Magnús saga hinn lengri

Fra heimskringla.no
Revisjon per 17. okt. 2019 kl. 17:31 av August (diskusjon | bidrag)
(diff) ← Eldre revisjon | Nåværende revisjon (diff) | Nyere revisjon → (diff)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Heilagra Manna Sögur


Magnús saga hinn lengri


Gudbrand Vigfusson

Icelandic Sagas, Vol I.

London, 1887


LOF[1] dýrð ok heiðr ok æra sè almáttigum guði, lausnara várum ok skapara, fyrir sína margfalda mildi ok miskunnsemi, er hann veitir oss, er byggjum á útanverðum jaðri heimsins; ok eptir meistaranna orðtæki, er svá setja í sínar bækr, at þeim sýnist sem vèr sèm komnir út ór heiminum. Ok allt eins, þó at svá sè, virðist guð at sýna oss sína mildi; einkanliga í því, er hann hefir oss látið koma til kynníngar síns blezaða nafns; þar með gefit oss styrka stólpa, hina helgustu forgöngu-menn heilagrar Kristni, af hverra heilagleik öll Norðr-hálfan skín ok ljómar nær ok fjarri. Þessir eru: hinn heilagi Óláfr konúngr, ok hinn háleiti Hallvarðr frændi hans, er prýða Noreg með sínum helgum dómum; hinn mæti Magnús Eyja-jarl, er birtir Orkneyjar með sínum heilagleik, hverjum til sæmdar eptirfarandi saga er saman sett. Hèr með eru blezaðir biskupar Johannes ok Thorlacus, hverir Island hafa geislat með háleitu skini sinna bjartra verðleika. Því má sjá, at vèr erum eigi fjarlægir guðs miskunn, þó at vèr sèm fjarlægir öðrum þjóðum at heims vistum; ok þar fyrir eigum vær honum þakkir at gjöra, sæmd ok æru, alla tíma várs lífs.

Meistari Rodbert, er sögu hins heilaga Magnúss jarls hefir samt ok diktað í Látínu, byrjar svá Prologum sem hèr má heyra:-


2. Þvílíkt færir hverr sem hann hefir fóng á í landtjald guðs sèr til hjálpar ok miskunnar: Einn gull, aðrir silfr, sumir gimsteina, sumir hafra-hár ok rauð bukka-skinn; ok er slík fórn eigi svívirðiliga virðandi; þvíat af slíku er gjör yfirhöfn yfir landtjald guðs, at hlífa því ok verja þat fyrir vætu ok sólar-hita. Þessi orð má svá glósa með fám orðum: Hverr kristinn maðr offri guði af[2] gjöfum ok láni, sem hann hefir honum veitt, þat er hann hefir bezt til: at guðs kristni, er landtjald þat, er Moyses gjörði guði til þjónustu, merkir, verði til hlífðar ok styrkíngar móti árásum sinna úvina. Gull merkir speki ok vizku; silfr hreinlífi; gimsteinar krapta-verk heilagra manna; hafra-hár iðran synda; rauð bukka-skinn píslar-vætti. Nú má lesandi maðr svá til hugsa, at þessar allar fórnir hafi heilagr Magnús offrat sínum drotni, sem hans lífs-saga váttar. Nú þó at lofsöngr guðs sè eigi sæmiligr í syndugs manns munni, þá má hann þó vera öðrum hagligr ok hjálpsamligr; þvíat svá er lesit, at húsit allt fyltist af hinum sætasta ilm smyrsla ok jurta þeirrar hinnar syndugu konu, er iðrandi niðr steypti, at þvá ok smyrja fætr Dróttins. En eptir vanaligum sið þeirra manna, er annarra jarðir byggja, en sínar vanrækja ok láta þurrar liggja, þá byrjum vèr sögu þessa um líf hins heilaga Magnúss jarls þeim mun traustligar ok ástsamligar, ok várt starf til leggjum svá heilagrar ok háleitrar fræði, sem [vèr] trúum ok væntum fullgjörla hans hjálp oss at styðja ok styrkja til sinnar virðíngar ok tignar. Nú með því, at hann er hluttakari himinríkis, ok í genginn vald Dróttins, þá er hann máttugr at þiggia allt þat er hann vill. En með því at vèr erum syndugir, ok megum eigi fyrir sakir aumligs lifnaðar öðrum góð dæmi af oss gefa, þá sýnu vèr hinn heilaga Magnús með sínum frægðarfullum lifnaði, þann er allir eigu at fylgja ok heilög dæmi af draga. Nú at vèr gerim eigi lesandum erfiði af þessari ræðu; þvíat Dróttinn gjörði skamma ræðu, þá, birtum vèr sögu þessa með ljósum orðum ok hreinni frásögn, svá sem guð lèði oss at skynja:-


3. UM daga Haralds Noregs konúngs Sigurðarsonar rèðu fyrir Orkneyjum jarlar, bræðr tveir, Páll, ok Erlendr, synir Þorfinns jarls, er ríkastr hefir verit allra Orkneyínga jarla. Hann var son Sigurðar jarls, er Ólafr konúngr Tryggvason kristnaði, ok allan lýð í Orkneyjum. Þessi Sigurðr fèll í Brjáns-bardaga á Írlandi. Móðir þeirra Erlends ok Páls var Íngibjörg, er kölluð var jarla-móðir, dóttir Finns jarls Árnasonar; en Haraldr Sigurðarson átti Þóru, dóttur Þorbergs Árnasonar, móður Ólafs kyrra; ok því vóru þeir þrímenníngar, Ólafr konúngr ok fyrr-sagðir jarlar. Erlendr jarl átti þá konu er Þóra hèt, hon var Sumarliða dóttir, Úspakssonar. Móðir Úspaks var Þórdís, dóttir Halls á Síðu. Egill hèt son fyrr-nefnds Halls; hans dóttir var Þorgerðr, móðir hins heilaga Jóns Hóla-biskups. Synir Erlends jarls ok Þóru vóru þeir hinn heilagi Magnús ok Erlíngr, en dætr Gunnhildr ok Cecilia. Gunnhildí átti síðan Kolr Kalason, lendr maðr í Noregi; þeirra son var Rögnvaldr kali, er síðan varð jarl í Orkneyjum; hann er sannheilagr maðr; hefir Rögnvaldr kali verit systur-son hins heilaga Magnúss jarls. Páll jarl, bróðir Erlends, átti dóttur Hákonar jarls Ívars sonar ok Ragnhildar dóttur Magnúss konúngs góða, sonar Ólafs konúngs hins helga. Son Páls jarls hèt Hákon, er síðan kemr við söguna.


4. Hinn heilagi Magnús jarl var fæddr í Orkneyjum, hinn dýrðligsti at ætt, ok hinn frægasti at kynferði. Faðir hans Erlendr var Orkneyja jarl, virðuligr herra ok höfðíngi, sem þeir, er ríkuliga lifa á þessarri jörð, tignaðr veldi ok virðíngu. Móðir hans Þóra var ættuð af hinum göfgustum höfðíngjum þess [lands]. En þó at mörgum kunni ættgæði at snúast til metnaðar ok spillíng[ar] lundernis, var þessi hinn sæli sveinn þegar í hinum fyrsta uppruna sinnar bernsku birtr ok lærðr kenníngum heilags anda; þvíat hann á hèlt, ok elskaði, virði ok varðveitti, hinn hæsta krapt hugar, góðlyndi ok sómasamliga siðsemd, ok staðfesti tíguligra siða. Þessi sveinn sýndi sik gamlan at góðum siðum, hlutlauss bernsligs lífs í[3] sínum verkum, glaðmæltr ok blíðr, hógværr í orðum sínum ástsamligum, ok eptirlátr ok viðræðiligr í göngu ok í öllu siðferði; vel roskinn ok stiltr, svá at ekki fanst þat í hans meðferð, at angra mætti eðr styggja á-sjándi menn. Snemma var hann í skóla settr til at nema heilagar ritníngar, ok þau önnur fræði, sem menn plöguðu þá mest at kunna. Magnús var hægr ok hlýðinn, auðráðr ok atlátzsamr[4] föður ok móður ok sínum meistarum; þýðr ok þekkr allri alþýðu. Hann þýddist lítt lausúng ok leika sem önnur úngmenni, heldr sýndi hann sik með sæmiligri framferð, þóat hann væri úngr at vetra tali; þvíat þegar birtist með honum auðsæ heilags anda gipt, sú er honum stýrði til allra góðra hluta.


5.[5] Þá er þeir bræðr, Erlendr ok Páll, höfðu ríki tekit í Orkneyjum, kom austan af Noregi Haraldr konúngr Sigurðarson með her mikinn til Orkneyja ok lèt þar eptir Ellisif drottníngu, ok Máriam ok Íngigerði, dætr sínar. Jarlarnir rèðust til ferðar með konúngi með miklum her, ok hèldu þeir suðr til Englands; ok í þeirri orrostu, er þeir börðust við Harald konúng Guðinason, fèll Haraldr Sigurðarson fimm náttum eptir Mathias-messu á haustið. Eptir þessa orrostu sigldi Ólafr kyrri Haraldsson með jörlunum um haustið aptr til Orkneyja. Ok þann sama dag, ok á þeirri stundu, sem Haraldr konúngr fèll á Englandi, varð bráðdauð Máría dóttir hans í Orkneyjum; ok er þat mál manna at þau hafi eins manns fjör haft bæði. Ólafr kyrri var um vetrinn í Orkneyjum, ok var hann hinn kærasti vin jarlanna frænda sinna; þvíat þær vóru bræðra-dætr, Þóra móðir Ólafs, ok Íngibjörg móðir jarla. Ólafr fór um várit austr til Noregs, ok var hann þar til konúngs tekinn með Magnúsi [bróður] sínum.


6.[6] Þeir bræðr Páll ok Erlendr, rèðu Orkneyjum langan tíma, ok var lengi gott samþykki þeirra. En er synir þeirra tóku at þroskast, þá gjörðust þeir ofstopamenn miklir, Hákon ok Erlíngr, en Magnús var þeirra kyrrlátastr ok siðsamastr at öllu. Allir vóru þeir frændr miklir menn ok styrkir, ok vel mentir um alla hluti. Hákon Pálsson vildi vera yfirmaðr þeirra Erlends-sona; þvíat hann þóttist meiri burðum en þeir; þvíat hann var dóttur-son Hákonar jarls Ívarssonar ok Ragnhildar dóttur Magnúss konúngs góða, sem fyrr var greint, ok vildi Hákon hærra hlut hafa ór öllum þeirra skiptum. Kom þá svá, at þeir urðu eigi ásáttir; þvíat margir menn hnigu til Erlends-sona, ok vildu eigi þá lægra hlut bera láta þar í Eyjunum, þvíat þeir vóru öllum lýð betr vingarðir ok ástsælli af mönnum; var þat því mjök öfundar-kent af Hákoni alla æfi. Var þá eigi úhætt með sonum jarla. Þá áttu feðr þeirra hlut at með heim, at þeir skyldu semja með sèr. Var þá fundr til stefndr; ok fanst þat brátt á, at hvárr jarla hneigði með sonum sínum, ok urðu eigi ásáttir; gjörðist þaðan af sundrþykki mikit með þeim bræðrum; ok skildust við svá buit. Því næst fóru menn á milli þeirra, at leita um sættir; var þá stefndr fundr með þeim í Hrossey. Á þeim fundi gengu saman sættir þeirra með því móti, at þá var skipt Eyjunum í helmínga; stóð þá svá um hríð. Hákon Pálsson leitaði mjök á þá menn, er þjónuðu Erlendi ok sonum hans, svá at þeim þótti eigi svá mega standa; ok kom þá enn svá, at þeir urðu úsáttir, ok fórust at með fjölmenni. Hávarðr Gunnason ok aðrir höfðíngjar ok vinir jarla, báru[7] þá sáttmál milli þeirra; en þeir Erlendr feðgar vildu þá eigi sættast svá at Hákon veri þar í Eyjunum. En með því, at vinum þeirra þótti mikil ábyrgð á, ef þeir væri úsáttir, þá fór Hákon brott ór Eyjunum at sinni; gekk þá saman sættin með þeim bræðrum at góðra manna ráði. Hákon fór fyrst austr til Noregs á fund Ólafs konúngs kyrra; var þat ofarliga á hans dögum; dvaldist hann þar skamma stund. Þaðan fór hann austr til Svíþjóðar á fund Ínga konúngs Steinkelssonar, ok var með honum nokkura hríð vel tekinn. Þá var í Svíþjóð úng kristni; vóru þar margir menn, þeir er með forneskju fóru, ok þóttust verða vísir af því margra hluta þeirra, er eigi vóru fram komnir. Íngi konúngr var vel kristinn ok lagði mikla stund á at eyða úvenjum þeim, er lengi höfðu fylgt heiðninni.


7.[8] Þá er Hákon Pálsson var í Svíþjóð, hafði hann frètt til, at þar í landi var sá maðr, er fór með vísindi ok spádóma, hvárt sem þat var af fjölkyngi eðr öðrum hlutum. Hákoni gjörðist á forvitni mikil at finna þenna mann, ok vita hvers hann yrði víss um forlög sín. Fór hann þá at leita hans, ok fann hann í markbygð nokkurri; fór hann þar at veizlum, ok sagði bóndum árferð ok aðra hluti þá er þeir forvitnuðust. En er Hákon fann þenna mann, spurði hann eptir, hversu honum mundi til ríkis ganga eðr annarrar hamíngju. Vísinda-maðr spyrr, hvat manna hann væri. Hann segir nafn sitt ok ætt, at hann var dótturson Hákonar jarls Ívarssonar. Þá svarar vísindamaðr: “Hví muntú vilja af mèr vísindi fá eða sagnir hafa? Veiztú eigi þat, at hinir fyrri frændr þínir hafa haft lítinn trúnað á þess-háttar mönnum sem ek er? Ok má þèr þat þörf vinna, at þú leitir eptir at vita forlög þín af Ólafi digra í Noregi, frænda þínum, er þèr hafit allan átrúnað á. En grunr er mèr á, at hann muni eigi lítillæti til hafa at segja þèr þat, er þú forvitnast, eða vera eigi svá voldugr ella sem þèr kallit.” Hákon svarar: “Ekki vil ek honum hallmæla; ætla ek meirr, at ek mun eigi verðleik til hafa, at fá af honum vísindi, en hitt, at hann mundi eigi mega mik vísan gjöra, ef hann vildi. En því hefi ek á þinn fund farit, at mèr hefir þat í hug komit, at hèr mun hvárrgi okkarr þurfa fyrirlíta annan fyrir mannkosta sakir eða tru-bragða.” Sá maðr svarar:[9] “Vel líkar mèr þat, er ek finn þat, at þú þykkist eigi þar allt traust eiga, sem hinir fyrri frændr þínir hafa átrúnað haft. Er þat ok undarligt, at þeir menn fari með föstum ok vökum, er á slíkt stunda, ok ætla, at þar af muni þeim veitast þá hluti at vita, er þeim er forvitni á. En þó at þèr stundit á slíkt, þá verði þèr því síðr vísir, sem yðr er meiri forvitni á, ok yðr skiptir meira máli at vita; en vèr leggjum oss í engar kvalar, ok verðum þó vísir þeirra hluta, er vinum várum þykkir mál-skipti á at vita. Nú mun svá fara með okkr, at þú mant þess njóta frá mèr, er ek skil, at þú þykkist[10] heldr mega taka vísindi af mèr en af kennimönnum Ínga konúngs, þeim er hann þykkist allt traust undir eiga. Skaltú koma til mín á þriggja nátta fresti; skulum vit þá freista, at ek kunna at segja þèr nökkura hluti þá, er þik forvitnar.” Eptir þetta skildu þeir, ok dvaldist Hákon þar í bygðinni. Ok at liðnum þrem nóttum fór hann at finna vísindamanninn; var hann þá í húsi nokkuru einn saman, ok blèss mæðiliga, er hann gekk inn, ok strauk hendinni um ennit, ok sagði, at hann hefði mikit kostað, áðr hann yrði þess víss, er hann vildi forvitnast. Hákon kvaðst vita vilja hvat hann segði. Hann mælti þá: “Ef þú vilt forlög þín vita,” segir hann, “þá er þar langt um at tala, ok af lífi þínu; þvíat af vestr-för þinni til Orkneyja munu hljótast mikil stór-tíðindi, þá er þeir allir hlutir verða fram gengnir, er þar mun af leiða. Ok þat er mitt hugboð, at þú verðir einvalds-höfðíngi yfir Orkneyjum at lyktum; kann vera, at þèr þykki langt; hygg ek ok, at þar muni þitt afkvæmi byggja. Þú mant ok á þínum dögum láta gjöra þann glæp, er þú mant annat-hvárt fá bætt eða eigi við þann guð, er þú trúir á. En spor þín liggja lengra út í heim en ek fá sèt; en þó hygg ek, at þú berir hèr beinin í Norðr-hálfunni. Nú hefir ek sagt þèr þá hluti, er ek mun at sinni; en þú ræðr hversu þú unir þínum hlut eða eyrindi.” Hákon svarar: “Mikla sögu segir þú, ef sönn er; en þat ætla ek mèr betr gegna, sem vera mun, at þú munt þetta eigi með sannindum sèt hafa.” Vísindamaðr bað hann slíku af trúa, sem hann vildi. Ok skildust at því.

Ok er Hákon hafði skamma hríð verit með Ínga konúngi, þá fór hann þaðan til Noregs á fund Magnúss konúngs berbeins frænda síns; þar frètti hann þau tíðindi or Orkneyjum, at Erlendr jarl ok synir hans rèðu þar mestu, ok vóru all-vinsælir; en Páll jarl faðir hans var afskipta-lítill um rikit. Þat þóttist hann ok spyrja, at Orkneyíngar mundu lítt langa til at hann kæmi vestr þangat; höfðu þeir þá frið góðan, ok ugðu, ef Hákon kæmi til, at af honum mundi standa úfriðr ok styrjöld; ok þótti Hákoni eigi örvænt, at frændr hans mundu halda ríkinu fyrir honum. Tók hann þat ráð, at sækja at Magnús konúng frænda sinn, at hann kæmi honum til ríkis í Orkneyjum. Hákon eggjaði mjök Magnús konúng at herja til Skotlands ok Írlands, ok síðan til Englands, at hefna þar Haralds konúngs Sigurðarsonar. Konúngr svarar: “Þat muntu hugsa, Hákon, ef ek gjöri þetta fyrir þín orð, at með her fara ek vestr um haf, at þèr skal eigi á úvart koma, þó at ek bora frekan atsúg til ríkja þeirra, er þar liggja fyrir vestan hafit, ok gjöra ek þar at engan manna mun.” En er Hákon heyrði þetta, lèt hann sèr fátt um finnast; en Magnús konúngr lèt þá boða út leiðangr at fjölmenni ok skipum um allan Noreg.


8. Nú skal þessu næst víkja aptr til várs sögu-manns, hins heilaga Magnúss; þvíat fyrir litlu heyrðu þèr, hversu hann var siðlátr í öllu athæfi, ok úlíkr öðrum úngum mönnum í sínum uppvexti. En með því at margir snúa sínum síðum eptir þeim, sem þeir hjá lifa, ok hverr er í tjöruna tekr saurgast af henni: Sem Magnús var orðinn mjök svá fullroskinn at aldri, staddr millum grimmra ok úsiðugra manna, er vóru illgjarnir móti góðum siðum, ústyrkir í trúnni, mótstaðligir rèttum lögum, stirðir til læríngar, eptirlátir úsiðum, andmálgir ok úhlýðnir guðs boðorðum: þá sýndist hann nökkura vetr líkr vera úsiða-mönnum, ok svá sem víkíngr með ráns-mönnum eðr hermönnum; lifði við rán ok herfang, ok stóð at manndrápum með öðrum; ok er þat truanligt, at hann hafi þetta gjört meirr af vándra manna úsiðum ok áeggjan en eiginligri ílsku. Þykkir mönnum þat líkligast, at Magnús hafi þetta gjört ann tíma, er þeir frændr Hákon ok Erlíngr vóru allir samt í Orkneyjum, þvíat eigi finst síðarr tími til. Yfir þessari framferð hans talar svá meistari Roðbert, er söguna hefir diktað:- “Oho! ek undra,” segir hann, “hversu úumræðiligr er djúpleikr auðæfa guðligrar speki ok vizku drottins, hversu úskiljanligir eru dómar hans, ok úskoðanligir vegar hans mannligu kyni. Hví leyfði allsvaldandi guð þenna sinn svein láta girnast rán ok manndráp, ok saurgast af svá margföldum syndum ok misverkum? Hví þoldi guðlig góðgirnd riddara sinn ok píslarvátt at láta svá ferliga falla, er frá upphafi kaus at kóróna hann háleitliga á himni? Með gleði ok fagnaði auðgaði guð hann, ok um sneyri hans dupt í himneska dýrð ok gaf honum eilífa huggan eptir þessa heims harm; hamíngju yfirhöfn ok lofs eptir hjartans lamníng. Hvat er þetta? nema þat er vèr sám hvern dag svá opinberliga sem lofsamliga, at guð upp reisir ok gjörir sonu Abrahams af steinum, rèttvísa af ranglátum, sæmiliga af syndugum, dýrðliga af dauðligum, slètta ok skygða, fer-strenda[11] fjórum höfuðkröptum, at þeir gjörist hæfiligir í himnesku uppsmíði, sterkir ok staðfastir horn-steinar í höfuðsteini várum Jesu Christo, honum samþykkir ok skapfeldir með eilífri ástsemd ok sambandi úendiligrar elsku. Þvíat drottinn Jesus er son hins mikla smiðs, er heiminn, ok allt þat í honum er, gjörði, ok gjörir ok stjórnar með sínu valdi; ok hann um skiptir ker reiði sinnar í miskunnar ker, sverfandi þau með þèl heilags anda; ok hann við tekr synduga menn í hinn víðasta faðm sinnar mildi ok miskunnar, alla þá er af láta sinni úvizku ok til hans snúast af öllu hjarta. Þvíat þat horfir til mikillar dýrðar ok mildi drottins, at hann lætr þar birtast nógleik sinnar miskunnar, sem áðr er fyrir mikill þúngi várrar vesoldar; ok læknir hann ok græðir þeim mun kraptuligar sem sóttin sækir áðr hinn sjúka ákafligar, ok gjörir hann alla heila ok holpna þá er til hans hjálpar leita. Sè um síðir, sem hinn heilagi Magnús í vafðist slíkum syndum, þá kom þar, at hann af lètti þessu starfi ok fylgði feðr sínum ok bróður ok lendum mönnum í Orkneyjum.”


9.[12] Þenna tíma sem hèr er komit sögunni, kom austan af Noregi Magnús konúngr berbeinn með útalligum skipa-fjölda liðs ok hermanna. Honum fylgðu margir lendir menn: Viðkunnr Jónsson, Serkr ór Sogni, Kali af Ögðum Sæbjarnarson, ok Kolr son hans, ok margir aðrir höfðíngjar. Ætlaði konúngr í þessi ferð undir sik at leggja ok herja Vestrlöndin, England ok Írland, sem fyrr var getið. Þá er Magnús konúngr kom til Orkneyja, tók hann jarla, Erlend ok Pál, ok nauðgaði þeim brott ór Eyjunum, ok sendi þá austr til Noregs; en hann setti Sigurð son sinn yfir Orkneyjar, ok fèkk honum ráðuneyti; þvíat hann var eigi ellri en níu vetra. Magnús konúngr skipaði sonu jarla til ferðar ok fylgðar með sèr, Magnús ok Erlíng sonu Erlends; ok Hákon Pálsson. Magnús son Erlends jarls var hár maðr á vöxt, sköruligr ok skjótligr, ok styrkr at afli, fríðr sýnum, ljós-litaðr ok limaðr vel, tíguligr í yfirbragði, ok hinn kurteisasti í öllu athæfi; hann gjörði Magnús konúngr skutil-svein sinn, ok þjónaði hann jafnan fyrir konúngs borði. Magnús konúngr fór ór Orkneyjum til Suðreyja, ok vann hann í þeirri ferð allar Suðreyjar undir sitt vald, ok tók höndum Lögmann [Guðröðarson[13] Suðreyja konúngs. Þaðan fór hann suðr undir Bretland ok átti þar mikla orrostu í Öngulseyjar-sundi við jarla tvá Brezka, Huga hinn digra, ok Huga hinn prúða. En þá er menn brutu upp vápn sín, ok bjoggust til orrostu, þá settist Magnús Erlendsson niðr aptr í fyrir-rumit þar sem hann var vanr at vera, ok vápnaðist eigi. Konúngr spurði hví hann gjörði svá. Heilagr Magnús svarar: “Hèr á ek við engan mann sakir, ok því vil ek eigi berjast.” “Farðú þá,” segir konúngr, “undir þiljur niðr, en ligg hèr ekki undir fótum mönnum, ef [þú] þorir eigi at berjast; þvíat eigi ætla ek þèr trú til ganga.” Magnús jarls-son sat í sama stað, ok tók psaltara ok söng á um bardagann, en hlífði sèr ekki. Orrosta þessi var bæði hörð ok löng. En um síðir fèll Hugi hinn prúði, en Bretar flýðu; ok fèkk Magnús konúngr sigr, ok hafði látið marga góða drengi, en fjöldi var sárr. Kali Sæbjarnarson hafði fengit mörg sár ok stór. Magnús Erlendsson var ekki sárr vorðinn í bardaganum, þóat hann hlífði sèr ekki. Ok mega allir sjá, at þat var hin fegrsta jartegn, at í svá þykkri örfa-flaug ok sterkum vápna-burð skyldi hann eigi særast, en á alla vega hjá honum fèllu vápnaðir menn. Ok þarf nú þetta eigi at undrast, þvíat guð hefir varðveitt hann til stærri kórónu ok sigrs en at falla þar. Magnúsi konúngi fanst ekki til þessa, ok lagði hann á Magnús jarls-son mikla fæð ok úþokka af þessu. Ok er hinn heilagi Magnús sá, at honum mundi þat ekki verða til sæmdar eða sálu-bótar at vera lengr með Magnúsi konúngi, þá tók hann annat ráð fyrir sèr, at gjöra þat er guð kendi honum.


10. Þat var á einni nátt, er Magnús konúngr lá við Skotland, at Magnús Erlendsson leyndist af skipi konúngsins, ok bjó svá í rúmi sínu um, [at svá] þótti sem þar lægi maðr. En um morguninn er konúngr var klæddr, spurði hann, hvárt Magnús Erlendsson mundi vera sjúkr. Var þá um forvitnast, ok var hans saknat. Konúngr lèt leita hans; ok fanst hann eigi. Þá lèt konúngr hleypa sporhundum á land. Magnús jarls-son hafði skeinzt á fæti, þá er hann hljóp á land, ok höfðu sporhundarnir þegar fundit sporit. Magnús hafði leitað til skógar, ok komst hann upp í trè eitt. Hundarnir kómu at eikinni, ok klifu upp í. Magnús sló þá einn þeirra með kefli, er hann hafði haldit á; en þeir lögðu þegar á flótta, ok lögðu halana á bak sèr, ok runnu til skipa. Magnús Erlendsson leyndist á skóginum meðan konúngs-menn leituðu hans. Fór hann síðan upp á land, ok kom fram í hirð Melkólms Skota-konúngs, ok dvaldist þar um hríð; en stundum var hann á Bretlandi með biskupi nokkurum. Þetta sama haust fór Magnús konúngr aptr til Suðreyja, ok var þar um vetrinn. Þann vetr andaðist Kali Sæbjarnarson af sárum. Um várit snemma fór Magnús konúngr til Orkneyja. Þar spurði hann andlát jarla ór Noregi, hafði Erlendr andast í Niðarósi ok var þar jarðaðr, en Páll í Björgvin. Þá gipti Magnús konúngr Gunnhildi, dóttur Erlends jarls, systur Magnúss hins helga, Kol Kalasyni í föður-bætr með miklum eignum í Orkneyjum. Gjörðist Kolr þá lendr maðr konúngs; þeirra son var Rögnvaldr kali. Sumir menn segja, at Erlíngr Erlendsson, bróðir hins heilaga Magnúss, hafi fallit í Öngulseyjar-sundi; en Snorri Sturluson segir hann fallit hafa á Ulaztiri með Magnúsi konúngi. Þvíat þá er Magnús konúngr hafði níu vetr ráðit Noregi, fór hann vestr til Írlands með miklum her; ok um sumarit eptir fèll hann á Ulaztiri á Bartholomæus messu-dag. En Sigurðr son hans fór þegar ór Orkneyjum austr til Noregs, ok var þar til konúngs tekinn með bræðrum sínum Eysteini ok Ólafi.


11. Nú heyrðu þèr í fyrra capitulo hversu almáttigr guð er búinn at miskunna, hvers eiginligr góðleikr er jafnan at þyrma ok snúa vandræðum til hags ok hjálpar, ok hversu hann varðveitti þenna sinn kosinn kappa frá heimsins váða ok válki,[14] at birta honum ok sýna, hversu mikla hluti honum byrjaði at þola fyrir hans nafni; ok hann, er í hafði staðit optliga stórum manndrápum, skyldi um síðir verða fórn heilags anda, ok gefa guði sitt eiginligt blóð með lífi ok líkama. Ok fyrir því komst hann ór því valdi hins ágjarna konúngs sem fyrr var lesit.

[15]Þá er hinn heilagi Magnús var á Skotlandi, frètti hann andlát Erlends jarls föður síns, ok þau önnur tíðendi; sem fyrr var ritað. Ok sem hann hafði verit slíka stund í hirð Skota-konúngs sem honum líkaði, sæmdr af konúnginum gjöfum ok göfgu föruneyti, fór hann á Katanes, ok var þar af öllum virðuliga tekinn, hirtr ok haldinn, ok þegar kosinn ok tignaðr jarls nafni, vinsæll ok virðuligr öllum guðs vinum.


12. Ok því næst án dvöl gjörðist hinn heilagi Magnús jarl Paulus af Saulo, predikari af manndrápsmanni, ok hefndi hann þat á sjálfum sèr þat er hann hafði illa lifat. Tók hann at gráta sik dauðan í syndum með dagligum sýtíngum ok staðfastri iðran; ok galt hann nú makliga hefnd í margfóldum meinleikum syndugum girndum veslugs holds. Þá sýndist hann vorðinn nýr maðr, sá er eptir því er fallinn sem guði er sæmd í, ok hann skipti í annan mann, í góðan af vándum, í sæmiligan af syndugum, í helgan af herfiligum, í sælan ok hreinan af saurgum. Þessi er um-snúníng þinnar hægri handar, almáttigi guð! Þú ert styrkr at styrkja, hollr at hjálpa, búinn at bæta, göfugr at gæta. Með þessum hætti var hinn heilagi Magnús um snúinn í helgan mann. Tók at erja jörð síns hjarta með vöskum ristli viðkenníngar. Þá drap hann úgiptumann sinn, ok fal hann undir sandinum. Þá gróf hann skurðgoð Labans undir viðar-rótum. Sleit hann ór sèr syndir ok saurganir, ok skrýddi sik háleitum kröptum í guðligum góðgjörníngum með karlmannligri staðfesti. Tók hann þá at vaxa sem olívu-viðr, ok upp lyptist í öllum góðum hlutum ok virðuligum verkum, Svá sem cypressus er yfir önnur trè, svá vóx heilagr Magnús, at hann skyldi svá vera magnus, þat er mikill, í guðdóminum, sem hann var at nafni uppstígandi í hamíngju ok heilagleik.


13.[16] Einum vetri eða tveim eptir fall Magnúss konúngs berbeins kom vestan um haf til Noregs Hákon Pálsson; ok gáfu konúngar honum jarls-nafn, ok ríki slíkt sem burðir[17] hans stóð[u] til. Fór hann þá vestr um haf, ok tók undir sik allt ríki í Orkneyjum með svá mikilli ágirni ok vitjanligri,[18] at hann drap [saklausan sýslumann[19] Noregs konúngs, er þann helmíng Eyjanna hèlt ok geymdi, er hinn helgi Magnús átti, ok lagði þann veg undir sik allar Orkneyjar með ofríki; þvíat hálfar Eyjarnar horfðu til hins heilaga Magnúss af föðurligri erfð. Nú sem hinn heilagi Magnús frètti þvílíka sturlan, at Hákon bræðrúngr hans tók undir sik erfða-lönd hans með opinberum rangindum, hafði hann ráðagjörð við sína menn hvat upp skal taka. Kemr þat ásamt með þeim, at hann vill bíða um tíma, at sefist reiði ok ágirni Hákonar frænda síns; ok at eigi sýnist, at hann sæki sína erfð með hermanna hætti, heldr sem vin laga ok rèttinda ok kærligr elskari.


14. En [er] sá tími er kominn, er hinn heilagi Magnús vill vitja sinnar föðurleifðar, þá ferr hann með vegligu föruneyti af Katanesi til Orkneyja, ok verða honum frændr ok vinir fegnir. Þá beiddist hann at taka við föður-arfi sínum. Þát líkaði bóndum vel, þvíat hann var vinsæll; átti hann marga frændr ok mága, at gjarna vildu hann til ríkis halda. Þá átti Þóru móður hans sá maðr er Sigurðr hèt; þau áttu mikit bú í Papuli.[20] Þá er Hákon jarl spurði at Magnús var kominn í Eyjarnar, dró hann lið at sèr ok vildi eigi upp gefa ríkit, heldr at verja. Fóru þá vinir beggja í millum þeirra, ok leituðu um sættir. Kom þá svá með tillögum góðra manna, at þeir sættust at því, at Hákon jarl gaf upp hálft ríkit, ef þat væri atkvæði Noregs konúnga. Magnús Erlendsson fór þá þegar austr til Noregs á fund Eysteins konúngs; þvíat Sigurðr konúngr var þá farinn út í Jórsala-heim. Eysteinn konúngr tók við júngherra Magnúsi forkunnar vel, ok gaf honum upp föðurleifð sína, hálfar Orkneyjar, ok þar með tók hann jarls-nafn af konúnginum, með hinum sæmiligstum gjöfum, yfir Orkneyjum. Ok eptir þat fór herra Magnús jarl vestr um haf til ríkis síns; ok urðu honum fegnir frændr ok vinir ok þar með öll alþýða. Samdist þá vel frændsemi þeirra Hákonar jarls marga vetr, er vinir þeirra áttu hlut at. Var þá ár ok friðr góðr í Orkneyjum meðan vingan þeirra hèlzt. Þeir frændr, herra Magnús jarl ok Hákon, höfðu landvörn báðir samt nokkura hríð, svá at þeir urðu vel samþykkir. Svá er sagt í kvæðum þeim, er ort er[u] um þá, at þeir hafi barizt við víkíng þann, er herjaði ríki þeirra, er Dufnjall hèt; hann var manni firnari en bræðrúngr jarla; ok fèll hann fyrir þeim. Þorbjörn hèt maðr ríkr fyrir ættar sakir ok göfugr, en fátækr at góðum síðum, er þeir tóku af lífi í Borgarfirði á Hjaltlandi fyrir gnógar sakir. Ok enn urðu þau fleiri tíðindi, er kvæðin vísa til, at þeir hafi báðir samt at verit; þó at vèr kunnim eigi greiniliga frá at segja. Hefir hinn heilagi Magnús þessa hluti framit, eigi sem víkíngr eðr ránsmaðr, heldr sem lögligr stjórnari ríkisins, ok geymslu-maðr laganna, elskari friðarins, til at hirta úsiðu manna, ok refsa rangindi, friða ok náða sína undirmenn ok sitt ríki af ofsa ok ágangi vándra manna, er æ sátu um þat at spilla friðinum.


15. Herra Magnús var hinn ágætasti maðr í sínum höfðíngskap, siðgóðr ok ráðvandr, vinhollr ok vápndjarfr, vígkænn ok sigrsæll í orrostum, hóglyndr í friði, ok þó stjórnsamr, lítilátr í máli, ok miskunnsamr, spekíngr at viti, ok hafði hvers manns lof. Hann var örr af fè, ok stór-gjöfull við höfðíngja; hann veitti hversdagliga mikla hjálp fátækum mönnum fyrir guðs ást. Refsaði hann mjök herrán ok stuldi, lèt drepa víkínga ok illgjörða-menn, svá ríka sem fátæka. Ekki var hann vinhallr í dómum; virði hann meira guðs rètt en mannvirðíngar mun. Í öllum hlutum hèlt hann ríkt guðs boðorð, ok var meinlætissamr við sik. Margir ágætir vóru þeir hans mannkostir, er hann sýndi sjálfum guði en leyndi mennina.

En með því at hinn heilagi Magnús jarl hafði ríki ok stjórn yfir veraldar-fólki, þá vildi hann líkjast heimligum siðum veraldligra höfðíngja; fèkk hann sèr ok fastnaði eina ríkborna júngfrú ok hina skærustu mey af hinum tignustum Skotlands höfðíngja ættum, ok flutti heim til sín, ok gjörði brúðlaup til. Þetta gjörði hinn blezaði Magnús, svá sem reyndist, með djúpsettu ráði guðligrar miskunnar, til þess at blekkja blíðligar teygíngar þessa heims, heldr en at fullgjöra fýstir síns líkama, þvíat hann var holpinn guðligri gæzlu ok himneskum krapti; bygði tíu vetr hjá þessari meyju, hreinn ok hlutlauss gjörsamliga allra saurlífis synda. En er hann kendi á sèr freistni til líkams losta, þá fór hann í kalt vatn ok bað sèr fulltíngs af guði.


16. Sè hèr sterkan guðs kappa í dagligu stríði, hversu dásamliga hann lifði með þessari júngfrú svá langan tíma. Fyrir því, þó at hann mætti lögliga henni blíðkast, vildi hann heldr, studdr heilags anda miskunn, kjósa hinn betra hlut at lifa úspiltr, en fremja leyfiliga hjúskap; þvíat þeir þola líkams bruna, er at slíku fara. Þvíat vildra er ok öruggra at varðveita heila blóma, en at bæta þá er áðr eru spiltir; þvíat ekki sár verðr jafnvel grætt sem þat hold, er heilt hefir haldit. En at lifa í þeim líkama án líkams losta, er eigi mannligs kraptar heldr guðligrar gjafar. En hvílíka freistni ok meinlæti hann þoldi af líkams bruna, hversu þúng skeyti úleyfðra hrærínga, ok hversu torvelligt stríð hann sigraði ok stöðvaði harðar fýstir hitnanda holds, þá veit sá er reynir en úreyndr tortryggir. Se, mínir kærustu! Þessi er sú hin mikla sýn, er Moyses sá runninn-loganda ok eigi brennanda; þat er at skilja: þessi hinn úngi maðr freistaðr en eigi yfir-stiginn. En með því at svá mælir Páll postuli, at eingi kórónast, nema sá, er lögliga stríðir ok karlmannliga til þjónar, þá valdi þessi hallarhöfðíngi ok stríðandi riddari höll þína, at þola dagligt stríð ok nálægan bardaga brennanda holds. Ok hann barðist vaskliga ok sigraðist sælliga; þvíat honum virðist svá, at sá vill vera of-mikill hóglífis riddari, er fyrr vill hafa dýrðina en hann vinni kraptaverkin; þvíat kraptr er vegr til dýrðar, ok dýrðin gefst af kraptinum. Svikul er sú dýrð, ok hègómlig er sú fegrð, er eigi fæðir heilagr kraptr. Ok undra ek, segir rítníngin, hversu fögr ok fýsilig er hrein getníng með sínum bjartleik ok ástsemd. Þessi hinn háleiti guðs riddari, gyrðr með hreinlífis linda, kostgæfði með allri hugar-fýst, at fremja ok fullgjöra allskonar ástarverk til sæmdar sínum dróttni. Eða, hvat mundi hann synja sínum guði þessa heims hluta, er sjálfs síns líf ok líkam til varði, ok sínu eiginligu blóði út steypti fyrir guðs sakir?


17. Nú með því, at engi má vera Abel, nema sá er þolir ok reynir nízku Káins ok öfund, ok hinn helgi Ezechiel bjó með eitrfullum mönnum, ok hinn rèttláti Loth var þraungdr af ranglátum mönnum, þá vakti upp úvin alls mannkyns freistni ok bruna meingjörða alla vega í mót þeim guðs riddara, sándi sundrþykki ok hatri milli bræðra ok frænda ok kærra vina, allt til þess at fyrirkoma honum ok únýta hans kraptaverk, er þá tóku at vaxa með honum; en kvistr guðligs vínviðar mátti[21] hrærast en eigi af sníðast. Þvíat svá sem viðr flýtr á vatni ok um snýst af bárum ok vindi, en sökkr eigi; ok svá sem Vagn[22] snýst á himni, en sökst eigi; sem gull skírist í ofni, ok brennr eigi; ok svá sem sterkt hús er knúð af stormi, ok fellr eigi: Eptir þeim hætti var hugr ok hjarta þessa hins ágæta píslarvátts styrkr ok staðfastr, úskelfdr ok úhræddr, milli ákafra atburða ok áfalla margs-konar freistni, í miðil storma ok stórra boða leyndrar öfundar ok undirhyggju, svá sem opinberrar ílsku ok illgirndar, í móti skeytum freistanda úvinar. - Er þat greinanda þessu næst með hverjum hætti þetta sundrþykki gjörist meðal jarlanna.


18. Þá er þeir frændr, heilagr Magnús ok Hákon jarl, höfðu nökkura vetr löndum ráðit með friði ok samþykki góðu, þá fór þar sem optliga kann verða, at illgjarnir menn urðu til at spilla um frændsemi þeirra. Dróst Hákon jarl þá úgiptu-menn á hendr, þvíat þeir frændr vóru mjök úlíkir í skaplyndi. Herra Magnús jarl var góðgjarn ok trúlyndr í heitum; vildi halda ríki því, er guð hafði gefit honum, ok ágirnast ekki framarr. Þvíat með hverjum hætti mátti hann prófast ágjarn á annarra manna ríki eða eign, er svá var örr af sjálfs síns líkama, at hann þyrmdi eigi sínu lífi fyrir guðs ást? Hann siðaði ok samdi sitt undirfólk til rèttrar atferðar, svá at síðan hann hafði frelst ok friðat ríki sitt undan ágangi vándra víkínga, lofaði hann engum sinna manna at leggjast í hernað, ok hegndi harðliga allar lögleysur ok úsiðu. En Hákon jarl var harðlyndr ok grimmr, ágjarn bæði til fjár ok ríkis, ok meirr framlútr at eggja sína menn til hernaðar en letja; en refsaði lítt úsiðu ok illgjörðir. Hann var mjök öfundsjúkr um vinsældir ok höfðíngskap hins heilaga Magnúss; vildi Hákon gjarna með ágirni sinna illra ráðgjafa fyrirkoma sæmdum Magnúss jarls, ok leggja undir sik ríki hans með ránum ok rangindum, ok tók Hákon með sínum mönnum um líf hans at sitja með sviksamligri undirhyggju.


19. Nú sem hinn signaði Magnús er þess víss vorðinn sannliga fyrir margar raunir, sem hann þykkist eigi mega við dyljast, at Hákon vildi komast at lífi hans ok ríki, þá efnaði hann ráðagjörð sína með sínum ráðgjöfum; ok sýndist honum at vægja nokkura stund undan öfund ok æði Hákonar. Kaus hann þá af liði sínu sem vildastir vóru ok bazt til fylgðar fallnir, ok sigldu til Englands, ok sóttu fund Heinreks konúngs, sonar Vilhjálms bastarðs, er þann tíma var einvalds-konúngr yfir Englandi. Sem hinn heilagi Magnús var kominn til þessa konúngs, þá birti hann honum atburði ok efni sinnar þagat-kvámu. Ok tók konúngrinn með honum [með] mikilli virðíng. Ok í svá mikla vináttu konúngsins hann upp stè, at hann hèlt hann ok allt hans lið á sínum kosti alla tólf mánaði ríkuliga svá sem konúngi sómdi at veita ágætum hertuga. En þessi hinn heilagi píslarváttr hèlt sik ok sína sveit svá vitrliga, at hann varaðist ok við sá öllum vándra manna fèlagskap. Ok er herra konúngrinn skildi af sinni vizku, hversu Magnús jarl var góðra verka ok sæmiligra siða fágari, ok at heilagr andi bjó í honum, þá hlýddi hann gjarna hans ráðum, ok hafði hans forsjó í sínum framferðum; þvíat hann var heill ok hollr í ræðum ok ráða-gjörðum, blíðlundaðr ok þolinmóðr sem Chusi, glaðværr ok elskuligr sem Jónathas, rèttvíss vandlætis-maðr laganna sem Phinees. Svá var hann öllum kærr ok elskuligr, þekkr ok þægiligr, at margir vóru þeir, er svá mæltu: “Sælir eru þeir er þik sá, ok þeir er öðlaðist þína vináttu.” Hann var glaðr ok góðviljugr ríkum mönnum, örr ok mildr við fátæka, góðlyndr ok góðgjarn ok lítilátr allri alþýðu. Ok þó at hann væri í hirð staddr með heimligum höfðíngjum, þá varaðist hann ok við sá allskonar löstum, þeir er hirðmanna siðum spilla. Ok at hann skyldi eigi framvegis flekka sitt skírlífi í samþykki við annarra manna syndir, þá bjó hann sína heimferð, þegar er liðnir vóru þeir tólf mánaðir, er hann hafði með Heinreki konungi dvalizt. Kann þat vera, at guð hafi birt honum, at hann skyldi lúka sínum þrautum innan skams tíma, ok fórna svá guði skæra blóma síns hreinlífis sem sigrsamligan dauða síns píslarvættis; því at leysast ór líkama ok lifa með Kristi er miklu dýrðligra en vera hèr í þessa heims saurgan.


20. Eptir þat hinn heilagi Magnús hafði tekit orlof af Heinreki konúngi, ríkum gjöfum ok margskonar sæmdr ok virðr, vegsamaðr af herra konúnginum, þá skildust þeir með hinum mesta kærleik ok vináttu. Vitjaði hann þá heilagra staða fyrst allra eirra er í nánd vóru; ok fór síðan heim til sinna landa. En á þeim tíma, er heilagr Magnús var á brott, lagði Hákon jarl með mikilli ágirni ok herskap undir sik, eigi at eins allar Orkneyjar, heldr ok þar með Katanes allt, með ráni ok ofríki; hvaðan af svá bar til, at Hákon sat í þann tíma á Katanesi, er hinn heilagi Magnús jarl lendi við Orkneyjar með fimm skipum vel skipuðum af vöskum ok vel vápnuðum mönnum, ætlandi at sækja sitt ríki, þó með engri rangri ágirnd þessa heims metnaðar nè úheimilla eigna, allra helzt er hann hafði áðr lengi girnzt guð, ok var með öllum hjarta-fagnaði fullkomliga upp tekinn ór girndum dauðligra hluta í fýst eilífra fagnaða; því kom hann nú at lúka sínu langlífi á lítilli stundu þeim mun sæmiligar sem hann brott fór skjótara. Þessi tíðindi hans heimkvámu spurðust þegar hvervetna. Hákon jarl, jafn-skjótt vaknandi sem grimm birna at hvelpum ræntum, saman safnandi ok til sín stefnandi sonum Belials, vándum[23] illvirkjum, ok sonum hins dáliga Dohet, er æ ok æ illt vunnu[24] frá því er þeir fæddust af móður-kviði. Ætlaði Hákon þá at koma á úvart á hendr hinum heilaga Magnúsi, at vinna ok fullgjöra með þeim hætti sína illgirnd ok svik þau, er hann hafði lengi áðr í hug haft ok efnat. En hinn hæsti himna-konúngr, er frá eilífu upphafi skipaði, at hann skyldi varðveita sín hin dýrðligu einvala-ker í sínum fèhirzlum, sá á[25] þeim sínum völdum manni enn nokkut ryð heimligrar atferðar, þat er hreinsanda var. Því vildi guð hann láta hreinsast ok skírast innan fárra daga með eldi þraungínganna ok meinlæta, ok með þèlum[26] freistninnar, ok margra mótgjörða; þó at eigi væri höfuð-syndir til af honum at þvá. Þá vildi guð auka hans verðleika, ef nokkut skorti á, at eptir því sem hans freistni ok stríð væri meiri ok harðari, þeim mun hærri ok háleitari skyldi verða dýrð ok fagnaðr sigr-vegarans. Því gjörðist svá, at jarlar sendu sín í meðal, með orðsendingu friðar ok sættar, hina hyggnustu ráðgjafa sína, er rèttliga bera merkíng þeirra Chusi ok Achitophel, er báru sáttmál milli þeirra Davíðs konúngs ok Absalons sonar hans, þá er þeir vóru missáttir. Kom þar um síðir þessu máli, af meðal-göngu góðra manna, at sætt var formerað milli þeirra frænda, með þeim hætti, at jarldómr Orkneyja, Kataness ok Hjaltlands, skyldi miðlast til hálfs milli þeirra Magnúss jarls ok Hákonar; skyldi hvárrgi ganga á annars ríki með nokkurri ágirni. Sem þessi sætt er samin ok staðfest með eiðum ok handsölum, þá fundust jarlar með friðar-kossi. En þat sem hinn heilagi Magnús jarl hugði til friðar, þat sneri Hákon til flærðar ok undirhyggju. Ok þess lengr sem hann á hèlt eitri ilsku sinnar, þess illmannligar hann upp spjó henni; þvíat hans ílska ok níðíngskapr gekk fram með miklu megni þann tíma, er hann gat henni eigi lengr leynt. Með þeim hætti sem etur í andliti gjöra manninum því meira mein, sem þær lengr í liggja, svá ferr alls-konar ilska; þess heldr sem hon seyrist lengr í hug ok hjarta, þess grimmari verðr hon til meinsemdanna.


21. Hinn heilagi Magnús jarl tók þá enn at stjórna sínu ríki með friði ok fagnaði um nokkurn tíma. Ok er þat mest í guðs augliti, hversu heilagliga hann lifði í þessarri biðstund síns dauða; hversu hann skrýddi sik með háleitum kröptum ok framníngum alls-háttar mannkostar, í bænahaldi ok tára úthellíngu ok viðrkenníngu hjartans, í skírlífi ok sköruglyndi, í ölmosugjörðum ok allri siðsemd við sitt undirfólk, í meinlætum ok margs-konar þrautum, er hann þoldi upp á sinn líkama, ok miklum öðrum fleirum dygðum en syndugr maðr megi hug til koma. Hversu er guðs helgir menn gjöra, bjóst hinn mæti Magnús jarl þann veg við sínu píslarvætti; hvers frásögn vèr skulum þessu næst byrja með guðs vilja.


22. Sem fyrr-sögð sætt ok friðr hafði haldizt millim jarla um nokkura vetr, þá birti Hákon sik svikara, fram steypandi ór sínu brjósti miklu ranglæti, er hann hafði um tíma aptr haldit. Heyrit hversu sannr er órskurðr hins forna skáldsins svá segjandi:

Nulla fides regni sociis, omnisque potestus
“Inpatiens consortis erit, totum sitit illa.”

Þat segir svá: “Alldri kann fèlagskapr þessa heims ríkis tryggr at vera, þvíat alls-konar valds-menn þola eigi sèr jafn-ríka, ok vilja einir allt hafa.” Af þessu megit þèr skilja, hvílíkt aldin er svikin fæða, ok hvílikir ávextir upp renna af ágirni. Allar syndir gjörast af girnd, ok allar fýstir úleyfðar af ágirni fram ganga. Þat reyndist með Achab, hinum ranglátasta konúngi, er ofsótti Heliam spámann. Þat birti hinn glæpafullasti Judas, er seldi Dróttinn várn við verði. Þetta hit sama svikarinn Hákon jarl, bæði með dæmum ok raunar-stöfum, í þeim svikum, er hann sveik sinn frænda [Magnús] jarl í trygðum, þó at með ymsum hætti gjörðist atburðir um skipti þeirra ok sundr-þykki.


St. Magnus kirken på Egilsay.

23.[27] Tveir menn vóru þeir með Hákoni jarli, er til eru nefndir, at einna vest gengu á millum þeirra frænda; hèt annarr Sigurðr en annarr Sigvatr sokki. Sigurðr átti bróður, er Þorsteinn hèt, er var hinn dyggvasti hirðmaðr Magnúss jarls. Margir vóru þeir aðrir, er illan hlut áttu í þeim málum; ok vóru þeir allir með Hákoni, þvíat heilagr Magnús vildi enga rógs-menn halda í sinni hirð. Þessu rógi kom svá, at jarlar drógu lið saman, ok fór hvárr í móti öðrum með miklu fjölmenni. Þeir hèldu báðir til Hross-eyjar, þvíat þar var þíng-stöð þeirra Orkneyínga. En er þeir kómu þar, þá fylktu hvárir-tveggju sínu liði ok bjoggust til bardaga. Þar var þá komit allt stórmenni með jörlum; ok vóru margir beggja vinir, þeir er allan hlut áttu í, at sætta þá; ok gengu í milli með drengskap ok góðvilja. Þessi fundr var á Langa-föstu. En þvíat margir góðgjarnir menn áttu hlut í at skirra vandræðum með þeim, en vildu hvárigum veita til úhæfu við annan, þá bundu þeir sætt sína með eiðum ok handsölum, at vitni hinna beztu manna. Var svá staðfest, at þeir skyldu finnast um várit í Egils-ey eptir Páscha. Til þess fundar skyldi hvárr jarla hafa tvau skip ok jafn-marga menn. Jarlar báðir bundu þat eiðum, at hafa ok halda þær sættir, sem hinir beztu menn rèði[28] á þeim fundi upp at kveða þeirra í millum. Ok eptir svá gjört fóru hvárir til sinna heimkynna. Þessi formáli sættar ok samþykkis líkaði hinum heilaga Magnúsi harðla vel, svá sem fullkomnum heilhuga ok skærrar samvizku, án allra grunsemda. En Hákon jarl hafði á þessu þíngi skreytt sína undir-hyggju ok hult með skýi skrök-semdarinnar, þvíat þetta sáttmál hafði hann gjört með flærð ok prettum ok fullum svikum, sem síðan reyndist; þvíat á þeim tíma blèsu þeir Hákon, er rèttliga kallast fèsjóðr fólgins glæps, ok hans hinir údyggu þrælar, saman ráð sinnar ilsku til dráps ok dauða hins heilaga Magnúss. Fyrir því at rík ok harðla kær er öll ílska hæðilígum fèlagskap, því staðfesta þeir sín í milli, at þessi úhæfa skal aldregi lengr undan ganga, ok nú skulu þeir fullkomit seðja sinn harðan þorsta í úthellíngu saklauss blóðs. En hinn hæsti drottinn allra valda fyrir sá sínum kæra vin ok völdum píslar-vátt, at í þenna tíma búinn til himinríkis, skyldi hann ór takast þessu lífi undir [þúngum þust[29] snarps dauða, svá sem vínber í vin-þröng af átroði ok þrýstíngu, gefa af sèr hit skærasta vín á sínum tíma með miklum ilm ok sætri bergíng. Svá gaf þessi hinn dýrðligi píslar-váttr guðs, fyrir sakir síns dauða, öllum guðs vinum ok sínum himneskan sætleik guðligrar miskunnar, af þeirri dýrð ok fagnaði, er hann hefir öðlast í úendiligri gleði eilífs lífs með guði ok hans helgum mönnum.


24. Þegar Páscha-dags-helgin leið af, þá bjoggust hvárir-tveggju til þessa fundar með úlíkum hætti. Hinn heilagi Magnús stefndi til sín öllum þeim mönnum, er hann vissi góðgjarnasta vera til umbóta með þeim frændum. Hann hafði tvau langskip, skipuð hinum vöskustum drengjum, svá mörgum sem á kveðit var. Ok er hann var búinn, hèlt hann til Egils-eyjar. En er þeir reyru í logni ok sjókyrru veðri, þá reis boði hjá skipi því, er Magnús jarl var á, ok yfir skipit þar er jarl sat. [30]Svá hètu formenn á skipi Magnúss jarls: Þorsteinn, er fyrr var getið, Arnkell, Grímr, ok Gilli, ok margir aðrir dugandi menn. Þeir undruðust mjök þenna atburð, er boði fèll í logni, þar er engi maðr vissi, at boði hefði fallit fyrr ok djúp var undir. Þá mælti hinn heilagi Magnús jarl: “Eigi er þat kynligt þó at þèr undrist þetta. En þat er hugboð mitt, at þessi atburðr sè fyrirboðan míns lífláts. Kann vera, at þat komi hèr fram, er fyrir er spáð, at son Páls jarls mun hinn mesta glæp vinna; má vera, at Hákon búi um svik við oss á þessum fundi.” Menn Magnúss jarls urðu mjök hryggir við þessa ræðu, er hann sagði svá bráðar vánir síns lífláts, ok báðu hann hlífa sèr, ok gæta lífs síns, ok hætt[a] eigi á trúnað Hákonar jarls. Heilagr Magnús jarl svarar: “Ek skal at vísu fara til þessa fundar, sem á kveðit var, ok gjöra engi brigðmæli á mik fyrir hugarboð mitt eitt saman. Ok verði allt at guðs vilja um várar ferðir. En ef því væri at skipta, þá vil ek miklu heldr þola rangindi, en gjöra öðrum manni. Sem guð láti Hákon frænda bætr fá, þó at hann gjöri mèr rangt.”

[31]Nú er at segja frá Hákoni jarli, at hann stefndi at sèr herliði miklu. Hann hafði sjau eðr átta herskip, öll stór, skipuð af mönnum; var þat lið allt vel búit, sem til bardaga skyldi leggja. En er liðit kom saman, þá gjörði Hákon jarl þat bert fyrir sínum mönnum, at á þeim fundi skyldi um skipta með þeim Magnúsi, svá at þeir skyldu eigi báðir ríki ráða þaðan af. Margir menn jarls, er senniliga megu kallast synir andskotans, lètu vel yfir þessi ráða-gjörð hans, ok lögðu[32] þar til mörg ferlig orð; en þeir Sigurðr ok Sigvatr sokki vóru þá enn með verstum tillögum, er æ ok æ vóru ílls eggjandi. Tóku menn þá róðr mikinn, ok fóru geyst ok ákafliga. Hávarðr Gunnason, er fyrr var getið, var þá með Hákoni jarli; hann var kærr vin beggja jarla. Hákon hafði leynt Hávarð þessu úráði. En þegar hann varð víss, þá hljóp hann útbyrðis af skipi jarls, ok lagðist í ey eina úbygða; þvíat hann vildi í engum svikræðum vera með Hákoni móti hinum heilaga Magnúsi. Sá maðr var með herra Magnúsi jarli, er Holdboði hèt, rèttorðr bóndi or Suðreyjum; hann var hirðmaðr Magnúss jarls hinn kærasti; hann var þar nálægr öllum þeim tíðindum, ok hefir síðan greiniligast frá sagt frá skiptum ok allri viðræðu þeirra Hákonar jarls, hvat er hèr má heyrast þessu næst.


25. Hinn heilagi Magnús jarl kom fyrr til Egils-eyjar með sínum mönnum en Hákon. Ok er þeir sá herskip Hákonar átta, þá þóttist Magnús jarl vita, at um svik mundi búit; ok fanst mikit um öllum mönnum þeim er nokkora skynsemd höfðu, at slíkr vápnaðra manna fjöldi mundi eigi þess beiðast, er til fríðar horfði. Sem hinn heilagi Magnús jarl sá, at birtast mundi undir-hyggja Hákonar, þá sótti hann með sína menn upp á eyna til kirkju til bænar; ok var þar um nóttina, eigi sakir hræðslu eðr ótta, heldr at festa guði allt sitt ráð. Menn Magnúss jarls buðu at verja hann ok berjast í mót Hákoni. En hann svararði svá: “Eigi vil ek leggja líf yðvart í háska fyrir mik. Ok ef eigi verðr friðr settr með okkr frændum, þá verði sem guð vill; þvíat heldr vil ek þola meingjörð ok svik en veita öðrum.” Þvíat þessi hinn ágæti píslarváttr, þessa hluti talandi, vissi þat, at öll flærð ok prettr snýst aptr til þess er gjörir. Nú þótti mönnum hans sannast þat, er hann hafði heim fyrir sagt um svik Hákonar. En þvíat Magnús jarl vissi fyrir um lífs-stundir sínar, hvárt sem þat var heldr af hug-speki hans eða af guðligri vitran, þá vildi hann eigi flýja eða langt fara frá fundi úvina sinna, ok sótti hann eigi af öðru til heilagrar kirkju en fyrir trú-sakir. Magnús jarl vakti löngum á bænum um nóttina, ok hugsaði sálu-hjálp sína, ok baðst fyrir vándliga; fal hann allt mál sitt ok sjálfan sik guði á hendi. Um morgininn lèt hann syngja sèr messu, ok tók hann í þeirri messu Corpus Domini. Ok þessi hans gjörð þarfaðist til hæstu skynsemdar, at í þeim stað skyldi hann verða fórn guðs, sem offruð var hjálpsamlíg fórn holds ok blóðs Dróttins várs Jesu Christi til hjálpar öllum heimi. En Hákon jarl, er í þenna tíma var firðr allri guðhræzlu ok ástsemd, svívirðandi privilegia Kirkjunnar, óttaðist eigi inn at ganga í heilaga kirkju, raskandi svá frið hennar ok frelsi, at hann sýndi sínn glæp því grimmligar, sem hann framdi hann í helgara stað. Þvíat æ eykst synd af illgjörðum, ok ilska af údáðum; ok syndugr maðr, þá er hann kemr í djúp syndanna, hafnar öllum guðs ótta; ok því meirr sem hann venst syndunum, því meirr dirfist hann, ok því síðr hirðir hann hvat illt hann gjörir; þvíat honum þykkir þá eingis vert, hversu stórt sem hann misgiörir. Þenna sama morgin, sem Hákon jarl var kominn upp á eyna með sínum illgjörðar-mönnum, þá sendi hann menn sína fjóra, hina dáligstu þjóna, þá er grimmastir vóru ok gjarnastir til illgjörða, at handtaka Magnús jarl, hvar sem hann var staddr. Þessir fjórir, er heldr megu kallast, af sínum grimmleik, hinir skæðustu vargar en skynsamir menn, jafnan þyrstandi til blóðs úthellíngar, hlupu inn í kirkjuna mjök svá at lokinni messunni. Gripu þeir þegar hinn heilaga Magnús jarl með miklu herfangi, harki ok háreysti, af friði ok faðmi heilagrar kirkju, sem hinn hógværasta sauð af hjarðar-tröð. Heilagr var haldinn af syndaþrælum, rèttlátr var bundinn ok dreginn rangliga af ranglátum, ok leiddr þann veg fyrir hinn ágjarna dómara Hákon jarl. En þessi hinn styrki guðs kappi var svá með mikilli staðfesti í öllum þessum þrautum, at hvárki skalf hans líkamr af hræðslu, nè hugr af ótta eða harmi; þvíat hann fyrir-lèt þenna heim þornaðan með öllu sínu frjólausu blómi. Vænti hann, at guð mundi ambana honum þolinmæði hans óumræðiligri kórónu; en þeirra grimd ok æði eilífum píslum í heitum helvítis bruna fyrir svá úmannliga ilsku ok afskapliga ágirni. Hann var svá glaðr ok kátr, er þeir hand-tóku hann, sem honum væri til veizlu boðit; ok með svá staðföstum hug ok hjarta, at hvártki talaði hann til sinna mótstöðu-manna með nokkurri stygð, reiði eða skelfdri raust.


26.[33] Þá, sem hinn heilagi Magnús jarl var kominn fyrir Hákon jarl, mælti hann með mikilli staðfesti til Hákonar: “Eigi gjörir þú vel, frændi,” segir hann, “er þú hèlzt eigi eiða þína; ok er mikil ván, at þú gjörðir þetta meirr af illgirni annarra ok áeggjan en af þinni eiginligri ilsku. Nú vil ek bjóða þèr þrjá kosti, at þú takir nokkurn af þeim, heldr en þú spillir eiðum þínum ok látir drepa mik, frænda þinn, saklausan sem sumir munu kalla.” Hákon jarl mælti: “Heyra vil ek þá fyrst hvat þú býðr.” Heilagr Magnús segir: “Sá er hinn fyrsti kostr, at ek mun fara af landi brott til Róms, eða allt út til Jórsala, at sækja helga staði, ok bæta svá fyrir hvárn-tveggja okkar; mun ek hafa tvau skip ór landi, skipuð með góðum drengjum, ok þeim nauðsynjum, sem vær þurfum at hafa. Mun ek þat sverja, at koma aldri til Orkneyja síðan.” Þeim kosti var skjótt neitað af Hákoni ok hans mönnum. Þá mælti Magnús jarl: “Nú með því, at líf várt er á yðru valdi, en ek veit mik í mörgum hlutum til sekta hafa gjört við allsvaldanda guð, ok þarf ek þar fyrir umbót at gjöra: þá send mik upp á Skotland til vina okkar beggja, ok sè ek þar varðveittr með tveim mönnum mèr til skemtunar; ok sjá þú svá til, at ek muni aldri ór því varðhaldi koma fyrir utan þitt ráð.” Þessu neittu þeir skjótt, ok fundu margt til at eigi mætti vera. Þá mælti þessi stöðugi riddari: “Mjök þreyngir nú at um kostina,” segir hann. “Nú er einn sá eptir, er ek vil þèr bjóða; ok guð veit, at meirr sè ek fyrir þinni sálu-hjálp hèr um, en mínu líkamans lífi, því at þèr sómir þó síðr at týna mínu lífi: Láttú mik aflima sem þèr líkar, eða augum ræna, ok set mik svá í myrkva-stofu þá er ek kemst aldri ór.” Þá mælti Hákon jarl: “Þessa sætt tek ek, ok eigi beiði ek framarr.” Þá hljópu upp menn Hákonar jarls ok mæltu: “Þessu verðum vèr eigi samþykkir, at pína Magnús jarl; en drepa munum vèr annan-hvárn ykkarn; ok eigi skulu þit upp frá degi þessum báðir löndum ráða.” Þá segir Hákon jarl: “Heldr vil ek ráða löndum en deyja skjótt, ef þèr erut þó svá strangir í þessu máli.” - Svá sagði Holdboði frá viðræðum þeirra. - Eptir þetta fèll heilagr Magnús til bænar ok laut í gaupnir sèr, ok helti út mörgum tárum í guðs augliti, gefandi sína sök, sitt líf, ok sjálfan sik, í vald Drottins.


27.[34] Þessu næst, sem hinn heilagi guðs vin, Magnús jarl, var ráðinn ok dæmdr til dauða, þá bauð Hákon jarl Ófeigi merkis-manni sínum at drepa Magnús jarl; en hann neitaði með hinni mestu reiði. Þá neyddi Hákon jarl til steikara sinn, er Lífólfr hèt, at vega at Magnúsi jarli; en hann tók at gráta hástöfum. Þá mælti heilagr Magnús jarl til hans: “Eigi skaltu gráta,” segir hann, “þvíat þèr er frægð í at vinna slíkt. Vertú með staðföstum hug, þvíat þú skalt hafa klæði mín, sem siðr er til ok lög hinna fyrri manna. Ekki skaltú hræðast, því þú gjörir þetta nauðigr; ok sá er þik nauðgar til hefir meiri synd en þú.” En er hann hafði þetta mælt, þá steypti hann af sèr kyrtlinum ok gaf Lífólfi. Síðan bað blezaðr Magnús jarl sèr leyfis at biðjast fyrir; ok þat var honum veitt. Hann fèll þá allt[35] til jarðar, ok gaf sik guði í vald, færandi honum sjálfan sik í fórn. Ekki at eins [bað hann] sjálfum sèr, heldr ok jafn-vel fyrir úvinum sínum ok bana-mönnum; ok fyrir-gaf hann þeim öllum af öllu hjarta þat er þeir misgjörðu við hann; ok játti hann guði allar afgjörðir sínar, ok bað þær allar af sèr þvást í úthellíngu síns blóðs; ok fal guði önd sína á hendi, biðjandi guðs engla at koma á móti henni, ok flytja hana í hvíld Paradísar. Þá er þessi hinn frægi guðs píslar-váttr hafði lokit bæn sinni, þá mælti hann við Lífólf: “Stattú fyrir mèr, ok högg mik í höfuðit mikit sár; þvíat ekki sómir at hálshöggva höfðingja sem þjófa. Styrkstú, maðr, ok grát eigi, því ek bað guð, at hann líkni þèr.” Eptir þat signdi Magnús jarl sik, ok laut undir höggit. En Lífólfr hjó í höfuð honum mikit högg með öxi. Þá mælti Hákon jarl: “Högg þú annat.” Þá hjó Lífólfr í hit sama sárit.[36] Þá fèll hinn heilagi Magnús jarl á knèn, ok fór með þessu píslar-vætti af vesöldum þessa heims til eilífra himnaríkis fagnaða. Ok þenna, sem manndráparinn tók ór heiminum, lèt guð allsvaldandi ríkja með sèr á himnum. Líkami hans fèll til jarðar, en önd hans var háleitliga upp hafin til himneskrar dyrðar englanna. Staðr sá, er hinn heilagi Magnús jarl var högginn í, var grýttr ok mosóttr. En litlu síðarr birtust verðleikar hans við guð, svá at þar er síðan grænn völlr, fagr ok slèttr; ok sýndi guð þat í þessu tákni, at Magnús jarl var fyrir rèttlæti drepinn, ok hann öðlaðist fegrð ok grænleik Paradísar á jörðu lifandi manna. - Andláts-dagr heilags Magnúss jarls er tveimr nóttum eptir messu-dag Tiburtii ok Valeriani; þat var á öðrum degi viku,[37] er hinn mæti Magnús jarl var drepinn, þremr vikum eptir Máríu-messu[38] á Föstu. Þá hafði hann verit tólf[39] vetr jarl með Hákoni. Þá vóru konúngar at Noregi, Sigurðr Jórsalafari, ok bræðr hans Eysteinn ok Ólafr. Þá var liðit frá falli hins heilaga Ólafs Haraldssonar lxxiiij[40] vetr. Þat var á dögum Paschalis páfa annars með því nafði, ok hins heilaga Jóhannis Hóla-biskups á Íslandi. - Hinum heilaga Magnúsi jarli til sæmdar talar svá meistari Rodbert, er látínu sögu hefir diktað:-


28. “Í dag birtist oss, hinir kærustu bræðr, andlátsdagr hins sæla Magnúss jarls píslar-vátts, hvíldardagr hans ok eilífs fagnaðar. Gleðjumst ok fögnum á þeim háleita degi; þvíat hann beiðist af oss hátíðliga góðfysi ok einkanliga vegsemd, er byggjum hjá hans helgum dómi, ok undir hans varnaði ok varðveizlu,[41] ok væntum í hans verðleikum. Þvíat fyrir hans háleit eptirdæmi ok heilagan lifnað, blómguðust fýrst í álfum Orkneyja ríkis [hinar fegrstu skipanir[42] skærrar góðfýsi, ok af[43] hinu helgustu lögmáli þessa dýrðarfulla píslar-vátts tóku margfalda aukníng ens sæmiligsta siðferðis. Hann rak brott herra-sætis stól Fjándans ór norðr-ætt heimsins, ok setti í staðinn landtjald almáttigs guðs. Hann eyddi öllu illgresi ok upprætti með sinni prèdikan, en lèt upp vaxa enu fegrstu blóma[44] ok hinn sætasta korn-skurð hins hjálpsamligasta ávaxtar. Hann um sneri öllum beiskleika Orkneyja í sæmd ok sætleik heilagra siða. [Í dag[45] sigraði hann heiminn ok heimsins höfðíngja; ok hann upp stè, ágætr sigr-vegari yfir heiminn, takandi af sínum heilaga dróttni, várum herra Jesu Christo, dýrðar-kórónu. Í dag við skildist hann alla þvíngan líkamligrar spillíngar, í gegnum farandi himnana; ok hann inn gekk í fögnuð, orðinn líkr heilögum mönnum í allri dýrð. Í dag af klæddist hann heimligri yfirhöfn þessa hins fallvalta lífs, upp stígandi hærra en mannligr veikleikr megi virða; ok er honum því veitt himnesk virðíng, sæmd ok sæla fyrir augliti allra heilagra. Upp stè hann at sönnu bjartr at verðleikum, ríkr í fullsælu, dýrðarfullr af sómasamligum sigri. Þessi hinn háleiti guðs píslarváttr, hinn sæli Magnús jarl, prýddr af kórónu eiginligs blóðs, var pýndr þá er liðit var frá holdgan várs herra Jesu Christi, þúsund, hundrað ok iiij.[46] ár á Mánadegi hinn sextánda kalendas dag Maij mánaðar. Nú mínir kærustu! Rekum brott líkamligar fýstir, ok forðumst elsku úleyfðra hluta, sigrandi ok yfirstígandi árásir lastanna, en fylgjum fótsporum ok lífi þessa hins dýrðliga píslar-vátts með öllu megni várs hugskots, svá framalliga sem várr breyskleikr má bera. Fylgjum vegum lífs hans; höldum dæmum verka hans. Leitum vèr við eptir at líkja hans lífi; þó at hversdagliga birtist ok auðsýnist fyrir dásamligar jartegnir ok dýrðlig stórtákn, þau er almáttigr guð veitir Norðr-hálfunni fyrir hans ágætt árnaðar-orð ok frægðarfulla verðleika, bæði á sjó ok á landi: at hans líf ok heilug siðsemd er meirr vegsamandi ok dásamandi, heldr en eptirlíkjanlig várum veikleik. Sýndist hann á jarðríki, at hann skyldi verða várr verndari ok árnaðar-maðr hjálpar ok miskunnar við almáttkan guð. Fyrir því byrjar oss, er þröngdir erum með miklum þúnga várra synda, hans virðíng jafnan at gjöra með einkanligri góðfysi skyldugrar hlýðni ok vegsemdar, at þessi hinn háleiti píslar-váttr Magnús jarl virðist með sínum verðleikum ok bænum fyrir oss at halda, at vèr öðlimst at verða hluttakari sigrsamligrar kórónu ok eilífrar dýrðar, þeirrar er hann öðlaðist á sínum píníngar-degi. Þat veiti oss herra Jesús Christus, sá sem er sæmd ok sæla, hjálp ok heilsa, gleði ok dýrð, allra heilagra ok rèttlátra manna sinna; sá er með feðr ok helgum anda lifir ok ríkir, einn guð í þrenníngu um úendiligar veraldir veralda. Amen.”

Meistari Rodbert dictaði þessa sögu á Látínu til virðíngar ok sæmdar hinum heilaga Magnúsi Eyja-jarli at liðnum xx.[47] vetrum frá hans písl.


29. Nú er þar til máls at taka, at segja frá þeim hlutum er gjörðust eptir lífllát hins heilaga Magnúss jarls, at svá mikil var grimd ok harðlyndi Hákonar jarls, ok svá mikil reiði ok æði við hinn sæla Magnús, at eigi síðr öfundafði [hann] Magnús jarl dauðan en lifanda. Ok þóat flestra manna æði ok grimd kunni at sefast eptir framin illvirki, þá hvíldist eigi nè sefaðist öfundsýki ok illgirnd í hjarta Hákonar; þvíat hann fyrirbýðr at Magnús jarl væri at kirkju grafinn sem kristnir menn, heldr at hann væri þar jörðu hulinn sem hann var drepinn.


30.[48] Þat hafði mælt verit á hinum fyrra fundi jarla í Hrossey, at þá er þeirra sætt væri fullkomliga styrkt ok staðfest eptir hinna beztu manna dómi, sem þeir höfðu eiðum bundit, at jarlar báðir, þá er þeir færi af þeim fundi, sem á kveðinn var í Egilsey, skyldu sækja veizlu í Papuli[49] til Þóru móður Magnúss jarls. En nú eptir dráp ok dauða jarls, þá sótti Hákon jarl til veizlunnar með sínum mönnum. Þar var veizla en bezta. En er drykkr fèkk á Hákon jarl, þá gekk Þóra til hans ok mælti svá: “Nú ertú einn hèr kominn, herra; en ek vænta ykkar beggja ok Magnúss jarls sonar míns. Nú vertú mèr svá bæna, sem þú vilt at allsvaldandi guð sè þèr á dómsdegi, at þú leyfir mèr, at son minn sè at kirkju grafinn.” Hákon jarl leit í mót henni, ok feldi tár, ok mælti: “Graf son þinn, kona, þar er þèr líkar.” Heilagr Magnús jarl var þá færðr til kirkju, ok grafinn í Byrgis-hèraði at Krists-kirkju þeirri er Þorfinnr jarl föður-faðir hans lèt gjöra. Sýndist þá þegar optliga skína himneskt ljós yfir hans greptri. Síðan tóku menn at heita á hinn heilaga Magnús jarl, er í háska vóru staddir, ok greiddist [þörf] þeirra sem þeir beiddu sjálfir. Jafnan var kendr himneskr ilmr við gröf hans, ok fengu þar sjúkir menn heilsu. Því næst gjörðu ferðir sínar menn af Orkneyjum ok Hjaltlandi, þeir er vanheilir vóru, ok vöktu yfir leiði hans, ok tóku allir bót sinna meina; en þó þorðu menn eigi mjök upp at halda jartegnum Magnúss jarls meðan Hákon jarl lifði. Svá er sagt, at þeir menn, er verst höfðu gengit í milli jarla, ok vóru mest í svikræðum við Magnús jarl, at þeirra varð flestra skjótr endir ok skamt líf, ok dó þeir illum dauða.

Eptir drap hins heilaga Magnúss tók Hákon Pálsson undir sik allt ríki í Orkneyjum. Lèt hann þá alla menn ganga til eiða ok trúnaðar við sik, jafnvel þá, sem áðr höfðu þjónat Magnúsi jarli. Gjörðist hann þá höfðíngi mikill, ok hafði álögur stórar við vini Magnúss jarls, þá honum þótti mest í móti sèr hafa verit í skiptum þeirra. Nokkurum vetrum síðarr bjó Hákon ferð sína ór landi. Hann fór suðr til Róms; ok í þeirri ferð fór hann allt út í Jórsalaheim, sem þá var siðr til þálmara; sótti hann þangat helga staði, ok laugaðist í ánni Jórdan. Eptir þat vendi hann aptr til óðala sinna, ok tók undir sik ríki í Orkneyjum. Hann gjörðist þá stjórnsamr, ok friðaði vel sitt ríki. Setti hann þá ný lög, þau er bondum líkaði miklu betr en þau er áðr höfðu verit. Tóku við slíkt at vaxa vinsældir hans. Kom þá svá, at þeir Orkneyíngar stunduðu á ekki annat, en halda Hákon jarl til ríkis í Orkneyjum ok hans afkvæmi. Ok lýkr þar frá Hákoni at segja í þessi bók.


31. Hinn mildasti guð drottinn Jesus Christus, sá er laðar ok leiðir sína vini til eilífs fagnaðar frá allri ánauð þessa heims, sá hinn sami er leysir alla, þá er til hans miskunnar krjúpa af öllu hjarta, frá öllum syndum ok saurgan þessarar veraldar syrgiligrar, ok gjörir af fákunnigum hinn vitrasta, af lágum ok lítilátum hinn frægusta, af fátækum hinn ríkasta, af útignum hinn göfgasta höfðíngja, eigi at eins þessa heims ríkis, heldr ok jafnvel himinríkis, ok úendiligrar dyrðar, sem hann gjörði forðum við Joseph patriarcham, er leiddr var ór myrkva-stofu, ok gjörr þegar herra ok höfðíngi alls Egiptalands-veldis: Sá hinn sami, er gjörði Davið af smala-sveini hinn æzta konúng yfir allar Israels ættir, ok leiddi Judam Machabeum ór sult eyðimerkr, at hann mætti tign ok sigrs ágæti öðlast, ok svá mikla frægð, at hann þótti at mörgu vera yfir aðra menn, ok Alexandrum, son Philippi, er kallaðr var Macedo, fyrir harðan meistaradóm Aristo[telis][50] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ok búit at öllu sem sæmilegast mátti. Þá skrín-lagði herra biskup helgan dóms hins sæla Magnús jarls með veg ok prýði, ok lofsöng alls lýðs, ok bættist þeim þá þar öllum, er andvana vóru heilsu, ok þurfandi miskunnar, er þangat höfðu sótt á þeim tíma til hans heilags dóms. Heilagr Magnús jarl var skrín-lagðr á messu-dag Lucie meyjar, fyrir Jól um vetrinn. Ok er sá dagr víða virðuliga haldinn, bæði hinum heilaga Magnúsi ok sælli guðs meyju Lucie; en á várit er hans heimferðar-dagr til himinríkis.


32.[51] Nú er yfir farit, þóat minnr makliga en skyldi, um upptekníng, prófan, ok skrín-lagníng heilags dóms hins signaða Magnúss jarls, ok eigi síðr lögtekníng hans hátíðar. Ok er þat hugsanda ok greinanda, at með ýmisligum privilegiis sæmir guð drottinn sína ástvini fyrir sitt rèttlæti, suma hèr þegar í lífinu en aðra eptir lífit. En þó sýnast þessar frumtignir á meðal heilagra nokkut einsligar ok frábærligar, sem þeim guðs píslar-vátt Magnúsi til heyra. Þat er at skilja, at svá sem bein hans var prófat heima í Orkneyjum, snerist þat í fegrsta kross-mark í augsýn nærverandis manna. Sú er önnur grein, at þessi sami bein-kross snerist síðan í hinn skærasta gulls-lit fyrir sjálfum herra páfanum í Roma. Hvar fyrir hann tekr þenna hinn purpuruliga píslar-vátt í catalogum heilagra; en þat hefir fám öðrum veizt á Norðrlöndum, at sjálfr hann hafi þat gjört. Því má sjá ok dásama, þó at engi megi svá eptir hugsa sem er, hversu allsvaldandi guð er ríkr at auðæfum ok djúpleika sinna miskunnsemda; þvíat hann veitir þær ástgjafir öðrum sínum vinum, sem hann veitir eigi öðrum, ok skiptir þeirra í miðil þannig, sem hann vill; ok þrýtr hann aldregi, þóat hann gefi heilags anda gjafir hverjum þeirra. Því sè hans nafn eilífliga lofat ok blezat per secula. Amen.


33. Fra[52] þeim tíma víðfrægðist ok fluttist jartegnagjörð hins heilaga Magnúss jarls um öll Vestrlönd, ok Norðr-hálfu heimsins; ok fóru menn af nálægum löndum, borgum ok bæjum, kastalum ok hèraðum, með miklum hjörtum ok fórnar-höndum, at sækja hans helgan dóm; en sumir sendu fè til hans helga skríns, honum til sæmdar en sjálfum sèr til heilsu-bótar ok sálu-hjálpar, bæði þessa heims ok annars. Því skal hèr næst segja nokkurar jarteignir, þó at fár, af útalligum þeim, er guð veitir fyrir hans verðleika:-


34.[53] Þá er Bergfinnr bóndi norðan af Hjaltlandi, [sá er fyrr var[54] nefndr í þessu máli, spurði þessi fagnaðar tíðendi, upptöku hins heilaga Magnúss jarls, þá fór hann í annat sinn norðan af Hjaltlandi með son sinn líkþrán, er Hálfdan hèt, til Kirkjuvágs; ok vöktu þeir báðir feðgar at helgum dómi Magnúss jarls. En heilagr guðs maðr birtist Hálfdani, ok fór höndum sínum um líkam hans, ok í stað fèll af honum öll líkþrá. Þá reis hann upp alheill. Heilagr Magnús jarl vitraðist ok Bergfinni bónda í svefní ok mælti við hann: “Nú muntu taka bjarta sýn; þvíat nú hefir þú farit híngat með rèttri trú, ok tortrygt eigi heilagleik minn, ok offrat mèr fagrligu heiti, bæði í bænum ok fjárhlutum.” Þá gjörði hann krossmark yfir augum Bergfinns; ok vaknaði hann svá skygn sem þá er hann hafði skygnastr verit. Ok fóru þeir feðgar báðir heilir heim, lofandi guð ok hinn heilaga Magnús jarl.

Þorkell hèt maðr, er bjó í Orkneyjum; hann fèll af bygg-hjálmi sínum, ok lamdist allr öðrum-megin, er hann kom á jörð. Hann var fluttr til hins helga Magnúss jarls, ok fèkk hann þar skjóta bót sinna meinsemda, at græddum beinbrotum ok styrktum líkama. Þakkaði hann guð ok hinum heilaga Magnúsi fyrir sína heilsu-gjöf.

Ámundi Illugason hèt maðr, bóndi norðr á Hjaltlandi; hann var líkþrár ok mjök sjúkr. Hann fór til hins heilaga Magnúss jarls, ok vakti at skríni hans, ok bað sèr miskunnar ok heilsu. En er hann sofnaði, þá sýndist honum Magnús Eyja-jarl, ok fór höndum um líkama hans, ok gaf honum svá skjóta heilsu, at hann vaknaði alheill; ok gjörði hann guði þakkir fyrir sína heilsu, ok hinum milda Magnúsi.

Sigurðr hèt maðr Tandrason; hann bjó á Hjaltlandi á þeim bólstað, er Dalr heitir; hann varð ærr, svá at hann var í húð rifaðr. Þessi maðr var færðr til hins heilaga Magnúss jarls, ok fèkk hann þar vit sitt ok fulla heilsu; ok fór hann þaðan alheill, lofandi guð ok hinn heilaga Magnús jarl.

Annarr maðr hèt enn Sigurðr, norðan af Hjaltlandi; hann hefði krepta hönd, svá at allir fíngrnir lágu í lófa. Hann sótti heim helgan dóm hins heilaga Magnúss jarls, ok fèkk hann þar heilsu sína með rèttum ok mjúkum fíngrum til allra sinna nauðsynja. Þakkaði hann guði fyrir þá miskunn, er honum var veitt fyrir verðleika Magnúss jarls.

Maðr hèt Þorbjörn Ólafsson norðan af Hja[l]tlandi; hann var djöful-óðr ok vitlauss. Hann var færðr til staðar hins heilaga Magnús jarls; ok varð hann þegar heill, ok fór hann til sinna heimkynna, fagnandi ok lofandi guð ok þenna hinn sæla píslarvátt.

Þórðr hèt maðr, ok var kallaðr dreka-skolptr; hann var leigumaðr fyrr-sagðs Bergfinns bónda. Hann barði korn í bygghlöðu hinn næsta dag fyrir messu-dag hins heilaga Magnúss jarls. En er nón[55] var dagsins, þá bað Bergfinnr hann hætta at vinna. “Þat er sjaldnast,” sagði Þórðr, “at þèr þykki of mikit unnit.” Bergfinnr mælti: “Hátíðar-dag þann er kemr á morgin eigum vèr at halda með allri dýrð, þeirri er vèr megum ok kunnum.” Þá gekk Bergfinnr á brott, en Þórðr vann sem áðr. En er skamt var liðit, þá gekk Bergfinnr út í annat sinn, ok mælti til Þórðar af reiði mikilli: “En mesta mótgjörð er mèr á því, er þú vinnr á helgum tímum. Ok lát af þegar í stað!” Gekk bóndi þá brott reiðr mjök, en Þórðr vann sem áðr. En er menn vóru mjök svá mettir, þá kom Þórðr inn í herfiligum klæðum, ok tók þegar at drekka gráðuliga. Ok er hann hafði drukkit eitt horn af mungáti, þá varð hann ærr, svá at þegar urðu menn at færa hann í bönd, ok helt því sex dægr. Þá hèt Bergfinnr bóndi fyrir honum at gefa hálfa mörk silfrs til skríns hins heilaga Magnúss jarls, ok láta Þórð vaka þar þrjár nætr ef hann yrði heill. En Þórðr fèkk þegar heilsu sína á næstu nótt eptir er heitið var fyrir honum. Ok lofuðu allir hinn hæsta himna-konúng, ok þenna hinn virðuliga hans ástvin hinn heilaga Magnús jarl.

Þat er enn sagt, at tveir menn brutu gull af skríni hin heilaga Magnúss jarl; annarr þeirra var Katneskr, en annarr Orkneyskr. En sá hinn Katneski týndist ok druknaði á Pétlands-firði, ok hèt sá Gilli. En hinn Orkneyski varð ærr, ok sagði hann í órunum, hvat þeir höfðu gjört. Þá var heitið fyrir honum Róm-ferð, ef hann yrði heill. Síðan var hann færðr til hins heilaga Magnúss jarls, ok heitið á hann til heilsu-bótar honum; ok varð hann þegar heill, ok lofaði guð ok hinn heilaga Magnús jarl.

Ásmundr hèt maðr. I höfuð honum fèll trè mikit, ok lamdist haussinn allr, en opt nefndr Bergfinnr bóndi hèt fyrir honum; ok var hlutað um, hvárt heita skyldi fyrir honum Róm-ferð,[56] eða gefa fè til Magnúss-kirkju. En sá kom hlutr upp, at hann skyldi sækja til heilags dóms hins heilaga Magnúss jarls. Fèkk hann þá þegar mál sitt þat er hann hafði aðr misst. Fór hann eptir þat til hins heilaga Magnúss jarls, ok vakti þar, ok fèkk fulla bót sinna meinsemda. En Bergfinnr bóndi gaf Magnúsi jarli hálfa mörk silfrs vegna sem hann hafði heitið.

Kona hèt Sigríðr; hon var dóttir Sigurðar af Sandi, norðan af Hjaltlandi; hon var blind frá blautu barns-beini allt till þess er hon var tvítög. Faðir hennar fylgði henni suðr til Orkneyja, ok lèt hana vaka at skríni hins helga Magnúss jarls. Hann offraði þar miklu fè. Sigríð tók þar bjarta sýn beggja augna; ok fóru þau feðgin þaðan fagnandi, ok lofandi guð ok hinn heilaga Magnús jarl.

Önnur kona hèt enn Sigriðr, dóttir Arnfríðar norðan af Hjaltlandi af þeim bæ er Unu-staðir heita. Fótleggr hennar brotnaði í tvá hluti; ok var henni fylgt til hins heilaga Magnúss jarls; ok fèkk hon skjóta heilsu; ok þakkaði guði ok hinum heilaga Magnúsi jarli.

Hin þriðja kona hèt enn Sigríðr, norðan af Hjaltlandi ór Ömstr; hon var vistum með þeim bónda, er Þorlákr hèt, hann bjó á Bollastöðum. Sigríð saumaði um kveldit fyrir messu-dag hins heilaga Magnúss jarls, síðan er aðrir menn lètu heilagt. Þorlákr spurði hví hon ynni svá lengi, en hon kveðst þá hætta mundu. Gèkk bóndi þá brott; en hon saumaði sem áðr. Þá kom Þorlákr öðru sinni til hennar ok mælti: “Hví gjörir þú svá illa á svá helgum tíma? nú far þú brott ok vinn eigi lengr í mínu húsi.” Hon lèt þá lítið at van-sökum, ok saumaði sem áðr þar til er myrkt var af nótt. En þá er menn bjoggust til matar, þá varð Sigríð ær, svá at hana varð þegar í bönd at færa; ok var harðliga haldin, alt til þess er Þorlákr hèt fyrir henni, ok hlutaði, hvárt hon skyldi til Róms fara eða gefa fjárhlut til hins heilaga Magnúss jarls. Ok kom sjá upp, at hon skyldi sækja til Kirkjuvágs helgen dóm hins heilaga Magnúss jarls. Ok síðan var hon þangat flutt, ok fèkk hon þar háleita heilsu-gjöf einnar vitfirríngar; ok lofaði hon guð ok hans háleita riddara Magnús jarl; en þó fór hon síðan til Róms sèr til hjálpar.

Gróa hèt kona ór Hrossey; hon var djöful-óð, ok fór til Kirkjuvágs til hins heilaga Magnúss jarls; ok fèkk hon þar góða heilsu, ok lofaði guð ok hinn heilaga Magnús jarl.

Ragnhildr hèt kona; hon varð kryplíngr þá er hon var fjogorra vetra gömul ok allt til þess hon var tvítög, þá vakti hon þrjár nætr hjá helgum dómi heilags Magnúss jarls. Ok á hinni þriðju nótt sýndist henni í svefni bjartr maðr ok göfugligr ok skrýddr fagrliga, ok mælti til hennar: “Þrátt ok opt hefir þú hèr legit. Mikil [er] þurpt þín; rís upp þú nú, ok ver heil, ok haf staf þenna í hendi þèr.” Eptir þat hvarf hann fra henni. En hon vaknaði; þá hèlt hon á lási þeim, er var at almario[57] því, er var öðrum-megum Magnúss kórs. Reis þegar upp alheil, svá sem hon hefði aldri krept verit, með rèttum beinum ok sinum, lofandi guð ok hinn heilaga Magnús jarl. Var hon með biskupi marga vetr.

Ása hèt kona; hon hafði alla daga kryplíngr verit; en hon fèkk svá háleita heilsu-bót af hinum sæla Magnúsi jarli, at hon gekk á því sama sumri til Róms, sem hon varð heil.

Guðrún hèt kona; hon var kryplíngr langa æfi. Hón fèkk bráða bót síns meins ok fulla heilsu af verðleikum ok árnaðar-orði hins heilaga Magnúss jarls, ok lofaði guð ok hans ástvin Magnús jarl.

Sigurðr hèt maðr; hann var ölmosu-maðr af Hnotasandi; hann var svá mjök las-meyrr,[58] at hann skreið á knjám, ok mátti eigi upp rèttast. Hann varð alheill at skríni Magnúss jarls; lofaði hann guð ok hinn heilaga Magnús.

Suðrmenn tveir köstuðu um silfr; ok lèt annarr hundrað merkr; var þá lokit öllu fè hans, nema kugg einn átti hann eptir. Hann lagði þá kugginn á mót öllu fènu, því sem hann hafði látið. Þá kastaði sá, er unnit hafði fyrri, tvau sex. En þá hèt hinn til fulltíngs sèr, at hann næði aptr fè sínu, á hinn heilaga Magnús jarl. Síðan kastaði hann, ok horfði upp sex á öðrum ternínginum; en annarr stökk í sundr í tvá hluti, ok vóru þar sjau augun á báðum saman hlutúnum, en þrettán á þremr; ok hlaut hann svá fè sitt allt.


35. Sá atburðr varð í Noregi á dögum Haralds Gilla, at nokkurir ríkir menn ok mikils-háttar báru at tveim bræðrum; at þeir mundi fífla þeirra frændkonur. En þessi atburðr[59] var eigi sannr. En allt eins veittu hinir ríku menn þeim atgöngu ok tóku höndum, flytjandi þá til skógar brott frá öðrum mönnum, ok drápu þann, sem þeir höfðu meirr fyrir sökinni. Síðan tóku þeir annann, ok veittu honum mörg ok stór harmkvæli með miklum grimmleik, svá framt, at þeir brutu sundr báða hans fótleggi ok svá handleggi. Eptir þat stínga þeir grimmu menn út hans bæði augu, þar með skerandi túnguna brott ór hans höfði, ok svá úmannliga við hann skiljandi, at þeir fóru brott; en hann lá þar eptir hálf-dauðr. Skjótliga sem þeir vóru brott, hlupu af skóginum margir vargar, rífandi ok slítandi hold af beinum þess, er drepinn lá, farandi eptir þat aptr í skóginn. En af hinum sára er þat at segja, þó at hann mætti eigi með tungunni sèr miskunnar biðja, hugsaði hann allt eins, at almáttigr guð veitti honum nokkura hjálp. Einkanliga rennir hann sínum hug þar til sem var hinn heilagi Magnús jarl, því at í þeim tíma blómgaðist sem mest hans jartegna-gjörð. Ok at sömdu heiti verðr hann varr, at maðr er til kominn, sá er þreifar um brotna leggi handa ok fóta. Þar með tekr hann túngu-stúfinn ok heimtir síðast; hefir hann síðan hendr at augna-stöðunum. En við þessi átök verða dásamlig umskipti: augun skipast aptr með skærri sýn, túngan er greiðlig orðin til alls framburðar, brotnir leggir vóru heilir, ok allr hann sinni fyrri heilsu aptr goldinn. Hann sèr stanða hjá sèr mann fagran at áliti, við hvern hann talar svá segjandi: “Hvert er þitt nafn, hinn tíguligi herra?” Bjarti maðr svarar: “Hèr er Magnús jarl; en geym vel at efna þat, er þú hefir guði heitið.” Af þessu varð hinn fullr fagnaðar, ok talar svá í annan tíma: “Meðr því, háleitr guðs vin, at þú hefir veitt mèr mikla heilsu-gjöf, bið ek enn þína mildi, at þú árnir bróður mínum lífs af guði.” Eptir svá talat hvarf hinn heilagi Magnús jarl brott at sýn, engu svarandi til greindrar bænar. En hinn fellr fram, ok þakkar guði sèr veitta miskunn, ætlandis at bíða í þeim stað tvær nætr með staðfastri bæn til hjálpar bróður sínum. En sem stund leið, litast hann um; ok sèr af skógi renna margra varga flokk þar til sem hræ hins andaða lá, ok spýja þar upp öllu, sem etið höfðu af hans holdi ok beini, ok hverfa eptir þat í skóginn. Ok er lítill tími er liðinn, lítr hann heilagan Magnús til kominn, ok blezar með sinni hægri hendi allt samt, spýju varganna ok beinin; verðr þá því næst af þessu alheill líkamr. Heilagr Magnús blezar annat sinn andlausan líkam, hvar fyrir sá rís upp heill ok lifandi, sem áðr var drepinn, ok gengr til bróður síns. Fagnaði þá hvárr þeirra öðrum, gjörandi guði þakkir ok hinum heilaga Magnúsi jarli fyrir svá údvalda miskunn, sem þeim veittist. Svá gjöri ok allir, þvílík stórmerki heyrandi, margföld lof sönnum guði, er svá stóra hluti veitir syndugum mönnum fyrir bænir ok verðleika sinna elskuligsta ástvina.




Fotnoter:

  1. The text is taken from Cd. Chart, A.M. 350, 4to.
  2. emend.; at Cd.
  3. ok, Cd.
  4. athlazsamr Cod.
  5. Orkn. S. ch. 40.
  6. Orkn. S. ch. 40-41.
  7. þeir, add. Cd.
  8. Orkn. S. ch. 42.
  9. om. Cd.; cfr. Orkn. S. cap. 42.
  10. þykkir, Cd.
  11. f' stnͤda, Cd.; fyrir strenda?
  12. Orkn. S. p. 68-73.
  13. om. Cd.; cfr. Orkn. S., l. c.
  14. emend.; vaski (valki), Cd.
  15. Orkn. S. p. 73.
  16. Orkn. S. p. 73-75.
  17. so Orkn. S., p. 73; bróðir, Cd. (badly).
  18. thus, an âπ. λεγ ‘visiting,’ aggressive, encroaching ?
  19. [saklausa sýslumenn, Cd.
  20. Papuley, Cd.
  21. mætti, Cd.
  22. i.e. Karlavagn, “Charles's Wain,” the well-known constelation.
  23. í, add. Cd.
  24. vinnu, Cd.
  25. af, Cd.
  26. þrelum for þielum, Cd. (badly).
  27. Orkn. S. ch. 50.
  28. rèðu, Cd.
  29. Thus = þungri þust?
  30. This passage is neither found in the Orkn. Saga, nor in the shorter Magn. Saga.
  31. Orkn. S. ch. 51.
  32. sögðu, Cd., badly.
  33. Orkn. S. ch. 52.
  34. Orkn. S. ch. 53, 54.
  35. thus, read “allr.”
  36. The details are here a little at variance with Orkn. and the short Magn. Saga, which only mention a single blow.
  37. Cf. Orkn. S., which yet leaves out the words öðrum degi viku.
  38. rightly, Maríumessa = 25th March; Magnúsmessa = 16th April.
  39. A. D. 1104-16.
  40. Thus Cd and Orkn. S., p. 80; the figures are somehow wrong, it should be lxxxvi.
  41. From this it appears that Robert, the writer of earl Magnus' life, must have been an Orkneyinger.
  42. [conj.; hinnar fegrstu skipanar Cd.
  43. add. by conjecture.
  44. conject.; dóma, Cd.
  45. It would appear that this was appointed to be read on the day of the saint's martyrdom, April 16th.
  46. Badly for xvj. May be the figures were mis-written in the MS. of Robert's history, from which our author translated.
  47. It is impossible to test or verify this figure, which rests upon a single MS. It may have been cxx. or lxx. But if the date be right, Master Robert must have written his Life of St. Magnus about year 1136.
  48. Orkn. S. ch. 55.
  49. Papuley, Cd.
  50. thus emend.; er Leo . . . . . Cd. There is namely here a blank of one leaf at least of the original vellum. The Icelandic transcriber of the lost vellum has here evidently mis-read the last word, in the middle of which the text suddenly breaks off.
  51. This chapter was probably added by the compiler and translator of Master Robert.
  52. What follows seems to have been taken for the most part from the Book of the Miracles by Saint Magnus, mentioned Orkn. S., page 82, note 1.
  53. Orkn. S., ch. 60, p. 91-94.
  54. [i.e. in the missing leaves.
  55. i.e. about 8 o'clock P.M.
  56. utanferð, Cd.
  57. armarium?
  58. emend.; lasin ærr, Cd. (in = m).
  59. Read áburðr?