Hrafnkels saga Freysgoða
Velg språk | Norrønt | Islandsk | Norsk | Dansk | Svensk | Færøysk |
---|---|---|---|---|---|---|
Denne teksten finnes på følgende språk ► | ||||||
Hrafnkels saga Freysgoða bjó til prentunar
1. Hallfreðr kom út ok reisti bú.
Þat var á dögum Haralds konungs ins hárfagra, Hálfdanarsonar ins svarta, Guðröðarsonar veiðikonungs, Hálfdanarsonar ins milda ok ins matarilla, Eysteinssonar frets, Óláfssonar trételgju Svíakonungs, at sá maðr kom skipi sínu til Íslands í Breiðdal, er Hallfreðr hét. Þat er fyrir neðan Fljótsdalsherað. Þar var á skipi kona hans ok sonr, er Hrafnkell hét. Hann var þá fimmtán vetra gamall, mannvænn ok gerviligr.
Hallfreðr setti bú saman. Um vetrinn andaðisk útlend ambátt, er Arnþrúðr hét, ok því heitir þat síðan á Arnþrúðarstöðum. En um várit færði Hallfreðr bú sitt norðr yfir heiði ok gerði bú þar, sem heitir í Geitdal.
Ok eina nátt dreymði hann, at maðr kom at honum ok mælti: "Þar liggr þú, Hallfreðr, ok heldr óvarliga. Fær þú á burt bú þitt ok vestr yfir Lagarfljót. Þar er heill þín öll."
Eftir þat vaknar hann ok færir bú sitt út yfir Rangá í Tungu, þar sem síðan heitir á Hallfreðarstöðum, ok bjó þar til elli.
En honum varð þar eftir göltr ok hafr, ok inn sama dag, sem Hallfreðr var í brott, hljóp skriða á húsin, ok týndust þar þessir gripir, ok því heitir þat síðan í Geitdal.
2. Hrafnkell reisti bú ok tók goðorð.
Hrafnkell lagði þat í vanða sinn at ríða yfir á heiðar á sumarit. Þá var Jökulsdalr albyggðr upp at brúm. Hrafnkell reið upp eftir Fljótsdalsheiði ok sá, hvar eyðidalr gekk af Jökulsdal. Sá dalr sýndist Hrafnkatli byggiligri en aðrir dalir, þeir sem hann hafði áðr sét.
En er Hrafnkell kom heim, beiddi hann föður sinn fjárskiptis, ok sagðist hann bústað vilja reisa sér. Þetta veitir faðir hans honum, ok hann gerir sér bæ í dal þeim ok kallar á Aðalbóli. Hrafnkell fekk Oddbjargar Skjöldólfsdóttur ór Laxárdal. Þau áttu tvá sonu. Hét inn ellri Þórir, en inn yngri Ásbjörn.
En þá er Hrafnkell hafði land numit á Aðalbóli, þá efldi hann blót mikil. Hrafnkell lét gera hof mikit. Hrafnkell elskaði eigi annat goð meir en Frey, ok honum gaf hann alla ina beztu gripi sína hálfa við sik. Hrafnkell byggði allan dalinn ok gaf mönnum land, en vildi þó vera yfirmaðr þeira ok tók goðorð yfir þeim. Við þetta var lengt nafn hans ok kallaðr Freysgoði, ok var ójafnaðarmaðr mikill, en menntr vel. Hann þröngði undir sik Jökulsdalsmönnum til þingmanna hans, var linr ok blíðr við sína menn, en stríðr ok stirðlyndr við Jökulsdalsmenn, ok fengu af honum engan jafnað. Hrafnkell stóð mjök í einvígjum ok bætti engan mann fé, því at engi fekk af honum neinar bætr, hvat sem hann gerði.
Fljótsdalsherað er yfirferðarillt, grýtt mjök ok blaut, en þó riðu þeir feðgar jafnan hvárír til annarra, því at gott var í frændsemi þeira. Hallfreði þótti sú leið torsótt ok leitaði sér leiðar fyrir ofan fell þau, er standa í Fljótsdalsheraði. Fekk hann þar þurrari leið ok lengri, ok heitir þar Hallfreðargata. Þessa leið fara þeir einir, er kunnugastir eru um Fljótsdalsherað.
3. Frá Sámi ok Eyvindi ok frá Freyfaxa.
Bjarni hét maðr, er bjó at þeim bæ, er at Laugarhúsum heitir. Þat er við Hrafnkelsdal. Hann var kvángaðr ok átti tvá sonu við konu sinni, ok hét annarr Sámr, en annarr Eyvindr, vænir menn ok efniligir. Eyvindr var heima með feðr sínum, en Sámr var kvángaðr ok bjó í norðanverðum dalnum á þeim bæ, er heitir á Leikskálum, ok átti hann margt fé. Sámr var uppivöðlumaðr mikill ok lögkænn, en Eyvindr gerðist farmaðr ok fór útan til Nóregs ok var þar um vetrinn. Þaðan fór hann ok út í lönd ok nam staðar í Miklagarði ok fekk þar góðar virðingar af Grikkjakonungi ok var þar um hríð.
Hrafnkell átti þann grip í eigu sinni, er honum þótti betri en annarr. Þat var hestr brúnmóálóttr at lit, er hann kallaði Freyfaxa sinn. Hann gaf Frey, vin sínum, þann hest hálfan. Á þessum hesti hafði hann svá mikla elsku, at hann strengði þess heit, at hann skyldi þeim manni at bana verða, sem honum riði án hans vilja.
4. Einarr réðst smalamaðr til Hrafnkells.
Þorbjörn hét maðr. Hann var bróðir Bjarna ok bjó á þeim bæ í Hrafnkelsdal, er á Hóli hét, gegnt Aðalbóli fyrir austan. Þorbjörn átti fé lítit, en ómegð mikla. Sonr hans hét Einarr, inn elzti. Hann var mikill ok vel mannaðr.
Þat var á einu vári, at Þorbjörn mælti til Einars, at hann myndi leita sér vistar nökkurrar, -- "því at ek þarf eigi meira forvirki en þetta lið orkar, er hér er, en þér mun verða gott til vista, því at þú ert mannaðr vel. Eigi veldr ástleysi þessari brottkvaðning við þik, því at þú ert mér þarfastr barna minna. Meira veldr því efnaleysi mitt ok fátækt. En önnur börn mín gerast verkmenn. Mun þér þó verða betra til vista en þeim".
Einarr svarar: "Of síð hefir þú sagt mér til þessa, því at nú hafa allir ráðit sér vistir þær, er beztar eru, en mér þykkir þó illt at hafa órval af".
Einn dag tók Einarr hest sinn ok reið á Aðalból. Hrafnkell sat í stofu. Hann heilsar honum vel ok glaðliga. Einarr leitar til vistar við Hrafnkel.
Hann svaraði: "Hví leitaðir þú þessa svá síð, því at ek mynda við þér fyrstum tekit hafa? En nú hefi ek ráðit öllum hjónum nema til þeirar einnar iðju, er þú munt ekki hafa vilja".
Einarr spurði, hver sú væri. Hrafnkell kvaðst eigi mann hafa ráðit til smalaferðar, en lézk mikils við þurfa. Einarr kvaðst eigi hirða, hvat hann ynni, hvárt sem þat væri þetta eða annat, en lézk tveggja missera björg hafa vilja.
"Ek geri þér skjótan kost", sagði Hrafnkell. "Þú skalt reka heim fimm tigu ásauðar í seli ok viða heim öllum sumarviði. Þetta skaltu vinna til tveggja missera vistar. En þó vil ek skilja á við þik einn hlut sem aðra smalamenn mína. Freyfaxi gengr í dalnum fram með liði sínu. Honum skaltu umsjá veita vetr ok sumar. En varnað býð ek þér á einum hlut. Ek vil, at þú komir aldri á bak honum, hversu mikil nauðsyn sem þér er á, því ek hefi hér allmikit um mælt, at þeim manni skylda ek at bana verða, sem honum riði. Honum fylgja tólf hross. Hvert sem þú villt af þeim hafa á nátt eða degi, skulu þér til reiðu. Ger nú sem ek mæli, því at þat er forn orðskviðr, at eigi veldr sá, er varar annan. Nú veiztu, hvat ek hefi um mælt".
Einarr kvað sér eigi mundu svá mein gefit at ríða þeim hesti, er honum var bannat, ef þó væri mörg önnur til.
5. Einarr reið Freyfaxa.
Einarr ferr nú heim eftir klæðum sínum ok flytr heim á Aðalból. Síðan var fært í sel fram í Hrafnkelsdal, þar sem heitir á Grjótteigsseli. Einari ferr allvel at um sumarit, svá at aldri verðr sauðvant fram allt til miðsumars, en þá var vant nær þrimr tigum á sauðar eina nátt. Leitar Einarr um alla haga ok finnr eigi. Honum var vant nær viku.
Þat var einn morgin, at Einarr gekk út snemma, ok er þá létt af allri sunnanþokunni ok úrinu. Hann tekr staf í hönd sér, beizl ok þófa. Gengr hann þá fram yfir ána Grjótteigsá. Hon fell fyrir framan selit. En þar á eyrunum lá fé þat, er heima hafði verit um kveldit. Hann stökkti því heim at selinu, en ferr at leita hins, er vant var áðr. Hann sér nú stóðhrossin fram á eyrunum ok hugsar at höndla sér hross nökkurt til reiðar ok þóttist vita, at hann myndi fljótara yfir bera, ef hann riði heldr en gengi. Ok er hann kom til hrossanna, þá elti hann þau, ok váru þau nú skjörr, er aldri váru vön at ganga undan manni, nema Freyfaxi einn. Hann var svá kyrr sem hann væri grafinn niðr.
Einarr veit, at líðr morgunninn, ok hyggr, at Hrafnkell myndi eigi vita, þótt hann riði hestinum. Nú tekr hann hestinn ok slær við beizli, lætr þófa á bak hestinum undir sik ok ríðr upp hjá Grjótárgili, svá upp til jökla ok vestr með jöklunum, þar sem Jökulsá fellr undir þeim, svá ofan með ánni til Reykjasels. Hann spurði alla sauðarmenn at seljum, ef nökkurr hefði sét þetta fé, ok kvaðst engi sét hafa. Einarr reið Freyfaxa allt frá eldingu ok til miðs aftans. Hestrinn bar hann skjótt yfir ok víða, því at hestrinn var góðr af sér. Einari kom þat í hug, at honum myndi mál heim ok reka þat fyrst heim, sem heima var, þótt hann fyndi hitt eigi. Reið hann þá austr yfir hálsa í Hrafnkelsdal. En er hann kemr ofan at Grjótteigi, heyrir hann sauðarjarm fram með gilinu, þangat sem hann hafði fram riðit áðr. Snýr hann þangat til ok sér renna í móti sér þrjá tigu ásauðar, þat sama sem hann vantat hafði áðr viku, ok stökkti hann því heim með fénu.
Hestrinn var vátr allr af sveita, svá at draup ór hverju hári hans, var mjök leirstokkinn ok móðr mjök ákafliga. Hann veltist nökkurum tólf sinnum, ok eftir þat setr hann upp hnegg mikit. Síðan tekr hann á mikilli rás ofan eftir götunum. Einarr snýr eftir honum ok vill komast fyrir hestinn ok vildi höndla hann ok færa hann aftr til hrossa, en hann var svá styggr, at Einarr komst hvergi í nándir honum. Hestrinn hleypr ofan eftir dalnum ok nemr eigi staðar, fyrri en hann kemr á Aðalból. Þá sat Hrafnkell yfir borðum. Ok er hestrinn kemr fyrir dyrr, hneggjaði hann þá hátt.
Hrafnkell mælti við eina konu, þá sem þjónaði fyrir borðinu, at hon skyldi fara til duranna, -- "því at hross hneggjaði, ok þótti mér líkt vera hnegg Freyfaxa".
Hon gengr fram í dyrrnar ok sér Freyfaxa mjök ókræsiligan. Hon sagði Hrafnkeli, at Freyfaxi var fyrir durum úti, mjök óþokkuligr.
"Hvat mun garprinn vilja, er hann er heim kominn?" segir Hrafnkell. "Eigi mun þat góðu gegna.
Síðan gekk hann út ok sér Freyfaxa ok mælti við hann: "Illa þykkir mér, at þú ert þann veg til gerr, fóstri minn, en heima hafðir þú vit þitt, er þú sagðir mér til, ok skal þessa hefnt verða. Far þú til liðs þíns.
En hann gekk þegar upp eftir dalnum til stóðs síns.
6. Hrafnkell vá Einar smalamann.
Hrafnkell ferr í rekkju sína um kveldit ok svaf af um náttina. En um morguninn lét hann taka sér hest ok leggja á söðul ok ríðr upp til sels. Hann ríðr í blám klæðum. Öxi hafði hann í hendi, en ekki fleira vápna. Þá hafði Einarr nýrekit fé í kvíar. Hann lá á kvíagarðinum ok talði fé, en konur váru at mjólka. Þau heilsuðu honum. Hann spurði, hversu þeim færi at.
Einarr svarar: "Illa hefir mér at farit, því at vant varð þriggja tiga ásauðar nær viku, en nú er fundinn."
Hann kvaðst ekki at slíku telja -- "eða hefir ekki verr at farit? Hefir þat ok ekki svá oft til borit sem ván hefir at verit, at fjárins hafi vant verit. En hefir þú ekki nökkut riðit Freyfaxa mínum inn fyrra dag?"
Hann kveðst eigi þræta þess mega.
Hrafnkell svarar: "Fyrir hví reiðstu þessu hrossi, er þér var bannat, þar er hin váru nóg til, er þér var lofat? Þar mynda ek hafa gefit þér upp eina sök, ef ek hefða eigi svá mikit um mælt, en þó hefir þú vel við gengit".
En við þann átrúnað, at ekki verði at þeim mönnum, er heitstrengingar fella á sik, þá hljóp hann af baki til hans ok hjó hann banahögg. Eftir þat ríðr hann heim við svá búit á Aðalból ok segir þessi tíðendi. Síðan lét hann fara annan mann til smala í selit.
En hann lét færa Einar vestr á hallinn frá selinu ok reisti vörðu hjá dysinni. Þetta er kölluð Einarsvarða, ok er þaðan haldinn miðr aftann frá selinu.
7. Sámr tók við máli á hendr Hrafnkeli.
Þorbjörn spyrr yfir á Hól víg Einars, sonar síns. Hann kunni illa tíðendum þessum. Nú tekr hann hest sinn ok ríðr yfir á Aðalból ok beiðir Hrafnkel bóta fyrir víg sonar síns.
Hann kvaðst fleiri menn hafa drepit en þenna einn. "Er þér þat eigi ókunnigt, at ek vil engan mann fé bæta, ok verða menn þat þó svá gert at hafa. En þó læt ek svá sem mér þykki þetta verk mitt í verra lagi víga þeira, er ek hefi unnit. Hefir þú verit nábúi minn langa stund, ok hefir mér líkat vel til þín ok hvárum okkar til annars. Myndi okkr Einari ekki hafa annat smátt til orðit, ef hann hefði eigi riðit hestinum. En vit munum oft þess iðrast, er vit erum of málgir, ok sjaldnar mundum vit þessa iðrast, þó at vit mæltim færa en fleira. Mun ek þat nú sýna, at mér þykkir þetta verk mitt verra en önnur þau, er ek hefi unnit. Ek vil birgja bú þitt með málnytu í sumar, en slátrum í haust. Svá vil ek gera við þik hvert misseri, meðan þú villt búa. Sonu þína ok dætr skulum vit í burtu leysa með minni forsjá ok efla þau svá, at þau mætti fá góða kosti af því. Ok allt, er þú veizt í mínum hirzlum vera ok þú þarft at hafa heðan af, þá skaltu mér til segja ok eigi fyrir skart sitja heðan af um þá hluti, sem þú þarft at hafa. Skaltu búa, meðan þér þykkir gaman at, en fara þá hingat, er þér leiðist. Mun ek þá annast þik til dauðadags. Skulum vit þá vera sáttir. Vil ek þess vænta, at þat mæli fleiri, at sjá maðr sé vel dýrr".
"Ek vil eigi þennan kost", segir Þorbjörn.
"Hvern viltu þá?" segir Hrafnkell.
Þá segir Þorbjörn: "Ek vil, at vit takim menn til gerðar með okkr".
Hrafnkell svarar: "Þá þykkist þú jafnmenntr mér, ok munum vit ekki at því sættast".
Þá reið Þorbjörn í brott ok ofan eftir heraði. Hann kom til Laugarhúsa ok hittir Bjarna, bróður sinn, ok segir honum þessi tíðendi, biðr, at hann muni nökkurn hlut í eiga um þessi mál.
Bjarni kvað eigi sitt jafnmenni við at eiga, þar er Hrafnkell er, -- "en þó at vér stýrim penningum miklum, þá megum vér ekki deila af kappi við Hrafnkel, ok er þat satt, at sá er svinnr,er sik kann. Hefir hann þá marga málaferlum vafit, er meira bein hafa í hendi haft en vér. Sýnist mér þú vitlítill við hafa orðit, er þú hefir svá góðum kostum neitat. Vil ek mér hér engu af skipta."
Þorbjörn mælti þá mörg herfilig orð til bróður síns ok segir því síðr dáð í honum sem meira lægi við. Hann ríðr nú í brott, ok skiljast þeir með lítilli blíðu. Hann léttir eigi, fyrr en hann kemr ofan til Leikskála, drepr þar á dyrr. Var þar til dura gengit. Þorbjörn biðr Sám út ganga. Sámr heilsaði vel frænda sínum ok bauð honum þar at vera. Þorbjörn tók því öllu seint. Sámr sér ógleði á Þorbirni ok spyrr tíðenda, en hann sagði víg Einars, sonar síns.
"Þat eru eigi mikil tíðendi", segir Sámr, "þótt Hrafnkell drepi menn."
Þorbjörn spyrr, ef Sámr vildi nökkura liðveizlu veita sér. "Er þetta mál þann veg, þótt mér sé nánastr maðrinn, at þó er yðr eigi fjarri höggvit".
"Hefir þú nökkut eftir sæmðum leitat við Hrafnkel?"
Þorbjörn sagði allt it sanna, hversu farit hafði með þeim Hrafnkeli.
"Eigi hefi ek varr orðit fyrri", segir Sámr, "at Hrafnkell hafi svá boðit nökkurum sem þér. Nú vil ek ríða með þér upp á Aðalból, ok förum vit lítillátliga at við Hrafnkel, ok vita, ef hann vill halda in sömu boð. Mun honum nökkurn veg vel fara.
"Þat er bæði", segir Þorbjörn, "at Hrafnkell mun nú eigi vilja, enda er mér þat nú eigi heldr í hug en þá, er ek reið þaðan".
Sámr segir: "Þungt get ek at deila kappi við Hrafnkel um málaferli".
Þorbjörn svarar: "Því verðr engi uppreist yðar ungra manna, at yðr vex allt í augu. Hygg ek, at engi maðr muni eiga jafnmikil auðvirði at frændum sem ek. Sýnist mér slíkum mönnum illa farit sem þér, er þykkist lögkænn vera ok ert gjarn á smásakir, en villt eigi taka við þessu máli, er svá er brýnt. Mun þér verða ámælissamt, sem makligt er, fyrir því at þú ert hávaðamestr ór ætt várri. Sé ek nú, hvat sök horfir".
Sámr svarar: "Hverju góðu ertu þá nær en áðr, þótt ek taka við þessu máli ok sém vit þá báðir hrakðir?"
Þorbjörn svarar: "Þó er mér þat mikil hugarbót, at þú takir við málinu. Verðr at þar, sem má."
Sámr svarar: "Ófúss geng ek at þessu. Meir geri ek þat fyrir frændsemi sakir við þik. En vita skaltu, at mér þykkir þar heimskum manni at duga, sem þú ert."
Þá rétti Sámr fram höndina ok tók við málinu af Þorbirni.
8. Sámr ok Hrafnkell riðu til alþingis.
Sámr lætr taka sér hest ok ríðr upp eftir dal ok ríðr á bæ einn ok lýsir víginu, fær sér menn á hendr Hrafnkeli. Hrafnkell spyrr þetta ok þótti hlægiligt, er Sámr hefir tekit mál á hendr honum.
Leið nú á vetrinn, en at vári, þá er komit var at stefnudögum, ríðr Sámr heiman upp á Aðalból ok stefnir Hrafnkeli um víg Einars. Eftir þat ríðr Sámr ofan eftir dalnum ok kvaddi búa til þingreiðar, ok sitr hann um kyrrt, þar til er menn búast til þingreiðar.
Hrafnkell sendi þá menn ofan eftir dalnum ok kvaddi upp menn. Hann ferr ór þingmönnum sínum, sjau tögum manns. Með þenna flokk ríðr hann austr yfir Fljótsdalsherað ok svá fyrir vatnsbotninn ok um þveran háls til Skriðudals ok upp eftir Skriðdal ok suðr á Öxarheiði til Berufjarðar ok rétta þingmannaleið á Síðu. Suðr ór Fljótsdal eru sjautján dagleiðir á Þingvöll.
En eftir þat er hann var á brott riðinn ór heraði, þá safnar Sámr at sér mönnum. Fær hann mest til reiðar með sér einhleypinga ok þá, er hann hafði saman kvatt. Ferr Sámr ok fær þessum mönnum vápn ok klæði ok vistir. Sámr snýr aðra leið ór dalnum. Hann ferr norðr til brúa ok svá yfir brú ok þaðan yfir Möðrudalsheiði, ok váru í Möðrudal um nátt. Þaðan riðu þeir til Herðibreiðstungu ok svá fyrir ofan Bláfjöll ok þaðan í Króksdal ok svá suðr á Sand ok kómu ofan í Sauðafell ok þaðan á Þingvöll, ok var þar Hrafnkell eigi kominn, ok fórst honum því seinna, at hann átti lengri leið. Sámr tjaldar búð yfir sínum mönnum hvergi nær því, sem Austfirðingar eru vanir at tjalda.
En nökkuru síðar kom Hrafnkell á þing. Hann tjaldar búð sína, svá sem hann var vanr, ok spurði, at Sámr var á þinginu. Honum þótti þat hlægiligt.
Þetta þing var harðla fjölmennt. Váru þar flestir höfðingjar, þeir er váru á Íslandi. Sámr finnr alla höfðingja ok bað sér trausts ok liðsinnis, en einn veg svöruðu allir, at engi kvaðst eiga svá gott Sámi upp at gjalda, at ganga vildi í deild við Hrafnkel goða ok hætta svá sinni virðingu, segja ok þat einn veg flestum farit hafa, þeim er þingdeilur við Hrafnkel hafa haft, at hann hafi alla menn hrakit af málaferlum þeim, er við hann hafa haft.
Sámr gengr heim til búðar sinnar, ok var þeim frændum þungt í skapi ok uggðu, at þeira mál myndi svá niðr falla, at þeir myndi ekki fyrir hafa nema skömm ok svívirðing. Ok svá mikla áhyggju hafa þeir frændr, at þeir njóta hvárki svefns né matar, því at allir höfðingjarnir skárust undan liðsinni við þá frændr, jafnvel þeir, sem þeir væntu, at þeim myndi lið veita.
9. Sámr hitti Þorkel Þjóstarsson.
Þat var einn morgin snemma, at Þorbjörn karl vaknar. Hann vekr Sám ok bað hann upp standa. "Má ek ekki sofa."
Sámr stendr upp ok ferr í klæði sín. Þeir ganga út ok ofan at Öxará, fyrir neðan brúna. Þar þvá þeir sér.
Þorbjörn mælti við Sám: "Þat er ráð mitt, at þú látir reka at hesta vára, ok búumst heim. Er nú sét, at oss vill ekki annat en svívirðing.
Sámr svarar: "Þat er vel, af því at þú vildir ekki annat en deila við Hrafnkel ok vildir eigi þá kosti þiggja, er margr myndi gjarna þegit hafa, sá er eftir sinn náunga átti at sjá. Frýðir þú oss mjök hugar ok öllum þeim, er í þetta mál vildu eigi ganga með þér. Skal ek nú ok aldri fyrr af láta en mér þykkir fyrir ván komit, at ek geta nökkut at gert."
Þá fær Þorbirni svá mjök, at hann grætr.
Þá sjá þeir vestan at ánni, hóti neðar en þeir sátu, hvar fimm menn gengu saman frá einni búð. Sá var hár maðr ok ekki þrekligr, er fyrstr gekk, í laufgrænum kyrtli ok hafði búit sverð í hendi, réttleitr maðr ok rauðlitaðr ok vel í yfirbragði, ljósjarpr á hár ok mjök hærðr. Sá maðr var auðkenniligr, því at hann hafði ljósan lepp í hári sínu inum vinstra megin.
Sámr mælti: "Stöndum upp ok göngum vestr yfir ána til móts við þessa menn."
Þeir ganga nú ofan með ánni, ok sá maðr, sem fyrir gekk, heilsar þeim fyrri ok spyrr, hverir þeir væri. Þeir sögðu til sín. Sámr spurði þenna mann at nafni, en hann nefndist Þorkell ok kvaðst vera Þjóstarsson. Sámr spurði, hvar hann væri ættaðr eða hvar hann ætti heima. Hann kvaðst vera vestfirzkr at kyni ok uppruna, en eiga heima í Þorskafirði.
Sámr mælti: "Hvárt ertu goðorðsmaðr?"
Hann kvað þat fjarri fara.
"Ertu þá bóndi?" sagði Sámr.
Hann kvaðst eigi þat vera.
Sámr mælti: "Hvat manna ertu þá?"
Hann svarar: "Ek em einn einhleypingr. Kom ek út í fyrra vetr. Hefi ek verit útan sjau vetr ok farit út í Miklagarð, en em handgenginn Garðskonunginum, en nú em ek á vist með bróður mínum, þeim er Þorgeirr heitir.
"Er hann goðorðsmaðr?" segir Sámr.
Þorkell svarar: "Goðorðsmaðr er hann víst um Þorskafjörð ok víðara um Vestfjörðu."
"Er hann hér á þinginu?" segir Sámr.
"Hér er hann víst."
"Hversu margmennr er hann?"
"Hann er við sjau tigu manna," segir Þorkell.
"Eru þér fleiri bræðrnir?" segir Sámr.
"Er inn þriði", segir Þorkell.
Hverr er sá?" segir Sámr.
"Hann heitir Þormóðr", segir Þorkell, "ok býr í Görðum á Álftanesi. Hann á Þórdísi, dóttur Þórólfs Skalla-Grímssonar frá Borg."
"Villtu nökkut liðsinni okkr veita?" segir Sámr.
"Hvers þurfið þit við?" segir Þorkell.
"Liðsinnis ok afla höfðingja", segir Sámr, "því at vit eigum málum at skipta við Hrafnkel goða um víg Einars Þorbjarnarsonar, en vit megum vel hlíta okkrum flutningi með þínu fulltingi."
Þorkell svarar: "Svá er sem ek sagða, at ek em engi goðorðsmaðr."
"Hví ertu svá afskipta gerr, þar sem þú ert höfðingjason sem aðrir bræðr þínir?"
Þorkell sagði: "Eigi sagða ek þér þat, at ek ætta þat eigi, en ek selda þat í hendr Þorgeiri, bróður mínum, mannaforráð mitt, áðr en ek fór útan. Síðan hefi ek eigi við tekit, fyrir því at mér þykkir vel komit, meðan hann varðveitir. Gangið þit á fund hans, biðið hann ásjá. Hann er skörungr í skapi ok drengr góðr ok í alla staði vel menntr, ungr maðr ok metnaðargjarn. Eru slíkir menn vænstir til at veita ykkr liðsinni."
Sámr segir: "Af honum munum vit ekki fá, nema þú sért í flutningi með okkr."
Þorkell segir: "Því mun ek heita at vera heldr með ykkr en móti, með því at mér þykkir ærin nauðsyn til at mæla eftir náskyldan mann. Farið þit nú fyrir til búðarinnar ok gangið inn í búðina. Er mannfólk í svefni. Þit munuð sjá, hvar standa innar um þvera búðina tvau húðföt, ok reis ek upp ór öðru, en í öðru hvílir Þorgeirr, bróðir minn. Hann hefir haft kveisu mikla í fætinum, síðan hann kom á þingit, ok því hefir hann lítit sofit um nætr. En nú sprakk fótrinn í nótt, ok er ór kveisunaglinn, en nú hefir hann sofnat síðan ok hefir réttan fótinn út undan fötunum fram á fótafjölina sakar ofrhita, er á er á fætinum. Gangi sá inn gamli maðr fyrir ok svá innar eftir búðinni. Mér sýnist hann mjök hrymðr bæði at sýn ok elli. Þá er þú, maðr", segir Þorkell, "kemr at húðfatinu, skaltu rasa mjök ok fall á fótafjölina ok tak í tána þá, er um er bundit, ok hnykk at þér ok vit, hversu hann verðr við."
Sámr mælti: "Heilráðr muntu okkr vera, en eigi sýnist mér þetta ráðligt."
Þorkell svarar: "Annathvárt verði þit at gera, at hafa þat, sem ek legg til, eða leita ekki ráða til mín."
Sámr mælti ok segir: "Svá skal gera sem hann gefr ráð til."
Þorkell kvaðst mundu ganga síðar, -- "því at ek bíð manna minna."
10. Þjóstarssynir hétu Sámi liðveizlu.
Ok nú gengu þeir Sámr ok Þorbjörn ok koma í búðina. Sváfu þar menn allir. Þeir sjá brátt, hvar Þorgeirr lá. Þorbjörn karl gekk fyrir ok fór mjök rasandi. En er hann kom at húðfatinu, þá fell hann á fótafjölina ok þrífr í tána, þá er vanmátta var, ok hnykkir at sér, en Þorgeirr vaknar við ok hljóp upp í húðfatinu ok spurði, hverr þar færi svá hrapalliga, at hlypi á fætr mönnum, er áðr váru vanmátta. En þeim Sámi varð ekki at orði.
Þá snaraði Þorkell inn í búðina ok mælti til Þorgeirs, bróður síns: "Ver eigi svá bráðr né óðr, frændi, um þetta, því at þik mun ekki saka. En mörgum tekst verr en vill, ok verðr þat mörgum, at þá fá eigi alls gætt jafnvel, er honum er mikit í skapi. En þat er várkunn, frændi, at þér sé sárr fótr þinn, er mikit mein hefir í verit. Muntu þess mest á þér kenna. Nú má ok þat vera, at gömlum manni sé eigi ósárari sonardauði sinn, en fá engar bætr ok skorti hvetvetna sjálfr. Mun hann þess gerst kenna á sér, ok er þat at vánum, at sá maðr gæti eigi alls vel, er mikit býr í skapi."
Þorgeirr segir: "Ekki hugða ek, at hann mætti mik þessa kunna, því at eigi drap ek son hans, ok má hann af því eigi á mér þessu hefna."
"Eigi vildi hann á þér þessu hefna", segir Þorkell, "en fór hann at þér harðara en hann vildi, ok galt hann óskygnleika síns, en vænti sér af þér nökkurs trausts. Er þat nú drengskapr at veita gömlum manni ok þurftugum. Er honum þetta nauðsyn, en eigi seiling, þó at hann mæli eftir son sinn, en nú ganga allir höfðingjar undan liðveizlu við þessa menn ok sýna í því mikinn ódrengskap."
Þorgeirr mælti: "Við hvern eiga þessir menn at kæra?"
Þorkell svaraði: "Hrafnkell goði hefir vegit son hans Þorbjarnar saklausan. Vinnr hann hvert óverk at öðru, en vill engum manni sóma vinna fyrir."
Þorgeirr mælti: "Svá mun mér fara sem öðrum, at ek veit eigi mik þessum mönnum svá gott eiga upp at inna, at ek vilja ganga í deilur við Hrafnkel. Þykkir mér hann einn veg fara hvert sumar við þá menn, sem málum eigu at skipta við hann, at flestir menn fá litla virðing eða enga, áðr lúki, ok sé ek þar fara einn veg öllum. Get ek af því flesta menn ófúsa til, þá sem engi nauðsyn dregr til."
Þorkell segir: "Þat má vera, at svá færi mér at, ef ek væri höfðingi, at mér þætti illt at deila við Hrafnkel. En eigi sýnist mér svá, fyrir því at mér þætti við þann bezt at eiga, er allir hrekjast fyrir áðr, ok þætti mér mikit vaxa mín virðing eða þess höfðingja, er á Hrafnkel gæti nökkura vík róit, en minnkast ekki, þó at mér færi sem öðrum, fyrir því at má mér þat, sem yfir margan gengr. Hefir sá ok jafnan, er hættir."
"Sé ek", segir Þorgeirr, "hversu þér er gefit, at þú villt veita þessum mönnum. Nú mun ek selja þér í hendr goðorð mitt ok mannaforráð, ok haf þú þat, sem ek hefi haft áðr, en þaðan af höfum vit jöfnuð af báðir, ok veittu þá þeim, er þú villt."
"Svá sýnist mér", segir Þorkell, "sem þá muni goðorð várt bezt komit, er þú hafir sem lengst. Ann ek engum svá vel sem þér at hafa, því at þú hefir marga hluti til menntar um fram alla oss bræðr, en ek óráðinn, hvat er ek vil af mér gera at bragði. En þú veizt, frændi, at ek hefi til fás hlutazt, síðan ek kom til Íslands. Má ek nú sjá, hvat mín ráð eru. Nú hefi ek flutt sem ek mun at sinni. Kann vera, at Þorkell leppr komi þar, at hans orð verði meir metin."
Þorgeirr segir: "Sé ek nú, hversu horfir, frændi, at þér mislíkar, en ek má þat eigi vita, ok munum vit fylgja þessum mönnum, hversu sem ferr, ef þú villt."
Þorkell mælti: "Þessa eins bið ek, at mér þykkir betr, at veitt sé."
"Til hvers þykkjast þessir menn færir", segir Þorgeirr, "svá at framkvæmð verði at þeira máli?"
"Svá er sem ek sagða í dag, at styrk þurfum vit af höfðingjum, en málaflutning á ek undir mér."
Þorgeirr kvað honum þá gott at duga, -- "ok er nú þat til, at búa mál til sem réttligast. En mér þykkir sem Þorkell vili, at þit vitið hans, áðr dómar fara út. Munuð þit þá hafa annathvárt fyrir ykkart þrá nökkura hugan eða læging enn meir en áðr ok hrelling ok skapraun. Gengið nú heim ok verið kátir, af því at þess munu þit við þurfa, ef þit skuluð deila við Hrafnkel, at þit berið ykkr vel upp um hríð, en segi þit engum manni, at vit höfum liðveizlu heitit ykkr."
Þá gengu þeir heim til búðar sinnar, váru þá einteitir. Menn undruðust þetta allir, hví þeir hefði svá skjótt skapskipti tekit, þar sem þeir váru óglaðir, er þeir fóru heiman.
11. Sámr gerði Hrafnkel sekan.
Nú sitja þeir, þar til er dómar fara út. Þá kveðr Sámr upp menn sína ok gengr til lögbergs. Var þar þá dómr settr. Sámr gekk djarfliga at dóminum. Hann hefr þegar upp váttnefnu ok sótti mál sitt at réttum landslögum á hendr Hrafnkeli goða, miskviðalaust með sköruligum flutningi. Þessu næst koma þeir Þjóstarssynir með mikla sveit manna. Allir menn vestan af landi veittu þeim lið, ok sýndist þat, at Þjóstarssynir váru menn vinsælir.
Sámr sótti málit í dóm, þangat til, er Hrafnkeli var boðit til varnar, nema sá maðr væri þar við staddr, er lögvörn vildi frammi hafa fyrir hann at réttu lögmáli. Rómr varð mikill at máli Sáms. Kvaðst engi vilja lögvörn fram bera fyrir Hrafnkel.
Menn hlupu til búðar Hrafnkels ok sögðu honum, hvat um var at vera. Hann veikst við skjótt ok kvaddi upp menn sína ok gekk til dóma, hugði, at þar myndi lítil vörn fyrir landi. Hafði hann þat í hug sér at leiða smámönnum at sækja mál á hendr honum. Ætlaði hann at hleypa upp dóminum fyrir Sámi ok hrekja hann af málinu. En þess var nú eigi kostr. Þar var fyrir sá mannfjölði, at Hrafnkell komst hvergi nær. Var honum þröngt frá í burtu með miklu ofríki, svá at hann náði eigi at heyra mál þeira, er hann sóttu. Var honum því óhægt at færa lögvörn fram fyrir sik. En Sámr sótti málit til fullra laga, til þess er Hrafnkell var alsekr á þessu þingi.
Hrafnkell gengr þegar til búðar ok lætr taka hesta sína ok ríðr á brott af þingi ok unði illa við sínar málalykðir, því at hann átti aldri fyrr slíkar. Ríðr hann þá austr Lyngdalsheiði ok svá austr á Síðu, ok eigi léttir hann fyrr en heima í Hrafnkelsdal ok sezt á Aðalból ok lét sem ekki hefði í orðit.
En Sámr var á þingi ok gekk mjök uppstertr. Mörgum mönnum þykkir vel, þó at þann veg hafi at borist, at Hrafnkell hafi hneykju farit, ok minnast nú, at hann hefir mörgum ójafnað sýnt.
12. Ráðagerð Þjóstarssona.
Sámr bíðr til þess, at slitit er þinginu. Búast menn þá heim. Þakkar hann þeim bræðrum sína liðveizlu, en Þorgeirr spurði Sám hlæjandi, hversu honum þætti at fara. Hann lét vel yfirþví.
Þorgeirr mælti: "Þykkist þú nú nökkuru nær en áðr?"
Sámr mælti: "Beðit þykki mér Hrafnkell hafa sneypu, er lengi mun uppi vera þessi hans sneypa, ok er þetta við mikla fémuni."
"Eigi er maðrinn alsekr, meðan eigi er háðr féránsdómr, ok hlýtr þat at hans heimili at gera. Þat skal vera fjórtán náttum eftir vápnatak."
En þat heitir vápnatak er alþýða ríðr af þingi.
"En ek get", segir Þorgeirr, "at Hrafnkell mun heim kominn ok ætli at sitja á Aðalbóli. Get ek, at hann mun halda mannaforráð fyrir yðr. En þú munt ætla at ríða heim ok setjast í bú þitt, ef þú náir, at bezta kosti. Get ek, at þú hafir þat svá þinna mála, at þú kallar hann skógarmann, en slíkan ægishjálm, get ek, at hann beri yfir flestum sem áðr, nema þú hljótir at fara nökkuru lægra."
"Aldri hirði ek þat", segir Sámr.
"Hraustr maðr ertu", segir Þorgeirr, "ok þykki mér sem Þorkell frændi vili eigi gera endamjótt við þik. Hann vill nú fylgja þér, þar til er ór slítr með ykkr Hrafnkeli, ok megir þú þá sitja um kyrrt. Mun yðr þykkja nú vit skyldastir at fylgja þér, er vér höfum áðr mest í fengizt. Skulum vit nú fylgja þér um sinnsakar í Austfjörðu, eða kanntu nökkura þá leið til Austfjarða, at eigi sé almannavegr?"
Sámr kveðst fara mundu ina sömu leið, sem hann fór austan. Sámr varð þessu feginn.
13. Sámr gerði Hrafnkel brott af Aðalbóli.
Þorgeirr valði lið sitt ok lét sér fylgja fjóra tigu manna. Sámr hafði ok fjóra tigu manna. Var þat lið vel búit at vápnum ok hestum.
Eftir þat ríða þeir alla ina sömu leið, þar til er þeir koma í nætrelding í Jökulsdal, fara yfir brú á ánni, ok var þetta þann morgin, er féránsdóm átti at heyja. Þá spyrr Þorgeirr, hversu mætti helzt á óvart koma. Sámr kvaðst mundu kunna ráð til þess. Hann snýr þegar af leiðinni ok upp á múlann ok svá eftir hálsinum milli Hrafnkelsdals ok Jökulsdals, þar til er þeir koma útan undir fjallit, er bærinn stendr undir niðri á Aðalbóli. Þar gengu grasgeilar í heiðina upp, en þar var brekka brött ofan í dalinn, ok stóð þar bærinn undir niðri.
Þar stígr Sámr af baki ok mælti: "Látum lausa hesta vára, ok geymi tuttugu menn, en vér sex tigir saman hlaupum at bænum, ok get ek, at fátt muni manna á fótum."
Þeir gerðu nú svá, ok heita þar síðan Hrossageilar. Þá bar skjótt at bænum. Váru þá liðin rismál. Eigi var fólk upp staðit. Þeir skutu stokki á hurð ok hlupu inn. Hrafnkell hvíldi í rekkju sinni. Taka þeir hann þaðan ok alla hans heimamenn, þá er vápnfærir váru. Konur ok börn var rekit í eitt hús. Í túninu stóð útibúr. Af því ok heim á skálavegginn var skotit váðási einum. Þeir leiða Hrafnkel þar til ok hans menn.
Hann bauð mörg boð fyrir sik ok sína menn. En er þat tjáði eigi, þá bað hann mönnum sínum lífs, -- "því at þeir hafa ekki til sakar gert við yðr, en þat er mér engi ósæmð, þótt þér drepið mik. Mun ek ekki undan því mælast. Undan hrakningum mælumst ek. Er yðr engi sæmð í því."
Þorkell mælti: "Þat höfum vér heyrt, at þú hafir lítt verit leiðitamr þínum óvinum, ok er vel nú, at þú kennir þess í dag á þér."
Þá taka þeir Hrafnkel ok hans menn ok bundu hendr þeira á bak aftr. Eftir þat brutu þeir upp útibúrit ok tóku reip ofan ór krókum, taka síðan knífa sína ok stinga raufar á hásinum þeira ok draga þar í reipin ok kasta þeim svá upp yfir ásinn ok binda þá svá átta saman.
Þá mælti Þorgeirr: "Svá er komit nú kosti yðrum, Hrafnkell, sem makligt er, ok myndi þér þykkja þetta ólíkligt, at þú mundir slíka skömm fá af nökkurum manni, sem nú er orðit. Eða hvárt viltu, Þorkell, nú gera, at sitja hér hjá Hrafnkeli ok gæta þeira, eða viltu fara með Sámi ór garði á brott í örskotshelgi við bæinn ok heyja féránsdóm á grjóthól nökkurum, þar sem hvárki er akr né eng?"
Þetta skyldi í þann tíma gera, er sól væri í fullu suðri.
Þorkell sagði: "Ek vil hér sitja hjá Hrafnkeli. Sýnist mér þetta starfaminna."
Þeir Þorgeirr ok Sámr fóru þá ok háðu féránsdóm, ganga heim eftir þat ok tóku Hrafnkel ofan ok hans menn ok settu þá niðr í túninu, ok var sigit blóð fyrir augu þeim.
Þá mælti Þorgeirr til Sáms, at hann skyldi gera við Hrafnkel slíkt, sem hann vildi, -- "því at mér sýnist nú óvandleikit við hann."
Sámr svarar: "Tvá kosti geri ek þér, Hrafnkell, sá annarr, at þik skal leiða ór garði brott ok þá menn, sem mér líkar, ok vera drepinn. En með því at þú átt ómegð mikla fyrir at sjá, þá vil ek þess unna þér, at þú sjáir þar fyrir. Ok ef þú villt líf þiggja, þá far þú af Aðalbóli með allt lið þitt ok haf þá eina fémuni, er ek skep þér, ok mun þat harðla lítit, en ek skal taka staðfestu þína ok mannaforráð allt. Skaltu aldri tilkall veita né þínir erfingjar. Hvergi skaltu nær vera en fyrir austan Fljótsdalsherað, ok máttu nú eiga handsöl við mik, ef þú villt þenna upp taka."
Hrafnkell mælti: "Mörgum myndi betr þykkja skjótr dauði en slíkar hrakningar, en mér mun fara sem mörgum öðrum, at lífit mun ek kjósa, ef kostr er. Geri ek þat mest sökum sona minna, því at lítil mun vera uppreist þeira, ef ek dey frá."
Þá er Hrafnkell leystr, ok seldi hann Sámi sjálfdæmi. Sámr skipti Hrafnkeli af fé slíkt, er hann vildi, ok var þat raunar lítit. Spjót sitt hafði Hrafnkell með sér, en ekki fleira vápna. Þenna dag færði Hrafnkell sik burt af Aðalbóli ok allt sitt fólk.
Þorkell mælti þá við Sám: "Eigi veit ek, hví þú gerir þetta. Muntu þessa mest iðrast sjálfr, er þú gefr honum líf."
Sámr kvað þá svá vera verða.
14. Frá athöfnum Hrafnkels.
Hrafnkell færði nú bú sitt austr yfir Fljótsdalsherað ok um þveran Fljótsdal fyrir austan Lagarfljót. Við vatnsbotninn stóð einn lítill bær, sem hét at Lokhillu. Þetta land keypti Hrafnkell í skuld, því at eigi var kostrinn meiri en þurfti til búshluta at hafa.
Á þetta lögðu menn mikla umræðu, hversu hans ofsi hafði niðr fallit, ok minnist nú margr á fornan orðskvið, at skömm er óhófs ævi.
Þetta var skógland mikit ok mikit merkjum, vánt at húsum, ok fyrir þat efni keypti hann landit litlu verði. En Hrafnkell sá ekki mjök í kostnað ok felldi mörkina, því at hon var stór, ok reisti þar reisiligan bæ, þann er síðan hét á Hrafnkelsstöðum. Hefir þat síðan verit kallaðr jafnan góðr bær. Bjó Hrafnkell þar við mikil óhægindi in fyrstu misseri. Hann hafði mikinn atdrátt af fiskinum. Hrafnkell gekk mjök at verkum, meðan bær var í smíði. Hrafnkell dró á vetr kálf ok kið in fyrstu misseri, ok hann helt vel, svá at nær lifði hvatvetna þat, er til ábyrgðar var. Mátti svá at kveða, at náliga væri tvau höfuð á hverju kvikindi.
Á því sama sumri lagðist veiðr mikil í Lagarfljót. Af slíku gerðist mönnum búshægindi í heraðinu, ok þat helst vel hvert sumar.
15. Sámr tók við goðorði ok frá Þjóstarssonum.
Sámr setti bú á Aðalbóli eftir Hrafnkel, ok síðan efnir hann veizlu virðuliga ok býðr til öllum þeim, sem verit höfðu þingmenn hans. Sámr býðst til at vera yfirmaðr þeira í stað Hrafnkels. Menn játuðust undir þat ok hugðu þó enn misjafnt til.
Þjóstarssynir réðu honum þat, at hann skyldi vera blíðr ok góðr fjárins ok gagnsamr sínum mönnum, styrktarmaðr hvers, sem hans þurfa við. "Þá eru þeir eigi menn, ef þeir fylgja þér eigi vel, hvers sem þú þarft við. En því ráðum vit þér þetta, at vit vildim, at þér tækist allt vel, því at þú virðist okkr vaskr maðr. Gættu nú vel til, ok vertu varr um þik, af því at vant er við vándum at sjá."
Þjóstarssynir létu senda eftir Freyfaxa ok liði hans ok kváðust vilja sjá gripi þessa, er svá gengu miklar sögur af. Þá váru hrossin heim leidd. Þeir bræðr líta á hrossin.
Þorgeirr mælti: "Þessi hross lítast mér þörf búinu. Er þat mitt ráð, at þau vinni slíkt er þau megu til gagnsmuna, þangat til er þau mega eigi lifa fyrir aldrs sökum. En hestr þessi sýnist mér eigi betri en aðrir hestar, heldr því verri, at margt illt hefir af honum hlotist. Vil ek eigi, at fleiri víg hljótist af honum en áðr hafa af honum orðit. Mun þat nú makligt, at sá taki við honum, er hann á."
Þeir leiða nú hestinn ofan eftir vellinum. Einn hamarr stendr niðr við ána, en fyrir framan hylr djúpr. Þar leiða þeir nú hestinn fram á hamarinn. Þjóstarssynir drógu fat eitt á höfuð hestinum, taka síðan hávar stengr ok hrinda hestinum af fram, binda stein við hálsinn ok týndu honum svá. Heitir þar síðan Freyfaxahamarr.
Þar ofan frá standa goðahús þau, er Hrafnkell hafði átt. Þorkell vildi koma þar. Lét hann fletta goðin öll. Eftir þat lætr hann leggja eld í goðahúsit ok brenna allt saman.
Síðan búast boðsmenn í burtu. Velr Sámr þeim ágæta gripi báðum bræðrum, ok mæla til fullkominnar vináttu með sér ok skiljast allgóðir vinir, ríða nú rétta leið vestr í Fjörðu ok koma heim í Þorskafjörð með virðingu.
En Sámr setti Þorbjörn niðr at Leikskálum. Skyldi hann þar búa, en kona Sáms fór til bús með honum á Aðalból, ok býr Sámr þar um hríð.
16. Hrafnkell eignaðist goðorð meira enn áðr.
Hrafnkell spurði austr í Fljótsdal, at Þjóstarssynir höfðu týnt Freyfaxa ok brennt hofit.
Þá svarar Hrafnkell: "Ek hygg þat hégóma at trúa á goð". Ok sagðist hann þaðan af aldri skyldu á goð trúa, ok þat efndi hann síðan, at hann blótaði aldri.
Hrafnkell sat á Hrafnkelsstöðum ok rakaði fé saman. Hann fekk brátt miklar virðingar í heraðinu. Vildi svá hverr sitja ok standa sem hann vildi. Í þenna tíma kómu sem mest skip af Noregi til Íslands. Námu menn þá sem mest land í heraðinu um Hrafnkels daga. Engi náði með frjálsu at sitja, nema Hrafnkel bæði orlofs. Þá urðu ok allir honum at heita sínu liðsinni. Hann hét ok sínu trausti. Lagði hann land undir sik allt fyrir austan Lagarfljót. Þessi þinghá varð brátt miklu meiri ok fjölmennari en sú, er hann hafði áðr haft. Hon gekk upp um Skriðudal ok upp allt með Lagarfljóti. Var nú skipan á komin á land hans.
Maðrinn var miklu vinsælli en áðr. Hafði hann ina sömu skapsmuni um gagnsemð ok risnu, en miklu var maðrinn nú vinsælli ok gæfari ok hægri en fyrr at öllu. Oft fundust þeir Sámr ok Hrafnkell á mannamótum, ok minntust þeir aldri á sín viðskipti. Leið svá fram sjau vetr.
Sámr var vinsæll af sínum þingmönnum, því at hann var hægr ok kyrr ok góðr órlausna ok minntist á þat, er þeir bræðr höfðu ráðit honum. Sámr var skartsmaðr mikill.
17. Útkváma Eyvindar ok liðsafnaðr Hrafnkels.
Þess er getit, at skip kom af hafi í Reyðarfjörð, ok var stýrimaðr Eyvindr Bjarnason. Hann hafði útan verit sjau vetr. Eyvindr hafði míkit við gengizt um menntir ok var orðinn inn vaskasti maðr. Eru honum sögð brátt þau tíðendi, er gerzt höfðu, ok lét hann sér um þat fátt finnast. Hann var fáskiptinn maðr.
Ok þegar Sámr spyrr þetta, þá ríðr hann til skips. Verðr nú mikill fagnafundr með þeim bræðrum. Sámr býðr honum vestr þangat, en Eyvindr tekr því vel ok biðr Sám ríða heim fyrir, en senda hesta á móti varningi hans. Hann setr upp skip sitt ok býr um. Sámr gerir svá, ferr heim ok lætr reka hesta á móti Eyvindi.
Ok er hann hefir búit um varnað sinn, býr hann ferð sína til Hrafnkelsdals, ferr upp eftir Reyðarfirði. Þeir váru fimm saman. Inn sétti var skósveinn Eyvindar. Sá var íslenzkr at kyni, skyldr honum. Þenna svein hafði Eyvindr tekit af válaði ok flutt útan með sér ok haldit sem sjálfan sik. Þetta bragð Eyvindar var uppi haft, ok var þat alþýðu rómr, at færi væri hans líkar.
Þeir ríða upp Þórisdalsheiði ok ráku fyrir sér sextán klyfjaða hesta. Váru þar húskarlar Sáms tveir, en þrír farmenn. Váru þeir ok allir í litklæðum ok riðu við fagra skjöldu. Þeir riðu um þveran Skriðudal ok yfir háls yfir til Fljótsdals, þar sem heita Bulungarvellir, ok ofan á Gilsáreyri. Hon gengr austan at fljótinu milli Hallormsstaða ok Hrafnkelsstaða. Ríða þeir upp með Lagarfljóti fyrir neðan völl á Hrafnkelsstöðum ok svá fyrir vatnsbotninn ok yfir Jökulsá at Skálavaði. Þá var jafnnær rismálum ok dagmálum.
Kona ein var við vatnit ok þó léreft sín. Hon sér ferð manna. Griðkona sjá sópar saman léreftunum ok hleypr heim. Hon kastar þeim niðr úti hjá viðarkesti, en hleypr inn. Hrafnkell var þá eigi upp staðinn, ok nökkurir vildarmenn lágu í skálanum, en verkmenn váru til iðnar farnir. Þetta var um heyjaannir.
Konan tók til orða, er hon kom inn: "Satt er flest þat, er fornkveðit er, at svá ergist hverr sem eldist. Verðr sú lítil virðing, sem snemma leggst á, ef maðr lætr síðan sjálfr af með ósóma ok hefir eigi traust til at reka þess réttar nökkurt sinni, ok eru slík mikil undr um þann mann, sem hraustr hefir verit. Nú er annan veg þeira lífi, er upp vaxa með föður sínum, ok þykkja yðr einskis háttar hjá yðr, en þá er þeir eru frumvaxta, fara land af landi ok þykkja þar mestháttar, sem þá koma þeir, koma við þat út ok þykkjast þá höfðingjum meiri. Eyvindr Bjarnason reið hér yfir á á Skálavaði með svá fagran skjöld, at ljómaði af. Er hann svá menntr, at hefnd væri í honum."
Lætr griðkonan ganga af kappi.
Hrafnkell ríss upp ok svarar henni: "Kann vera, at þú mælir helzti margt satt, eigi fyrir því, at þér gangi gott til. Er nú vel, at þér aukist erfiði. Far þú hart suðr á Víðuvöllu eftir Hallsteinssonum, Sighvati ok Snorra. Bið þá skjótt til mín koma með þá menn, sem þar eru vápnfærir."
Aðra griðkonu sendir hann út á Hrólfsstaði eftir þeim Hrólfssonum, Þórði ok Halla, ok þeim, sem þar váru vápnfærir. Þessir hvárirtveggju váru gildir menn ok allvel menntir. Hrafnkell sendi ok eftir húskörlum sínum. Þeir urðu alls átján saman. Þeir vápnuðust harðfengiliga, ríða þar yfir á sem hinir fyrri.
18. Hrafnkell felldi Eyvind ok bar undan.
Þá váru þeir Eyvindr komnir upp á heiðina. Eyvindr ríðr, þar til er hann kom vestr á miðja heiðina. Þar heita Bersagötur. Þar er svarðlaus mýrr, ok er sem ríði í efju eina fram, ok tók jafnan í kné eða í miðjan legg, stundum í kvið, þá er undir svá hart sem hölkn. Þá er hraun stórt fyrir vestan.
Ok er þeir koma á hraunit, þá lítr sveinninn aftr ok mælti til Eyvindar: "Menn ríða þar eftir oss", segir hann, "eigi færi en átján. Er þar mikill maðr á baki í blám klæðum, ok sýnist mér líkt Hrafnkeli goða. Þó hefi ek nú lengi eigi sét hann."
Eyvindr svarar: "Hvat mun oss skipta? Veit ek mér einskis ótta ván af reið Hrafnkels. Ek hefi honum eigi í móti gert. Mun hann eiga erendi vestr til dals at hitta vini sína."
Sveinninn svarar: "Þat býðr mér í hug, at hann muni þik hitta vilja."
"Ekki veit ek", segir Eyvindr, "til hafa orðit með þeim Sámi, bróður mínum, síðan þeir sættust."
Sveinninn svarar: "Þat vilda ek, at þú riðir undan vestr til dals. Muntu þá geymðr. Ek kann skapi Hrafnkels, at hann mun ekki gera oss, ef hann náir þér eigi. Er þá alls gætt, ef þín er, en þá er eigi dýr í festi, ok er vel, hvat sem af oss verðr."
Eyvindr sagðist eigi mundu brátt undan ríða, -- "því at ek veit eigi, hverir þessir eru. Myndi þat mörgum manni hlægiligt þykkja, ef ek renn at öllu óreyndu."
Þeir ríða nú vestr af hrauninu. Þá er fyrir þeim önnur mýrr, er heitir Oxamýrr. Hon er grösug mjök. Þar eru bleytur, svá at náliga er ófært yfir. Af því lagði Hallfreðr karl inar efri götur, þó at þær væri lengri. Eyvindr ríðr vestr á mýrina. Lá þá drjúgum í fyrir þeim. Dvalðist þá mjök fyrir þeim. Hina bar skjótt eftir, er lausir riðu. Ríða þeir Hrafnkell nú leið sína á mýrina. Þeir Eyvindr eru þá komnir af mýrinni. Sjá þeir þá Hrafnkel ok sonu hans báða.
Þeir báðu Eyvind þá undan at ríða. "Eru nú af allar torfærur. Muntu ná til Aðalbóls, meðan mýrrin er á millum."
Eyvindr svarar: "Eigi mun ek flýja undan þeim mönnum, er ek hefi ekki til miska gert."
Þeir ríða þá upp á hálsinn. Þar standa fjöll lítil á hálsinum. Útan í fjallinu er meltorfa ein, blásin mjök. Bakkar hávir váru umhverfis. Eyvindr ríðr at torfunni. Þar stígr hann af baki ok bíðr þeira.
Eyvindr segir: "Nú munum vér skjótt vita þeira erendi."
Eftir þat gengu þeir upp á torfuna ok brjóta þar upp grjót nökkurt. Hrafnkell snýr þá af götunni ok suðr at torfunni. Hann hafði engi orð við Eyvind ok veitti þegar atgöngu. Eyvindr varðist vel ok drengiliga.
Skósveinn Eyvindar þóttist ekki kröftugr til orrustu ok tók hest sinn ok ríðr vestr yfir háls til Aðalbóls ok segir Sámi, hvat leika er. Sámr brá skjótt við ok sendi eftir mönnum. Urðu þeir saman tuttugu. Var þetta lið vel búit. Ríðr Sámr austr á heiðina ok at þar, er vættfangit hafði verit.
Þá er umskipti á orðit með þeim. Reið Hrafnkell þá austr frá verkunum. Eyvindr var þá fallinn ok allir hans menn. Sámr gerði þat fyrst, at hann leitaði lífs með bróður sínum. Var þat trúliga gert. Þeir váru allir líflátnir, fimm saman. Þar váru ok fallnir af Hrafnkeli tólf menn, en sex riðu burt. Sámr átti þar litla dvöl, bað menn ríða þegar eftir. Þeir Hrafnkell ríða undan sem máttu ok hafa þó mædda hesta.
Þá mælti Sámr: "Ná megum vér þeim, því at þeir hafa mædda hesta, en vér höfum alla hraða, ok mun nálægt verða, hvárt vér nám þeim eða eigi, áðr en þeir komast af heiðinni."
Þá var Hrafnkell kominn austr yfir Oxamýri. Ríða nú hvárirtveggju allt til þess, at Sámr kemr á heiðarbrúnina. Sá hann þá, at Hrafnkell var kominn lengra ofan í brekkurnar. Sér Sámr, at hann mun undan taka ofan í heraðit.
Hann mælti þá: "Hér munum vér aftr snúa, því at Hrafnkeli mun gott til manna verða."
Snýr Sámr þá aftr við svá búit, kemr þar til, er Eyvindr lá, tekr til ok verpr haug eftir hann ok félaga hans. Er þar ok kölluð Eyvindartorfa ok Eyvindarfjöll ok Eyvindardalr.
Sámr ferr þá með allan varnaðinn heim á Aðalból. Ok er hann kemr heim, sendir Sámr eftir þingmönnum sínum, at þeir skyldi koma þar um morguninn fyrir dagmál. Ætlar hann þá austr yfir heiði. "Verðr ferð vár slík sem má."
Um kveldit ferr Sámr í hvílu, ok var þar drjúgt komit manna.
19. Hrafnkell tók Sám ok setti honum kosti.
Hrafnkell reið heim ok sagði tíðendi þessi. Hann etr mat, ok eftir þat safnar hann mönnum at sér, svá at hann fær sjau tigi manna, ok ríðr við þetta vestr yfir heiði ok kemr á óvart til Aðalbóls, tekr Sám í rekkju ok leiðir hann út.
Hrafnkell mælti þá: "Nú er svá komit kosti þínum, Sámr, at þér myndi ólíkligt þykkja fyrir stundu, at ek á nú vald á lífi þínu. Skal ek nú eigi vera þér verri drengr en þú vart mér. Mun ek bjóða þér tvá kosti, at vera drepinn, hinn er annarr, at ek skal einn skera ok skapa okkar í milli."
Sámr kvaðst heldr kjósa at lifa, en kvaðst þó hyggja, at hvárrtveggi myndi harðr.
Hrafnkell kvað hann þat ætla mega, -- "því at vér eigum þér þat at launa, ok skylda ek hálfu betr við þik gera, ef þess væri vert. Þú skalt fara burt af Aðalbóli ofan til Leikskála, ok sezt þar í bú þitt. Skaltu hafa með þér auðæfi þau, sem Eyvindr hefir átt. Þú skalt ekki heðan fleira hafa í fémunum útan þat, er þú hefir hingat haft. Þat skaltu allt í burtu hafa. Ek vil taka við goðorði mínu, svá ok við búi ok staðfestu. Sé ek, at mikill ávöxtr hefir á orðit á gózi mínu, ok skaltu ekki þess njóta. Fyrir Eyvind, bróður þinn, skulu engar bætr koma fyrir því, at þú mæltir herfiliga eftir inn fyrra frænda þinn, ok hafið þér ærnar bætr þó eftir Einar, frænda yðvarn, þar er þú hefir haft ríki ok fé sex vetr. En eigi þykkir mér meira vert dráp Eyvindar ok manna hans en meiðsl við mik ok mína menn. Þú gerðir mik sveitarrækan, en ek læt mér líka, at þú sitir á Leikskálum, ok mun þat duga, ef þú ofsar þér eigi til vansa. Minn undirmaðr skaltu vera, meðan vit lifum báðir. Máttu ok til þess ætla, at þú munt því verr fara, sem vit eigumst fleira illt við."
Sámr ferr nú brott með lið sitt ofan til Leikskála ok sezt þar í bú sitt.
20. Sámr fann Þjóstarssonu.
Nú skipar Hrafnkell á Aðalbóli búi sínum mönnum. Þóri, son sinn, setr hann á Hrafnkelsstaði, hefir nú goðorð yfir öllum sveitum. Ásbjörn var með föður sínum, því at hann var yngri.
Sámr sat á Leikskálum þenna vetr. Hann var hljóðr ok fáskiptinn. Fundu margir þat, at hann unði lítt við sinn hlut.
En um vetrinn, er daga lengði, fór Sámr við annan mann ok hafði þrjá hesta yfir brú ok þaðan yfir Möðrudalsheiði ok svá yfir Jökulsá uppi á fjalli, svá til Mývatns, þaðan yfir Fljótsheiði ok Ljósavatnsskarð ok létti eigi fyrr en hann kom vestr í Þorskafjörð. Er þar tekit vel við honum. Þá var Þorkell nýkominn út ór för. Hann hafði verit útan fjóra vetr.
Sámr var þar viku ok hvíldi sik. Síðan segir hann þeim viðskipti þeira Hrafnkels ok beiðir þá bræðr ásjá ok liðsinnis enn sem fyrr.
Þorgeirr hafði meir svör fyrir þeim bræðrum í þat sinni, kvaðst fjarri sitja. "Er langt á milli vár. Þóttumst vér allvel í hendr þér búa, áðr vér gengum frá, svá at þér hefði hægt verit at halda. Hefir þat farit eftir því, sem ek ætlaða, þá er þú gaft Hrafnkeli líf, at þess mundir þú mest iðrast. Fýstum vit þik, at þú skyldir Hrafnkel af lífi taka, en þú vildir ráða. Er þat nú auðsét, hverr vizkumunr ykkarr hefir orðit, er hann lét þik sitja í friði ok leitaði þar fyrst á, er hann gat þann af ráðit, er honum þótti þér vera meiri maðr. Megum vit ekki hafa at þessu gæfuleysi þitt. Er okkr ok ekki svá mikil fýst at deila við Hrafnkel, at vit nennim at leggja þar við virðing okkra oftar. En bjóða viljum vit þér hingat með skuldalið þitt allt undir okkarn áraburð, ef þér þykkir hér skapraunarminna en í nánd Hrafnkeli."
Sámr kveðst ekki því nenna, segist vilja heim aftr ok bað þá skipta hestum við sik. Var þat þegar til reiðu. Þeir bræðr vildu gefa Sámi góðar gjafar, en hann vildi engar þiggja ok sagði þá vera litla í skapi. Reið Sámr heim við svá búit ok bjó þar til elli. Fekk hann aldri uppreist móti Hrafnkeli, meðan hann lifði.
En Hrafnkell sat í búi sínu ok helt virðingu sinni. Hann varð sóttdauðr, ok er haugr hans í Hrafnkelsdal út frá Aðalbóli. Var lagit í haug hjá honum mikit fé, herklæði hans öll ok spjót hans it góða.
Synir hans tóku við mannaforráði. Þórir bjó á Hrafnkelsstöðum, en Ásbjörn á Aðalbóli. Báðir áttu þeir goðorðit saman ok þóttu miklir menn fyrir sér.
Ok lýkr þar frá Hrafnkeli at segja.