Þáttr Egils Hallssonar ok Tófa Valgautssonar
| Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Denne teksten finnes på følgende språk ► |  |
 |
Eptir gömlum handritum
Fimta bindi.
Útgefnar að tilhlutun hins
Kaupmannahöfn 1830
Þættir er viðkoma sögu Ólafs konúngs helga.
G.
Þáttr Egils Hallssonar ok Tófa Valgautssonar.
Frá Valgauti Jarli.
Valgautr hét jarl ríkr, er réð fyrir Gautlandi, hann átti son þann, er Tófi hét; hann var vænn ok skörúngr mikill; hann fór á fund Ólafs Tryggvasonar, ok tók skírn, ok var með honum. Valgautr þóttist orðit hafa fyrir miklum vansa, ok vildi aldri sjá hann síðan. Tófi var lengi í kaupferðum, hann kom skipi sínu eitt sumar í Horhafjörð, ok fór til vistar til Hofs; þar bjó Egill Hallsson; hann átti Þorlaugu, þeirra dóttir hét Þorgerðr. Egill spurði Þorlaug, hversu fjárhagr þeirra færi fram; hún kveðst ekki at öðru hyggja enn því, at forræði héldist fyrir innan stokk ok ráðahagr þeirra. Þat er mál manna, segir Egill, at við séum litlir fjárhagamenn bæði, ok treysti ek eigi at ráðahagrinn haldist, ok því ætla ek utan með Tófa í vor. Svá gjörðu þau, ok urðu þau vel reiðfara, fóru þeir Tófi ok Egill brátt á konúngs fund; konúngr bauð Tófa til hirðvistar ok svá Agli, en hann leigði Þorlaugu garð fyrir sakir æsku Þorgerðar.
Frá Agli Hallssyni.
2. Þenna vetr[1] var Egill Hallsson með Ólafi konúngi, ok hafði virðíngar miklar, en er skamt var af vetri, ógladdist Egill; Tófi spurði, ef konúngr fyndi ógleði hans, ok kvað þat tilkoma, er kona hans ok dóttir var annarsstaðar: ok vilda ek at þær færi híngat; konúngr lét svá vera. Öllum konúngs mönnum líkaði vel til Egils, en mærin var þá á hinn átta vetr. Tófi leiddi Þorgerði til konúngs, ok bað hann mæla til hennar nökkurum merkiligum orðum, at þá mætti eðr þætti hirðmönnum vera meira vert um hana. Konúngr svarar: gott er góðum orðum til hennar at mæla, þvíat Íslendíngar munu hennar hafa miklar nýtjar ok lángar ok hennar afkvæmis. Þetta spámæli Ólafs konúngs birtist svá, at Þorgerðr Egilsdóttir var móðir hins helga Jóns biskups. Tófi sagði at þeir Egill höfðu gjört félag með sér, ok ætluðu þar með til Englands; konúngr leyfði þat eigi, ok kvað þá skyldu fara með sér, ef hann færi suðr til Danmerkr, ok varð svá at vera, sem konúngr vildi; ok leið svá vetrinn.
Er Egill ok Tófi leystu bandíngja.
3. Þá er Ólafr konúngr lá þar[2] átti hann tal ok stefnur við sína menn; þat var einhverja nótt, at þeir áttu vörð at halda á konúngs skipi Egill Hallsson ok Tófi Valgautsson, er furr var getit, en er þeir sátu at verðinum, þá heyrðu þeir grát ok veinan þar til er var hertekit fólk, var þat bundit um nætr á landi uppi, voru þat mest 12 vetra gömul börn ok vetrgömul ok þar í milli, ok aðrir frændr manna ok virktamenn; var því þetta gjört, at þeir ætluðu at þeir mundu leysa þá út með fé, er áttu. Tófi sagði, at honum þótti íllt at heyra á gaulun þeirra, ok bað Egil fara til með sér, at leysa fólkit ok láta hlaupa, hvert er vildi. Egill kveðst ætla, at eigi mundi hlýðast bregða boði konúngs; en þó fóru þeir til, ok skáru böndin af fólkinu ok hleyptu á braut öllum; þetta verk var óvinsælt af liðsmönnum, en konúngrinn varð svá reiðr, at hélt við voða sjálfan, ok mælti: bæði er, at þeir þikkjast miklir, enda eru þeir svá, er þeir vijla at aungu mín ráð hafa, ok eigi veit ek, nær þeir koma jafnmiklu fé undir oss, sem þeir réðu undan oss; skulu vér nú brátt fara héðan. Um morguninn er þeir voru búnir, ok bryggjur voru á skip komnar, kallaði maðr af landi ofan, ok bað at fara með þeim; en þeim þótti maðrinn ómerkiligr ok gáfu aungvan gaum at honum; maðrinn bað þá fara fyrir hamargnípu eina, ok taka þar við sér, ok fór hann þángat, ok var eigi við honum tekit; þá kastaði hann glöðum á konúngs skipit, ok rauk ur dust, síðan kom sótt í lið konúngs, ok var þat hjartverkr, ok lágu menn 2 dægr eðr eitt. Egill tók sótt þessa; Tófi spurði at sótt Egils; hann kveðst hafa þá sótt, er þar fór yfir. Tófa þótti mein mikit á sótt Egils; mein eru, sagði Egill, þvíat mik uggir at samanfari guðs reiði ok konúngs, ok er mér þat mest ángr, at ek em missáttr við konúng, ok bað hann fara, at leita um sættir við hann. Ek er eigi allvell tilfær eðr tilfallinn, sagði Tófi, at fara á konúngs fund, þvíat ek em borinn sömu sök sem þú; en þó skal ek fara. Hann tjáði mál Egils fyrir konúnginum, en konúngr leit eigi til hans. Tófi sagði Agli þetta. Svá mun mér þikja, sagði Egill, sem muni meira áliggja, ef þú ferr í annat sinn. Tófi fór, ok talaði um vanmátt Egils. Konúngr leit til hans reiðugliga, svá at menn hlupu í milli. Tófi sagði Agli. Egill svarar, ok kveðst hvert mál þikja til skila fært, ef þrisvar er reynt. Reynt þikjumst ek hafa, sagði Tófi; satt er þat, sagði Egill, en at hugi hvers manns er lítill, þá er hann er sjúkr, ok bað segja Finni Árnasyni, at hann færi á konúngs fund með hans erindi; hann fór þegar, ok spurði, hvert konúngr hefði frétt vanmátt Egils. Kónúngr kveðst spurt hafa; hefir þú spurt þat, at hann berr sótt sína prýðiligar enn aðrir menn? hann stynr eigi, kvað Finnr, sem aðrir menn, er æpa upp jafnsjúkir. Svá er, kvað konúngr; mein munu þér á þikja á sótt Egils, sagði Finnr. Mein víst, sagði kónúngr, ok þau mest, at Agli batnaði, svá at við mættum kæra mál okkur í Noregi. Reiðr ertu nú, herra! kvað Finnr, ok mun þetta mest gjört til þess, at vér skulum eigi gjöra í móti þínum vilja, en eigi mæli ek þetta af alvöru, þvíat þér kennið oss, at vér séum skamrækir, ok segið þat yðvarn vilja, ok því væntum vér at þér munið skamrækir við oss vera, þvíat vér hættum opt lífi voru fyrir yðrar sakir, ok sjáum vér til margfaldra launa af þér fyrir þat. Finnr tók í hönd konúngi, ok fylgði hann Finni tregliga; konúngr spurði, ef Egill hefði honum orð sendt. Egill kvað þat satt; hvat viltu mér? kvað konúngr. Egill svarar: færa mik í frið við yðr, herra! ok Tófa Valgautsson, er nauðigr gjörði á mót yðrum vilja. Konúngr svarar: þér ef mikit fyrir máli, ok þarftu skamt um þetta at tala, þvíat þú þiggr eigi í frið hvorki hann né þik. Þess vil ek biðja, sagði Egill, at þér sjáið á með Þorlaugu, konu minni, ef mín missir við. Ekki stríði ek konum, sagði konúngr; en ef eigi er skyldara tal við mik, þá geng ek á braut. Egill bað konunginn taka á meininu, ok kveðst heldr muna, ef þat væri á efstum slundum lífs hans. Konúngr kveðst enginn læknir vera, ok kvað aungvan mann kenna Agli þróttleysi. Finnr mælti: þau eru mest metorð, er Egill gjörði, þvíat hann kveðst þat ætla, at saman mundi fara guðs vili ok þinn, ok minnst á þat, hvers þá kant Egil, þar er þú settist upp í nótt þrisvar, ok straukt votum dúki um augu þér, ok vart búinn at leysa fólkit, ok þá mundir leyst þat hafa, ef minni heipt væri á milli ykkar Knúts konúngs, ok margir verða um sárt at gjalda fyrir yðrar sakir; Egill hafði huggæði sem þér, en meira þróttsinni enn allir menn aðrir. Konúngr tók þá á síðu Egils, ok tók þegar úr allan verkinn; eptir þat var leitat meir um sættir með þeim konúngi af þessum atburð, ok kom aldri gjörnínga sótt (meir) í lið Ólafs konúngs. Svá segja sumir menn, at Knútr konúngr hafi keypt at finnskum manni at gjöra gjörníngar í lið Norðmanna. Ólafr konúngr bjó nú ferð sína austr undan Knúti konúngi, þá báðu þeir Egill ok Finnr (fyrir) Tófa, ok beiddu honum friðar, ok buðu fé til sættar. Konúngr gjörði kosti á því, ok mælti: sendiför hefi ek ætlat ykkr, at þið komið Valgauti á minn fund, ok munu þið eigi koma honum, nema hann vill sjálfr fara. Egill bað sér hvíldar um 3 nætr eptir sóttina; konúngi þótti hann þurfa þess. Þeir fara síðan ok koma aptan dags til Valgauts, þá er borð voru upptekin. Valgautr fagnaði Tófa, ok kveðst mundu gefa honum allt Gautland ok jarlsdóm, ok segja til fjárs þeirra allra, er hér hefði fólgit í jörðu, ef Tófi léti af sið þeim, er hann hefir vanvirdt alla frændr sína. Tófi svarar: eigi er svá tilfarit; við Egill erum missáttir við Ólaf konúng, ok er þat mitt friðkaup, ef þú kemr á hans fund, hversu sem með ykkr ferr; en ef þú villt eigi fara, þá er ek sæmdarlaus ok friðlaus, ok er meira verð reiði konúngs ok gæfa hans enn Gautland ok fé þitt allt. Valgautr þóttist mist hafa sonar síns, ok kvað hann eigi allnær geta, at hann mundi fara á fund þess manns, er slíku olli: ok á ek við hvorigan ykkarn vantalat, ykkarn Ólaf, ok kvað engi þá þurfa at ugga harðræði hans afgamals manns. Síðan talaði Egill mart um háttu Ólafs konúngs; en Valgautr kvaðst eigi heyra mega skjal þeirra, ok bað fylgja þeim í útiskemmu eina; þeim þótti gott at sofa einum saman ok svá at matast. En er Valgautr vaknaði úr svefni, þá spurði hann konu sína, hvert hann skyldi fara; hún bað hann ráða; hann kveðst ok at aungu mundu hafa, hvat hún segði til, ok kveðst fara mundu, ok kvað sér leitt at eigi legðist fyrir Tófa, ok kveðst eigi vita, hvat þess mundi vera í fari konúngsins, at þat væri betra enn allt Gautland. Svá þikir þér, sagði hún, sem ek mæli eptir Tófa, þá er ek leyfi Ólaf konúng ok svá háttu hans ok trú hans. Valgautr kveðst aungva breytni mundu upptaka, þó at hann færi, ok seldi henni í hendr fíngrgull til jarteigna, ef hann tekr skírn, at þá skyldi hún ok svá gjöra, ok allir þeir er hún kæmi ráðum við, ok þessar jarteignir kæmi til; en ef hún spurði hann drepinn, þá skyldi hún fyrst drekka erfi, en síðan gjöra bál ok brenna fé þetta allt, þat er hún mætti, ok gánga síðan sjálf á bálit. Um morguninn eptir fór Valgautr til skemmu þeirra Tófa, ok bað þá nú eigi dvelja, ef þeir vildu sjá þá konúng báða saman. Síðan fóru þeir á konúngs fund, hann sat þá yfir drykkjuborðum, er þeir kvomu; konúngr kvaddi fyrr Valgaut; hann tók seint máli konúngs, ok spurði, ef konúngr hefði honum orð sent, ok svá ef þat skyldi þeim Tófa friðkaup vera, ef hann kæmi á konungs fund, eða hvort konúngr vildi þat enda. Konúngr kveðst því vanari, at enda orð sín. Valgautr bað þá konúng heilan sitja, ok vildi í braut snúa. Konúngr lét halda honum, ok kendi honum trú; opt kveðst Valgautr slíkt heyrt hafa, ok kvað eigi stoða mundi, ok kveðst gjört hafa ráð fyrir, at brenna skyldi bæi ok lausafé: en jarðir má eigi brenna eðr umsnúa. Konúngr bað Tófa fylgja honum út; síðan fóru þeir, ok kvomu í rjóðr eitt; þar sofnaði Valgautr, ok þegar hann vaknaði, sendi hann Tófa eptir konúngi; hann kom þegar. Valgautr kveðst sótt hafa tekit, ok kveðst þat spurt hafa, at konúngr tók sótt af mönnum ok guð sá, er hann trúði á, ok þeir mætti ok kasta sóttum á menn, ef þeir vildi: ok mun ek þér kenna, hvort sem mér batnar eðr ek dey. Valgautr kveðst þá mundu skírn taka, ef konúngr vildi, ok kvað sér þat aldri skyldu í augu vaxa, ok halda þá trú síðan, ok þvíat eins þá at konúngr vildi hann þar grafa, sem hann bannaði mest: ok mundi ek, sagði Valgautr, fé tilleggja, at hér væri kirkja gjör ok virðuligr bær, en kvað sér þat aungva virðíng, at honum væri þar niðrstúngit, sem margir aðrir óríkir menn væri jarðaðir; hafa kveðst Valgautr mátt til at fara heim, ef konúngr vildi eigi kaupa. Þetta kaup vildi konúngr gjarna; síðan var þar kirkja reist ok virðuligr bær at ráði konúngs ok Valgauts, ok var hann þar, meðan hann lifði; en er hann andaðist, var hann grafinn at þeirri kirkju, er hann sjálfr lét gjöra. Tófi tók við fíngrgullinu ok fór til Gautlands, ok setti menn fyrir eignir sínar, þá er hann var með konúnginum. Móðir hans tók við skím, ok allir þeir menn sem Valgautr sendi orð til. Tófi var lengstum með Ólafi konúngi, ok féll á Stiklastöðum með Ólafi konúngi. Egill fór til Íslands ok var hit mesta göfugmenni; hann lét Tófa heita son sinn, hann var faðir Þórdísar.
Athugasemdir:
