Heimspeki ok helgifrœði
Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
---|---|---|---|---|---|---|
Denne teksten finnes på følgende språk ► | ![]() |
Innhold
. . . . . . . vin þinn þér. þui segi ek at þu ert þræll þræls mins. þræll minn þiónar mer.
Konungrinn mællti: «Ottaz þu ekki valld mitt er þu talar sua horðum orðum til min.»
Hann suarar: «Þu veizt sialfr at ofrfysi dauðligra luta er gengín ifir þik. enn sỏmdir þessa heims eru enskis verðar ef þu villt at hyggia. ok þuí kann ek eigi at ottaz ogn valldz þíns. þuiat þat er ekki vtan skrap. ok þui kann ek eigi at ræðaz þik i oðrum heími. þuiat vant er at sia huat þa er títt. enn þat er auðvíst at þa er veralldar æra oll brottu fra þér. ok er hon þui enskis verð.»
Konungr bað menn sina lata fara hann með naðum þuiat hann er guðs þiónóstu maðr.
Fra heilræðum spekínga
Nv spurði lærisveinn meistara sinn: «Ef iarðneskir lutir eru sua lítils verðir ok ustoðugir hui leggia menn sua mikinn hug a at samna þeim?»
Meistari segir: «Þuiat endir lifsins er viss en engi veít nær hann kemr þui segir einn vitr maðr. Erfiða sua miok sem þu skulir imorgin deyia. ok íafnan lifa. þuiat betra er at vinir. þinir taki eptir þik þat er þu hefir aflat. Enn þurfa vina þinna meþan þu lifir. Heímr þessi er sem eín ferð. ok þui se þu val firir þer at vegrinn verði miok skammr.
Einn klerkr sagði sua: Dauðinn er opit gatu hlið firir iarðligum lutum ok geym at krásir heimsíns suiki þik eigi ok verðír þu netiaðr með suíkum veralldligra auðæfa. enn gleymir tima dauðans. at eigi falli þér sem þiof eínum er kom i hus eins riks mannz fullt af auðæfum. hann tok allt þat er dyraz var. ok lagði annat niðr enn tók annat vpp. ok let sua til þess er dagaði. hafdi hann þa eytt tímanvm ok fengít ekki feít. þa komu geymslu menn hussíns. ok toku hann ok bundu ok i myrkua stofu settu ok vm siðir var hann drepinn. Enn ef hann hefði húgleítt daginn sua nærrí þa hefði hann eigi þessa pinv fengít.
Annarr meistari segir: Rikdomr heíms liðr sem sofandi mannz draumar. er allz missir þegar vaknar. Með sama hætti er ustoðulig gleði heimsíns. er mann glaðar vm nokkura stund. Enn þa er minnzt varir þa kemr dauðinn. ok rænir hann bæði fé ok gleði ok þui segi ek þer at einn meistari gekk vm einn kirkiu garð. hann sa einn legsteín er la ifir eínum dauðum manni er þessi orð varu á skrifuð. Þú maðr fest orð min i bríosti þer. Ek em nu þat sem þu verðr. Ek var slikr sem nu ertu. Ek gleymda dauðann meþan mér var lofat at lifa. Enn siðan kom dauðinn. ok rænti mik vinvm minvm. ok þiónostu monnum. Siþan var ek i iorð grafínn ok syrgðu mik litla stund siðan kona mín ok vinir Enn holld mítt skiptiz skiott imolld ok dupt. Enn su hin mikla sꝍmd ok fegrð sem ek hafða þa hvarf hon þegar ek dó. ok þo at ek væra nv vpp grafinn. þa mvndir þu engi likindi til sia at ek hefða maðr verið. Bið nu firir mer til gvðs með goðu híarta. at hann líaí mer frið eilifan. ok sa er firir mer biðr. hann biðr eigi siðr firir sialfum sér. Enn er meistarinn hafði þessur orð lesít. þa kastaði hann brott ǫllum iarðligum lutum. ok varð siðan ermiti.
Groptr Alexandr var af gulli ilítlu husi enn er þangat komv margir meistarar. þa mællti einn þeira: Alexandr konungr gerði ser ligianda fe af gulli. Enn nu þvers ímóti gerir gullit liggiannda fe af hanum. I gíer nỏgðiz hanum eigi allr heímr. enn nv nỏgiz hanum lengð hans af iorðu. ígier leiddi hann her mikinn. enn nu er hann leiddr af her sinum til graptar. Igíer þrongdi hann allri iorðu. enn nú þrongvir íorð hanum. Igiar ræddiz hann allr heímr. enn nú helldr ǫll verolld hann vnytan. I gier hafði hann vini ok vvini. Enn nu hefir hann alla eína.
Einn ermiti talaði sua til salu sinnar: Vit ok kenn meðan valldit er iþinni hendi at þu kemr þar sem rettvisi er. ok firir þann domstól er þu lytr at lesa af einni rollu allt þat er þu hefir gert i þessum heimí englar goðir ok illír standa á .íj. hendr þer. ok segia allt þat gott ok illt er þu hefir gert siþan verðr dỏmt vm þítt mal. broðr þinir ok vinir firir láta þik. ok megu eigi frelsa þik. tak nú i dag lausn þína ok snuzt aptr til guðs. ok ger iafnan gott. aðr þinn efsti tímí komi. ok seg eigi. Ek skal snuazt til guð í morgin. þuiat þat kann vera at þetta se þinn hinn efsti dagr. haf í hug þér þa fyrri tímana. ok þa ellztu þína forfeðr. at þeir eru nu allir brottu ok sua skalltu fara. eða hvar eru nv konungar. hofðingiar. rikir menn ok aðrir þeir er fe drogu saman. ok bellduz af þui. þeirra endir er nu kominn sem alldri hefði þeir lífat. þeir eru nv sem lauf þat er fallið er af tre. ok kemr alldri aptr. Nv sala mín ræz ekki motí felli þessa heims. ræz dóma dag ok fiold synda þinna. mvn skapara þinn er bæði verðr dómari þinn ok vitnis maðr.
Enn segir annarr meistari: Gleymit eigi ævínlíga lutu firir stundliga. elskít salur yðrar meírr enn likam. gleymit alldri þeim er eigi gleymir yðr. ok þíonít skaparanvm ottiz guð iafnan. þuíat guðs otti er lykill til allz goðz ef þer gerið sua. þa mvnuð þer auðlaz þá sælu er alldri verðr endir á. Þat veíti oss faðir ok sun ok hinn helgi andi amen.»
Af natturu mannzins ok bloði
Allzvalltandi guð er af engu efni gerði alla luti. hann skop i fystunni hímin ok iorð elld ok loft ok vatn sua at af þessu skylldu allir veralldligír lutir efnaz nꝍraz ok fꝍðaz.
Himinn er elldr kallaðr þuiat i hanum er líos ævínlígt. i hanum er solin er lysir ok vermír alla verolldina.
Lopt er næst meðal tungls ok iarðar. ok hvervetna þar sem iorð er hol ok á rofe stendr utan loptið mætti ekki a iorðu lífa. þuiat þa fengi engi kykvendi andartak ne aund at ser dregit eða fra ser rundit. Ekki mætti ok viðr vaxa ne gras groa firir ofrhita solar ef eigi lifði loptið iorðinni. vindr sualaði hana. eða vatn dogdi. Enn af þui verða vindar at loptið rꝍrizt. miok. þeir ꝍsa sæ. samna skyium ok sundr rinda stvndum. Enn af þuí verða sky. at solar hita dregr ilopt vpp ymist ok þoku myrkua. ok vokuan. af iorðu. ok stundum lyfta víndar vỏtn i lopt vpp. kemr þaðan regn þegar varmt er i loptínu. sníar þegar frystir loftið. Enn þa hagl er mestr er stormr iloptínv.
Uatn heitir vokur allar. su er i iorðina ok vmhverfis hana rennr. Enn þar sem vótn samnaz. þa er sær kallaðr þuiat flest vótn falla til sǽvar. ok vex ekki sær af þui ne vỏtn þuerra. velldr þat þuí at vỏtn oll renna aptr at leyní oðrum megin iarðar. til sama brunnz ok vatz stỏðis. ok koma þar vỏtn er varu. Enn svmt af vỏtnum sem fyrr var sagt lypta vindar i lopt vpp. ok kallaz þar af sky. Enn af solar híta. braðnar sky ok losaz. kemr þaðan regn sníor. ok hagl.
Iorð er neðzt allra hofuð skepna ok staðfostuz. þuiat oll onnur hỏfuðemní eru i rỏrslu. Enn íorð er staðfost ok ikyrð. Iorð gefr ollum veralldligum kykvendvm fꝍzlu ok viðrlifi með skípan annarra hỏfuðefna þuiat vtan lopt ok verma vatn ok iorð mætti engi lutr vaxa ne viðrlifi hafa firir þui at elldr kveykir. lopt nỏrir. vatn elr. enn iðrð fꝍdir.
Nu er meðal þessarra .iiijra. hỏfuðemna sua mikil sætt ok samvera at allt nỏriz af þeim. ok hvert þeira nỏrir annat. sua at iorð skolaz stundvm af vatní. vatn þynniz ok lyptiz i lopt vpp stundum. loptið léttiz a líos elldz. elldr snyz aptr ilopt. lopt dỏyguiz i vatn. vatn þyknaz i iỏrð ok ma þetta þui marka. at þar er nv imorgvm stoðvm vatn sem íỏrð hefir verit þar iorð sem vatn hefir staðit. Iorðin samþykkiz við vatn i kulda enn viðr elld i þurru. Loptið semz við vatn enn við elld i hita þuiat elldrinn er af heítri nátturu ok þurri. Enn lópt af heitri nátturu ok vátri. Vatn er kallt ok vátt enn iỏrd er þurr ok kolld.
Með þeíma hætti helldz verolldin vppi með guðs forsia ok skipan. Guð allzvalldandi skapaði hinn fysta mann Ádám. af rauðu leiri i Ebron. þat er af fiorum hofuðskepnum. elldi ok lopti. iỏrð ok vatni. Enn lifgaði hann i paradiso. ok þar skapaði hann Evv af rífí hans. ok bauð at af þeim skylldi allt mannkyn fỏðaz. ok þau ok þeirra afkvæmí skylldu valld eíga ifir ollum veralldligum kykvendum.
Maðrinn hefír i ser likinði .iiijra. hofuðskepna. ok má þat marka a æða bloði mannz ef þat stendr vm stund i keralldi. þa er þat með 4 litum. efzt er rauða bloð elldi likt. ok at nátturu heítt ok þurt. Þar næst er rauðbrúnt bloð likt lóptínv at vokua ok verma. Neðzt er мelannkolea suarta bloð iỏrðu likt at lít at nátturu þurri ok kalldri. Þa er flemína vatni likt af vátri nátturv ok kalldri. ok stendr þat vmhverfis bloðit sua sem hit mikla haf rennr vm iarðar kringlu. Enn ef skerst bloðlifrín þa rennr vatn er menn kalla vara i staðinn sem haf rennr landanna a meðal. Sua segia nátturu bꝍkr. at sá maðr er alla hefir þessa 4 luti iafnmíkla i sínv bloði. þa er hann val heill. ok hófsamr maðr. ok stỏðugr mundanga bliðr ok ekki míok braðr. Enn ef rauða bloð er mest i bloði mannz. þa er sa fímr ok flogall. lettr á sér. slægr. ok bráðr. ok ma mikit eta. Enn ef mestr lutr af bloði mannz er þat er rett bloð er kallat þa er hann bliðr ok hỏfeskr kátr. ok litillátr. vakr. ok varmr í natturu sinni. Enn ef suarta bloð er mest þa er hann þungr ok þỏgull. sínkr ok svefnvgr. styggr. ok prettugr. aúfundsiukr ok af kalldri nátturu ok þurri. Enn ef vari er mestr luti í bloði mannz. þa er hann af kalldri natturu. ok vátri. vstỏðugr. vakr ok udiarfr. Nu hefir hvert þessa .iiijra. sítt sæti ímannzins likam. Vari er i hofði mannz. bloð ilifr. rauða bloð i galli. suarta bloð imillti. hvert þessarra luta hefir ok sinn vtgang. ok andar tak. rauða bloð at eyrum suarta bloð at augum. rett bloð at nosum. enn vári at munni. Bloð vex ok mest með manni vm uárið rauða bloð vm sumar suarta bloð vm haust enn vari vm vetr. Þetta skíptiz ok olldrum. Vari er með bloði mestr með bỏrnum. til fiortianda vetrar. siðan rauða bloð til 25 vetra. ok þaðan af bloð með suarta bloði mest til 70 vetra meðan maðr er a bezta alldri. Siþan er vari mestr með órvosvm. ok fellr þui slefa oruósum sem bornum.
Huaðan kominn er † drottins
Sva er sagt siðan Adam hafði syndína gerua i páradíso. ok hann var þaðan brott rekinn í eínum skinnstakki firir syndína. þa bað hann guð miskunnar firir sér ok sínv afkvæmí. var hanum þa heitið af guði at við enda heímsins skylldi guð gefa hanum miskunnar oleum. er allt hans kyn skylldi grꝍða. var Adam siðan ok hans kona sett niðr idal þeim er Ebron heitir. ok hann var skapaðr í. á Iórsala landi ok þoldu þau þar mikit erfiði. ok iðruðuz iafnan glỏps sins.
Þau bygðu þar ok áttu mart barna ok var siðazti sun þeirra Seth. er guð gaf þeim í stað Abels er Kaín hafði drepið. Adam hafði lifat 932 vetra. i dalnum Ebron. ok einn hvern dag studdi hann sik með exi sinni. ok tok at ryggiaz ok hugleiða mart. þuiat hann sá mikinn vándskap upp renna i heimínum af sínu afkvæmí. ok leiddiz hanum þa lengr at lifa.
Hann kallaði þa til sin Seth sun sinn. ok mællti til hans: «Sun minn ek uil senda þik til paradisum til Cherubin. engils er geymir lifs tres með loganda sverði.»
Seth suarar: «Ek uil giarna fara hvert er þu byðr mer. ok uisa mér vegenn. ok seg. mér. huat ek skal englínvm segía. þeim er þu sendir mik til.»
Adam segir: «Seg englinvm at mer leiðizt at lifa ok bið hann af mínni halfu kvnnigt gera þer ok mer vm þat miskvnnar oleum er guð het mer þa er hann rak mik ór paradiso.»
Þa er Seth var til þessar ferðar buinn. sagði Adam. at hann skylldi ganga i austr. «ok mantu hitta einn dal firir þer. ok man þar vpp hefiaz vegr grỏnn. ok at þu kennir þann veg gíorr. þa mantu hitta fotspor min ok moður þinnar suarðlaus ok suỏrt þau er vit gengum þa er vit vorum rekin ór paradiso. ok hingat i þenna sorgar dal. Enn sua varu storar syndir okrar at alldri siðan vox þar grỏnt gras er vit gengum. þa er vit vorum or paradiso rekin þar til er vit kómum hingat.»
For þa Seth til paradisum eptir til visan foður sins. ok er hann kom i vegenn þa vndraði hann liosit ok skinít er í paradiso var. ok fell til iarðar af ræzlu ok hugði at þat væri elldz lios er faðir hans hafði varað hann við at hann skylldi signa sik marki þui er bethel heitir firir liosínv. ok komzt Seth sua með heilu fram til paradísvm.
Þa er engillinn sá Seth. þa spurði hann hui hann var þar kominn.
Hann suaraði: «Faðir minn Adam moðr af elli er nv leiðiz at lifa. sendi mik hingat. ok biðr at þu virðiz at tía hanum með mér sanníndi af þuí miskvnnar oleo er guð het hanum.»
Engillinn suaraði: «Gakk til paradis dura ok rett inn hỏfuðit eítt ok geym at vandliga hverir lutir þér synaz i paradiso.»
Ok hann gerði sua ok er hann hafði inn rett hỏfuðit vm dyrnar þa sá hann sua mikla fegrð. at engis mannz tunga matti orleysa i ymsum kynum avaxtar ok blomstrs. fugla song. ok utoluligu skini ok sỏtum þef. I miðri paradiso sa hann hina skieruztu kelldu. or þeirri kelldu runnu 4 ar er sua heita. Phison Geon Tigris ok Eufrates. Enn þessar 4 ár fylla vatní heim allan. Enn ifir kelldunni sá hann apalldr einn standa með morgum greinvm ok þo barklausan. hann vndraði miok hui þat var barklꜹst ok er hann minntiz a fotspor foður síns. er hann hafði a veginum set suort ok gras laús firir synda hans sakir með sama hætti þóttiz hann vita at þetta tre var suart sakir synda foður hans ok moður.
Siþan veik hann aptr til engilsins ok sagði hanum allt þat er hann hafði sét. Enn engillinn bauð hanum at ganga aptr annan tíma ok er hann kom aptr þa sa hann orm einn er skreið vmhverfis apalldrinn þann nokta. ok er hann hafði þetta vndraz. þa veik hann enn aptr til engilsins. þa bauð engillinn hanum þriðia tíma aptr at uikia. ok geyma giorr at huat hanum syndiz. Enn þa er hann kom aptr þa sa hann fyrr nefndan apalldr. vpp vaxinn til himna. ok efst uppi i kollínum ápalldrsíns. sa hann barn eitt grátanda ok sveípt i klæðum. ok er hann undraði þetta. ok hann leit niðr firir sik. þá sá hann rꝍtr apalldrsíns smíuga i gegnvm íorðina allt niðr til heluitís. ok þar kendi hann salu Abels broður sins. ok er hann hafði þessa luti sena.
Þa vikr hann aptr til engilsins. ok segir hanum allt þat er hann hafði sét.
Þa mællti engillinn: «Sveínbarn þat. er þu sátt er guðs. sun. hann man af skrapa syndir foður þíns ok moður. þegar fullnaðr tímans er kominn. hann er þat miskvnnar oleum. er þeim var heitið. hann er rétt oleum ok milldleikr sannrar elsku.»
Þa er Seth villdi brott ganga. ok hann þottiz val syst hafa sitt erendi. þá fekk engillinn hanum 3 korn or epli þui er faðir hans hafði etið. ok sagði hanum: «Innan þeirra þrigia daga er þu kemr heim. man faðir þinn andazt. skalltu þa þessur korn leggia vndir tungu rꝍtr hanum dauðum. enn þau munv vaxa 3 apalldra stora. Man einn verða cedrus annarr cipressus. þriði pinus. I cedro vndir stondum ver foður. I cipresso sun. I píno andann helga. I cedro vndir stondum ver foður. þuiat hann er vanr at vaxa ǫllum apolldrum hæra. Cipressus er ollum apolldum þefkar betr ter oss sꝍtleik sunarins. Enn pinus er marga kiarna berr. ter oss margfalldar giafir anda híns helga.»
For þa Set heim ok kom heill til foður sins. ok moður. þa er Seth hafði vpp tínt firir foður sínum allt þat er hann hafði sét ok heyrt af englinvm. þa gladdiz faðir hans. ok ló viðr. Enn a ollum lífdỏgvm Adáms fra þui er hann var or paradiso rekínn sa engi maðr hann lægia fyrr enn þa. ok er hann var sannfroðr orðinn af miskunnar oleo. þa kallaði hann til guðs. ok mællti. herra minn. Líf mítt er nu nóg langt tak þu nu brott sál mína. ok innan þeirra þriggia daga. er Séth kom aptr or paradiso.
Þa andaðiz Adam eptir þui sem engillinn hafði firir sagt. Seth sun hans iarðaði hann i dalnvm Ebron. ok lagði vndir tungurꝍtr hanum þau 3 korn er engillinn hafði fengit hanum. af hverium er vpp runnu 3 teinungar ór mvnni Adams. ok stoðu með grỏnu blómi bæði vetr ok sumar. enn sua segiz. at þa er guð bauð Moisí at fara til Egipta lanz at frelsa þaðan folk sitt. at hann tok af þessum viði þa 2 vỏndu er hann fekk Moysi. ok þeir brỏðr Moyses. ok Áron gerðu allar iartegnir með i eyðimorkinni a Iraels folki. ok uxu þau 2 tre ekki siðan.
Enn þa er Salomon konungr let gera templum domíní þa lét hann hỏggua þat sama tre er eptir stoð. er or mvnni. Adams var vaxit. ok ætlaði til bita nỏkkurs í mvsterit. Enn þat varð annat huart. ofskamt eða oflangt huar sem þat var til ætlat. ok þui var þat lagt niðr hia mvstarínv.
Litlu siðar kom til Salomons konungs. drotning su er Sibilla het enn sumir kalla Sába hon var af þui landi er Ethíopia heitir. hon hefir verit allra heiðinna kvenna vitruzt i verolldinni. hon fór at reýna vitrleik Salomons konungs. ok bar vpp firir hann gátur. hann réð allar gátur hennar ok óll hennar vandmæli. hon sagði hanum ok allt þat er hon vissi vtan einn lut leyndi hon hann meðan hon var þar. enn siðan ritaði hon aptr til hans at a þui tré er við mvstarit liggr. ok til bitans var ætlat man sa maðr verða hengdr á er allir Gyðingar mvnu af hans dauða hefndir taka. ok at niðr falli verða ok allt þeira riki. Siþan lét Salomon taka þetta tré. ok sokkua með blyi i eítt stórt fén. þat er hann ætlaði at alldri skylldi vpp koma siðan.
Enn þat birtiz i pislar tið vars. drottins Iesu Christi. ok kom vpp. ok þui toku Gyðingar þat. ok gerðu þar af krossinn. ok pinndu þar á allzvalldanda guð. Enn eigi mỏrgum vetrum eptir pisl drottins ok vpprisu. þá vann Títus Iorsala borg. svn Vespasiáni keisara. ok selldi alla Gyðinga þa er eigi varu drepnir i þrældóm ok anauð 30 firir einn penning. ok urðu siðan sundr skila. ok fóru vm allan heim ok fengu hvárki valld ne riki siðan. ok sannaðiz sua spasaga drotningar.
Þesser eru 12 heíms osomar þeir er tela allt veralldar lif þar er þeir verða framdir ok draga þa til heluitiss er þeim fylgia sua at eingi rettletis vorn hlifir þeim. Spakr maðr ꜳn goðum verkum. Gamall maðr gꜳlauss. Vngr maðr vhlyðinn. Auðigr maðr ꜳn olmosu. kona v rꜳðuond. Drottinn dꜳðlauss. kristinn maðr þretinn. valaðr maðr dramblꜳtr. konungr illgiarn. byskup vrekinn. þioð kenningar laus. lyðr laga lauss.
Civitias Hiervsalem famosisima
Grundplanens tekst er følgende: Byen deles i to dele ved den midterste bredvej; midt på denne står med røde bogstaver: pace Hierosolime; til venstre herfor: vicus porte Stephani; til höjre: vicus porte montis | Syon. Øverst til venstre: porte vallis | Iosaphath og til höjre: porta aurea qua ingressus | Iesus super asínam. Endnu tilv.: vallis Iosaphath; templum sancte Marie; Iter; Habitacio vul | gi; i midten: templum domini; Jerusalem; til höjre: templum | Salumo | nis; claustra Salumonis; nederst: habitacio | regum et prophetarum; til höjre: Habitacio | ciuium. I den nederste halvdel: til venstre: Golgotha; porta | gregis vel probacie | piscine; sepulcrum | Ade; lapis scipus eller: scitus; sepulcrum domini; calu arie | locus; og længere nede: Templum sancte | crucis; til höjre: turn Daviðs; porte natus vel | judiciaria; ecclesia | latina. Allernederst ses den øverste del af bogstaverne i ordene: por te piscium.
Uær vilium þat birta fyri folke af huerium til fellum þeir menn megu lꜹglega af sakaz sem bansettum monnuм samneyta sua at þeir falla i ecke bann eða forboð fyri þa skyld. Meistari Goffridus skyrer þat efni yfir þessum versum. Vtile. Lex. humile. res ignota. necesse. Hec anathama quidem faciunt ne possit obesse. I Ifyrstu seger hann af nytsemð þess sem talar við hinn bannsetta huersu hann af sakar hann. sua sem þa er hann heimtir skuld sina at bannsettum manne. I annan stað af sakar hann ok stundum nyt semð hins bannsetta. ef maðr talar við hann. leitar at snua hanum til sannrar yðranar. ok leiðrettu sinna uraða ok eggiar af lꜹsnar at beiþaz. Lꜹglect samband mille bonda ok huspreyiu af sakar hana sua at kona. sekiz eigi af samneyte bansettz bonda sins ef hon varðveiter sic fra bansettum verkum hans.
Skyldug lyðne eða þionkan af sakar bꜹrn hans hins bannseta mannz ok skulda híun þꜹ sem eigi megu við hann skiliaz. ok varaz þo at vera samvinnandi eða samþykc hans glỏpum. þat er af þeim einum bornum hans rettskilit sem þa eru enn under hans valde. ok eigi ut leyst af fꜹþur garðe. U vitand ma af saka þann sem bannsettum manne samneytir sua at hann veit eigi þann mann ibanni vera. ok þuiat eins þo ef hans ovitand ma rettlega metaz til varkyndar. Nꜹðsyn metz manni til afsakanar sem þa ef nokcuʀ a nyðsynnia ferð um þat land sem bansett folk bygger ok fær hann eigi forðaz þeira samneyte.
Tekst med kursiv og fotnoter
|[1] . . . . . . . vin þinn þér. þui segi ek at þu ert þræll þræls mins. þræll[2] minn þiónar mer. konungrinn mællti. Ottaz þu ekki valld mitt er þu talar[3] sua horðum orðum til min. hann suarar. Þu veizt sialfr at ofrfysi[4] dauðligra luta er gengín ifir þik. enn[5] sỏmdir þessa heims eru enskis verðar ef þu villt at hyggia. ok þuí kann ek eigi at ottaz ogn valldz þíns. þuiat þat er ekki vtan skrap. ok þui kann ek eigi at ræðaz þik i oðrum heími. þuiat vant er at sia huat þa er títt. enn þat er auðvíst at þa[6] er veralldar æra oll brottu fra þér. ok er hon þui enskis verð. konungr bað menn sina lata fara hann með naðum þuiat hann er guðs þiónóstu maðr.
Fra heilræðum spekínga
Nv spurði lærisveinn meistara sinn. Ef iarðneskir lutir eru sua lítils verðir ok ustoðugir hui leggia menn sua mikinn hug a at samna þeim. Meis(tari) s(egir). þuiat endir lifsins er viss en engi veít nær hann kemr þui segir einn vitr maðr. Erfiða sua miok[7] sem þu skulir imorgin deyia. ok íafnan lifa. þuiat betra er at vinir. þinir taki[8] eptir þik þat er þu hefir aflat. Enn þurfa vina þinna meþan þu lifir. Heímr þessi er sem eín ferð. ok þui se þu val firir þer at vegrinn verði[9] miok skammr. Einn klerkr sagði sua. dauðinn er opit gatu[10] hlið firir iarðligum lutum ok geym at krásir heimsíns suiki þik eigi[11] ok verðír þu netiaðr með suíkum veralldligra auðæfa. enn gleymir tima dauðans. at eigi falli þér sem þiof eínum er kom i hus eins riks mannz fullt af auðæfum. hann tok allt þat er dyraz var. ok lagði annat niðr enn tók annat vpp. ok let sua til þess er dagaði. hafdi hann þa eytt tímanvm ok fengít ekki feít. þa komu geymslu menn hussíns. ok toku hann ok bundu ok i myrkua stofu settu ok vm siðir var hann drepinn. Enn ef hann hefði húgleítt daginn sua nærrí þa[12] hefði hann eigi þessa pinv fengít. Annarr meistari s(egir). Rikdomr heíms liðr sem sofandi mannz draumar. er allz missir þegar vaknar. Með sama hætti er ustoðulig gleði heimsíns. er mann glaðar vm nokkura stund. Enn þa er minnzt varir þa kemr dauðinn. ok rænir hann bæði fé ok gleði ok þui segi ek þer at einn meistari gekk vm einn kirkiu garð. hann sa einn legsteín er la ifir eínum dauðum manni er þessi orð varu á skrifuð. Þú maðr fest orð min i bríosti þer. Ek em nu þat sem þu verðr. Ek var slikr sem nu ertu. Ek[13] gleymda dauðann meþan mér var lofat at lifa. Enn siðan ko[m][14] dauðinn. ok rænti mik vinvm minvm. ok þiónostu monnum. Siþan v[ar][15] |[16] [e]k[17] i iorð grafínn ok syrgðu mik litla stund siðan kona mín ok vinir Enn holld mítt skiptiz skiott imolld ok dupt. Enn su hin mikla sꝍmd ok fegrð sem ek hafða þa hvarf hon þegar ek dó. ok þo at ek væra nv vpp grafinn. þa mvndir þu engi likindi til sia at ek hefða maðr verið. Bið nu firir mer til gvðs með goðu híarta. at hann líaí mer frið eilifan. ok sa er firir mer biðr. hann biðr eigi siðr firir sialfum sér. Enn er meistarinn hafði þessur orð lesít. þa kastaði hann brott ǫllum iarðligum lutum. ok varð siðan ermiti. Groptr Alexandr var af gulli ilítlu husi enn er þ(an)gat[18] komv margir meistarar. þa mællti einn þeira. Alex(andr) konungr gerði ser ligianda fe af gulli. Enn nu þvers ímóti gerir gullit liggiannda fe af hanum. I gíer nỏgðiz hanum eigi allr heímr. enn nv nỏgiz hanum lengð hans af iorðu. ígier leiddi hann her mikinn. enn nu er hann leiddr af her sinum til graptar. Igíer þrongdi hann allri iorðu. enn nú þrongvir íorð hanum. Igiar ræddiz hann allr heímr. enn nú helldr ǫll verolld hann vnytan. I gier hafði hann vini ok vvini. Enn nu hefir hann alla eína. Einn ermiti talaði sua til salu sinnar. vit ok kenn meðan valldit er iþinni hendi at þu kemr þar sem rettvisi er. ok firir þann domstól er þu lytr at lesa af einni rollu allt þat er þu hefir gert i þessum heimí englar goðir ok illír standa á .íj. hendr þer. ok segia allt þat gott ok illt er þu hefir gert siþan verðr dỏmt vm þítt mal. broðr þinir ok vinir firir láta þik. ok megu eigi frelsa þik. tak nú i dag lausn þína ok snuzt aptr til guðs. ok ger iafnan gott. aðr þinn efsti tímí komi. ok seg eigi. Ek skal snuazt til guð[19] í morgin. þuia(t)[20] þat kann vera at þetta se þinn hinn efsti dagr. haf í hug þér þa fyrri tímana. ok þa ellztu þína forfeðr. at þeir eru nu allir brottu ok sua skalltu fara. eða hvar eru nv konungar. hofðingiar. rikir menn ok aðrir þeir er fe drogu saman. ok bellduz af þui. þeirra endir er nu kominn sem alldri hefði þeir lífat. þeir eru nv sem lauf þat er fallið er af tre. ok kemr alldri aptr. Nv sala mín ræz ekki motí felli þessa heims. ræz dóma dag ok fiold synda þinna. mvn skapara þinn er bæði verðr dómari þinn ok vitnis maðr. Enn segir annarr meistari. Gleymit eigi ævínlíga lutu[21] firir stundliga. elskít salur yðrar meírr enn likam. gleymit alldri þeim er eigi gleymir yðr. ok þíonít skaparanvm |[22] ottiz[23] guð iafnan. þuíat guðs otti er lykill til allz goðz ef þer gerið sua. þa mvnuð þer auðlaz þá sælu er alldri verðr endir á. Þat veíti oss faðir ok sun ok hinn helgi andi amen.
Af natturu mann(zin)s ok bloði[24]
Allzvalltandi[25] guð er af engu efni gerði alla luti. hann skop i fystunni hímin ok iorð elld ok loft ok vatn sua at af þessu skylldu allir veralldligír lutir efnaz nꝍraz[26] ok fꝍðaz.[27] himinn er elldr kallaðr þuiat i hanum er líos ævínlígt. i hanum er solin er lysir ok vermír alla verolldina. Lopt er næst meðal tungls ok iarðar. ok hvervetna þar sem iorð er hol ok á rofe stendr utan loptið mætti ekki a iorðu lífa. þuiat þa fengi engi kykvendi andartak ne aund at ser dregit eða fra ser rundit. Ekki mætti ok viðr vaxa ne gras groa firir ofrhita solar ef eigi lifði loptið iorðinni. vindr sualaði hana. eða vatn dogdi. Enn af þui verða vindar at loptið rꝍrizt. miok. þeir ꝍsa sæ. samna skyium ok sundr rinda stvndum. Enn af þuí verða sky. at solar hita dregr ilopt vpp ymist ok þoku myrkua. ok vokuan. af iorðu. ok stundum lyfta víndar vỏtn i lopt vpp. kemr þaðan regn þegar varmt er i loptínu. sníar þegar frystir loftið. Enn þa hagl er mestr er stormr iloptínv. Uatn heitir vokur allar. su er i[28] iorðina[29] ok vmhverfis hana rennr. Enn þar sem vótn samnaz. þa er sær kallaðr þuiat flest vótn falla til sǽvar. ok vex ekki sær af þui ne vỏtn þuerra. velldr þat þuí at vỏtn oll renna aptr at leyní oðrum megin iarðar. til sama brunnz ok vatz stỏðis. ok koma þar vỏtn er varu. Enn svmt af vỏtnum sem fyrr var sagt lypta vindar i lopt vpp. ok kallaz þar af sky.[30] Enn af solar híta. braðnar sky ok losaz. kemr þaðan regn sníor. ok hagl. Iorð er neðzt allra hofuð skepna ok staðfostuz. þuiat oll onnur hỏfuðemní eru i rỏrslu. Enn íorð er staðfost ok ikyrð. Iorð gefr ollum veralldligum kykvendvm fꝍzlu ok viðrlifi með skípan annarra hỏfuðefna þuiat vtan lopt ok verma vatn ok iorð mætti engi lutr vaxa ne viðrlifi hafa firir þui at elldr kveykir. lopt nỏrir. vatn elr. enn iðrð fꝍdir. Nu er meðal þessarra .iiijra. hỏfuðemna sua mikil sætt ok samvera |[31] at allt nỏriz af þeim. ok hvert þeira nỏrir annat. sua at iorð skolaz stundvm af vatní. vatn þynniz ok lyptiz i lopt vpp stundum. loptið léttiz a líos elldz.[32] elldr snyz aptr ilopt.[33] lopt dỏyguiz[34] i vatn. vatn þyknaz[35] i iỏrð ok ma þetta þui marka. at þar er nv imorgvm stoðvm vatn sem íỏrð hefir verit[36] þar iorð sem vatn hefir staðit. Iorðin samþykkiz [við vatn[37] i kulda enn viðr elld i þurru. Loptið semz við vatn enn við elld i hita þuiat elldrinn er af heítri nátturu ok þurri. Enn lópt af heitri nátturu ok vátri. Vatn er kallt ok vátt enn iỏrd er þurr ok kolld. Með þeíma hætti helldz verolldin vppi með guðs forsia ok skipan. Guð allzvalldandi skapaði hinn[38] fysta mann Ádám. af rauðu leiri i Ebron. þat er af fiorum hofuðskepnum. elldi ok lopti. iỏrð ok vatni. Enn lifgaði hann i paradiso. ok þar skapaði hann Evv af rífí hans. ok bauð at af þeim skylldi allt mannkyn fỏðaz. ok þau ok þeirra afkvæmí skylldu valld eíga ifir ollum veralldligum kykvendum. Maðrinn hefír i ser likinði .iiijra. hofuðskepna. ok má þat marka a æða bloði mannz ef þat stendr vm stund i keralldi. þa er þat með .íííj. litum. efzt er rauða bloð elldi likt. ok at nátturu heítt ok þurt. Þar næst er rauðbrúnt bloð likt lóptínv at vokua ok verma.[39] Neðzt er мelannkolea suarta bloð iỏrðu likt at lít at nátturu þurri ok kalldri. Þa er flemína vatni likt af vátri nátturv ok kalldri. ok stendr þat vmhverfis bloðit sua sem hit mikla haf[40] rennr vm iarðar kringlu. Enn ef skerst bloðlifrín þa rennr vatn er menn kalla vara i staðinn sem haf rennr landanna a meðal. Sua segia nátturu bꝍkr. at sá maðr er alla hefir þessa .íííj. luti iafnmíkla i sínv bloði. þa er hann val heill. ok hófsamr maðr. ok stỏðugr mundanga bliðr ok ekki míok braðr. Enn ef rauða bloð er mest i bloði mannz. þa er sa[41] fímr ok flogall. lettr á sér. slægr. ok bráðr. ok ma mikit eta.[42] Enn ef mestr lutr af bloði mannz er þat er rett bloð er kallat þa er hann bliðr ok hỏfeskr kátr. ok litillátr. vakr. ok varmr í natturu sinni. Enn ef suarta bloð er mest þa er hann þungr ok þỏgull. sínkr ok svefnvgr. styggr. ok prettugr. aúfund |[43] siukr ok af kalldri nátturu ok þurri. Enn ef vari er mestr luti[44] í bloði mannz. þa er hann af kalldri natturu. ok vátri. vstỏðugr. vakr ok udiarfr. Nu hefir hvert þessa .iiijra. sítt sæti ímannzins likam. Vari er i hofði mannz. bloð ilifr. rauða[45] bloð i galli. suarta bloð imillti. hvert þessarra luta hefir ok sinn vtgang. ok andar tak. rauða bloð at eyrum suarta bloð at augum. rett bloð at nosum. enn vári at munni. Bloð vex ok mest með manni vm uárið rauða bloð vm sumar suarta bloð vm haust enn vari vm vetr. Þetta skíptiz ok olldrum. Vari er með bloði mestr með bỏrnum. til fiortianda vetrar. siðan rauða bloð til .v. vetra. ok .xx. ok þaðan af bloð með suarta bloði mest til .lxx. vetra meðan maðr er a bezta alldri. Siþan er vari mestr með órvosvm. ok fellr þui[46] slefa oruósum sem bornum.[47]
Huaðan kominn er † drottin[s][48]
Sva er sagt siðan Adam hafði syndína gerua i páradíso. ok hann var þaðan brott rekinn í eínum skinnstakki firir syndína. þa bað hann guð miskunnar firir sér ok sínv afkvæmí. var hanum þa heitið af guði at við[49] enda heímsins skylldi guð gefa hanum miskunnar oleum. er allt hans kyn skylldi grꝍða. var Adam siðan ok hans kona[50] sett niðr idal þeim er Ebron h(eitir). ok hann var skapaðr í. á Iórsala landi ok þoldu þau þar mikit erfiði. ok iðruðuz iafnan glỏps sins.[51] þau bygðu þar ok áttu mart barna ok var siðazti sun þeirra Seth. er guð gaf þeim í stað Abels er Kaín hafði drepið. Adam hafði lifat .ix. .c. vetra. ok .íj. vetr ok .xxx. i dalnum Ebron. ok einn hvern dag studdi hann sik með exi sinni. ok tok at ryggiaz[52] ok hugleiða mart. þuiat hann sá mikinn vándskap upp renna i heimínum af sínu afkvæmí. ok leiddiz hanum þa lengr at lifa. hann kallaði þa til sin Seth sun sinn. ok mællti til hans. Sun minn ek uil senda þik til paradisum til Cherubin. engils er geymir lifs tres með loganda sverði. Seth suarar. Ek uil giarna fara hvert er þu byðr mer. ok uisa mér vegenn. ok seg. mér. huat ek skal englínvm[53] segía. þeim er þu sendir mik til. Adam s(egir). Seg englinvm at mer leiðizt at lifa ok bið hann af mínni halfu kvnnigt gera þer ok mer vm þat miskvnnar oleum er guð het mer þa er hann rak mik ór |[54] paradiso.[55] þa er Seth var til þessar ferðar buinn. sagði Adam. at hann skylldi ganga i austr. ok mantu hitta einn dal firir þer. ok man þar vpp hefiaz vegr grỏnn. ok at þu kennir þann veg gíorr. þa mantu hitta fotspor min ok moður þinnar suarðlaus ok suỏrt þau er vit gengum þa er vit vorum rekin ór paradiso. ok hingat i þenna sorgar dal. Enn sua varu storar syndir okrar at alldri siðan vox þar grỏnt gras er vit gengum. þa er vit vorum or paradiso rekin þar til er vit kómum hingat. For þa Seth til paradisum eptir til visan foður sins. ok er hann kom i vegenn þa vndraði hann liosit ok skinít er í paradiso var. ok fell til iarðar af ræzlu ok hugði at þat væri elldz lios er faðir hans hafði varað hann við at hann skylldi signa sik marki þui er bethel h(eitir) firir liosínv. ok komzt Seth sua með heilu fram til paradísvm. Þa er engillinn sá Seth. þa spurði hann hui hann var þar kominn. hann suaraði. faðir minn Adam moðr af elli er nv leiðiz[56] at lifa. sendi mik hingat. ok biðr at þu virðiz at tía hanum með mér sanníndi af þuí miskvnnar oleo er guð het hanum.[57] Engillinn suaraði. Gakk til paradis dura ok rett inn hỏfuðit eítt [ok][58] geym at vandliga hverir lutir þér synaz i paradiso. ok hann gerði[59] sua ok er hann hafði inn rett hỏfuðit vm dyrnar þa sá hann sua mikla fegrð. at engis mannz tunga matti orleysa i ymsum kynum[60] avaxtar ok blomstrs. fugla song. ok utoluligu skini ok sỏtum þef. I miðri paradiso sa hann hina skieruztu kelldu. or þeirri kelldu runnu .íííj. ar er sua heita. Phison Geon[61] Tigris ok Eufrates. Enn þessar .íííj. ár fylla vatní heim allan.[62] Enn ifir kelldunni sá hann apalldr einn standa með morgum greinvm ok þo barklausan. hann vndraði miok hui þat var barklꜹst ok er hann minntiz[63] a fotspor foður síns. er hann hafði a[64] veginum set suort ok gras laús firir synda hans sakir með sama hætti þóttiz hann vita at þetta tre var suart sakir synda foður hans ok moður. Siþan veik hann aptr til engilsins ok sagði hanum allt þat er hann hafði sét. Enn engillinn bauð hanum at ganga aptr annan tíma ok er hann kom aptr þa sa hann orm einn er skreið vmhverfis apalldrinn þann nokta. ok er hann hafði þetta vndraz. þa veik hann enn aptr til engilsins. þa bauð engillinn hanum þriðia tíma aptr at uikia. ok gey |[65] ma giorr at huat hanum syndiz. Enn þa er hann kom aptr þa sa hann fyrr nefndan apalldr. vpp vaxinn til himna. ok efst uppi i kollínum ápalldrsíns[66]. sa hann barn eitt grátanda ok sveípt i klæðum. ok er hann undraði þetta. ok hann leit niðr firir sik. þá sá hann rꝍtr apalldrsíns smíuga i gegnvm íorðina allt niðr til heluitís. ok þar kendi hann salu Abels broður sins. ok er hann hafði þessa luti sena. þa vikr hann aptr til engilsins. ok segir hanum allt þat er hann hafði sét. þa mællti engillinn. Sveínbarn þat. er þu sátt er guðs. sun. hann man af skrapa syndir foður þíns ok moður. þegar fullnaðr tímans er kominn. hann er þat miskvnnar oleum. er þeim var heitið. hann er rétt oleum ok milldleikr sannrar elsku. Þa er Seth villdi brott ganga. ok hann þottiz val syst hafa sitt erendi. þá fekk engillinn hanum .iíj. korn or epli þui er faðir hans hafði etið. ok sagði hanum. Innan þeirra þrigia daga er þu kemr heim. man faðir þinn andazt. skalltu þa þessur korn leggia vndir tungu rꝍtr hanum dauðum. enn þau munv vaxa i[67] apalldra stora. Man einn verða cedrus[68] annarr cipressus. þriði pinus. I[69] cedro vndir stondum ver[70] foður. I cipresso sun. I píno andann helga. I cedro vndir stondum ver foður. þuiat hann er vanr at vaxa ǫllum apolldrum[71] hæra. Cipressus er ollum apolldum[72] þefkar betr ter oss sꝍtleik sunarins. Enn pinus er marga kiarna berr. ter oss margfalldar giafir anda híns helga. for þa Set heim ok kom heill til foður sins. ok moður. þa er Seth hafði vpp tínt firir foður sínum allt þat er hann hafði sét ok heyrt af englinvm. þa gladdiz faðir hans. ok ló viðr. Enn a ollum lífdỏgvm Adáms fra þui er hann var or paradiso rekínn[73] sa engi maðr hann lægia fyrr enn þa. ok er hann var sannfroðr orðinn af miskunnar oleo. þa kallaði hann til guðs. ok mællti. herra minn. Líf mítt er nu nóg langt tak þu nu brott sál mína. ok innan þeirra þriggia daga. er Séth kom aptr or paradiso. þa andaðiz Adam eptir þui sem engillinn hafði firir sagt. Seth sun hans iarðaði hann i dalnvm Ebron. ok lagði vndir tungurꝍtr hanum þau .iíj. korn er engillinn hafði fengit hanum. af hverium er |[74] vpp[75] runnu .iíj. teinungar ór mvnni Adams. ok stoðu með grỏnu blómi bæði vetr ok sumar. enn sua segiz. at þa er guð bauð Moisí at fara til Egipta lanz at frelsa þaðan[76] folk sitt. at hann tok af þessum viði þa .íj. vỏndu er hann fekk Moysi. ok þeir brỏðr Moyses. ok Áron gerðu allar iartegnir með i eyðimorkinni a Iraels[77] folki. ok uxu þau .íj. tre ekki siðan. Enn þa er Sal(omon) konungr let gera templum domíní þa lét hann hỏggua þat sama tre er eptir stoð. er or mvnni. A(dams) var vaxit. ok ætlaði til bita nỏkkurs í mvsterit. Enn þat varð annat huart. ofskamt eða oflangt huar sem þat var til[78] ætlat. ok þui var þat lagt niðr hia mvstarínv. Litlu siðar kom til Salomons konungs. drotning su er Sibilla het enn sumir kalla Sába hon var af þui landi er Ethíopia heitir. hon hefir verit allra heiðinna kvenna vitruzt i verolldinni. hon fór at reýna vitrleik Salomons konungs. ok bar vpp firir hann gátur. hann réð allar gátur hennar ok óll hennar vandmæli. hon sagði hanum ok allt þat er hon vissi vtan einn lut leyndi hon hann meðan hon var þar. enn siðan ritaði hon aptr til hans at a þui tré er við mvstarit liggr. ok til bitans var ætlat man sa maðr verða hengdr á er allir Gyðingar mvnu af hans dauða hefndir taka. ok at niðr falli verða ok allt þeira riki. Siþan lét Salomon taka þetta tré. ok sokkua með blyi i eítt stórt fén. þat er hann ætlaði at alldri skylldi vpp koma siðan. Enn þat birtiz i pislar tið vars. drottins[79] [Iesu Christi[80]. ok kom vpp. ok þui toku Gyðingar þat. ok gerðu þar af krossinn. ok pinndu þar á[81] allzvalldanda guð. Enn eigi mỏrgum vetrum eptir pisl drottins ok vpprisu. þá vann Títus Iorsala borg. svn Vespasiáni keisara. ok selldi alla Gyðinga þa er eigi varu drepnir i þrældóm ok anauð .xxx. firir einn penning. ok urðu siðan sundr skila. ok fóru vm allan heim ok fengu hvárki valld ne riki siðan. ok sannaðiz sua spasaga drotningar.
Þesser eru xíj heíms osomar þeir er tela allt veralldar lif þar er þeir verða framdir ok draga þa til heluitiss er þeim fylgia sua at eingi rettletis vorn hlifir þeim. Spakr maðr (ꜳn)[82] goðum verkum. Gamall maðr gꜳlauss. Vngr maðr vhlyðinn. Auðigr maðr ꜳn olmosu. kona v rꜳðuond. Drottinn dꜳðlauss. kristinn maðr þretinn. valaðr maðr dramblꜳtr. konungr illgiarn. byskup vrekinn. þioð kenningar laus. lyðr laga lauss.
Civitias Hiervsalem famosisima
Grundplanens tekst er følgende: Byen deles i to dele ved den midterste bredvej; midt på denne står med røde bogstaver: pace Hierosolime; til venstre herfor: vicus porte Stephani; til höjre: vicus porte montis | Syon. Øverst til venstre: porte vallis | Iosaphath og til höjre: porta aurea qua ingressus | Iesus super asínam. Endnu tilv.: vallis Iosaphath; templum sancte Marie; Iter; Habitacio vul | gi; i midten: templum domini; Jerusalem; til höjre: templum | Salumo | nis; claustra Salumonis; nederst: habitacio | regum et prophetarum; til höjre: Habitacio | ciuium. I den nederste halvdel: til venstre: Golgotha; porta | gregis vel probacie | piscine[83]; sepulcrum | Ade; lapis scipus (eller: scitus)[84]; sepulcrum domini; calu arie | locus; og længere nede: Templum sancte | crucis; til höjre: turn Daviðs; porte natus[85] vel | judiciaria; ecclesia | latina. Allernederst ses den øverste del af bogstaverne i ordene: por te piscium.
|[86] Uær vilium þat birta fyri folke[87] af huerium til fellum þeir menn megu lꜹglega af sakaz sem bansettum monnuм samneyta sua at þeir falla i ecke bann eða forboð fyri þa skyld. Meistari Goffridus skyrer þat efni yfir þessum versum. Vtile. Lex. humile[88]. res ignota. necesse. Hec anathama[89] quidem faciunt ne possit obesse. I[90] Ifyrstu seger hann af nytsemð þess sem talar við hinn bannsetta huersu hann af sakar hann. sua sem þa er hann heimtir skuld sina at bannsettum manne. I annan stað af sakar hann ok stundum nyt semð hins bannsetta. ef maðr talar við hann. leitar at snua hanum til sannrar yðranar. ok leiðrettu sinna uraða ok eggiar[91] af lꜹsnar at beiþaz. Lꜹglect samband mille bonda ok huspreyiu af sakar hana sua at kona. sekiz eigi af samneyte bansettz bonda sins ef hon varðveiter sic fra bansettum verkum hans.
Skyldug lyðne eða þionkan af sakar bꜹrn hans hins bannseta mannz ok skulda híun þꜹ sem eigi megu við hann skiliaz. ok varaz þo at vera samvinnandi eða samþykc hans glỏpum. þat er af þeim einum bornum hans rettskilit sem þa eru enn under hans valde. ok eigi ut leyst af fꜹþur garðe. U vitand ma af saka þann sem bannsettum manne samneytir[92] sua at hann veit eigi þann mann ibanni vera. ok þuiat eins þo ef hans ovitand ma rettlega metaz til varkyndar. Nꜹðsyn metz manni til afsakanar sem þa ef nokcuʀ a nyðsynnia[93] ferð um þat land sem bansett folk bygger ok fær hann eigi forðaz þeira samneyte.
Noter:
- ↑ 15a
- ↑ Dette ord meget svagt.
- ↑ ta meget utydeligt i slutningen af linjen.
- ↑ fr utydelige.
- ↑ Tilf. over linjen.
- ↑ Utydeligt.
- ↑ Noget utydeligt.
- ↑ ta noget utydeligt.
- ↑ Noget utydeligt.
- ↑ De to sidste bogstaver er utydelige (gang ?).
- ↑ Ikke ganske tydeligt, dog næppe forkortet.
- ↑ Utydeligt.
- ↑ Af k er noget bortskåret.
- ↑ m bortskåret.
- ↑ ar bortskåret.
- ↑ 15b
- ↑ e forsvundet ved et lille hul på perg.
- ↑ Forkortelsesstregen i þ for an er glemt.
- ↑ Således.
- ↑ t glemt.
- ↑ Kan ikke læses anderledes; = hluti.
- ↑ 16a
- ↑ Dette ord er på enkelte bogstaver nær (særlig z) meget utydeligt.
- ↑ Af denne røde overskrift er kun enkelte bogstaver (a . . natt . . . .ſ bloðı.) nogenlunde bevarede; zin er helt forsvundet; af resten er kun en större eller mindre del tilbage; hele overskriften er næppe at læse anderledes.
- ↑ Initialen, der går igennem 3 linjer, kan nu ikke skelnes i de enkelte træk; den synes hovedsagelig at have været grönlig.
- ↑ Rettet fra hdskrs nꝍraraz.
- ↑ Punktum er tilf.
- ↑ Meget utydeligt (eller a).
- ↑ ior meget utydeligt.
- ↑ Punktum er tilf.
- ↑ 16b
- ↑ Punktum er tilf.
- ↑ Punktum er tilf.
- ↑ Således.
- ↑ k (og tildels y) løbet ud.
- ↑ v beskadiget ved en rift.
- ↑ [Glemt i hdskr.
- ↑ Udgnedet med undt. af h.
- ↑ Punktum er tilf.
- ↑ Herefter står ſt med prikker under (beg. til ſtendr).
- ↑ Herefter står ſl og beg. til et tredje bogstav (ɔ: æ), men med en streg under (beg. til det følgende ſlægr).
- ↑ Punktum er tilf.
- ↑ 17a
- ↑ u er for störste delen afrevet ved et hul på perg.
- ↑ Rettet fra hdskrs dauða.
- ↑ Herefter først skrevet vari, men dette er understreget.
- ↑ Punktum er tilf.
- ↑ Af denne - røde - overskrifts sidste ord har slutningen -ins været skrevet ude i margen efter ordene ſem boꝛnum, der oprindelig har udgjort linjens slutning og foran hvilke overskriften findes, men s er bortskåret samt den sidste del af n.
- ↑ Forkortelsestegnet er meget afbleget.
- ↑ a er udvisket.
- ↑ Punktum er tilf.
- ↑ Fordoblingstegnet over g svagt.
- ↑ Fordoblingstegnet over vm svagt.
- ↑ 17b
- ↑ Punktum er tilf.
- ↑ ðiz (i beg. af linjen) noget svagt, men sikkert; der står ikke lei|ðr.
- ↑ Punktum er tilf.
- ↑ Afrevet.
- ↑ Meget afbleget.
- ↑ Således.
- ↑ Sikkert således.
- ↑ Punktum er tilf.
- ↑ Afbleget.
- ↑ Utydeligt; muligvis i.
- ↑ 18a
- ↑ Mellem a og p er der en usædvanlig stor afstand.
- ↑ Herefter er skrevet, men understreget: .víj. Der skulde rimeligvis stå ííj.
- ↑ Forkortelsestegnet svagt.
- ↑ Skr., som det synes, to gange, men sidste gang underprikket.
- ↑ er svage.
- ↑ um svage.
- ↑ Således.
- ↑ Aksenten står over e.
- ↑ 18b
- ↑ Herforan står er, en gentagelse af det foranstående (ved sideskifte).
- ↑ n meget afbleget.
- ↑ Skr. irl og ſ med streg igennem.
- ↑ Skr. to gange.
- ↑ Det sidste t ved linjeskifte gentaget.
- ↑ [Skr. iħu xp̄i.
- ↑ Først skr. af, men f synes raderet.
- ↑ Mgl. i hdskr.
- ↑ Rettere: probatica piscina.
- ↑ Rettere: scissus.
- ↑ Mulig: uetus. Se i øvrigt Werlauff: Symbolæ 1821, s. 61.
- ↑ 19b
- ↑ l er tilf. over linjen med nedvisningstegn.
- ↑ Over linjen til höjre for -e og over det følgende re er skrevne to tegn, som det synes, p og 4 (arabisk tal), uden at det kan ses, hvad de betyder. Skal denne lat. linje være et hexameter, mangler en lang (eller to korte) stavelse netop foran res; mulig står disse tegn, i forbindelse hermed. Den følgende forklaring går dog ud fra linjen, som den her er skreven.
- ↑ Således.
- ↑ De tilsvarende tal (i det følgende: II osv.) er udeladte.
- ↑ r næsten udvisket.
- ↑ y næsten udvisket.
- ↑ Således.