Þormóðar þáttr
| Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Denne teksten finnes på følgende språk ► |  |
 |
Þormóðar þáttr bjó til prentunar
1. Þormóðr var með Knúti ríka.
PRÝÐIMAÐR mikill var Þormóðr Kolbrúnarskáld ok vel at íþróttum búinn, skáld gott, meðalmaðr á vöxt, allra manna snarastr. Hann unði sér engu eftir andlát Þorgeirs, fóstbróður síns.
Ok þat sama sumar, sem hann var veginn, fór Þormóðr útan vestr í Vaðli, ok er ekki sagt af ferðum þeira, fyrr en þeir kómu fram í Danmörk. Þá réð þar fyrir Knútr inn ríki, ok var honum sagt frá Þormóði, at hann væri mikit afbragð annarra manna, bæði sakar hreysti ok kappgirni ok svá skáldskapar, ok sendir konungr eftir honum ok bað hann koma á sinn fund. Þormóðr bregzt fljótt við ok ferr at hitta konung ok gengr fyrir hann ok kveðr hann ágætliga.
En konungr fagnar vel Þormóði ok býðr honum þegar til sín, - „ok ferr þat orð frá þér," segir konungr, „at þú sér vel fallinn til at vera í konungs hirð ok þjóna tígnum mönnum."
Þormóðr svarar: „Þat er mér eigi fellt, herra, fyrir því at ek em eigi til færr at setjast í rúm höfuðskálda, slíkra sem með yðr hafa verit, ok em ek ekki reyndr at því at yrkja um þvílíka höfðingja sem þér eruð."
Konungr mælti: „Þetta viljum vér, at þú kjósir af at vera með oss."
Þá svarar Þormóðr: „Herra, varla er oss þetta fallit, því at vér erum illa stilltir, ok kann vera, at vér fám eigi til gætt, ok þykkir mér illt, ef ek hrata hér í nökkurn ófagnað fyrir sakar skaplyndis míns, því at oft nenni ek lítt at gera í móti skapi mínu, en þó vil ek yðr þess biðja, at þér fyrirkunnið mik eigi þess, er ek mun mæla. Þat verðr stundum mælt af sumum mönnum, at eigi hafi gefizt at fullu þeim mönnum, er með yðr hafa verit."
Konungr mælti: „Var með oss Þórarinn loftunga."
Þormóðr svarar: „Satt er þat, herra, en var þó sú stund um hríð, at eigi þótti þat ólíkara, at Þórarinn bæri sik eigi heilan á brott, en yðr mun þó svá reynast, at ek em miklu verra skáld en Þórarinn."
Konungr mælti: „Mjök verðum vér eftir at leita við þik, Þormóðr, ok má þat gera um stundar sakar, en þó má þat á finna, at vér vildum þína þjónustu hafa."
„Guð þakki yðr þat, herra," segir Þormóðr, „en þó verðum vér at ætla hóf fyrir oss, þótt vér vitim þat, at yðr sé merkiligast at þjóna."
„Nú mun ek þat sýna," segir konungr, „sem ek gat áðr, at heldr en eigi farir þú til mín, ok mun ek gefa þér þvílíkan mála sem Þórarinn hafði, en þat var mörk gulls."
„Herra," sagði Þormóðr, „ef vér tökum þenna kost, þá þurfum vér mjök þinnar umstilli ok umsjár, því at ek em raunlítt stilltr, sem ek sagða yðr."
Þormóðr tekr nú þetta af, at hann ferr til hirðvistar með Knúti konungi, ok er hann þar um hríð ok vel virðr. Hann skemmtir oft konungi. Ok er þat frá sagt, at hann skemmti allra manna bezt ok oft kvæði hann vísur um þat, er við bar. Konungi hugnaði hann vel, ok verðr þó ekki meira um en hann hugði til. Líðr nú sumarit.
2. Þormóðr ræðst með Háreki.
Um vetrinn, er þat sagt, at maðr sá kemr til hirðarinnar, er Hárekr heitir. Honum er svá farit, at hann er víkingr mikill ok illgerðamaðr, en hann er þó vinr Knúts konungs. Færði hann honum jafnan herfang mikit ok gersimar margar, ok virði konungr hann mikils.
Svá er sagt, at konungr fréttir nú Hárek at, hversu honum hefir farizt um sumarit, en hann segir, at eigi hafi nú vel farizt, kveðst látit hafa stafnbúa sinn, - „ok vil ek þess biðja yðr, herra, at þér fáið mér stafnbúa annan, ok er þó vandfengit í stað hans, at því at mér þykkir, því at hann var oft góðr tiltaks um orð, ef svara þurfti, hvárt sem skyldi skattyrðast eða leita lofgjarnligra orða."
Konungrinn íhugar þetta mál ok kveðst þó vilja bjóða honum til sín, ef hann vildi þat ok hætti hann hernaði, ok kveðst sér þat ráð sýnast vænligt, at hann gerði svá. En Hárekr lézt enn vilja hafa ina sömu iðn. Þar er hann um vetrinn með konungi. Hann er vel við Þormóð ok gerði mjök at athvarfi við hann.
Hárekr vekr til mjök oft við konunginn um stafnbúann, at hann skuli fá honum, en konungr slítr eigi ór því svá brátt. Þormóðr verðr eigi fyrir öfund af mönnum, sem oft kann verða við þá menn, sem nýkomnir eru til hirðar ok virðir vel. En þar kemr um málit Háreks, at hann segir honum, at hann kýss Þormóð til stafnbúa sér.
Konungr mælir ekki því í móti, ef Þormóðr vildi, ok var nú þess leitat við hann, ok tók hann því ófljótt heldr, ok kom þat loks, at konungr sjálfr ræðir um við hann ok segir, at hann vill, at Þormóðr réðist til með Háreki.
Þormóðr svarar: ,,Þat er mer nú skapfelldast, at vera með yðr, herra, ok er mér sjá alls ókunnr, hann Hárekr."
Konungr biðr nú Þormóð til ok segir hann hafa nú munu í móti vingan sína, ef hann gerir nú þetta sumarlangt fyrir orð sín.
Þormóðr svarar: „Heldr vilda ek nú, herra, með yðr vera, en þó fyrir því, at þér beiðið þessa, þá vil ek eigi þessu afsvör veita með öllu, en skilja vil ek nökkut í málit. Ef ek ráðumst í þessa ferð með Háreki, þá vil ek ráða, hvar í hafnir skal leggja eða brott skal leggja."
Konungr játar þessu, ok segja svá vera skulu sem hann beiðir. Ok nú er kemr at þeiri stundu, er þeir Hárekr ok Þormóðr skulu brott fara frá hirðinni, þá koma eigi fram gjafar þær af konungs hendi við Þormóð, sem honum þótti sér heitit hafa verit, ok eru þeir konungr nú báðir saman staddir. Þá þykkir Þormóði ráðligt vera munu at minna konunginn á með nökkuru móti, ok kvað hann þá vísu þessa:
Loftungu gaft lengi
látr, þats Fáfnir átti.
Þú lézt mér, enn mæri,
merkr fránöluns vánir.
Verðr emk, varga myrðir
víðlendr, frá þér síðan,
eða heldr of sæ sjaldan,
slíks réttar, skalk vætta.1
Konungr dregr þegar gullhring af hendi sér, er stóð hálfa mörk, ok gaf Þormóði.
„Haf nú mikla þökk fyrir, herra," segir Þormóðr, „en fyrirkunnið oss eigi várrar framgirni, þótt ek mæla um þetta enn nökkuru framar. Þat töluðuð þér, herra, at ek skylda mörk gulls þiggja af yðr í málagjöf."
Konungr svarar: „Þat er satt, skáld, er þú mælir, ok skal þat ok eigi af draga."
Tekr konungr nú hring annan ok gefr honum. Ok er hann tók við þessum hringnum, þá kvað hann vísu þessa:
Flestr of sér, hvé fasta
fagrbúnar hefk túna
báðar hendr ór breiðum
barðs þjóðkonungs garði.
Eld ák jöfri gjalda
ungr, þeims bregðr hungri,
djúps, berk goll á greipum,
gráðugs ara, báðum.2
Nú skiljast þeir Knútr konungr.
3. Þormóðr drap stafnbúa Óláfs konungs.
Þormóðr ræðst nú til skips með Háreki ok gerðist stafnbúi hans, ok fara þeir um sumarit, ok þykkir Þormóðr vera góðr tiltaks bæði um orð ok atgöngu, ok líkar þeim við hann einkar vel.
Þat er sagt, eitthvert sinn at áliðnu sumri, at þeir leggja skip sín í lægi síð um aftan hjá ey nökkurri, ok þat sjá þeir, at renna fram hjá þeim skip nökkur, ok var þat dreki, er fyrst fór, ok allvegligt skip.
Ok er drekann bar fram hjá skipinu, því er Þormóðr var á, þá kallaði maðr af drekanum: „Ór hart ór konungs höfninni," segir sá.
Þeir vilja þegar bregða tjöldunum ok láta ór höfninni, ok er Þormóðr sér þat, þá bað hann hvergi brott leggja, - „ok minnizt nú á," segir hann, „hvat mælt var með oss, at ek skylda slíku ráða."
Þeir svöruðu, félagar hans, biðja hann eigi verða svá óðan, - „ok hefir þú mátt ráða þessu enn hér til fyrir oss, ok enn kann vera, at svá sé."
Drekinn brunar nú fram at skipi þeira Þormóðs ok gengr nær, ok þykkir þeim, er á drekanum eru, seint við látit at leggja ór höfninni.
Þat er sagt, at stafnbúinn á drekanum stendr upp ok bregðr sverði ok höggr til Þormóðs, en hann lætr eigi á sik hallt verða ok höggr í móti til þess mannsins, ok berr svá til, at sá lézt, en Þormóð sakaði ekki. Ok þegar hleypr Þormóðr af skipi sínu ok upp á drekann ok hefir skjöldinn fyrir sér ok aftr eftir skipinu allt til lyftingar. En við þetta allt saman varð kall á skipinu, ok fréttist nú, hvat tíðenda er. Ok er Þormóðr því næst höndlaðr, en víkingar leggja því næst brott ok hirða ekki um Þormóð, hvat af honum verðr.
En drekanum stýrir Óláfr konungr, ok er honum sagt, hvat í hefir gerzt, ok svá, at vegandinn er handtekinn, ok biðr konungr láta drepa hann ok kallar hann þess verðan vera.
Ok er Finnr Árnason heyrir þetta, er konungr mælti, þá gengr hann til ok vill vita, hverr maðrinn sé, sá er vegit hefir stafnbúann, ok mælti, er þeir fundust: „Fyrir hví vartu svá djarfr, maðr, at þú treystir at hlaupa á konungsskipit, slíkt sem þú hafðir áðr unnit."
Þormóðr svarar: „Þat kom til þess," segir hann, „at ek hirta ekki um lífit, ef ek kæmumst á vald konungsins."
Nú segir Finnr þetta Sigurði byskupi ok biðr hann veita sér orðafullting við konunginn at biðja manninum friðar, ok ræða um með sér, ok sýnist þeim sem honum hafi hvatliga orðit allt jafnsaman, ok biðja þeir nú konung, at hann skuli gefa honum grið, ok fara um þat mörgum orðum.
Konungr spurði, hví hann kæmi á hans vald, þar sem hann var áðr á öðru skipi, svá illa sem hann hafði sína sök til búit. Þormóðr heyrði þetta sjálfr ok svarar konungi með vísu þessi:
Hafa þóttumk ek, hættinn
happsækjandi, ef tækir
hreins, við haldi mínu,
hvert land þegit, branda.
Ríkr, vilk með þér, rækir
randa linns enn svinni,
rönd berum út á andra
eybaugs, lifa ok deyja.3
„Já," sagði konungr, „auðsætt er þat á þessi tiltekju, at þú hirðir lítt um lífit, ef þú kemr því fram, sem þú vildir, en þat hygg ek, at verir þú þat rúm, er þér er í skipat, eða hvert er nafn þitt?"
Þormóðr sagði til sín, - „ok em ek fóstbróðir Þorgeirs Hávarssonar."
Konungr mælti: „Meiri gæfumaðr skyldir þú vera en Þorgeirr var, en hitt er mér sýnt, at þú munt lagðr til óhappanna, því at mér sýnist þú ungligr, eða hversu mörg hefir þú vígin vegit?"
Þormóðr kvað þá vísu:
Sex hefk alls, síz óxu
ónhjalta Tý fjónir,
kenndr emk við styr stundum,
stálregns boða vegna.
Þó emk enn at mun manna
morðs varliga orðinn,
vér létum þó þeira,
þrítögr, skarar bíta.4
Konungr mælti: „Þörf væri, at þú biðir eigi aðra þrjá tigi vetra, en þó er skaði at slíka menn, því at þú munt vera skáld mikit."
Þormóðr svarar: „Þat mun nú mjök á yðru valdi, hversu gamall ek skal verða, en góðs vænti ek at yðr fyrir sakar þíns vinar, Þorgeirs Hávarssonar, fóstbróður míns. Fór ek ok því mest af Íslandi, at ek þóttumst vita, at þú myndir vilja láta hefna hirðmanns þíns ok vinar, Þorgeirs Hávarssonar, en ek vissa mik skylztan til at hefna hans með yðvarri umsjá."
Konungr mælti: „Þiggja muntu höfuð þitt, alls þú ert á minn fund kominn. Vil ek, at þú leitir fyrir þér, hvert er þú vill, fyrir mér."
Þormóðr svarar: „Sú lífgjöf kemr mér fyrir lítit, því at mér er ókunnigt um Nóreg, en ek vil ekki leita til annarra konunga en þín. Nú ger þú annathvárt, tak við mér eða lát mik drepa ella."
Ok nú við árnan byskups ok Finns ok hins annars, er konungi fellst vel í þokka til Þormóðar, þá mælti konungr: „Statt upp þú, Þormóðr. Nú muntu verða at gjalda mér til þjónustu sjálfan þik fyrir þann mann minn, er þú vátt. Ertu vel til fallinn at fara sendiferðir mínar."
Þá kvað Þormóðr vísu:
Þarf sás þér skal hvarfa,
þengill, fyr kné lengi,
svarar hógliga hverju,
hugborð, konungr orði.
Fáir erum vér, né frýju,
frændr, órum þó vændir,
minnumk meir á annat
mítt starf, konungdjarfir.5
Konungr svarar: „Gaman mun vera at skáldskap þínum, ok eigi ætla ek, at þú verðir til lykða ógæfumaðr."
Þormóðr var nú með konungi, ok var hann því betr til hans sem hann hafði lengr verit, því at konungi reyndist hann inn röskvasti maðr í öllum mannraunum.
Athugasemdir og skýringar:
1) Gaft lengi Loftungu látr, þats Fáfnir átti. Þú lézt mér, enn mæri, vánir fránöluns merkr. Verðr emk síðan slíks réttar frá þér, víðlendr varga myrðir, eða skalk heldr vætta sjaldan of sæ: Þú gafst Þórarni loftungu lengi gull. Þú gafst mér, ágæti konungur, vonir um gull. Eg er því verður sama réttar frá þér, landauðgi konungur, eða skal eg heldur láta í haf og vænta einskis.
2) Flestr of sér, hvé hefk báðar hendr fagrbúnar barðs túna fasta ór breiðum garði þjóðkonungs. Ák ungr gjalda djúps eld jöfri, þeims bregðr hungri gráðugs ara. Berk goll á báðum greipum: Flestir mega sjá, hve eg hefi báðar hendur fagurbúnar gulli úr hinum víðáttumikla konungsgarði. Eg, hinn ungi maður, á að launa gullið konunginum, sem seður gráðugan örn. Eg ber gull á báðurn höndum.
3) Ek þóttumk hafa þegit hvert land, hættinn happsækjandi branda hreins, ef tækir við haldi mínu. Vilk lifa ok deyja með þér, enn svinni ríkr rækir randa linns. Berum rönd út á eybaugs andra: Eg þóttist hafa himin höndum tekið, djarfi, happasæli sæfari, ef þú tækir við mér til trausts og halds. Eg vil lifa og deyja með þér, hinn vitri, ríki herkonungur. Berum skjöldu vora á skip út. - Sbr. seinna hluta vísunnar á 332. bls. hér á undan.
4) Hefk vegna alls sex stálregns boða, síz fjónir óxu ónhjalta Tý. Emk stundum kenndr við styr. Þó emk enn varliga orðinn þrítögr at mun morðs manna. Vér létum þó bíta skarar þeira: Eg hefi vegið alls sex menn, síðan menn tóku að fjandskapast við mig. Eg er stundum kenndur við bardaga. Þó er eg enn vart orðinn þrítugur að ósk óvina minna. Eg hlífðist þó ekki við að láta sverð bíta höfuð þeirra.
5) Vísan er skýrð á 282. bls. hér að framan.
