hann var fyri því ríki ix ár; hann var friðgarn ok fályndr, örr við fátœkja menn. Kaðall gekk mjök á ríki[1 116] hans, ok lètti Ósvaldr konúngr undan til Skotlands, þar er mœttist ok England. Þetta spyrr Kaðall, ok gerir síðan her á hendr Ósvaldi konúngi[1 117], var þar formaðr fyri Pendan[1 118] konúngr. Ok er þetta spyrr Ósvaldr konúngr, lèt hann setja niðr á einum velli kross vârs herra Jesus Kristí[1 119], hann bað þángat sœkja alla sína menn, ok bað þá falla á knè ok biðja almátkan guð, at þeir vegi sigr á sínum úvinum; þeir gerðu sem hann bauð, gengu síðan í bardaga, ok gerði guð þat eftir þeirra bœn, fyri verðleika ens helga Ósvalds konúngs, at Bretar flýðu. En er Kaðall frá þetta, varð hann reiðr mjök ok samnar her, ok fór móti Ósvaldi konúngi, ok tókst þar harðr bardagi; hafði Ósvaldr ekki liðs við. En er Ósvaldr sá, at engi viðrstaða mundi verða, settist hann niðr ok sá í gaupnir sèr, ok bað til guðs fyri öllum þeim er þar börðust, ok síðan lèt hann þar líf sitt ok fór svâ til almáttigs[1 120] guðs, ok segja menn at Pendan yrði honum at bana; flýði þá allt lið hans, þat er lífit þá. En eftir bardagann gekk at konúnginum einn gamall maðr af mönnum Kaðals, hann hafði fengit mikit sár á hendi; hann skriðnaði ok stakk niðr hendinni í blóð Ósvalds konúngs, ok er hann stóð upp, var heil höndin[1 121]. Margar jartegnir ok stórar gerði guð fyri hans verðleika, þó at þær sè eigi hèr ritaðar. Eftir hann tók ríki yfir Norðhumrulandi Ósið[1 122], bróðir Ósvalds konúngs; hann sættist við Kaðal, svâ at hann skyldi hafa ríki sitt í friði. Síðan setti Kaðall frið um allt Bretland, svâ at sá skyldi af höndum ok fótum, er frið bryti innenlands. Í móti Úsið reis upp Alfrið, sun hans, ok Orðvald[1 123], bróðursun hans, en þeim varð bœði við hann aflafátt ok svâ gæfuskortr: flúðu þeir undan ok sóttu á fund Pendrags, ok báðu hann fulltíngs móti Úsið. En hann var fullr vèla ok svika, ok vildi gjarna hjálpa þeim, en þorði eigi þó at brjóta frið konúngs, ok hugsaði um vèlar.


50. Í þenna tíma gerði Kaðall konúngr eina stóra veizlu, ok voru þar allir Engla konúngar nema Úsið einn. Pendrag spurði konúng, hví Úsið veri eigi þar, en konúngr sagði hann sjúkan vera. Er annaðhvârt, sagði Pendrag, ella hefir hann sent menn til Saxlands eftir herliði, ok hyggst hefnast Ósvalds bróður síns; hefir hann nú brotið frið þann er þèr settuð. Nú er yðr þat ráð, at taka hann af lífi eða reka hann or landi. Konúngr talaði við sína menn, hvat hann skyldi til ráðs taka, þat at hann bryti eigi sjálfs síns grið, þau er hann setti. Þá svarar Makaduð[1 124] konúngr: eigi muni þèr gerla[1 125], hvat land vârt hefir þolað af þessi þjóð, eða hvern trúnað vèr eigum henni at launa; höfum vèr aldri[1 126] í friði setið, síðan Saxar komu í þetta land. Konúngr gaf í vald Pendrag at fara með þessu máli sem honum likaði. Pendragó samnar liði miklu ok herjar á ríki Ósvið konúngs, ok brendi borgir ok bœi, ok drap bœði börn ok konur. En er konúngr spurði þenna úfrið, þá rèzt[1 127] hann um við sína menn, hvat til ráðs skyldi taka, en þeir fýstu hann at leita sætta, ef kostr veri, því at ekki var lið til mótistöðu; ok bauð hann til sætta bœði gull ok silfr, ok enna beztu manna dóm á öllum þeirra málum. Pendragó neittaði þessu, ok kveðst ætla sèr ríki en honum dauða; en er Ósvið spurði, at engar fengust sættir, þá mælti hann til sinna manna: oss mun þat fyri betra, er þeir neita sættum, skulu vèr þángat sœkja til traust, sem urugt er, heitum á almáttkan guð oss til fulltíngs, ok munu vèr í hans trausti fagran sigr vega; göngum fram rösklega ok sýnum enga ræzlu á oss, því at gott er hvârt sem heldr kemr upp, at vèr fallim á föðurleifð vârri, ella sigrímst. Síðan tókst harðr bardagi með þeim, ok eigi lángr áðr Pendan fellr, ok með honum xxx jarla, en Úsvið ok hans menn lofuðu guð fyri fagran sigr. Eftir Pendrag tók konúngdóm Villifer[1 128], sun hans, ok rèðst hann þegar til bardaga við Úsvið, ok með honum jarlar ij, Ebba ok Edbort, en Kaðall fyribauð þeim at berjast, ok sætti þá heilum sáttum, ok sat Úsvið síðan með friði at sínu ríki.


Andlát Kaðals konúngs

51. Nú er Kaðall hafði konúngr verið átta vetr ok XL, tók hann sótt ok andaðist, ok var hann jarðaðr í Lundúnum, ok var þar kirkja ger ok vígð enum helga Martínó, ok er þar hvern dag lesin sálumessa fyri hans sál. Síðan var þar steyptr af kopar einn hestr, ok þar maðr á baki með öllum herklæðum af eiri, ok gert sem líkast konúnginum, ok settr síðan yfir borgar lið í Lundúnum; þetta líkneski var allt gyllt sem logi. Var þetta gort konúngi til sœmðar. Er hans ártið XV kal. Decembris[1 129]. Eftir hann tók ríki sun hans, er Beda prestr nefnir Tedvallum[1 130]; hann var bœði vinsæll ok friðsamr. En er xij vetr voru liðnir frá andláti Kaðals, þá tók konúngr vanmátt mikinn, ok gerðist stjórnlaust landit. Var þá úáran mikil ok sultr ok manndauðr svâ mikill, at eigi varð hálft jarðat; flýðu þá brott allir þeir er því komu við. Konúngr fór ok brott með nokkut fólk, en er hann skildist við England, mælti hann með tárafellíng: til ills hafa sparazt vârír lífdagar af syndum vârum ok forsjóleysi, ok ástleysi við guð, er nú skulu þau údœmi hèr yfir gánga er alldri urðu fyrr, ok megu vèr eigi dyljast við, at þetta er guðs hefnð; hèr hafa gengit yfir Rúmverjar allt Breta ríki, ok margar aðrar þjóðir, ok hefir hèr þó alldri slíkt verið sem nú, en fyri öðru verðu vèr nú at flýja; eigi þröngva oss nú heiðnar þjóðir, ok eigi annarr úfriðr, heldr verðu vèr, at flýja með guðs vilja ok hans mætti, ok þurfu vèr, at þessi ánauð snúist oss til synda lausnar. Konúngr kom til Armonía[1 131] ríkis með sínum mönnum, ok var þar með Alanus konúngi xj vetr, hann var sun[1 132] Salómons konúngs, fóstra föður hans, ok var hann þar meðan úöld hèlzt á Englandi.


Bygðist England[1 133] annat sinn

52. Í þenna tíma kom til Norðhumrulands drottníng sú er Sæburg[1 134] hèt, með mikit lið; hon lagði undir sig allt Norðhumruland. Ok er Thedvallas[1 135] konúngr spyrr, hvat títt var í Englandi, ok þar tók æfi at batna, ok þar var komit nýtt ríki yfir, bað hann Alanus konúng fá sèr lið ok skip, því at hann fýstist aftr til Englands. Konúngr játtaði honum þat, ok er skipin bjoggust, vitraðist Thedvalló[1 136] konúngi guðs engill, ok bað hann eigi fara aftr til Englands, ok sagði þat vera móti guðs vilja, ok bauð honum at fara til Rúmaborgar á fund Sergíí papa, ok taka skript af honum, ok kvað hann þá mundu hittast í heilagra manna tölu, sagði, at alldri síðan mundu hans kynsmenn ríki hafa yfir Englandi, nema þeir nyti hans verðleika viðr. En konúngr kenndist við, at þá gekk eftir spá Merlínus spámanns ef svâ fœri; virði konúngr meira boð guðs en fýsi sína; var þá rofinn þessi skipabúnaðr, ok sú ætlan er áðr var ger. Bjó þá konúngr ferð sína til Róms, ok kom á fund Sergíí papa, ok tók hann feginsamlega vid honum, ok styrkti [hann með[1 137] mörgum fögrum orðum ok dýrlegum dœmum í sinni trú, ok svâ segist, at hann gaf þar upp sitt konúngsnafn ok allt ríki, ok síðan vígdi Sergíus papa hann til biskups; hann lifði síðan eigi lengr en átta daga, ok andaðist í Rómaborg til eilífs fagnaðar xij kal. Maíí. Þá var liðit frá burð vârs herra Jesú Kristi DC ára ok lxx ok ix ár[1 138].


53.[1 139] Svâ er sagt, at síðan var ekki Breta konúnga ríki yfir Englandi, utan af þeirra sjálfra ætt fyrir Norðhumrulandi rèð Sæborg drottníng eitt ár. Öll þessi tíðindi, er nú hafa sögð verið: frá Bretlands bygð ok þeirra konúnga viðskiptum er þar voru yfir, eru rituð eftir þeirri bók, er Historia Britórum[1 140] heitir, ok er hon ger af fyrisögn Alexandrs Lundúna biskups ok Valtara erkidjákns or Auxnafurðu, ok Gillo ens fróða[1 141]. Kaðvalla var konúngr xxx ok vij ár; hann lagði fyrstr Rómaskatt á allt England, á hverju ári at gjalda; eftir hann var Aðalráðr xiij ár, þá var Simbur drottníng eitt ár, þá Kinjúlfr konúngr viij ár ok xx, þá Bricíus xvij ár, þá Eggbrigtus xxx ára ok vij mánuði; hann lagði mörg ríki undir sig; þá Eiðúlfr sun hans, er ríkti hálft annað ár; þá Edelalldr, sun hans, v ár; þá Aðalbrigt, bróðir Eiðúlfs, vj ár; þá Alfriðr bróðir þeirra viij ár ok xx, hann eignaðist fyrst þessa konúnga allt ríkit, ok rak brott alla úfriðarmenn, ok stýrði ríkinu vel ok lengi; eftir hann ríkti Játvarðr sun hans iiij ár ok xx; eftir hann Aðalsteinn góði xj ár ok xx, ok vj vikur ok þrjá daga; hann fóstraði Hákon, sun Haralds konúngs hárfagra.




Fotnoter

  1. saal. H med röde Bogstaver; den förste Side er opfrisket med sort Blæk i senere Tid (i 17de Aarhundrede).
  2. Eneae's Tilnavn hinn mildi skal udentvivl svare til pius hos Virgil.
  3. fra [eftir bardaga Grikkja ok Tróeo manna lætr hann í haf skipi sínu, ok gaf honum illa byri, höfðu þeir mikit uâs, en að lyktum bar þá at einu litlu landi; þar hafði fyrrum verið son Príamí konúngs, sá er Polýdaríus (Polydorus, ifölge Virgil) hèt; Eneas gekk (á land) því at hann þysti mjög, hann fann einn brunn, ok eigi at heldr vildi hann or þeim brunni drekka; þar komz hann við mjög; förunautar hans spurðu, hví hann vildi eigi drekka? Eneas sa . . . . mun Príamus konúngr mikit að vita, at (þar) var myrðr son hans, ok sama úgleði . . . . . . . Eptir þat siglðu þeir í haf ok komu við, B, jevnfr. Æneid. 3, 25-68.
  4. þar lèt Eneas sèr vapn gera, með gulligum búnaði, (hinn m)ikla Júlíanum í fiallinu Ethnico, t. B.
  5. byðs, H.
  6. ok greidduz í sundr lokkar hans . . . leykr, t. B.
  7. með mikilli dáð ok atgervi, myclu betr en ne einn maðr hefði heyrt betr fram flutt af guðligum krafti, sem ætt hans stóð til, B.
  8. honum unni, H.
  9. einn dagh, er gott var veðr, fór drotníng á hnotskóg, ok Eneas fór á skóginn með sínu liði; en er á daginn leið gerði að þeim mykla uætu ok funduz Eneas ok Dídó drotníng í sínum hellis-skúta, ok voru þar um skúrina, en þaðan af geriz myclu meiri ást með þeim en áðr, t. B; jvnf. Æneid. 4, 130-170.
  10. rettet; hon, H, maaskee ved en Feillæsning af den der har skrevet over den gamle Skrift.
  11. hersta, H.
  12. Þetta brèf sendir Dídó drotníng Enea, af Tattara (forv. af kartagó?) borg, þeirri borg er þig gerði auðgan, B.
  13. ors, H.
  14. med dette Ord begynder den oprindelige Skrift i H.
  15. fra [to Ord som ikke med Sikkerhed kunne læses.
  16. siolf, H.
  17. fra [drap flesta Rómveria ok liet leir bleyta í blóði þeirra, ok gera þar af steinhallir; svâ hefndi hann Dídó drottningar, B.
  18. Sif sá fyri forlög Tróeo manna, ok sendi mey sína inn til Ítalía, at segja drottníngu Lavini konúngs, at hann byggiz við þeim Enea, svâ at eigi gengi þeir yfir land þeirra, er rekníngar voru annara manna, kvað þeim þat vera eilíft brigzli. Drottníng blótaði þá mjök Sif, ok þótti mönnum þessi atburðr allmerkiligr, er guþin sjólf höfðu henni vitraz, B.
  19. i H skrevet som tipr.
  20. jevnf. Æneid. 3, 390; 8, 43.
  21. Nú lèt Eneas gera borg mikla er Kartagó hèt, ok um styrka steinveggi ok mikinn kastala, B.
  22. Dullunius, B.
  23. Þar sem nú stendr Rómaborg, B.
  24. Latinio eller Lavinio, her, H.
  25. skyldi Túrnus vera hlífskjöldr fyrir konúngi, en allir menn hans skyldir at veita Túrnó lið, B.
  26. Navnene anföres ikke i B; i Æneiden gjenkjende vi disse Navne i Messapus, Numanus, Rapo (?).
  27. I Æneiden træffe vi Navnene: Bitias, Pandarus, Mnestheus, Serestas, Butes.
  28. þá stefnir hann húsþíng, B.
  29. Her er eet Blad tabt i B.
  30. Lavinus, her, H.
  31. ors, H.
  32. saal. H nedenfor, men her Ervz; Navnet er hos Virgil Euryalus.
  33. her begynder B igjen (573 A, S. 53).
  34. efter Gjetning; H har svanv med fulde Bogstaver, hvilket let kan være opstaaet af svāv; komuz út, B.
  35. Serasmus hertogi vakti í liði Túrni, ok hvelfdi katli á höfuð sèr ok þorði eigi at sýna sik [Rhoetum vigilantem - sed magnum metuens se post cratera tegebat, Æn. 9, 845]. Nísus drap þessa höfðíngja: Mespum ok Kaín, er hvíldi í virðuligri kerru og hafði mikit lið um sik, Serasmum, Sastrímum; slíkt gerði ok Ekúleus (Euryalus), hann var skrautgjarn maðr, hann tók hjálm fríðan af þeim riddara, er hèt Valvens, hans móðir var ein gyðja. - Nísus hafði varat Ekúleum við at taka nè eitt herfáng; Ecúleus drap einn hertoga ok tók af honum dýrligt belti, þat var skrifat ágiætum sögum, B.
  36. þann fagra hjálm er Ekúleus hafði tekit B.
  37. Volcens, if. Virgil, Æneid. 9, 370-445.
  38. Nísus drap þar margan mann, ok var mikill valköstr fyrir fótum honum; því næst snaraði hann fram í flokk sinna úvina, sem vísundr meðal smádýra, t. B.
  39. Volvent, her, H; valltens, B.
  40. ok með öllu megni voru þá valslöngur að bornar, t. B.
  41. fra [ok þann hinn þriðja er hann snaraði í sundr, B; Stedet, som her sigtes til, synes at være Æneid. 9, 561: - simul adripit ipsum pendentem, et magna muri cum parte revellit.
  42. er elldr var í, ok sótti svâ fast fram sem leó í lamba flocki, t. B.
  43. reðs, H.
  44. kiesivnni, H.
  45. Cuspidum, B.
  46. saal. ovenfor; Merstus, her, H, Mesteus, B.
  47. saal. B; Seresteus, her, H.
  48. þreytvz, H; þreytaz öfl Túrni af mæði, B.
  49. þá er þat sagt, at guþin töluðuz við á himnum: geck Sif fyri þór ok fiell til fóta honum ok bað at hann giæfi nockura hjálp þersum manni, at eigi stigi úvinir þann mann, er sva er fullhugaðr ok fyri öngu gengr. Ek gef þèr leyfi til, sagði hann, at hjálpa honum með þínum mætti, en þó mun hann sínum fèlögum fylgia. Hon fór þá á fund Túrni, en hann var þá sva móðr, at hann lá á einum árbacka ok fiell þar á út; Sif tók hann ok flutti til mnaía sinna ok vurðu honum allir fegnir, B.
  50. en svâ var hans fegrð ok bjartleik hiá öðrum mönnum, sem hið hvítasta fílsbein veri skorið í surtarbrand, t. B.
  51. kesju, B.
  52. hos Virgil findes Navnet Tarcho, Æneid. 10, 290.
  53. Alresteus hafði v skip, Mescencius hafði fjölda skipa ok margt riddara lið; en er þeir höfðu tíþindi af landi, þá lagði Eneas að með sva mikilli reiði að hann geymdi eigi fyrr að, en hann sigdli á sker skipunum ok lamdi þat mjök ferð hans; koma hann þó á land þá er bardaginn var sem harðaztr við borgina. Þá er sva sagt, at Frigg bað Apollinem at stýra sólinni þann dagh, tók þá sólin ecki að gánga, B.
  54. saal. B; Avandri, her, H.
  55. ræðvz, H.
  56. Þat er sva til jafnað, sem þá er leó hleypr af háfialli, ef hann sèr að yxn ero í grindum eða annar fènaðr, að hann vill þat allt til bana færa með mikilli grimd, t. B.
  57. fra [ok sva ógurliga fló þat hart ok snart, að eingi maðr mátti auga á festa, ok sva fast nísti hann, að Pallas fiell til jarðar ok liet þar lífit, ok þá kom at Turnus ok tók af honum þat ið dýrliga bellti, er allt var sögum skrifað, ok er sva sagt, að sá dagr var bæði hinn fysti ok hinn síðazti er sá hinn mykli kappi Pallas var í bardaga; var þá fyst gefinn upp bardaginn til hvílldar hvarumtveggjum, B. - I H er det fölgende overskrevet indtil Ordene Eneas mönnum i næstfölgende Kapitel.
  58. Istedenfor denne Sætning har B: Þá lèt Eneas taka alla þá menn, sem fallið höfðu fyri vapnum Palle ok lèt aka með honum til borgar Evander, honum til dýrþar ok ágiætiss; Eneas siálfr fór með líkinu ok allir hinu ágiæztu kappar; ok er Evander sá lík sonar síns, liet hann kalla saman allar hinu ágiætuztu konur, að þær skylda leika með miklum fagnaði af hans frægð. Pallas var lagðr í steinþró ok sett ker á brióst honum, fullt af balsamo; upp or kerinu voru ij eirpípur í nasir líkinu, ok náði búkrinn eigi at fúna.
  59. Forfatteren har her en betydelig Anachronisme, da Sigurd Jorsalafar blev födt 66 Aar efter Kejser Henrik den andens Död. - B har her kun: ok mörgum hundruðum vetra síðar, er til var leitað, fanz hann ófúinn.
  60. saal. H overskrevet.
  61. hann var eigi lægri en borgarveggrinn, B.
  62. vaz - vinz, H.
  63. denne Sætning udel. B.
  64. Avander, her, H.
  65. þetta var ritað á legsteini hans: sun Evandri Pallas drap marga riddera Turni ok særði sjálfan hann, B.
  66. Menseincins, her, H; B giver ham Tilnavnet hinn snarpi (asper - contemptor divom Mezentius, Virg.).
  67. Lassus,her og strax nedenfor H, B.
  68. þar sem hann reið, t. B.
  69. þá gerðiz mikil deilld með guðunum, þvíat hvert bað fyri sínum áttmanni: sagði Freya til konúngs þeirra Þórs, at hon vill hiálpa Enee, segir at hon hefir lagt sig í hættu fyri hans líf ok feingit mikið sár fyri hans sakar, bað hon honum sigrs en Sif bað Turno sigrs. Þórr svaraði: van er ek við kominn at dæma um þetta mál, en ef þú, Sif, fær hjálpað Turno þá njóti þið þess. Í þann púngt endrnýaðiz bardaginn ok varð hinn ákafazti, sneri þá mannfalli á hendr Turno ok týniz miög lið hans. Í því bili kom Sif í herinn ok brá á sik ásjánu Enee ok gengr í bardagann fyri Turnum, hann æddiz þá fast ok sótti þann fastaz er hann hafði mesten hug á, ok varð feginn ef þeir næði at hittaz. Þá sótti Eneas fram, en Turnus fór heldr undan, ok sva sem Eneas sækir eftir ferr hon undan ok teygir hann fram á einn hamar brattan; þá hlióp hon þar fyrir ofan, varð þar undir skip, bar þat þegar straumr frá landi. Þá fann Túrnus hvar komið var ok undi ille við, fór hann brott ok fyrilèt ríkit nockura stund, B, jevnf. Æneid. 10, 606-688.
  70. rettet; vm, H.
  71. snvz, H.
  72. fra [udfaldet i H.
  73. bvrttv, H.
  74. Lavvini, her, H; Lavinii, B.
  75. goðs, H.
  76. kēi (kemi), overskrevet i H, men sandsynligviis urigtigen.
  77. Lavvinus, H.
  78. ok er þeir funduz, ok fylkíngar mættuz, þá gengu lúðrar um allan herinn ok vöktu nýa hugi til orrostu; tóku menn þá at berjaz ok varð, B, som her har Lacun af eet Blad.
  79. her begynder igjen den oprindelige Skrift i H.
  80. anað, H.
  81. Lavvini, H.
  82. davðadax, H.
  83. Herfra kommer Fortællingen til at stemme med Geoffroy af Monmouths Historia Britonum.
  84. Tipr, her, H.
  85. Lavvina, H.
  86. (Silvius) furtivæ Veneri indulgens, quandam Laviniæ neptem uxorem duxit, eamque fecit prægnantem, Geoffr.
  87. Geoffr. tilegner dette Askanius.
  88. magis, Geoffr.
  89. fœði, H.
  90. Assaracus, Geoffr.
  91. saal. H selv senere, men her Pandarato.
  92. fra [udfaldet i H.
  93. iij, H.
  94. Callon, H; Akalon, Geoffr.
  95. saal. Geoffr. og H selv senere, men her Antegon.
  96. Brvmvm, her, H.
  97. vöcknuðu, H.
  98. i H og B skrives Navnet stedse Innogen eller Imnogen; Geoffr. har Ignoge, i accus. Ignogen.
  99. ors, H.
  100. her begynder B igjen (S. 55).
  101. fra [eru nú trautt ein ráð fyri höndum, sem þá er ek sat í ríki mínu ok fullum veg, B.
  102. saal. B; udfaldet i H.
  103. fra [en ek man þá einum manni framar vera, B.
  104. fra [ella vil ek hann efla til brottferðar öllu liði sínu; mun ek þá gefa honum gnógt gull ok silfr ok aðrar gersimar, skip með reiðíngi, vín, hveiti, viðsmjör, með öðrum vistum, þeim er þar þarf að fylgi, B.
  105. saal. efter Geoffr. (Quam Brutus blanditiis mitigans o. s. v.); udfaldet i H.
  106. Leogecia, Geoffr.
  107. Giefivnar, H.
  108. fra [Þórs ok Ódins, B; templum Dianæ, Geoffr.
  109. saal. H, B; Gerion, Geoffr.
  110. Jovi . . . . Mercurio, nec non et Dianæ tres focos statuerunt, Geoffr.
  111. veitz, H.
  112. B har kun: siþan gekk Brútus til frèttar viþ Gefjon um örlög sín, ok sofnaði hann þar í hofinu. H fölger her temmelig ordret Geoffroys Beretning.
  113. kyni, B.
  114. fra [ok mun sú jörð vera yðr fyri Tróeo, ok í þínu kyni man sá fæðaz er ríki man hafa, B.
  115. sigldu þeir mánuð, áðr þeir komu vestr í Affríkam; þar hittu þeir á illvirkja ok víkínga, áttu við þá marga bardaga ok höfðu jafnan sigr; þar sá þeir mörg skrímsl, bæði á sjó ok landi; eftir þat hittu þeir á mikit lið Tróeomanna, ok var sá höfðíngi fyri þeim er Koríneus hèt, o. s. v., B.
  116. venerunt ad aras Philenorum, Geoffr.
  117. ad locum Salinarum, Geoffr.
  118. Tyrrhenum æquor, Geoffr.
  119. ok, t. H.
  120. saal. B, svarende til Geoffroys Goffarius; Griofarius, H.
  121. Formeus, her, H.
  122. Corneus, her og nogle andre Steder, H.
  123. en er hann hafði þetta mælt, gekk fram einn af konúngs mönnum, sá er Himbereus (Geoffr. Imbertus) hèt, B.
  124. slaz, H.
  125. en Koríneus sótti óðfluga eftir, B.
  126. skauðmennin, B.
  127. saal. H, B; Subardus, Geoffr.
  128. v hundr., B; cum trecentis militibus, Geoffr.
  129. hjó á móti í hjálm Svardi ok klauf hann í herðar niðr, svâ at ser hvarr hlutrinn fiell til jarðar, B, hvilket stemmer i Indholdet med Geoffr.
  130. Gríofarius, H.
  131. civitas Turonorum, Geoffr.
  132. ut Homerus testatur, lægger Geoffr. til.
  133. Giofrio, her, H.
  134. fra [komu ner herbúðum Brútí; en er Gofarius sá herbúðir þeirra, þá tók hann at yglaz ólmliga ok mælti því næst með grimligri raust: hrygg ero vorðin vor forlög, er útlendar skræfur skulu sett hafa sínar herbúðir í mínu ríki; vapniz nú þegar, góðir dreingir, ok göngum að þeim með fylktu liði ok tökum (þá) sva sem sauði í kví. Þeir gengu að með xij fylkíngum; Brútus fór í mót með fylktu liði, B; dette findes ogsaa hos Geoffr.
  135. konúngum, tilf. H, sandsynl. ved Skrivefejl.
  136. Griofarius, H.
  137. saal. H, B; Turonus, Geoffr, hvilket ogsaa svarer bedre til Benævnelsen Turonsborg.
  138. i H skrevet marg', ligesom margir; fra [tiáði þat fyri sínu liði, að hann . . . . . þúngt fallið hafa, en sýndiz úvænt til leiðrèttu, við sva mikið ma . . . ., en landherinn kom við, B.
  139. fra [á vit, B.
  140. in Totonesio littore, Geoffr.
  141. Albion, Geoffr.
  142. Cornelius, her og hyppigst i det fölgende H.
  143. fra [hann tók at briótaz miök imóti risum, þvíat þeir voru þángað flestir á landit, B.
  144. saal. H, B; Goëmagot, Geoffr.
  145. saal. H; xij, B, hvilket ogsaa stemmer med Geoffroys: duodecim cubitorum.
  146. að hann hafði gengið að einni eik ok knykt upp með rótum, ok að öllu var hann því verri við að eiga sem hann var meiri ok styrkari en aðrir risar, B.
  147. Þat er sagt, að Britó liet gera veizlu mykla ok hellt goða helgi, B.
  148. Brittó sagði sèr forvitni á at sjá fáng þeirra, Koríneus ok risans, B.
  149. fra [bjó hann sik til fángs ok lagði af ser vapn; tókuz þeir til; vurðu faung þeirra nokkuð sterklig að siá, þeir blesu hátt ok stundu hart; risinn tók Koríneum sva fast, að brotnuðu ij rif í hans hægri síðu en j í hinni vinstri, B; det sidste stemmer med Geoffr.
  150. Korineo renn miök í skap, er hann var sva fast tekinn, B.
  151. apils, ved Skrivefejl, H.
  152. auxl, B; imposuit illum humeris suis, Geoffr.
  153. saal. H (hm̄).
  154. fra [rann með hann fram á sjóvarhamra nokkura ok kastaði honum þar af fram; risinn kom víða við bergið, er hann fór ofan, ok var í mörgum hlutum er hann kom niðr á sjó, B.
  155. er, feilagt, H.
  156. fra [var kallaðr síþan Risa hlaup, ok vita menn enn glöggt hvar sá staðr er, sem Korineus kastaði risanum fyri bjargit, B. Hos Geoffr. hedder Stedsnavnet Lamgoëmagot, id est saltus (= hlaup) Goëmagot.
  157. saal. B og Geoffr; Enonantum, H.
  158. saal. Geoffr; Kaerlut, B; Careluð, her, H.
  159. saal. H, men feilagtig; arca testamenti capta erat a Philistæis, Geoffr.
  160. saal. her med fulde Bogstaver H.
  161. saal. overalt H; Camber, B, Geoffr.
  162. Britus, her, H.
  163. saal. B og Geoffr.; loegara, H.
  164. hæt, H.
  165. Cambria Geoffr.
  166. saal. Geoffr.; i H skrevet som Hvmbvs; Ymber, B.
  167. fra [herskrár ok harðfeingr, ágjarn ok illráðr, B.
  168. Albanasto, her, H.
  169. nýfallinn, t. B.
  170. eða gras þat er lilium heitir, t. B, overeenstemnende med Geoffr, der ogsaa lader Estrildis være Datter af en Konge i Germania, som Humber havde rövet der.
  171. Guendelionem, her, H.
  172. Corneli, H.
  173. Cornelius, H.
  174. yglðu áliti ok, t. H.
  175. blóðga rönd, B.
  176. attlar, B.
  177. ok rènaði ekki við þat þeirra ást ok dælleikar, t. B.
  178. Sabren, Geoffr.
  179. Loricus, her, H.
  180. saal. nedenf. H, Geoffr.; Madann, her, H.
  181. Cornelio, her, H, og strax nedenfor Cornelius.
  182. fra [hann fœddi hinn uirþuliga upp ok kendi honum íþróttir, B.
  183. ok var vandliga búið um gröft hans ok druckit erfi hans að fornum sið, t. B.
  184. Cornelius, B.
  185. Astrilldes, B.
  186. ok bauð til þeirrar veizlu öllum sínum vinum ok fulltrúum, t. B.
  187. dreda, Skrivefeil, B.
  188. siolf, H.
  189. saal. H; juxta Sturam fluvium, Geoffr.; við á þá er heitir Skorá, B.
  190. barðs, B.
  191. hon var bæði rík ok ráðgjörn, B.
  192. udfyldt efter B og Geoffr.
  193. jubet - præcipitari in fluvium, qui nunc Sabrina dicitur (af Navnet Sabren), Geoffr., men strax efter hedder det: usque in hunc diem appellatum est flumen Britannica lingua Sabren, quod per corruptionem nominis alia lingua Sabrina vocatur.
  194. dax, H.
  195. fra [þá var ok í þann tíma Hómerus kallaðr ágiætaztr að skálldskap ok málfimi, B.
  196. saal. efter Geoffr.; Memprius og Mempricius, B; Inpricius (efter mpricius) allevegne H.
  197. saal. Geoffr.; Malin, B; Malunn og Malmin, H.
  198. ok var hann leiddr eftir fornum sið, t. B.
  199. sitz, H.
  200. saal. H; áðr en hverr hans frændi mundi, B.'
  201. fra [flest sóma í óráðvendi ok stjórnleysi, B.
  202. fra [hann var verðr; átti hann ættstóra konu ok í alla staði sæmiliga góðum höfðíngja, B.
  203. saal. efter Geoffr.; Ebravtus, Ebavtus, Evbracus, Evbratus, Ebraicvs, H; Ebrutus, B.
  204. hann hèt Ebraicvs, t. overflödigen H.
  205. vinsæll var hann í uppfæðíngu af alþýðu ok ecki marglátr, B.
  206. rettet efter B; eigna, H; - relicta uxore sua, Geoffr.
  207. undri ok klækium, B.
  208. þyþaz, H.
  209. saal. B; dyraveðr, H.
  210. varga sveit, B.
  211. sá dó herfiligum dauþa er skamsamliga lifði, B.
  212. Eyuristeinn hafði rík í Macedonia, t. B, istedenfor: Eurystheus (regnabat) in Lacedæmonia, Geoffr.
  213. fra [sitt ættbornum einum, B.
  214. fra [vann borgir, braut kastala en felldi fiölda ríkissmanna; hann tók mikit herfáng í gulli ok silfri, B.
  215. Ebraicum, H; Ebrutam, B; vocavit Kaerebrauc, hoc est urbem Ebrauci, Geoffr.
  216. ok annar náligha ágiætaztr staðr á Einglandi, B.
  217. saal. rettet, med Hensyn til B's Læsemaade, som har: Meya kastali er kallaðr, Navnet svarer nemlig udentvivl til hvad Geoffr. kalder castellum puellarum (oppidum montis Agned, quod nunc cast. puell. dicitur); meyde clavstr, H.
  218. fra [rettet overeensstemmende med Geoffr. (Gad, Nathan et Asaph prophetabant in Israel) af Hs Læsemaade: gat Nathan Osaphat spám̄, uagtet denne giver en Mening, naar man oplöser det sidste Ord til spámann, istedenfor dets sædvanligste Betydning spámenn. B udelader denne Sætning.
  219. triginta, Geoffr.
  220. synir hans t. H.
  221. saal. H, svarende til Geoffroys Viridescutum (Grœnskjöldr); Gráskialldr, B.
  222. Sisiluius, B; Sisillius, Geoffr.
  223. Moravid, Geoffr.
  224. saal. H; Garl, B; Gaul, Geoffr.
  225. saal. H, B; Darden, G.
  226. Assateak, Siuel, B; Assarach, Buel, Geoffr., der fremdeles indskyder: Lagon, Bodloan, Kincar, Spaden, Iuor, Gangu, Hector, Kerin, Rud.
  227. Gloegin, B; Gloigni, G.
  228. Ignogni, Oudas, G.
  229. saal. G.; Guenban, H, B.
  230. Ragan, G; Ragug, B.
  231. Stadud, Gladiud, G.
  232. Angaes, G.
  233. Stadial, G.
  234. tilf. efter G. og B, som læser Galaek; efter Hs Læsemaade maatte det fölgende henföres til Stadial, men dette stemmer hverken med Geoffr. eller med B. Iövrigt indskyder G Navnene Gaudid, Angarad, Guendoloe, Tangustel, Gorgon, Medlan, Methahel, Ourar, Malure, Kambreda, Gael, Ecub, Nest, Chenn, Ebren, Blagan, Aballac, Edra, Anaor, Egron.
  235. saal. rettet overeensstemmende med Geoffr. (ad Silvium Albam, qui post Silvium Latinum regnabat); sunar Albaní, H; föður Albani, B.
  236. goðs, H.
  237. saal. efter Geoffr.; Silvini albrvsi, B; Siluijal batti, H.
  238. fra [rettet med Hensyn til det foranstaaende samt efter H og Geoffr.; B læser her: bioggv þeir Brvtvs ok Gronskioll vegliga groft hans; þeir tókv ríki eftir hann ok er engi saga frá þeim ger; derimod siges udtrykkelig i Geoffr. Brutus, cognomento Viridi-scutum, og i H: Brútus lèt vel búa gröft hans at fornum sið.
  239. hinn spaki, B.
  240. in spaka drottn. af Austrueg, B.
  241. þat musteri, er fyst var gert í heiminum almáttkum guði til lofs ok dýrðar, B.
  242. þá Leil tók at elldaz, gerðiz af honum lítil stiórn oc gengu menn miök siálfráði, en þat hlýddi illa er þeir rèðu meira er minna voru verðir ok uerr uilldu; gerðuz þá um hríð bardagar innenlandz, þeirra siálfra í milli, en konúngr siálfr fieck náligha ecki að gert, fiell hann þá frá er svâ var komið, þá hafði hann ríki ráðit hálfan þriðja tug uetra; hann var uinsæll uið sitt fólk meðan hann lifði, en þótti trautt slíkr kappi, sem hinir fyrri frændr hans, þó var hann miök harmdauþi, því at svâ var þar sem uíða, at gott þickir siálfræðit, B ogsaa efter Geoffr.
  243. Ludindibra, B; Geoffr. har kun Hudibras.
  244. hann var miog oþru uisu í hátt en faðir hans, hann var mikill skaurungr, atferslumaðr ok stiórnsamr, sem þá þurfti, þuíat miog uar gengin sèr ríkisstiórnin. Þat gerði hann fyst, er hann tók ríki, at hann friðaþi innan landz ok sætti þá er áðr voru rángsáttir en rak þá or landi er hann fieck eigi sætta; var þá friðr góðr ok samþykki allra manna í milli, B.
  245. en því er þetta sagt, at þat þótti undr er fuglinn mælti, t. B.
  246. hann var umbrotamaðr mikill, vitr ok ráðugr, hann uar hugkuæmr um margt þat er öðrum kom eigi í hug; hann liet gera borg þá er kolluð var Badi (jevnf. ovenf. under Hudibras), þar liet hann gera úti laug ok fiell þar á heitr lækr, sá er ueittr var til lángt í jörðu, þaðan í frá sem skógar voru ok merkr stórar; þar voru elldar stórir í sífellu, er heittu þat grjót, er lækirnir runnu á, t. B. - Geoffr. omtaler ogsaa calida balnea i Byen Kaerbadum, quæ nunc Badus nuncupatur, indrettede af Bladud men ikke af Hudibras.
  247. rettet; vart, H.
  248. ok uar þat makligt, at sá dæi herfiligum dauþa er fystr konúngr hafði tekit upp fiölkýngi að fremia, t. B.
  249. ein, H.
  250. saal. H nedenfor, B; Gordonilla, her, H; Gonorilla, Geoffr.
  251. saal. H nedenfor, B; Ragay, her, H; Regau, G.
  252. saal. H et andet Sted og B allevegne; Cordeilla, Geoffr.; Gordoella, oftest, H.
  253. rettet; venazt ok vitrazt, H; hon uar þeirra yngz en bæði fegurst ok uitrvz, B.
  254. lígt, H.
  255. Gordoello, H.
  256. fra [rettet overeenstemmende med B; i H er skrevet: vr min dott7 hèðan fra.
  257. rettet; hann, H.
  258. saal. H nedenfor, og B samt Geoffr.; Aganippius, her, H.
  259. alldjúpsettr, B.
  260. ecki er þetta ráð konúngi fellt, ef hann ueit huet títt er, B.
  261. mið, H.
  262. vitraði, ur. H.
  263. virðvlexta, H
  264. sina, ur. H.
  265. máldaga, B.
  266. mið, H.
  267. Maglauno, Geoffr.
  268. at ávarpi, B.
  269. Erineus, B; Hernuinum, Geoffr.
  270. fra [var allt misseri liðit, þá setti Ragau dóttir hans að á skylldi skilia riddara hans ok riddara, B; non præteriit annus, quin inter eorum families discordia orta fuerit, Geoffr.
  271. saal. H, jevnf. Heiðarvíga saga cap. 35, 39.
  272. fra [annsaka hann um elliuömm sín ok þá úvirðíng er til hans fèll, kuað hann uera ið mesta úræsin ok ættarskömm sinna frenda, B.
  273. svâ sem hon átti mèr mikit upp at giallda, B.
  274. at auuirði, B.
  275. Herfra er et stort Stykke (næst. 5 S.) overskr. i H.
  276. hafði eigi svâ klæði að hann ueri úhneistr, B.
  277. tilf efter B; udfaldet i H.
  278. bað leyna hans uesolld; fieck hon þegar menn til að fylgia honum til borgarinnar; hon liet gera honum laugar ok hressa hann, en er hann hafði þar verið hálfan mánuð, þá sendi hon föður sínum xl riddara, vel búna, ok liet fera honum uirðuligan konúngs skrúða með agiætligum uapnum ok allri hæverskligri harneskiu, B.
  279. almenníngi, B.
  280. xl vetra; hann var leiddr í borg þeirri, er hann hafði siálfr gera látið, B.
  281. xii, B.
  282. Conedagus, B; Cunedagius, G.
  283. fra [saal. tildeels efter Gjetning; i H har Skriften været meget mat, og Overskriverens Løsning derfor usikker; i det overskrevne staaer: mættvst oc borðvst . . . . . sva lykr, men i den antydede Plads læser man efter den oprindelige Skrift: . . rðr bardagi ok la .., hvorefter Sætningen er dannet.
  284. fra [ikke overskrevet i H.
  285. fra [ikke overskrevet i H.
  286. Rivallo, B, G.
  287. Rækken er hos Geoffr. saaledes: Gurgustius (Gorgustius, B), Sisillius (Siluius B), Lago (Jago B), Kinmarcus (Kinnmarus, B), Gorbogudo (Gordodago B).
  288. efter Geoffr., som har Ferrex; Feruen og Feruk, B; Ferevxen, H.
  289. Widen, G; Euallo, B.
  290. Porex, urigt. H.
  291. Ferevxen, H.
  292. saal. rettet; þr̄ (þeir) overskrevet i H.
  293. fra [sagðiz hon eiga uið hann skyllt eyrenndi, þat er hon uilldi flytia að fám mönnum nœruerandum, kuað þó mundu brátt bert uerða. Gekk hon þá inn í suefnhúsið ok ambátt hennar með henne; en er þær komu að huílu konúngs, laugðu þær hann með sauxum, er þær höfðu undir skickium ok uagu hann ok skáru allan í sundr í siga, B.
  294. saal. G (Dunwallo Molmutius) og H selv nedenfor, men her Dvnnovallvs; Dunyallo Molmocius, B.
  295. Clotenis, G; Gloteniss, B.
  296. Chornbr, overskr, H.
  297. Pinekus, B; Ymner, G.
  298. fra [þeir höfðu mikinn her ok eyddu borgir ok kastala huar sem þeir fóru. Duniuallo konúngr rieð mót þeim, hann hafði xx þúsundir (cum triginta milibus, Geoffr.) hermanna vel búnar; en er þeir funduz, sló þegar í harðan bardaga ok mikit mannfall; var leingi sigrinn úsýnn huarir fá mundu. Þá heimti Dunuallo til sín v hundrat (sexcentos, G) manna, þeirra er voru úngir ok dreingiligir, bauð þá skrýðaz herklæðum ok uapnum þeirra er dauþir uoru, ok sua gerði hann siolfr, ueitte síðan atgongu harða, ok hiuggu á tuær hendr; hugðu þeir þá, er ímóte voru, að hinir dauþu berðiz eigi síðr en hinir er lifðu; ok í þessi atlogu fiellu þeir báðir konúngarnir Raudcus ok Staterius, ok fiöldi liðs þeirra, en þeir sem eftir lifðu flýðu sumir en sumir gengu til handa; tók hann þá herklæði sín ok fór aftr til liðs síns, ok átte sigri að hrósa, B, stemmende temmelig nöje með Geoffr.
  299. ok bar hana merkitíðir allar, þær hann uirði mest, B.
  300. leges Molmutinæ, Geoffr.; Mamertini lög, B.
  301. fra [hann setti ok hofa riett, þann er eingi maðr skyldi sva illt gert hafa er hann skylldi eigi frið hafa ef þeir kiæmiz á hofa garð; að þeim hætte voru síþan sett kirkiu grið, eftir því sem þau átte að hallda um allan heim, B.
  302. fra [lagastyrktar, B; templum Concordiæ - quod ipse ad confirmationem legum construxerat, Geoffr
  303. þvíat þeir uoru menn metnaðargiarnir en höfðu með marga umspillendr, B.
  304. saal. H her og flere Steder med en mere nordisk Form for Brennius, ligesom Belir for Belinus.
  305. Norex, H.
  306. Elsingii, Geoffr.; Elfricij, B; i H overskrevet og kan efter Trækkene læses Afognius eller Chrognius.
  307. Guðleikr, B, hvilket ganske svarer til Geoffroys Guichthlacus.
  308. rak hann með iij skip nauðgan til Norðymbralandz; þar var Beli fyri ok spurðu allt huersu farið hafði, lèt hann þegar handtaka Guðleik konúng ok allt lið hans, en tók í sína geymslu konuna, B.
  309. fra [kuaz hann mundo taka opp uopn þeirra beggja, brenna ok bæla huetuetna, þyrma huarki honum ne öðru, B.
  310. saal. H.
  311. ok heiftúðigr, þó at skeift kiæmi uið; var fyst skothríð hin harðazta en síðan hauggorusta, B.
  312. þúsundruð, B, som ogsaa stemmer med Geoffr.; ok eigi voru fleiri menn úsárir en x hundrut, B, ligeledes efter Geoffr.
  313. Fraklands, B; Gallicana litora, Geoffr.
  314. Bel', H.
  315. saal. her H.
  316. í, H.
  317. bæði um þuert ok endilángt ok allra höfuðborga í milli; hann setti svâ ríkuligan konúngs friðinn, að á þ. göt, B.
  318. fra [hafðiz uið á Fraclandi ok frètte að Belínus sat í friði ok kyrrleik; hann uar brott rekinn or ríki, marga anduane, þess er hann þóttiz eiga að hafa; hugsaði hann sitt ráð, huat hann mætte að hafaz, kominn þar einskipa með litlu liði ok fiárhlut, þótte eigi auðuelligt að sækia sitt með lítinn afla; hann fór á fund þeirra sem þar voru fyrir, ok bar upp fyri þá sín uandræði, ok beidde að þeir mundi nokkurt lið honum ueita, en þeir gengu undan uið hann, ok þóttiz hann þeim helldr eiga að launa háð ok spott en uirðíng eða liðueizlu, ok iók honum í því hugar ángr, B.
  319. þeim hluta landz er Allobrogia hèt, B, overeensstemmende med Geoffr.
  320. hann var snarpr í sóknum ok grimmr í bardögum, en hægr ok kyrr í friði, hann uar manna fríðaztr ok geruiligaztr, mikill uexti ok ramr að afli, ueiðinn ok uakrlyndr í öllu, B.
  321. fra [auðmaðr mikill ok fastr af fè, B.
  322. hverjar heiftir, B.
  323. Gonoueno, B; Conwenna, Geoffr.
  324. fra [Brennir, H overskr.
  325. af, B.
  326. úmakliga þrongðir þú þá þessi iðr, er nú særir þú með nýum harmi, B.
  327. fra [efter den oprindelige Skrift i H; Overskriveren har læst urigtig á m̄ ein.
  328. rettet; ok, H.
  329. ok þeim er þat uita, að guþin láta þeim uel gánga er eigi girnaz iafnari annara, um þat fram sem rètt er, t. B.
  330. Brenevs, her H.
  331. hann, ur. H
  332. en er þeir sóttu til Rómaborgar, voru þar fyrir þeir forsjámenn, er consules voru kallaðir, B.
  333. saal. B, G; Sabius, overskr, H.
  334. Persentus, B.
  335. fra [fèll lið Rómverja sem storð, B.
  336. helldr uörðu þeir því harðfeingeligarr með skotum ok ualslongum, t. B.
  337. Bel', H.
  338. Galltvs, her, H.
  339. en þó ero mörg þrekuirke hans ritoð í öðrum bókum, t. B.
  340. Gurgiunt Brabtruc, Geoffr.; Gurguit Barbaruch, B.
  341. fra [lðm overskrevet i H, men sikkert feilagtig.
  342. Partheloim, Geoffr.; Uorthomis og Vartholomis, B.
  343. konúngr spurði hversu af stæði um ferð hans: Vartholomis bað konúng fríðar, sagðiz hafa uorðit þángað sæhafa en áðr landflótti af Spánlandi, ok rekiz um haf innan eigi skemr en xviij mánaði, B.
  344. B tilegner Gvitelinus disse Love: hann uilldi þó láta eftir sig lifa nockurar ágiætar minniar sinnar spectar: hann setti þau lög í landi, er kölluð uoru Marciane lög ok uoru þau myklu diúpari ok spakligri en þau er áðr uoru; þau lög uoru þar síðan leingi halldin ok uíða í oðrum löndum, sömdu margir menn sín lög þar eftir.
  345. Navnenes Orden er anderledes hos Geoffr., der er Sisillius Sön af Guitilinus; Sisillius's Sön Kimarus; hans Eftermand Broderen Danius; dennes Frillesön Morvidus; B derimod udelader Danius, og har Ganarus istedenfor Kimarus, men Moruidus som Slegfredsön af Ganarus.
  346. saal. H allevægne, de övr. Moruidus.
  347. fra [silúng, B; pisciculum, Geoffr.
  348. Gorbonianus, B, Geoffr.
  349. hann var háttsamr ok hirðprúðr, örr ok ástsæll, ríkr ok rèttlátr, stjórnsamr ok stiltr vel, t. B.
  350. Arthgallo, Geoffr.
  351. her er et Stykke i H uden Overskrivning, med Undtagelse af de anmærkede Steder.'
  352. fra [overskrevet i H.
  353. fra [overskrevet i H.
  354. fra [leiddi hann heim til geruibúrs síns, ok liet hann þar uera sua at aðrir menn uissu ecki til, B.; in thalamo suo occuluit, Geoffr.
  355. þui at hann liez í höfði kenna, ef nockurr gnýrr eða háreysti ueri, t. B, stemmende med Geoffr.
  356. margs anduani t. B.
  357. fra [overskrevet i H.
  358. saal. oprindel. H, men overskr. Jorkv.
  359. saal. efter Gjetning; i H overskrevet þr (þar).
  360. fra [overskrevet i H.
  361. Ellididvs urigtigt overskr. H.
  362. fra [overskrevet i H; til denne sidste Sætn. (en Ellid. - - justis) findes intet tilsvarende i Geoffr, hvorfor justis er oversat overeensst. med Stedet i Hist. Eccl. Island. I, 5032. Ordet steinn i det fölgende, som vel ialmindelighed betyder en Bygning af Steen, men som oftest bruges om Klostre, er her oversat ved „Taarn“ ifölge Geoffr, som deels benævner det „turris“ deels „carcer“.
  363. fra [overskr. i H.
  364. fra [overskr. i H; gerþa hann, udentvivl urigtigen.
  365. fra [overskr. i H.
  366. Kaerleir, Geoffr.; Kaerlek, B.
  367. fra [overskr. i H.
  368. Ellidur eller Ellirur her H overskrevet.
  369. fra [overskr. i H.
  370. fra [overskr. i H; Vigenius hafði ríki suðr frá Humru, en Peridurus enn nerðra hlut, t. B.
  371. Þá tók Vigenius sótt ok andaþiz, en Peridurus tók allt ríki ok stýrði uel ok stilliliga, svâ at menn þóttuz náliga hafa iðgiolld Eliduri; þó var hann eigi leingi konúngr, B, stemnende med Geoffr.
  372. fra [overskrevet i H.
  373. her er et Blad tabt i B.
  374. forandret efter Gjetning, hvortil Trækkene i H ogsaa give Anledning; v̄ (um) er overskrevet.
  375. fra [overskrevet i H.
  376. fra [overskrevet i H.
  377. herfra er et Stykke overskrevet i H.
  378. de tre sidste Navne ere Enniaunus; Idvallo, Runno, hos Geoffr.
  379. Porrex, Cherin, Geoffr.
  380. Fulgenius, Geoffr.; H Sulgencivs, den fölgende Række er vidtlöftigere hos Geoffroy: Eldulus, Andragius, Urianus, Eluid, Cledancus, Cletonus, Gurgintius, Merianus, Bleduno, Cap, Oenus, Sisillius, Blegabred, Arthmail, Eldol, Redion, Rederchius, Samuilpenissel, Pir, Capoir, Gligueillus, Heli.
  381. dette Navn er uden Tvivl sammensmeltet af Cap, Oenus hos Geoffroy.
  382. saaledes H i det Fölgende, men her Casibellus; Cassibellaunus, Geoffroy; hos Cæsar hedder Navnet Cassivellaunus.
  383. saaledes H i det fölgende; Nennius, Geoffr.; Venius, her, H.
  384. saaledes H i det fölgende, samt Geoffr.; Androgenvs, her, H.
  385. saal. rettet, i H er mz overskrevet, saa at der kun sees vðvlega.
  386. rettet; sie er overskrevet, saaat kun f i Enden af Ordet er synligt. Slutningen af tre Linier i H har været ulæselig for Overskriveren.
  387. herfra er et Stykke med den oprindelige Skrift.
  388. Geoffr. nævner: reges subditi . . . . Cridious rex Albaniæ, et Guerthaeth Venedociæ, atque Britael Demetiæ.
  389. Nenevs, her, H.
  390. her begynder B igjen.
  391. tilf. efter B; udfaldet i H.
  392. Uallands, B; fra [overskrevet i H.
  393. rettet; overskrevet er hafþi.
  394. fra [overskrevet i H.
  395. fra [hálfum mánaði siðarr, hann var leiddr í Lundúnum ok lagið suerð í gröf hjá honum, þat er hann hafði tekið af Julio, B, temmelig nær efter Geoffr.
  396. saal. H; undi, B.
  397. efldiz hann þá að liði ok öllum herbúnaði, ok allt þat fólk, sem hann hafði undir brotið áðr með hörðum hernaði ok ágirndar grimleik, lokkaði hann þá til liðs sèr með blíðum linleik ok fagurligum fyriheitum, gef hann höfðíngjum gull ok gersemar, en herteknum frelsi ok fóstrland, ok sá er þeim hafði fyrr uerið grímr sem ið óarga dýr sýndi sik þá öllum linan ok hógueran sem hinder kálb (nunc mitis agnus, humili balans voce, Geoffr.) ok allt þaðan af uarð hann sva uinsæil að allir uilldu honum fylgia, sem sínum föður eða bróður, B, omtrent stemmende med Geoffroy.
  398. fra [overskrevet.
  399. stik gera í, B.
  400. hann settiz í turn einn ok hèllt sig þar, þvíat hann trúði ecki uel Vaulum, óttaðiz hann að þeir sem áttu margt hart yfir að giallda mundu þá þess minnaz, er hann uar þar kominn fáliðr, B.
  401. Hireglas, B; Hirelglas, Geoffr.
  402. Celinus, B; Evelinus, Geoffr.
  403. áleiksi, B.
  404. Androgius, her og nogle andre Steder, H.
  405. kr, konúngr, t. H.
  406. með mínum tænaði, B.
  407. herfra er et stort Stykke overskrevet i H.
  408. Scævam filium suum, Geoffr.; sendi þeim dóttur sína ok xxx höfðíngia, alle sèr skyllda, í gislíng, B.
  409. fiell lið huaratueggiu sua ótt sem lauf af uiði, B.
  410. ok kysti á kne honum, t. B.
  411. B lader Androgeus holde denne Tale til Kasibellans Afsendinge, og gjör den endnu udförligere; blandt andet siger Androgeus: Satt er þat er mælt (er): að af geingi uerðr huerr gaufugr, þuíat iafnan á höfðíngi meira sigrs uon undir fylgdarmönnum en sèr. Denne Afvigelse stemmer ogsaa med Geoffroy.
  412. vij uetr, B.
  413. ríki gjentager her H.
  414. Kambelínus, B; Kymbelínus, Geoffr.
  415. Guidus, B; Guiderius, Geoffr.
  416. fra [sá höfdíngi með honum er hèt Lesíus Hamo (Levis hamo, Geoffr.); þeir tóku land við borg þá er hèt Porcestria, settuz þegar um borgina ok gerðu borgarmönnum ij kosti: að gefaz upp eða suellta í hel, B, stemmende omtrent med Geoffr.
  417. þvíat hann hafði numið að gislum Breta í Rómaborg, B.
  418. fra [ikke overskrevet i H.
  419. rettet; i H er overskrevet hs (hans).
  420. fra [ok eggjaði fast sitt lið, varð þá enn mannfall mikið, skundaþi Claudius [til skipa en Hamo til skógar ]. Aruiragus sótti þá á skóginn eftir Hamone, þar til er hann fieck kuíað hann á einni sióuar strondu (quod nunc . . . . Hamtonia nuncupatur, Geoffr.), ok liet hann þar líf sitt; þar var síðan kölluð Hamons höfn (portus Hamonis, Geoffr), B.
  421. Porcestrium, B; quæ tunc Kaerperis, nunc autem Portcestria vocatur, Geoffroy.
  422. saal. H, muligen = býst; bióz (bjóst), B.
  423. ok Suðreyjar, t. B; Orcades et provinciales insulas, Geofr.
  424. Geuisse, B; Genuissa, Geoffr.
  425. þat uar at landamæri, þar er mættiz Kambría ok Lógría; sú borg uar kölluð Glucester, t. B; Kaerglou i. e. Gloucestria nuncupata, Geoffr.
  426. at heimta rèttan máldaga af Aruirago, B.
  427. fra [sætt ok friði eða yfirboði ok uansætt, B.
  428. ok hafði eingi konúngr lánga æfi uerit slíkr merkismaðr sem hann, fyri allra hluta sakir, þeirra er heiðinn konúng mátti fríða, B.
  429. fra [ikke overskrevet i H; Glucestria, B.
  430. rex Pictorum, Geoffr.
  431. Rodrie overskrevet i H.
  432. de Scythia cum magna classe veniens, Geoffr.
  433. steinturn, B.
  434. saal. H; ifölge Geoffr. og B menes her de som bleve tilbage af Rodriks Folk, hvilke alle gik over til Marius.
  435. nè leita þángað ráðs sonum sínum, ok vurðu þeir að teingjez við Íra, t. B.
  436. fra [overskrevet i H: hèr skrift, men med tydelige Tegn til Forvanskning; den her optagne Læsemaade er efter Gjetning, som stötter sig paa de synlige Træk af den oprindelige Skrift; þótt eigi fylgi þessi frasögn, B.
  437. ok gallt þeim alla skatta liettliga, t. B.
  438. fra [sèr fyrirbúa ueizlu þá hèr í heimi, er annars heims skyldi nióta mega. Þetta fieck honum mikillar áhyggju, B.
  439. rettet; þeim, overskr, H.
  440. saal. efter Sammenhængen i det fölgende; þeir overskr i H.
  441. saal. ifölge Trækkene af den oprindelige Skrift i H, eigr overskrevet; ok gaf konúngr þeim öllum iarðir ok aðra góða hluti, B.
  442. fra [ikke overskrevet i H.
  443. clavdyocest', overskr. H.
  444. skrives bretz.
  445. saal. H. senere, men her Cassius; Kassus, B; Carausius, Geoffr.
  446. fra [rettet; þægr overskrevet i H.
  447. rettet; Cassianus, H.
  448. Karicius, her H, overskrevet.
  449. Asklepiodotus, B, Geoffr.
  450. skamt frá fossi þeim er síðan tók nafn af þeirra lífláti, t. B.
  451. saal. overskrevet i H, men sikkert forvansket; Geoffroy har: urbis Legionum cives og kalder Albanus Verulamius; urbs Legionum gjengives ellers ved Kantarabyrgi, og saaledes har B paa dette Sted: þeir voru af Kantarabyrgi.
  452. Amphilialus, B; Amphibalus Geoffr.
  453. saal B, og de oprindelige Skrifttræk i H bestyrke denne Læsemaade; hinir overskrevet.
  454. fra [gaf sik upp sjálfan í dauþa, at hann mætti æ lifa, B.
  455. höfðíngja, B; senatorem, Geoffr.
  456. saal. overalt H; Constancius, Geoff., B.
  457. fra [ikke overskrevet i H.
  458. fra [ikke overskrevet i H.
  459. herfra er henved 1½ Side ikke overskr. i H.
  460. þá lifðu enn margir þeir menn er sunnan höfðu komið með Constancío; þeir gengu fyrir Constantínum ok mæltu sva: hue leingi ætlar þú að kueliaz í útlegð þessi ok láta oss anduani gánga eigna varra ok frenda. Þú ert af varri ætt, ok máttu oss aftr giallda er vèr höfum mist, hvat sitr þú her? nú er af höndum rekinn Maximus konúngr ok friðat allt Bretland; hverja fremd eða farsæld má hèr fá göfugr maðr? hèr er eigi riddara styrkr, hèr (er) lítil gnótt gullz eða silfrs, ger svâ vel, far til Rómaborgar með her þinn ok sæk hana með þínu sverði, vinn svâ aftr undir þig óðal þitt ok giallt oss svâ aftr konur vârar ok sona, ok stórar eignir, er vèr lietu að baki oss, þá er vèr fylgdum föður þínum til þessa lands, þui at þú ert skylldr að bæta oss þat er vèr mistum fyri hans sakir, B.
  461. fra [borgina ok allt Romaniam, B.
  462. yfir öllum konúngum, B.
  463. Leolinum, Geoffr.: Goelinum, B.
  464. Pascetra, B; Kaerperis, Geoffr.
  465. Uestmaraland, B; Westmarialanda, Geoffr.
  466. Gunbertum, B; ut a rege Gomberto auxilium acquireret, Geoffr.
  467. Octovianus, her, H.
  468. Leonini, Geoffr.
  469. Cananivs, her, H; Conanus, B, Geoffr.
  470. fra [en þó sættuz þeir vm (síðir) sua að Konanus skyldi hafa Breta ríki en Maximianus gerðiz hinn mesti hermaðr, hann drap hertoga þann er Vmbalius het ok reð fyri ríki því er Armonica het, ok gef hann Konano mági sínum þat ríki, B.
  471. fra [skrevet to Gange i H.
  472. Aquilegia, B.
  473. af vinum Graciani, t. B, overeensstemmende med Geoffr.
  474. Guanius, Geoffr., der kalder disse to Anförere duces Pictorum et Hunnorum.
  475. d. e. Armorica, ifölge Geoffr.
  476. fra [hon villdi eigi gánga með heiðnum manne, fieck hon ser þa meya lið mikið ok fór suðr til Róms með xj þúsund meya; en er hon kom sunnan til Kolni, B.
  477. Attala, her, H.
  478. fra [herr Graciani keisara, en höfðíngjar hersins voru Gnaius Húna konúngr ok Melga; þeir lietv höggva Vrsulam ok allan meya flock hennar, þvíat þær villdu eigi samþyckia þeim til savrlífiss, B.
  479. saal. fra [rettet med Hensyn til B og Geoffroy.; Armonico Armenia konúngs, H.
  480. saal Geoffr. og H selv senere; Constancius her, H.
  481. rettet; Constancius her H.
  482. Herfra er et Stykke i H overskrevet.
  483. spam (ligesom spámenn) overskrevet i H.
  484. Geoffr. kalder Vortegirnus consul Gewisseorum.
  485. þers, H, her og ellers hyppig i lignende Former.
  486. hann tók þá til hirðarinnar hundrað Skota (centum Pictos milites, G) ok bar fee á þá. Þeir mæltv oft við Vortigernvm: þv skilldir kongr vera þvíat Konstancius er huarki uegandi ne ueriandi, B.
  487. landiþ, H. Pictos velle conducere Dacos et Norwegenses - ut maximam inquietudinem inferant, G.
  488. dette Ord er ikke overskrevet i H.
  489. fóstra (nutritores, G) sueinanna flýði með þá á Kornbretaland (in minorem Britanniam, G), B.
  490. Budecius, Geoffr.; Navnet findes ikke i B.
  491. ikke overskrevet i H.
  492. uden Overskrivning i H.
  493. her er overskrevet vr, men den oprindelige Skrifts Form skimtes underneden.
  494. Saaledes eengang med fulde Bogstaver i H, men ellers overalt Heīgestr, der ogsaa kan læres Heingestr; B har Formen Heimgestr, Geoffr. Hengistus.
  495. dette Navn er næppe læseligt i H, men Læsemaaden synes dog at være sikker, hvilket bestyrkes ved Geoffr. VI, 10, der har Horsus.
  496. Her er B meget mere kortfattet: En er Aurelíus vex upp, þá var Uortigernus hrœddr vm sik, fieck hann sèr þá fulltings menn kynstóra af Saxlandi ok sva hetv: Heimgestr ok Cerdix, ok margt lið með þeim; spilltv þeir allt kristnum dómi ok brutv niðr, kóngr mægðiz uið Heimgest ok fieck dóttur hans, en þó vurðu þeir síðarr missáttir sín ímilli, fór Heimgestr að honum með her, varð Uortigernus borinn ofrliði ok hertekinn, varð hann mikið ríki að gefa þeim til lavsnar ser. Síðan villdi hann gera láta tvrn eða kastala til skióls sèr í einv fialli o. s. v., (jevnfr. nedenf. 27. Cap.)
  497. Den foregaaende Sætning findes saaledes hos Geoffr.: cui Hengistus: Deos patrios, Saturnum, Jovem, atque ceteros qui mundum gubernant, colimus: maxime autem Mercurium, quem Woden lingua nostra appellamus. Huic veteres nostri dicaverunt quartam septimanæ feriam, quæ usque in hodiernum diem nomen Wodensdai de nomine ipsius sortita est. Post illum colimus deam inter ceteras potentissimam, nomine Fream, cui etiam dedicaverunt sextam feriam, quam de nomine ejus Fridai vocamus.
  498. fra [ikke overskrevet i H.
  499. emergentes ex Albania Picti, Geoffr.
  500. herfra er et stykke i H ikke overskrevet.
  501. tilf.
  502. Rowena, Geoffr.
  503. saal. H senere, her Facencius; Pascentius, Geoffr., som ogsaa nævner en tredje, Katigernus.
  504. Octa, Geoffr.; som Octas Fölgere nævner Geoffr. Ebissa et Cerdich (jevnf. Bs Cerdix ovenfor).
  505. saal. rettet; Vortini, overskr, H.
  506. fra [overskr. i H.
  507. fra [overskr. i H.
  508. Dette Ords Læsemaade er meget usikker, og kunde maaskee ogsaa læses .ij, (ɔ: to af Heimgests Sönner). I det tilsvarende Sted i Geoffr. VI, 18 hedder det: Quatuor bella gessit cum eis [Vortimerius cum barbaras], et in omnibus superavit - - - - secundum super vadum Episford, ubi convenerunt Horsus et Catigernus, alter filius Vortegirni. Congressuque facto ceciderunt ambo, alter alterum letaliter aggressi.
  509. fra [overskrevet i H.
  510. fra [overskrevet i H.
  511. rettet efter de oprindelige Skrifttræk i H; Vortini; overskr.
  512. fra [overskrevet i H.
  513. kiæme, H.
  514. trecenta millia armatorum, Geoffr.
  515. consul Claudiocestriæ nomine Eldol, Geoffr.
  516. herfra er et större Stykke for störste Delen overskr. i H.
  517. saal. synes oprindelig at være skrevet i H; overskrevet er vtlægi.
  518. in urbem, quæ postea Kaermodin vocata fuit, Geoffr.
  519. Dabutius, Geoffr.; i B forekommer ikke dette Navn.
  520. fra [þvíat þá er ek huillda, sagði hon, í klefa mínum byrgðum, kom oft til mín úngr maðr uiænn, ok var blíðr uið mik ok huarf sva iafnan á bravt að luktr uar klefinn, en vm síðir átti hann þenna svein með mèr, þvíat ek hefi alldri haft annan mann, B.
  521. fra [er formet deels efter de oprindelige Skrifttræk, som kunne skimtes i H (til sin . . g . . . vm speking ok), deels efter Geoffr.: jussit Maugantium ad se vocari. I B nævnes kun frœðimenn.
  522. tilf. efter Gjetning.
  523. fra [forandret efter de oprindelige Skrifttræk; þat er, overskr.
  524. fra [efter B; i H staaer kun anda.
  525. fra [rettet efter Gjetning; brigþa mætti, H; her ere Ordene ok jarðar anda ok brigþa ikke overskrevet.
  526. m likiv, overskrevet i H.
  527. Konúngr spurði frœðimenn sína ef sva mætti verða. Þeir svöruðv: hueruetnu er það í fornvm savgum, þeim er ver trvum sannar vera, að þat anda eðli se í lofti, meðal sólar ok túngls, er kallaðir ero manneinglar, hafa svmir anda eðli en svmir mannz, ok mega taka manna ásiánur ok gets börn, B. Adductus autem Maugantius, auditis omnibus ex ordine, dixit aa Vortegirnum: In libris philosophorum nostrorum et in plurimis historiis reperi, multos homines hujusmodi procreationem habuisse. Nam ut Apulejus de deo Socratis perhibet, inter lunam et terram habitant spiritus, quos incubos dæmones appellamus, hi partim hominum, partim vero angelorum naturam habent, et cum volunt assumunt sibi humanas figures et cum mulieribus coeunt, Geoffr.
  528. fra [ikke overskr. i H.
  529. þá mælti Merl. til spámanna konúngs: segið til, dritskeggíngar, B.
  530. drekar, B; dracones, Geoffr.
  531. til híðs síns, add. B.
  532. saal. B og som det synes H oprindelig, men overskr. Gvðlavgr.
  533. her sees i H nogle Bogstaver af den oprindelige Skrift, uden Overskrivning, som ikke med Sikkerhed kunne læses, men synes at være eft'; i saa Tilfælde vilde Overskriveren have læst Begyndelsen af denne Sætning noget feilagtig, og Ordet ept' er ogsaa der overskrevet med en anden nyere Haand end det övrige.
  534. fra [sem eftir er mynt ið stærste af kuæði þuí er Merlins spá heitir, er orti Gunnlaugr múnkr Leifsson, ok kunna margir menn þat kuæði. En er Merlin lavk spá sinne þá lofaði konúngr miog fróðleik hans ok uisdóm. Sv spá hefir oft síðan af hinum uitrvstvm mönnum á Einglandi rannsökuð uerið ok finz æ nockuð þess í, er myklum raukum þickir sæta, B.
  535. saaledes næppe læseligt, med röde Bogstaver; i Margen ved Siden af er skrevet med Blæk, af den samme Haand sem har sögt at opfriske den gamle Skrift: Merlinu sspaa, og underneden i anden Linje: ölæs (ulæselig) Begyndelsesbogstavet er rödt.
  536. d. e. sundbáls. Sund-bál, Söens (egentlig Söguden Ægirs) Ild = Guld; Guldets Ved (Træarter af Hankjön) = Mand, jfr. Snorre Edda (Arnam. Comm. Udg. I, 334).
  537. saal. tilf. efter de ældre Afskrifter, da et Ord maa være udfaldet i H.
  538. fra [Schevings Rettelse istedenfor Sagði við, som er overskrevet i H; virkelig sees ogsaa var at have oprindelig staaet der, og dette forudsætter igjen Læsemaaden sagðr for sagði, uagtet der ikke sees noget Spor af denne Forandring.
  539. Schevings Rettelse for myrkt, som er overskrevet i H.
  540. Schevings Rettelse for kristin, som er overskrevet i H.
  541. fra [Rettelse, som Sammenhængen og det efterfölgende heldr synes at fordre; i H er overskrevet leita ýtar, som ikke synes at give nogen passende Mening; med Hensyn til Formen leitig-a jevnf. kallig-a i Goðrúnar kviða III, 7.
  542. saal. efter Gjetning; i H staaer nu overskrevet for hr̄ā, som kun kan læses for herra, hvilket ikke tillader nogen utvungen Forklaring. Med Hensyn til Udtrykket forn minni, jevnf. Fornm. s. 8, 53; Snorre Edda, I, 618; at Ordet fornra kunde være skrevet som i to Ord foraarsages ved en Rift i Membranen.
  543. að, H.
  544. Det foregaaende er den islandske Oversætters Indledning, hvortil ikke findes noget tilsvarende i Geoffoy.
  545. Rettelse, med Hensyn til Latinen, som tillige bestyrkes ved at et V sees at have været det förste Bogstav i H, men ved Overskrivningen er det blevet til Sar e; ældre Afskrifter have sáz í, som udentvivl er Rettelse.
  546. Tres fontes in urbe Guintonia erumpent, Geoffr.
  547. fra [med den oprindelige Skrift uden Overskrivning.
  548. fra [uden Overskrivning.
  549. staðar er overskrevet, men öjensynlig urigtig, da Bogstaverne næppe have kunnet rummes. Læsemaaden staði bestyrkes ved Stedet hos Geoffroy: quorum rivuli insulam in tres portiones secabunt.
  550. saaledes underneden, men bezt er overskrevet, der giver samme Mening.
  551. jfr. Brynh. kv. I, 31.
  552. [ej overskrevet.
  553. saaledes rettet efter tydelige Spor i H og efter Sammenhængen; ligja er skrevet over.
  554. Qui bibit de altero indeficienti fame peribit, Geoffr.
  555. saaledes oprindelig, ved Overskriften gjort til því.
  556. fra [ikke overskrevet.
  557. nec corpus ipsius subire poterit sepulcrum, Geoffr.
  558. fra [ikke overskrevet.
  559. dette og den förste Halvdeel af fölgende Ord er ikke overskrevet.
  560. fra [ikke overskrevet.
  561. saaledes rettet for det i H overskrevne h'a; i Geoffr. staaer: si superjecta fuerint.
  562. herfra og til Slutningen af 12te Vers ere kun faa Ord overskrevne.
  563. lapides in limpham, Geoffr.
  564. rettet efter Geoffr.: cinis in aquam; H har at, udentvivl ved Skrivefeil.
  565. ad hæc ex, urbe Canuti nemoris eliminabitur puella, ut medelæ curam adhibeat, Geoffroy.
  566. Quæ ut omnes artes inierit, solo anhelitu suo fontes nocivos siccabit, Geoffr.
  567. i H skrevet som fekker.
  568. saaledes rettet efter Latinen; Kolidonis, H.
  569. Exin ut sese salubri liquore refecerit, gestabit in dextera sua nemus Caledonis, in sinistra vero murorum Londoniæ propugnacula, Geoffr.
  570. saal. H.
  571. efter H er dette Ord usikkert, det kunde maaskee læses skal, og muligen paa flere Maader.
  572. saal. H, ikke overskrevet.
  573. saal. H temmelig tydelig, skjöndt Ordet er usædvanligt; i Latinen maatte det svare til cibus (= verðr).
  574. Quacunque incodet, passus sulphureos faciet, qui duplici fiamma fumabunt: fumus ille excitabit Rutenos et cibum submarinis conficiet, Geoffr.
  575. Herfra er overskrevet, forsaavidt ikke det modsatte bemærkes, indtil i Vers 40.
  576. Lacrymis miserandis manabit ipsa, et clamore horrido replebit insulam, Geoffr.
  577. rettet, med Hensyn til det latinske; hrottr, H, overskrevet.
  578. fra [i H er kræsa eller hræsa overskrevet, som eet Ord.
  579. d. e. hornkvistu.
  580. rettet med Hensyn til Latinen (gestabunt); i H er overskrevet ē hº (en hon), men med tydelige Spor til Forvanskning.
  581. Interficiet eam cervus decem ramorum, quorum quatuor aurea diademata gestabunt, sex vero residui in cornua bubalorum vertentur, Geoffr.
  582. Rettelse, overeenstemmende med Latinen; þrir, H, overskrevet.
  583. saal. overskr.
  584. quæ nefando sonitu tres insulas Britanniæ commovebunt. Excitabitur Dancium nemus, et in humanam vocem erumpens clamabit, Geoffr.
  585. saal. synes oprindelig at have staaet i H, men overskrevet er Cimbria.
  586. rettet, overeensstemmende med Latinen; vontoni, eller Vontoni, overskrevet.
  587. fra [rettet efter Schevings Vink, med Hensyn til Latinen (absorbebit tellus te); overskrevet er vr Skyp', hvor det sidste Ord let kan være fremstaaet af gleypir.
  588. færðo, overskrevet i H.
  589. fra [ikke overskrevet i H.
  590. Schevings Rettelse, som bestyrkes ved Latinen (applicant); leng' (lengra) overskrevet.
  591. havfþi, ikke overskrevet, H.
  592. Accede Cambria et junge lateri tuo Cornubiam, et dic Guintoniæ: absorbebit tellus te. Transfer sedem pastoris, quo naves applicant, et cetera membra caput sequantur, G.
  593. fra [Schevings Rettelse, som bestyrkes ved Latinen; H har sætaz svndi, overskrevet.
  594. fra [ikke overskrevet i H.
  595. fra [ikke overskrevet i H.
  596. rettet; i H er overskrevet vvandað, med tydelige Spor til Forvanskning.
  597. fra [rettet efter Gjetning, istedenfor det i H overskrevne bana ('el. kana) þioð v̄ þt (um þvíat). Scheving antager, at Forvanskningen gaaer endnu videre, og at man burde læse: Vinton man falla | veit ek kenna þjóð | um því, o. s v.
  598. saaledes H overskrevet; efter Trækkene kunde Ordet læses griðbiartar.
  599. rettet; drepnr (drepnar) overskrevet i H.
  600. fra [ikke overskrevet.
  601. Ordenen i 17de og 18de Vers viger noget fra Latinen, der lyder saaledes: Festinat namque dies, qua cives ob scelera perjurii peribunt. Candor lanarum nocuit, atque tincturæ ipsarum diversitas. Vah perjuræ genti, quia urbs inclyta propter eam ruet. Gaudebunt naves augmentatione tanta, et unum ex duobus flet, G.
  602. det sidste Bogstav er ikke overskrevet, og har derfor ikke staaet i Afskrifterne.
  603. fra [ikke overskrevet.
  604. H har kun Tallet . d.
  605. Reædificabit eam ericius [oneratus pomis, ad quorum odorem diversorum nemorum convolabunt volucres, see Vers 21]. Adjiciet palatium ingens, et sexcentis turribus vallabit illud, Geoffr.
  606. saal. uden Tvivl oprindelig H, hvilket det förste Bogstavs Form (Đ) ogsaa viser; ved Overskriften er det blevet til sat.
  607. fra [ikke overskrevet.
  608. saaledes sees at have staaet i H, men ved Overskriften er det forvansket til hann.
  609. saal. oprindelig; mer overskrevet.
  610. fra [rettet efter Latinen; overskrevet er: eyrteins ok.
  611. Invidebit ergo Londonia, et muros suos tripliciter augebit. Circuibit eam undique Tamesis fluvius, et rumor operis transcendet Alpes, Geoffr.
  612. saal. synes at have staaet oprindelig; overskrevet er vm.
  613. saal. underneden, men overskrevet er þi (því).
  614. det latinske Forbillede see ved 19de Vers.
  615. fra [ikke overskrevet.
  616. ikke overskr.
  617. fýstr jfr. Göndlar fýstr, pugnæ cupidus, Rekstefja str. 32, Scr. hist Isl. III, 266.
  618. ikke overskrevet.
  619. Occultabit intra illam ericius poma sua, et subterraneas vias machinabitur, Geoffr.
  620. v'þjóðar overskrevet, men Siglet for er sees at have staaet ved den förste Stavelse.
  621. fra [ikke overskrevet med Undtagelse som det synes af Ordet viðar, som maaskee er forvansket; da det tilsvarende i Latinen synes at være: solum insulæ dilatabitur, kunde man formode, at man for víðar burde læse víðaz (dansk: udvides, isl. sædvanl. víðka), men denne Form forekommer, saavidt vides, ikke.
  622. ikke overskrevet.
  623. fra [ikke overskrevet. In tempore illo loquentur lapides, et mare, quo ad Galliam navigatur intra breve spatium contrahetur. In utraque ripa audietur homo ab homine et solum insulæ dilatabitur. Revelabuntur occulta submarinorum et Gallia præ timore tremet, Geoffr.
  624. fra [ikke overskrevet.
  625. rettet; flvganda, H overskrevet.
  626. fra [ikke overskrevet.
  627. disse Ords Læsemaade fra [er noget usikker, paa Grund af Overskriften, hvor Ordene gjerne löbe sammen i eet; de overskrevne Træk kunde læses nvfirgia eller nvfirgla, men under de to förste Bogstaver sees Enderne af to Bogstaver fra den oprindelige Skrift, som gaa nedenfor Linien; disse kunne passe til ny; efter g sees ligeledes tydeligt over Linien Siglet er; vel forekommer intet tilsvarende i Latinen, men i den frie Oversættelse synes Udtrykket nýsir gerla (accurate spcculatur eller explorat) at passe ret vel til Meningen. Ordet (at) nýsa (og nýsaz) forekommer i Hávamál (7, 142) og Egil Skallagrimsons Saga c. 44, Sonartorrek 13.
  628. heg' (hegra) overskrevet.
  629. þín overskrevet; Rettelsen af dette og foregaaende Ord (hegra) er nödvendig ifölge Latinen.
  630. fra [ikke overskrevet. - Post hæc ex Calaterio nemore procedet ardea, quæ insulam per biennium circumvolabit. Nocturno clamore convocabit volatilia, et omne genus volucrum associabit sibi, Geoffr.
  631. ockrum, overskrevet.
  632. fra [ikke overskr.
  633. rettet; mandauða, overskrevet.
  634. in culturam mortalium irruent, et omnia grana messium devorabunt. Sequetur fames populum, atque dira mortalitas famem, Geoffr.
  635. fra [ikke overskrevet.
  636. fra [sees kun ð i den oprindelige Skrift, men det övrige er ganske udslettet; Ordene ere dannede med Hensyn til Latinen og til den aabne Plads i H.
  637. fra [næsten udslettet i H og ikke overskrevet, kunde ogsaa læses verpr í, men den latinske Text synes at bestyrke den optagne Læsemaade.
  638. saal. H, overskr, uden Tegn til Forvanskning; da de omstaaende Ord ikke tillade at læse hreiðr (reiðr efter Hs sædvanlige Skrivemaade) maa man antage treiðr for en udvidet Form af treðr; i Hávamál V. 121 har det bedste Haandskrift treyðr f. treðr, men saavel i H som i flere gamle Haandskrifter afvexle, som bekjendt, y og i i mange Former.
  639. dette Ord er næsten ganske udslettet i H.
  640. rettet; a overskrevet.
  641. dette Ord og de to sidste Bogstaver af det foregaaende er ikke overskrevet. - At cum calamitas tanta cessaverit, adibit detestabilis ales vallem Galabes, atque ipsam in excelsum montem levabit. In cacumine quoque ipsius plantabit quercum, atque intra ramos nidificabit, Geoffr.
  642. fra [ikke overskrevet.
  643. fra [ikke overskrevet.
  644. tilföjet efter Gjetning.
  645. fra [ikke overskrevet. - Tria ova procreabuntur in nido, ex quibus vulpes, lupus et ursus egredientur, Geoffr.
  646. fra [ikke overskrevet.
  647. rettet med Hensyn til Sammenhængen; af over Linien med den gamle Haand, istedenfor et raderet Ord.
  648. fra [ikke overskrevet.
  649. ikke overskrevet.
  650. fra [ikke overskrevet.
  651. fra [ikke overskrevet.
  652. ræðaz, H.
  653. istedenfor det 28. og 29. Vers har Geoffroy kun: Devorabit vulpes matrem et asininum caput gestabit. Monstro igitur assumpto, terrebit fratres suos, ipsosque in Neustriam fugabit.
  654. dette skal udentvivl svare til Latinens: in Neustriam.
  655. rettet; gialldi overskrevet i H.
  656. ikke overskrevet.
  657. ikke overskrevet.
  658. m̄r̄, H overskrevet.
  659. saal. overskrevet. Schevings Afskrift læser her Kornbreta, men dette maa beroe paa en Gjetning. Til v. 30-31 svarer hos Geoffr. fölgende: At ipsi excitabunt aprum dentosum in illa, et navigio revecti cum vulpe congredientur.
  660. i Geoffr. findes ikke noget tilsvarende til v. 32-36, der altsaa maae være tildigtede af Oversætteren.
  661. ikke overskrevet.
  662. fra [ikke overskr.
  663. dette og förste Stavelse af fölgende Ord ere ikke overskrevne.
  664. fra [ikke overskrevet.
  665. rettet efter Schevings Gjetning; vakni overskrevet.
  666. vðr, H.
  667. fra [ikke overskr.
  668. fra [ikke overskr.
  669. fra [efter Schevings Gjetning; sköglir heyra, H, det förste Ord overskrevet.
  670. fra [rettet; hagſ boga hlift gegnri overskrevet.
  671. ikke overekrevet.
  672. fra [ikke overskr.
  673. ikke overskr.
  674. saal. heller end vo, H.
  675. fra [ikke overskr.
  676. Schev. Gjetning for mitt, som er overskrevet i H.
  677. Schev. Rettelse for det overskrevne saræk' vngr, hvortil ogsaa findes Spor i H.
  678. fra [ikke overskr.
  679. dette Ord forekommer paa andre Steder i Betydningen „fangen i Krig“, Scheving foreslaaer derfor her at læse hræmunin, d. e. cadaverum avidi.
  680. saal. H uden Overskrivning.
  681. ikke overskr.
  682. rettet; brað overskr.
  683. quæ cum certamen inierit, finget se defunctam, et aprum in pietatem movebit, Geoffr.
  684. over g sees en mat Streg, men Overskriftens Læsemaade giver en antagelig Mening.'
  685. fra [ikke overskrevet.
  686. rettet; henni (hn̄i) overskrevet.
  687. rettet ifölge Latinen, jevnf. v. 40; f' (fyri) overskrevet.
  688. Mox adibit ipse cadaver, et dum superstabit, anhelabit in oculos ejus et faciem. At ipsa, non oblita præteriti doli, mordebit sinistrum pedem ipsius, totumque ex corpore evellet. Saltu quoque facto, eripiet ei dextram aurem et caudam, Geoffr.
  689. saal. efter Schevings Gjetning, for det i H overskrevne nest.
  690. faðygt, d. s, overskrevet.
  691. rettet; þær, overskrevet.
  692. rettet; ef overskrevet.
  693. et intra cavernas montium delitebit. Aper ergo illusus, requiret lupum et ursum, ut ei amissa membra restituant, Geoffr.
  694. fra [ikke overskrevet.
  695. fra [ikke overskrevet.
  696. dette Ord og det fölgende, indtil V. 49 inclus. er ikke overskr., med Undtagelse af de Ord som bemærkes.
  697. Qui ut causam inierint, promittent ei duos pedes vulpis, et aures et caudam, et ex ipsis porcina membra component. Acquiescet ipse, promissamque restaurationem exspectabit, Geoffr.
  698. Interim descendet vulpes de montibus, et sese in lupum mutabit, et quasi colloquium habitura cum apro, adibit illum et callide ipsum totum devorabit, Geoffr.
  699. til dette og det fölgende Vers er kun Motivet taget af det strax ovenfor anförte Sted i Geoffr.
  700. her adskilles ikke Versene i H.
  701. H begynder her en ny Strophe (der kun bliver paa 4 Linier).
  702. Exin transvertet sese in aprum, et quasi sine membris expectabit germanos: sed et ipsos, postquam advenerint, subito dente interficiet, atque capite leonis coronabitur, Geoffr., som svarende til v. 44 og 45.
  703. overskrevet i H.
  704. kunde ogsaa læses sigðr i H.
  705. In diebus ejus nascetur serpens, qui neci mortalium imminebit. Longitudine sua circuibit Londoniam, et quosque prætereuntes devorabit, Geoffr.; derpaa overspringes een Sætning: Bos montanus caput lupi assumet, dentesque suos in Fabrica Sabrinæ dealbabit.
  706. Associabit sibi greges Albanorum et Cambriæ, qui Tamensem fluvium potando siccabunt, Geoffr. Efter dette Sted overspringes ef heelt Stykke af Geoffroys Text.
  707. Egredientur ex eo septem leones, capitibus hircorum turpati, Geoffr.
  708. Foetore narium mulieres corrumpent: et proprias communes facient, Geoffr.
  709. Herfra er ef Stykke i H overskrevet, med Undtagelse af de Ord, som bemærkes. Det 50de Vers er, som Indholdet viser, af Oversætteren, og de efterfölgende Vers ere saa frit bearbeidede, at man kun hist og her finder parallele Steder i Geoffr., den störste Deel derimod, især det, hvori concrete Begivenheder eller Personificationer omtales, er udeladt.
  710. til Vers 51-53 finder intet ligefrem tilsvarende i Geoffr.
  711. að, H.
  712. vexmvni, H.
  713. saal. med Accent H, enten = draums, eller et usædvanligt Ord drám, som maatte betyde „dösig Tværhed“.
  714. Nesciet pater proprium filium, Geoffr.
  715. quia more pecudum lascivient, Geoffr.; her overspringes igjen et större Stykke i Geoffr., som ikke gjengives i Oversættelsen.
  716. fulgor auri oculos intuentium excoecabit, Geoffr.
  717. Imposito vino inebriabuntur mortales, et postposito coelo in terram respicient, Geoffr.
  718. Ab eis vultus avertent sidea, et solitum cursum confundent, Geoffr. (jfr. Str. 59).
  719. Arebunt segetes his (ɔ: sideribus) indignantibus, et humor convexi negabitur, Geoffr.
  720. Splendor solis electro Mercurii languebit, Geoffr.
  721. saal. oprindelig i H (fiʀaz), men overskrevet finaz.
  722. Confligent venti diro sufflamine, et sonitum inter sidera conficient, Geoffr.; Slutningsordene i syvende Bog.
  723. In ictu radii exsurgent æquora, Geoffr.
  724. et pulvis veterum renovabitur, Geoffr.
  725. det fölgende er, som Indholdet viser, tildigtet af Oversætteren.
  726. fra [ikke overskrevet.
  727. fra [ikke overskrevet.
  728. fra [ikke overskrevet.
  729. sez, H.
  730. fra [ikke overskrevet.
  731. fra [ikke overskrevet.
  732. saal overskrevet, maaskee for heiðar.
  733. lifslavsn, H.
  734. fra [ikke overskrevet.
  735. fra [ikke overskrevet.
  736. fra [ikke overskrevet.
  737. fra [ikke overskrevet.
  738. fra [ikke overskrevet.
  739. saal. H med röde Bogstaver, uden Overskrivning; i det fölgende er kun overskrevet hvad der saaledes betegnes.
  740. Begyndelsesbogstavet rödt og grönt, det andet Bogstav (v) overskrevet i H.
  741. rettet; vl (við) overskrevet.
  742. fra [overskrevet. Til de förste 15 Vers svarer Begyndelsen af Geoffr. VII, 3 saaledes: Sedente itaque Vortegirno Britonum rege super ripam exhausti stagni, egressi sunt duo dracones, quorum unus erat albus et alter rubeus.
  743. fra [overskrevet. Til de förste 15 Vers svarer Begyndelsen af Geoffr. VII, 3 saaledes: Sedente itaque Vortegirno Britonum rege super ripam exhausti stagni, egressi sunt duo dracones, quorum unus erat albus et alter rubeus.
  744. saal. istedenfor fyʀ kend, som er overskrevet i H; men hvor fyrr vilde blive en utidig Gjentagelse af forðum; uagtet man ikke finder Exempler paa Sammensætningen fyrkenna i lignende Betydning som at kenna við, mangler der ikke Analogier for en saaledes dannet Ordform.
  745. dette og Halvdelen af foregaaende Ord er overskrevet i H.
  746. Bogstaverne al ere overskrevne, det sidste Bogstav ulæseligt.
  747. kiæn', H.
  748. her er ingen Adskillelse af Vers i H.
  749. fra [rettet; En̄ hs̄ (Enn hans) overskrevet i H.
  750. rettet; þeirra, H overskrevet.
  751. fra [er overskrevet i H.
  752. rettet; gerði overskrevet og saaledes fra [overskr. i H.
  753. rettet; seti overskr. i H.
  754. rettet; gvnnþorni; overskr. i H, fra [er nemlig det hele overskrevet.
  755. rettet; seimgrvnd, i eet Ord, overskr. i H.
  756. saal. i eet Ord overskr. i H uden Spor til Forvanskning.
  757. fra [overskr. i H; den sidste Linje er noget usikker, paa Grund af tydelige Spor af Forvanskning i Overskrivningen; det overskrevne er hmurfe (lldi), men naar de oprindelige Træk tages med, vilde der komme frem hrmūrselldi, hvoraf vi ikke have kunnet udfinde nogen sandsynlig Læsemaade, men oversat Stedet efter den formodede Mening. - Schevings Rettelse: eða hám glóða garmi selldi, fjerner sig formeget fra H, til at vi have vovet at optage den.
  758. fra [overskrevet i H. Hos Geoffr. kaldes Spaamanden Ambrosius Merlinus.
  759. dette Ord og de to sidste Bogstaver af det foregaaende er overskrevet i H; der synes ligeledes at være Adskillelse af Stropher, men Sammenhængen synes at fordre, at de næste to Linier föjes til.
  760. Her adskilles ikke Stropherne i H.
  761. fra [overskr. i H.
  762. saal. efter Gjetning, jevnf. Fornm. S. 10, l9; i H staaer uden Overskrivning v'dav eller v'dax.
  763. rettet, overskr. er þat.
  764. rettet efter de oprindelige Træk, som skimtes under Overskrivningen; overskr. er visa; fra [er overskr.
  765. her begynder H en Strophe, som kun vilde blive fire Linier.
  766. fra [overskr., men det fölgende ikke, indtil i 38te Strophe.
  767. i H skrevet med Tal: .ij.
  768. Egilsson sammenligner med dette Ord det norske hæken, avidus, dansk higen.
  769. Cumque alter alteri appropinquasset, diram commiserunt pugnam, et ignem anhelitu suo procreabant, Geoffr. VII, 3.
  770. under ð staaer et Punkt i H, som om det ikke skulde læses, men Sammenhængen og det latinske Forbillede viser at den her fulgte Læsemaade (liðr = linnr) maa være den rigtige.
  771. Prævalebat autem albus draco, rubeumque usque ad extremitatem lacus fugabat. At ille cum se expulsum doluisset, impetum fecit in album, ipsumque retro ire coëgit, Geoffr.
  772. vaz, H.
  773. i H skrevet med Tal: .ij.
  774. i Geoffr. svarer fölgende til 18de og 19de Strophe: Ipsis ergo in hunc modum pugnantibus, præcepit rex Ambrosio Merlino dicere, quid draconum prælium portendebat.
  775. i H skrevet vin' (som vinir).
  776. þersa, H.
  777. dette Ord forekommer, saavidt vides, kun i Rekstefja, V. 23, i den stockholmske skindbog Nr. 1 i Fol. (konúngabók af Bergi ábóta), et gammelt, men i Viser temmelig upaalideligt Haandskrift. Stedet er saaledes, hvor der tales om Olaf Tryggvasons Forsvinden og hvad man allersidst saa til ham paa Ormen hin lange: Unnelds yppi-runnum | engi kann en sva lengra. [Skb. har leingi] heggju hilmis seggja |, = engi kann seggja (segja) yppirunnum unnelds heggju hilmis lengre en svâ o. s. v, hvor segja er forandret til seggja, for at danne et Heelrim til heggju; det forekommer os imidlertid sandsynligt, at hegja kunde være den rigtigere Form, beslægtet med hagr, i Betydning af eventus, fatu o. s. frd.
  778. Mox ille in fletum erumpens, spiritum hausit prophetiæ et ait, Geoffr.
  779. rettet; mr (maðr), H.
  780. til dette og fölgende Vers svarer i Geoffr. dette Sted: Væ rubeo draconi, nam ejus exterminatio festinat: cavernas ejus occupabit albus draco, qui Saxones, quos invitasti, significat. Rubeus vero gentem designat Britanniæ, quæ ab albo opprimetur. Montes itaque ejus ut valles æquabuntur, et flumina vallium sanguine manabunt.
  781. Cultus religionis delebitur, et ecclesiarum ruina patebit. Prævalebit tandem oppressa, et sævitiæ exterorum resistet, Geoffr.
  782. vnd,' H.
  783. Aper etenim Cornubiæ succursum præstabit, et colla eorum sub pedibus suis conculcabit, Geoffr.
  784. saal. H her.
  785. Norex, H.
  786. Insulæ oceani potestati ipsius subdentur, et Gallicanos saltus possidebit, Geoffr.
  787. Timebit Romulea domus ipsius sævitiam: et exitus ejus dubius erit, Geoffr.
  788. In ore populorum celebrabitur: et actus ejus cibus erit narrantibus Geoffr.
  789. Sex posteri ejus sequentur sceptrum, sed post ipsos exsurget Germanicus vermis, Geoffr.
  790. Sublimabit illum æquoreus lupus, quem Africana nemora comitabuntur. Delebitur iterum religio, et transmutatio primarum sedium erit, Geoffr.
  791. dette Ord er dannet efter Formodning, men sees ikke i H.
  792. dette Navn er taget efter Latinen; Menelogia, H; i dette Vers springes to Sætninger over i Geoffr., hvor det tilsvarende Sted lyder saaledes: Dignitas Londoniæ adorabit Doroberniem: [et pastor Eboracensis septimus in Armorico regno frequentabitur]. Menevia pallio urbis Legionum induetur: [et prædicator Hiberniæ propter infantem in utero crescentem obmutescet].
  793. overstreget i H med nyere Blæk.
  794. Pluet sanguineus imber: et dira fames mortales afficiet. His supervenientibus dolebit rubeus: sed emenso labore vigebit, Geoffr.
  795. Til den 32te og 33te Strophe svarer i Geoffr. fölgende: Tunc infortunium albi festinabit, et edificia hortulorum ejus diruentur. Septem sceptrigeri perimentur, et unus eorum sanctificabitur. Ventres matrum truncabuntur, et infantes abortivi erunt. Erit ingens supplicium hominum: ut indigenæ restituantur.
  796. vij, H.
  797. Get'r (Getirr), H, der begynder en ny Strophe med dette Ord.
  798. Qui faciet hæc, æneum virum induet, et per multa tempora super æneum equum Londoniæ portas servabit, Geoffr.
  799. her begynder ikke ny Strophe i H.
  800. sitz, H.
  801. her begynder H en ny Strophe.
  802. saal., kappsam', H.
  803. saal., brezkr, H. - Exin in proprios mores revertetur rubeus draco: et in se ipsum sævire laborabit, Geoffr.
  804. her begynder ogsaa H en Strophe.
  805. Superveniet itaque ultio tonantis: quia omnis ager colonos decipiet Arripiet mortalitas populum: cunctasque nationes evacuabit, Geoffr.
  806. tirgofvgv, H.
  807. saal. H; efter Latinen maatte man vente tólfti í höll, eller lignende.
  808. Residui natale solum deserent, et exteras culturas seminabunt. Rex benedictus parabit navigium, et in aula inter beatos duodecimus annumerabitur, Geoffr.
  809. saal., tœm', H
  810. fra [overskrevet i H.
  811. rettet; skiotla, H.
  812. skrevet ackrar i H.
  813. fra [overskr. i H. - Erit miseranda regni desolatio, et areæ messium in fructuosos saltus redibunt, Geoffr.
  814. fra [overskrevet i H, med Undtagelse af de sidste tre Bogstaver.
  815. i H skrevet fiarðbygs.
  816. Exsurget iterum albus draco, et filiam Germaniæ invitabit, Geoffr.
  817. Replebuntur iterum hortuli nostri alieno semine, et in extremitate stagni languebit rubeus, Geoffr.
  818. Exin coronabitur Germanicus vermis, et æneus princeps humabitur, Geoffr.
  819. Terminus illi positus est, quem transvolare nequibit, Geoffr.
  820. xv, H.
  821. iij, H.
  822. Centum namque et quinquaginta annis in inquietudine et subjectione manebit, trecentis vero insidebit, Geoffr.
  823. saal. tydeligt og uden Overskrivning i H.
  824. Tunc exsurget in illum aquilo, et flores quos Zephyrus procreavit eripiet, Geoffr.
  825. Erit deauratio in templis, nec acumen gladiorum cessabit. Vix obtinebit cavernas suas Germanicus draco: quia ultio proditionis ejus superveniet, Geoffr.
  826. Vigebit tandem paulisper, sed decimatio Neustriæ nocebit. Populus namque in ligno et ferreis tunicis superveniet, qui vindictam de nequitia ipsius sumet, Geoffr.
  827. Restaurabit pristinis incolis mansiones: et ruina alienigenarum patebit. Germen albi draconis ex hortulis nostris abradetur, Geoffr.
  828. fra [overskr. i H.
  829. de to förste Bogstaver af Ordet ere ulæselige i H.'
  830. et reliquiæ generationis ejus decimabuntur. Jugum servitutis ferent: matremque suam ligonibus et aratris vulnerabunt, Geoffr.
  831. tilföjet efter den latinske Text, Ordet er næppe læseligt i H.
  832. Succedent duo dracones, quorum alter invidiæ spiculo suffocabitur: alter vero sub umbra nominis redibit, Geoffr.
  833. Succedet leo justitiæ, ad cujus rugitum Gallicanæ turres et insulani dracones tremebunt, Geoffr.
  834. In diebus illis aurum ex lilio et urtica extorquebitur, et argentum ex ungulis mugientium manabit. Calamistrati varia vellera vestient et exterior habitus interiora signabit. [Pedes latrantium truncabuntur. Pacem habebunt feræ: et humanitas supplicium delebit]. Geoffr.
  835. saal. tydelig og uden Overskrivning H, hvilket forudsætter Formen gleðr = gleða eller gleðra.
  836. Findetur forma commercii: dimidium rotundum erit. Peribit miluorum rapacitas, et luporum dentes hebetabuntur. Catuli leonis in æquoreos pisces transformabuntur: [et aquila ejus super montem Aravium nidificabit]. Geoffr.
  837. saal. H, hvilket her antages for Gen. Sing. [staaende i Apposition til móður] af vörð, der ellers kun findes i Plur. (Ægisdr. 33, Hervorar s. i Fornaldar S. Norðrl. I, 473)
  838. vi, H.
  839. Venedocia rubebit materno sanguine, et domus Corinei sex fratres interficict, Geoffr.
  840. Nocturnis lacrymis madebit insula: unde omnes ad omnia provocabuntur, Geoffr., som derpaa har fölgende, hvortil ikke i det islandske findes noget tilsvarende: Væ tibi Neustria, quia cerebrum leonis in te effundetur: dilaceratisque membris a patrio solo eliminabitur. Nitentur posteri transvolare superna: sed favor novorum sublimabitur. Nocebit possidenti ex impiis pietas, donec sese genitore induerit. Apri igitur dentibus accinetus, cacumina montium et umbram galeati transscendet. Indignabitur Albania, et convocatis collateralibus sanguinem effundere vacabit. Dabitur maxillis ejus frenum, quod in Armorico sinu fabricabitur. Deaurabit bit illud aquila rupti fœderis, et tertia nidificatione gaudebit.
  841. Evigilabunt rugientes catuli et postpositis nemoribus intra mœnia civitatum venabuntur. Stragem non minimam ex obstantibus facient [et linguas taurorum abscindent. Colla rugientium onerabunt catenis, et avita tempora renovabunt]. Geoffr.
  842. Exin de primo in quartum: de quarto in tertium: de tertio in secundum rotabitur pollex in oleo. Sextus Hiberniæ mœnia subvertet, et nemora in planitiem mutabit: diversas portiones in unum reducet, et capite leonis coronabitur, Geoffr.
  843. Principium ipsius vago affectui subjacebit: sed finis ipsius ad supernos convolabit, Geoffr.
  844. Renovabit namque beatorum sedes per patrias, et pastores in congruis locis locabit. Duas urbes duobus palliis induet: et virginea munera virginibus donabit, Geoffr.
  845. Promerebitur inde favorem tonantis, et inter beatos collocabitur, Geoffr.
  846. i H skrevet Glíkgt.
  847. saal. H.
  848. Egredietur ex eo lynx penetrans omnia, quæ ruinæ propriæ gentis imminebit: per illam enim utramque insulam amittet Neustria: et pristina dignitate spoliabitur, Geoffr.
  849. saal. (vsatt'), H.
  850. Deinde revertentur cives in insulam: nam dissidium alienigenarum orietur, Geoffr.
  851. saal. H.
  852. i H skrevet avlldv mr.
  853. Niveus quoque senex in niveo sedens equo, fluvium Perironis (sic) divertet, et cum candida virga molendinum super ipsum metabitur, Geoffr.
  854. saal. rettet efter Latinen; Caðvalodria, H.
  855. rettet efter Latinen; skilvingr, H.
  856. Cadwalladrus vocabit Conanum, et Albaniam in societatem accipiet, Geoffr. Den fölgende Skildring af Slaget maa være tildigtet af den islandske Bearbeider, da intet tilsvarende findes hos Geoffr.
  857. fra [overskr. i H.
  858. fra [overskr. i H, med Undtagelse af de to sidste Bogstaver.
  859. fra [overskr. i H.
  860. i H staaer rapa ræfa, men her er h sat foran som Rimbogstav.
  861. merst, H.
  862. til denne og foregaaende Linje svarer hos Geoffr. dette Sted, som fölger umiddelbart efter det sidst anförte: tunc flumina sanguine manabunt.
  863. lýtr, H.
  864. i Schevings Exemplar læses Valbreta, som synes at kunne svare til Armorici, men da H her er ganske tydelig og uden Overskrivning have vi fulgt den, uagtet den synes at fjerne sig mere fra Latinen.
  865. Tunc erumpent Armorici fontes, et Bruti diademate coronabuntur. Replebitur Cambria lætitia: et robora Cornubiæ virescent, Geoffr.
  866. fra [overskr. i H.
  867. Nomine Bruti vocabitur insula, et nuncupatio extraneorum peribit, Geoffr.
  868. fra [overskr. i H.
  869. rettet efter Latinen; komin', overskr. i H.
  870. dette Ord er taget efter Schevings Gjetning, hvilken ogsaa stemmer godt med Geoffreys Text; i H er overskr. vigakonr.
  871. dette Ord er dannet som en Gjetning efter det latinske Forbillede; Scheving har gjettet enten valdastar eller vildastar; i H er overskrevet valldi a, men med tydelige Spor til Forvanskning.
  872. i H overskrevet heɢr.
  873. efter Gjetning; yngz overskr. i H.
  874. Ex Conano procedet aper bellicosus, qui intra Gallicana nemora acumen dentium suorum exercebit. Truncabit namque quævis majora robora, minoribus vero tutelam præstabit, Geoffr.
  875. saal. H overskr.
  876. fra [overskr. i H.
  877. Timebunt illum Arabes et Africani: nam impetum cursus sui in ulteriorem Hispaniam protendet, Geoffr.
  878. Succedet hircus Venerei castri aurea habens cornua, et argenteam barbam, Geoffr.
  879. rettet overeensstemmende med Latinen; ok, H tydelig og uden Overskrivning.
  880. saal. H.
  881. qui ex naribus suis tantam effiabit nebulam, qua tota superficies insulæ obumbrabitur. Pax erit in tempore illius: et ubertate glebæ multiplicabuntur segetes, Geoffr.
  882. i H skrevet folldv.
  883. saal. H.
  884. Mulieres incessu serpentes fient, et omnes earum gressus superbia replebuntur. Renevabuntur castra Veneris: nec cessabunt sagittæ cupidinis vulnerare, Geoffr.
  885. i H skr. .ij.
  886. saal. i to Ord H. Fons omnis vertetur in sanguinem: et due reges duellum propter leænam de vado baculi committent. Omnis humus luxuriabit et humanitas fornicari non desinet, Geoffr.
  887. Omnia hæc tria secula videbunt: donec sepulti reges in urbe Londoniarum propalabuntur, Geoffr.
  888. rettet efter Scheving, overeensstemmende med Rimbogstavernes Fordringer; avðn, H uden Overskrivning.
  889. Redibit iterum fames: redibit mortalitas: et desolationem urbium dolebunt cives, Geoffr.
  890. Superveniet aper commercii, qui dispersos greges ad amissa pascua revocabit, Geoffr.
  891. i H staaer þiosta, med et Punkt under i.
  892. Pectus ejus cibus erit egentibus, et lingua ejus sedabit sitientes, Geoffr.
  893. Ex ore ipsius procedent flumina, quæ arentes hominum fauces rigabunt, Geoffr.
  894. i H skrevet tvni.
  895. Exin super turrim Londoniarum procreabitur arbor, quæ tribus solummodo ramis contenta, superficiem totius insulæ latitudine foliorum obumbrabit, Geoffr.
  896. Huic adversarius Boreas superveniet, atque iniquo flatu suo tertium illi ramum eripiet: duo vero residui locum exstirpati occupabunt, Geoffr.
  897. fra [overskrevet i H.
  898. fra [overskrevet i H.
  899. .iij, H.
  900. donec alter alterum foliorum multitudine annihilabit: deinde vero locum duorum obtinebit ipse, Geoffr.
  901. saal. H.
  902. et volucres exterarum regionum sustentabit. Patriis volatilibus nocivus habebitur: nam timore umbræ ejus liberos volatus amittent, Geoffr.
  903. Succedet asinus nequitiæ in fabricatores auri velox: sed in luporum rapacitatem piger, Geoffr.
  904. In diebus illis ardebunt quercus per nemora, et in ramis tiliarum nascentur glandes, Geoffr.
  905. rettet efter Latinen; asa, H.
  906. .vij, H.
  907. .vij, H.
  908. Sabrinum mare per septem ostia discurret, et fluvius Osce per septem menses fervebit. Pisces illius calore morientur: et ex eis procreabuntur serpentes, Geoffr.
  909. frigebunt Badonis balnea: et salubres aquæ eorum mortem generabunt, Geoffr.
  910. .xx, H.
  911. Londonia necem viginti milium lugebit: et Tamensis fluvius in sanguinem mutabitur, Geoffr.
  912. her adskilles ikke Stropherne i H.
  913. saal. H.
  914. her begynder i H en ny Strophe.
  915. Cucullati ad nuptias provocabuntur, et clamor eorum in montibus Alpium audietur, Geoffr.
  916. her er ingen Adskillelse i H. Det som fölger er, som Indholdet viser, tilföjet af Oversætteren.
  917. overskr. i H.
  918. herved sigtes udentvivl til den fölgende Deel af Merlins Spaadomme (Geoff. VII, 4), som er behandlet i det andet Digt, der i H er stillet foran dette; det fölgende viser, baade at Bearbeideren med Villie har udeladt noget i Originalen, og at det af Digtene, som her stilles först, er skrevet för end det andet.
  919. fra [overskr. i H.
  920. saal. H uden Overskrivning; Scheving troer at her burde læses ylviz (ylfist), men muligen er den her brugte Form beslægtet med ález (Oddrúnargrátr 4, i Udgaverne hlæz eller hlez) og álezta (nu sædvanligviis álasa), som findes hos Snorre (Ólafs s. helga cap. 246), skjöndt man i saa Tilfælde snarere ventede álezti, uden við.
  921. fra [overskr. i H.
  922. fra [overskr. i H.
  923. fra [overskr. i H, med Undtagelse af det sidste Ord og de fire sidste Bogstaver af det næstsidste.
  924. rettet; hattv, overskr., H.
  925. fra [overskr. i H.
  926. röðlar (egenlig Solene) tages her, efter Egilsson, som en Hædersbenævnelse om de hellige Mænd (lesi þeir ok bjartar röðla bækr), saaledes som geisli (Straale) andre Steder bruges om Helgene.
  927. fra [overskr. i H.
  928. fra [overskr. i H.
  929. fra [overskr. i H, det fölgende derimod ikke.
  930. i H skrevet hvorsvm.
  931. Amen, t. H.
  932. eyða saxneskri þjóð ok viændiss liði, B; invadent Saxonicam gentem: subjugabunt populum nefandum, Geoffr.
  933. kastal', H.
  934. Síðan tók Aurelíus ríki og kóngdóm: hann var manna fimaztr ok huataztr i bardögum, ástsæll við her sinn ok hirð, hlýddi ecki á róg manna eða flúksögur, B.
  935. Kaerconan, quod nunc Cunungeburg appellatur, Geoffr. VIII, 5.
  936. saal. (ríða - reiða ?), H.
  937. Gorlois (dux Cornubiæ, Geoffr.), B, Geoffr.
  938. Otto, B; Octa, Geoffr.
  939. Eosa, Geoffr.
  940. Fœddr Artvr konvngr, overskr. med röde Bogstaver i H, men som ikke svarer til Capitlets Indhold.
  941. fra [rettet; ok geck, H.
  942. gestans catenam in manu et arenam in capite [ströet Sand eller Stöv over Hovedet], Geoffr; Udtrykket grashatt, som forudsætter en anden Læsemaade end arena, kan alene være fremkommet ved en Læsefeil, maaskee af avena for arena; B oversætter kun catenam: Otto hefði rekenndr í hendi, ok rètti að kóngi.
  943. ors, H.
  944. Eldadus, Geoffr.
  945. rettet efter Geoffr.; Galíante, H.
  946. ok Norðymbraland, t. B; regionem juxta Scotiam, Geoffr. Resten af Capitlet er udeladt i B.
  947. sagða, H.
  948. mitte pro chorea gigantum, quæ est in Killarao, monte Hiberniæ, Geoffr.
  949. Gillomonius, Geoffr.
  950. Pascens, B.
  951. saal. efter B og Geoffr, som har: in Guintonia urbe morbo gravatus jacebat, VIII, 14; Tonícam, H.
  952. fra [rettet overeensstemmende med Geoffr.; Yðer ok Pendrago fóru, H.
  953. nomine Eopa, tilf. Geoffr.
  954. Tomiam, her, H.
  955. tilf.; i B staaer: geyrði hann honum reyckiu hægia. Síðan geyrði hann honum dryck.
  956. Yðer fór þegar ok barðist uið Pascentem ok felldi hann með mikin heiðingia her, B, hvormed dette Haandskrift slutter ved en tilfældig Afbrydelse, saaledes at 6½ Linies Plads staaer uskreven.
  957. Yter, her, H.
  958. T (Membran-Haandskrift i Thotts Saml. Nr. 1763. 4) begynder her med et nyt Kapitel og stort Begyndelsesbogstav: Uther tók ríki allt oc konúngdóm yfir Bretlandi.
  959. obtulit unum in ecclesia primæ sedis Guintoniæ, Geoffr., men kort för berettes der, at Aurelius er bleven begravet prope cœnobium Ambrii; lèt þar vera annan heima í kirkju, T.
  960. fra [sócnum, huar sem hann háði bardaga, T.
  961. Yter, H; vtherdrekahöfut, T; Utherpendragon, quod Brittannica lingua caput draconis appellamus, Geoffr.
  962. T har Sagaen her vidtlöftigere, overeensstemmende med Geoffr.
  963. þeir Otta ok Eupa (Eosa, Geoffr.) vrðu handteknir báðir oc kastað í myrkuastofu. Gillomanius flýði heim til Írlandz oc hafði látið mikit lið oc vndi hann stórilla við sína ferð; hann lifði skamma stund þaðan af oc andaðiz af sótt, en til konúngs var tekinn eptir hann son hans er Loð hèt, hann var vinsæll maðr oc var engi vuin Breta, T.
  964. lèt hana koma í einn háfan turn, er hèt Tindagiol, skamt frá sjó (posuit eam in oppido Tintagol in litore maris, Geoffr.), þat var sua aurugt vigi, at þótt allr Breta herr sækti (sækta, T) at, þá máttu vel þrír riddarar veria. því at þessi kastali var allr luktr sió oc hömrum, oc þángat var sua þraungt einstigi, at engi van var á at þángat mætti komaz, ef nockurir menn veri til varnar, T.
  965. hos Geoffr. og T raadförer Kongen sig först med Ulfin de Ricaradoch (Vlfinnr, T), og denne henviser ham til Merlin.
  966. fra [sua sem Jordan, þiónustumaðr þeirra, en ek mun synaz sem Butabes (Briceles, Geoffr.), annar þiónostumaðr þeirra, T, nærmere efter Geoffr.
  967. fra [oc með huerium brögðum hann hefir hana fengit: oc þó at þú þikiz nú mikinn skaða beðit hafa í drápi bónda þíns, þá munu skiótt ráðaz bætr á því fyri þá grein, at nú skaltu vera mín drotníng oc skal ek í ockarri samuist allt þat bæta sem ek hefir áðr brotið við þig, en hon mælti með miklum harmi: nú er ek sárliga suikin oc hörmuliga gint; hó, hó! segir hon, mikil óskaup ero vorðin, sua er sem ek sè vorðin banamaðr bónda míns, sua ágætz, honum unna ek (sem) líkama siálfrar minnar oc sua sem lífi mínu, hann villdi mèr allt gott oc þat skal verða alldri at ek gángi lostig í sama sæng þeim manni, er minn bónda hefir suikit, ok fyrr skal ek láta mitt líf en þat verði. Hon grætr nú sárliga oc berr sua mikinn harm, at engi maðr mátti hugga hana. Konúngrinn berr nú þetta mál fyri Merlínum speking, oc biðr hann nú sua gera með sínum ráðum at frvin samþycki honum. Merlínus mælti: herra, sagði hann, þat er lítil þraut, þvíat ek má gefa henni þann dryck, at hon muni engar heiptir við þig, en verði þèr vel vnnandi. Merlínus gefr henni þann dryck, at hon kastar þegar öllum ecka oc ángri, oc samþyckir konúnginum, oc fær hann hennar, T, uden at noget tilsvarende findes i Geoffr.
  968. ok voru þeirra synir Hóel, oc Móreið oc Valuen, t. T, men modstridende de övrige, som kalde disse Söstersönner.
  969. í mót þeim Otta oc Erfa, oc áttu þeir saman nockurar orrostur oc kom lið Breta iamliga á flótta oc féll þeim þúngt í öllum bardaugum. En er (Yðir) frá þetta, þá stefnir hann til sín öllum höfðíngium sínum, oc er þeir komu þagat, mælti hann sua: mikil hörmúng er þat, segir hann, ef tign oc velldi Bretlandz skal leg . . . . . her ere to Blade tabte af T.
  970. Yter, H.
  971. rettet; fra [hann gröft, H.
  972. Yter, H. I Geoffr. begynder her den niende Bog.
  973. hann, H.
  974. Cilcestria, Geoffr.
  975. duce Colgrino, Geoffr.
  976. juxta flumen Duglas, Geoffr. (IX, 1).
  977. saal. senere H, men her Kolldrik; Cheldricum, Geoffr.
  978. Koel, her, H.
  979. erat autem Hoelus filius sororis Arturi, ex Dubricio rege Armoricorum Britonum generatus, Geoffr.
  980. nemus Caledonis, Geoffr.
  981. tilf.; promiserunt se daturos ei tributum ex Germania, Geoffr.
  982. konvngs, H.
  983. takal, H.
  984. her begynder T igjen i Slutningen af Kong Arthurs Tale (jevnf. Geoffr. IX, 3) saal: í aullum mannrannum þeim er ver þolum fyri guðs nafni. Derpaa tilföjer T, frit efter Geoffr. IX, 4: Eptir þat geck Dubricius erkibiskup vpp á eina hæð, oc kallaði á lýðinn, sua mælandi: þèr góðer dreingir, er prýddir erut táknum kristiligrar trúar oc ágætir at góðum siðum, reyndir at ráðuendi oc rauskuer í framgaungum! minnumz á manndóm oc milldi þá sem erut skyllder at veita vinum yðrum oc fèlugum, er nú ero miog þraungðer af heiðnum mönnum, kostið nú oc dugit oc beriz hraustliga fyri yðru fè oc frelsi, því at á yðr mun liggia eilíft brigzli ef þèr standit eigi í mót af öllu megni yðrum vuinum. gángit fram vhræðiliga oc þolit þrekmannliga dauðann, þótt hann komi fram, því at sá dauði er sigr oc lausn alldarinnar, er maðr tekr sakar bræðra sinna. Nú látið yðr eigi í augu vaxa í þessa mannraun at gánga, því at hverr er til skripta gengr ok sýnir guði sanna iðran sinna synda, þá mun hann hólpinn auruggliga í sínum dauða. Síðan blezaði hann allt liðit oc bað herklæðaz skiótt oc vaskliga, í nafni drottins oc sællar Marie.
  985. T beskriver saaledes Arthurs Rustning: Artus konúngr tók þá bryniu sína, gerua af hinu harðazta stáli, oc steypir (á) sig; síðan tekr hann hiálm sinn Herepandum, allan gylldan, harðara hueriu stáli oc grafinn í dreki einn af gulli, oc setr á haufuð sèr; þá tekr hann suerð sitt Kaleburnium oc gyrðer sig með, allra suerða bezt, þeirra er þá voru borin í þann tíma; hauggspiót sitt tók hann í haund sèr, þat er Eron (Ron, G) hèt, allra spióta bezt, þeirra er þá voru borin. Hann tekr þá ok skiolld sinn Pridon (Priwen, G), hann var þyckr oc þolinn, þar var laugð á með gulli líkneskia Maríe drotníngar, oc á hana hèt hann í raunum aullum til traustz sèr oc fulltíngs. Oc er hann var vápnaðr með sua góðri herneskiu oc ágætri, þá varð allr herrinn glaðr við, er þeir sá sinn haufðíngja oc formann sua vlíkan aullum avðrum, oc treystvz þeir sua vel hans hamíngiu, at þeir gengu aller glaðer til þessar orrosto.
  986. lystr síðan sókn saman, T.
  987. T fölger nærmere Geoffr. saaledes: Saxar sóttu upp á fiállit oc settu þar sínar herbúðer, oc höfðu þat fyri vígi um nóttina. En Artus setti sínar herbúðer vnder fiallinu, en þegar vm morgininn sækir hann vpp á fiallit með allan sinn her oc fær hann mikit manntión, því at Saxar vorðuz alldiarfliga bæði með grióti oc skotum, haufðu þeir iarðarmun oc áttu at vegu forbreckis. Oc þá komz Artus vpp á fiallit með allan sinn her oc tekz þá harðr bardagi oc ifanligr, huersu hníga mundi, lángar stunder.
  988. T udförer dette vidtlöftigere, i Overeenstemmelse med Geoffr., navnlig optager den Episoden de lacu Lumond og de andre Söer (G. IX, 6-7), saaledes: En þeir Írar oc Skotar flýðu í ey þá er í voru brunnar Arthi konúngs, oc voru þar margar gnípur oc í þeim gnípum voru iammargir ernir sem gnípurnar voru oc fylgðu þar þau merki, at honum máttu fáer hlutir á vuart koma . . . . Artus konúngr var þar um stunder sakir oc vndraðez Kóel miög vatn þat et mikla er þar var, því at af því vatni fèllv lx stór-á oc lágu þar í lx eyia, en í þeim eyium voru lx gnípna, en í gnipunum voru lx arnarhreiðra, oc þó at af því vatni flyti framm lx stór-á, þá féll þó eigi meirr en ein á til siáfar. Artus konúngr sagði honum til, at þaðan skamt fèll eitt vatn, oc var þat tuítugt at breidd, en hálfþrítugt at leingd, oc fiskar með fiórum kynium, oc ero í sínum fiórðúngi vazins huerir fiskarnir, oc gánga aunguer meirr en vm sinn fiórðúng. Þá sagði hann honum, at vatn þat var oc í hans valldi, er Liliguein (Linligwan, G) heiter, oc quað hann þat vera suelg þá er þat kom í sjó, oc hrauð stundum sua hátt vpp ór sem fiall veri, en stundom dró at sèr fast, allt þat er í nánd var. Derefter beretter T om, at Artur gjenoprettede Erkebispestolen i York og indsatte tre Brödre, Loth, Urianus og Anguselus, i deres Riger (jevnf. Geoffr. IX, 8-9).
  989. Guenuere, T; Guanhumara, Geoffr.
  990. lagði hann undir sig öll norðrlönd, T, hvorpaa der opregnes de samme Lande som her, i noget forskjellig Orden, og med den Forskjel, at Skotland staaer istedenfor Gotland. I Geoffr. staaer: Subjugatis itaque totius Hiberniæ partibus, classem suam direxit in Islandiam eamque debellato populo subjugavit, [ok eptir vnnit Írland stefnir hann til Noregs, oc lèttir eigi fyrr en hann hefir unnit allan Noreg, T]. Exin - - Doldavius rex Gothlandiæ et Gunfasius rex Orcadum ultro venerunt. Flere Lande nævner Geoffr. ikke paa dette Sted, men lægger til, at Kong Artur derpaa er vendt tilbage og har været hjemme i tolv Aar.
  991. Sigi, her, men nedenfor Sighiálmr T; Sichelinus, Geoffr.
  992. fauður broðer Loths konúngs, systur sonar Artus konúngs, T; erat Lot nepos Sichelini, Geoffr.
  993. Lotht eða Lothz, H.
  994. Artv, H.
  995. fra [leggr Artus konúngr þá enn vnder sig í annat sinn allan Noreg, oc setr Loth frænda sinn þar ifir, oc þá gaf hann Danmaurk Valuen (Walvano, G) systursyni sínum, oc var hann þá xij vetra gamall, T.
  996. En er hann hafði vnder sig lagt alla norðrhálfu heims, þa fór hann suðr vm sió, sua sem segir í Merlínus spá, oc fór þar herskilldi yfir, T.
  997. saal. H, T; Flello, Geoffr.
  998. hann var mikill sem risar oc suartr sem iörð, oc var þó meira afl en uauxtr, hann var oc allra manna fimaztr til vapns oc því var trautt menzkra manna at eiga við hann vápnaskipti, t. T.
  999. oc voru þeir dubbaðer til vtreiðar. Þeir tóku spiót sín oc aull sín vapn oc hlupu á sína hesta, oc hleypti síðan huarr móti auðrum alldiarfliga, T.
  1000. klavp, H.
  1001. Flollo, her H.
  1002. her har T en udförligere Beretning, tildeels efter Geoffr.
  1003. Kiæi, H.
  1004. fra [synes at være fremkommet ved en Misforstaaelse, eller Urigtighed i det Haandskrift, som Bearbeideren har haft for sig; efter Geoffr. kan kun her være Tale om fölgende Sætning som Forbillede (Geoffr. IX, 11): Tunc largitus est Beduero pincernæ suo Neustriam, quæ nunc Normannia dicitur: Cajoque dapifero Andegavensium provinciam, hvilket i T gjengives saaledes: Artus konúngr gaf Beduero byrla sínum þat ríki, er nú heitir Norðmandi, hann gaf oc mikit ríki Kaio steikara sínum.
  1005. saal. T og H senere, men her Rikion. Episoden om jætten Rikon (Rithonem hos Geoffr.), som T ogsaa sætter her, forekommer hos Geoffr. först senere hen (x, 3), i Sammenhæng med Episoden om Jætten Innvis (see nedenf. Cap. 40)
  1006. oc enn mesti berserkr at yfirgángi oc viafnaði, oc bitu hann eigi iárn, hann tók þau fádæmi til, at, T.
  1007. kúgaði, T.
  1008. honum, t. ur. H.
  1009. at láta flá af sèr skeggin, með öllu skinninu, T.
  1010. en er þeir haufðu aunguan afla til at standa ímóti, þá fóru þessi endemi fram, oc lèt hann sèr þar af gera skickiu, T.
  1011. þvíat Rikon quez skylldu gera hans rètt því meira en annarra konúnga, at hans skegg skylldi vera til kials á skickinnni, T. Hic namque [Ritko gigas in Aravio monte] ex barbis regum, quos peremerat, fecerat sibi pelles, et mandaverat Arturo, ut barbam suam diligenter excoriaret, atque excoriatam sibi dirigeret: ut quemadmodum ipse ceteris præerat regibus, ita quoque in honorem ejus ceteris barbis ipsam superponeret, Geoffr.
  1012. hroɢ, H; at hann stakaði við ok fór, T.
  1013. ok er þeir haufðu við ázt vm stund, þá mæddi kappann hausbrotið oc fèll hann oc geck Artus þá af honum dauðum, T.
  1014. fra [þeim er þángat áttu at vitia skeggia sinna, at þeir skylldu þau sækia, oc vinna þat til at gánga til einuígiss við siálfan hann, ella skylldu þeir vera hans undermenn oc honum skattgillder, oc engi þeirra var sua hraustr, at sækia þorði, þvíat þeir þóttuz ecki þar við sinn maka eiga at skipta, T.
  1015. e. þessar barraztur oc hólmgaungur, T.
  1016. saal. ifölge Geoffr. jevnf. Óskará ovenf. Merlínus spá 2, 89; super Oscam fluvium, Geoffr. IX, 12; við á þá at Aska er nefnd, T; fra [eroska heitir, H.
  1017. ok ij. kirkiur, oc kanoka setr hiá annarri, en nunnnsetr hiá annarri; hann lætr oc gera leikhús mikit oc skipat sua allt innan, oc þar hefir hann sua mikinn viðbúníng, sem til slíks ero sízt dæmi, T.
  1018. hvítadögum, T.
  1019. tilf.
  1020. orðit, H.
  1021. Geoffr. opregner ved Navn en Mængde verdslige og geistlige Magnater, som kom til Gjestebudet, deriblandt: Maluasius, rex Islandiæ; Doldavius, rex Godlandiæ; Gunvasius, rex Orcadum; Lot rex Norwegiæ; Aschillius, rex Dacorum; ex transmarinis quoque partibus: Holdinus, rex Rutenorum; Leodegarius, consul Boloniæ. - T derimod nævner kun nogle af de indbudte, og til de strax anförte svarer der: Dollanius, Griklands konúngr; Gunnarius, Orkneyja konúngr; Loth, Noregs konúngr; Áskell Danakonúngr (og noget för:) - Sunnan um sjó voru þessir hertogar: Holduin oc Leotiganus ( - garius). Derefter fölger i T Beskrivelsen af Kroningshöitiden (jfr. Geoffr. IX 13-15): Hinn næsta dag þessar veizlu var Artus konúngr leiddr til kirkiu af fiórum erkibiskupum, oc setti Dubricius erkibiskup kórónu á haufuð honum, en fiórir konúngar báru fiogur suerð fyri honum, sun búin sem á gull eitt sæi. Erkibiskupar leiddu oc drotníngina til sætiss oc settu kórónu á höfuð henni, oc gingu fyri henni fiórar [r. fiórir konúngar; quatuor prædictorum regum, G], oc báru með sínum höndum fiórar huítar dúfur, sua sem sníórr. Oc er tíðum var lokit, þá ferr konúngr heim til hallar sinnar, oc aller hinir ágæztu haufðíngiar hans með honum; drotníng fór oc til haller sinnar, oc fioldi ítra kuenna með henni. Þat hafði verit siðr lengi æfi, at sèr drucku huarir, karler oc konur [consuetudinem Trojæ servantes, siger Geoffr.], oc enn villdu Bretar hallda þann sið. Hertogarnir af Fraklandi tóku þá sína þiónostu, þá er þeir höfðu haft fyrrum með Artho, til sæmðar huarumtueggium, þeim er þiónuðu oc hinum, er þiónat var. Kaius bar kráser fyri konúnginn Artum, oc var sua tíguliga búinn sem konúngar eða iarlar, oc voru meðr honum í þiónostu þúsund gaufugra manna, oc voru aller með einum búníngi. Krásadiskar aller voru af rauða gulli geruir, eða silfri oc settir gimsteinum. Beduerus byrli byrlar Artho, oc með honum fioldi annarra gaufugra manna. Aull ker oc bollar oc skáler voru af gulli eða brendu silfri; eptir slíkum hætti var allr búníngr í haull drotníngar, sua sem konúngs, eða framarr: allt var tialldat vefium enum dýrstum eða guðuef, oc gengu náliga aller menn í gullofnum klæðum. Þá er dryckiu var lokit oc hennar varð í milli, þá voru leikar oc taufl oc saugur. Þar var allzkyns streingleikar: fiðlur oc gígiur, bumbur oc pípur oc simphóníam oc haurpur. Riddarar fóru vt af borginni oc skylmaz eða túrneraz, en til sá af borgarueggium bæði karlar oc konur, sumer kaustuðu steinum, sumer lèku at skáktafli, en þeir er sigruðuz áttu vísar vanir giafa af konúnginum, en góðan orðstír af alþýðu. Artus konúngr hafði þangat cc spekinga oc fræðimanna, oc skylldu þeir gamna hinum ellrum mönnum oc öllum þeim er voru at leikinum, eða þeirri skemtan sem áðr var tínd. Þessi gleði stóð yfir .iij. daga hina fyrstu þessarrar veizlu oc maurg aunnur, sú at hèr er eigi getið. Hinn fiórða dag veizlunnar skipti Artus konúngr giöfum með mönnum, oc lèt þat huern af sèr þíggia sem hann var fúsaztr til: gull eða silfr, eða gersemar, vâpn eða klæði dýrlig, borgir eða kastala, eða iók tign manna, er leituðu gaufugra kuanfánga. Biskupum oc ábótum oc öðrum lærðum mönnum veitti hann mikil gæðe, oc náliga gædde hann alla nockurri virðíngu, þá sem hann hafði þángat boðit. At þessi veizlu varð mart til tíðenda: Dubricius erkibiskup gaf vpp stól sinn oc rèz í einsetu, en í stað hans var vígðr Davíð, frændi konúngs, oc þótti hann miog líkiaz siðum Dubricii. Þá lèt oc Samson erkibiskup sinn biskupdóm, oc var Celerius prestr tekinn í stað hans, oc fimm biskupar aðrer voru þar vígðer, oc mart var þar annat til tíðenda, þat sem hèr er eigi sagt. Þeir Bretar haufðu nú áðr í kyrðum setið v vetr oc skemtu sèr at slíkum hlutum oc mörgum auðrum, oc lifðu í miklum blóma.
  1022. var í Austrríki, T.
  1023. gerðu Rómueriar þat ráð, at senda menn til Artum konúngs. Þessir menn fóru með brèfum oc komu til Bretlands þá er Artus konúngr sat at veizlu, gættu sumir skipa en sumir gengu til hallar, oc gengu inn í haullina, þá er konúngr sat yfir borðum, xij menn venir oc vngir oc tíguliga búnir, oc bar huerr í hendi ker, en annarr lim af olífu-tre oc gengu fyri Artum oc kuoddu hann virðuliga, oc fengu honum brèf í haund, þat er sua mælti, T.
  1024. saal. H andre Steder, T og Geoffr.; Sador, her, H.
  1025. saal. her (mvndv̄), H.
  1026. sóknfimi oc sigrsælld, eða auðrum braugðum ágætum, T.
  1027. saal. her H og T; suspensis in medio foro viginti nobilioribus Romanis, Geoffr., jevnf. cap. 16.
  1028. villdi vèr nú eigi at þú lètir þat fyri vinnaz at sækia Rómaríki, T.
  1029. taktu sigrinn, at siálfkrafl gengr at þèr! dýrkaþu oss sua at þú verðir tignaztr siálfr, T.
  1030. Þá reis vpp Auguselus Albanie konúngr oc mælti sua: ek em feginn yðuarri ætlan, sua at ek má þat eigi orðum inna oc ek gleymi öllum óttanum oc gleðiumz ek af bardaga, oc sua er ek giarn til bana Rómueria, sem sá maðr til dryckiu, er áðr hefir lengi þyst, eða stríðt vatn fellr til siáfar; feginn em ek þeim degi, at annathuart sè, at ek fái af þeim sár eða ek veiti þeim bana ella; góðr er sigrinn, enda er gott at falla við tír oc orðlofi, oc hafa vel fram gengit oc varit vel fè sitt oc frelsi, konur oc börn, oc gert konúngs sóma oc tign oc dýrð með dreingskap; hrindum af haundum rauskliga mannlærum þeim oc leggium alla þeirra tign við var metorð! ek fær til farar þessar ij þúsunder riddara oc of fótgángandi manna, at öllu vel búit, þat er þetta fólk þarf at hafa til herbúnaðar, skal ek huergi mik til spara, at gera konúngs sóma í öllum hlutum, þeim er ek má, T, jfr. Geoffr. IX, 18.
  1031. Hann hafði af Bretlandi einu saman lx þúsunda; með Artho voru í faur Skotar, Orkneyngar, Suðreyngar, Hialltar, Bretar, Gotar, Norðmenn, Danir, Valer, Frackar oc Flæmíngiar, Albaníar oc Norðimbrar, oc var talit allz riddaralið með honum cc þúsunda oc þriár þúsundir oc cc, utan fótgaungumenn oc knapar, T. At reges ceterarum insularum, quoniam non duxerant in morem equites habere, pedites, quot quisque debebat, promittunt, ita ut ex sex insulis, videlicet Hiberniæ, Islandiæ, Gothlandiæ, Orcadum, Norwegiæ atque Daciæ, sexies viginti millia essent annumerata; ex Gualliarum autem ducatibus, Rutenorum - - - octoginita millia; ex duodecim autem consulatibus eorum, qui cum Guerino Carnotensi aderant, duodecies centum. Qui omnes simul erant centum octoginta et tria millia et ducenti, præter pedites, qui sub numero leviter non cadebant, Geoffr.
  1032. Geoffr. anförer ikke paa dette Sted Anförerne i Artus's Hær nærmere end i den foregaaende Anmærkning er anfört; T anförer dem nedenfor, see Fotnote 1034.
  1033. um allan Austrueg oc vm Serkland, T.
  1034. fra [Ephistromus [Epistrophius, G] Grickia konúngr, oc Matezar [Mustensar, G] Serkia konúngr oc Alimannas Libíalands konúngr [Alifantinam rex Hispaniæ, G] oc Hirtacus Pardia [Parthorum, G] konúngr, oc Bocetus [Boccus, G] Medía konúngr, Serteris Labia konúngur [Sertorius Libyæ, G], Pandasus [Pandrasus, G] Egiptalandz konúngr, Miscipsa Babilons konúngr, Paliteres [Polytetes, G] Bithinie konúngr, Theotus [Teucer, G] Frigie hertogi, Euandus [-der, G] hertogi Sirie, Ethion Boetie hertogi, Ypolitus af Crít, oc meðr honum margir jarlar oc haufðíngiar. Rómaborgar aulldrúngar voru þessir; Lucius Catellus, Marius Hericulus [Lepidus, G], Gaius Metellus, Girtanius Muclius Catulsus [Quintus Milvius Catulus, G], Quintus Carucius. Þar var talit lið með Lucio lx þúsunda hins fimta hundraðs þúsunda oc eitt c. Þeir hófu ferð sína huarirtueggiu, Bretar oc Rómueriar enn fysta dag augusti mánaðar. - Þessir voru haufðíngiar með Artho: Augocelus Albanie konúngr, Cador Kornbreta hertogi [rex Cornubiæ, G], Gerinus Canocencis [Guerinus Carnoteusis, G], Boso or Auxnafurðu, Loth Noregs konúngr, Áskell Danakonúngr, Hoelus oc Valuen, systursynir Arthi, Karos (Cajus = Kæi) skutilsueinn oc Beduerus byrli, Hollduin hertogi [Holdinus rex Rutenorum, G] oc Guidardus af Peitu [Pictavensis, G], Jugen oc Jonathas, Vrgenus [Urgennius, G] af Badon oc margir aðrer ágæter menn oc haufðíngiar, T.
  1035. en Artus quez huggia at vera mundi fyri sameign þeirra Julii, oc mundi hann stiga yfir stólkonúnginn; þeir qváðu aðra raun á mundu verða. Þeir tóku land síðan oc gerðu sèr búðer á landi oc biðu þar vm nockurra nátta saker liðs síns, þess er vkomit var, t. T.
  1036. Geoffr. giver ikke Jætten noget Navn men siger kun: Interea nunciatur Arturo, quendam miræ magnitudinis gigantem ex partibus Hispaniarum advenisse, et Helenam, neptem ducis Hoeli custodibus ejusdem cripuisse, et in cacumen montis, qui nunc Miehselis dicitur, cum illa diffugisse, T har Jættens Navn Jannis eller Januis.
  1037. hann var spánuerskr at ætt; hann var sua mikit traull at hann át menn, oc honum mátti ecki bella, oc var huetuetna hræðt við hann, þat er í nánd var, T.
  1038. dóttur Hoels, oc þorði engi í mót at mæla oc engi eptir henni at sækia, því at hann kastar sua stóru grióti, huart sem at sækia skipalið eða ríðandi menn, T.
  1039. dette Sagn, om Kampen med Jætten, beretter T noget anderledes, og nærmere efter Geoffr.: Á næstu nótt eptir þessa frètt rèz af skipum Artus konúngr oc með honum Kaius skutilsveinn oc Beduerus byrli, oc fóru leyniliga oc ecki með þeim utan knapar þeirra. En er þeir komu at fiallinu, þá sá þeir ellda .ij., oc annan meira nockuru. Þá sender Artus Beduerum at vita tíðendi, oc er hann kemr í nánd við enn minna elldinn, þá sèr hann huar elldr brenn í ey einni, hann finnr skip eitt oc ferr til eyiarinnar, oc er hann kemr þar, heyrir hann grát mikinn oc vissi eigi hueriu gegna mundi; hann bregðr þá suerði oc gengr at elldinum oc sá þaðan haug mikinn oc nýian oc sat þar hiá kona oc grèt; hon var miög við alldr oc harðla hrygglig. Hon kallar þegar er hon sèr hann, oc mælti sua: huí ertu hèr kominn, enn aumi maðr! skyntu á brott, at eigi sèr þú deyddr herfiligum dauða! hèr byggir einn risi, sá er aungu eirir; haugr þessi er orpinn eptir fóstru mína, er ek vnni sem lífi mínu, oc hefir hann valit henni harðan dauða, því at hon stóðz eigi áfáng hans; flýðu, ef þú mátt, oc bíð eigi hèr, því at mér er ecki lífi at nærr at þú sèr hèr drepinn, því at hann mun mér slíkan ætla sem fóstru minni. Beduerus huggaðe hana oc sagði at hon mundi þaðan leyst verða. Hann ferr nú síðan aptr oc sagði Artho þat sem hann hafði sèð oc várr við orðit. Artus konúngr ferr nú vpp á fiallit oc er þeir koma í nánd elldinum þeim hinum meira, þá sá þeir risann sitia við elldinn oc hafði gaullt á teini oc át af aðra stund. Artus bað þá bíða þar, en veita lið ef hann þyrfti. En er risinn sá, at Artus geck at honum, þá greip hann vpp kylfu sína, er lá hiá honum, at sua var þúng at trautt máttu .ij. menn lypta af iörðu; risinn færði á lopt kylfuna, en Artus brá í mót suerði sínu Kaleburnio oc hjó til risans oc veitti honum sár í enni, en hann laust fram klumbunni á iörðina, því at Artus skautz vndan, oc kom eigi á hann, en sua varð hauggit mikit at allt skalf fiallit. Nú þó at sár þat, er Artus veitti risanum, veri eigi banasár, þá fèll þó blóð í augu honum, sua at hann sá varla fyri; hann kastar þá klumbunni oc rann á konúnginn, oc tók hann sva fast at hann fèll á kne fyri. Atgángr þeirra var bæði harðr oc lángr, en þó vm síðer mæddi risann blóðrás oc fèll hann, en Artus konúngr hjó í haufuð honum, sua at heilinn var vti, oc kuað hann við hátt, sua at eik ein mikil, sú er þar var, losnaði vpp með rótum nærr [i Geoffr. staaer: Exclamavit invisus ille, et velut quercus, ventorum viribus eradicata, cum maximo sonitu corruit ]. Konúngr lætr nú skamt hauggua í milli oc sæfiz risinn þá. Artus kallar þá til sín Beduerum oc bað hann hauggua haufuð af risanum oc hafa til sýniss. Artus hafði brott með sèr fóstru Helenu til skipa sinna, oc var nú kátr miög, oc sagði sua, at hann þóttiz eigi í slíka raun komit hafa fyrr, sem þá, nema þá er hann átti við Rikonem kappa. Þeir urðu fegnir sigri Arthi, en Hoelus lèt búa vandligs vm leiði Helene, oc lèt gera þar kapellu oc er þat kallat síðan tumba Helene. Þat heitir nú Michaelsfiall, því at hann er þar dýrkaðr.
  1040. til disse Navne svarer hos Geoffr.: (misit) Walganium nepotem suum, Bosonem Devadoboum et Guerinum Carnotensem; i T anföres Navnene: Gualganius oc Valuen, systurson Arthi, Thailus oc Gerinus.
  1041. Gaius hèt, oc auðru nafni quintilianus, T, stemmende med Geoffr.
  1042. fra [gnæga hefi þèr Bretar dul oc dælsku, hól oc hræsni, helldr en harðleik oc hyggendi, oc munu þèr kasta miög steini vm megn yðr, at því er mig varir, T.
  1043. Valuen, T; Walganius, Geoffr.
  1044. fra [berettes i T mere udförlig og nærmere overeenstemmende med Geoffr. x, 4-5: Rómueriar grípa til vapna oc sækia eptir Bretum oc vilia hefna Gaij, oc er þeir koma eptir, snýz Gerinus eptr í móti þeim, oc leggr í gegnum þann haufðingia með spióti er Malon hèt [Geoffr. har ikke Navn] oc hratt honum dauðum á iörð. Oc er Bulok [Boso, G] sá þat, ríðr hann fram oc leggr spióti í hóst manni rómuerskum, þeim er Viron [G. anförer ikke Navn] hèt, oc felldi hann dauðan til iarðar. Þá reið frem af Rómuerium sá maðr, er Marcellus Mulius [Mutius, G] hèt, hann villdi hefna sinna manna, hann ríðr at Valuen oc kom á bak honum vuorum, oc er hann heyrði gnýinn á bak sèr, snèri hann skiótt sínum hesti í mót honum oc leggr suerði sínu í brióst honum, sua mælandi: seg sua Gaio, kumpáni þínum, þá er þú kemr til Heliar, at Bretar kunnu fleira en dul oc hól, oc eftir þetta sló í bardaga með þeim oc verða Bretar nú ofrliði bornir, oc fóru nockut sua á hæli vndan; þeir höfðu látið sumt lið sitt bíða í skógi nockurum, meðan þeir fóru á fund Rómueria, oc ríða nú fèlagar þeirra af skóginum með VI þúsunder manna til liðs við þá, oc gengu þeir þá hart á hendr Rómuerium oc felldu Bretar þá mart af þeim.
    Þessi frètt kemr nú fyri þann haufðíngia Rómueria, er Petronus [Petreius, G] hèt, hann var í aulldúnga taulu, [oc ferr hann til] med x þúsunder manna oc vrðu Bretar þá ofrliði borner oc fèllu þeir marger, oc þá kemr til liðs við þá sá haufðíngi er Biklerus [Hiderus, G] hèt, með v þúsunder manna, oc gengu þeir þá hart fram Bretar, oc gerðiz þá mikit mannfall af Rómuerium, en sumir flýðu, sumir handteknir. Balok (Boso) ríðr þá framm milli sinna manna oc mælti sua; gerum nú sua sem dreingir, oc látum minn herra Artum konúng þat til spyria, at vèr sigrim vara vuini, gaungum nú af þui ígegnum fylkíngar varra vuina, oc ef vèr berum gæfu til þess, þá skulum vær annathuart drepa Petronem, eða taka hann haundum oc færa (hann) yfirkominn Artum konúngi. Bretar ríða nú hart framm á hendr Rómuerium með miklu kappi. Vikerus Bretahaufðíngi ríðr fram oc hauggr til þess manz er Baluk hèt oc klauf hann í herðar niðr. Dosuk (Boso) ríðr nú, at freista at hann gæti Frontone [r. Petrone = Petreio] náð, oc þat varð, oc leggr hann sínu spióti vnder hans hægri haund, en sua var brynia (hans) traust at hon hèllt hans lífi þessu sinni, en sua lagði hann fast til, at hann fèll af sínum hesti. Gerinus oc Valuen voru nærr stadder, oc tóku hann þegar haundum er hann var fallinn, oc fingu hann í hendr sínum skialldsveinum. Nú geriz mikit kall í liði Rómueria, oc villdu þeir sækia eptir haufðíngia sínum, en Bretar hófuz undan með herfáng sitt, þat er þeir höfðu veidt. Þeir komu á fund Arthi með Petronem oc marga aðra haufðíngia, er þeir haufðu tekit, oc haufðu þeir fengit fagran sigr oc (undu) vel við sinn hluta.
    Artus varð feginn sigri þessum, oc þótti góð hin fyrsta framreið þeirra, kallar þá saman Borellum oc Siritakum [Richerium, G] oc bað þá fara fyri í Paris með hina herteknu menn, oc gæta þeirra oc bíða hans þar. Rómueriar verða nú varer við þessa fyriætlan oc senda xv þúsunder hermanna á veginn fyri þá, oc voru þessir haufðíngiar fyri þeim: Vlltius [Vulteius, G] Katellus oc Kuintus oc Carucius oc Euuander konúngr af Sýrlandi oc Tonus [Sertorius, G] Libie konúngr. Vm morguninn komu Bretar þar sem Rómuerier voru fyri við skóg nockurn, þeir höfðu x þúsunder manna, hlupu Rómueriar þá á Breta óuara oc gengu í gegnum fylkíngar þeirra í fyrstu náliga, en Bretar skipuðu þá liði sínu oc skylldu þeir Rikerius oc Beduerus geyma (hina) herteknu menn, en Cador oc Borellus hèlldu vpp bardaga oc fylktu vannliga liði sínu oc reðu í mót ravskliga oc haufðu þó ecki liðs við. Þá verðr varr við þenna bardaga Guidardus hertogi af Peitu oc kemr til fulltíngs við þá Breta með iij þúsundir manna, oc tekz nú harðr bardagi. Euander Sýrlandz konúngr ríðr þá at Borello oc leggr í gegnum hann oc hestinn oc hrindr honum dauðum á iörð. Fiórer haufðíngiar fèllu aðrer af Bretum oc mikit lið annat, en fengu þeir halldit enum herteknum mönnum oc komuz með þá í Paris, oc þó fengu Bretar sigr í þessi, því at þeir komu aptr til bardagans Rikerius oc Valuen, en fingu ena herteknu menn borgarmönnum til geymslu. Valuen ríðr nú rauskliga at einum haufðíngia rómuerskum, þeim er Vulcius [Vulteius] hèt oc hauggr til hans með suerði oc veitti honum banasár. Rikerius drap Catellonem, rómuerskan haufðíngia, oc þá villdi Euander Sýrlandz konúngr hefna hans oc ríðr Rikerius honum þá ímót oc hauggr til hans með suerði oc klýfr skiolld hans til mundriða. Í þessi suipan kemr Cador Kornbreta hertogi oc leggr spióti í gegnum Euandrum Sýrlandz konúng oc við þetta leita Rómueriar undan, ok fara nú huarer til sinna herbúða oc sögðu sínum haufðingium þat sem til tíðende hafði vorðit í þeirra ferð, oc láta Bretar at Artus muni hafa sigr í hendi. Artus varð glaðr við þessa saugu, oc þótti vel hagnat í fyrstu oc þackar þeim vel sína framgaungu.
  1045. Linkolni, T, og Antisiodorum for Augustidunum; civitatem Lengrias aditurus, Geoffr.
  1046. bað t. overfl. 'H.
  1047. Geoffr. siger at hver fylking bestod af 5555 Hoveder, og Artus's egen af 6666.
  1048. T beretter efter Geoffr. (x, 6-7) udförligere om Hærordningen, Anförernes Navne og Arthurs Tale: hann skipaði sèr huaru, riddara liði oc fótgángandi manna; hann skipaði á huaratueggju hönd riddurum. Fyrir einni fylkíngu voru þeir Auguselus af Albanie oc Kator Kornbreta hertogi, oc var sá sueit á sína haund huar með riddara sueit. Annarri sueit stýrðu þeir Gerinus oc Karnotensus [Guerinus Carnotensis] oc Helo or Auxnafurðu [Boso de Richiden, quæ lingua Saxonum Oxineford nuncupatur, G]. Þriði(u) fylkíng stýrði Loth Noregs konúngr oc Áskell Danakonúngr; fiórðu stýrði Hoel oc Valuen, systursynir hans. Þessar fiórar fylkíngar voru fremstar setter; hèr var miog valit lið þat sem fræknast var í þessar fylkíngar, en þessar, er nú eru taldar, standa á bak hinum: þar var fyri einni Beduerus byrli oc Gaius skutilsueinn; annarri stýrði Holldran [Holdinus] hertogi oc Guidardus af Peitu; þriðiu Rugen oc Jonathan [Vigenis de Legecestria et Jonathal Dorecestrensis]. Þá var sétt en átta fylkíng á bak þessum fylkíngum oc stýrði þeirri Vrbgenius af Badon; Artus siálfr enni níundu fylkíng, oc var í þeirri vj þúsundir einualaliðs oc vj. c. oc vj. tigir oc vj menn; hinni tíundu fylkíng stýrir Moruuid, oc hefir Artus þessa fylkíng til þess at hon skal fara laus oc koma í opna skiölldu Rómnerium, þá er sókn ueri sem ákaufuzt. Artus setti þá niðr merki sitt á viðan völl, dreka af gulli geruan, oc reisa þar herbúðer sinar; hann bað þángat færa alla þá sem sárir voru oc haufðíngia þá er fèlli, oc lèt hann þann stað vígia aðr vandliga. Þá talar hann enn fyri lýðnum oc tók sua til máls: þat vil ek segia yðr aullum, ástuinum mínum, at ek vni stóruel við þat, at ek sè, þó at vær hafim nockura hríð í kyrðum setið, at vèr hafim enn eigi týnt sigrsæli oc sóknfimi, oc várt ágæti á helldr van at á lopt muni færaz en niðr falla; vèr höfum gort æðri Bretlandz tign en annarra landa, oc haufum vèr sua aukit vara tign; er miög þegar mikit skarð haugguit á þeirra lið oc eigu þeir nú þegar at siá eptir sínum hlut við oss, oc er sua inndællt at drepa þá sem suín eða sauði. Eigi varir mik, at þeir ætli yðr anuirðissmenn, at þui er ek hugða nú alla vera hrædda við yðr orðna, eggiumz nú á, góðer bræðr, oc gerum þeim eindrægia hríðina, at þeir viti hueria þeir hitta fyri, at þá haufum vèr sigraz oc kostgæft, er minna hefir boðiz. Ef oss verðr auðit at ráða fyri Rómariki, þá skulu þèr hafa gnógar virðíngar oc yfrit gull oc silfr, hèruð oc þorp, borgir oc kastala oc vapn, at huerr eigi kost at kiósa sèr tignar nafn þat er hann vill siálfr. En er hann hafði lokit sínu máli, þá lètuz aller vilia falla helldr en flýia oc bera eilífa skaumm oc brigzli af huerium er til spyria.
  1049. rettet; ok, H.
  1050. hann skipaðe sínu liði [í] tólf fylkíngar, oc voru í þeirri serhuerri vj þúsundir fótgángandi manna oc vj. c. oc lx oc sex menn, en riddaralið allt vmfram, oc var fyri þessi fylkíng Lucius Gatellus oc Alipanias [Alifantinas, G] Spanialands konúngr, annarri Miruanus [Hirtacius, G] Pardia [Parthorum] konúngr, oc Marius, oc Leuidus [Mar. Lepidus, G] Rómaborgar aulldúngr, [den tredie overspringes, under Boccus og Cajus Metellus, efter G]; hinni fiórðu stýrði Sertorius Libia konúngr oc Kuintus Milius [Milvius, G], Rómaborgar aulldúngar. Þessar - - - her afbrydes T ved at eet Blad er tabt, men Indholdet af det tabte er Fortsættelsen af den romerske Hærordnings Beskrivelse og Slagets Begyndelse (jevnf. Geoffr. x, 8-9).
  1051. dette Tal beroer rimeligviis paa en Feil, uagtet det kunde forsvares ved at hvert Tusinde tænkes bestaaende af 1200; i Geoffr. og T (ovenf. Anm.) angives Tallet til 6666, her burde derfor læses vj Hundruð lx ok vi menn.
  1052. i H Kēi, men Læsemaaden er utvivlsom ifölge Geoffr, da her nævnes Cajus dapifer (Kæi ræðismaðr)
  1053. her begynder T igjen saaledes: oc ei nam hann fyrr staðar, en hann hafði hefnt síns frænda oc fellt Bokconem oc dró hann dauðan eptir sèr til herbúða Arthi (Geoffr. x., 9)
  1054. manskiœð; H.
  1055. Alifantines, Geoffr.; Alkania, T.
  1056. Miskflá (Micipsa) Babilons konúngr, T.
  1057. Quintus Milvius et Marius Lepidus, Geoffr.
  1058. en af Artus liði fèllu þeir Hollduin hertogi [Holdinus rex Rutenorum, G] oc Leodegarius oc þrír consules oc Tursales [Cursales, G], Gualio [Galluc, G] oc Vrbgenius, T.
  1059. fra [hauggr til beggia handa, oc mætir einum haufðíngia spánlenzkum, þeim er Vtalin hèt, hann var hinn bezti riddari oc allra manna fræknaztr, hann hafði diarfleik at ríða fystr í móti Artho, oc þegar konúngrinn leit hann, ríðr hann at honum oc hauggr til hans með suerði sua ofan í hans hialm gylldan, oc klýfr allan hiálminn oc búkinn bryniaðan oc sua hestinn, at fèll huartueggi dauðr á iörð. Artus kaller nú hátt: heyrit góðer dreinger, segir hann, taukum vel við í fyrstu oc rékum af haundum oss ómannan þessi, oc látum aunguan með lífi undan komaz, minnumz á þat, at þèr hafit vnder mik vnnit xxx ríkia með yðrum fræknleik. Minnumz hinna fyrri frænda varra, huat þeir deilldu Rómuerium af: þeir skattgilldu þá vnder Breta oc voro þá stærri oc torsóttligri Rómueria haufðíngiar en nú ero, oc falli helldr huerr varr vm þueran annan en vèr flýim með skemð, T.
  1060. kr (konvngr), H.
  1061. Polytetem, Geoffr.
  1062. Bithime, H.
  1063. oppna, H.
  1064. þá er þessi atgángr var sem harðaztr, þá kemr riddara lið, er Moreið [Moruid consul Claudiocestriæ, G, jevnf. ovenf. Anm. 1050] sendi honum frændi hans, í opna skiölldu með sína fylkíng, sua sem Artus hafði ráð fyri gort; æpa þeir heróp oc blása í lúðra, oc gera sua harða árás, at hundruðum fèll lið Rómueria, kom þeim þessi ófriðr á vuart oc sló ótta á þá. Bretar dirfaz nú við oc sækia hart framm oc eggiar huerr annen, verða Rómueriar nú í klyfinum oc fellr nú hverr yfir annen; er nú sua mikill vapna burðr, at eigi má siá fyri heiðan himin, T.
  1065. í þessi hrid var skotinn í gegnum Lucius Rómueria haufðíngi, oc er hann var fallinn, þá slógu Bretar vpp sigrópi, en Rómuerier sneruz nú aller á flótta, þeir er vpp stóðu, en sua haufðu þeir Moreið hlaðit valkaustum háfum af Rómuerium, at varla mátti flýia firir; varð hèr nú sua mikit mannfall, at varla mátti taulu á koma, fèllu nú merki Rómueria, en Bretar ráku flóttann oc var flótti sua lengi rekinn oc fèll þá enn fiöldi. En er lauk orrostu oc annathuart haufðu aller Rómueriar flýit eða á haund gengit, þá lát Artus kanna valinn oc færa lík allra haufðíngia, þeirra er með honum haufðu verit, huers til sinnar haufutborgar, en hann lèt lík Lucii færa til Rómaborger oc þá hina gaufgaztu haufðíngia, er af hans liði höfðu fallit, oc bað Rómuoria þar taka við skatti, þeim er hann villdi þeim lostliga giallda, eða við bæta þat er þeim þætti á skorta. Artus var þann vetr í Gallia, en vm sumarit fór hann til Rómaborgar oc lagði hana vnder sig oc aull þau ríki er þar voro í nánd, T. Geoffr. anförer Navnene paa de Borge, hvortil de faldne Hövdinger skulde være förte, deriblandt er Holdinus, dux Rutenorum Flandrias delatus, in Terivana civitate sua sepultus est.
  1066. Her er Beretningen udförligere i T end i H, eller selv i Geoffr.: Nv er at segia huat er í Bretlandi gerðiz tíðenda, meðan Artus var í þessi herfaur. Moðreið systurson hans kemr at máli við drotnínguna Guenuere, sua segiandi: frú, sagði hann, nú er þinn herra Artus konúngr farinn í herfaur vt í Galliam, at beriaz við Lucium Rómaborgar aulldung, oc þó at hann sè mikill kappi oc rauskr í framgaungum, þá er honum þó ofrefli at deila kappi við rómuerskan her, er nú þess van, at kapp hans oc forsiáleysi valldi hans skamlífi, mun hann ecki koma aptr or þessi herferð. Nú er þat mitt ráð, frú, at láta mik taka til konúngs yfir allt Bretaríki, en þú skalt vera mín drotníng, oc skal ek gera til þin alla hluti eptir því sem þú kant beiða, oc þó at sua verði, at Artus komi aptr, þá hefir ek gnógan afla til at hallda ríkinu fyri þeim, oc munu við, frú, sagði hann, alla ockra lífdaga mega niótaz fyri þeim saukum. Kelldrik enn vtrvi var oc við staddr þessa ráðagerð, oc fýsti hann þessa drotníngina á marga vega, oc sagðiz til skylldu leggia við þau allan þann styrk sem hann fingi af Saxlandi, oc kæmi Artur aptr til Bretlandz. Drotníng hlýðir nú á þeirra fortaulur, oc ferr þetta fram, at Moðreið geck at eiga Guenuere, oc gerðiz nú konúngr yfir Bretlandi, oc vna þó margir landzmenn oc vinir Arthi stórilla við þessi suik, oc verðr þó sua at standa.
    Moðreið spyrr nú, at Artus hefir sigraz á Rómuerium, oc hann hefir vnder sig lagt allt Galliam; þóttiz hann þá oc vita, at hann mundi brátt aptr venda til Bretlandz, gerir hann þá þat ráð, at senda Kelldrik til Saxlandz at safna þar liði, en hann safnar siálfr heima oc dregr at sèr huern mann er hann fær, bæði heiðna oc kristna, oc alla illgerðamenn, því at hann ætlar at veria Artho landit, ef hann kemr til. Einn maðr er nefndr Koronandus, hann var vin mikill Arthi oc náfrændi hans, gerir hann ferð sína leyniliga brott af Bretlandi með nockura menn, oc vill gera Arthum varen við þau suik er honum voro gior. Artus sitr í Rómaborg, þá er Koronandus kemr þar, hann gengr þegar til fundar við konúnginn oc kueðr hann; konúngr tekr blíðliga queðiu hans, sua mælandi: vel þú kominn Koronande! hvat kantu at segia mèr af Bretlandi, eða var drotníngin heil, eða huersu stýrir Moðreið, minn systurson, mínu ríki, eða huersu vna Bretar sínu ráði? - ok þá mælti Koronandus með hryggleik: herra, sagði hann, þaðan kann ek segia ill tíðendi, oc ero þó saunn: Moðreið systurson yðuarr eignar sèr allt Bretland oc hefir lagt hiá sèr Guenuere húsfrú yðra oc gert til hennar brúðkaup (her afbrydes T, ved at eet Blad er tabt).
  1067. Moðret, her og paa flere fölgende Steder, H.
  1068. ab Eboraeo ad urbem Legionum diffugit, Geoffr.
  1069. en tilf. urigt. H.
  1070. ad flumen Cambula, Geoffr.
  1071. fra [Egbrictus, Bunignus, Saxones; Gillapatriæ, Gillamor, Gislafel, Gilarium, Hibernenses. Scoti etiam et Picti, cum onmibus fere quibus dominabantur, Geoffr.
  1072. fra [Olbrictus rex Norwegiæ, Achillius rex Daciæ, Cador Limetiæ Cassibellaunus, Geoffr.
  1073. istedenfor det fölgende af dette Capitel har T et kort Slutningscapitel af Artus saga, som fölger: Nv er þat eptir at segia, at meira er: í þessi enni siðaztu atlaugu feck Artus sár, þau er hann leiddu af þessa heims lífi til eilífs lífs; hann var færðr til Assyslu eyiar til lækníngar, oc þar andaðiz hann; þá var liðit frá burð Kristz v hundrut oc xl oc tuau ár; hann var öllum góðum mönnnum miog harmdauði oc þikir eigi verit hafa ágætari maðr en hann í þann tíma: hann var bæði vinr guðs oc góðra manna, oc var ágætliga hans grauftr búinn, sem honum sómði, oc tók ríki eptir hann Constantinus, son Cadoris hertoga, því at Artus hafði gefit honum allt ríki eptir sinn (dag) at sèr lífanda, oc lýkr þar nú þessarri saugu. Derefter har T Begyndelsen af Valuens þáttr; Hèr hefr vpp oc segir frá herra Valuen oc hans ferðum, o. s. .v, hvilket optager Resten af dette Brudstykke, noget mere end 1½ Side. Om dette Haandskrift saaledes har sluttet med Artus saga, med Tilföjelse of nogle af Sagnene om hans Kæmper (Artus-kappa sögur), eller den har optaget hele Geoffreys Cyclus, med disse Sagn som indskudte, kan ikke afgjöres.
  1074. in insulam Avollonis, Geoffr.
  1075. krizkirkiv, H.
  1076. Ih'u xǷ̄c, H.
  1077. H har Overskrift med röde Bogstaver; Anlát Artvrs konvngs.
  1078. obiit sanctissimus urbis Legionum archiepiscopus David in Menevia civitate, Geoffr.
  1079. rettet, lángr, H ved en Forglemmelse, ligesom om bardagi havde staaet istedenfor orrosta.
  1080. som svarende til denne Sætning har Geoffr. fölgende: Exin tertio anno (altsaa 3 istedenfor 20) interfectus est a Conano, sententia dei percussus, et juxta Utherpendragon intra lapidum structuram sepultus fuit, quæ haud longe a Salisberia mira arte composita Anglonum lingua Stanheng nuncupatur.
  1081. Aurelius Conanus - - ipsius nepos, Geoffr.
  1082. secundo regni sui anno defunctus est, Geoffr.
  1083. Hic etiam totam insulam obtinuit et sex comprovinciales oceani insulas, Hiberniam videlicet, atque Islandiam, Godlandiam, Orcades, Norwegiam, Daciam, adjecit dirissimis prœliis potestati suæ, Geoffr.
  1084. Careticus, Geoffr.
  1085. kiæʀ, her, H.
  1086. travstz, H.
  1087. Saxones iverunt propter Gormundum regem Africanorum in Hiberniam, Geoffr.
  1088. Cirecestria, Geoffr.
  1089. Isembardus, Geoffr.
  1090. saal. her H, = Karsíus, Careticus.
  1091. Geoffr. omtaler Ethelbertus rex Cantiorum og Ethelfridus rex Northanhumbrorum.
  1092. agiætan, H.
  1093. Bangor, Geoffr.
  1094. saal. Geoffr. og H selv senere; Cadvarus, her, H.
  1095. rettet; Cananvs, H.
  1096. Caduallo, Geoffr.
  1097. Geoffr. XII, 1 beretter, at de bleve sendte ad Salomonem regem Armoricanorum Britonum, hvilket ogsaa Ordene i Begyndelsen af fölgende Capitel (fóru þeir þá til sinnar föðurl.) forudsætte, jevnf. Cap 48 Begynd.
  1098. rogavit Cadwallonem Edwinus, ut sibi diadema habere liceret, celebraretque statutas solennitates in partibus Northanhumbrorum, quemadmodum ipse citra Humbrum antiquo more consueverat, Geoffr.
  1099. dette Tillæg fra [stemmer hverken med Geoffr. eller med H selv senere, hvor Brian kaldes fóstri til Kaðall; efter Geoffr. havde Kongerne Möde ved Floden Duglas; Cadwallo hvilede in gremio cujusdam nepotis sui, quem Brianum appellabant. Medens Sendebude bragte Svar frem og tilbage, græd Brian saa heftigt, at hans Taarer vædede Kongens Ansigt og Skjæg; denne troede at der faldt Regn og reiste sig op men da han saae den unge Mand græde, spurgte han om Aarsagen, og fik Svar i Lighed med det fölgende.
  1100. ors, H.
  1101. venerat namque ad cum quidam sapientissimus augur ex Hispania, vocabulo Pellitus, qui volatus volucrum cursusque stellarum edoctus, prædicebat ei omnia infortunia, quæ accidebant, Geoffr.
  1102. Salomonem regem Armoricanorum Britonum, Geoffr.
  1103. vitraðstr, H.
  1104. Garnareia, Geoffr.
  1105. tribus diebus et noctibus, Geoffr.
  1106. udegl. i H, cepit eum maxima cupiditas edendi ferinam carnem, Geoffr.
  1107. scidit femur suum et inde frustum carnis extraxit, Geoffr.
  1108. usikkert i H; admirans, quod tantam dulcedinem in aliis carnibus non reperisset, Geoffr.
  1109. Magum Edwini regis - - perimeret, Geoffr.
  1110. Efter Geoffr. drog Brian til Exonia og forkyndte Britterne hvad han havde gjort, befæstede Staden for at holde sig indtil Cadwallons Ankomst og sendte han Underretning om det skete.
  1111. Peanda, rex Merciorum, Geoffr.
  1112. Hevenfeld, i. e. celestis campus, Geoffr.
  1113. Offridus, Geoffr.
  1114. cum Godboldo rege Orcadum, Geoffr.
  1115. Ædanum, Geoffr.
  1116. tilf. som udegl. i H.
  1117. rettet; kr̄ (konúngr), H.
  1118. det er den för nævnte Peanda (Pendrag efter H).
  1119. i H skrevet ih'c xpi.
  1120. almattix, H.
  1121. dette Jærtegn findes ikke berettet i Geoffr.
  1122. Oswius, Geoffr.
  1123. Ethelwaldus, Geoffr.
  1124. Margadud, rex Demetiorum, Geoffr.
  1125. dette Ord er usikkert i H.
  1126. siþan, tilf. H.
  1127. reðs, H.
  1128. Wulfredus, Geoffr.
  1129. xv kalendas Decembris ab hoc seculo migravit. Cujus corpus Britones balsamo et aromatibus conditum in quadam ænea imagine, ad mensuram staturæ ejus fusa, mira arte posuerunt. Imaginem autem illam super æneum equum, miræ pulcritudinis armatam, et super occidentalem portam Londoniarum erectam in signum prædictæ victoriæ, et Saxonibus in terrorem statuerunt, Geoffr.
  1130. Successit - in regni gubernaculum Cadwalladrus filius ejus, quem Beda Ethelwaldum juvenem vocat, Geoffr.
  1131. Armoricam petens, Geoffr.
  1132. Salomdnis nepotem, Geoffr.
  1133. i H skrevet engl'ð.
  1134. Denne Sæburg findes ikke omtalt hos Geoffr, der staaer kun: nefandus populus ille (Germaniæ) collecta innumerabili multitudine virorum ac mulierum, applicuit in partes Northanhumbriæ (Geoffr. XII, 16)
  1135. Cadwalladrus, G.
  1136. Theovallo, her, H.
  1137. fra [rettet; hm̄ (honum), H.
  1138. efter Geoffr. Aar 689.
  1139. til dette sidste Capitel findes intet ligefrem tilsvarende hos Geoffr.
  1140. saal. H; r. Britonum.
  1141. Ved Gilli enn fróði menes udentvivl Gildas, hvis Skrifter Geoffrey omtaler i Forening med Bedas i Begyndelsen af sit Værk.