Forskjell mellom versjoner av «Steins þáttr Skaftasonar»

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
m
 
Linje 6: Linje 6:
 
|-
 
|-
 
!  !! [[Fil:Original.gif|32px|link=Fjörutíu Íslendinga þættir: Steins þáttr Skaftasonar]] !!  !!  !!  !!  !!  
 
!  !! [[Fil:Original.gif|32px|link=Fjörutíu Íslendinga þættir: Steins þáttr Skaftasonar]] !!  !!  !!  !!  !!  
 +
|-
 +
!  !! [[Fil:Original.gif|32px|link=Steins þáttr Skaptasunar]] !!  !!  !!  !!  !!
 
|-
 
|-
 
|}
 
|}

Nåværende revisjon fra 19. apr. 2021 kl. 13:12

Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif
Original.gif


Íslendinga sögur

Steins þáttr Skaftasonar

Guðni Jónsson

bjó til prentunar


1. Höfðingjasynir fóru útan.

Sumar þetta kom af Íslandi at orðsending Óláfs konungs Steinn, sonr Skafta lögsögumanns, Þóroddr, sonr Snorra goða, Gellir, sonr Þorkels, Egill, sonr Síðu-Halls, bróðir Þorsteins. Guðmundr Eyjólfsson hafði andazt áðr um vetrinn. Þeir inir íslenzku menn fóru þegar á fund Óláfs konungs, er þeir máttu við komast. En er þeir hittu konung, fengu þeir þar góðar viðtökur ok váru allir með honum.


2. Gellir fór til Íslands með orðsendingar konungs.

Óláfr konungr heimti til máls við sik þá menn, er komit höfðu af Íslandi, Þórodd Snorrason, Gelli Þorkelsson, Stein Skaftason, Egil Hallsson.
   Þá tók konungr til máls: "Þér hafið í sumar vakit við mik þat mál, at þér vilduð búast til Íslandsferðar, en ek hefi veitt engi órslit hingat til um þat mál. Nú vil ek segja yðr, hvernug ek ætla fyrir. Gellir, þér ætla ek at fara til Íslands, ef þú vill bera þannug erendi mín, en aðrir íslenzkir menn, þeir er nú eru hér, þá munu engir til Íslands fara, fyrr en ek spyr, hvernug þeim málum er tekit, er þú, Gellir, skalt þannug bera."
   En er konungr hafði þetta upp borit, þá þótti þeim, er fúsir váru fararinnar ok bannat var, súskapr mikill hafðr við sik, ok þótti seta sín ill ok ófrelsi.
   En Gellir bjóst til ferðar ok fór um sumarit til Íslands ok hafði með sér orðsendingar þær þangat, er hann flutti fram annat sumar á þingi.
   En sú var orðsending konungs, at hann beiddi þess Íslendinga, at þeir skyldu taka við þeim lögum, sem hann hafði sett í Nóregi, en veita honum af landinu þegngildi ok nefgildi, penning fyrir nef hvert, þann er tíu væri fyrir alin vaðmáls. Þat fylgði því, at hann hét mönnum vináttu sinni, ef þessu vildi játa, en elligar afarkostum, þá sem hann mætti við komast.
   Yfir þessu tali sátu menn lengi ok réðu um sín í milli, ok kom þat ásamt at lykðum með allra samþykki at neita skattgjöfum ok öllum álögum, þeim er kraft var. Ok fór Gellir þat sumar útan ok á fund Óláfs konungs ok hitti hann þat haust í Vík austr, þá er hann var kominn af Gautlandi ofan.


3. Steinn hljóp í brott ok drap ármann konungs.

Þóroddr Snorrason ok Steinn Skaftason unðu illa, er þeir fóru eigi í sjálfræði.
   Steinn Skaftason var manna fríðastr ok bezt at sér gerr um íþróttir, skáld gott ok skartsmaðr mikill ok metnaðarfullr. Skafti, faðir hans, hafði ort drápu um Óláf konung ok hafði kennt Steini. Var svá ætlat, at hann skyldi færa kvæðit konungi. Steinn batzt eigi orða ok ámælis við konung bæði sundrlausum orðum ok samföstum. Báðir váru þeir Þóroddr óvarmæltir, segja svá, at konungr vildi verr hafa en þeir, er sonu sína höfðu sent honum til trúnaðar, en konungr lagði þá í ófrelsi. Konungr reiddist.
   Þat var einnhvern dag, er Steinn Skaftason var fyrir konungi ok spurði hann máls, ef hann vildi hlýða drápu þeiri, er Skafti, faðir hans, hafði ort um konung.
   Hann segir: "Hitt mun fyrst til, Steinn, at þú kveðir þat, er þú hefir ort um mik."
   Steinn segir, at þat er ekki, er hann hefir ort. "Em ek ekki skáld, konungr," segir hann, "en þótt ek kynna yrkja, þá myndi yðr þykkja þat sem annat um mik heldr lítilvægligt."
   Gekk Steinn þá í brott ok þóttist finna, hvar til hann mælti,
   Þorgeirr hét ármaðr konungs, er réð fyrir búi hans í Orkadal. Hann var þá með konungi ok heyrði á ræður þeira Steins. Fór Þorgeirr heim litlu síðar.
   Þat var á einni hverri nótt, at Steinn hljóp í brott ór bænum ok skósveinn hans með honum. Fóru þeir upp um Gaularás, svá út til þess, er þeir kómu í Orkadal, en at kveldi kómu þeir til konungsbús þess, er Þorgeirr réð fyrir. Bauð Þorgeirr Steini þar at vera um nóttina ok spurði, hverju gegndi um farar hans. Steinn bað hann fá sér hest ok sleða með. Sá hann, at þar var heim ekit korni.
   Þorgeirr segir: "Eigi veit ek, hvernug af stenzt um för þína, hvárt þú ferr nökkut í konungs leyfi. Þótti mér fyrra dags ekki mjúkt fara orð milli ykkar konungs."
   Steinn mælti: "Þótt ek sjá at engu sjálfráðr fyrir konungi, þá skal ek ekki svá fyrir þrælum hans."
   Brá hann sverði, ok drap hann síðan ármanninn, en hann tók hestinn ok bað sveininn hlaupa á bak, en Steinn settist í sleðann, fóru þá veginn, óku nóttina alla. Fóru þeir ferðar sinnar, til þess er þeir kómu ofan á Mæri í Súrnadal. Síðan fá þeir sér flutningar yfir fjörðu. Fór hann sem ákafligast. Ekki sögðu þeir mönnum víg þetta, þar sem þeir kómu, en kölluðust vera konungsmenn. Fengu þeir góðan forbeina, hvar sem þeir kómu.
   Þeir kómu at kveldi eins dags í Gizka til bús Þorbergs Árnasonar. Var hann eigi heima, en kona hans var heima, Ragnhildr, dóttir Erlings Skjálgssonar. Fekk Steinn þar allgóðar viðtekjur, því at þar váru áðr kunnleikar miklir með þeim.


4. Ragnhildr tók við Steini.

Sá atburðr hafði áðr orðit, þá er Steinn hafði farit af Íslandi, - átti hann þá sjálfr skip þat, er hann kom af hafi útan at Gizka, ok lágu þar við eyna, - þá lá Ragnhildr ok skyldi léttari verða ok var allþungt haldin, en prestr var engi í eyjunni ok engi nær. Var þá komit til kaupskipsins ok spurt at, ef þar væri prestr nökkurr. Þar var einn prestr á skipi, er Bárðr hét, vestfirzkr maðr, ungr ok lærðr heldr lítt. Sendimenn báðu prest fara með sér til húss. Honum þótti sem þat myndi vera vandi mikill, en vissi fákunnandi sína ok vildi eigi fara. Þá lagði Steinn orð til við prest ok bað hann fara.
   Prestr svarar: "Fara mun ek, ef þú ferr með mér. Þykkir mér traust at því til umráða."
   Steinn segir, at hann vill víst þat til leggja. Síðan fara þeir til bæjarins ok þar til, er Ragnhildr var. Litlu síðar fæddi hon barn, þat var mær, ok þótti heldr ómáttuligt. Þá skírði prestr barnit, en Steinn helt meyjunni undir skírn, ok hét sú mær Þóra. Steinn gaf meyjunni fingrgull. Ragnhildr hét Steini vináttu sinni fullkominni, ok hann skyldi þangat koma á hennar fund, ef hann þættist hennar liðsemðar þurfa. Steinn segir svá, at hann myndi eigi fleirum meybörnum undir skírn halda, ok skilðust þau at svá búnu.
   En nú var þar komit, er Steinn heimti þessi vilmæli at Ragnhildi ok segir, hvat hann hefir hent, ok svá þat, at hann mun hafa orðit fyrir reiði konungs. Hon segir svá, at máttr skal at magni um liðveizlu hennar, bað hann þaðan bíða Þorbergs, skipaði honum it næsta Eysteini orra, syni sínum. Hann var þá tólf vetra gamall. Steinn gaf gjafar þeim Ragnhildi ok Eysteini. Þorbergr hafði spurt allt um farar Steins, fyrr en hann kæmi heim, ok var hann heldr ófrýnn.
   Ragnhildr gekk til máls við hann ok segir honum um farar Steins ok bað hann taka við Steini ok sjá á mál hans.
   Þorbergr segir: "Ek hefi spurt," segir hann, "at konungr hefir eiga látit örvarþing eftir Þorgeir ok Steinn er útlægr gerr, svá þat, at konungr er inn reiðasti. Ok kann ek mér meiri svinnu en at takast á hendr einn útlendan mann ok hafa þar fyrir reiði konungs. Láttu Stein fara í brott heðan sem skjótast."
   Ragnhildr svarar, segir, at þau. mundu bæði í brott fara eða bæði þar vera.
   Þorbergr bað hana fara, hvert er hon vildi. "Vænti ek þess," segir hann, "þótt þú farir, at þú komir skjótt aftr, því at hér munu vera metorð þín mest."
   Þá gekk fram Eysteinn orri, sonr þeira. Hann mælti ok segir svá, at hann mun eigi eftir vera, ef Ragnhildr færi í brott.
   Þorbergr segir, at þau lýstu mikla þrágirni ok ákaflyndi í þessu, - "ok er þat nú vænst," segir hann, "at þit ráðið þessu, þó þykkir ykkr allmiklu skipta. En of mjök er þér ættgengt, Ragnhildr, at virða lítils orð Óláfs konungs."
   Ragnhildr segir: "Ef þér vex allmjök fyrir augum at halda Stein, þá far þú sjálfr með honum á fund Erlings, föður míns, eða fá honum þat föruneyti, er hann komist þangat í friði."
   Þorbergr segir, at hann mun ekki Stein þangat senda, - "ok mun Erlingi þó ærit margt til handa bera, þat er konungi sé misþokki á."
   Var Steinn þar um vetrinn. En eftir jól kómu til Þorbergs sendimenn konungs með þeim orðum, at Þorbergr skal koma á fund hans fyrir miðja föstu, ok er lagt ríkt við þessa orðsending. Þorbergr bar þat fyrir vini sína ok leitaði ráðs, hvárt hann skyldi á þá hættu leggja at fara á fund konungs at svá förnu máli, en fleiri löttu ok kölluðu þat ráð at láta fyrr Stein af höndum en fara á vald konungs. Þorbergr var hins fúsari, at leggjast eigi ferð undir höfuð.


5. Liðsafnaðr Þorbergs.

Nökkuru síðar fór Þorbergr til fundar við Finn, bróður sinn, ok bar þetta mál fyrir hann ok bað hann til farar með sér.
   Finnr svarar, segir, at honum þótti illt ofkvæni slíkt, at þora eigi fyrir konu sinni at halda einurð við lánardróttin sinn.
   "Kost muntu eiga," segir Þorbergr, "at fara eigi, en þó ætla ek, at þú letist meir fyrir hræðslu sakir en hollustu við konung."
   Skilðust þeir reiðir. Síðan fór Þorbergr á fund Árna Árnasonar, bróður síns, ok segir honum þetta mál svá búit ok bað hann fara með sér til konungs.
   Árni segir: "Undarligt þykkir mér um þik, svá vitran mann ok fyrirleitinn, er þú skalt rasat hafa í svá mikla óhamingju ok hafa fengit konungs reiði, þar er engi bar nauðsyn til. Þat væri nökkur várkunn, at þú heldir frænda þinn eða fóstbróður, en þetta alls engi, at hafa tekizt á hendr mann íslenzkan at halda, útlaga konungs, ok hafa nú þik í veði ok alla frændr þína."
   Þorbergr segir: "Svá er sem mælt er: Einn er aukvisi ættar hverrar. Sú óhamingja föður míns er mér auðsæst, hversu honum glapnaði sonaeign, er hann skyldi fá þann síðast, er engi líkendi hefir várrar ættar ok dáðlauss er. Myndi þat sannast, ef mér þætti eigi við móður mína skömm mælt, at ek mynda þik aldrigi kalla várn bróður."
   Sneri þá Þorbergr í brott ok fór heim ok var heldr ókátr. Síðan sendi hann orð norðr til Þrándheims á fund Kálfs, bróður síns, ok bað hann koma til Agðaness móti sér. Ok er sendimenn hittu Kálf, þá hét hann ferðinni ok hafði engi orð fyrir.
   Ragnhildr sendi menn austr á Jaðar til Erlings, föður síns, ok bað hann senda sér lið. Þaðan fóru synir Erlings, Sigurðr ok Þórir, ok hafði hvárr þeira tvítugsessu ok á níu tigu manna. En er þeir kómu norðr til Þorbergs, þá tók hann við þeim sem bezt ok feginsamligast. Bjóst hann þá til farar, ok hafði Þorbergr tvítugsessu. Fóru þeir þá norðr leið sína. Ok er þeir kómu …, þá lágu þar fyrir Finnr ok Árni, bræðr Þorbergs, með tvær tvítugsessur. Fagnaði Þorbergr vel bæðrum sínum ok segir, at þá hefði tekit brýningunni. Finnr kvað þess sjaldan hafa þurft við sik.


6. Árnasynir fundu konung.

Síðan fóru þeir með liði því öllu norðr til Þrándheims, ok var þar Steinn í för. Ok er þeir kómu til Agðaness, þá var þar fyrir Kálfr Árnason, ok hafði hann tvítugsessu vel skipaða. Fóru þeir með því liði inn til Niðarhólms ok lágu þar um nótt.
   Eftir um morgininn áttu þeir tal sitt. Vildi Kálfr ok synir Erlings, at þeir færi öllu liðinu inn til bæjarins ok léti þá skeika at sköpuðu, en Þorbergr vildi, at fyrst væri með vægð farit ok láta boð bjóða. Samþykkðist Finnr því ok Árni. Var þá þat af ráðit, at þeir Finnr ok Árni fóru fyrst til fundar við Óláf konung, fáir menn saman. Konungr hafði þá spurt um fjölmenni þat, er þeir höfðu, ok var hann heldr styggr í ræðunni þeira. Fiðr bauð boð fyrir Þorberg ok svá fyrir Stein, bauð hann, at konungr skyldi fé gera svá mikit sem hann vildi, en Þorbergr hafa landsvist ok veizlur sínar, Steinn lífs grið ok lima.
   Konungr segir: "Svá lízt mér sem þessi för muni vera svá, at þér munið nú þykkjast hafa hálf ráð við mik eða meir. En þess mun mik sízt vara af yðr bræðrum, at þér munduð með her fara í móti mér. Kenni ek ráð þessi, er þeir Jaðarbyggjar munu hafa upp hafit. En ekki þarf mér fé bjóða."
   Þá segir Finnr: "Ekki höfum vér bræðr fyrir þá sök haft liðsafnað, at vér munim ófrið bjóða yðr, konungr, heldr berr hitt til, konungr, at vér viljum yðr fyrst bjóða vára þjónustu, en ef þér neitið ok ætlið Þorbergi nökkura afarkosti, þá munum vér fara allir með lið þat, er vér höfum, á fund Knúts ins ríka."
   Þá leit konungrinn við honum ok mælti: "Ef þér bræðr vilið veita mér svardaga til þess at fylgja mér innan lands ok útan lands ok skiljast eigi við mik, nema mitt lof ok leyfi sé til, - eigi skuluð þér leyna mik, ef þér vituð mér ráðin svikræði, - þá vil ek taka sætt af yðr bræðrum."
   Síðan fór Finnr aftr til liðs síns ok segir þessa kosti, er konungr hafði gert þeim. Bera þeir nú saman orð sín.
   Segir Þorbergr, at hann vill þenna kost fyrir sína hönd. "Em ek ófúss," segir hann, "at flýja af eignum mínum ok sækja til útlendra höfðingja. Ætla ek mér munu ávallt at sæmð at fylgja Óláfi konungi ok vera þar, sem hann er."
   Þá segir Kálfr: "Enga eiða mun ek vinna konungi, en vera þá eina hríð með konungi, er ek held veizlum mínum ok öðrum metorðum ok konungr vill vera vinr minn, ok er þat minn vili, at svá gerim vér allir."
   Finnr svarar: "Til þess mun ek ráða at láta Óláf konung einn ráða skildögum milli okkar."
   Árni Árnason segir svá: "Ef ek em ráðinn til at fylgja þér, Þorbergr bróðir, þóttú vilir berjast við konung, þá skal ek eigi við þik skiljast, ef þú tekr betra ráð, ok mun ek fylgja ykkr Finni ok taka þann kost, sem þit séð ykkr til handa."
   Gengu þeir þá þrír bræðr á eitt skip, Þorbergr, Finnr, Árni, ok reru inn til bæjar, ok síðan gengu þeir á konungs fund. Fór þá fram þetta sáttmál, at þeir bræðr svörðu konungi eiða.
   Þá leitaði Þorbergr Steini sættar við konung. En konungr segir, at Steinn skyldi fara í friði fyrir honum, hvert er hann vildi, - "en eigi mun hann með mér vera síðan," segir hann.
   Þá fóru þeir Þorbergr út til liðsins. Fór þá Kálfr inn á Eggju, en Finnr fór til konungs, en Þorbergr ok annat lið þeira fór heim suðr. Steinn fór suðr með sonum Erlings, en um várit snemma fór hann vestr til Englands, en síðan til handa Knúti inum ríka ok var með honum lengi í góðu yfirlæti.


7. Frá ævilokum Steins.

Steinn var með Knúti konungi um hríð ok var afburðarmaðr mikill at vápnum ok klæðum, ok var hann þá kallaðr Steinn inn prúði. Svá hafa sagt fornir fræðimenn, at Steinn gerði svá mikit offors, at hann skipaði hest sinn með gull ok bjó hófinn fyrir ofan. Knúti konungi þótti hann keppast um skrautgirni við sik, ok því fór Steinn í braut frá honum. Steinn var í förum síðan.
   En þau urðu ævilok hans, at hann braut skip sitt við Jótlandssíðu ok komst einn á land. Hann var þá enn skrautliga búinn ok hafði mikit fé á sér ok var dasaðr mjök. Kona nökkur fann hann, er fór með klæði til þváttar. Hon hafði vífl í hendi. Hann var máttlítill ok lá í brúki. Hon sá, at hann hafði mikit fé á sér. Síðan fór hon til ok barði hann í hel með víflinni ok myrði hann til fjár, at því er menn segja eða hyggja um. Gafst honum svá af ofmetnaði ok óhlýðni við Óláf konung.