Fornaldarsögur Norðurlanda I-IV: Hversu Noregr byggðist

Fra heimskringla.no
Hopp til navigering Hopp til søk
Velg språk Norrønt Islandsk Norsk Dansk Svensk Færøysk
Denne teksten finnes i flere utgaver på følgende språk ► Original.gif Norsk.gif Dansk.gif
Original.gif
Original.gif
Original.gif


Fornaldarsögur Norðurlanda I-IV


Guðni Jónsson
Reykjavík 1954

Hversu Noregr byggðist







Frá niðjum Fornjóts

NÚ skal segja dæmi til, hversu Noregr byggðist í fyrstu eða hversu konunga ættir hófust þar eða í öðrum löndum eða hví þeir heita Skjöldungar, Buðlungar, Bragningar, Öðlingar, Völsungar eða Niflungar, sem konunga ættirnar eru af komnar.

Fornjótr hét maðr. Hann átti þrjá sonu; var einn Hlér, annar Logi, þriði Kári. Hann réð fyrir vindum, en Logi fyrir eldi, Hlér fyrir sjó. Kári var faðir Jökuls, föður Snæs konungs, en börn Snæs konungs váru þau Þorri, Fönn, Drífa ok Mjöll. Þorri var konungr ágætr. Hann réð fyrir Gotlandi, Kænlandi ok Finnlandi. Hann blótuðu Kænir til þess, at snjóva gerði ok væri skíðfæri gott. Þat er ár þeira. Þat blót skyldi vera at miðjum vetri, ok var þaðan af kallaðr Þorra mánaðr.

Þorri konungr átti þrjú börn. Synir hans hétu Nórr ok Górr, en Gói dóttir. Gói hvarf í brott, ok gerði Þorri blót mánuði síðar en hann var vanr at blóta, ok kölluðu þeir síðan þann mánuð, er þá hófst, Gói. Þeir Nórr ok Górr leituðu systur sinnar. Nórr átti bardaga stóra fyrir vestan Kjölu, ok fellu fyrir honum þeir konungar, er svá heita: Véi ok Vei, Hundingr ok Hemingr, ok lagði Nórr þat land undir sik allt til sjóvar. Þeir bræðr fundust á þeim firði, er nú er kallaðr Nórafjörðr. Nórr fór þaðan upp á Kjölu ok kom þar, sem heita Úlfamóar, þaðan fór hann um Eystri-Dali ok síðan í Vermaland ok með vatni því, er Vænir heitir, ok svá til sjóvar. Þetta land allt lagði Nórr undir sik, allt fyrir vestan þessi takmörk. Þetta land er nú kallaðr Noregr.

At miðjum vetri kómu þeir í Heiðmörk. Þar var sá konungr fyrir, er Hrólfr í Bergi hét. Hann var sonr Svaða jötuns norðan af Dofrum ok Áshildar, dóttur Eysteins konungs, er lengi hafði ráðit fyrir Heiðmörk. Hrólfr í Bergi hafði tekit Gói ok gengit at eiga hana. En er hún spurði til Nórs bróður síns, þá fór hún í mót honum ok þau Hrólfr, ok gaf hann sik upp í vald Nórs ok gerðist hans maðr. Eftir þat fór Nórr til veizlu til mágs síns, ok fekk Nórr Höddu, dóttur Svaða jötuns, systur Hrólfs.

Eftir þat fór Nórr konungr vestr aftr til sjóvar, ok þá hitti hann Gór, bróður sinn. Hann var þá kominn norðan ór Dumbshafi ok hafði eignazt eyjar allar á þeiri leið, bæði byggðar ok óbyggðar. Þá skiptu þeir bræðr ríkinu með sér, svá at Nórr skyldi hafa meginland allt norðan frá Jötunheimum ok suðr til Álfheima, þat heitir nú Noregr, en Górr skyldi hafa eyjar allar, þær er lágu á bakborða elliða hans, er hann færði norðan með landi. Þeir váru synir Górs sækonungs: Beiti ok Heiti, Meitir ok Geitir. Beitir sækonungr fór með elliða inn í Þrándheim ok inn í Beitsjó. Hann lét gera skipsleða undir elliðann, en snjór var mikill ok sleðfæri gott. Þá settist Beitir í lyfting ok lagði stýri í lag ok lét draga upp segl ok lét menn sína draga elliðann norðr um Elliðaeið til Naumudals ok eignaði sér land allt þat, er lá á bakborða.

Beiti sækonungr var faðir Heita sækonungs, föður Svaða, en Geitir var faðir Glamma ok Gylfa. Meiti sækonungr var faðir Mæfils ok Myndils. Myndill var faðir Ekkils ok Skekkils. Nórr var faðir þessara manna, en Hödd, dóttir Svaða, móðir Þrándar ok Garðs, er kallaðr var agði.

En er þeir skiptu arfi, þá hlaut Þrándr Þrándheim, ok heitir því svá. Garðr agði var faðir þeira, er svá heita: Hörðr, Rúgálfr, Þrymr, Végarðr, Freygarðr, Þorgarðr ok Grjótgarðr. Hörðr hlaut Hörðaland ór skipti. Hans sonr var Jöfurr eða Jösurr, faðir Hjörs konungs, föður Hjörleifs ins kvensama. Rúgálfr átti Rogaland. Hans sonr var Rögnvaldr, faðir Ögvalds konungs. Þrymr átti Agðir. Hans sonr var Agði ok Agnarr, faðir Ketils þryms, er bú átti í Þrumu. Végarðr átti Sygnafylki. Hann var faðir Veðrorms, föður Vémundar ins gamla, er Sygnatrausti kallaðist. Freygarðr átti Fjörðu ok Fjalir. Hans synir váru þeir Freysteinn gamli, er bú átti á Gaulum, ok Freybjörn, faðir Auðbjarnar, föður Arinbjarnar Firðajarls. Þorgarðr átti Sunnmæri. Hans sonr var Þorviðr, faðir Arnviðar tréserkjabana, föður þeira Slæviðar ok Bráviðar. Grjótgarðr átti Norðmæri. Hans sonr var Salgarðr, faðir Grjótgarðs, föður Sölva, föður Högna í Njarðey, föður Sölva víkings ok Hildar innar mjóvu, er átti Hjörleifr inn kvensami. Hálfr berserkr var þeira sonr. Annarr þeira sona Grjótgarðs var Sigarr, faðir Signýjar, er átti Harald Naumdælajarl, faðir Herlaugs, föður Grjótgarðs, föður Hákonar jarls, föður Sigurðar jarls, föður Hákonar Hlaðajarls.

Raumr, sonr Nórs konungs, tók ríki eftir feðr sinn. Hann átti Álfheima ok svá vítt ríki sem ár þær falla, er þar spretta upp. Þaðan fellr Lögrinn austan um dal í Mjörs, en þaðan Vermá í Raumelfi, en hún til sjóvar. Af Vermá fellr Raumá ofan eftir Raumsdal. Af Vermá fellr Eystri-Elfr um Eystri-Dali ok í Væni, en þaðan Gautelfr til sjóvar.

Raumr konungr átti samdrykkju um jól við Bergfinn, son Þryms jötuns af Vermá, ok gekk þá í rekkju Bergdísar, systur hans. Ok eftir þat gat hún þrjá sonu, Björn, Brand ok Álf. Hann fóstraði Bergfinnr ok var kallaðr Finnálfr. Björn var með móður sinni ok var kallaðr Jötunbjörn. Brand sendi hún Rauma, föður hans, en hann gaf hann guðunum, ok var hann kallaðr Guðbrandr. Honum gaf Raumr konungr dali þá, er Guðbrandsdalir heita. Jötunbirni gaf hann Raumsdal, en Álfi Eystri-Dali ok allt fyrir norðan Væni ok frá Gautelfi ok norðr til Raumelfar. Þat váru þá kallaðir Álfheimar.

Guðbrandr Dalakonungr var faðir Auðleifs, föður Guðmundar konungs. Hans sonr var Guðbrandr er eigi vildi láta kalla sik konung ok lét gefa sér jarls nafn fyrir því, at hann vildi vera ríkastr jarl á Norðrlöndum. Hans sonr var Geirmundr jarl, faðír Hróðgeirs jarls, föður Guðbrands, er eigi vildi vera konungr né jarl ok lét gefa sér hersis nafn ok réð þó löndum sem konungr, ok at engu var hann óríkari. Hans allir ættmenn váru síðan hersar.

Jötunbjörn inn gamli var faðir Raums konungs, föður Hrossbjarnar föður Orms skeljamola, föður Knattar, föður þeira Þórólfs hálma ok Ketils raums. Synir Þórólfs váru þeir Helgi, faðir Bersa, föður Þormóðs, föður Þórlaugar, móður Tungu-Odds. Finnálfr inn gamli fekk Svanhildar, er kölluð var gullfjöðr. Hún var dóttir Dags Dellingssonar ok Sólar, dóttur Mundilfara. Sonr þeira var Svanr inn rauði, faðir Sæfara, föður Úlfs, föður Álfs, föður þeira Ingimundar ok Eysteins. Raumr inn gamli fekk síðar Hildar, dóttur Guðröðar ins gamla, sonar Sölva konungs, er fyrstr ruddi þar, sem nú heita Sóleyjar. En synir hans váru þeir Guðröðr, Haukr, Haddingr ok Hringr.

Guðröðr var konungr eftir feðr sinn, ok konungar váru allir hans ættmenn. Eysteinn illráði var hans sonr. Hann setti Inn-Þrændum hund sinn fyrir konung, er Saurr hét, fyrir þat er þeir höfðu drepit Önund, son hans, er hann hafði þar sett til landsgæzlu.


Ættartala frá Höð

Höðr átti þar ríki, er kallat er Haðaland. Hans sonr var Höddbroddr, faðir Hrólfs, föður Hrómundar berserks, föður þeira Hámundar, Haka ok Gunnlaðar, móður þeira Útsteins ok Innsteins. Hámundr var Hörðajarl. Hann var faðir Hróks ins svarta ok Hróks ins hvíta. Haki var faðir Hróðgeirs, föður Hróðmars, föður Haka berserks. Gunnlöð var dóttir Hróks ins svarta, en móðir Hrómundar Gripssonar. Haddingr, sonr Rauma, átti Haddingjadal ok Þelamörk. Hans sonr var Haddingr, faðir Haddings, föður Högna ins rauða. Eftir hann tóku ríki Haddingjar þrír, ok var hverr þeira eftir annan. Helgi Haddingjaskati var með einum þeira.

Hringr konungr, sonr Rauma, átti Hringaríki ok Valdres. Hann fekk dóttur Vífils sækonungs. Þeira sonr var Hálfdan gamli. Ok þá er hann tók konungdóm, gerði hann blót mikit at miðjum vetri ok blótaði til þess, at hann skyldi mega lifa þrjú hundruð vetra í konungdómi sínum, sem sagt var, at lifat hefði Snær inn gamli. En fréttin sagði honum svá, at hann mundi lifa ekki meir en einn mannsaldr, en þat mundi vera þrjú hundruð vetra, ok at engi mundi vera ótiginn maðr í hans ætt ok engi kona. Hann var hermaðr mikill ok herjaði víða um Austrveg. Þar drap hann þann konung, er Sigtryggr hét, í einvígi. Hann gekk at eiga Álfnýju, dóttur Eymundar konungs ór Hólmgarði. Þau áttu níu sonu. Hét einn Þengill, er kallaðr var Mannaþengill, Ræsir, Gramr, Gylfi, Hilmir, Jöfurr, Tiggi, Skyli ok Harri. Þessir níu, er sagt, at allir væri jafngamlir, ok urðu svá ágætir, at í öllum fræðum eru þeira nöfn höfð fyrir tignar nöfn ok konunga nöfn. Svá er sagt, at engi þeira ætti börn, ok fellu allir senn í orrostu. Enn áttu þau aðra níu sonu. Hétu þeir Hildir, Næfill, Auði, Skelfir, Dagr, Bragi, Buðli, Lofði, Sigarr. Hildir, Sigarr ok Lofði váru allir herkonungar, Auði, Buðli ok Næfill váru sækonungar, Dagr, Skelfir ok Bragi sátu at löndum.

Dagr átti Þóru drengjamóður, ok áttu þau níu sonu. Hét einn Óli, annarr Ámr, þriði Jöfurr, fjórði Arngrímr. Óli var faðir Dags, föður Óleifs, föður Hrings, föður Óláfs, föður Helga, föður Sigurðar hjartar, föður Ragnhildar, móður Haralds ins hárfagra. Sú ætt Haralds var kölluð Döglingar. Arngrímr átti Eyfuru. Þeira sonr var Angantýr berserkr.

Bragi gamli var konungr á Valdresi. Hann var faðir Agnars, föður Álfs, föður Eireks, föður Hildar, móður Hálfdanar ins milda, föður Guðröðar, föður Hálfdanar svarta, föður Haralds ins hárfagra. Þessi ætt Haralds heita Bragningar.

Skelfir var konungur á Vörs. Hans sonr var Skjöldr, faðir Eireks, föður Alreks, föður Eireks ins málspaka, föður Alreks ins frækna, föður Víkars, föður Vatnars, föður þeira Ímalds ok Eireks, föður Gyðu, er átti Haraldr inn hárfagri. Þat heitir Skilfinga ætt eða Skjöldunga ætt.

Hildir var inn fjórði sonr Hálfdanar.[1] Hann var faðir Hildibrands, föður Vígbrands, föður Hildis ok Herbrands, föður Haralds ins grenska, föður Ásu innar stórráðu, móður Hálfdanar svarta, föður Haralds ins hárfagra. Sigarr var faðir Siggeirs, er átti Signýju, dóttur Völsungs konungs. Sigarr var ok faðir Sigmundar, er átti Hildi, dóttur Grjótgarðs konungs af Mæri. Hans sonr hét Sigarr, faðir Signýjar. Hann lét hengja Hagbarð. Þat heitir Siklinga ætt.

Lofði var konungr mikill. Þat herlið, er honum fylgdi, eru Lofðar kallaðir. Hann herjaði á Reiðgotaland ok varð þar konungr. Hans synir váru þeir Skekkill sækonungr ok Skyli, faðir Egðis, föður Hjálmþés, föður Eylima, föður Hjördísar, móður Sigurðar Fáfnisbana, föður Áslaugar, móður Sigurðar orms í auga, föður Áslaugar, móður Sigurðar hjartar, föður Ragnhildar, móður Haralds ins hárfagra. Þessir ættmenn Haralds eru kallaðir Lofðungar.

Auði ok Buðli váru sækonungar ok fóru báðir saman með her sinn. Þeir kómu með liði sínu til Saxlands ok herjuðu þar víða, lögðu undir sik Valland ok Saxland, settust þar at löndum. Auði hafði Valland ok var faðir Fróða, föður Kjárs, föður Ölrúnar. Þat eru kallaðir Öðlingar. Buðli hafði Saxland. Hann var faðir Attils, föður Vífils, föður Læfa, föður Buðla, föður Sörla eða Serla ok Atla ok Brynhildar, móður Áslaugar, ok er sú ætt Haralds ins hárfagra kölluð Buðlungar.

Næfill konungr var faðir Heimars, föður Eynefs, föður Rakna, föður Gjúka, föður þeira Gunnars ok Högna, Guðrúnar, Guðnýjar ok Gullrandar, ok er þat kölluð Niflunga ætt. Nú eru taldar konur þær, er fyrst kómu í ætt Hálfdanar gamla. En þá er in fyrsta kona kom í ættina, var liðit þrjú hundruð vetra frá blótinu, er Hálfdan blótaði til aldrs sér ok ríkis.


Ættartala frá Álfi inum gamla

Álfr konungr inn gamli réð fyrir Álfheimum. Hann var faðir Álfgeirs, föður Gandálfs, föður Álfhildar; Álfhildr var móðir Ragnars loðbrókar, föður Sigurðar orms í auga, föður Áslaugar, móður Sigurðar hjartar, föður Ragnhildar, móður Haralds ins hárfagra. Haraldr inn gamli, sonr Valdars ins milda Hróarssonar, átti Hervöru Heiðreksdóttur konungs. Þeira son var Hálfdan snjalli, faðir Ívars víðfaðma, föður Auðar innar djúpúðgu. Hana átti Hrærekr slöngvanbaugi. Þeira sonr var Haraldr hilditönn. Síðar átti Auði Ráðbarðr konungr. Þeira sonr var Randvér, faðir Sigurðar hrings, föður Ragnars loðbrókar, föður Sigurðar, föður Áslaugar, móður Sigurðar, föður Ragnhildar, móður Haralds ins hárfagra, er fyrstr var einvaldskonungr yfir Noregi.


Ættartala Haralds frá Óðni

Burri hefir konungr heitit, er réð fyrir Tyrklandi. Hans sonr var Burr, er var faðir Óðins Ásakonungs, föður Freys, föður Njarðar, föður Freys, föður Fjölnis, föður Sveigðis, föður Vanlanda, föður Vísburs, föður Dómalda, föður Dómars, föður Dyggva, er vér köllum Tryggva, föður Dags, föður Agna Skjálfarbónda, föður Alreks, föður Yngva, föður Jörmunfróða, er vér köllum Jörund, föður Ána ins gamla, er vér köllum Aun, er níu vetr drakk horn fyrir elli sakir, áðr hann dó. Aunn var faðir Egils Tunnadólgs, föður Óttars vendilskráku, föður Aðils at Uppsölum, föður Eysteins, föður Yngvars ins hára, föður Braut-Önundar, föður Ingjalds ins illráða, föður Óláfs trételgju, föður Hálfdanar hvítbeins, föður Eysteins, föður Hálfdanar ins milda ok matarilla, föður Guðröðar veiðikonungs, föður Hálfdanar svarta, föður Haralds ins hárfagra.


Ættartala

Skjöldr hét sonr Óðins Ásakonungs. Hann var faðir Friðleifs, föður Frið-Fróða, föður Friðleifs, föður Hávarðs ins handramma, föður Fróða, föður Vermundar ins vitra, föður Óláfs ins lítilláta, föður Dans ins mikilláta, föður Fróða ins friðsama, föður Friðleifs, föður Fróða ins frækna, föður Ingjalds Starkaðarfóstra, föður Hræreks hnöggvanbauga, föður Hálfdanar, föður Hræreks slöngvanbauga, föður Haralds hilditannar. Bróðir Haralds var Randvér, faðir Sigurðar hrings. Er þá slík ættartala til Haralds konungs hárfagra, sem fyrr segir.


Ætt Haralds frá Adam

Adam skapaði guð fyrst allra manna. Seth var sonr hans, hans sonr Enos, hans sonr Kaynán, hans sonr Malaleel, hans sonr Phareth, hans sonr Enoch, hans sonr Mathusalem inn gamli, hans sonr Lámech, — þá var úti inn fyrsti heimsaldr, — hans sonr var Nói, er örkina smíðaði, hans sonr Japhet, hans sonr Japhan, hans sonr Zechim, hans sonr Ciprus, hans sonr Cretus eða Celius, hans sonr Saturnus í Krít, hans sonr Jupiter, hans sonr Darius, hans sonr Erichonius, hans sonr Troeg, hans sonr Ilus, hans sonr Lamidon, hans sonr Príamus höfuðkonungr. Munnon eða Mennon hét konungr í Tróju. Hann átti Troánam, dóttur Priami konungs; hans sonr hét Tror, er vér köllum Þór, hans sonr var Loricha, er vér köllum Hlórriða, hans sonr Eredei, er vér köllum Eindriða, hans sonr Vingiþórr, hans sonr Vinginer, hans sonr Móði, hans sonr Mági, er vér köllum Magna, hans sonr Seseph, hans sonr Beduigg, hans sonr Atra, hans sonr Trinán, hans sonr Heremoth, er vér köllum Hermóð, hans sonr Skjaldin, er vér köllum Skjöld, hans sonr Beaf, er vér köllum Bjár, hans sonr Goðólfr, hans sonr Burri, er vér köllum Finn, hans sonr Frjalafr, er vér köllum Bors, hans sonr Voden, er vér köllum Óðin. Hann var Tyrkja konungr. Hans sonr Skjöldr, hans sonr Friðleifr, hans sonr Frið-Fróði, hans sonr Herleifr, hans sonr Hávarr inn handrammi, hans sonr Fróði, hans sonr Vémundr inn vitri, hans dóttir Ólof. Hún var móðir Fróða ins friðsama. Hans sonr Friðleifr, hans sonr Fróði inn frækni, hans sonr Hálfdan, hans sonr Hróarr, hans sonr Valdarr inn mildi, hans sonr Haraldr gamli, hans sonr Hálfdan snjalli, hans sonr Ívarr víðfaðmi, hans dóttir Auðr in djúpauðga, hennar sonr Randvér, hans son Sigurðr hringr, hans sonr Ragnarr loðbrók, hans sonr Sigurðr ormr í auga, hans dóttir Áslaug, hennar sonr Sigurður hjörtr, hans dóttir Ragnhildr, hennar sonr Haraldr konungr inn hárfagri. Verðr þessi tala einum manni fátt í sjau tugu at meðtöldum bæði Adam ok Haraldi.


Hverir konungar stýrt hafa Noregi

Sonr Haralds hárfagra hét Sigurðr hrísi, hans sonr Hálfdan, hans sonr Sigurðr sýr, hans sonr Haraldr inn harðráði, bróðir Óláfs ins helga, hans sonr Óláfr kyrri, hans sonr Magnús berbeinn, hans sonr Haraldr gilli, hans sonr Sigurðr munnr, hans sonr Sverrir magnus, hans sonr Hákon harmdauði, hans sonr Hákon gamli, hans sonr Magnús, er lögbók sendi til Íslands, þá er kölluð er Jónsbók, hans sonr Hákon háleggr, hans dóttir Ingibjörg, hennar sonr Magnús góði Eiríksson langa hertoga, hans sonr Hákon, hans sonr Óláfr, er þá var tíu vetra, er faðir hans andaðist. Hann var konungr yfir Noregi, Danmörk ok öllum þeim skattlöndum, er þar liggja til, ok réttr erfingi alls Svíaríkis, er Albrikt, sonr Mækinborgargreifa, helt; hann var systursonr Magnúss konungs góða, föðurföður Óláfs. Þessi Óláfr var heitinn eftir inum heilaga Óláfi konungi Haraldssyni eftir sjálfs hans tilvísan. Hann var þá konungr, er sjá bók var skrifuð. Þá var liðit frá hingatburð várs herra Jesú Kristí mccclxxx ok vij ár.


Noregshöfðingja tal

Þessir hafa stýrt Noregi: Óláfr konungr, sem nú sagði, þá Hákon konungr, þá Magnús konungr góði, þá Hákon háleggr, þá Eirekr ok Magnús, þá Magnús, er bókina setti, þá Hákon ungi jafnfram Hákoni gamla, föður sínum, þá Ingi Bárðarson ok Erlingr steinveggr ok Philippus Baglakonungr, þá Hákon harmdauði, þá Sverrir magnus ok margr lygikonungr um hans daga, þá Magnús Erlingsson ok Eysteinn birkibeinn, þá Hákon herðibreiðr, þá Ingi krypplingr ok Eysteinn ok Sigurðr munnr, þá Haraldr gillikristr ok Magnús blindi ok Sigurðr slembidjákn, þá Sigurðr Jórsalafari, Eysteinn ok Óláfr, þá Magnús berbeinn ok Hákon Þórisfóstri, þá Óláfr inn kyrri ok Magnús, faðir Hákonar Þórisfóstra, þá Haraldr inn harðráði, þá Magnús inn ríki, sonr Óláfs ins helga, þá óforsynjukonungr Sveinn Alfífuson ok Knútr inn ríki, þá Oláfr inn helgi Haraldsson, þá Eirekr jarl, Sveinn jarl ok Hákon jarl, þá Óláfr Tryggvason, þá Hákon blótjarl inn ríki, þá Haraldr gráfeldr, þá Hákon Aðalsteinsfóstri, þá Eirekr blóðöx, þá Haraldr inn hárfagri, er fyrstr var einvaldskonungr yfir öllum Noregi, svá at sögur finnist til.


Hvarf Óláfs konungs Hákonarsonar

Ári síðar en fyrr segir hvarf Óláfr konungr Hákonarson. Sögðu Danir hann dauðan, en Norðmenn vildu ekki trúa því. Þá var tekin til ríkisstjórnar yfir Noreg ok Danmörk drottning Margréta, móðir Óláfs konungs, en dóttir Valdamars Danakonungs, eftir er hún lét fanga Albrikt.




Athugasemdir

  1. Leiðr. — inn fimmti sonr Dags hdr.