Fjörutíu Íslendinga þættir: Þórarins þáttr Nefjólfssonar

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes på følgende språk ► Original.gif Dansk.gif
Original.gif


Fjörutíu Íslendinga þættir

Þórarins þáttr Nefjólfssonar

Þórleifur Jónsson gaf út
Reykjavík, 1904




Maðr er nefndr Þórarinn Nefjólfsson; hann var íslenzkr maðr ok ættaðr fyrir norðan land; ekki var hann ættstórr maðr. Hann var allra manna vitrastr ok orðdjarfastr við tigna menn. Hann var farmaðr mikill, ok var löngum á Íslandi annan vetr, enn annan í Noregi. Þórarinn var manna ljótastr, ok var þat þó mest fyrir, hversu illa hann var limaðr: hann hafði hendr miklar ok ljótar, enn fœtr hafði hann miklu ferligri. Þórarinn var þá staddr í Túnsbergi, er þessi tíðindi gerðust, er nú hefir verit frá sagt um hríð, (þ. e. tilraun Hræreks konungs blinda að myrða Ólaf konung helga). Hann var þá málkunnigr Ólafi konungi. Þórarinn bjó þá kaupskip sitt, ok ætlaði til Íslands um sumarit. Ólafr konungr hafði hann í boði sínu nökkura daga, ok talaði við hann margt. Svaf Þórarinn í konungsherbergi. Þá var þat einn morgin snemma, at konungr vakti, enn aðrir menn sváfu í herberginu. Þá var sól lítt farin, ok var ljóst mjök inni. Konungr sá at Þórarinn svaf, ok hafði rétt annan fótinn undan klæðunum; konungr sá á fótinn um hríð; síðan vöknuðu menn í herberginu. Konungr mælti: „Þórarinn“, segir hann, „vakat hefi ek um hríð ok hefir ek um hug leitt þá sýn, er mér hefir fyrir augu borit, ok mér þykkir mikils um vert, enn þat er mannsfótr sá, er ek hefir engan slíkan sét, ok þat hygg ek, at enginn muni hér í kaupstaðnum finnast ljótari fótr“. Ok bað nú aðra menn at hyggja, hvárt nökkut sýndist svá; enn allir sönnuðu, er sá at svá var sem konungr sagði. Þórarinn svarar, ok sá hvar til konungr mælti: „Fátt er svá, herra, einhverra hluta, at órvænt sé at finnist annat þvílíkt, ok þat er líkast, at hér sé enn svá“. Konungr mælti: „Heldr vil ek hinu at fylgja, at eigi muni jafnljótr fótr finnast, ok svá þó at ek skylda veðja um“. Þá mælti Þórarinn: „Búinn em ek at veðja um við yðr, herra, at ek skal finna í kaupstaðnum ljótari fót“. Konungr svarar: „Þá skal svá vera; ok skal sá okkarr kjósa bœn at öðrum, er sannara hefir“. „Svá skal vera“, segir Þórarinn. Hann brá þá öðrum fœtinum undan klæðunum, ok var sá engum mun fegri; enn þar var af hin mesta táin. Þá mælti Þórarinn: „Sé hér nú, herra, annan fót, ok er sá því ljótari, at hér er af ein táin, ok á ek nú veðféit“. Konungr svarar: „Er hinn því öllu ljótari, at þar eru fimm tær ferligar á þeim, enn hér eru fjórar einar, ok á ek víst at kjósa bœn at þér“. „Þat er þó mælt, herra“, segir Þórarinn, „at þat sé jafnan ljótara, er eigi er með þeim hætti, sem Kristr hefir skapat fyrir öndverðu. Enn hér mun sannast hit fornkveðna, at dýrt er drottins orð; eðr hverja bœn vilit þér at mér kjósa eðr þiggja“? Konungr svarar: „Þá at þú flytir Hrærek konung út til Grœnlands, ok fœrir hann Leifi í Brattahlíð“. Þórarinn svarar: „Ekki hefir ek siglt til Grœnlands“. Konungr svarar: „Þá er þér mál at sigla til Grænlands, slíkr siglingamaðr sem þú ert, ef þú hefir þar eigi fyrr komit“. „Heyra mun ek yðr láta herra“, segir Þórarinn, „hvers ek munda yðr biðja, ef mér bærist veðféit“. „Já“, segir konungr, „þat er víst til“. „Ek vil biðja yðr hirðvistar“, segir Þórarinn, „ok ef þér veitit mér þetta, þá verð ek miklu skyldari, at leggjast þessa ferð eigi undir höfuð, eðr þat annat, er þér vilit krafit hafa“. Konungr játti honum þessu. Gerðist Þórarinn þá hirðmaðr Ólafs konungs. Játti Þórarinn þá at taka við Hrærek; ok bjó síðan skip sitt; ok er hann var albúinn, þá tók hann við Hrærek konungi.


2. Enn áðr þeir Ólafr konungr skildu, þá mælti Þórarinn: „Nú berr svá til, herra konungr, sem oft verðr, at vér komum eigi fram Grœnlands-ferðum, berr oss til Íslands eðr annarra landa, hversu skal ek skiljast við Hrærek konung, svá at yðr líki“? Konungr svarar: „Kemr þú til Íslands, þá skaltú selja hann í hendr Guðmundi Eyjólfssyni eðr Skafta lögsögumanni eðr öðrum höfðingjum þeim, er við honum vilja taka fyrir mína vináttu, ok haf þar til jartegnir mínar, hvar sem þik kann at at bera. Enn ef þik berr at öðrum löndum, þeim er hér eru nálægri, þá haga þú svá til, at þú vitir víst, at Hrærekr komi aldri aftr í Noreg; enn ger þat því at eins, at engi sé önnur föng á“. Enn er byri gaf, helt hann útleiði fyrir útan eyjar allar norðr til Líðandisness; síðan stefndi hann út á aðalhaf; honum byrjaði ekki vel. Hann varaðist þat mest, at koma hvergi við Noreg. Hann sigldi fyrir sunnan Ísland, ok hafði vita af landi; ok svá vestr um landit í Grœnlands-haf. Fekk hann þá réttu stóra ok válk mikit. Enn er á leið haustit, tók hann Ísland í Breiðafirði. Þórgils Arason kom til þeira fyrstr virðinga-manna. Þórarinn sagði honum orð ok vináttumál Ólafs konungs, ok jartegnir þær, er fylgdu viðtöku Hræreks konungs. Þórgils varð við vel ok tók þegar við Hræreki konungi, ok var hann með Þórgilsi Arasyni um vetrinn á Reykjahólum. Hrærekr undi þar eigi lengr enn þann vetr, ok beiddi hann Þórgils, at hann skyldi láta fylgja honum til Guðmundar á Möðruvöllum. Þórgils gerði svá. Guðmundr tók við honum fyrir sakir konungs orðsendingar, ok var hann með honum annan vetr. Þá undi hann þar eigi lengr. Fekk Guðmundr honum þá vist á litlum bœ, er hét á Kálfskinni; ok var þar fátt hjóna. Þar var Hrærekr þrjá vetr, ok sagði hann svá, at síðan hann lét af konungdómi, at honum hefði þar bezt þótt á Kálfskinni, því at hann var þar af öllum mest metinn. Þá tók Hrærekr konungr sótt, þá er hann leiddi til bana. Svá er sagt, at hann einn konunga hvíli á Íslandi.


3. Þórarinn Nefjólfsson hafðist síðan lengi í kaupferðum; enn stundum var hann með Ólafi konungi. Þat sumar er Þórarinn Nefjólfsson fór til Íslands með Hrærek konung, þá fór Hjalti Skeggjason ok til Íslands, ok leiddi Ólafr konungr hann með vingjöfum í braut, er þeir skildust. Þat sumar fór Eyvindr úrarhorn í vestrvíking. Hann kom um haustit til Írlands, ok gekk til handa Konofögr Íra-konungi. Þeir hittust um haustit á Úlfreksfirði, Íra-konungr ok Einarr járl ór Orkneyjum, ok varð þar orrusta mikil; hafði Konofögr Íra-konungr lið miklu meira, ok fekk hann sigr. Einarr jarl flýði undan einskipa, ok kom um haustit heim í Orkneyjar, ok hafði þar látit flest allt lið sitt ok herfang allt, þat er þeir höfðu fengit um sumarit, ok undi jarl stórilla við sína ferð, ok kenndi þat mest Norðmönnum þeim, er verit höfðu með Konofögr Íra-konungi í orrustu. Enn þat var Eyvindr úrarhorn ok hans sveitungar.


4. [Á undan er sagt frá Skjálgi Erlingssyni frá Jaðri, er hann vildi bjarga Ásbirni frænda sínum ór höndum Ólafs konungs helga]. — — — — — —

Þá mælti Skjálgr við Þórarin Nefjólfsson: „Ef þú vilt hafa mína vináttu, þá legg þú á allan hug, at Ásbjörn frændi minn sé eigi drepinn fyrir sunnudag“. „Ekki em ek þess ráðandi“, segir Þórarinn. „Því býð ek þér þó þetta mál“, segir Skjálgr, „heldr en öðrum mönnum, at mér þykkir þú líkastr til, fyrir vitru sakir ok dirfðar, at koma þessu fram“. Skjálgr fór síðan í brott ok hans menn, ok tóku róðrar-skútu, er hann átti, ok róa suðr með landi, sem af mátti taka, ok koma í nætrelding á Jaðar; gengu síðan þegar upp til bœjarins á Sóla, ok til lofts þess, er Erlingr svaf í. Skjálgr hljóp á hurðina svá hart, at þegar brotnaði af nöglunum. Erlingr vaknaði við ok þeir aðrir, er inni váru. Hann varð skjótastr á fœtr, og greip skjöld sinn ok sverð, ok hljóp til duranna, ok spyrr, hverir svá ákafliga fari um nætr. Skjálgr segir til sín, ok bað upp láta hurðina. Erlingr svarar: „Þat er ok líkast, ef allferliga ferr; eðr fara menn eftir yðr, svá at þér sé hætt“? Var þá upp látin hurðin. Þá mælti Skjálgr: „Þat væntir ek, þó at þér þykki ek ákafliga fara, at Ásbirni frænda þínum þykki þat eigi, þar er hann sitr norðr í Ögvaldsnesi í fjötrum, ok er þat mannligra at duga honum, enn at veita mér átölur“. Síðan eigast þeir feðgar orð við: segir Skjálgr föður sínum allan atburð um víg Sel-Þóris, ok svá frá orðtaki þeira Ólafs konungs.


5. Ólafr konungr settist, þá er braut var rutt ok um búit í annat sinn í stofunni, ok var allreiðr. Hann spyrr, hvat leið um vegandann; honum var sagt, at hann var úti í svölunum í gæzlu hafðr. Konungr mælti: „Hví er hann eigi drepinn“? Þá svarar Þórarinn Nefjólfsson: „Herra“, segir hann, „kallit þér þat eigi morðverk, at drepa menn um nætr“? Konungr mælti: „Þá seti hann í fjötra, ok drepi hann á morgin“. Síðan var Ásbjörn fjötraðr, ok byrgðr einn í húsi um nóttina. Enn eftir um daginn hlýddi konungr tíðum. Síðan gekk hann í stefnu, ok sat þar framan til hámessu. Ok er hann gekk frá messunni, mælti hann til Þórarins: „Mun nú vera sólin svá há, at Ásbjörn vin yðarr mun hanga mega fyrir þat“? Þórarinn svarar ok laut konungi: „Þat sagði biskup fyrra frjádag, herra, at sá konungr, er þá var píndr fyrir várar sakir, at hann þoldi skapraunina; ok er sá sæll, er eftir honum má líkja, heldr enn hinum, er öllu manndrápinu, eðr þeim, er þá dœmdu manninn til dauða. Nú er eigi svá langt til morgins, ok er þá sýkn dagr hjá því sem nú er“. Konungr leit við honum, ok mælti: „Ráða muntú þessu, Þórarinn, at hann skal eigi í dag drepa. Skaltú nú varðveita hann, ok vit þat til sanns at hér liggr við líf þitt, ef hann kemst á brott með nökkuru móti“.


6. Þá gekk Þórarinn leið sína, þar til er hann fann Ásbjörn í járnum. Lét Þórarinn þá af honum fjötrin, ok fylgdi honum í eina litla stofu, ok lét fá honum þar mat ok drykk, ok, segir honum, hvat konungr hafði á lagt við hann, ef hann kemst í brott. Ásbjörn svarar, bað Þórarinn þat ekki óttast, ok lézt ekki til brauthlaups ætla mundu. Sat Þórarinn þar lengi um daginn hjá honum, ok svá svaf hann þar um nóttina eftir. Laugardaginn stóð konungr upp ok hlýddi morgintíðum; síðan gekk hann á stefnur, ok var þar fjölmennt komit af bóndum, ok áttu margt at kæra; sat konungr þar lengi dags yfir málum, ok var síð gengit til hámessu. Eftir þat gekk konungr til borðs, ok er hann hafði matast, drakk hann um hríð, svá at borðin váru uppi. Þórarinn gekk þá til prests þess, er þar var heima-prestr ok kirkju varðveitti, ok gaf honum tvá aura silfrs til þess, at hann hringdi til helgar jafnskjótt sem konungs-borð væri ofan. Enn er konungr hafði drukkit um hríð, þá váru borðin upp tekin. Þá, mælti konungr, sagði at þá væri ráð, at þrælar fœri með vegandann ok dræpi hann. Í því bili var hringt til helgar. Þá gekk Þórarinn fyrir konung ok mælti: „Grið mun sjá maðr hafa skulu um helgina, herra, þótt hann hafi illa til gert“. Konungr svarar: „Gæt þú hans þá, Þórarinn, svá at hann komist eigi á braut, ok ertú jafnan hvatabuss mikill“. Þá gekk konungr til nónu; enn Þórarinn sat enn um daginn hjá Ásbirni. Sunnudags-morguninn gekk Sigurðr biskup til Ásbjarnar, ok skriftaði honum, ok lofaði honum um daginn at hlíða hámessu. Þórarinn gekk þá til konungs, ok bað at hann skyldi fá mann til at varðveita vegandann: „Vil ek nú skiljast við“, sagði hann, „ok vera ór allri ábyrgð um hans mál“. Konungr bað hann hafa þökk fyrir þat. Fekk konungr þá mann til at gæta hans. Var hann enn settr í fjötur. Enn er til hámessu var gengit, þá var Ásbjörn leiddr til kirkju, ok stóð hann úti fyrir kirkju, ok þeim er hann varðveittu. Konungr ok alþýða stóðu at hámessu. — — —


7. Ólafr konungr sendi þat sumar Þórarin Nefjólfsson til Íslands með erindum sínum, ok helt hann skipi sínu út ór Þrándheimi, er Ólafr konungr fór suðr á Mœri. Sigldi Þórarinn þá á haf út, ok fekk svá, mikit hraðbyri, at hann sigldi á átta dœgrum til þess er hann tók Eyrar á Íslandi. Ok fór þegar til alþingis, ok kom þar at Lögbergi, ok gekk þegar til Lögbergs. Enn er menn höfðu mælt lögskilum, þá tók Þórarinn til máls: „Ek skildumst fyrir fjórum nóttum við Ólaf konung Haraldsson; sendi hann kveðju hingat til lands öllum höfðingjum ok landsstjórnar-mönnum, ok þar með allri alþýðu karla ok kvenna, ungum ok gömlum, sælum ok veslum, guðs ok sína, ok hann vill vera yðarr drottinn, ef þér vilit vera hans þegnar, enn hvárir annarra vinir til allra góðra hluta“. Menn svöruðu vel máli hans, ok sögðust vilja vera vinir hans, ef hann væri þeira vinr. Þá tók Þórarinn til máls: „Þat fylgir kveðju-sending koaungs, at hann vill beiðast í vingjöf af Norðlendingum, at þeir gefi honum útsker, er liggr fyrir Eyjafirði, ok menn kalla Grímsey. Vill hann þar í móti varðveita yðr þau gœði af sínu landi, er menn kunnu honum orð til at senda. Enn hann sendi til þess orð Guðmundi ríka at flytja þetta mál, því at konungr hefir þat spurt, at Guðmundr ræðr mestu fyrir norðan land. Guðmundr svarar: „Fúss er ek til vináttu við Ólaf konung, ok ætla ek mér þat miklu meirr til gagns enn útsker þat, er hann beiðist til. Enn þó hetir konungr þat eigi rétt spurt, at ek eiga meiri ráð á eyjunni enn aðrir, því at þat er nú at almenningi gert. Nú munu vér eiga fund ok stefnu vár í milli, ok þeir menn, er mest hafa gagn af eynni“. Ganga menn síðan heim til búða.


8. Eftir þat áttu Norðlendingar stefnulag sín í milli, ok tala þetta með sér; lagði þá hverr til, er sýndist; var Guðmundr mjökflytjandi þessa máls, ok snöru þar margir eftir. Þá spyrja menn, hví Einarr legði ekki til, bróðir hans. „Þykkir oss“, segja þeir, „hann kunna glöggst at sjá“. Þá svarar Einarr: „Því em ek fárœðinn um þetta mál, at enginn maðr hefir mik at kvaddan, Enn ef ek skal segja mína ætlan, þá gangit til ok hyggit at, landsmenn, at ganga undir skattgjafar Ólafs konungs ok allar álögur, slíkar sem menn hafa í Noregi, ok munu menn þat ófrelsi eigi at eins gera oss til handa, heldr ok sonum várum ok þeira sonum, ok allri ætt várri síðan, ok öllum þeim, er þetta land byggja, ok mun sá ánauð aldri hverfa af landi þessu síðan. Enn þótt konungr þessi sé góðr maðr, sem ek trúi vel, at svá sé, því at þeir segja bezt frá honum, sem hann er kunnastr, þá mun hann þó eigi verða ellri enn gamall; þá mun þat fara héðan af sem hér til, þá er konunga-skifti verðr, at þeir eru sumir góðir, enn sumir illir. Nú ef landsmenn vilja halda frelsi sínu, því er haft hafa, síðan land þetta byggðist, þá mun sá til vera, at ljá engis fangstaðar á sér, hvárki um landa-eignir hér á Íslandi, né um þat, at gjalda héðan ákveðnar skuldir, þær er til lýðskyldu megi metast. Enn hitt kalla ek vel fallit, at menn sendi konungi vingjafar þær, er þeir vilja gert hafa, hauka eðr hesta, tjöld eðr segl, eðr aðra þá hluti, er sendingar eru í. Enn um Grímsey er þat at tala, ef þaðan er enginn hlutr fluttr til matfanga, sá er þar er, þá má þar vel fæða her manns, ok slíkt nökkut get ek konung hugsa hér. Nú ef þar er útlendr herr, ok fari þeir þaðan með langskipum, þá ætla ek mörgum kotkörlunum munu þykkja œrit þykkt fyrir durunum, þar sem þeir róa at húsi“. Ok þegar Einarr hafði þetta mælt ok innt allan þenna útveg, þá var öll alþýða með einu samþykki snúin, at þetta skyldi aldri fást. Sá Þórarinn erindis-lok sín hér um.


9. Þórarinn Nefjólfsson gekk til Lögbergis annan dag, ok mælti enn konungs erindi, ok hóf svá mál sitt: „Ólafr konungr sendi orð vinum sínum higat til lands; nefndi hann til þess Guðmund Eyjólfsson, Snorra goða, Þórkel Eyjólfsson, Skafta lögsögumann, Þórstein Hallsson. Hann sendi yðr til þess orð, at þér skyldit fara á hans fund, ok sœkja þangat vináttuboð; mælti hann, at þér skyldit eigi þessa ferð undir höfuð leggjast, ef yðr þœtti nökkut undir hans vináttu“. Þeir svöruðu svá þessu erindi, at þeir þökkuðu konungi; enn sögðust þá mundu segja Þórarni um ferðir sínar, er þeir hefði ráðit fyrir vinum sínum, hverju hér skal um svara. Enn þeir höfðingjarnir tóku tal sín í milli, þá sagði hverr sem sýndist um ferðir sínar. Snorri goði ok Skafti löttu þess, at leggja á hættu við Norðmenn, at allir senn fœri af landi til Noregs, þeir er mest réðu fyrir landi, — sögðu þeir, at þessarri orðsendingu þœtti þeim heldr grunir á dregnir um þat, er Einarr hafði um getit, at konungr mundi ætla til pyndinga nökkurra við íslendinga, ef hann mætti ráða. Guðmundr ok Þórkell Eyjólfsson fýstu mjök at skipast við orðsending konungs, ok töldu þat sœmdarför mikla verða mundu; enn er þeir knýðu þetta með sér, hvern upp skyldi taka, þá staðfestist þat með þeim, at þeir sjálfir mundu eigi fara, enn hverr þeira skyldi gera mann af sinni hendi, þann er þeim þótti bezt til fallinn, ok skildust á því þingi við svá búit, ok urðu engar útanferðir á því sumri. Enn Þórarinn fór tvívegis á því sumri, ok kom um haustit á fund Ólafs konungs, ok segir honum sitt erindi, slíkt er orðit var, ok svá þat, at höfðingjar mundu koma af Íslandi, svá sem hann hafði orð til sent, eðr varnaðar-menn þeira.


10. Þetta sumar komu af Íslandi at orðsendingu Ólafs konungs, Steinn Skaftason lögsögumanns, Þóroddr son Snorra goða, Gellir son Þórkels Eyjólfssonar, Egill son Síðu-Halls, bróðir Þórsteins. Guðmundr Eyjólfsson hafði andast áðr um vetrinn. Þeir hinir íslenzku menn fóru, þegar þeir máttu við komast, á fund Ólafs konungs. Enn er þeir hittu konung, fengu þeir þar góðar viðtökur, ok váru allir með honum vetrinn eftir.


II.

11. Þórarinn Nefjólfsson hafði verit með Knúti konungi hinum ríka um vetr ok sá maðr, er Þórsteinn hét, ok var Ragnhildarson. Þeir gerðust vinir ok mæltu til vináttu, ok sögðu svá, ef þeir væri samlendir, at þeir skyldi einn stað byggja. Nökkuru síðar kom Þórsteinn skipi sinn í Eyjafjörð, ok bauð Guðmundr hinn ríki honum til Möðruvalla. Þórsteinn segir, hvat þeir Þórarinn höfðu við mælst. Þá bauð Einarr bróðir Guðmundar honum til Þverár með hinn fjórða mann. Hann svarar hinu sama. Margir mæltu, at hann fœri í geitarhús ullar at biðja um vistar-tekjuna, því at Þórarinn var sjaldan árbýll, ok bjó við útsker norðr á Tjörnesi. Enn þegar Þórarinn spurði útkvámn Þórsteins, þá rak hann fjölda hesta til Eyjafjarðar. Þórarinn var allvinsæll. Hann bauð Þórsteini til sín með alla skipshöfn sína; þeir váru átján menn saman. Fór Þórsteinn heim með Þórarni. Þá lét Þórarinn böggva upp alt kvikt fé sitt, ok skorti vætta um vetrinn með forsjá konu Þórarins.


12. Um várit spurði Þórsteinn verkstjóra Þórarins, hvat kostat hafði Þórarinn, er hann hafði haldit menn svá marga, er þar hafði verit um vetrinn. Hann kveðst ætla, at miklu hefði kostat, ok lofaði risnu Þórarins. Þórsteinn keypti síðan jafnmikit kvikfé, sem drepit hafði verit, ok gaf Þórarni; húsfreyju gaf hann húsbúninginn; skipit hálft gaf hann Þórarni, ok bað hann at fara með sér. Þórarinn þakkaði honum gjafirnar. Þeir fóru útan um sumarit. Ólafr konungr bauð Þórarni til vistar með sér, þegar þeir hittust. Þórarinn kveðst þat þiggja mundu, ok beiddi Þórstein til vistar með sér. Konungr kvað þá Knút hinn ríka eigi hafa senzt menn á meðan, enn kvað Þórstein sagðan góðan dreng. „Ok mun þat vel ráðit“, segir konungr, „ef Þórsteinn þjónar oss svá sem Knúti konungi“, ok bað Þórarin ráða. Enn er Þórarinn segir hirðvistar boð við þá báða, svarar Þórsteinn: „Þér mun boðin hafa verit; enn þú munt beðit hafa til handa mér; oss er betra at hafa boðna vist með Ólafi konungi, enn beiðast með öðrum konungum“. Síðan vísaði konungr þeim til sætis. Helgi ok Þórir hétu þeir menn, er næstir sátu út frá þeim Þórarni, ok urðu þeir at þoka undan, ok þótti þeim sér óvirðing ger í þessu. Hinn fyrsta aftan var Þórarinn út kallaðr. Bjarni nefndist sá maðr, er kallaði hann út, ok kveðst vera systurson Þórarins, ok kominn af skipbroti norðr við Hálogaland, ok bað Þórarin ásjár. Þórarinn bauð at taka hann í vist at bónda nökkurs; vera þótti Bjarna frændsemi til, þó at þeir væri báðir á einni vist. Þórarinn kveðst eigi deili á honum vita, hvárt hann væri hans frændi eðr eigi. Bjarni gekk þegar á hœla honum ok fyrir konung; Þórarinn sagði konunginum um þenna mann. Konungr kvað hann hans frænda vera mundu. „Enn ábyrgstú at óþrjózkr sé“, (segir konungr) „ok ráð sjálfr hirðvist hans“. Konungr bað hann sitja á annan bekk, ok var honum vel skipat. Bjarni settist niðr útar frá Þórsteini nær á herðar Helga. Þórarinn kvað honum mundu vanda verða hirðvistina við þrjózku hans, ok bað hann eigi neina kvittu kveikja í hirð konungs.


13. Þórsteinn var fámáligr ok fylgisamr konungi, ok svá Bjarni. Ok er á leið vetrinn, hafði Bjarni sofnat eitt kveld, svá at allir menn váru brott ór höllinni þá er hann vaknaði, ok til aftansöngs farit, er hann sprettr upp, ok gekk út eftir strætinu, ok var myrkt orðit, ok sá þá Helga ok Þóri í skemmu einni með sveit sína, ok var þar ljós. Helgi kveðst þeim ill tíðindi kunna at segja, at konungr þeira var svikinn, ok Knútr konungr hefði ráðit svik við hann; ok sendi hann því Þórstein til Íslands, at gefa Þórarni stórgjafir, at hann skyldi véla konunginn; enn Þórsteinn skyldi vinna á honum; ok Þórarinn hefði þegit gullhring at Knúti til þess. „Ok þann hefir hann á vinstri hendi“, (segir hann,) „ok berr leyniliga; enn þann berr hann opinberliga á hægri hendi, er Ólafr konungr hefir gefit honum, vá at allir sjá“. Bjarni gekk til aftansöngs, ok gat hann ekki um þetta. Þeir Helgi tóku ekki til matar um kveldit. Konungrinn spurði, hvárt þeir væri sjúkir. Helgi kvað þeim verra enn sótt, ok kveðst eigi segja mundu fyrr enn annan dag á málstefnu; ok þá sögðu þeir þetta allt konungi. Hann kveðst eigi trúa mundu, fyrr enn hann reyndi um hringinn Knúts-naut. Ólafr konungr gekk til handlauga, ok tók um ermi Þórarni, ok þá fann hann gullhringinn undir skyrtuermi hans, sem Helgi hafði sagt, ok trúði hann þá svikum við sik, ok spurði þá með reiði, hvaðan sá hríngr væri at kominn. Þórarinn sagði, at Knútr hefði átt ok gefit honum, sem var. „Hví berr þú hann svá leyniliga“, sagði konungr, „eðr á annan veg en þann, sem ek gaf þér“? Þórarinn svarar: „Því berr ek hann leyniliga, herra, ok á vinstri hendi, at gjafa-munrinn er fjarri; enn þann gullhring berr ek á hœgri hendi, er mér gaf hinn merkiligasti konungr, sá (er)vér þjónum nú“. Ekki vildi konungr á hlýða nú, hvat Þórarinn sagði, ok lét taka þá alla: Þórarin ok Þórstein ok Bjarna, ok setja í myrkvastofu, ok kallaði þá drottinssvika. Mörgum mönnum þótti þetta ill tíðindi. Biskup fór at skrifta þeim, ok sagði konungi, at engi váru svik af þeira hendi, ok beiddi konung, at skírsla væri ger um þetta mál, ok bæri guð vitni um þetta, hverr er satt segði. Þat fekkst, at biskup gerði skírslu. Bjarni bar járn hraustliga ok karlmannliga; bóla var á hendi Bjarna, þá, er skírla var sén; kallaði konungr hann brunninn, enn biskup veitti engin atkvæði. Konungr bað Þórarinn sjá; enn hann svarar: „Þó at þér kallit Bjarna eigi skíran, þá gjöldum vér aldri þess, er þér berit á oss hér um“. Konungr bað Þórstein sjá. Þórsteinn mælti í því er hann sá höndina: „Þar er ok svána“. Konungr inti til: „Hví kvattú svá at“? Þórsteinn kvað þeim mundu oflengi frestast uppfesting þeira, ef hann segði áðr söguna. Konungr kvað þessa vera skyldu dvölina.


14. Þórsteinn hóf svá þetta mál: „Rigarðr hét faðir minn, enn Ragnhildr móðir; þau váru göfug at kyni. Faðir minn andaðist, þá er ek var barn; móðir mín giftist þeim manni, er lét Þrándr. Björn ok Þrándr hétu synir þeira, ek var lítit miseldi á millum okkar brœðra. Björn andaðist brátt, ok fór Ragnhildr heim til Svíþjóðar; enn Þrándr réð fyrir föðurleifð sinni. Ek var í förum, ok fór ek í Austrveg ok allt til Jórsala, ok tók ek þar skírn, ok kom ek norðr hingat til Svíþjóðar. Þá vilda ek kenna móður minni rétta trú, ok hon vildi þat eigi, ok þóttist týnt hafa syni sínum, er ek hafða trú tekit. Þau urðu málalok, at vit sættumst at því, at þat skyldi eftir öðru líkja eða víkja, er goðin ætti rammari. Síðan voru goð hennar sett í hverfing úti ok vel búin, ok kastat járni glóanda á kné því, er máttkast var, ok tók þegar at loga hvert at öðru, ok brunnu at köldum kolum. Síðan var heitt þat sama járn ok gert glóanda, ok bar ek níu fet, eftir dœmum kristinna manna, óvígt járn, svá at öngvir klerkar váru hjá; ok var höndin leyst eftir þrjár nætr; enn á hinni þriðju nótt dreymdi mik, at bjartleitr maðr kœmi til mín, ok ávítaði mik um dirfð mína, enn kvað mik njóta skyldu góðvilja míns, er ek kennda móður minni rétta trú, ok kvað fegri mundu hönd mín enn heila, þá er til væri leyst, „ok mun þú hafa síðan glófa á hendinni ok hrósa eigi dýrð minni“, ok kvað mik skyldu gjalda hér í heimi, sváat ek munda rœgðr við konung, ok bað mik þá sýna höndina, ef líf mitt lægi við. Ok er höndin var leyst, var sem gullpeningr lægi í lófanum, þar sem járnit hafði legit, ok rauðr þráðr um útan, ok var þar hærra holdit enn annarsstaðar. Móðir mín tók kristni ok vinir okkrir af þessi jartegn; ek hefi ok eigi sýnda mína hönd“. Síðan dró Þórsteinn af sér glófann, ok sýndi á sér höndina, ok kveðst ætla, at svá nökkuru mundi Bjarni hafa at goldit fyrir fávizku sína í skýrslunni, sem hann mundi, ef hann fengi eigi þessa jartegn. Konungr sefaðist þá, ok leitaði at við Bjarna, ok þeir biskup; hvers hann mundi at hafa goldit. Þá sagði Bjarni, hver svik at hann hafði heyrt ok leynt, ok kvað Þórarinn þat hafa boðit sér, at reifa öngvan hlut eðr kvittu í konungs höll. Þá vára þeir Helgi teknir ok fjötraðir ok neyddir til sagna. Gengu þeir þá við um rógit. Konungr vildi, at Þórarinn réði hegningu þeira, ok væri þeir drepnir. Enn Þórarinn gerði þá úr Noregi ok tók af þeim fé allmjök svá; ok kallaði Þórarinn þetta konungs-gæfu, er hit sanna var vitat um þetta mál. Þórarinn var með Ólafi konungi alla stund síðan, ok fell með honum.