Eireks saga víðförla (Flateyjarbók)

Velg språk	Norrønt	Islandsk	Norsk	Dansk	Svensk	Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ►

Flateyjarbók

| Her hefr vpp sogu

Eiriks Vidfỏrla

Þrandr er nefndr konungr sa er fystr red firir Þrandhæime hann atte son þann er Eirekr het. hann var vinsæll madr þegar a vnga alldri hann var ramr at afli fræknn ok framr af ỏllu dreingiligr j vexsti. þess er getit æitt iolakuelld þa streingde Æirekr þess heit at fara vm allan heim at leita ef hann fynde stad þann er heidnir menn kalla Vdainsakr en kristnir menn jord lifande manna edr Paradisum. Þesse heitstræinging verdr fræg vm allan Noreg. A næsta sumre eftir byrr Æirekr skip eitt skrautligt af Noregi ok hellt til Danmerkr. þeir voru .xij. a skipa. Dana konungr atte ser son sa het ok Æirekr. þeir fedgar budu Æireki Þrandarsyni med ser at vera þann vetr. ok þa hann þat. Þeir nafnnar lỏgdu lag sitt saman ok var med þeim vel ok at morgu voru þeir likir. ok vm varit eftir redzst Æirekr danski i ferd med nafnna sinum. voru þeir ok .xij. sama(n). Sigldu nu ok ætla til Myklagardz ok þar koma þeir. j þann tima sem Grikkia konungr baud vt her j mote vikingum er gengu miog a rike hans. Ok er Grikkia konungr frette kuomu Nordmanna bydr hann þeim til sin ok tok uit þeim uegliga. frette þa eftir huerir þeir se edr huadan þeir uære komnir edr huert þeir ętlade at fara. Æirekr segir at þeir uære Nordmenn ok konungs synir ok ætlade at kanna vijda heim. Þa tignade Grikkia konungr þa forkunnar vel j ollum hlutum. En er þeir hỏfdu þar verit nokkura hrijd þa vnnu þeir morg storuirke med uitrligum radum ok myklum rỏskleika ok studdu storliga vel riki Grikkia konungs. En er konungr sa at þeir voru sterkari en uel flestir adrir lanndz menn. þa virde hann þa j ollu framarr ok lagde a þa mikla virding ok georde þa sina þionustumenn ok gaf þeim mestan mala allra sinna manna. Sua er sagt at þar af geordizst fyst Nordmanna some vt j Myklagarde.

Spurningar Eireks vid konung. capitulum.

2. Ðat var sagt. at einn dag spurde Æirekr norręni konung huerr geort hefde himinn edr iord. Konungr segir. æinn georde huort tueggia. Æirekr spurde. huerr er sa. Konungr suarar. Gud almattigr sa er einn i guddóme en þrennr i greiningu. Æirekr mællti. hueriar eru þær þriar greiningar. Konungr segir. littu i solina. j henni eru þrear greinir elldr birte ok uermir. ok er þo ein sol. sua er ok j gude fadir ok son ok heilagr ande. ok er hann þo einn j sinum almætte. Æirekr mællte. þo er mikill gud sea er georde himinn ok iord. seg mer nu nokkut af mikileik hans. Konungr mællti. Gud er æinn oumbrędiligr ok oyfirstiganligr. hann er yfir ollum lutum ok þolir alla lute ok hann helldr ỏll endimork iardar med sinne hende. Æirekr mællte. huort ueit gud alla lute. Konungr segir. einn ueit hann allt sem i hans auglite se. En er konungr hafde þetta mællt. þa undradizst Æirekr mikileik guds. Æirekr mællti. huort byr gud a himna edr iordu. Konungr segir. a himnum rikir hann ok þar er hans uellde. þar er æigi sott ne þytr æigi daude æigi hrygleikr ok æigi uesolld. þar er iafnan fagnadr ok eilif sæla ok glede med himneskum krasum an enda. Æirekr mællti. huerir eru þar med gude. Konungr segir. helgir æinglar eru þar. þa skapade gud ser til þionustu j fystu. Gud almattigr georde ser biarta holl. þa holl kallade hann himnariki. sidan georde hann myrkuastofu. þat er þessi heimr er ver byggium. j honum sette gud diupa grauf. þat er heluite. j þeim stad er huers kyns uesolld med ellde ok þar kueliazst andir ranglatra manna. firir þeirre grauf rædr Satan vuin allz mannkyns. en gud almattigr batt hann ramliga eftir pijsl sina. sidan ræis hann upp a þridea dege eptir sinn likams dauda. En a fertuganda dege steig hann upp til himna rikis er ollum uoldum guds er firir | buit riddarum ok hirdsueitum. ok þar er ollum skyllt til at stunda ok fylla þat skard er þa vard er einglarnir spilltuzst. en gud mun þa tolu fylla med hreinlifismonnum. Æirekr mællte. huer er grauf su er þu męlltir at j iordu uære. Konungr segir. þat er iord daudans er firir er buin syndugum monnum ok kallazst þat heluite. j þeim stad er huers kyns uesolld med ellde eilifum. þar kueliazst uondir menn. Æirekr mællte. huerir eru þeir. Konungr segir. hæidnir menn allir ok gudnidingar. Æirekr mællti. hui eru allir heidnir menn illir. Konungr segir. þui at þeir uilea æigi gỏfga gud skapara sinn. Æirekr mællti. er æigi þat gud er uer gỏfgum. (Konungr segir.) æigi er þat gud þui at fra þeim (er) sagt uesolum hue illa þeir do edr huersu glæpafullt lijf þeir fram læiddu medan þeir lifdu. þeirra andir eru nu j eilifum ellde ok oslokkuanligum kuolum. Æirekr mællte þa. alldri heyrda ek slika hluti fyr fra þeim sagda. Konungr segir. Villr ertu i trunni at þu heyrdir æigi slikt sagt. en ef þu uill a eilijfan gud trua þann er i þrenningu er. þa muntu eftir daudan med honum fara i eilijfa sęlu. Æirekr mællti. þess ęski ek at ek audlizst eilift lijf eftir daudann. Konungr mællti. þessi osk ueitizst þer ef þu truir a eilifan gud i þrenningu ok takir þa heilaga skirnn ok verdr þu þa lifgadr af hollde hans ok blodi ok georizst þu vinr guds. Tak vid kristne ok heidra hann j ollum hlutum rettliga. Æirekr mællti. þat samir at geora sem þu eggiar. Seg þu mer þat er ek spyr þig. huar er heluite. Konungr segir. vndir iordu. Æirekr mællti. huat er yfir iordu. Konungr segir. loft. Æirekr mællte. huat er yfir lofti. Konungr segir. festingarhiminn. j þeim himne eru oll himintungl sua sem brennande elldr. Æirekr mællti. huat er yfir festingarhimne. Konungr mællti. vỏtnn eru þar fest sem sky. Æirekr mællti. huat er yfir þeim uottnnum. Konungr segir. Andligr himinn ok þui trua menn at æinglar bui þar. Æirekr mællti. huat er yfir þeim himne. Konungr suarar. Skilningarhiminn. j þeim himne ma lita sealfan gud ok hans uellde þeir sem þess eru makligir. Þa vndrazst Æirekr huersu uitr konungr var ok mællti. þo er mikil ok haleit ok oyfirstiganlig þin spekt. seg þu ef þu ueitzst huersu mikil er breidd jardarinnar. Konungr segir. foruitinn ertu Æirekr ok margra hluta uilltu uiss verda þeirra sem onaudsynligir eru ok faheyrdir ok miog okunnir. En til þess at ek fylli spurning þina. þa heyr þu huat er ek segi þer ok nem eftir. Vmhverfis iordina telia frodir menn hundrat þusunda rasta ok atta tigir(!) þusunda ok hallda henni ỏngir stolpar upp helldr gudligr almattr. Æirekr mællti. huersu langt er milli himins ok iardar. Konungr suarar. foruitin(n) ertu. þat er kallat at af iordu se allt til hins efsta himins hundrat þusunda milna ok þriu hundrat ok halfr niunde tỏgr milna. Æirekr mællti. huat er vtan vm jordina. Konungr segir. mikill siorr er oceanum heitir. Æirekr mællti. huert er yzst land j sudrhalfu hæimsins. Konungr suarar. Jndialand segium uær enda a lỏndum j þa halfu heims. Æirekr mællti. huar er sa stadr er Odainsakr hæitir. Konungr segir. Paradisum kollum uær sua edr iord lifande. Æirekr mællti. huar er sa stadr. Konungr segir. j austr er land fra Jndialande hinu yzsta. Æirekr mællti. ma komazst þangat. Vist æigi segir konungr þuiat elldligr ueggr stendr firir sa tekr allt til himins upp. En er þetta ok mart annat hafde konungr sagt Æireki. þa let hann fallazst til fota konungi ok mællti. Ek bidr þig hinn bezste konungr at firir fullting yduart greidizst ferd min. þuiat mer (er) naudsyn a hendi at efna heitstreinging mina þuiat ok streingde þes(s) hæit at fara sudr i heima at leita Odainsakrs. en ek uæit at ek ma at ỏngum koste komaz þagat vtan ek | niote yduars fulltings uid. Konungr segir. uertu her þria uetr med oss hina næstu ok far sidan. þuiat naudsyn er at þer verde healp at minum radum ok hlyd þu minum fortỏlum j ỏllu. tak vid skirnn ok mun ek þa fulltingia þer. Æirekr spurde konung uandliga at ỏmbun rettlætis edr pijslum heluitis. hann spurde ok at yfirbragde þioda ok grein landa. fra hỏfum ok vtlỏndum ok fra allre australfu heimsins ok sudrhalfu. fra konungum storum ok fra ymissum eyium. fra audn landa ok fra þeim stỏdum er þeir attu ferd yfir. fra monnum undarligum ok buningi þeirra ok sidum margra þioda. fra hỏggormum ok flugdrekum ok allz kyns dyrum ok fuglum. fra gnott gullz ok gimsteina. Þessar spurningar ok margar adrar leysti konungr uel ok frodliga. eptir þetta uoru þeir skirdir Æirekr ok hans menn.

Skilnadr þeirra nafna vid steinbogan

3. Ad lidnum þrem uetrum þa er Æirekr hafde numit slikan frodleik ok margan annan. þa foru þeir med lid sitt til Syrlandz ok hỏfdu jnnsigle Grikkia konungs. en eftir þat fara þeir ymist a skipum edr hestum en geingu þo oftazst. fara sua nokkura uetr til þess at þeir koma til hins yzsta Jndialandz. En huar sem þeir koma a vkunnig lỏnd þa var vid þeim uel tekit ok allr lydr greidde ferd þeirra. þuiat þeir hỏfdu med ser bref ok jnnsigli Grikkia konungs ok patriarche ór Miklagarde ritat a allar tungur þeirra þioda sem uon uar at þeir munde koma til. þat var ok sagt huerir þeir voru edr huert þeir ætlade at fara. ok syndizst j þij huersu mikil gudz gipta þeim fylgde ok huerr guds vinr Grikkia konungr var. at huar sem hans bref sazst þa skyllde þeim semdir væita en huergi grand geora. þuiat guds miskunn hlifde þeim Æireki ok hans forunautum. ok gæfa Grikkiakonungs skylde þeim miog af spakligum radum hans uid erfuide leidarinnar. En er þeir hofdu sua leingi farit vm herot Jnndialandz .iiij. milur ins .v. tigar þa koma þeir um sijdir til myrkua herada þeirra sem jafnnglỏgt sa stiornnu um daga sem nætr. Vida þar a lande fundu þeir gullstaup mikil. þar litu þeir ok maurg undr a þi lande. en er þeir hofdu læinge geingit þykkua skogha ok undarliga hafa. þa koma þeir um sidir fram or morkinne. þa tok at lysa ok liost at gera ok litu firir ser aa mikla. a henni var stæinboge. ỏdru megin aarinnar sá þeir land fagrt med miklum bloma ok gnott hunangs ok kendu þadan sætan ilm. þangat var biart at lita. ỏngua sa þeir þar hæd ne hol ne fiall a þi lande. þat skilr Æirekr at aa su mun skilia þesse lỏnd at frasognn Grikkiakonungs. þat kom honum j hug at aa su munde falla ór paradiso ok heita Phison. En er þeir droguzst at steinboganum þa sa þeir at dreki ogurligr lá a honum ok gapti munninum ok þotti þeim hann gifrliga lata. þa snera Æirekr þar til ok ætlade nokkurs konar yfir ana at komaz. en er Æirekr danski sa þetta þa bannade hann nafnna sinum at fara. ok kuat drekan mundu suelgia hann þegar. Æirekr hinn norræni sagdizst æigi ottaz mundu drekann ok æigi skal hann hepta ferd mina. Æirekr danski mællti. ek bidr þig hinn bezsti vin at þu sel þig æigi til dauda. helldr far þu aftr med oss þuiat þu munt þegar deyia at þu stigr fram. Æirekr kuetz æigi mundu aftr huerfa ok mælltu huorir þa uel firir odrum. Nu bregdr Æirekr norræni suerde ok helldr a þij hinne hægri hende en tekr hinne vinstri i hond forunant sinum einum. þeir rada til ok hlaupa j munn drekanum. ok syndizst Æireki danske sem drekinn sylge þa bada. Snyr hann nu aftr med sinum forunautum hins sỏmu leid. ok eftir marga uetr lidna kemr hann til sinna attiarda. sagdi sidan huat hann letzst sidazst sed hafa til Æireks norræna. Nu uerdr þesse madr fręgr af ferd sinne ok þotte hinn meste rausnarmadr ok lykr þar fra honum at segia.

Synir ok vitranir Eireks in paradiso. capitulum.

4. En er Æirekr norræni ok hans forunautr hỏfdu hlaupit j munn drekanum þa þotti þeim sem þeir uæde ræyk ok er þeir | lidu ór þeim reyk þa sa þeir fagrt land. grausin huit sem purpuri vid sætum ilm ok myklum bloma ok flutv hunangs lækir um alla uegu landzins. Þetta land uar langt ok slett. solskin var þar sua at alldri var þar myrkt ok alldri bar skugga a. lognn uar þar i lofte en litill vindr a iordu til þess at þa kende hinn sæta ilm helldr en adr. Þeir geingu miog leinge ok hugdu at ef þeir sęi þar nokkurar bygdir edr herut edr mætte þeir uita huersu vitt at være land þetta. Sa þeir þa þui likazst sem stỏpull uære ok henge j loftinu ok ỏngir stolpar vndir. þeir nalgazst þangat. þar sa þeir at hek a turn i loftinu a ỏngum stolpum. Sunnan vid turninu stod stige. þeir vndruduzst miog þenna kraft ok þotti þetta kynligt. geingu sidan upp j stigan ok kuomu j turninn. þeir sa hann hinum fegrstum guduefiar pellum buinn. þar stod bord buit fagrt ok stod a silfrdiskr. a honum voru allz konar krasir ok hann uar hladinn af huitu braude med sætum ilm. kanna var þar sett med gulle ok gimstæinum. kalekr var þar fullr af vine. rekkiur uoru þar uel bunar ok breiddar gullofnum klędum ok guduefiar pellum. Þa mællte Æirekr. se her Vdainsakr er uær leitadum med myklu erfuide margan veg. Þeir lofudu gud ok mælltu. mikill er gud ok godr er hann lætr okkr slikt sia. En eftir þat neyttu þeir fæzslu ok foru til suefns sidan. En er Æirekr sofnade þa vitradizst honum vngr dræingr vænn ok biartr sa mællti vid hann. mikit er stadfesti truar þinnar. seg þu mer huersu þer lizst land þetta. Æirekr segir. oska uel ok hueriu landi likar mer þetta betr. en huerr er þu er vid mig mælir. ok skilr mikit okkra vitzsku er þu kennir mik ok nefnir mig a nafnn en ek væit æigi huerr þu ert. Þa let hinn vngi madr vid hann blidliga ok mællti. ek er æingill guds ok æinn af þeim er varduæita paradisar hlid. ek var nærr staddr þa er þu streingdir hæit at fara sudr j heim at leita Odainsakrs. eggiada ek þig at sigla til Myklagardz ok at guds forsia ok minum vilia tok þu skirnn. ok firir þij tel ek þig sælan at þu hlyddir þrifsamligum aminningum Grikkiakonungs ok radum ok tokt jnnsigle af honum ok þott þig j hinni helgu Jordan. En drottinn sende mig til þin. ek er vardhalldzæingill þin(n) ok ek hefui þer hlift a sio ok a lande ok vid allre haskasamligre ferd ok varduæitt þig vid ollum illum hlutum. En ver erum æigi menn helldr andar byggiande a himneskri fostriordu. En sa stadr er þu ser her er sem eydemork til at iafna vid paradisum. en skamt hedan er sa stadr ok fellr þadan aa su er þu sátt. þangat skulu ỏngir lifs koma ok skulu þar byggia andir rettlatra manna. En sa stadr er þu hefir hittan heitir iord lifande manna. En adr þu komt hingat baud gud oss at vakta þenna stad ok syna þer iord lifande manna med nokkurre mynnd ok geora þer ueitzlu ok launa þer erfuide þitt. Þa spurde Æirekr eingilinn. Huar byr þu. Æingillinn segir. ver buum a himne þar sem vær siam andligan gud. en firir naudsynia sakir eru vær sendir j heimin(n) at væita monnum vora þionustu sem þu skalt æigi gruna. Æirekr mællti. huat helldr upp þessum stỏpli er mer synizst hanga i lofte. Eingillinn segir. æinn saman guds kraftr helldr honum upp. af slikum taknum skaltu æigi gruna at gud skapade alla hlute af ỏngu. Æirekr mællti. æigi skal ek þat gruna. Eingillinn spurde Æirek. huort uilltu her vera eftir edr uilltu aftr huerfa til þinna attjarda. Æirekr suarar. aftr vil ek huerfa. Æingillinn mællti. hui uilltu þat. Æirekr segir. þuiat ek vil segia kunningium minum fra slikum dyrdarverkum drottinsligs mattar. en ef ek kem æigi aftr þa munu þeir þui trua at ek hafui illum dauda dait. Æingillinn mællti. þo at nu se godablot a Nordrlondum. | þa mun þo koma su tid at þat folk mun leysazst fra villu ok man gud kalla þat til sinnar truar. Nu gef ek þer leyfui til aftr at fara til þinna ættiarda ok at segia þinum vinum fra guds miskunn þeirre sem þu saatt ok heyrdir. þui skiotara munu þeir trua guds eyrende ok ollum hans bodordum er þeir heyra þuilikar sogr. Vertu oft a bænum. mun ek þa koma eftir þer nokkurum uetrum sidarr ok bera aund þina j fagnat ok vardueita bein þin j þeim stad sem þau skulu doms bida. Vertu her sex daga ok huilit ykkr ok takit sidan leidarnest ok farit nordr aftr sidan. Nu þotte honum æingillinn huerfa ser at syn. Æirekr georde alla hlute sem æingillinn hafde bodit honum vm þarvist sina ok brottferd.

Andlaat Eireks vidforla

5. Eftir akuedna tid stigu þeir or turnninum ok fara unnz þeir koma til arinnar. þa slęrr yfir þa myrkua myklum. þeir koma fram ór monne drekanum ok hefia sidan upp ferd sina ok sea morg undr. ok þo er þeim at ỏngum mæin. ok verda visir margs frodleiks ok koma eftir fiora vetr lidna til Myklagardz ok segir Æirekr konungi sina ferd ok þotti hardla uænt vm er hann var aftr kominn ok lætr konungr Æirek þar vera þria vetr. Eftir þat byrr Æirekr ferd sina ór Myklagarde ok ferr nordr i Noreg ok verdr allr lydr honum feginn. Hann var þar tiu uetr. ok a hinum ellipta uetri einnhuern dag snemma for hann til bænar. þa greip hann guds ande ok var hans leitath ok fanzst hann æigi. Æirekr hafde sagt faurunaut sinum draum sinn þann er hann hafde dreymt j turninum. ok þetta sagdi sa madr ok trude sa madr at æingill guds munde tekit hafa Æirek ok vardueitt hann. Þesse Æirekr uar kalladr Æirekr hinn uidforlle. þessa sogu hafa margir sannfrodliga eftir ordum hans sealfs. Nu lukum uær þar sỏgu þesse.

_____________

(E)n þui setti sa þetta euintyr fyst j þessa bok er hana skrifade. at hann uill at huerr madr vite þat at ekki er traust trutt nema af gude. þuiat þo at heidnir menn fai frægd mykla af sinum afreksverkum þa er þat mikill munr þa er þeir enda þetta hit stundliga lijf at þeir hafa þa tekit sitt uerdkaup af ordlofui manna firir sinn frama en æigu þa von hegningar firir sin broth ok truleyse er þeir kunnu æigi skapara sinn. en hinir sem gude hafa vnnat ok þar allt traust haft ok barizst firir frelse heilagrar kristne hafa þo af hinum vitrazstum monnum fæingit meira lof en þat at auk at mest er at þa er þeir hafa fram geingit vm almenniligar dyr daudans sem ekki holld ma fordazst hafa þeir tekit sitt verdkaup þat er at skilia eilijft riki med allzualldanda gude vtan enda sem þesse Æirekr sem nu var fra sagt.

---

Fotnoter: