Forskjell mellom versjoner av «Fjörutíu Íslendinga þættir: Gisls þáttr Illugasonar»

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
 
(Én mellomliggende revisjon av samme bruker vises ikke)
Linje 5: Linje 5:
 
! Denne teksten finnes på følgende språk ► !! [[Fil:Original.gif|32px|link=Gísls þáttr Illugasonar]] !!  !!  !! [[Fil:Dansk.gif|32px|link=Fortællingen om Gisl Illugeson]] !!  !!  
 
! Denne teksten finnes på følgende språk ► !! [[Fil:Original.gif|32px|link=Gísls þáttr Illugasonar]] !!  !!  !! [[Fil:Dansk.gif|32px|link=Fortællingen om Gisl Illugeson]] !!  !!  
 
|-
 
|-
!  !! [[Fil:Original.gif|32px|link=Fjörutíu Íslendinga þættir: Gisls þáttr Illagasonar]] !!  !!  !!  !!  !!  
+
!  !! [[Fil:Original.gif|32px|link=Fjörutíu Íslendinga þættir: Gisls þáttr Illugasonar]] !!  !!  !!  !!  !!  
 
|-
 
|-
 
|}
 
|}
Linje 21: Linje 21:
  
 
Á dögum Magnúsar konungs (berfœtts) kom útan af Íslandi til Noregs sá maðr er Gisl bét; hann var son Illuga Þorvaldssonar, Tindssonar; Tindr var bróðir Illuga svarta. Gisl var sjautján vetra gamall, þá er hann fór til Noregs; hann lét lítit yfir sér ok var löngum hljóðr. Hann tók sér vist með ríkum manni, er hét Hákon á Forborða. Gisl lét fátt til sín taka um vetrinn, ok (var) aldri glaðr. Hákon mælti eitt sinn til Gisls: „Ek hefi hugleitt skaplyndi þitt, ok sýnist mér þú jafnan með miklum áhyggjusvip, ok mun vera annathvárt, at þú býst við stórræðum nökkurum, ella eru þér stórir hlutir á höndum. Nú seg mér, hvat þér býr í skapi, ok þótt þú eigir um stórt at rœða, mun ek mega leyna; enn ef þú vill eigi segja mér, enn farir svá héðan til nökkurra stórvirkja, þá mun mér þat illa líka“. Gisl svarar: „Þu getr rétt, ok skal ek segja þér satt af. Maðr heitir Gjafvaldr, ok er mér sagt, at nú sé hirðmaðr konungs. Gjafvaldr var at drápi föður míns, ok veitti honum banasár, svá at ek sá uppá út á Íslandi, með Þórmóði Kollasyni mági sínum. Nú er ek því kominn hér til lands, at ek ætla at fá hefnt föður mins, eðr liggja hér drepinn“. „Sú er óvæn ætlan“, segir Hákon, „því at Gjafvaldr er með Magnúsi konungi í miklum kærleikum, ok mun útlendum manni eigi hœgt at ná honum; enn ekki skal ek gera þér til óliðs“. Magnús konungr sat þann vetr í Niðarósi, ok Gjafvaldr með honum vel virðr. Gisl fór til bœjarins, ok gerði það bragð á með ráði Hákonar, húsbónda síns, at hann lét steypa heitu vaxi í andlit sér, ok lét þar harðna á; var hann þá vanheiligr at sjá, Hann sat um Gjafvald, ok fengust honum eigi hœglig fœri á.  
 
Á dögum Magnúsar konungs (berfœtts) kom útan af Íslandi til Noregs sá maðr er Gisl bét; hann var son Illuga Þorvaldssonar, Tindssonar; Tindr var bróðir Illuga svarta. Gisl var sjautján vetra gamall, þá er hann fór til Noregs; hann lét lítit yfir sér ok var löngum hljóðr. Hann tók sér vist með ríkum manni, er hét Hákon á Forborða. Gisl lét fátt til sín taka um vetrinn, ok (var) aldri glaðr. Hákon mælti eitt sinn til Gisls: „Ek hefi hugleitt skaplyndi þitt, ok sýnist mér þú jafnan með miklum áhyggjusvip, ok mun vera annathvárt, at þú býst við stórræðum nökkurum, ella eru þér stórir hlutir á höndum. Nú seg mér, hvat þér býr í skapi, ok þótt þú eigir um stórt at rœða, mun ek mega leyna; enn ef þú vill eigi segja mér, enn farir svá héðan til nökkurra stórvirkja, þá mun mér þat illa líka“. Gisl svarar: „Þu getr rétt, ok skal ek segja þér satt af. Maðr heitir Gjafvaldr, ok er mér sagt, at nú sé hirðmaðr konungs. Gjafvaldr var at drápi föður míns, ok veitti honum banasár, svá at ek sá uppá út á Íslandi, með Þórmóði Kollasyni mági sínum. Nú er ek því kominn hér til lands, at ek ætla at fá hefnt föður mins, eðr liggja hér drepinn“. „Sú er óvæn ætlan“, segir Hákon, „því at Gjafvaldr er með Magnúsi konungi í miklum kærleikum, ok mun útlendum manni eigi hœgt at ná honum; enn ekki skal ek gera þér til óliðs“. Magnús konungr sat þann vetr í Niðarósi, ok Gjafvaldr með honum vel virðr. Gisl fór til bœjarins, ok gerði það bragð á með ráði Hákonar, húsbónda síns, at hann lét steypa heitu vaxi í andlit sér, ok lét þar harðna á; var hann þá vanheiligr at sjá, Hann sat um Gjafvald, ok fengust honum eigi hœglig fœri á.  
 +
  
 
'''2.''' Þat var einn þváttdag, at Gisl stóð við stræti nökkut snimma dags, ok heyrði hann gný mikinn; hann sá, hvar Magnús konungr fór ok sveit mikil manna með honum; þar sá hann Gjafvald. Þá gekk kona út ór garði einum, ok hafði barn í faðmi; þar var Helga Þórmóðsdóttir, kona Gjafvalds; hon kallaði á hann, ok gekk hann til fundar við hana, enn konung ok sveitina bar undan fram. Síðan gekk Gjafvaldr at strætinu við annan mann. Þá snöri Gisl í móti honum, ok hjó til hans; kom höggit á öxlina; hljóp höndin niðr, enn gekk eigi af. Gjafvaldr snörist við honum. Gisi hjó þá á aðra öxlina, ok fór þat sár nær því sem hit fyrra; fell þá Gjafvaldr. Gisl hljóp ofan á bryggjnrnar, þar sem flaut einn bátr hlaðinn skíðum; hét sá maðr Þórsteinn, íslenzkr, lítill vexti er átti bátinn. Gisl hljóp út á bátinn til Þórsteins, ok svörfuðust skíðin útanborðs, enn hann röri yfir til Bakka; ok er þeir komu á ána miðja, stóð Gisl upp ok kallaði á bryggjurnar: „Sár þau“, segir hann, „er fengit hefir Gjafvaldr hirðmaðr Magnúss konungs, ef at sárum gerist, enn víg, ef at vígi gerist, lýsi ek mér á hendr: hét ek Vígfúss í morgin, enn í kveld vænti ek, at ek heita Ófeigr“, Síðan lendu þeir upp frá Bakka ok hljóp Gisl þar á land. Þá var blásit í bœnum, ok farit at leita mannsins bæði á skipum ok landi. Hann fannst í hrísum nökkurum, ok var fœrðr til bœjarins. Konungsmenn kenndu Þorsteini, at hann hefði flutt Gisl yfir ána, ok gáfu honum sök á; sögðu hann ok dauða verðan. Þá mælti Gisl: „Gefit honum ekki sakir á því, er hann er einkis af valdr“. Gisl greip til Þórsteins, er hann gekk hjá honum; var hann svá lítill, at hann tók varla undir hönd honum. Gisl varp honum á loft annarri hendi, ok mælti: „Sjáit nú hér til“, segir hann, „hvat mundi veslingr þessi varða mér bátinn, ef ek vilda til sœkja, er ek veifi honum sem barni; látit hann fara í friði, því at hann er saklauss“. Þeir gerðu svá ok sögðu at Gisl talaði vel ok drengiliga. Gisl var settr í fjötur þann er gera hafði látit Haraldr konungr Sigurðarson, ok engi maðr hafði ór komizt. Hann sat í jarðstofu einni, er kona nökkur átti völd á. Þá var fjölmenni mikit í bœnum. Þar váru þrjú Íslands-för, réð fyrir einu skipi Teitr, son Gizurar biskups; þar var þá ok Jón prestr Ögmundarson, er síðar var bisknp at Hólum, ok var eigi fœrra íslenzkra manna í bœnum enn þrjú hundruð. Magnús konungr var ákafa-reiðr; sat hann á stefnu ok bœjarbiskupinn með honum; ok þar var Jón prestr; hann var vinr biskups. Konungr bað drepa manninn; í því kvað við nónklukka. Konungr mælti: „Er nú nón? ok sjái til sólar"! Svá var þá gert, ok var öndvert nónit. Þá mælti biskup: „Eiga verðr maðrinn helgarfrið á sér, þótt hann hafi stórt til gert“. Konungr mælti: „Þetta er prettr yðarr, ok hafi þér ráðagerð í móti mér“. „Eigi er þat, herra“, segir biskup, „enn sjáit svá fyrir sem bezt samir“. Síðan söfnuðust saman íslenzkir menn; váru þar margir vinir ok frændr Gisls, ok rœddu um málit, hverja meðferð hafa skyldi. Sýndist þeim í mikit vandkvæði komit, ok urðu eigi ásáttir.  
 
'''2.''' Þat var einn þváttdag, at Gisl stóð við stræti nökkut snimma dags, ok heyrði hann gný mikinn; hann sá, hvar Magnús konungr fór ok sveit mikil manna með honum; þar sá hann Gjafvald. Þá gekk kona út ór garði einum, ok hafði barn í faðmi; þar var Helga Þórmóðsdóttir, kona Gjafvalds; hon kallaði á hann, ok gekk hann til fundar við hana, enn konung ok sveitina bar undan fram. Síðan gekk Gjafvaldr at strætinu við annan mann. Þá snöri Gisl í móti honum, ok hjó til hans; kom höggit á öxlina; hljóp höndin niðr, enn gekk eigi af. Gjafvaldr snörist við honum. Gisi hjó þá á aðra öxlina, ok fór þat sár nær því sem hit fyrra; fell þá Gjafvaldr. Gisl hljóp ofan á bryggjnrnar, þar sem flaut einn bátr hlaðinn skíðum; hét sá maðr Þórsteinn, íslenzkr, lítill vexti er átti bátinn. Gisl hljóp út á bátinn til Þórsteins, ok svörfuðust skíðin útanborðs, enn hann röri yfir til Bakka; ok er þeir komu á ána miðja, stóð Gisl upp ok kallaði á bryggjurnar: „Sár þau“, segir hann, „er fengit hefir Gjafvaldr hirðmaðr Magnúss konungs, ef at sárum gerist, enn víg, ef at vígi gerist, lýsi ek mér á hendr: hét ek Vígfúss í morgin, enn í kveld vænti ek, at ek heita Ófeigr“, Síðan lendu þeir upp frá Bakka ok hljóp Gisl þar á land. Þá var blásit í bœnum, ok farit at leita mannsins bæði á skipum ok landi. Hann fannst í hrísum nökkurum, ok var fœrðr til bœjarins. Konungsmenn kenndu Þorsteini, at hann hefði flutt Gisl yfir ána, ok gáfu honum sök á; sögðu hann ok dauða verðan. Þá mælti Gisl: „Gefit honum ekki sakir á því, er hann er einkis af valdr“. Gisl greip til Þórsteins, er hann gekk hjá honum; var hann svá lítill, at hann tók varla undir hönd honum. Gisl varp honum á loft annarri hendi, ok mælti: „Sjáit nú hér til“, segir hann, „hvat mundi veslingr þessi varða mér bátinn, ef ek vilda til sœkja, er ek veifi honum sem barni; látit hann fara í friði, því at hann er saklauss“. Þeir gerðu svá ok sögðu at Gisl talaði vel ok drengiliga. Gisl var settr í fjötur þann er gera hafði látit Haraldr konungr Sigurðarson, ok engi maðr hafði ór komizt. Hann sat í jarðstofu einni, er kona nökkur átti völd á. Þá var fjölmenni mikit í bœnum. Þar váru þrjú Íslands-för, réð fyrir einu skipi Teitr, son Gizurar biskups; þar var þá ok Jón prestr Ögmundarson, er síðar var bisknp at Hólum, ok var eigi fœrra íslenzkra manna í bœnum enn þrjú hundruð. Magnús konungr var ákafa-reiðr; sat hann á stefnu ok bœjarbiskupinn með honum; ok þar var Jón prestr; hann var vinr biskups. Konungr bað drepa manninn; í því kvað við nónklukka. Konungr mælti: „Er nú nón? ok sjái til sólar"! Svá var þá gert, ok var öndvert nónit. Þá mælti biskup: „Eiga verðr maðrinn helgarfrið á sér, þótt hann hafi stórt til gert“. Konungr mælti: „Þetta er prettr yðarr, ok hafi þér ráðagerð í móti mér“. „Eigi er þat, herra“, segir biskup, „enn sjáit svá fyrir sem bezt samir“. Síðan söfnuðust saman íslenzkir menn; váru þar margir vinir ok frændr Gisls, ok rœddu um málit, hverja meðferð hafa skyldi. Sýndist þeim í mikit vandkvæði komit, ok urðu eigi ásáttir.  
 +
  
 
'''3.''' Nú kom drottinsdagr; var þá sent til konungs, ok sagt at Gjafvaldr vildi finna hann. Konungr kom á fund hans. Þá mælti Gjafvaldr: „Nú vil ek skipa, herra, til fjáreigna minna, því at eigi veit, hversu langt tóm til gefr; enn biðja vil ek, at þér gefit Gisli grið; því at sköruliga hefir hann hefnt síns föður“. „Þess er engin ván“, segir konungr. Gjafvaldr mælti: „Þat veizt þú, konungr, at mjök lengi hefir ek þér fylgt, ok lagt stundum mitt líf fyrir þitt líf, ok verit búinn til þess alls, sem þú hefir viljat fyrir mik leggja, hvárt sem var gott eðr illt; enn nú kann vera, at sjá sé hinn síðasti fundr okkarr; hefir ek nú talat við kennimenn, ok gert þeim í kunnleika ráð mitt, ok tekit þjónustu (af þeim), ok segja þeir mér svá, at ek muna verða hjálpar-maðr, ef nú fyrirgef ek þat, er við mik er misgert. Nú vænti ek þess, herra, at eigi munir þú byrgja svá fyrir mér himnaríki, at sjá sé dauðamaðr“. „Bezta ferr þér“, segir konungr. Gekk hann í brott; enn Gjafvaldr andaðist litlu síðar.
 
'''3.''' Nú kom drottinsdagr; var þá sent til konungs, ok sagt at Gjafvaldr vildi finna hann. Konungr kom á fund hans. Þá mælti Gjafvaldr: „Nú vil ek skipa, herra, til fjáreigna minna, því at eigi veit, hversu langt tóm til gefr; enn biðja vil ek, at þér gefit Gisli grið; því at sköruliga hefir hann hefnt síns föður“. „Þess er engin ván“, segir konungr. Gjafvaldr mælti: „Þat veizt þú, konungr, at mjök lengi hefir ek þér fylgt, ok lagt stundum mitt líf fyrir þitt líf, ok verit búinn til þess alls, sem þú hefir viljat fyrir mik leggja, hvárt sem var gott eðr illt; enn nú kann vera, at sjá sé hinn síðasti fundr okkarr; hefir ek nú talat við kennimenn, ok gert þeim í kunnleika ráð mitt, ok tekit þjónustu (af þeim), ok segja þeir mér svá, at ek muna verða hjálpar-maðr, ef nú fyrirgef ek þat, er við mik er misgert. Nú vænti ek þess, herra, at eigi munir þú byrgja svá fyrir mér himnaríki, at sjá sé dauðamaðr“. „Bezta ferr þér“, segir konungr. Gekk hann í brott; enn Gjafvaldr andaðist litlu síðar.
 +
  
 
'''4.''' Snimma dags vikunnar áttu íslendingar stefnu. Þá mælti Teitr: „Hér horfist eigi sköruliga á um várt mál, ef samlandi várr ok fóstbróðir mikilsverðr er drepinn; enn allir megu vér þat sjá, hversu mikit vandkvæði er at bindast við mál þetta, at sá veðsetr sik ok fé sitt. Nú legg ek þat til ráðs, at vér gefim í konungdóm; enn ef þess skal engi kostr, at maðrinn hafi líf, þá sém vér allir drepnir eðr hafim várt mál ella; viljum vér þeim at fylgja, er formaðr gerist“. Þeir kváðust allir hann vilja fyrir sér hafa, ok hans ráðum at fylgja. Hann segir: „Svá megu þér ætla, at allir skulu þér mér eiða sverja, at hvárki sparit þér yðr né fé yðart, til þess er ek vil fram fara um þetta mál“. Þetta gerðu þeir. Eftir þat tóku þeir bað, ok í því var blásit; hljóp Teitr þegar ór baðinu; var hann í skyrtu ok línbrókum, ok hafði gullhlað um enni, enn yfir sér skarlats-skikkju hálfskifta, rauða ok brúna, ok undir gráskinn, ok snúit út skinnunum. Þá váru þar saman komnir allir íslenzkir nienn; enn þat er eigi allt í senn, er blásit er, ok menn koma til móts. Þá mælti Teitr: „Snúum nú þegar at stofunni, þar sem Gisl er, ok verðum fyrri at bragði enn konungsmenn“. Þeir gengu snúðigt eftir strætinu, ok varð af gnýr mikill, enn konan hafði gert skjá fyrir stofuna. Hon hljóp af húsinu ok sagði Gisli: „Mikil óhamingja er þat, er þú komt hér niðr, því at nú fara hér konungsmenn“. Gisl svarar: „Látum okkr ekki þat angra, fóstra“. Hann kvað þá vísu þessa:
 
'''4.''' Snimma dags vikunnar áttu íslendingar stefnu. Þá mælti Teitr: „Hér horfist eigi sköruliga á um várt mál, ef samlandi várr ok fóstbróðir mikilsverðr er drepinn; enn allir megu vér þat sjá, hversu mikit vandkvæði er at bindast við mál þetta, at sá veðsetr sik ok fé sitt. Nú legg ek þat til ráðs, at vér gefim í konungdóm; enn ef þess skal engi kostr, at maðrinn hafi líf, þá sém vér allir drepnir eðr hafim várt mál ella; viljum vér þeim at fylgja, er formaðr gerist“. Þeir kváðust allir hann vilja fyrir sér hafa, ok hans ráðum at fylgja. Hann segir: „Svá megu þér ætla, at allir skulu þér mér eiða sverja, at hvárki sparit þér yðr né fé yðart, til þess er ek vil fram fara um þetta mál“. Þetta gerðu þeir. Eftir þat tóku þeir bað, ok í því var blásit; hljóp Teitr þegar ór baðinu; var hann í skyrtu ok línbrókum, ok hafði gullhlað um enni, enn yfir sér skarlats-skikkju hálfskifta, rauða ok brúna, ok undir gráskinn, ok snúit út skinnunum. Þá váru þar saman komnir allir íslenzkir nienn; enn þat er eigi allt í senn, er blásit er, ok menn koma til móts. Þá mælti Teitr: „Snúum nú þegar at stofunni, þar sem Gisl er, ok verðum fyrri at bragði enn konungsmenn“. Þeir gengu snúðigt eftir strætinu, ok varð af gnýr mikill, enn konan hafði gert skjá fyrir stofuna. Hon hljóp af húsinu ok sagði Gisli: „Mikil óhamingja er þat, er þú komt hér niðr, því at nú fara hér konungsmenn“. Gisl svarar: „Látum okkr ekki þat angra, fóstra“. Hann kvað þá vísu þessa:
Linje 40: Linje 43:
  
 
Því næst hjuggu þeir upp hurðina, ok brast við hátt. Þá at eins sá menn at Gisl kipptist við ok þó lítt. Teitr hjó af honum fjöturinn, ok tók hann í sinn fiokk; gengu svá til mótsins. Þá gekk öðrum meginn at mótinu Sóni gesta-höfðingi, ok ætlaði þá eftir manninum. Hann mælti: „Eigi váru þér nú tómlátir, íslendingar; hygg ek nú, at þér ætlit yðr dóminn um manninn. enn eigi konungi. Er þat ok vel, at þeir ræki minni til, hvat þeir hafa gert þenna morgin; ok reiðst hefir Magnús konungr um minni mótgerðir, enn drepinn sé hirðmaðr hans af þeim morfjöndunum“.
 
Því næst hjuggu þeir upp hurðina, ok brast við hátt. Þá at eins sá menn at Gisl kipptist við ok þó lítt. Teitr hjó af honum fjöturinn, ok tók hann í sinn fiokk; gengu svá til mótsins. Þá gekk öðrum meginn at mótinu Sóni gesta-höfðingi, ok ætlaði þá eftir manninum. Hann mælti: „Eigi váru þér nú tómlátir, íslendingar; hygg ek nú, at þér ætlit yðr dóminn um manninn. enn eigi konungi. Er þat ok vel, at þeir ræki minni til, hvat þeir hafa gert þenna morgin; ok reiðst hefir Magnús konungr um minni mótgerðir, enn drepinn sé hirðmaðr hans af þeim morfjöndunum“.
 +
  
 
'''5.''' Enn er þing var sett, þá stóð upp Sigurðr ullstrengr ok mælti: „Þat ætla ek, at flestir menn munu vita, at veginn er lögunautr várr, Gjafvaldr; kom maðr af Íslandi útan, ok þóttist eiga sakir við hann, ok hafði þá atferðina, at hann veitti honum þegar banasár, enn leitaði eigi eftir bótum, sem öðrum mönnum er títt; mun oss svá sýnast konungsmönnum, at lítit mun fyrirþikkja at bleðja af hirð konungs, ef þessa skal hafa atförina, at höggva niðr hirðina; má vera at þeir svá gangi allt at höfðinu, ok þyrmi eigi heldr konunginum enn öðrum mönnum. Nú eru slíkt mikit endimi, ok stórrefsinga vert, ok er eigi at bœttra, þótt þar sé tíu drepnir af íslenzkum mönnum, sem einn er af várum mönnum, ok hegna þeim svá sína ofdirfð, ok taka menn ór konungs-valdi“. Síðan þagnaði hann. Þá stóð upp Teitr biskupsson ok mælti: „Hvárt vill konungr leyfa mér at tala erindi“. Konungr spurði mann, er stóð hjá honum: „Hverr er sjá maðr“? segir hann. Hann svarar: „Herra, þat er Teitr biskupsson“. Konungr mælti til Teits: „Fyrir engan mun vil ek leyfa þér at mæla því at öll þín orð, þau er þú mælir, munu mikit spilla, ok væri makligt, at ór þér væri skorin tungan“. Þá stóð upp Jón prestr Ögmundarson ok mælti: „Vill konungr leyfa mér at mæla nökkur orð“. Konungr spurði: „Hverr mælir nú“? Maðrinn svarar: „Prestrinn sá hinn íslenzki, hann Jón“. Konungr mælti: „Leyfa vil ek þér at tala“. Þá hóf Jón prestr svá sitt mál: „Guði er þat at þakka at löndin eru kristin orðin, Noregr ok Ísland, því at áðr óðu saman menn ok fjandr, enn nú gengr fjandinn eigi svá djarfliga í sýn við menn, fær hann nú menn til at bera (fram) sín erindi, sem skammt er á at minnast, at fjandinn mælti fyrir munn þessum, er nú talaði; var fyrst veginn maðrinn einn, enn síðan fýsti hann, at drepa skyldi tíu; ok þat hygg ek, at slíkir menn muni mest at vinna í sinni illgirnd ok vándum fortölum, at eyða réttlæti ok miskunn ok öðrum góðum siðum höfðingjanna, enn hvetja þá ok hvessa til grimdar ok glœpa, ok gleðja svá fjandann í kristinna manna drápi. Enn jafnt eru vér, herra konungr, þínir þegnar, sem þeir, er hér eru innanlands; skyldu þér at því hyggja, er settir erut hér í heiminum höfðingjar ok dómendr yfir fólkinu, at þér berit merking þess dómandans, er koma mun at efsta dómi, at dœma alla veröldina. Nú mun yðr, herra, mikit við liggja, at þér dœmit rétta dóma, enn eigi ranga; því at til hvers þings ok móts, kemr sjálfr almáttigr Guð ok hans helgir menn; vitjar Guð góðra manna ok réttra dóma; svá kemr ok fjandinn ok hans árar, at vitja vándra manna verka ok rangra dóma; ok útan ef mun sá dómandi koma um síðir, er alla hluti mun rétt dœma. Hyggit at nú, herra konungr, hvárr eldrinn muni vera heitari og langærri, sá lagðr er í eikistokkinn, er gerr er um ofninn, eðr hinn, sem kveiktr er í þurru limi. Nú, ef þú, konungr, dœmir ranga dóma, þá mun þér orpið í þann eldinn, er í eikistokkinn er lagðr; enn ef þú dœmir rétta dóma, eftir þínu viti, þá er þó ván, at þú skírir þik í hreinsanareldi, þeim er af þurru limi er gerr“. Svá lauk Jón prestr sinni rœðu. Þá mælti konungr: „Strítt hefir þú talat, prestr“. Enn ekki fannst þat á, at hann reiddist mjök við. Þá stóð upp Gisl ok mæltir „Viltú leyfa mér, konungr, at tala lítit erindi“? Konungr spurði, hverr nú mælti. Honum var sagt. „Eigi vil ek banna“, segir konungr. Gisl mælti: „Þá tek ek þar til máls, er faðir minn var veginn; váru at því verki Gjafvaldr ok Þórmóðr; þá var ek sex vetra gamall, enn Þórvaldr bróðir minn níu. Várum vit þar við staddir, er faðir minn var drepinn. Þá mælti Gjafvaldr, at okkr brœðr skyldi báða drepa; enn eigi er karlmannligra frá at segja, herra, at þá var grátraust í kverkum mér“. Konungr mælti: „Drengiliga hefir þú þá grátraust á brott fœrt“. Gisl mælti: „Þat er satt at segja, herra, at ek hefi lengi í vár setit um Gjafvald, ok þó tvisvar, er mér gáfust helzt fœri á; virða ek til kirkjuna í annat sinn, er þetta verk fórst fyrir; enn í annat sinn lét ek standa fyrir nónhringing, ok virði ek svá, at því gæfi nónhringingin mér nú líf. Enn kvæði hefir ek ort um yðr, ok vilda ek hljóð hafa“. Konungr mælti: „Kveð þú, ef þú vill“. Hann flutti kvæðit sköruliga, enn ekki var þar mikill skáldskapr í því kvæði. Síðan mælti Gisl til Teits: „Þér hafit sýnt við mik mikinn manndóm, enn nú vil ek eigi leggja yðr í hættu lengr; vil ek ganga á vald Magnúss konungs, ok fœra honum höfuð mitt“. „Ger nú sem þú vilt“, segir Teitr. Tók Gisl þá af sér vápnin, gekk yfir mótfjalirnar ok lagði höfuð sitt í kné konungi ok mælti: „Gerit nú slíkt af höfði mínu, sem yðr sýnist; kann ek þökk, ef þér vilit gefa mér, ok gera mik at slíkum manni, sem yðr sýnist fallit. Konungr svarar: „Ráð sjálfr höfði þínu, enn gakk inn til borðs í rúm Gjafvalds, tak þar vist ok drykk, ok halt slíka þjónustu, sem hann hefir haft áðr; geri ek þetta mest fyrir bœn Gjafvalds vinar míns. Enn nú gangi átta íslenzkir menn til festu. Enn ek geri fyrir víg Gjafvalds sextán merkr gulls; skal gefast upp helmingr fyrir sakir; enn sína mörk gjaldi hverr yðarr festumanna“. Þeir þökkuðu konungi, ok settust at því. Þá mælti konungr til Jóns prests: „Vel virðist mér þitt formæli; hefir þú af Guðs hálfu talat; vilda ek gjarna vera undir þínum bœnum, því at þær munu mikit mega við Guð, því at ek trúi at saman fari Guðs vili ok þinn“. Hann játti konungi bœn sína. Ok einn dag er Jón prestr gekk at stræti, mælti maðr til hans: „Gakk inn í herbergit; Sigurðr ullstrengr vill finna þik“. Hann gerði svá. Sigurðr mælti: „Eigi veit ek, prestr, nema orðin þín hafi bitit mik, því at ek er sjúkr, ok vilda ek at þú syngir yfir mér“. Hann gerði svá ok signdi hann. Þá mælti Sigurðr: „Mikit megu orð þín, bæði hörð ok góð, því at nú er mér gott." Sigurðr gaf presti góðar gjafir, ok skildust þeir vinir. Þessi Sigurðr lét fyrst setja munklífi í Niðarhólmi, ok gaf þar til stórar eignir. Eftir þetta fóru þeir til Íslands, Jón prestr ok Teitr biskupsson. Gerðist Teitr ágætr maðr, ok varð skammærr. Enn Jón prestr varð biskup at Hólum, ok er nú sannheilagr.
 
'''5.''' Enn er þing var sett, þá stóð upp Sigurðr ullstrengr ok mælti: „Þat ætla ek, at flestir menn munu vita, at veginn er lögunautr várr, Gjafvaldr; kom maðr af Íslandi útan, ok þóttist eiga sakir við hann, ok hafði þá atferðina, at hann veitti honum þegar banasár, enn leitaði eigi eftir bótum, sem öðrum mönnum er títt; mun oss svá sýnast konungsmönnum, at lítit mun fyrirþikkja at bleðja af hirð konungs, ef þessa skal hafa atförina, at höggva niðr hirðina; má vera at þeir svá gangi allt at höfðinu, ok þyrmi eigi heldr konunginum enn öðrum mönnum. Nú eru slíkt mikit endimi, ok stórrefsinga vert, ok er eigi at bœttra, þótt þar sé tíu drepnir af íslenzkum mönnum, sem einn er af várum mönnum, ok hegna þeim svá sína ofdirfð, ok taka menn ór konungs-valdi“. Síðan þagnaði hann. Þá stóð upp Teitr biskupsson ok mælti: „Hvárt vill konungr leyfa mér at tala erindi“. Konungr spurði mann, er stóð hjá honum: „Hverr er sjá maðr“? segir hann. Hann svarar: „Herra, þat er Teitr biskupsson“. Konungr mælti til Teits: „Fyrir engan mun vil ek leyfa þér at mæla því at öll þín orð, þau er þú mælir, munu mikit spilla, ok væri makligt, at ór þér væri skorin tungan“. Þá stóð upp Jón prestr Ögmundarson ok mælti: „Vill konungr leyfa mér at mæla nökkur orð“. Konungr spurði: „Hverr mælir nú“? Maðrinn svarar: „Prestrinn sá hinn íslenzki, hann Jón“. Konungr mælti: „Leyfa vil ek þér at tala“. Þá hóf Jón prestr svá sitt mál: „Guði er þat at þakka at löndin eru kristin orðin, Noregr ok Ísland, því at áðr óðu saman menn ok fjandr, enn nú gengr fjandinn eigi svá djarfliga í sýn við menn, fær hann nú menn til at bera (fram) sín erindi, sem skammt er á at minnast, at fjandinn mælti fyrir munn þessum, er nú talaði; var fyrst veginn maðrinn einn, enn síðan fýsti hann, at drepa skyldi tíu; ok þat hygg ek, at slíkir menn muni mest at vinna í sinni illgirnd ok vándum fortölum, at eyða réttlæti ok miskunn ok öðrum góðum siðum höfðingjanna, enn hvetja þá ok hvessa til grimdar ok glœpa, ok gleðja svá fjandann í kristinna manna drápi. Enn jafnt eru vér, herra konungr, þínir þegnar, sem þeir, er hér eru innanlands; skyldu þér at því hyggja, er settir erut hér í heiminum höfðingjar ok dómendr yfir fólkinu, at þér berit merking þess dómandans, er koma mun at efsta dómi, at dœma alla veröldina. Nú mun yðr, herra, mikit við liggja, at þér dœmit rétta dóma, enn eigi ranga; því at til hvers þings ok móts, kemr sjálfr almáttigr Guð ok hans helgir menn; vitjar Guð góðra manna ok réttra dóma; svá kemr ok fjandinn ok hans árar, at vitja vándra manna verka ok rangra dóma; ok útan ef mun sá dómandi koma um síðir, er alla hluti mun rétt dœma. Hyggit at nú, herra konungr, hvárr eldrinn muni vera heitari og langærri, sá lagðr er í eikistokkinn, er gerr er um ofninn, eðr hinn, sem kveiktr er í þurru limi. Nú, ef þú, konungr, dœmir ranga dóma, þá mun þér orpið í þann eldinn, er í eikistokkinn er lagðr; enn ef þú dœmir rétta dóma, eftir þínu viti, þá er þó ván, at þú skírir þik í hreinsanareldi, þeim er af þurru limi er gerr“. Svá lauk Jón prestr sinni rœðu. Þá mælti konungr: „Strítt hefir þú talat, prestr“. Enn ekki fannst þat á, at hann reiddist mjök við. Þá stóð upp Gisl ok mæltir „Viltú leyfa mér, konungr, at tala lítit erindi“? Konungr spurði, hverr nú mælti. Honum var sagt. „Eigi vil ek banna“, segir konungr. Gisl mælti: „Þá tek ek þar til máls, er faðir minn var veginn; váru at því verki Gjafvaldr ok Þórmóðr; þá var ek sex vetra gamall, enn Þórvaldr bróðir minn níu. Várum vit þar við staddir, er faðir minn var drepinn. Þá mælti Gjafvaldr, at okkr brœðr skyldi báða drepa; enn eigi er karlmannligra frá at segja, herra, at þá var grátraust í kverkum mér“. Konungr mælti: „Drengiliga hefir þú þá grátraust á brott fœrt“. Gisl mælti: „Þat er satt at segja, herra, at ek hefi lengi í vár setit um Gjafvald, ok þó tvisvar, er mér gáfust helzt fœri á; virða ek til kirkjuna í annat sinn, er þetta verk fórst fyrir; enn í annat sinn lét ek standa fyrir nónhringing, ok virði ek svá, at því gæfi nónhringingin mér nú líf. Enn kvæði hefir ek ort um yðr, ok vilda ek hljóð hafa“. Konungr mælti: „Kveð þú, ef þú vill“. Hann flutti kvæðit sköruliga, enn ekki var þar mikill skáldskapr í því kvæði. Síðan mælti Gisl til Teits: „Þér hafit sýnt við mik mikinn manndóm, enn nú vil ek eigi leggja yðr í hættu lengr; vil ek ganga á vald Magnúss konungs, ok fœra honum höfuð mitt“. „Ger nú sem þú vilt“, segir Teitr. Tók Gisl þá af sér vápnin, gekk yfir mótfjalirnar ok lagði höfuð sitt í kné konungi ok mælti: „Gerit nú slíkt af höfði mínu, sem yðr sýnist; kann ek þökk, ef þér vilit gefa mér, ok gera mik at slíkum manni, sem yðr sýnist fallit. Konungr svarar: „Ráð sjálfr höfði þínu, enn gakk inn til borðs í rúm Gjafvalds, tak þar vist ok drykk, ok halt slíka þjónustu, sem hann hefir haft áðr; geri ek þetta mest fyrir bœn Gjafvalds vinar míns. Enn nú gangi átta íslenzkir menn til festu. Enn ek geri fyrir víg Gjafvalds sextán merkr gulls; skal gefast upp helmingr fyrir sakir; enn sína mörk gjaldi hverr yðarr festumanna“. Þeir þökkuðu konungi, ok settust at því. Þá mælti konungr til Jóns prests: „Vel virðist mér þitt formæli; hefir þú af Guðs hálfu talat; vilda ek gjarna vera undir þínum bœnum, því at þær munu mikit mega við Guð, því at ek trúi at saman fari Guðs vili ok þinn“. Hann játti konungi bœn sína. Ok einn dag er Jón prestr gekk at stræti, mælti maðr til hans: „Gakk inn í herbergit; Sigurðr ullstrengr vill finna þik“. Hann gerði svá. Sigurðr mælti: „Eigi veit ek, prestr, nema orðin þín hafi bitit mik, því at ek er sjúkr, ok vilda ek at þú syngir yfir mér“. Hann gerði svá ok signdi hann. Þá mælti Sigurðr: „Mikit megu orð þín, bæði hörð ok góð, því at nú er mér gott." Sigurðr gaf presti góðar gjafir, ok skildust þeir vinir. Þessi Sigurðr lét fyrst setja munklífi í Niðarhólmi, ok gaf þar til stórar eignir. Eftir þetta fóru þeir til Íslands, Jón prestr ok Teitr biskupsson. Gerðist Teitr ágætr maðr, ok varð skammærr. Enn Jón prestr varð biskup at Hólum, ok er nú sannheilagr.

Nåværende revisjon fra 25. sep. 2016 kl. 19:39

Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif


Fjörutíu Íslendinga þættir

Gisls þáttr lllugasonar

Þórleifur Jónsson gaf út
Reykjavík, 1904




Á dögum Magnúsar konungs (berfœtts) kom útan af Íslandi til Noregs sá maðr er Gisl bét; hann var son Illuga Þorvaldssonar, Tindssonar; Tindr var bróðir Illuga svarta. Gisl var sjautján vetra gamall, þá er hann fór til Noregs; hann lét lítit yfir sér ok var löngum hljóðr. Hann tók sér vist með ríkum manni, er hét Hákon á Forborða. Gisl lét fátt til sín taka um vetrinn, ok (var) aldri glaðr. Hákon mælti eitt sinn til Gisls: „Ek hefi hugleitt skaplyndi þitt, ok sýnist mér þú jafnan með miklum áhyggjusvip, ok mun vera annathvárt, at þú býst við stórræðum nökkurum, ella eru þér stórir hlutir á höndum. Nú seg mér, hvat þér býr í skapi, ok þótt þú eigir um stórt at rœða, mun ek mega leyna; enn ef þú vill eigi segja mér, enn farir svá héðan til nökkurra stórvirkja, þá mun mér þat illa líka“. Gisl svarar: „Þu getr rétt, ok skal ek segja þér satt af. Maðr heitir Gjafvaldr, ok er mér sagt, at nú sé hirðmaðr konungs. Gjafvaldr var at drápi föður míns, ok veitti honum banasár, svá at ek sá uppá út á Íslandi, með Þórmóði Kollasyni mági sínum. Nú er ek því kominn hér til lands, at ek ætla at fá hefnt föður mins, eðr liggja hér drepinn“. „Sú er óvæn ætlan“, segir Hákon, „því at Gjafvaldr er með Magnúsi konungi í miklum kærleikum, ok mun útlendum manni eigi hœgt at ná honum; enn ekki skal ek gera þér til óliðs“. Magnús konungr sat þann vetr í Niðarósi, ok Gjafvaldr með honum vel virðr. Gisl fór til bœjarins, ok gerði það bragð á með ráði Hákonar, húsbónda síns, at hann lét steypa heitu vaxi í andlit sér, ok lét þar harðna á; var hann þá vanheiligr at sjá, Hann sat um Gjafvald, ok fengust honum eigi hœglig fœri á.


2. Þat var einn þváttdag, at Gisl stóð við stræti nökkut snimma dags, ok heyrði hann gný mikinn; hann sá, hvar Magnús konungr fór ok sveit mikil manna með honum; þar sá hann Gjafvald. Þá gekk kona út ór garði einum, ok hafði barn í faðmi; þar var Helga Þórmóðsdóttir, kona Gjafvalds; hon kallaði á hann, ok gekk hann til fundar við hana, enn konung ok sveitina bar undan fram. Síðan gekk Gjafvaldr at strætinu við annan mann. Þá snöri Gisl í móti honum, ok hjó til hans; kom höggit á öxlina; hljóp höndin niðr, enn gekk eigi af. Gjafvaldr snörist við honum. Gisi hjó þá á aðra öxlina, ok fór þat sár nær því sem hit fyrra; fell þá Gjafvaldr. Gisl hljóp ofan á bryggjnrnar, þar sem flaut einn bátr hlaðinn skíðum; hét sá maðr Þórsteinn, íslenzkr, lítill vexti er átti bátinn. Gisl hljóp út á bátinn til Þórsteins, ok svörfuðust skíðin útanborðs, enn hann röri yfir til Bakka; ok er þeir komu á ána miðja, stóð Gisl upp ok kallaði á bryggjurnar: „Sár þau“, segir hann, „er fengit hefir Gjafvaldr hirðmaðr Magnúss konungs, ef at sárum gerist, enn víg, ef at vígi gerist, lýsi ek mér á hendr: hét ek Vígfúss í morgin, enn í kveld vænti ek, at ek heita Ófeigr“, Síðan lendu þeir upp frá Bakka ok hljóp Gisl þar á land. Þá var blásit í bœnum, ok farit at leita mannsins bæði á skipum ok landi. Hann fannst í hrísum nökkurum, ok var fœrðr til bœjarins. Konungsmenn kenndu Þorsteini, at hann hefði flutt Gisl yfir ána, ok gáfu honum sök á; sögðu hann ok dauða verðan. Þá mælti Gisl: „Gefit honum ekki sakir á því, er hann er einkis af valdr“. Gisl greip til Þórsteins, er hann gekk hjá honum; var hann svá lítill, at hann tók varla undir hönd honum. Gisl varp honum á loft annarri hendi, ok mælti: „Sjáit nú hér til“, segir hann, „hvat mundi veslingr þessi varða mér bátinn, ef ek vilda til sœkja, er ek veifi honum sem barni; látit hann fara í friði, því at hann er saklauss“. Þeir gerðu svá ok sögðu at Gisl talaði vel ok drengiliga. Gisl var settr í fjötur þann er gera hafði látit Haraldr konungr Sigurðarson, ok engi maðr hafði ór komizt. Hann sat í jarðstofu einni, er kona nökkur átti völd á. Þá var fjölmenni mikit í bœnum. Þar váru þrjú Íslands-för, réð fyrir einu skipi Teitr, son Gizurar biskups; þar var þá ok Jón prestr Ögmundarson, er síðar var bisknp at Hólum, ok var eigi fœrra íslenzkra manna í bœnum enn þrjú hundruð. Magnús konungr var ákafa-reiðr; sat hann á stefnu ok bœjarbiskupinn með honum; ok þar var Jón prestr; hann var vinr biskups. Konungr bað drepa manninn; í því kvað við nónklukka. Konungr mælti: „Er nú nón? ok sjái til sólar"! Svá var þá gert, ok var öndvert nónit. Þá mælti biskup: „Eiga verðr maðrinn helgarfrið á sér, þótt hann hafi stórt til gert“. Konungr mælti: „Þetta er prettr yðarr, ok hafi þér ráðagerð í móti mér“. „Eigi er þat, herra“, segir biskup, „enn sjáit svá fyrir sem bezt samir“. Síðan söfnuðust saman íslenzkir menn; váru þar margir vinir ok frændr Gisls, ok rœddu um málit, hverja meðferð hafa skyldi. Sýndist þeim í mikit vandkvæði komit, ok urðu eigi ásáttir.


3. Nú kom drottinsdagr; var þá sent til konungs, ok sagt at Gjafvaldr vildi finna hann. Konungr kom á fund hans. Þá mælti Gjafvaldr: „Nú vil ek skipa, herra, til fjáreigna minna, því at eigi veit, hversu langt tóm til gefr; enn biðja vil ek, at þér gefit Gisli grið; því at sköruliga hefir hann hefnt síns föður“. „Þess er engin ván“, segir konungr. Gjafvaldr mælti: „Þat veizt þú, konungr, at mjök lengi hefir ek þér fylgt, ok lagt stundum mitt líf fyrir þitt líf, ok verit búinn til þess alls, sem þú hefir viljat fyrir mik leggja, hvárt sem var gott eðr illt; enn nú kann vera, at sjá sé hinn síðasti fundr okkarr; hefir ek nú talat við kennimenn, ok gert þeim í kunnleika ráð mitt, ok tekit þjónustu (af þeim), ok segja þeir mér svá, at ek muna verða hjálpar-maðr, ef nú fyrirgef ek þat, er við mik er misgert. Nú vænti ek þess, herra, at eigi munir þú byrgja svá fyrir mér himnaríki, at sjá sé dauðamaðr“. „Bezta ferr þér“, segir konungr. Gekk hann í brott; enn Gjafvaldr andaðist litlu síðar.


4. Snimma dags vikunnar áttu íslendingar stefnu. Þá mælti Teitr: „Hér horfist eigi sköruliga á um várt mál, ef samlandi várr ok fóstbróðir mikilsverðr er drepinn; enn allir megu vér þat sjá, hversu mikit vandkvæði er at bindast við mál þetta, at sá veðsetr sik ok fé sitt. Nú legg ek þat til ráðs, at vér gefim í konungdóm; enn ef þess skal engi kostr, at maðrinn hafi líf, þá sém vér allir drepnir eðr hafim várt mál ella; viljum vér þeim at fylgja, er formaðr gerist“. Þeir kváðust allir hann vilja fyrir sér hafa, ok hans ráðum at fylgja. Hann segir: „Svá megu þér ætla, at allir skulu þér mér eiða sverja, at hvárki sparit þér yðr né fé yðart, til þess er ek vil fram fara um þetta mál“. Þetta gerðu þeir. Eftir þat tóku þeir bað, ok í því var blásit; hljóp Teitr þegar ór baðinu; var hann í skyrtu ok línbrókum, ok hafði gullhlað um enni, enn yfir sér skarlats-skikkju hálfskifta, rauða ok brúna, ok undir gráskinn, ok snúit út skinnunum. Þá váru þar saman komnir allir íslenzkir nienn; enn þat er eigi allt í senn, er blásit er, ok menn koma til móts. Þá mælti Teitr: „Snúum nú þegar at stofunni, þar sem Gisl er, ok verðum fyrri at bragði enn konungsmenn“. Þeir gengu snúðigt eftir strætinu, ok varð af gnýr mikill, enn konan hafði gert skjá fyrir stofuna. Hon hljóp af húsinu ok sagði Gisli: „Mikil óhamingja er þat, er þú komt hér niðr, því at nú fara hér konungsmenn“. Gisl svarar: „Látum okkr ekki þat angra, fóstra“. Hann kvað þá vísu þessa:


Kátr skal'k enn, þótt ætli
aldrán viðir skaldi
(járn taka oss at orna)
unda-teins (at beinum);
hverr deyr seggr enn svarri
snars es drengskapt hjarta
prúðr skal'k enn í óði
eitt sinn á þrek minnask.


Því næst hjuggu þeir upp hurðina, ok brast við hátt. Þá at eins sá menn at Gisl kipptist við ok þó lítt. Teitr hjó af honum fjöturinn, ok tók hann í sinn fiokk; gengu svá til mótsins. Þá gekk öðrum meginn at mótinu Sóni gesta-höfðingi, ok ætlaði þá eftir manninum. Hann mælti: „Eigi váru þér nú tómlátir, íslendingar; hygg ek nú, at þér ætlit yðr dóminn um manninn. enn eigi konungi. Er þat ok vel, at þeir ræki minni til, hvat þeir hafa gert þenna morgin; ok reiðst hefir Magnús konungr um minni mótgerðir, enn drepinn sé hirðmaðr hans af þeim morfjöndunum“.


5. Enn er þing var sett, þá stóð upp Sigurðr ullstrengr ok mælti: „Þat ætla ek, at flestir menn munu vita, at veginn er lögunautr várr, Gjafvaldr; kom maðr af Íslandi útan, ok þóttist eiga sakir við hann, ok hafði þá atferðina, at hann veitti honum þegar banasár, enn leitaði eigi eftir bótum, sem öðrum mönnum er títt; mun oss svá sýnast konungsmönnum, at lítit mun fyrirþikkja at bleðja af hirð konungs, ef þessa skal hafa atförina, at höggva niðr hirðina; má vera at þeir svá gangi allt at höfðinu, ok þyrmi eigi heldr konunginum enn öðrum mönnum. Nú eru slíkt mikit endimi, ok stórrefsinga vert, ok er eigi at bœttra, þótt þar sé tíu drepnir af íslenzkum mönnum, sem einn er af várum mönnum, ok hegna þeim svá sína ofdirfð, ok taka menn ór konungs-valdi“. Síðan þagnaði hann. Þá stóð upp Teitr biskupsson ok mælti: „Hvárt vill konungr leyfa mér at tala erindi“. Konungr spurði mann, er stóð hjá honum: „Hverr er sjá maðr“? segir hann. Hann svarar: „Herra, þat er Teitr biskupsson“. Konungr mælti til Teits: „Fyrir engan mun vil ek leyfa þér at mæla því at öll þín orð, þau er þú mælir, munu mikit spilla, ok væri makligt, at ór þér væri skorin tungan“. Þá stóð upp Jón prestr Ögmundarson ok mælti: „Vill konungr leyfa mér at mæla nökkur orð“. Konungr spurði: „Hverr mælir nú“? Maðrinn svarar: „Prestrinn sá hinn íslenzki, hann Jón“. Konungr mælti: „Leyfa vil ek þér at tala“. Þá hóf Jón prestr svá sitt mál: „Guði er þat at þakka at löndin eru kristin orðin, Noregr ok Ísland, því at áðr óðu saman menn ok fjandr, enn nú gengr fjandinn eigi svá djarfliga í sýn við menn, fær hann nú menn til at bera (fram) sín erindi, sem skammt er á at minnast, at fjandinn mælti fyrir munn þessum, er nú talaði; var fyrst veginn maðrinn einn, enn síðan fýsti hann, at drepa skyldi tíu; ok þat hygg ek, at slíkir menn muni mest at vinna í sinni illgirnd ok vándum fortölum, at eyða réttlæti ok miskunn ok öðrum góðum siðum höfðingjanna, enn hvetja þá ok hvessa til grimdar ok glœpa, ok gleðja svá fjandann í kristinna manna drápi. Enn jafnt eru vér, herra konungr, þínir þegnar, sem þeir, er hér eru innanlands; skyldu þér at því hyggja, er settir erut hér í heiminum höfðingjar ok dómendr yfir fólkinu, at þér berit merking þess dómandans, er koma mun at efsta dómi, at dœma alla veröldina. Nú mun yðr, herra, mikit við liggja, at þér dœmit rétta dóma, enn eigi ranga; því at til hvers þings ok móts, kemr sjálfr almáttigr Guð ok hans helgir menn; vitjar Guð góðra manna ok réttra dóma; svá kemr ok fjandinn ok hans árar, at vitja vándra manna verka ok rangra dóma; ok útan ef mun sá dómandi koma um síðir, er alla hluti mun rétt dœma. Hyggit at nú, herra konungr, hvárr eldrinn muni vera heitari og langærri, sá lagðr er í eikistokkinn, er gerr er um ofninn, eðr hinn, sem kveiktr er í þurru limi. Nú, ef þú, konungr, dœmir ranga dóma, þá mun þér orpið í þann eldinn, er í eikistokkinn er lagðr; enn ef þú dœmir rétta dóma, eftir þínu viti, þá er þó ván, at þú skírir þik í hreinsanareldi, þeim er af þurru limi er gerr“. Svá lauk Jón prestr sinni rœðu. Þá mælti konungr: „Strítt hefir þú talat, prestr“. Enn ekki fannst þat á, at hann reiddist mjök við. Þá stóð upp Gisl ok mæltir „Viltú leyfa mér, konungr, at tala lítit erindi“? Konungr spurði, hverr nú mælti. Honum var sagt. „Eigi vil ek banna“, segir konungr. Gisl mælti: „Þá tek ek þar til máls, er faðir minn var veginn; váru at því verki Gjafvaldr ok Þórmóðr; þá var ek sex vetra gamall, enn Þórvaldr bróðir minn níu. Várum vit þar við staddir, er faðir minn var drepinn. Þá mælti Gjafvaldr, at okkr brœðr skyldi báða drepa; enn eigi er karlmannligra frá at segja, herra, at þá var grátraust í kverkum mér“. Konungr mælti: „Drengiliga hefir þú þá grátraust á brott fœrt“. Gisl mælti: „Þat er satt at segja, herra, at ek hefi lengi í vár setit um Gjafvald, ok þó tvisvar, er mér gáfust helzt fœri á; virða ek til kirkjuna í annat sinn, er þetta verk fórst fyrir; enn í annat sinn lét ek standa fyrir nónhringing, ok virði ek svá, at því gæfi nónhringingin mér nú líf. Enn kvæði hefir ek ort um yðr, ok vilda ek hljóð hafa“. Konungr mælti: „Kveð þú, ef þú vill“. Hann flutti kvæðit sköruliga, enn ekki var þar mikill skáldskapr í því kvæði. Síðan mælti Gisl til Teits: „Þér hafit sýnt við mik mikinn manndóm, enn nú vil ek eigi leggja yðr í hættu lengr; vil ek ganga á vald Magnúss konungs, ok fœra honum höfuð mitt“. „Ger nú sem þú vilt“, segir Teitr. Tók Gisl þá af sér vápnin, gekk yfir mótfjalirnar ok lagði höfuð sitt í kné konungi ok mælti: „Gerit nú slíkt af höfði mínu, sem yðr sýnist; kann ek þökk, ef þér vilit gefa mér, ok gera mik at slíkum manni, sem yðr sýnist fallit. Konungr svarar: „Ráð sjálfr höfði þínu, enn gakk inn til borðs í rúm Gjafvalds, tak þar vist ok drykk, ok halt slíka þjónustu, sem hann hefir haft áðr; geri ek þetta mest fyrir bœn Gjafvalds vinar míns. Enn nú gangi átta íslenzkir menn til festu. Enn ek geri fyrir víg Gjafvalds sextán merkr gulls; skal gefast upp helmingr fyrir sakir; enn sína mörk gjaldi hverr yðarr festumanna“. Þeir þökkuðu konungi, ok settust at því. Þá mælti konungr til Jóns prests: „Vel virðist mér þitt formæli; hefir þú af Guðs hálfu talat; vilda ek gjarna vera undir þínum bœnum, því at þær munu mikit mega við Guð, því at ek trúi at saman fari Guðs vili ok þinn“. Hann játti konungi bœn sína. Ok einn dag er Jón prestr gekk at stræti, mælti maðr til hans: „Gakk inn í herbergit; Sigurðr ullstrengr vill finna þik“. Hann gerði svá. Sigurðr mælti: „Eigi veit ek, prestr, nema orðin þín hafi bitit mik, því at ek er sjúkr, ok vilda ek at þú syngir yfir mér“. Hann gerði svá ok signdi hann. Þá mælti Sigurðr: „Mikit megu orð þín, bæði hörð ok góð, því at nú er mér gott." Sigurðr gaf presti góðar gjafir, ok skildust þeir vinir. Þessi Sigurðr lét fyrst setja munklífi í Niðarhólmi, ok gaf þar til stórar eignir. Eftir þetta fóru þeir til Íslands, Jón prestr ok Teitr biskupsson. Gerðist Teitr ágætr maðr, ok varð skammærr. Enn Jón prestr varð biskup at Hólum, ok er nú sannheilagr.