Gísla saga Súrssonar - (upphaf yngri gerðar)
| Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Denne teksten finnes på følgende språk ► |  |
Gísla saga Súrssonar
(upphaf yngri gerðar) bjó til prentunar
1. Af landnámsmönnum.
Þat er upphaf á sögu þessi, at Haraldr inn hárfagri réð fyrir Nóregi. Hann var fyrstr einvaldskonungr um allan Nóreg, - af hans ætt hafa allir síðan höfðingjar verit í Nóregi, - ok urðu margir landflótta fyrir honum til ýmissa landa, ok váru þat meir stórmenni, fyrir því at þeir vildu eigi yfirgang hans þola, en þóttust eigi hafa styrk til mótstöðu við hann.
Um hans daga fannst Ísland ok byggðist. Réðust þá út hingat börn Ketils flatnefs, Björn inn austræni, er Kjalleklingar eru frá komnir, ok Helgi bjóla, er bjó á Kjalarnesi, ok Þórunn hyrna, er Helgi inn magri átti, í Eyjafirði. Eru frá þeim Eyfirðingar komnir. Auðr, dóttir Ketils, kom síðast út hingat, ok eru af hennar ætt komnir Orkneyja jarlar ok Götuskeggjar í Færeyjum ok Breiðfirðingar hér á landi. Þórólfr Mostrarskegg réðst út hingat, ok nam hann öll Þórsnesslönd. Eru frá honum komnir Snorrungar. Úlfr inn skjálgi réðst út hingat, ok nam hann Reykjanes í Breiðafirði. Eru frá honum komnir Reyknesingar. Þórðr víkingr kom út hingat. Kom hann í Dýrafjörð ok nam þar land allt inum nyrðra megin. Hrollaugr, sonr Rögnvalds jarls af Mæri, bróðir Torf-Einars jarls ok Þóris þegjanda ok Göngu-Hrólfs, hann fór út hingat ok nam land austr á Síðu, ok eru frá honum komnir Síðumenn.
2. Af hólmgöngum.
Í þenna tíma var hersir einn ríkr í Noregi, sá er Þorkell hét ok var kallaðr gullhjálmr, á Sunn-Hörðalandi í Súrnadal. Hann var kvángaðr maðr. Átti hann þrjá sonu við konu sinni. Ari hét inn ellsti, annarr Gísli, þriði Þorbjörn. Þeir váru allir efniligir menn.
Ísi er maðr nefndr, er réð fyrir Fjarðafylki. Dóttir hans hét Ingibjörg. Hon var kvenna vænst. Hennar bað Ari Þorkelsson, ok var hon honum gift. Hann tók fjárhlut mikinn með henni. Henni fylgði sá maðr heiman, er Kolr hét. Hann var mikill at kyni. Hann hafði hertekinn verit ok var kallaðr þræll. Hann fór með Ingibjörgu í Súrnadal. Þorkell lætr bú eitt auðigt koma í hendr Ara, syni sínum, þar í dalnum. Tekr hann þar til forráða ok þykkir vera inn efniligsti maðr.
Sá maðr er nefndr til sögunnar, er Björn hét ok var kallaðr Björn inn blakki. Hann var berserkr ok hólmgöngumaðr mikill. Þeir váru tólf saman. Björn var fjölkunnigr, ok bitu hann eigi járn. Hann var óþokkasæll við alþýðu. Settist hann í bú manna, þar er honum sýndist, en lagði í rekkju hjá sér konur þeira ok dætr ok hafði við hönd sér slíka stund sem honum sýndist. Kvíddu allir við kvámu hans, en fögnuðu, er hann fór í brott.
Þess er við getit, at Björn spyrr þetta, at Ari hefir konu fríða heim flutta ok tekit við auð fjár. Þykkir honum þannig vænligt til at ráðast. Snýr hann nú þangat með sveit sína ok kemr þar at kveldi einn dag. Ok er þeir hittast, Björn ok Ari, þá segir Björn, at hann ætlar sér forræði fyrir búi því ok vill, at Ingibjörg hafi samrekkjur við hann slíka hríð sem honum sýnist, biðr Ara gera hvárt er honum þykkir betra, at fara á brott eða vera þar. Ari kveðst ekki mundu brott fara ok eigi ætla honum þar nökkur forræði.
"Þá er vel," segir Björn, "ok sem ek hugða til. Ek vil skora þér á hólm, at þú berist við mik, ef þú treystist, á þriggja nátta fresti, ok skal þá reyna, hvárr okkar skal eiga Ingibjörgu. Skal sá ok fé taka eftir annan, er sigr hefir á hólminum. Mun ek mik ekki með fé leysa af hólminum, enda tek ek eigi fé fyrir aðra."
Ari kvaðst þat gjarna vilja, at þeir berðist. Snúast berserkir við þat á brott, ok býst nú til hólmstefnunnar. Ganga þeir nú á hólm, ok lýkr svá þeira viðrskipti, at Ari fellr, en berserkrinn var ekki sárr, því at hann beit ekki járn. Nú þykkist Björn hafa vegit til landa ok til kvánfangs. Lýsir hann þá yfir því, at hann ætlar þangat at kveldi, til þess bæjar, er Ari hafði átt.
Gísli sagði, bróðir Ara, ok kvað brátt eftir verða um þá frændr, - "ef sjá óhæfa skal fram fara, at sjá ófagnaðr skuli ofgöngum ganga yfir oss. Nú skal þat aldri verða. Vil ek skora á þik til hólmgöngu þegar á morgin. Vil ek miklu heldr falla á hólmi en þola óhæfu þessa."
"Þat er vel," segir Björn. "Munuð þér svá fara gervallir frændr, ef þér vilið til þess hætta at berjast við mik," - skilja nú eftir þetta, ok ferr Gísli heim til bús þess, er Ari hefir átt, bróðir hans. Eru nú sögð tíðendin þessi af hólminum, lát Ara, ok þykkir þat hýbýlabrestr mikill orðinn. Gísli gengr til fundar við Ingibjörgu ok segir henni fall Ara ok þat með, at hann hefir skorat Birni á hólm ok þeir skulu berjast um daginn eftir.
"Sú er óvænlig ætlan," segir Ingibjörg, "ok uggi ek, at þér takist eigi vel, nema þú njótir annarra við."
"Þess vil ek þá biðja þik ok svá aðra, þá er glíkligstir væri, at þá hluti mætti til leggja, at þá væri sigrinn vænligri en áðr."
"Einn maðr er sá," segir hon, "er mér þykkir glíkligastr til, at í atbeina megi vera um þetta mál, svá at þér mætti at gagni koma."
"Hverr er sá?" segir Gísli.
"Kolr, fóstri minn, er þat," segir hon, "því at þat hygg ek, at hann eigi sverð þat, er betra skal vera en flest önnur, þótt hann láti óvirðuliga yfir, ok kallar hann þat brytskálm sína."
Nú var sent eftir Kol, ok kemr hann á þeira fund, Gísla ok Ingibjargar.
Gísli mælti: "Áttu sverð nökkut gott?" Kolr svarar: "Lítil gersimi er sverð mitt, en þó er þat margt í karlshúsi, at eigi er í konungsgarði."
Gísli mælti: "Villtu ekki ljá mér sverðit til hólmgöngunnar við Björn?"
Kolr mælti: "Þá mun þér fara sem öðrum um þá gripi, er gersemar eru undir, ok nennið þá eigi at láta af höndum. En ek mun nú segja þér, at sverðit mun bíta þat, sem því er til höggvit, hvárt sem er járn eða annat. Má þat ok ekki deyfa, því at þat er dvergasmíði, ok heitir sverðit Grásíða. En svá máttu til ætla, at mér mun illa hugnast, ef ek nái eigi þá sverðinu, er ek vil við taka."
"Ómakligt er annat," segir Gísli, "en þú náir sverði þínu, þá er ek hefi haft í nauðsyn mína."
Tekr Gísli nú við sverðinu, ok líðr af nóttin. En áðr þeir færi heiman til hólmgöngunnar, spurði Þorbjörn Gísla, bróður sinn: "Hvárr okkar bræðra skal nú berjast við berserkinn í dag eða hvárr höggva kálfinn?"
Gísli segir: "Þat ræð ek, at þú höggvir kálfinn, en vit Björn munum reyna með okkr."
Eigi kaus hann argr it indælla. Fóru þeir nú til hólmsins. Ganga þeir nú á hólm, Gísli ok Björn. Þé mælti Gísli, at Björn skyldi höggva fyrri.
"Þat hafa mér engir fyrr boðit," segir Björn, "enda hefir mér engi fyrr boðit hólmgöngu en þú."
Nú höggr Björn til Gísla, en hann kemr skildi fyrir sik, ok höggr hann af skildinum allt þat, er tók, fyrir útan mundriðann. Gísli höggr aftr til Bjarnar, ok kemr á skjaldarsporðinn ok tekr þar af ok undan honum fótinn fyrir ofan kné. Gísli höggr í annat sinn af honum höfuðit. Er þá snúit at þeim förunautum Bjarnar, eru sumir drepnir, en sumir komast á skóg undan. Þá fór Gísli heim eftir þat ok fær af þessu orðstír góðan. Tekr hann síðan bú þat at erfðum eftir Ara, bróður sinn, er hann hafði átt. Hann fekk ok Ingibjargar.
Líða nú stundir fram, ok selr Gísli eigi sverðit af hendi, enda hefir Kolr ekki tilkall.
3. Gísli ok Kolr deildu um Grásíðu.
Einn dag hittast þeir úti tveir saman. Hafði Gísli þá í hendi sverðit Grásíðu, en Kolr öxi. Spurði Kolr, hvé honum hefði sverðit gefizt. Gísli lét vel yfir.
"Þá vil ek nú við taka," segir Kolr, "ef þú þykkist haft hafa í þína þörf nú at sinni."
"Viltu selja?" segir Gísli.
"Eigi," segir Kolr.
"Ek mun gefa þér frelsi ok kaupeyri, svá at þú megir fara með öðrum mönnum, þangat sem þú vill."
"Eigi vil ek selja," segir Kolr.
"Þá mun ek gefa þér frelsi ok ljá þér eða gefa þér jörð ok þar með fá þér ganganda fé, svá sem þú þarft at hafa."
"Eigi vil ek at heldr selja," segir Kolr.
"Já," segir Gísli, "of fastr ertu af. Mettu nú svá dýrt," segir hann, "sem þú hefir í hug, við lausafé, ok mun ek ekki smátt á sjá, ef þú vill nökkurn á gera. Þar með fæ ek þér frelsi ok kvánfang sæmiligt, ef þér leikr nökkut í skapi."
"Ekki er um at tala," segir hann, "ek mun eigi selja, hvat er þú býðr til. En nú ferr þetta eftir því, sem mik grunaði í fyrstu, at eigi væri víst, hvárt þú vildir þegar laust láta, ef þú vissir, hver gersimi í væri."
"Ek mun ok segja þér," segir Gísli, "hversu fara mun, at hvárrgi mun hafa vel, því at ek nenni sverðit eigi laust at láta, ok ekki kemr þat öðrum manni í hönd en mér, ef ek má ráða."
Kolr reiðir þá upp öxina, en Gísli brá Grásíðu, ok hjó hvárr til annars. Hjó Kolr í höfuð Gísla, svá at í heila stóð, en sverðit kom í höfuð Koli ok beit ekki, en þó var svá fast til höggvit, at haussinn rifnaði, en sverðit brast sundr í tvá hluti.
Þá mælti Kolr: "Nú hefði farit betr, at ek hefða tekit við sverði mínu í fyrstu, sem ek beidda, ok mun þó endir einn leystr vera um þá ógiftu, er yðr frændum mun þar af standa."
Nú lætr þar hvárrtveggi líf sitt.
4. Af börnum Þorbjarnar súrs.
En eftir þat fýstist Ingibjörg ór Súrnadal, ok ferr hon heim til föður síns með fé sitt. Þorbjöirn aflar sér kvánfangs, ok ferr hann austr um Kjöl til Freyseyjar ok bað konu þeirar, er ísgerðr hét, ok fekk hennar. Fór hann eftir þat heim í Súrnadal ok tekr þar til ráða með föður sínum. Þorkell gulihjálmr lifir skamma stund þaðan frá. Tekr hann sótt ok andast, en Þorbjörn tekr fjárhlut allan eftir föður sinn. Hann var síðan kallaðr Þorbjörn súrr. Þau Þorbjörn ok ísgerðr áttu börn, þau er nefna verðr. Þorkell hét sonr þeira inn ellsti, annarr Gísli. Ari hét inn þriði, ok fór hann þegar austr til Freyseyjar til fóstrs, ok er hann lítt við sögu þessa. Þórdís hét dóttir þeira. Þorkell var maðr mikill ok fríðr sýnum, rammr at afli ok skrautmenni it mesta. Gísli var maðr svartr ok sem þeir menn, er stórir váru vexti. Ógerla vissu menn afl hans. Hann var hagr maðr ok iðjumaðr mikill, hógværr í skapi. Þórdís, systir þeira, var fríð kona sýnum, skörungr mikill ok heldr harðfeng í skapi ok vargr inn mesti.
5. Hákon góði kemr til ríkis í Nóregi.
Þeir menn eru nefndir þar í Súrnadal, er annarr hét Bárðr, en annarr Kolbeinn. Þeir váru báðir á ungum aldri ok vel fjáreigandi. Ekki var þó skylt með þeim. Þeir höfðu fyrir litlu misst feðra sinna í Englandsferð. Sá bær, er Bárðr bjó á, hét á Hellu, en á Granaskeiði, þar er Kolbeinn bjó á. Þeir váru mjök jafnkomnir at aldri við sonu Þprbjarnar súrs, ok váru þar hvárirtveggju inir mestu gleðimenn.
Nú í þenna tíma hefir höfðingjaskipti orðit meir en eitt í Nóregi, fyrir því at Eiríkr blóðöx Haraldsson tók konungdóm af föður sínum lifanda. En er Haralds missti við, þá kom Hákon vestan af Englandi ok fór þegar norðr til Þrándheims ok hittir fyrst Sigurð Hlaðajarl ok tjár fyrir honum, hvert ríki Hákon inn gamli hafði haft í Nóregi, faðir hans, - "þætti mér þat okkat kaup vel fara, at þú heldir mik til konungs, en ek ynna þér slíkrar sæmðar sem faðir yðvarr hefir átt. Værir þú frjáls, en eigi ánauðigr, sem nú eru allir í landi þessu."
Þat hafði álag verit Haralds konungs ins hárfagra, at hann eignaðist jarðir allar í Nóregi, byggðar ok óbyggðar, ok jafnvel sjóinn ok vötnin. Skyldu allir hans jarðbyggjendur vera. Nú hugsar jarl þetta fyrir sér, ok virðist honum vel tal Hákonar, ok binda þeir nú fasta vináttu með sér. Jarl stefnir þá þriggja fylkja þing.
Nú er þingit er sett, stendr Hákon upp ok mælti svá: "Þat er öllum mönnum kunnigt, þeim sem hér eru komnir, at Haraldr inn hárfagri lagði Nóreg allan undir sik, allt norðan frá Finnmörk ok austr til Elfar. Var hann einvaldskonungr yfir öllum Nóregi. Átti hann ok fjölða sona, sem yðr er kunnigt, ok váru flestir vel mannaðir. En hann unni þeim misjafnt. Sendi hann suma brott í önnur lönd, en suma hafði hann innan hirðar við sér, ok var þat Eiríkr blóðöx, er hann hugði, at vera skyldi fyrir öllum sonum hans. Ok hlýddu því allir, sem hann vildi vera láta, meðan hann lifði. En nú hefir Eiríkr frændi mjök marga þá hluti látit vinna, er mikil óhæfa fylgir. Nú vil ek þess biðja yðr alla Þrændr, at þér hyggið at því at styrkja ok styðja þann til landstjórnar, er hagfelldari væri landsbyggðinni ok meir léti frændr sína hefjast af sér ok alþýðu en hinn, er niðra vill landsbyggðinni. Vil ek því lýsa, at ek vil öllum mönnum upp gefa óðul sín öll, þeim er til mín vilja snúast ok kalla mik konung."
Margir menn mæltu sín í milli. "Nú bregðr kynliga við. Hér er kominn Haraldr inn hárfagri ok er nú orðinn ungr í annat sinn, en þá var hann gamall, er vér sám hann síðast. Eða hví mun gegna? Eða mun hann eiga son nökkurn svá glíkan sér, at eigi megi kenna, hvárr er, fyrir útan þat, at annarr er ungr, en annarr er gamall, ok sjá maðr gefr oss aftr óðul vár ok föðurarf með góðvilja, en faðir hans tók af oss með ofríki?"
Nú mælti þat allr múgr, at þeir kváðust til konungs vilja yfir sér þann, er glíkastr væri Haraldi ok mesta góðvilja sýndi alþýðunni, en kváðust aldri vilja Eirík yfir sik, þann mann, er um útgarða færði frændr sína alla, eða Gunnhildi ok sonu hennar. Lýkr svá þinginu, at Hákon var til konungs tekinn. En er þetta spurðist í annat fylki ok it þriðja, hver réttarbót Þrændum var gefin, þá sendu menn orð til Hákonar konungs ok bjóðast allir til þjónustu við hann.
En er hann var konungr orðinn í Nóregi, þá var þat samtíða, er Þorbjörn súrr ok synir hans réðu fyfir í Súrnadal.
6. Gísli vá Kolbein.
Nú er þat fyrst at segja, at Kolbeinn, er fyrr var nefndr, gerir sér títt um kvámur til Þorbjarnar súrs, ok þykkir þat mest gaman at tala við Þórdísi. Ok eigi líðr svá lengi fram, áðr aðrir leggja þeim þetta til orðs. Ok svá er þetta í orðróm fært, at Þorbjörn, faðir hennar, verðr varr við, ok þykkir sem vera muni dagsatt. Talar hann þá við sonu sína, at honum þykkir þeira vera at ráða bætr á slíku.
Gísli kvað hægt að ráða bætr á því, er engi mein váru á, - "ok kveðr þú eigi þat, er þér þykkir fjandskapr í, ef aðrir mæla?"
"Ek sé," kvað Þorbjörn, "at miklu er þetta meir á loft komit en nú stoði at drepa því niðr. Nú þykkir mér hitt miklu sannara, at þit bræðr munið vera óhlutvandir, enda mun lítil karlmennska með ykkr."
Gísli mælti: "Ger þú þér ekki angr at, faðir, um kvámur hans, en ek mun nú ræða við hann, at hann láti af kvámum hingat."
"Til slíks ertu glíkligastr," segir Þorbjörn, "at fara með bónorði til hans ok leggja þökk ok aufúsu á ok láta ok vesalliga, en hafast ekki at, þótt eigi sé látit at orðum þínum."
Nú gengr Gísli frá í brott, ok hætta þeir feðgar tali þessu. Ok næst, er Kolbeinn kom þangat, þá leiðir Gísli hann á götu um kveldit, er hann fór í brott, ok ræðir við hann, at hann vill eigi kvámur hans þangat lengr, - "því at faðir minn gerir sér angr at um ferðir þínar, því at þat er mál manna, at þú glepir Þórdísi, systur mína, en föður mínum er þat ekki at skapi. Nú vil ek þat til vinna, ef þú vill fyrir mín orð gera, at ek vil færa þér heim leika ok gleði."
Kolbeinn mælti: "Hvat skaltu um slíkt ræða, er þú veizt, at engu gegnir? Veit ek eigi, hvárt mér er þungligra, angrlyndi föður þíns eða eftirlæti við hann."
Gísli svarar: "Eigi er þannig á at taka. Mun hér ok svá fara sem þar segir, at ek mun þat mest virða í þrautina, sem vili föður míns er. Nú þætti mér miklu skipta, at þú gerðir þetta fyrir mín orð, ok áttu þá slíkt at mér í annat sinn. En ek uggi, at oss líki verr, ef þú vill þverlyndi við haf a."
Kolbeinn svarar fá um, ok skiljast þeir við þat. Ferr Gísli heim, ok líðr nú svá um hríð, ok er nökkuru lengra milli um kvámur Kolbeins en verit hafði. Honum þykkir nú enn daufligt heima, ok ferr hann til Þorbjarnar.
Ok einn dag, er hann var þar kominn, sat Gísli í stofu ok smíðaði, ok váru þeir þar allir feðgar. Þorkell var inn kátasti við Kolbein, ok sátu þau þrjú á þverpalli, Þórdís ok Þorkell ok Kolbeinn. En er á leið daginn ok kvelda tók, þá standa þau upp ok gengu fram.Þeir váru eftir í stofunni feðgar,Þorbjörn ok Gísli.
Þá tekr Þorbjörn til orða: "Eigi hefir þér í hald komit bónríkit þitt. Er þat bæði, at meylig hefir orðit tiltekjan þín, enda ætla ek tvísýni á, með hváru yðr skal heldr telja bræðr, sonum eða dætrum. Nú er þat mikit at vita á gamalaldri at eiga þá sonu, er eigi þykkir meiri karlmennska yfir en þar sé konur aðrar, ok eruð þit ólíkir þeim bræðrum mínum, Gísla eða Ara."
Gísli segir: "Ekki þarftu svá mikit af slíku at taka, því at vant er at vita, hverja raun hverr gefr."
Ok nennir Gísli nú eigi lengr at heyra á hrakyrði hans ok gengr fram. Þeir ganga þá ór durunum út, Þorkell ok Kolbeinn, en Þórdís snýr þá til stofu. Gísli gengr út eftir þeim, ok gengu þeir nú allir saman. Enn vekr Gísli til við Kolbein, at hann léti af kvámunum. Hann kveðst ætla, at ekki myndi af því verða.
Gísli mælti: "Þá villtu lítils virða orð mín, ok munum vér þá verr leggja félagsskap várn en ek hefða ætlat."
"Ekki þykkjumst ek því valda," segir Kolbeinn.
Gísli mælti: "Annathvárt mun þó vera, at þú munt nökkurs verða at virða orð mín, eða ella vil ek sundr segja allri vináttu, þeiri er með oss hefir verit."
"Þú verðr því at ráða," segir Kolbeinn, "en ekki nenni ek at láta af kvámum mínum at heldr."
Gísli brá sverði ok hjó til hans, ok vannst Kolbeini þat at iullu. Þorkell lét sér mjök misboðit um verkit, en Gísli gengr heim í stofu. Þorbjörn spyrr, hversu gengit hafi þá bónríkit.
"Þat vil ek kalla," segir Gísli, "at vel hafi gengit, fyrir því at þat mæltumst vér nú við, er vér skilðum, at Kolbeinn mundi af láta af kvámum, svá at þér yrði angr at því."
"Þat mun því at eins," segir Þorbjörn, "ef hann er dauðr."
"Láttu þér þykkja at betr," segir Gísli, "at þinn vili sé gerr um þetta mál."
"Þá njóttu heill handa," sagði Þorbjörn, "ok kann þá vera, at ek eiga eigi dætr einar barna."
7. Ferð Þorkels um Kjöl.
Nú er at segja frá Þorkatli, at hann unir eigi heima, ok ætlar hann at ráðast austr til Freyseyjar. Ok er hann kemr austr at Kilinum til þess bónda, er Sigurðr hét, - hann var ekki auðigr maðr, góðviljamaðr mikill við alþýðu, - hann tók vel við Þorkatli ok spurði, hví gegndi um ferðir hans. Þorkell segir, at hann ætlar á Kjöl.
"Þar er sú ferð," segir Sigurðr, "er ek vilda, at þú legðir ekki hug á, fyrir því at sú veitir nú mörgum þungt."
"Hvat berr mest til þess?" segir Þorkell.
"Ek veit þat eigi glöggt," segir Sigurðr, "en hitt veit ek þér með sönnu at segja, at allir þeir, er færi fara saman en tólf menn, þá hafa engir aftr komit. En þeir menn, er með fjölmenni hafa farit, þá hafa við enga torfæru orðit varir."
"Þá þykkir mér eigi víst, hvat slíku veldr," segir Þorkell, "ok kann ek ekki at hnekkja för minni fyrir þat. Hitt vil ek - - -
8. Gísli ok Þorkell í víkingu.
- - taka þeir Gísli nú stórviðu ok færa í skipin, ok meiddist hvat sem fyrir varð. Vilja þeir þá frá leggja, víkingarnir, en þeir máttu eigi á þeim skipunum, er við váru fest. Hlaupa þeir þá af þeim skipunum ok í önnur, en sumir hljópu á kaf, ok váru þau nú hroðin, er við var fest, en aðrir urðu því fegnir, er frá heldu. Ok eftir þat flýðu víkingar, þeir er eftir váru. En þeir Gísli tóku þar mikit fé ok hlóðu nú skipin, halda nú til lands eftir þat ok heim í Súrnadal. Eru þeir nú heima um hríð, ok þykkja þeir enn mikit hafa vaxit í þessi ferð.
9. Frá vígaferlum ok Íslandsför.
Þenna vetr inn sama gera þeir ferð sína bræðr norðan af Flúðunesi, Einarr ok Sigurðr, nær fjórir tigir manna, ok fara, til þess er þeir koma í Súrnadal um nótt. Þeir koma fyrst á Hellu til Bárðar ok tóku hús á honum. Váru honum tveir kostir gervir, at hann myndi tekinn af lífi eða hann skyldi ráðast í ferð með þeim við þá karla, sem þar væri til.
Bárðr kvað sér vera vandalaust við Þorbjörn ok sonu hans, - "virði ek meira," sagði hann, "líf mitt, en fyrir þessu þykkir mér alls ekki."
Ræðst hann síðan til ferðar við þeim með tíu menn. Váru þeir þá saman fimm tigir manna. Þeir koma óvart á Stokka til Þorbjarnar. Skipaði hann liði sínu fyrir skála, en sumir fyrir stokkabúrit. Gísli hafði smíðat nökkurum vetrum áðr stokkabúrit ok gert á þann hátt, at einn hvern stokkinn í öllum veggjunum hafði hann í sundr tekit, ok var miðkaflinn lauss, ok váru þeir útan í festir, en járnlykkjur innan slegnar ok þar járnslár fyrir, ok þótti útan at sjá sem heilt væri. Veðri var þannig farit, at veðr var þykkt ok vindr hvass, ok stóð vindrinn framan á stokkabúrit. Þeir draga viðu bæði at skálanum ok stokkabúrinu ok slá eldi í. En er þeir verða þess varir í stokkabúrinu, lúka þeir upp hurðina. En sýruker var inni í búrinu eða stokkaker. Þeir taka sýruna ok bera í eldinn ok slökkva. Nú taka þeir ok gera bál mikit í annat sinn, hvárntveggja veg frá durunum, ok tekr brátt at festast eldrinn í viðinum.
Þeir feðgar váru allir í stokkabúrinu ok svá þær mæðgur, ísgerðr ok Þórdís. Gísli ræðst þá frá durunum ok til gaflhlaðsins ok kippir þar ór slánni, en hrindr út stokkinum, gengr síðan þar út ok hverr þeira at öðrum. Váru þar engir menn fyrir, því at allir gættu duranna, at þar skyldi engir út komast, en þessa varði þá eigi. Þau fylgja reykinum frá bænum á brott ok til skógar. En er þau koma í skóginn, sjá þau heim, at skálinn logar ok bærinn. Þá kvað Gísli vísu:
Hár leikr eldr of órum,
es bál mikit, skála.
Gaukr mun Gauts af slíku
gladdr, en vargar saddir.
Reyndak fyrr á fjöndum,
faðir minn, af þraut þinni
stofnask styrjar efni,
stinn járn of sök minni.1
Nú eru þau í mörkinni, en bærinn brennr at köldum kolum. Ganga þeir bræðr eigi fyrr frá en þeir þykkjast Þorbjörn hafa inni brennt ok sonu hans ok allt lið þeira. Þat váru þrír tigir manna, er inni höfðu brunnit í skálanum. Segja þeir bræðr þetta, hvar sem þeir koma, - lát þeira feðga.
En þeir Gísli gera ekki vart við sik, fyrr en hinir eru í brottu. Þeir afla sér nú liðs á laun, ok síðan fara þeir um nótt til Bárðar, leggja eld í bæinn ok brenna upp allt saman ok mennina, þá sem inni váru, fara heim eftir þat ok efna til bæjargerðar.
Gísli hverfr í brott, ok veit engi maðr, hvat af honum er orðit. En er várar, kemr hann heim. Er þá snúit at þegar, ok selja þeir jarðir sínar á laun, en fjárhlutrinn færðr í brott. Þat var reyndar ætlan þeira bræðra at ráðast brott ór Nóregi, ok hafði Gísli því í brott horfit, at hann annaðist um skipsmíð þeira. Ok ferr þetta svá af hljóði allt saman, at ráðabreytni sjá spyrist ekki, fyrr en þeir væri til skips komnir, þrír tigir karla ok konur at auk. Halda þeir nú síðan skipinu til hafs ok leggja þar til hafnar einnar undir eyjar nökkurar ok ætla þaðan at bíða byrjar.
Einn góðan veðrdag stíga þeir bræðr á bátana, er tveir váru með kaupskipinu, við tíu manna á hvárn bátinn, en tíu váru eftir at gæta skíps. Var Þorbjörn eftir á skipi. Þeir Gísli róa norðr fyrir land ok stefna til Flúðuness. Segir Gísli, at hann vill finna þá bræðr, áðr hann færi brott ór Nóregi. Ok er þeir kómu þar, þá frétta þeir, at þeir váru heiman farnir at landskyldum Hákonar konungs. Þeir Gísli snúa þá á leið fyrir þá, þar sem þeir áttu at fara, ok sitja fyrir þeim, en þeir bræðr váru fimmtán saman, hittast nú, ok tekst þar harðr bardagi. Falla þeir Einarr ok Sigurðr þar ok allir förunautar þeira, ok varð Gísli fimm manna bani, en Þorkell þriggja. Gísli kveðst eiga erendi heim til bæjarins. Gísli gengr nú heim til bæjarins ok inn í skálann ok sér, hvar Skeggi liggr, snýr at honum ok höggr af honum höfuðit. Þeir ræna þar öllu ok fara at öllu sem hermannligast, taka lausafé þat allt, er þeir komast með, róa nú til skips síns, ganga síðan upp á eyna ok efla þar heit mikit ok heita til byrjar sér, ok kemr byrr á.
Láta þeir í haf ok ætla til Íslands. Þeir hafa útivist langa ok harða. Sigla þeir fyrir norðan landit ok svá vestr fyrir Strandir ok síðan vestr fyrir fjörðu. Kómu þeir skipi sínu í Dýrafjörð, í Haukadalsós, bera þar af skipinu ok setja tjöld sín, ok spyrst brátt skipskváman.
Maðr hét Þorkell, er bjó í Alviðru. Hann var auðigr rnaðr ok ættstórr. Í Keldudal bjó sá maðr, er Þorkell hét ok var Eiríksson. Þá var byggt víðast um Vestrfjörðu. Þorkell Eiríksson seldi þeim Þorbirni land í Haukadal. Byggt var áðr fyrir innan ána, ok er sá maðr Þorgrímr nefndr, er þar bjó, ok kallaðr nef.
Upp í dalinn langt bjó sá maðr, er Þorkell hét ok kallaðr annmarki. Hann var kvángaðr, ok hét Þórhalla kona hans. Hon var systir Þorgríms nefs. Þorkell annmarki fylgði at nafni sínu, en Þórhalla bætti þó hvergi um fyrir honum. Þau áttu son, er Þorsteinn hét. Hann var mikill ok sterkr.
Í Meðaldal inn frá Haukadal bjó sá maðr, er Önundr hét. Hann var vel fjáreigandi ok skilríkr maðr.
Þeir feðgar húsa nú bæ sinn, Þorbjörn ok Gísli ok Þorkell.
10. Af ætt Vésteins ok Auðar.
Maðr er nefndr Bjartmarr. Hann kom út til Íslands í Arnarfirði ok byggði þar bæ þann, er í Eyju heitir. Þat er í Arnarfjarðarbotni. Bjartmarr var kvángaðr maðr. Helgi ok Sigurðr hétu synir hans. Gunnhildr hét dóttir þeira Bjartmars. Hon var fríð kona sýnum.
Um sumarit eftir kom skip af hafi. Sá maðr er nefndr Vésteinn, er skipit átti. Hann vistaðist um vetrinn með Bjartmari. Hann gekk at eiga Gunnhildi, dóttur hans. Vésteinn var ... ok allra manna vápnfimastr. Þau Gunnhildr ok Vésteinn áttu tvau börn. Sonr þeira hét Vésteinn, en Auðr dóttir. Vésteinn Vésteinsson gerðist fardrengr góðr, ok átti hann þó bú í Önundarfirði undir Hesti. Kona hans hét Hildr. Bergr hét sonr hans ok Helgi.
Þá er þetta var tíðenda, andaðist Þorbjörn súrr ok ísgerðr, kona hans. Þeir Þorkell ok Gísli tóku þá við búi eftir þau. Þorbjörn ok ísgerðr váru í haug lagið í Haukadal. Litlu síðar biðr Þorkell sér konu.
Athugasemdir og skýringar:
1) Hár eldr leikr of skála órum. Mikit bál es. Af slíku mun Gauts gaukr gladdr, en vargar saddir. Fyrr reyndak stinn járn á fjöndum of minni sök. Styrjar efni stofnask af þraut þinni, faðir minn: Skáli vor stendur í hjörtu háli. Fyrir þá sök munu hrafnar og úlfar fá saðningu (menn verða vegnir). Eg hefi áður borið vopn á fíendur mína fyrir minni sakir. Ófriður rís af þraut þinni, faðir minn.
