Maríu jartegnir - Her seghir af einum rikum manne

Fra heimskringla.no
Revisjon per 27. des. 2021 kl. 08:04 av August (diskusjon | bidrag)
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif


Noen spesialtegn vises ikke på iPhone/iPad.


Maríu jartegnir


Her seghir af einum rikum manne



St (Varianter fra E)

Capitulum[1]

Heyrðv blezvt gvðs getara, sęl ok tignvt frv sancta Maria! Hvat mvnv ver fatękir tala af[2] dyrð ok lofi þinna verðleika, vtan iata i vpphafi [at þui[3], at þin sęmð er meiri ok hęri, enn maðr megi orði sinv [ok hiarta til renna[4].


Vitnisbvrðr heilagrar Marie[5]

Sva er sagt, at einn rikr maðr var i einshuerium[6] stað kynstorr ok veralldar fręgr af sinni mekt ok miclu kostarhallde, er hann veitti[7] dagliga. Hann atti dottvr vęna meðr sinni hvsfrv, hann vnni henni allmikit, þviat hon var erfingi allz rikdoms eptir hans dag. Marga sveina ok þionostomenn hellt þessi riki maðr vpp á sinn garð i ymislig stø̨rf ok fiølskylldvr, er honvm ok hans gozi [marga vega[8] til heyrðu. I þeim sama stað setr þessi riki maðr virðulict musteri varrar frv sancte Marie ok hennar licneski fagrliga prýtt, á þann hatt [með virktum gert[9], sem hvn halldi [blezut son sinn sitianda i faðmi ser[10].

Roman de la Rose:
Nv kemr sva til efnis, er stundir liða ok dottir rika mannz geriz frvmvaxta, at einn þionostosueinn føþvr hennar geriz henni miøk kęrr af heimolleik ok naquęmi þionostvnnar.

Nv kemr sva til efnis, er stundir liða ok dottir rika mannz geriz frvmvaxta, at einn þionostosueinn[11] føþvr hennar geriz henni miøk kęrr af heimolleik ok naquęmi þionostvnnar, [þar til er þat vandiz saman, ok gengr vt[12] i holldliga ast með fullu uerki milli karls[13] ok konv. Þessi sveinn, [sem hon elskar męrin[14], var vęnn maðr ok vel menntr, oc stoð til micils rikdoms eptir [nana fręndr at løgvm, ef hann lifði lengr. Sva elskaz[15] þꜹ leyniliga, at øngvir menn grvna þeira gørþir, þar til at einn dag ero þꜹ stødd bęði saman i Mario kirkiu, er fyrr var af sagt, talandiz þar við. Dottir rika mannz talar þa: „Hvat ętlar þv, minn kęri, huersv [við munum halldit fa ockrvm asturn?“[16] Hann svarar: „Þat ma mer liclict þickia, segir hann, at þat se skammr timi, þvi at vngr herra man skiott [til geraz at[17] biðea þin.“ „Eigi þicki mer uist vm[18], segir hon, eða[19] hvat er? Villtu eiga mic?“ „Enn þo at ek uillde[20], segir hann, man eigi þo sva buit standa.“ „Hvi sva? segir hon. Ek vil giarna eiga þik.“ Hann svarar: „Min kięra[21] vnnasta, hvi setr þv mer[22] sva þvngan gys, at þu mvnir vilia eiga mik sva fatękan svein, sva veralldar rik sem þv ert, oc stendr til mestv sęmða i þessi halfv landzins.“ Hvn męllti þa: „Gefðv øngva[23] gꜹm at minvm rikdomi, sagði hon, eþa þinv feleysi, þviat mattugr er guð ꜹðęfvm[24] veralldar at skipta, taka af øðrvm enn gefa øðrvm, [sva at eigi iðra mic minar gerþir fyrir þat, þo at þv fair sømð af minv gozi[25]. Enn ef sva velltr til, at þv verðr[26] rikari enn ek, trvi ek, at þer fari vel.“ Hann svarar: „Hvat vinnr okkr þvilict at tala tueimr saman, þar sem mit[27] trvvm øngvm manni at heyra eþa hia vera.“ „Eigi hindrar ockr, sagði hon, vattana, þviat likneske[28] signaðrar frv sancte Marie gvðs moðvr horfir i moti ockr, ok hennar [blezaði son i faðmi moðvr sinnar[29]. Tak i hønd mer vndir [þetta vitni[30], at ek skal vera þin eiginkona, enn þv minn eiginbondi æfinliga, [meþan við lifvm bæði[31].“ See, hvat þarf her vm lengra? Sva gerir hann, [stendr vpp ok hefir fram festarorð við hana, nefnandi i vitni blezaða drotning Mariam ok svn hennar Jesvm, at eiginorð skal með þeim obrigðiliga standa[32]. Eptir þetta[33] gert lifa þꜹ sem aðr i leynðvm sins vilia.

[Liða nv timar, sva at hinn riki maðr faðir hennar tekr miøk at elldaz[34], stirðna þa raðin, enn sturlaz[35] gozin, sva at i høfuteyðslv stendr hvatvitna. Ok [i þenna pvnkt, sem[36] gozin ero at falli komin, andaz hinn riki maðr. Strivka nv ꜹðæfin aptr ok fram með gripdeilldvm ok forsioleysi. Oc nærri [þeim tima[37] salaz rikir frøndr þess vnga mannz, er fyrr var getit, berr þa vndir hann sva micla erfð, at hans rikdomr er miclo meiri, enn [nv var hans vnnvstv vorþinn[38]. Ok þvi kastar hann nv dygþinni v́t i vindinn, farandi brot af þeima garði, sem aðr hafði hann margan dag glaðr verit, sækir heim sin goz ok veitir þeim forsio[39], enn vanrø̨kir allt, þat sem hans eiginkono til heyrir, talandi þat i sinv hiarta, at hann við hana ecki hallda skylldi, þviat vvinr allz mannkyns tiar honvm þat, [at nv mætti hann[40] fa ser miklv vęnna kost. Er nv þvi lict, sem hann seti henni ena mestv sman ok fyrirlitning af þeim sama lvt, sem hann [hefir sealfr veitt[41] henni. Ok er hon verðr [vis þessa lꜹsleiks[42], ferr hon a hans fund, tiande honvm i fyrstv [einvm samt[43], hvat þꜹ hafa við talaz, biðr hann fyrir gvðs skylld eigi bregðaz, segir sva goða vatta við [vera kꜹpi[44] þeira, at þeim mvni eigi dvga þat at rivfa. Her i moti stendr hann sva harðr [ok vskiptiligr sins hiarta[45], at hann segir hana allt livga, [ok segiz alldri hafa henne iataz til eiginbonda eða sic i nockvrv bundit,sva at hann megi eigi frials vera[46]. Sem nv er greint, ferr allt millvm þeira sømv leið annan tima ok hinn þriðea, at hon sękir heim a hans fund ok segir satt, enn hann lygr i moti. Oc er hon skilr [sic ecki vinna i erfiði viðr hann, sękir hon fund byskvpsins, er fyrir var þeira kristni, segiande honvm allan vø̨xt ꜳ þeira mali fra vpphafi til enda[47]. Enn byskvp svaraði henni: „Dottir min, segir hann, hveriv profi þickir[48] þer sem þv mvnir fá a komit þetta mal, [þv segir, enn hann þrętir, ok øngir menn[49] til vitnis, hvart sannara segir.“ „Minn herra, segir hon, ek hefi ꜳ þvi ørvgga trv, at min frv sancta Maria man[50] þetta mal eigi hea ser leiða, helldr sanninda vitni vm bera, þviat hon serr, hverr haski þar ma af standa, ef minn eiginbonde fęrr ser aþra[51] konv, enn ek [hans eiginkona fęrr[52] mer annan [mann til[53] bonda. Ok þvi biðr ek [yðr i gvðs nafni, at þer stefnit[54] honvm þingdag til þeirar sømv kirkiv, þar at heyra þenna vitnisbvrð, sem gengr yfir ockrvm askilnaðe.“ Byskvp svarar: „Micil er trva þin, kona! Far þv i friði, enn ek man gera, sem þv beiþir.“ Siðan gørir hann bref þeim vnga manni ok byðr honvm fram til kirkivnnar.

A þann[55] dag drifr þar saman mvgr mannz bęði innan borgar ok viða annars staþar, þviat øllvm var her micil forvitni a, hvat af mvnde geraz þessv efni. Sem byskvp er til kirkiv kominn ok sa vngi maðr, [hefr dottir rika mannz þar enn fram i fyrstu, at hon segir þeira gerð ok biðr hann moti ganga, þviat hann veit milli gvþs ok sinnar salv satt vera[56]. Enn sakir þess at hann vikr hvergi til sanninda fyrir hennar orð[57] eða annarra manna, gengr þessi[58] goða kona fram fyrir gvðs moðvr likneski, giorandi [með ørvggu hiarta ok trv[59] þvilika bæn, sem her mꜳ heyra: „Heyrðv, hin[60] sæta Maria guðs moðir, akall mitt[61] syndvgrar þinnar ambattar. Veit ek, [min signaða frv, at ek er aumlig i[62] þinv avgliti sakir þeirar [girnðar ok[63] vdygþar, er ek framða optsinnis[64] i moti fꜹþvr[65] ok moðvr i naqvemð við þenna vnga mann. Oc þvi er maklikt, at ek verði avgabragð ok brigzli manna fyrir hans meingerðir. Enn nv fyrir þa sꜹk, at þv, hin sætazta drotning himinrikis, syndir heiminvm hinn hæsta sannleik drottin várn Jesum Cristum, bið ek þina micla[66] miskvnn ok millde haleita, at þv virðiz vitnæ at bera þesso mali, sem ek syndvg hefi i moti þessvm vnga manni, at allir lofi þik ok øll verolldin viti, at þv ert męr ok gvðs moðir, Maria, brvnnr allrar milldi ok miskvnnar, eilifs fagnaðar vtan enda[67]. Sem hvn hefir sva sagt millvm annarra lvta, svarar likneski[68] sancte Marie sva hátt ok skyrt, at allir matto heyra: „Þat er minn vitnisbvrðr, at þv segir satt hvert orð af þessv efni.“ Siþan þagnar Mariv likneskit, enn sueinninn talar i kniam henni: „Þat sama ber ek her vm sem moðir min.“ Siþan þytr vpp kall[69] mikit vm kirkivna alla, þviat lyðrinn lofar gvð ok hans blezaðv[70] moðvr. Setr byskup siþan endiligan orskvrð, at þꜹ æfinliga eigaz skvlo ok vel saman vera. Jðraðiz[71] þa hinn vngi maðr sinnar þrø̨to ok þralyndis, oc bað gvð fyrirlata ser. Bø̨ttiz hann siþan harðla vel, halldandi sø̨miliga sina eiginkonv, meþan þꜹ lifðv. Gvði se lof ok dyrð.


Codex Arn-Magn. 233 Folio

Af guds modur Marie

Heyr þu, blezud guds getandi, sæl ok tignad fru sancta Maria! Huat megum ver fatækir af dyrd ok lofi þinna verdleika vtan uatta vpphaf, af þui at þin sæmd er meiri hærri ok skięrri en madr megi ordum inna edr hiarta til renna hennar miskuunsemi.


Her seghir af einum rikum manne

Einn rikr madr var i einshuerium stad, kynstorr ok veralldar frægr at sinni mekt ok sinu kostarhalldi, er hann ueitti dagliga. Hann atti dottur uæna med sinni husfru, hann vnni henne allmikit, þuiat hon var erfingi allz hans rikdoms eptir hans dag. Marga þeonostumenn ok riddara hellt þersi riki madr upp ꜳ sinn gard i ymissligt starf ok fiolskylldu, er honum ok hans godzi marga vega til heyrdi. I þeim sama stad setr þersi riki madr eitt uirduligt musteri uárri fru sancte Marie, ok þar hennar likneski hardla fritt, ꜳ þann hátt med uirktum gort, sem hon halldi blezud son sinn ser i fadmi.

Nu kemr sua til efnis, er stundir lida ok dottir rika manz geriz frumuaxta, at einn sueinn fodur hennar geriz henne miok kięrr at heimolleik ok nakuæmi þionostunnar, þar til er þau vonduz sua saman, at þat geck vt i holldliga ast með fullt verk milli karls ok konu. Þersi sueinn, sem (hon) elskar, var vænn madr ok uel mentr, ok stod til mikils rikdoms eptir nána frændr sina sua at lögvm, ef hann hefdi lengr lifad. Sua elskaz þau leyniliga,at engir menn gruna þeira gerdir, þar til er einn dag voru þau bædi stödd i Mariu kirkiu, þeiri sem fyrr var af sagt, talandiz þar med. Dottir rika manz talar sua: „Huat ætlar þu, minn kięri, huersu lengi mid munum halldaz ꜳ ockrvm astum.“ Hann svarar: „Þat ma mer liklikt þickia, at þat muni skammr timi vera, þui at ungr herra mun skiott geraz til at bidia þin.“ „Æigi þicki mer þat vist, segir hon, edr huat er? villtu eiga mik?“ „Enn þo at ek villdi, segir hann, man æigi sua buit standa.“ „Hui sva? segir hon. Ek vil giarna eiga þik.“ Hann svarar: „Min kięra vnnazta, hui setr þu mer sua þungan gys (i) dag, sem alldri fyrr, at þu munir uilia eiga mik sua fatækan mann, sua ueralldar rik sem þu ert, ok stendr til mestu sæmda i þersi halfu heimsins.“ Hon svarar: „Gef engan gaum at minum rikdomi edr þinu fatæki, þuiat mattugr er gud audæfum veralldar at skipta, ok sua at taka af odrum, enn gefa odrum. Þat er ok æigi þrá minnar gerdar, þo at þu fair sæmd af minu godzi. Enn af sua berr til, at þu uerdir rikari enn ek, truir ek, at þer muni vel fara.“ Hann svarar: „Huat mun ockr tueimr einum vinna slikt at tala, þar sem vid truum engum manni slikt at heyra edr hia vera.“ „Æigi hindrar ockr, segir hon, uattana, þi at likneski varrar fru sancte Marie guds modur horfir i moti ockr, ok hennar blezadi son i kneam henne, tak i hond mer vid þeira uitni, at ek skal vera þin eiginkona, enn þu minn bondi æfinliga, medan mid[72] lifum bædi.“ Huat þarf her um lengra, sua gerir hann, stendr vpp ok hefir frammi festarmál, nefnir i uitni blezadu drottningu Mariam ok Jesum son hennar, at eiginord skal med þeim vbrigdiliga standa. Eptir þetta gert lifa þau sem adr i lystingum sins uilia.

Lida nu timar, sua at hinn riki madr tekr miok elldaz, stirdna þa radin enn sturlaz gosin, sua at i hörmum ok eyzlu stendr huetuetna. Ok i þann tima sem godzin ero at falli komin, andaz hinn riki madr. Striuka nu audæfin aptr ok framm med gripdeilldum ok forsealeysi. Ok vndir þersum timum sálaz rikr frændi þersa hins vnga mannz, er fyrr var getit, berr þa undir hann sua mikla erfd, at hans rikdomr er miklu meiri enn nu var hans unnuztu vordinn. Þui kastar hann nu dygdinni ut i uindinn, farandi a brott af þeira gardi, sem adr hafdi hann kátr verit margan godan dag, sækir heim sin goðz ok ueitir þeim forsea, enn uanrækir allt þat goðz, sem hans eiginkonu til heyrir, talandi þat ser i hiarta, at hann vill vid hana ecki hallda þeira einkamal. Vuinr allz mannkyns tiar honum þat nu, at hann ma fꜳ ser vænna kost. Er nu þui likt, at hann seti henni hina mestu fyrirlitning ꜳ þeim sama lut, sem hann hefir sealfr veitt henne. Ok er (hon) verdr viss þersa lausleiks, ferr hon ꜳ hans fund, tiandi honum i fyrstu einum samt, huat þau hafa talad ok gört, bidr hann fyrir guds skylld æigi bregdaz ser, segir sua, at vattar voru vid kaup þeira, sua at þeim mun æigi duga at riufua. Her i moti stendr hann sua hardr ok skiptiligr i sinu hiarta, at hann segir hana allt liuga, ok segiz henne alldri iataz hafa til bonda edr sik i nockuru bundinn vid hana, sua at hann megi æigi frials vera. Sem nu er greint, ferr i milli þeira ꜳ sömu leid i annan tima ok hinn þridia, at hon sækir hann heim, ok segir satt, en hann lygr i [moti. Ok er][73] hon skilr sik ecki uinna i erfidi vid hann, sækir hon a fund [byskups er fyrir] var þeiri cristni, segiandi, honum allan vöxt ꜳ þeira mali [allt fra up]phafi. Enn byskup svarar henne: „Dottir, hveriu profi þicki þer [sem þu mu]nir fa komit ꜳ þetta mal? Þu segir, en hann þrætir, ok engir menn [til uitnisb]urdar, huart sannara segir.“ „Minn herra, segir hon, ek hefir a þi [orugga tru], at min sæta fru sancta Maria muni þetta mal æigi hea [ser leida he]lldr sanninda vitni vm bera, þui at i sinni ast ok misk[unn ser ho]n, huerr haski þar ma af standa, ef minn eiginbondi [fær ser adr]a konu, en ek hans eiginkonu fær mer annan mann til bon[da, ok þui bi]dr ek, at þer stefnit honum þing i dag til þersar somu kirkiu [at heyra] þeira vitnisburd, þann sem gengr yfir ockrum malum.“ Byskup [svarar: „Mi]kil er trua þin, kona! Far þu i fridi, enn ek mun göra [sem þu be]idir.“ Sidan gorir hann bref þeim vnga manni, ok bydr honum [framm til kirk]iunnar.

A þann dag drifr þar saman mugr manz bædi innan borgar [o]k vida annars stadar, þuiat ꜹllum var mikil foruitni ꜳ, hvat [mundi t]il vegar ganga. Sem byskup er til kirkiu kominn ok sa vngi [madr, hefr r]ika mannz dottir þar fyrst vpp þeira gerd, at hann hafi iataz henni . . . . . ok bidr hann i moti ganga þui sem hann veit i milli guds ok manna . . . . . satt vera. Enn sakir þers at hann vikr huergi til sanninda fyrir [hennar ord eda] annarra manna, gengr þessi goda kona framm fyrir likneskit, görandi [med oruggu] hiarta ok tru þilika bæn sem nu ma her heyra: „Heyr [þu, hin sæta M]aria guds modir, ꜳkall mitt syndugrar ambattar þinnar! Ve[it ek, min si]gnada fru, at ek em vmaklig þinu augliti sakir þeirar [vdygdar ok] girndar, er ek framda optsinnis moti fodur ok modur i [nakuæmd vid] þenna mann hinn unga, ok þui er makligt, at ek uerdi at ꜹ[gabragdi o]k brigzli manna fyrir hans meingerdir. Enn nu fyrir þa sꜹk at þv [hin sæta]zta himinrikis drottning syndir heiminum hinn hæst[a sannleik drott]in varn Jesum Cristum, bidr ek þik þeirar miklu miskunnar [ok milldi ha]leitrar, at þu virdiz vitni at bera þersu mali, sem ek syn[dug hefi i m]oti þersum vnga manni, at allir lofi þik ok ꜹll verolldin [viti at þu e]rt mær ok guds modir ok miskunn eylifs fagnadar [vtan enda. A]men.“ Sem hon hefir sua sagt i milli annarra luta, svarar [likneski sancte] Marie sua hatt ok skyrt, at allir mattu heyra: „Þat er [minn vitnis]burdr, at þu segir satt huert ord af þessu efni.“ Sidan þag[nar Mariu likn]eskit, enn sueinninn talar i kniam henne: „Þat sama ber ek her [vm sem mi]n modir.“ Sidan þytr upp kall mikit um alla kirkiuna, þui [at lydrinn lo]fadi gud ok hans blezadu modur. Setr byskup sidan endali[gan orskurd a]t þau skulo vera [æfi]nlig hion ok vel saman vera. Idraz [þa hinn ungi madr s]innar þrætu ok þralyndis ok bad gud fyrirlata ser. Bættiz hann [sidan hardl]a ual, halldandi sæmiliga samuist vid sina konu me[dan þau lif]du. Gudi lof ok hans signadu modur sancte Marie. Amen.




Fotnoter:

  1. saal. E; mgl. St.
  2. þinne tilf. E.
  3. [mgl. E.
  4. [eda hiarta til koma E.
  5. Fra sueini E.
  6. einhverium E.
  7. hiellt E.
  8. [mgl. E.
  9. [mgl. E.
  10. [sinn blezada son sier i fadmi E.
  11. þionostumadr E.
  12. [ok sua uonduzt þau til samans, at ut geck E.
  13. karlmanz E.
  14. [mgl. E.
  15. [rika frændr nꜳna. Sua elskuduzt E.
  16. [munum uer halldit fꜳ astum ockrum E.
  17. [mgl. E.
  18. þat E.
  19. mgl. E.
  20. uillda E.
  21. kærazta E.
  22. i dag tilf. E.
  23. aunguann E.
  24. audrædum E.
  25. [mgl. E.
  26. verdir E.
  27. vid E.
  28. likneskia E.
  29. [blezadr son E.
  30. [þeira uitnum E.
  31. [mgl. E.
  32. [mgl. E.
  33. sua tilf. E.
  34. [Lidr nu suo, at riki madr elldizt E.
  35. saal. E; sturðlaz St.
  36. [er E.
  37. [þessu E.
  38. [þa var uordinn hans unnuztu E.
  39. forsia E.
  40. [nu, at hann mætti E.
  41. [sialfr ueitti E.
  42. [þessa uiss E.
  43. [leyniliga E.
  44. [hafa verit kaup E.
  45. [mgl. E.
  46. [mgl. E.
  47. [sier ecki tia, fer hun til byskups, segiande honum allann malauoxt E.
  48. þiki E.
  49. [er þu segir, enn hann þrætir i mot, ok avngvann mann E.
  50. mune E.
  51. annarar E.
  52. [mgl. E.
  53. [mgl. E.
  54. [at þu stefnir E.
  55. sama tilf. E.
  56. [hefir dottir rika mannz þar upp alla sogu E.
  57. ordum E.
  58. hin tilf. E.
  59. [mgl. E.
  60. saal. E; enn St.
  61. mgl. E.
  62. [mik omakliga E.
  63. [mgl. E.
  64. mgl. E.
  65. fedr E.
  66. miklu E.
  67. Amen tilf. E.
  68. likneskia E.
  69. saal. E; karl St.
  70. signudu E.
  71. saal. E; iðraziz St.
  72. Slik i teksten.
  73. Et Blad er beklippet i Codex, saa at Begyndelsen af hver Linie i første Spalte mangler; det manglende er sat mellem [ ].